(1)

ﯾﻬﻣﺗ ــد :

كﻠﺗو دﯾﺷﻣﻟا يرﺎﺿﺣﻟا مﺎظﻧﻟا و ﺔﺋﯾﺑﻠﻟ ﻲﻌﯾﺑطﻟا مﺎظﻧﻟا نﯾﺑ ﺔﯾﻠﻋﺎﻔﺗ ﺔﻗﻼﻋ كﺎﻧﻫ نإ و رﯾﺛﺄﺗﻟا نﻣ ﺔﻟدﺎﺑﺗﻣ ﺔﻗﻼﻋ ﻲﻫ ﺔﻗﻼﻌﻟا رﺛﺄﺗﻟا

. و ضرﻷا ةرﺷﻗ ﻪﺑ دﺻﻘﯾ ﻲﻌﯾﺑطﻟا مﺎظﻧﻟا و

ﻧﻟا ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا تﺎﯾﻠﻣﻌﻟا كﻟذ ﻲﻓ ﺎﻣﺑ ﺔﯾﻧاوﯾﺣﻟا و ﺔﯾﺗﺎﺑﻧﻟا ﺔﯾﺣﻟا تﺎﻧﺋﺎﻛﻟا و ءﺎﻣﻟا نﻋ ﺔﺟﺗﺎ

ﻪﺟﺗﻧأ يذﻟا مﺎظﻧﻟا وﻫو دﯾﺷﻣﻟا يرﺎﺿﺣﻟا مﺎظﻧﻟا و ﻲﻌﯾﺑطﻟا مﺎظﻧﻟا رﺻﺎﻧﻋ ﻊﻣ نﺎﺳﻧﻹا لﻋﺎﻔﺗ و ﺔﯾرﺎﺿﺣﻟا مظﻧﻟا و ﻊﻧﺎﺻﻣﻟا و قرطﻟا و عراوﺷﻟا و ﻲﻧﺎﺑﻣﻟا لﺛﻣ ﻲﻌﯾﺑطﻟا طﺳوﻟا ﻲﻓ نﺎﺳﻧﻹا و ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻا تﺎﺳﺳؤﻣﻟا و ﺔﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا و ﺔﯾﻋﺎﻧﺻﻟا و ﺔﯾﻋارزﻟا تﺎﻋورﺷﻣﻟا و ﺔﯾﻔﯾرﻟا ﻻا ﺔﯾﺷﯾﻌﻣﻟا نﺎﺳﻧﻹا تﺎﺟﺎﺣ عﺎﺑﺷإ ﻰﻟإ فدﻬﺗ ﻲﺗﻟا ﺔطﺷﻧﻷا نﻣ ﺎﻫرﯾﻏ و ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗ

، لﺑﺳ و

كﻠﺗ ﻊﻣ ﻪﻘﻓاوﺗ ﺔﺑﺎﺟﺗﺳا ىدﻣو ﻲﻌﯾﺑطﻟا طﺳوﻟا تﺎﻗﻼﻋ لﻼﺗﺧا نﻋ ﺔﺟﺗﺎﻧﻟا تﻼﻛﺷﻣﻟا ﺔﺟﻟﺎﻌﻣ تﻼﻛﺷﻣﻟا .

ﺔﻛﺑﺷ لﻼﺧ نﻣ ةدﯾﺷﻣﻟا ﺔﯾرﺎﺿﺣﻟا مظﻧﻟا و ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا مظﻧﻟا لﻋﺎﻔﺗﺗ و وأ

مظﻧﻟا نﻣ ﺔﻠﺳﻠﺳ

ﻋرﻔﻟا و ﺔﯾﺑﺎﺟﯾا ﺞﺋﺎﺗﻧ ﺎﻣﻬﻧﯾﺑ رﻣﺗﺳﻣﻟا لﻋﺎﻔﺗﻟا نﻋ ﺞﺗﻧﯾو ﺎﻣﻬﻧﻣ مﺎظﻧ لﻛﻟ ﺔﻧوﻛﻣﻟا ﺔﯾ ىرﺧأ

ﺔﯾﺑﻠﺳ

ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا رطﺎﺧﻣﻟا ﺎﻬﻧﻣ

1.

و ةرطﺧﻟا تﺎﯾﺎﻔﻧﻟا و ءاذﻐﻟا و ءﺎﻣﻟا و ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ ، قﻠﻘﻠﻟ ةرﯾﺛﻣﻟا ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا رطﺎﺧﻣﻟا نﻣ و ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا ثراوﻛﻟا و تﺎﺑﺎﻐﻟا قﺋارﺣ و نوزﻷا ﺔﻘﺑط ذﺎﻔﻧ و ءﺎﺿوﺿﻟا و فﺻاوﻌﻟا و لزﻻزﻟﺎﻛ

ﯾﺻﺎﻋﻷا ر

و تﺎﻧﺎﺿﯾﻔﻟا عوﻧﺗﻟا ﻲﻓ ةرﺎﺳﺧﻟا و ﻊﯾرﺳﻟا ﻲﻧﺎﻛﺳﻟا وﻣﻧﻟا و رﺣﺻﺗﻟا و نﯾﻛارﺑﻟا و

ﻟزﻧﻣﻟا ثوﻠﺗﻟا و يوﯾﺣﻟا ﻲ

لﺻﻔﻟا اذﻫ ﻲﻓ ﺔﺛﺣﺎﺑﻟا ﺔﺑﻟﺎطﻟا ﻪﻟ ضرﻌﺗﺳﺗ ﺎﻣ اذﻫ و .

ﻻوأ - ﺔﯾﺋﯾﺑﻟﺎﺑ رطﺎﺧﻣﻟﺎﺑ مﺎﻣﺗﻫﻻا روطﺗ :

-1

، ﺔﻜﺑاﻮﺸﻟا ﻲﻠﻋو ةﺮھاﺰﻣ ﻦﻤﯾا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا و ﺔﺌﯿﺒﻟا

د ، ﺮﺸﻨﻠﻟ قوﺮﺸﻟا را ، ندرﻷا ، نﺎﻤﻋ ، ﻊﯾزﻮﺘﻟا و

2008 ص ، 192 .

(2)

-1 1 ﺎﻌﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ﻰﻠﻋ مﺎﻣﺗﻫﻻا ﻲﻣﻟ

يدؤﺗ لﻛﺎﺷﻣﻟا كﻠﺗ نأ قﻘﺣﺗ نأ دﻌﺑ مﺎﻌﻟا لﻐﺷﻟا ﻲﻫ ﻲﺋﯾﺑﻟا ثوﻠﺗﻟا لﻛﺎﺷﻣ تﺣﺑﺻأ دﺎﺟﯾ ﻻ نﺎﺳﻧﻹا وﻧﺑ فﺗﺎﻛﺗﯾ مﻟ اذإ ﻪﻧا نﻣ ﻊﯾﻣﺟﻟا دﻛﺄﺗ نأ دﺑ و ،نﺎﺳﻧﻹا ةﺎﯾﺣ ددﻬﺗ رطﺎﺧﻣ

ﺔﻘﻘﺣﻣ ثراوﻛ ﻰﻟإ لوﺣﺗﺗ فوﺳ لﻛﺎﺷﻣﻟا كﻠﺗ نﺎﻓ ،ﺔﺑﺳﺎﻧﻣﻟا لوﻠﺣﻟا .

ﺔﻠﻛﺷﻣ ﺔﻬﺟاوﻣﻟ مﻟﺎﻌﻟا فﻗو دﻗ و ﻫؤﺎطﻋإ و ثوﻠﺗﻟا

ﺎ ﻲﻓ ﺔﯾوﻟوﻷا

،ﻪﺗﺎﻣﺎﻣﺗﻫا تدﻘﻌﻓ

تﻣرﺑأ ﺎﻣﻛ ،ثوﻠﺗﻟا تﻼﻛﺷﻣ ﺔﺷﻗﺎﻧﻣﻟ تاودﻧﻟا و تارﻣﺗؤﻣﻟا تادﻫﺎﻌﻣﻟا و تﺎﯾﻗﺎﻔﺗﻻا نﻣ دﯾدﻌﻟا

.

ﺑأ ﻲﺗﻟا قﯾﺛاوﻣﻟا و تﺎﯾﻗﺎﻔﺗﻻا مﻫأ ﺎﻋﺎﺑﺗ ضرﻌﺗﺳﻧ و  ﻲﻣﻟﺎﻌﻟا ﻲﻟودﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ﻰﻠﻋ تﻣر

.

ﺔﻧﺳ سﯾرﺎﺑ ةدﻫﺎﻌﻣ  مظﻧﺗ 1814

مادﺧﺗﺳا ﻧ ﻩﺎﯾﻣ

ﺎﻬﺑ رﻣﯾ ﻲﺗﻟا لودﻟا نﯾﺑ نﯾارﻟا رﻬ .

ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  ﺔﻣﺿﻧﻣﻟا 1885

قطﺎﻧﻣو ﺔﯾﻟودﻟا رﺎﻬﻧﻷا ﻲﻓ ﺔﯾﺣﻼﻣﻟا ﺔﺑﺎﻗرﻟا و دﯾﺻﻟا قوﻘﺣﻟ

ﺔﺑذﻌﻟا ﻩﺎﯾﻣﻟا ﺔﯾدودﺣﻟا

.

نﻼﻋإ  و ﺔﯾرطﻔﻟا ةﺎﯾﺣﻟا ﻰﻠﻋ ظﺎﻔﺣﻟﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا و ﺎﯾﻟﺎطﯾا و رﺟﻣﻟا و ﺎﺳﻣﻧﻟا نﯾﺑ 1875

ﺔﻋارزﻠﻟ ﺔﻌﻓﺎﻧﻟا روﯾطﻟا .

ندﻧﻟ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  طﻔﻧﻟﺎﺑ رﺎﺣﺑﻟا ثوﻠﺗ ﻊﻧﻣﺑ ﺔﺻﺎﺧﻟا و 1954

.

سﯾرﺎﺑ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  ﺔﯾووﻧﻟا نادﯾﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﻧدﻣﻟا ﺔﯾﻟوؤﺳﻣﻟا نﺎﺷﺑ 1960

وﻛﺳوﻣ ةدﻫﺎﻌﻣ  و 1963

نﺄﺷﺑ ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا و ﺔﯾرذﻟا برﺎﺟﺗﻟا فﻗو نﺄﺷﺑ ﻰﻟوﻷا 1967

ءﺎﺿﻔﻟا فﺎﺷﻛﺗﺳا ﻲﻓ لودﻟا طﺎﺷﻧ مﻛﺣﺗ ﻲﺗﻟا ئدﺎﺑﻣﻟا ﻲﺟرﺎﺧﻟا

.

لﺳﻛورﺑ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  ﻲﻓ لﺧدﺗﻟا نﺎﺷﺑ 1969

نﻋ ﺔﻣﺟﺎﻧﻟا ثراوﻛﻟا تﻻﺎﺣ ﻲﻓ رﺎﺣﺑﻟا ﻲﻟﺎﻋأ

طﻔﻧﻟﺎﻛ ثوﻠﺗﻟا .

لﺳﻛورﺑ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  روﯾطﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣو دﯾﺻ نﺎﺷﺑ 1970

.

مﺎﻋ لﺳﻛورﺑ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  ﺔﺻﺎﺧﻟا و 1971

ءﺎﺷﻧﺈﺑ ررﺿﻟا نﻋ ضﯾوﻌﺗﻠﻟ ﻲﻟود قودﻧﺻ

طﻔﻧﻟﺎﺑ ثوﻠﺗﻟا نﻋ ثدﺎﺣﻟا .

سﯾرﺎﺑ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  ﻲﻓ ﺔﻣرﺑﻣﻟا و 1972

رﺎطإ ﺷﺑ وﻛﺳﻧوﯾﻟا ﺔﻣظﻧﻣ ﺄ

ﻣﺣ ن ﻲﻌﯾﺑطﻟا ثارﺗﻟا ﺔﯾﺎ

و ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا .

(3)

ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  طﻧﺷاو

ن ﺷﺑ 193

ﺄ رﺎﺟﺗﻻا ﻊﻧﻣ ن ةددﻬﻣﻟا ﺔﯾﻧاوﯾﺣﻟا سﺎﻧﺟﻷا ﻲﻓ ﻲﻟودﻟا

ضارﻗﻹﺎﺑ .

ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  ﺷﺑ 1977

ﺄ رظﺣ ن ءارﺟإ

ﺔﯾأ ﺔﯾرﻛﺳﻋ ضارﻏﻷ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻲﻓ تارﯾﻐﺗ .

ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  ﺷﺑ 1979

ﺄ تﺎﺋﯾﺑﻟا و ﺔﯾرﺑﻟا ءﺎﯾﺣﻷا ظﻔﺣ ن ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا

.

ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻷا ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  رﺎﺣﺑﻟا نوﻧﺎﻘﻟ

ﺔﯾﺎﻣﺣ عوﺿوﻣ تﺻﺧ دﻗ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗﻻا ﻩذﻫ و1972

دﻗ و لﻘﺗﺳﻣ ءزﺟﺑ ﺔﯾرﺣﺑﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗﻻا تﺻﻧ

مازﻟإ رﯾﺑادﺗ ذﺎﺧﺗا بوﺟوﺑ لودﻟا

لﻼﺧ نﻣ ﺔﯾرﺣﺑﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻊﻧﻣﻟ ﺔﻣﺋﻼﻣ عﺎﺑﺗإ

لﺿﻓأ لﺋﺎﺳوﻟا

ﺔﻧﻛﻣﻣﻟا .

ﺎﻧﯾﯾﻓ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  نوزوﻷا ﺔﻘﺑط ﺔﯾﺎﻣﺣ نﺎﺷﺑ 1985

.

ﺎﻔﺗﻻا  ﻗ ﻟودﻟا ﺔﯾ مﺎﻋ ﺔﻣرﺑﻣﻟا ﺔﯾ

ثدﺎﺣ عوﻗو ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ ﺔﻟدﺎﺑﺗﻣﻟا ةدﻋﺎﺳﻣﻟا نﺎﺷﺑ 1986

يووﻧ .

و ﺔﻓﺎﺿإ و ﺔﯾﻟودﻟا تﺎﯾﻗﺎﻔﺗﻻا ﻩذﻬﻟ

ىرﺧأ ﻲﻟودﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻣرﺑﻣﻟا تﺎﯾﻗﺎﻔﺗﻻا كﺎﻧﻫ ةرﯾﺛﻛ

ﻲﻣﯾﻠﻗﻹا ﺎﻬﻧﻣ رﻛذﻧ

ﻼﺛﻣ :

ﺔﻧﺳ طﺳوﺗﻣﻟا ضﯾﺑﻷا رﺣﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ نﺎﺷﺑ ﺔﻧوﻠﺷرﺑ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  .1976

ﺔﯾﻗﺎﻔﺗﻻا  رﻓﻹا

ﺔﯾﻘﯾ ﺔﻧﺳ ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا دراوﻣﻟا و ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا ظﻔﺣﻟ .1968

ﺔﯾﺑروﻷا ﺔﯾﻗﺎﻔﺗﻻا  ﺔﯾﺑروﻷا ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا لﺣاوﺳﻟا و ﺔﯾرﺑﻟا ءﺎﯾﺣﻷا ظﻔﺣ نﺄﺷﺑ 1979

.

قﺎﯾﺳ ﻲﻓ تردﺻ ﺎﻣﻛ  تﺎﻧﻼﻋﻹا

ﻲﺗﻟا و ةزرﺎﺑﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ﺔﯾﻟودﻟا قﯾﺛاوﻣﻟا و

رﺎﺷﯾ ﺎﻬﯾﻟإ اذﻫ ﻲﻓ صوﺻﺧﻟا

:

ﻟ ﻲﻣﻟﺎﻌﻟا نﻼﻋﻹا ﺔﺋﯾﺑﻠ

"

مﻟوﻬﻛوﺗﺳ نﻼﻋإ " 1972

اذﻫ رﺑﺗﻌﯾ و ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻷا فارﺷإ تﺣﺗ

ﺔﻘﯾﺛو لوأ مارﺑﺈﺑ رﻣﺗؤﻣﻟا لﺎﻣﻋأ تﻣﺗﺗﺧا دﻗ و ، ﻲﻟودﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ﻰﻠﻋ ﻰﻟوﻷا ﺔﻧﺑﻠﻟا نﻼﻋﻹا ﻲﻫو ، ﺔﺋﯾﺑﻟا نوؤﺷ ﻲﻓ لودﻟا نﯾﺑ تﺎﻗﻼﻌﻟا نﻋ ﺔﯾﻟود نﻼﻋإ

نﻣﺿﺗ يذﻟا ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا ﺔﺋﯾﺑﻟا لوﺣ

ﺣﻟا وﻋدﺗ ﺔﯾﺻوﺗ 109 ﻲﻓ نوﺎﻌﺗﻟا ﻰﻟإ ﺔﯾﻟودﻟا تﺎﻣظﻧﻣﻟا و ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻷا تﻻﺎﻛوو تﺎﻣوﻛ

ﺔﺋﯾﺑﻟا تﻼﻛﺷﻣ ﺔﻬﺟاوﻣو ةﺎﯾﺣﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ لﺟا نﻣ رﯾﺑادﺗ ذﺎﺧﺗا .

(4)

رﺑﻣﺳﯾد ﻲﻓ ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻸﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯾﻌﻣﺟﻟا تﺄﺷﻧأ نﻼﻋﻹا ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿإ ﺎﻣ نﻣﺿ 1972

ﻌﻠﻟ ﺞﻣﺎﻧرﺑ رﯾوطﺗﺑ مﺎﻗ يذﻟا و ﺔﺋﯾﺑﻠﻟ ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻷا ﺞﻣﺎﻧرﺑﺑ فرﻌﯾ تﺎﺳﺎﯾﺳ و ططﺧ مﺳر و لﻣ

ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺔﯾﺳﯾﺋرﻟا ﻲﺣاوﻧﻟا ﻲﻓ ﺎﻫزﯾﻛرﺗ و ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا ﺞﻣارﺑﻟا :

تﺎﻧطوﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾرﺷﺑﻟا

.

ﺔﺋﯾﺑﻟا و ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا ﺔﺣﺻﻟا  .

ﺔﻣظﻧﻷا ﺔﻌﺑﺎﺗﻣ  ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا

.

تﺎطﯾﺣﻣﻟا  .

و ﺔﺋﯾﺑﻟا  ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا

.

ثراوﻛﻟا  ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا

.

ﺔﻗﺎطﻟا  .

ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا و ﺔﺋﯾﺑﻠﻟ ﻲﻧﺎﺛﻟا ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻷا رﻣﺗؤﻣ "

ﻷا ﺔﻣﻗ ضر

"

ورﯾﻧﺎﺟ يد وﯾرﺑ

، ﻲﻣﻟﺎﻌﻟا مﺎظﻧﻠﻟ ﺎﻣﺳﺎﺣ ﺎﺟرﻌﻧﻣ ضرﻷا ﺔﻣﻗ رﻣﺗؤﻣ لﻛﺷ ذإ

ﺔﻣﻘﻟا دﻌﺗ لوأ

ﻲﻠﻣﻋ قﯾﺑطﺗ

ﺔﻣوظﻧﻣﻟ ﻩذﻫ تﺎﯾﻟوﻷا نﻣﺿ ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا و ﺔﺋﯾﺑﻟا نﻣ لﻌﺟﯾ يذﻟا و دﯾدﺟﻟا ﻲﻣﻟﺎﻌﻟا مﺎظﻧﻟا ئدﺎﺑﻣ

ئدﺎﺑﻣﻟا ﺎﻬﻧﻣ ﺎﯾﺎﺿﻘﻟا مﻫأ حرط ضرﻷا ﺔﻣﻗ تﻟوﺎﺣ دﻗ و ،

:

ﺟﻟا فﻼﻐﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ  يو

دراوﻣ ﺔﯾﺎﻣﺣ  ضرﻷا

.

ﻲﺟوﻟوﯾﺑﻟا عوﻧﺗﻟا ظﻔﺣ  ﺔﺑذﻌﻟا ﻩﺎﯾﻣﻟا دراوﻣ ﺔﯾﺎﻣﺣ  و تﺎطﯾﺣﻣﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ  رﺎﺣﺑﻟا

.

ةرادﻹا  ةرﯾطﺧﻟا تﺎﯾﺎﻔﻧﻟا و ﺔﯾوﯾﺣﻟا ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻠﻟ ﺎﯾﺋﯾﺑ ﺔﻣﯾﻠﺳﻟا

.

نﺎﻛﺳﻟا ﺔﺣﺻو ةﺎﯾﺣﻟا ﺔﯾﻋوﻧ نﯾﺳﺣﺗ  .

ﺔﻣﺎﺳﻟا تﺎﯾﺎﻔﻧﻟﺎﺑ عورﺷﻣﻟا رﯾﻏ رﺎﺟﺗﻻا ﻊﻧﻣ  .

ﻟا و شﯾﻌﻟا فورظ نﯾﺳﺣﺗ  لﻣﻌ

.

(5)

ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻰﻠﻋ طﻐﺿﻟا بﺑﺳﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾوﻣﻧﺗﻟا طﺎﻣﻧﻷا  .

ﻲﻓ تﻠﺛﻣﺗﻓ ﺔﻣﻘﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧ نﻋو :

نﻣ نوﻛﺗﯾ يذﻟا و ضرﻷا قﺎﺛﯾﻣ  ﻧﺗ أدﺑﻣ 27

نﻣ ﻲﻣوﻛﺣﻟا و ﻲﻧﺎﺳﻧﻹا ﻲﻌﺳﻟا لوﺎ لﺟأ

ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا و ﺔﯾوﻣﻧﺗﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻا نﯾﺑ نزاوﺗ دﺎﺟﯾإ ﻲﻓ لودﻟا ﺔﯾﻟوؤﺳﻣو ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻰﻠﻋ ظﺎﻔﺣﻟا ا رﺿﺎﺣﻟا ﻲﻓ لﺎﯾﺟﻸﻟ لﺑﻘﺗﺳﻣﻟ

.

ةدﻧﺟأ  لﺻوﺗﻟا ﻲﻐﺑﻧﯾ ﻲﺗﻟا فادﻫﻷا ﺔﻣﺋﺎﻗ رﺻﺣ ﻊﺿو حرﻘﺗﺗ ﻲﺗﻟا و 21

ﺎﻬﯾﻟإ .

خﺎﻧﻣﻟا رﯾﻐﺗ ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا  :

رﯾﺑﻛﻟا كﻼﻬﺗﺳﻻا تاذ لودﻠﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ ﺔﯾرﺎﺑﺟإ ﻲﻫ و )

ثوﻠﺗ

ﻲﻋﺎﻧﺻ (.

ﻲﺟوﻟوﯾﺑﻟا عوﻧﺗﻟا ةدﻫﺎﻌﻣ  .

ﺔﺋﯾﻓدﻟا تازﺎﻐﻟا لﺎﻣﻌﺗﺳا ضﻔﺧﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا ةدﻫﺎﻌﻣ  .1

نإ ﻲﻟودﻟا مﺎﻣﺗﻫﻻا ﺔظﻓﺎﺣﻣﻟا ﻰﻠﻋ لﻣﻌﻠﻟ و ثوﻠﺗﻟا رطﺎﺧﻣ ﻰﻠﻋ ءﺎﺿﻘﻠﻟ لﺻاوﺗﻣ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺎﯾﺎﺿﻘﺑ

ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻰﻠﻋ .

-1 ﻲﺑرﻌﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ﻰﻠﻋ مﺎﻣﺗﻫﻻا 2 :

مﺎﻣﺗﻫﻻا كﻟذﺑ ﺎﺑﻛاوﻣ نﯾرﯾﺧﻷا نﯾدﻘﻌﻟا لﻼﺧ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺎﯾﺎﺿﻘﺑ ﻲﺑرﻌﻟا مﺎﻣﺗﻫﻻا دﻋﺎﺻﺗ ﺔظﻓﺎﺣﻣﻟا و ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺎﯾﺎﺿﻘﻠﻟ ﻲﻣﻟﺎﻌﻟا ﺎﻬﯾﻠﻋ

.

ﺗﯾوﻛﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا نوﻧﺎﻘﻟا ردﺻ  مﺎﻋ ﻲ

ﻩﺎﯾﻣﻟا ثﯾوﻠﺗ ﻊﻧﻣ نﺄﺷﺑ نوﻧﺎﻗ ردﺻو ، 1980 1964

ﺔﻧﺳ ﺔﺣارﻟ ﺔﻘﻠﻘﻣﻟا تﻼﺣﻣﻟا ﺔﺣﺋﻻ رادﺻإ . 1977

ﺔﻧﺳ ﻲﺗﯾوﻛﻟا موﺳرﻣﻟا و مﯾظﻧﺗﻟ ، 1977

ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ دﻼﺑﻟا ﻲﻓ نﯾﺧدﺗﻟا ﻊﻧﻣو ﺎﻫرطﺎﺧﻣ نﻣ ﺔﯾﺎﻗوﻟا و ﺔﯾﻧؤﻣﻟا ﺔﻌﺷﻷا مادﺧﺗﺳا ﻰﻟإ

نوﻧﺎﻗ

رورﻣﻟا و ﺔﻓﺎظﻧﻟا .

ﻗﻹا تﯾوﻛﻟا ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا و ثوﻠﺗﻟا نﻣ ﺔﯾرﺣﺑﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ لﺎﺟﻣ ﻲﻓ نوﺎﻌﺗﻠﻟ ﺔﯾﻣﯾﻠ

مﺎﻋ ﺔﻣرﺑﻣﻟا و .1978

-1

، تﺎﻛﻮﺷ ﺪﻟﺎﺧ ﺔﯿﺌﯿﺒﻟا ﺔﻤﯾﺮﺠﻟا

ط ، 1 ، ﺔﯿﺑﺮﺘﻠﻟ قﺎﻓآ ﺔﯿﻌﻤﺟ ، 2001

ص ، ص 67 - 82 .

(6)

ﺔﻧﺳ رطﻗ ﺔﻟودﺑ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣﻟ ﺔﻣﺋادﻟا ﺔﻧﺟﻠﻟا ءﺎﺷﻧإ مﺗ ﺎﻣﻛ  تﺎﺳﺎﯾﺳﻟا ﻊﺿوﻟ 1994

نوﻧﺎﻗ ردﺻ مﺛ ، ةوﺟرﻣﻟا ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا فادﻫﻷا قﯾﻘﺣﺗو مﯾرﺣﺗﺑ و ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﻋوﺗﻟا رﺷﻧﻟ فدﻬﺑ 2002

ﻟﺎﺑ ةرﺿﻣﻟا تﺎﺳرﺎﻣﻣﻟا ﺔﻣادﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻧﻣﺗﻟا قﯾﻘﺣﺗﻟ ﺔﺋﯾﺑ

.

ﺔﻧﺳ نﺎﻧﺑﻟ تردﺻأ ﺎﻣﻛ  نﻋ ﻲﻌﯾﺑط صﺧﺷ لﻛ ﺔﯾﻟوؤﺳﻣ ﻰﻠﻋ صﻧﯾ نوﻧﺎﻗ 2002

ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣﻟ يرﺳﻷا رودﻟا ﺔﯾﻣﻫأ ﻰﻠﻋ دﯾﻛﺄﺗﻟا و ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣو ﺔﻣﻼﺳ .

ﺔﻧﺳ نوﻧﺎﻗ نﺎﻣﻋ ﺔﻧطﻠﺳ تردﺻأ و  ﺔﻧﺳ لدﻋو 1981

ﺔﯾﺎﻣﺣ ﻰﻠﻋ صﻧﯾ يذﻟا و 1989

اوﻬﻟا و ﺔﯾﺿرﻷا ﺔﺋﯾﺑﻟا و ثوﻠﺗﻟا نﻣ ﺔﯾﺋﺎﻣﻟا و ﺔﯾﺋ

دﻛأ ﻲﻓ ﻲﻧدﻣﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا رود ﻰﻠﻋ نوﻧﺎﻘﻟا

ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ .

ﺎﻣﻛ  تردﺻأ ﺔﻧﺳ ﺔﯾﻋﺎﻌﺷﻹا ﺔﯾﺎﻗوﻟا و ﺔﯾووﻧﻟا ﺔﻗﺎطﻟا نﺎﺷﺑ نوﻧﺎﻗ ﺔﯾﻧدرﻷا ﺔﻛﻠﻣﻣﻟا

ﺔﯾﻋوﺗ رﺷﻧ ﻰﻠﻋ صﻧﺗ داوﻣو ، 1987 ﻓ

ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا ﻲ

تﻣﺎﻗ سﻧوﺗ ﺎﻣأ  رادﺻﺈﺑ

ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﺣﺻﻟا ﻲﻣﺣﯾ نﯾﻧوﻧﺎﻗ نﺎﺳﻧﻺﻟ

ﻣ ثوﻠﺗﻟا رطﺎﺧﻣ ن

ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ﻰﻟإ

ﺔﺣﻟﺎﺻﻟا ﻩﺎﯾﻣﻟا ثﯾوﻠﺗ ﻰﻠﻋ تﺎﺑوﻘﻋ ضرﻓ برﺷﻠﻟ

.

ﺔﻧﺳ نوﻧﺎﻗ رادﺻﺈﺑ نادوﺳﻟا تﻣﺎﻗ و  وﺣﻧ ﺔﺻﺎﺧ ﻲﺋﯾﺑﻟا ﻲﻋوﻟا رﺷﻧ ﻰﻠﻋ صﻧﯾ 2000

ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺣﺻﻟا ضرﻌﺗو ءاذﻐﻟا ثوﻠﺗ ﺎﯾﺎﺿﻗ رطﺧﻠﻟ

.

-1 رﺋازﺟﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ﻰﻠﻋ مﺎﻣﺗﻫﻻا 3 :

ﻰظﺣﺗ مﻟ مﺎﻣﺗﻫﻻﺎﺑ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ ﺔﯾﺿﻗ

رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا ﻲﻓ ﻲﻓﺎﻛﻟا )

ﺔﻠﯾﻠﻗ تاوﻧﺳ لﺑﻗ

طﻘﻓ ( تزﻛرﺗ ثﯾﺣ تاءارﺟإ

ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا تﺎﻛﻠﺗﻣﻣﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ تﺎﯾﻠﻣﻋ نﻣ ةدودﺣﻣ ﺔﻠﻣﺟ لﺑﻗ نﻣ ﺔﺋﯾﺑﻟا

نود نأ ﺔﻣءاوﻣ نود و ، ةدﻋﺎﺻﺗﻣﻟا رطﺎﺧﻣﻟا نﻣ لﯾﻠﻘﺗﻠﻟ ﺔﻣادﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا روظﻧﻣ ﺎﻬﯾﻓ ﻲﻋارﯾ

ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا طورﺷﻟا و ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗﻻا تﺎﺑﻠطﺗﻣﻟا دﯾﺷرﺗﻟ

وأ ﺔظﻓﺎﺣﻣﻟا و ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا مظﻧﻟا لﻼﻐﺗﺳا ﺔﻧﻠﻘﻋ

ﺔﻣدﺎﻘﻟا لﺎﯾﺟﻷا ةدﺋﺎﻔﻟ ﺎﻬﺗﯾرارﻣﺗﺳا نﺎﻣﺿﻟ ﺎﻬﯾﻠﻋ .

ﺎﻣ اذﻫ و ىدأ

ﻰﻟإ مﺳر ﻲﻓ رﺧﺄﺗﻟا اذﻫ ﺔﺟﯾﺗﻧ رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ ﺔﺋﯾﺑﻟا روﻫدﺗ ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ

ﺔﯾوﻣﻧﺗ

ﻲﺗﺎﺑﻧﻟا ءﺎطﻐﻟا و ﻩﺎﯾﻣﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا دﺎﻌﺑﻷا ﺎﻬﺗﺎﻣﺎﻣﺗﻫا ﻲﻓ جردﺗ ةدﺷار طﺳوﻟا و ﻲﻧاوﯾﺣﻟا و

ﺎﻫرﯾﻏ و ، رﺣﺻﺗﻟا و ﺔﺑرﺗﻟا و يوﺟﻟا فﻼﻐﻟا و يرﺣﺑﻟا .

(7)

دﻗ و تأدﺑ و ، تﺎﻧﯾﻧﺎﻣﺛﻟا ﻲﻓ مﺷﺗﺣﻣ لﻛﺷﺑ رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺎﯾﺎﺿﻘﺑ مﺎﻣﺗﻫﻻا ﺢﻣﻼﻣ

ﺔﻧﺳ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣ رارﻗ رودﺻ ﻊﻣ ﺔﯾﻣﺳر ﻪﺑﺷ ةروﺻﺑ ذﻧﻣ مﺎﻣﺗﻫﻻا اذﻫ جوﺗ دﻗ و ، م 1983

ﯾﺎﻣﺣ نوﻧﺎﻘﺑ ﺔﻠﯾﻠﻗ تاوﻧﺳ ﻲﻓ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔ

رﺎطإ ﺔﻧﺳ ﺔﻣادﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا نﻛﻣﯾ يذﻟا و ، م 2003

لوﻘﻟا ﻪﻧﺄﺷﺑ ﻲﻓ و مﻟوﻬﻛوﺗﺳا ﺔﯾﻗﺎﻔﺗا ﺎﻬﻧﻣ ﺔﯾﻟود لﻓﺎﺣﻣ ةدﻋ ﻲﻓ رﺋازﺟﻟا ﺔﻛرﺎﺷﻣ ةرﻣﺛ ءﺎﺟ ﻪﻧا

ﯾﻗﺎﻔﺗا ﺔ ﺔﯾﺎﻣﺣ دﺳﺟﺗ ﻲﺗﻟا فادﻫﻷا و ئدﺎﺑﻣﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ نوﻧﺎﻘﻟا نﻣﺿﺗ دﻗو ،ورﯾﻧﺎﺟﯾد وﯾر

ﻲﻓ ﺔﺋﯾﺑﻟا رﺎطإ

ﺗﻟا ﻧ ﻣﻟا ﺔﯾﻣ نﯾﺑ نﻣ و ﺔﻣادﺗﺳ

ﺎﻬﻓادﻫأ طورﺷ نﯾﺳﺣﺗﺑ ﺔﻣادﺗﺳﻣ ﺔﯾﻧطو ﺔﯾﻣﻧﺗ ﺔﯾﻗرﺗ

نﺎﻣﺿ ﻰﻠﻋ لﻣﻌﻟا و ةﺎﯾﺣﻟا ﺔﯾﻋوﻧ و ﺔﺷﯾﻌﻣﻟا رﺎطإ

لﻛ نﻣ ﺔﯾﺎﻗوﻟا و مﯾﻠﺳ ﻲﺷﯾﻌﻣ لﺎﻛﺷأ

و ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا دراوﻣﻠﻟ ﻲﻧﻼﻘﻌﻟا ﻲﺟوﻟوﻛﯾﻻا لﺎﻣﻌﺗﺳﻻا ﺔﯾﻗرﺗ و ﺔﺋﯾﺑﻟﺎﺑ ﺔﻘﺣﻼﻟا رطﺎﺧﻣﻟا و ثوﻠﺗﻟا تﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا لﺎﻣﻌﺗﺳا كﻟذﻛ ﺛﻛﻷا

ر مﯾﻋدﺗ و ءﺎﻘﻧ مﻼﻋﻹا

سﯾﺳﺣﺗﻟا و ﻛرﺎﺷﻣو

ﺔ تﺎﺋﻓ لﻛ

ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا رﯾﺑادﺗ ﻲﻓ

ﺔﯾﺎﻣﺣ ﺔﺋﯾﺑﻟا .

ﻲﻓ ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا عورﺷﻣﻠﻟ ﻻﺎﻣﻛﺗﺳا و رﺎطإ

ﯾﻣﻧﺗﻟا ﺔ ﺔﻧﺳﻟ ﺔﻣادﺗﺳﻣﻟا و ،2003

ﺔﺋﯾﻬﺗ عورﺷﻣ ﺔﺋﯾﺑﻟا و مﯾﻠﻗﻹا ﺔﺋﯾﻬﺗ ةرازو تﺣرط ، ﺎﻬﺗﻧﻣﺿﺗ ﻲﺗﻟا صﺋﺎﻘﻧﻟا كردﺗﻟ مﯾﻠﻗإ

رﺋازﺟﻟا

قﺎﻓﻷ .2020

1

ﻰﻠﻋ لدﯾ اذﻫ و نأ

نﻣ ﻩزرﻔﺗ ﺎﻣﺑ ﺔﻧرﺻﻌﻟا تﺎﺑﻠطﺗﻣ ﺔﺑﻛاوﻣ ﻰﻠﻋ ةدﻫﺎﺟ ﻰﻌﺳﺗ رﺋازﺟﻟا

ىوﺗﺳﻣﻟا ﻰﻠﻋ ءاوﺳ ﺎﻬﻟ ﺔﺣرﺗﻘﻣﻟا لوﻠﺣﻟا فﻠﺗﺧﻣﻟ بﺛﻛ ﻰﻠﻋ ﺔﻌﺑﺎﺗﻣ و ةددﻌﺗﻣ ﺔﯾﺋﯾﺑ لﻛﺎﺷﻣ ﻧﻣﻟا تارﻣﺗؤﻣﻟا ﺔﺑﺳﺎﻧﻣﺑ ﻲﻟودﻟا ﻌ

صوﺻﺧﻟا اذﻫ ﻲﻓ ةدﻘ وأ

ﺔﺻﺎﺧﻟا ﺔﯾﻧطوﻟا ﺔﯾﺳاردﻟا تاودﻧﻟا نﻣ

ﺔﺋﯾﺑﻟﺎﺑ

2.

ﺎﯾﻧﺎﺛ - ﺔـــﯾﻌﯾﺑطﻟا رـــطﺎﺧﻣﻟا :

نرﻘﻟا ﺔﯾادﺑ ﻊﻣو نﯾرﺷﻌﻟا نرﻘﻟا نﻣ ةرﯾﺧﻷا تاوﻧﺳﻟا ﻲﻓ تﻌﻗو يدﺎﺣﻟا

ﻲﻓ نﯾرﺷﻌﻟا و

لﺑﻗ نﻣ ثدﺣﺗ نﻛﺗ مﻟ ةدﯾدﻋ ثراوﻛ مﻟﺎﻌﻟا نﻣ ﻰﺗﺷ ءﺎﺣﻧأ .

ﻲﻧﺎﺛ زﺎﻏ عﺎﻔﺗرا بﺑﺳﺑ كﻟذو

Aménager l'Algérie de 2020" Ministére de L'Aménagement du territoire et de L'Environnement -

République Algérienne Démocratique et populaire.

1 -

-2

، يﺮﺠﺣ داﺆﻓ ﺌﯿﺒﻟا

ــــ ﻣﻷا و ﺔ ـــ .ﻦ ، ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا تﺎﻋﻮﺒﻄﻤﻟا ناﻮﯾد 2006

ص ص ، 05

– 289 .

(8)

رﺗﺣا ءارﺟ نﻣ ثﯾدﺣﻟا رﺻﻌﻟا ﻲﻓ ضرﻷا وﺟ ﻲﻓ نوﺑرﻛﻟا دﯾﺳﻛأ لدﺗو ، ﻊﻧﺎﺻﻣﻟا و دوﻗوﻟا قا

ﺎﺿﯾأ لدﺗ ﺎﻣﻛ ، دارطﺎﺑ ﻊﻔﺗرﺗ ضرﻷا وﺟ ﻲﻓ ةرارﺣﻟا ﺔﺟرد نأ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﺋﺎﯾزﯾﻔﻟا تﺎﺳﺎﯾﻘﻟا نأ

وﺟﻟا ةرارﺣﻟا ﺔﺟرد طﺳوﺗﻣ ﻊﻔﺗرا دﻘﻟ ، لﺑﻘﺗﺳﻣﻟا ﻲﻓ ةرﯾﺑﻛ ةدﺎﯾز دادزﯾ فوﺳ عﺎﻔﺗرﻻا اذﻫ لدﻌﻣ ﺔﯾوﺋﻣ ةدﺣاو ﺔﺟرد رادﻘﻣﺑ ﺔﯾﺿﺎﻣﻟا ﺔﻧﺳ فﻻآ ةرﺷﻌﻟا لﻼﺧ ﻲﻓ ﻟإ

ﻰ ، طﻘﻓ ﺔﺟرد فﺻﻧ ﺔﺟرد

ﺎﻣأ نﯾﺑ ﺎﻣ وﺟﻟا ةرارﺣ ﺔﺟرد طﺳوﺗﻣ ﻊﻔﺗرﯾ فوﺳﻓ ﺎﻫدﺣو ﺔﻣدﺎﻘﻟا نﯾﺳﻣﺧﻟا تاوﻧﺳﻟا ﻲﻓ -3

5

ﺔﯾوﺋﻣ تﺎﺟرد .

كﻟذ ﺔﻠﺛﻣأ نﻣ و ﺔﯾﻌﯾﺑط رطﺎﺧﻣ ﻰﻟإ ﺎﻣﺗﺣ يدؤﯾ فوﺳ و :

– 2 ثراوﻛﻟا 1 ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا

:

ﺔﺛرﺎﻛﻟا ﻲﻧﻌﺗ ﺊﺟﺎﻔﻣ ثدﺣ

وأ و ،ﺊﺟﺎﻔﻣ رﯾﻏ بﺎﺑﺳﻷ

لﺧد ﻻ ﺔﯾﻌﯾﺑط نﺎﺳﻧﻺﻟ

و ،ﺎﻬﯾﻓ

فرﺻﺗ بﺑﺳﺑ ىرﺧأ نﺎﺳﻧﻹا

فرﺻﺗ نﺎﺳﻧﻹا

، ﺊطﺎﺧﻟا وأ

بﺎﺑﺳﻷا لﺧادﺗﻟ ﯾﻌﯾﺑطﻟا

ﺔ و

ﺎﻬﺗدﺷ و ﺔﺛرﺎﻛﻟا عوﻧ بﺳﺣ ﺎﻬﻣﺟﺣ فﻠﺗﺧﯾ ﺔﯾرﺷﺑ و ﺔﯾدﺎﻣ رﺋﺎﺳﺧ ﺎﻬﯾﻠﻋ بﺗرﺗﯾ و ، ﺔﯾرﺷﺑﻟا .

قﺑﺎﺳ نودﺑ ثراوﻛﻟا ثدﺣﺗ و راذﻧإ

و نﯾﻛارﺑﻟا و لزﻻزﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ لﺎﺣﻟا وﻫ ﺎﻣﻛ ،ﺢﺿاو

وﯾﺳﻟا تﺎﻧﺎﺿﯾﻔﻟا و ﻲﻧﯾطﻟا قﻓدﺗﻟا و تارﺎﯾﻬﻧﻻا و ﺔﻓرﺎﺟﻟا ل .

نﯾﺎﺑﺗﻣ لﻛﺷﺑ و مﻟﺎﻌﻟا دﻬﺷﯾ و

ثراوﻛﻟا نﻣ ارﯾﺑﻛ اددﻋ ﺎﯾوﻧﺳ ﺎﻬﻋاوﻧﺄﺑ

مﺗﯾﺳ و ةرﺎﺷﻹا

ﻰﻟإ مﻫأ لودﺟﻟا بﺳﺣ ثراوﻛﻟا كﻠﺗ

ﻲﻟﺎﺗﻟا :

مﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ثاوﻛﻟا ﻊﯾزوﺗ )

و عوﻧﻟا بﺳﺣﺑ مﯾﻠﻗﻹا

( نﯾﺑﺎﻣ – 1975

.2001

ﺛرﺎﻛﻟا عوﻧ ﺔ

ﺎﯾﻘﯾرﻓإ

نﯾﺗﯾﻛﯾرﻣﻷا

ﺎﯾﺳأ ﺎﺑروأ ﺎﯾﻟارﺗﺳا عوﻣﺟﻣﻟا

ﺔﯾوﺋﻣﻟا ﺔﺑﺳﻧﻟا

ﺔﯾﻌﯾﺑط

(9)

فﺎﻔﺟ 263

82 123

23 23

513 7.7

ﺔﻋﺎﺟﻣ 45

1 16

02 0

64 0.9

تﺎﻧﺎﺿﯾﻓ

331 485

759 245

71 1891

28.6

فﺻاوﻋ

113 538

738 228

163 1780

27

قﺋارﺣ 15

79 52

68 21

235 3.5

ةدﯾدﺷ رﺣ تﺎﺟوﻣ

08 50

76 85

05 224

3.3

لزﻻز 25

114 278

114 34

565 8.5

نﯾﻛارﺑ 11

43 48

7 08

227 4.3

جاوﻣأ 0

2 13

01 02

18 0.2

تارﺎﯾﻬﻧا

19 82

167 53

13 334

05

تﺎﻓآ 52

03 10

01 01

67 01

ﺔﺋﺑوأ 386

74 191

32 08

691 10

عوﻣﺟﻣﻟا

6609

ردﺻﻣﻟا :

ﺪﻟا ﻲﻠﻋ ﻦﯿﺴﺣ ﻒﻠﺧ ص ، قﺑﺎﺳﻟا ﻊﺟرﻣﻟا ، ﻲﻤﯿﻟ

.31

أ - ــﻔﺟﻟا فﺎـ :

ضﻌﺑ ﻲﻓ رطﻣﻟا صﻘﻧ فﺎﻔﺟﻟﺎﺑ دﺻﻘﯾ

،تاوﻧﺳﻟا ﺢﻣﺳﯾ ﻻ ﺎﻣﺑ

،ﺔﻋارزﻟﺎﺑ وﻣﻧ ﻰﺗﺣ وأ

شﺋﺎﺷﺣ ﻲﻋرﻟا

. قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ فﺎﻔﺟﻟا ثودﺣ رﺛﻛﯾ و وأ

قطﺎﻧﻣﻟا نﯾﺑ ﺎﻣ ةدﺗﻣﻣﻟا ضورﻌﻟا

ةرطﻣﻟا ﺔﯾوارﺣﺻﻟا قطﺎﻧﻣﻟا و .

ﺣﻧﻟا ﻰﻠﻋ قطﺎﻧﻣﻟا كﻠﺗ دﯾدﺣﺗ نﻛﻣﯾ و ﻲﻟﺎﺗﻟا و

:

ﺔﯾﻘﯾرﻓﻹا ىرﺑﻛﻟا ءارﺣﺻﻟا بوﻧﺟو لﺎﻣﺷ نﯾﺑ ةدﺗﻣﻣﻟا قطﺎﻧﻣﻟا .

ﺔﯾﻛﯾرﻣﻷا ﻰطﺳوﻟا لوﻬﺳﻟا برﻏ ﺔﻌﻗاوﻟا قطﺎﻧﻣﻟا .

فﻼﺗإ ﻰﻟإ يدؤﯾ ﺎﻣﻣ ، ﻪﺗﯾﻣﻛ تﺎﺑﺛ مدﻋ و ، رطﻣﻟا مﺎظﺗﻧا مدﻌﺑ ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا قطﺎﻧﻣﻟا زﯾﻣﺗﺗ و ﺔﻋورزﻣﻟا تﺎﺣﺎﺳﻣﻟا ﺔﻠﻗ و لﯾﺻﺎﺣﻣﻟا .

أ نﻣ ﺎﯾﻘﯾرﻓإ ةرﺎﻗ دﻌﺗ و ﺎﺿرﻌﺗ تﺎﻬﺟﻟا رﺛﻛ

،فﺎﻔﺟﻠﻟ يرﺎﺣﺻﻟا عﺎﺳﺗا بﺑﺳﺑ كﻟذ و

ﺎﻬﺑ ةدﺗﻣﻣﻟا .

ﺎﻬﻧﻣ رطﺎﺧﻣ ةدﻋ ﺎﻬﻧﻋ ﺞﺗﻧﯾ ﺎﻣﻣ :

(10)

- ﺎﻬﻣادﻌﻧا و لﺑ ، ﺔﯾﻋارزﻟا لﯾﺻﺎﺣﻣﻟا ﻲﻓ دﺎﺣ صﻘﻧ

- فﺎﻔﺟﻟا ﺎﻫدوﺳﯾ ﻲﺗﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ تﺎﻋﺎﺟﻣﻟا رﺎﺷﺗﻧا

- ﺔﯾذﻐﺗﻟا ءوﺳ نﻋ ﺔﺟﺗﺎﻧﻟا ضارﻣﻷا و ﺔﺋﺑوﻷا رﺎﺷﺗﻧا

- دادﻋأ توﻣ فورظﻟا كﻠﺗ نوﻠﻣﺣﺗﯾ ﻻ نﯾذﻟا لﺎﻔطﻷا نﻣ ةرﯾﺑﻛ

،ﺔﯾﺳﺎﻘﻟا ءاذﻐﻟا رﻓوﺗ مدﻋ و

ﺔﯾﺎﻋرﻟا و بﺳﺎﻧﻣﻟا ﺔﻣزﻼﻟا

.

ب - ـﻧﺎﺿﯾﻔﻟا تﺎ

:

ﺔﻋرﺳﺑ ﺎﻬﻓارﺟﻧاو ، ﺎﻬﺋطاوﺷ و ﺎﻫدودﺣ نﻋ ﺎﻬﺟورﺧو ﺎﻬﯾرﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﻩﺎﯾﻣﻟا ةدﺎﯾز وﻫ نﺎﺿﯾﻔﻟا ﺔﻘﺋﺎﻓ . ﻷا تﺎﯾﻣﻛ ﻲﻓ ةرﯾﺑﻛﻟا ةدﺎﯾزﻟا بﺑﺳﺑ نﺎﺿﯾﻔﻟا ثدﺣﯾ و ﻊﻣﺟﺗﺗ ﻲﺗﻟاو ، ﺔطﻗﺎﺳﺗﻣﻟا رﺎطﻣ

رﺎﻬﻧﻷا يرﺎﺟﻣ ﻲﻓ .

ﺎﻫدراوﻣو ﺔﺋﯾﺑﻟا رﻣدﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا رطﺎﺧﻣﻟا نﻣ تﺎﻧﺎﺿﯾﻔﻟا دﻌﺗ و .

ﻩﺎﯾﻣﻟا نﻷ كﻟذو

تﺂﺷﻧﻣو قرط نﻣ ﺎﻬﻠﺑﺎﻘﯾ ﺎﻣ رﻣدﺗ ﺔﯾﻟﺎﻋ ﺔﻋرﺳﺑ و ةرﯾﺑﻛ تﺎﯾﻣﻛﺑ ﺔﻓرﺟﻧﻣﻟا .

قرﻐﺗ ﺎﻬﻧأ ﺎﻣﻛ

نﻣ ﺎﻬﺑ ﺎﻣ فﻠﺗﺗ و ﺔﻋورزﻣﻟا ﻲﺿارﻷا لﯾﺻﺎﺣﻣ

. ﻗ و ىرﻗ رﯾﻣدﺗ ﻰﻟإ تﺎﻧﺎﺿﯾﻔﻟا يدؤﺗ د

تﺎﻧاوﯾﺣﻟا و ﺔﯾﺷﺎﻣﻟا نﻣ ةرﯾﺑﻛ دادﻋأ فﻼﺗإ و ، نﺎﻛﺳﻟا توﻣ ﻰﻟإ يدؤﺗ ﺎﻣﻛ ، ﺎﻬﻠﻣﻛﺄﺑ .

و ،ﺎﯾﺳآ ةرﺎﻗ نﻣ ﺔﯾﺑوﻧﺟﻟا ءازﺟﻷا ﻲﻫ تﺎﻧﺎﺿﯾﻔﻟا رطﺎﺧﻣﻟ ﺎﺿرﻌﺗ قطﺎﻧﻣﻟا رﺛﻛأ و لﺻﻓ ءﺎﻧﺛأ ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧﺑ

،فﯾﺻﻟا ﺎﺿرﻌﺗ لودﻟا رﺛﻛأ نﻣ نﯾﺻﻟا و دﻧﻬﻟا دﻌﺗ كﻟذﻛ

تﺎﻧﺎﺿﯾﻔﻠﻟ

بﺗرﺗﯾ ﺎﻣﻣ ﺎﻬﯾﻠﻋ

ةدﻋ رﺎﺛآ

1 :

لﯾﺻﺎﺣﻣﻟا رﯾﻣدﺗ  ﺔﯾﻋارزﻟا

.

ﺔﺑرﺗﻟا فﯾرﺟﺗ  ﺔﯾﻋارزﻟا

.

و ءﺎﺑرﻬﻛﻟا تﺎﻛﺑﺷ و تﺂﺷﻧﻣﻟا و قرطﻟا رﯾﻣدﺗ  تﻻﺎﺻﺗﻻا

.

تﻻﺎﺻﺗﻻا و لﻘﻧﻟا لﺋﺎﺳ و لطﻌﺗ بﺑﺳﺑ ، ﺔﺑوﻛﻧﻣﻟا قطﺎﻧﻣﻟا لزﻋ  .

قرﻏ  دادﻋأ نﺎﻛﺳﻟا نﻣ ةرﯾﺑﻛ .

ﻛﺎﺳﻣ نﻋ نﯾﻧطاوﻣﻟا حوزﻧ  مﻬﺗوﯾﺑو مﻬﻧ

.

-1

ﺔﺗﺎﺤﺷ ﺪﻤﺣا ﻦﺴﺣ ص ، ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،

108

(11)

ﺟـ - ــﯾﺳﻟا لوـ :

ﻟ ﺔﻧﯾﻌﻣ ﺔﻘطﻧﻣ ﻲﻓ ةرازﻐﺑ ﺔطﻗﺎﺳﺗﻣﻟا ﻩﺎﯾﻣﻟا ﻲﻫ و ﻔ

ةرﯾﺻﻗ تارﺗ وأ

،ﺔﻠﯾوط ﺔﻛرﺣ ﺎﻬﺑﺣﺎﺻﯾ

ةدﯾدﺷ ءاوﻬﻠﻟ

. بوﻧﺟ لﺛﻣ ،ﺔﯾرادﻣﻟا فﺻاوﻌﻟا رورﻣﺑ رﺛﺄﺗﺗ ﻲﺗﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ لوﯾﺳﻟا ثدﺣﺗو

نﯾﺑﻠﻔﻟا و نﯾﺻﻟا .

ثدﺣﺗ ﺎﻣﻛ –

ﺎﺿﯾأ - ﺎﺟﻟا ﻪﺑﺷ و ﺔﻓﺎﺟﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﻓ

.

، ﺔﻘﯾﻘﺣﻟا ﻲﻓ و نأ

لوﯾﺳﻟا ثودﺣ ﻰﻠﻋ نادﻋﺎﺳﯾ نﯾﻠﻣﺎﻋ كﺎﻧﻫ ﺎﻣﻫ

:

- ﺔﯾوارﺣﺻﻟا تﺎﻬﺟﻟا قوﻓ ﺔﯾﺋﺎﺟﻔﻟا رﺎطﻣﻷا طوﻘﺳ .

- تﺎﺑﯾﺑﺣ كﺳﺎﻣﺗ ﻰﻠﻋ لﻣﻌﯾ ﻲﺗﺎﺑﻧ ءﺎطﻏ دوﺟ و مدﻋ ﺔﺑرﺗﻟا

.

د - ـﻌﻟا و رـﯾﺻﺎﻋﻷا فﺻاو

:

ﻧوﻛﻣ نﺧﺎﺳﻟا ءاوﻬﻟا لوﺣ درﺎﺑﻟا ءاوﻬﻟا فﺎﻔﺗﻟا ﺔﺟﯾﺗﻧ رﯾﺻﺎﻋﻷا ﺄﺷﻧﺗ يوﺟﻟا ضﺎﻔﺧﻧﻻا ﺎ

)

رﺎﺻﻋﻹا (

برﻐﻟا نﻣ ﺔﯾﺳﻛﻌﻟا حﺎﯾرﻟا ﻪﻌﻓدﺗ ثﯾﺣ ، ﻰﻟإ

قرﺷﻟا .

ﺔﯾرادﻣﻟا ضورﻌﻟا ﻲﻓ تارﺎﻘﻠﻟ ﺔﯾﻗرﺷﻟا لﺣاوﺳﻟا ضرﻌﺗﺗو –

رﺧاوأ ﻲﻓ فﺻاوﻌﻟا ﻩذﻫ نﻣ عوﻧﻟ

و فﯾﺻﻟا ﻲﻠﺻﻓ

،فﯾرﺧﻟا ﻲﻓ لﺎﺣﻟا وﻫ ﺎﻣﻛ

نﯾﺻﻟا .

ـﻫ - لزﻻزــــﻟا :

ﻓ ﺔﯾﺿرﻷا ةرﺷﻘﻟا زازﺗﻫا وﻫ لازﻟزﻟا ﺎﻣ نﺎﻛﻣ ﻲ

. زازﺗﻫﻻا ةوﻗ بﺳﺣ لازﻟزﻟا ةدﺷ توﺎﻔﺗﺗو

ثودﺣ ﺔﻘطﻧﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺿرﻷا ةرﺷﻘﻟا ﺔﯾﻌﯾﺑط و لازﻟزﻟا

. ﻲﻓ ﻪﯾﻠﻋ ﺎﻣﺑ ضرﻷا ﺢطﺳ ضرﻌﺗﯾ و

تﺎﻗرطﻟا قﻘﺷﺗو روﺳﺟﻟا و لزﺎﻧﻣﻟا رﺎﯾﻬﻧا بﺑﺳﺗ تﺎﺟوﻣﺗ ﻰﻟإ قطﺎﻧﻣﻟا كﻠﺗ .

رﺟﻔﻧﺗ ﺎﻣﻛ

ﺎﻬﻟا و ءﺎﺑرﻬﻛﻟا كﻼﺳأ ﻊطﻘﺗﺗ و ، طﻔﻧﻟا و ﻩﺎﯾﻣﻟا طوطﺧ فﺗ

. عﻻدﻧا ﻰﻟإ لزﻻزﻟا يدؤﺗ و

قﺋارﺣﻟا .

و - ــﯾﻛارﺑﻟا نـ :

ةرﻬﺻﻧﻣﻟا روﺧﺻﻟا جورﺧ نﺎﻛرﺑﻟا فرﻌﯾ )

رﯾﻬﺻﻟا (

ﺎﻬﺣطﺳ ﻰﻟإ ضرﻷا نطﺎﺑ نﻣ

نﺎﻛرﺑﻟا ثودﺣ ﺔﻘطﻧﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺑ خورﺷ و قوﻘﺷ دوﺟو ﺔﺟﯾﺗﻧ .

(12)

ﻟﺎﺣ ﻲﻓ نوﻛﯾ و ، ﺔﯾﻟﺎﻋ ﺔﺟرد تاذ وﻫ و ، ﺔﻌﻔﺗرﻣ تﺎﻓﺎﺳﻣﻟ وﺟﻟا ﻲﻓ رﯾﻬﺻﻟا عرﺗﯾ و ﺔ

ﺔﺟرد تﺿﻔﺧﻧا ﺎﻣﻠﻛ دﻣﺟﺗﯾ و ، ﺢطﺳ ﻰﻠﻋ يرﺟﯾ ثﯾﺣ ، ﺔﻠﺋﺎﺳ ﻪﺗرارﺣ

ﻻﻼﺗ و اروﺧﺻ ﺎﻧوﻛﻣ

ﺎﻫدﻧﻋ درﺑ ﻲﺗﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ .

ضرﻷا ﻼﻏ تﺣﺗ دﺟوﺗ ﻲﺗﻟا ضرﻷا نطﺎﺑ ةرارﺣ رﻫﺎظﻣ نﻣ ارﻬظﻣ نﯾﻛارﺑﻟا دﻌﺗ و يرﺧﺻﻟا .

ﻲﺿارﻷا نﻣ برﻘﻟﺎﺑ ﺎﻬﺛودﺣ دﻧﻋ ﺔﺻﺎﺧﺑ و ، ﺔﯾﺿرأ ﺔﺛرﺎﻛ نﯾﻛارﺑﻟا لﺛﻣﺗ و ﺔﯾﻋارزﻟا

ﺎﻬﯾطﻐﺗ و ﺔﯾﻋارزﻟا ﻲﺿارﻷا نﻓد ﻰﻟإ ضرﻷا ﺢطﺳ ﻰﻟإ نﯾﻛارﺑﻟا رﯾﻬﺻ عﺎﻓدﻧا يدؤﯾ ثﯾﺣ ، ﻟا نﻣ ماوﻛﺄﺑ ﺻ

ﺔﯾﻧﺎﻛرﺑﻟا روﺧ .

تازﺎﻐﻟا و ةرﺧﺑﻷا نﻣ ﺔﻠﺋﺎﻬﻟا تﺎﯾﻣﻛ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ اذﻫ

دﺎﻌﻣﻟا ﻩذﻫ دﯾزﯾ ﺎﻣﻣ ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ندﺎﻌﻣﻟا تادﯾروﻠﻛو تﺎﯾرﺑﻛو دﯾﺳﻛﺄﺑ يدؤﺗ ﻲﺗﻟا و ، ةدﻋﺎﺻﺗﻣﻟا ن

نﻣﻵا دﺣﻟا نﻋ حﻼﻣﻷا كﻟذﻛو ، ﺔﺑرﺗﻟا ﻲﻓ .

نﯾﻛارﺑﻟا و لزﻻزﻟا نﻋ ﺔﺟﺗﺎﻧﻟا رﺎﺛﻵا :

- تﺂﺷﻧﻣﻟا و لزﺎﻧﻣﻟا رﺎﯾﻬﻧا .

- و ندﻣﻟا رﯾﻣدﺗ قرطﻟا

.

- رﺎﺑﻵا مدرو ، ﺔﯾدوﻷا يرﺎﺟﻣ دادﺳﻧا ﻰﻟا يدؤﺗ ﻲﺗﻟا ، ةرﯾﻐﺻﻟا و ةرﯾﺑﻛﻟا روﺧﺻﻟا رﺎﯾﻬﻧا .

- تﺎﻛﻠﺗﻣﻣﻟا و حاورﻷا ﻲﻓ رﺋﺎﺳﺧ .

- رﻋذﻟا رﯾﺛﺗ و ، سﺎﻧﻟا نﻣا ددﻬﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻧﺎﻛرﺑﻟا مﻣﺣﻟا و ﺔﻣﺎﺳﻟا ةرﺧﺑﻷا و تازﺎﻐﻟا جورﺧ

مﻬﻧﯾﺑ .

-2 رــــطﺎﺧﻣ 2 ﺣﺻﺗﻟا

رــ :

إ تﺣﺑﺻأ ،ةدﯾدﻋ رطﺎﺧﻣ و لﻛﺎﺷﻣ دﻟو ﺔﺋﯾﺑﻟا دراوﻣﻟ دﯾﺷرﻟا و ﻲﻧﻼﻘﻌﻟا رﯾﻏ لﺎﻣﻌﺗﺳﻻا ن

و ، ﺎﻧﺑﻛوﻛ ﻲﻓ ةﺎﯾﺣﻟا ﻰﻠﻋ ةرﺛؤﻣ تﺎﻔﻋﺎﺿﻣﺑ لﻛﻛ ﻲﺣﻟا نﺋﺎﻛﻟا ددﻬﺗ ﺔﺛرﺎﻛ رﺣﺻﺗﻟا دﻌﯾ

ﻲﺋﯾﺑﻟا نازﺗا و ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻌﻣﺗﺟﻣﻟا ددﻬﺗ ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗا و ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟا ﺔﺛرﺎﻛ ﺢﺑﺻﺗﻟ ﺎﻫرﺎﺛآ دﺗﻣﺗ ﺔﯾﻌﯾﺑط قﯾرط نﻋ ﺔﻣادﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا ﻰﻠﻋ رﺛؤﯾ رﺣﺻﺗﻟا نأ ﺎﻣﻛ ، ﺎﻬﺟﺎﺗﻧإ فﻌﺿﯾ ﺎﻣﻣ ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا مظﻧﻠﻟ نﺎﻛﺳﻟا ةرﺟﻫ لﺛﻣ ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻا لﻛﺎﺷﻣﻟﺎﺑ ﻪطﺎﺑﺗرا .

(13)

صﻗﺎﻧﺗ رﺣﺻﺗﻟﺎﺑ دﺻﻗ و نادﻘﻓ رﺧآ رﯾﺑﻌﺗﺑ وأ ،ﺎﻣ مﯾﻠﻗﻹ ﺔﯾﺟﺎﺗﻧﻹا ﺔﻗﺎطﻟا

نزاوﺗﻟا نﯾﺑ

ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا ﻪﺗﺎﻧﺎﻛﻣإ ،ﺎﻣ مﯾﻠﻗﻹ يرﺷﺑﻟا لﻼﻐﺗﺳﻻا

1 .

ﻪﺑﺷ ﺔﻓﺎﺟﻟا و ﺔﻠﺣﺎﻘﻟا ﻪﺑﺷ و ﺔﻠﺣﺎﻘﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ روﻫدﺗﻠﻟ ضرﻷا ضرﻌﺗ رﺣﺻﺗﻟا ﻲﻧﻌﯾ ؤﯾ و ،ﺎﻬﯾﻓ يوﯾﺣﻟا عوﻧﺗﻟا و ﺔﯾﺗﺎﺑﻧﻟا ةﺎﯾﺣﻟا نادﻘﻓ ﻰﻟا يدؤﯾ ﺎﻣﻣ ، ﺔﺑطرﻟا ةردﻗ نادﻘﻓ ﻰﻟا كﻟذ يد

و ، ﺔﯾرﺷﺑﻟا و ﺔﯾﻧاوﯾﺣﻟا ةﺎﯾﺣﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻫرﺎﺛآ سﻛﻌﻧﺗ ﻲﺗﻟا و ، ﻲﻋارزﻟا جﺎﺗﻧﻻا ﻰﻠﻋ ض رﻷا ﻰﻟا لﺻﺗ ةرﺎﺳﺧ ﻰﻟا يدؤﯾ ثﯾﺣ ، دﻼﺑﻠﻟ ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗﻻا ﺔﻟﺎﺣﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻌﺟﻔﻣ ارﯾﺛﺄﺗ رﺣﺻﺗﻟا رﺛؤﯾ

ﺎﻫرﺎﻌﺳا ةدﺎﯾز و ﺔﯾﻋارزﻟا لﯾﺻﺎﺣﻣﻟا ﻲﻓ ﺎﯾوﻧﺳ رﻻود نوﯾﻠﺑ 40

2. . ﻲﻓ و مﻟﺎﻌﻟا دﻘﻔﯾ مﺎﻋ لﻛ

ﻲﻟاوﺣ ﺔﯾﻠﻣﻌﻟ ﺔﺟﯾﺗﻧ ﺔﯾﻋارزﻟا ﻲﺿارﻷا نﻣ ﻊﺑرﻣ رﺗﻣوﻠﯾﻛ 691

،رﺣﺻﺗﻟا يأ

نإ ثﻠﺛ ﻲﻟاوﺣ

ﺔﻔﺻﺑ رﺣﺻﺗﻟا ﺔﺿرﻌﻣ ﻲﺿارأ ﺔﻣﺎﻋ

. ةرﺎﻘﻟا ﻰﻠﻋ رﺣﺻﺗﻟا رﺛؤﯾ و ﺔﯾﻘﯾرﻓﻹا

، صﺎﺧ لﻛﺷﺑ

لﺎﻣﺷ لوط ﻰﻠﻋ يرﺎﺣﺻﻟا دﺗﻣﺗ ثﯾﺣ ﺎﯾﻘﯾرﻓإ

ﺎﻣﻛ ، ﺎﺑﯾرﻘﺗ ﺎﻬﻧأ

دﺗﻣﺗ ثﯾﺣ ﺎﺑوﻧﺟ تﻔﺣز

ﺣﺻﻟا لﺎﻣﺷ لوط ﻰﻠﻋ يرﺎ ﺎﯾﻘﯾرﻓإ

ﺎﻣﻛ ، ﺎﺑﯾرﻘﺗ ﺎﻬﻧأ

ثﯾﺣ ، ﺎﺑوﻧﺟ تﻔﺣز ﺎﻬﻧأ

طﺧ نﻣ تﺑرﺗﻗا

رادﻘﻣﺑ ءاوﺗﺳﻻا لﺑﻗ ﻪﯾﻠﻋ تﻧﺎﻛ ﺎﻣﻋ مﻛ 60

، ﺔﻧﺳ 50 ﻲﻓ و

رﺛﻛأ نﻣ مﻟﺎﻌﻟا دﻼﺑ نﻣ دﻠﺑ 100

رﺛﺄﺗﯾ نﻣ ﺔﻣﺳﻧ نوﯾﻠﺑﻟا برﺎﻘﯾ ﺎﻣ ﻲﻟﺎﻣﺟإ

مﻫددﻋ ﻎﻟﺎﺑﻟا مﻟﺎﻌﻟا نﺎﻛﺳ ﺔﯾﻠﻣﻌﺑ ﺔﻣﺳﻧ نﯾﯾﻼﺑ 6

رﺣﺻﺗ ﺿارأ

مﻬﯾ كرﺗ ﻰﻠﻋ مﻬﻣﻏرﯾ ﺎﻣﻣ ، مﻬﻋرازﻣ

ةرﺟﻬﻟا و ﻰﻟإ

شﯾﻌﻟا بﺳﻛﻟا لﺟا نﻣ ندﻣﻟا

. و تﺎﺑﺎﻐﻟا قﺋارﺣ فﯾﺛﻛﺗﻟ ﺎﻣﺋﻼﻣ اوﺟ رﺣﺻﺗﻟا نﻋ ﺞﺗﻧﯾ و ةرﺎﺛإ

نﻣ دﯾزﯾ ﺎﻣﻣ ، ﺔﺑرﺗﻠﻟ حﺎﯾرﻟا

ﻰﻠﻋ ﺔﻌﻗاوﻟا طوﻐﺿﻟا رﺛﻛأ

ضرﻷا دراوﻣ ﺔﯾﻣﻫأ

ﻻإ قودﻧﺻﻟا رﯾرﻘﺗ بﺳﺣ و ءﺎﻣﻟا وﻫ و

دﻘﻓ ﺔﯾﻌﯾﺑطﻠﻟ ﻲﻣﻟﺎﻌﻟا ﻲﻟاوﺣ ضرﻷا ت

30 ﻲﻣﺎﻋ نﯾﺑ ﺎﻣ ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا ﺎﻫدراوﻣ نﻣ %

و م 1970

لﺻﺗ ﻰﺗﺣ ﺎﻬﻌﻓدﺗ و ﺔﻓﺎﺟﻟا ضرﻷا و يرﺎﺣﺻﻟا ﻲﻓ ﺔﺑرﺗﻟا حﺎﯾرﻟا رﯾﺛﺗ ثﯾﺣ ، م 1995 ﻰﻟإ

، مﻟﺎﻌﻟا ندﻣ نﻣ رﯾﺛﻛ ذإ

يرﺎﺣﺻﻟا نﻣ ﺔﺑرﺗﻷا لﺻﺗ ﺎﯾﻘﯾرﻓإ

ﻰﻟإ ﺎﺑوروأ حﺎﯾر لﻼﺧ نﻣ

ءارﺣﺻﻟا نﻣ ﺔﻣدﺎﻘﻟا نﯾﺳﺎﻣﺧﻟا ﺔﯾﻘﯾرﻓﻹا

ﻰﻟإ ﺎﺑوروأ نﻣ ﺔﻣدﺎﻘﻟا نﯾﺳﺎﻣﺧﻟا حﺎﯾر لﻼﺧ نﻣ

-1

، ﺔﻛوﺰﻟا ﺲﯿﻤﺧ ﺪﻤﺤﻣ نﺎﺴﻧﻹا ﺔﺤﺻ ﻰﻠﻋ ﺎھرﺎﺛآ و ﺎھرﻮھﺪﺗ روﺎﺤﻣو ﺔﺌﯿﺒﻟا

ﻹا ، ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا راد ، ، ﺮﺼﻣ ، ﺔﯾرﺪﻨﻜﺳ

2005 ،

ص 123 .

-2

ص ، ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، ﻲﻤﯿﻟﺪﻟا ﻲﻠﻋ ﻦﯿﺴﺣ ﻒﻠﺧ 207

.

(14)

ءارﺣﺻﻟا ﺔﯾﻘﯾرﻓﻹا

ضرﻌﺗﺗ ﺎﻣﻛ ، ءازﺟأ

ةدﺣﺗﻣﻟا تﺎﯾﻻوﻟا برﻏ بوﻧﺟ نﻣ ﺔﯾﻛﯾرﻣﻷا

ﻰﻟإ رﺎﺑﻐﻟا

تﺑﺛ دﻗ ﻲﺗﻟا ﺔﺑرﺗﻷا كﻠﺗ قﺎﺷﻧﺗﺳا مﺗﯾ و ، ﺎﻬﻧأ

دﯾزﺗ ﺎﻬﻧأ تﺎﯾﻓوﻟا و ضرﻣﻟا تﻻدﻌﻣ نﻣ دﯾزﺗ .

رﻓﺎﺿﺗ ﻰﻟإ رﺣﺻﺗﻟا ةرﻫﺎظ ﻊﺟرﺗ و ﻋ ةدﻋ

لﻣاوﻋ رﯾﺛﺄﺗ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ لﻣاو

،سﻘطﻟا و

ﺔﯾرﺷﺑﻟا لﻣاوﻌﻟا ﺎﻬﻧﻣ ﺔﯾﺗﻵا

:

- يدؤﯾ يذﻟا ﻲﺿارﻸﻟ بﺳﺎﻧﻣ رﯾﻏ وأ طرﻔﻣﻟا لﻼﻐﺗﺳﻻا ﻰﻟإ

ﺔﺑرﺗﻟا فازﻧﺗﺳا .

- ضرﻷا ﺔﺑرﺗ كﺳﺎﻣﺗ ﻰﻠﻋ لﻣﻌﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﺑﺎﻐﻟا ﺔﻟازإ .

- يدؤﯾ يذﻟا رﺋﺎﺟﻟا ﻲﻋرﻟا ﻰﻟإ

ﺎﻬﺷﺋﺎﺷﺣ نﻣ ﻲﺿارﻷا نﺎﻣرﺣ .

- ادا ءوﺳ رﺣﺻﺗﻟا ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ و فارﺟﻧﻻا ﻰﻟا يدؤﯾ ﺎﻣﻣ ﻲﺋﺎﻣﻟا فرﺻﻟا و يرﻟا ةر

1 .

- ﺔﯾﻋارزﻟا ﻲﺿارﻷا ﻰﻠﻋ ﺎﺑﻠﺳ رﺛؤﯾ اذﻫ لﻛ ، ﻲﺳﺎﯾﺳﻟا رارﻘﺗﺳﻻا مدﻋ و رﻘﻔﻟا .

مﺎﻋ ﻲﻓ و ﺎﻛﻣﻟ ﺎﯾﻟود ارﻣﺗؤﻣ ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻷا تﻣظﻧ 1994

ﻓ ، رﺣﺻﺗﻟا ﺔﺣ تﺻوأو

دﺎﺟﯾﺈﺑ

ﻟا لودﻟا تﺻوأ ﺎﻣﻛ ، ﻪﺗﺣﻓﺎﻛﻣﻟ ﻲﻟود نوﺎﻌﺗ نوﻛﺗ ﺞﻣارﺑ دادﻋﺈﺑ فﺎﻔﺟﻟا و رﺣﺻﺗﻠﻟ ﺔﺿرﻌﺗﻣ

ﺔﺑﺳﺎﻧﻣﻟا تاءارﺟﻹا ذﺎﺧﺗا و رﺣﺻﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻋ ﻲﻓ ﺔﻣﻫﺎﺳﻣﻟا لﻣاوﻌﻟا ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﺎﻬﻓادﻫأ ﻪﺗﺣﻓﺎﻛﻣﻟ

فﺎﻔﺟﻟا رﺎﺛآ ةدﺣ نﻣ فﯾﻔﺧﺗﻟا و ﻪﻧﻣ ﺔﯾﺎﻗوﻟا و .

-2 سﺎﺑﺗﺣﻻا رــطﺎﺧﻣ 3 يرارﺣﻟا

:

ترﻛذ ةدﺣﺗﻣﻟا مﻣﻷا ءارﺑﺧ نﻣ ﺔﻧﺟﻟ

نأ ارﺣﻟا سﺎﺑﺗﺣﻻا ﺔﯾﺿرﻷا ةرﻛﻟا ﻲﻓ ير

رﺛﻛأ ﺎﻣﻣ ةروطﺧ

و ، قﺑﺎﺳﻟا ﻲﻓ ءﺎﻣﻠﻌﻟا ﻩردﻗ نإ

رﯾرﻘﺗﻟا فﺷﻛ و ، ﺔﻣدﺎﻗ نورﻘﻟ ﻰﻘﺑﺗﺳ ﻩرﺎﺛآ نأ

تارﯾﻐﺗﻟا

يدؤﺗﺳ ﺔﯾﺧﺎﻧﻣﻟا ﻰﻟإ

ددﻬﯾ ﺎﻣﻣ ، ةرارﺣﻟا تﺎﺟرد ةدﺎﯾز و رﺣﺑﻟا ﻩﺎﯾﻣ ىوﺗﺳﻣ عﺎﻔﺗرا جﺎﺗﻧﻹا

وﻬﺟﻟ ﻻﺎﻣﻛﺗﺳا رﯾرﻘﺗﻟا دﻌﯾو ، ﻩﺎﯾﻣﻟا ردﺎﺻﻣ ثوﻠﯾو ﻲﻋارزﻟا لﺻوﺗﻟا مﺗ ﻲﺗﻟا ﻲﻣﻠﻌﻟا ثﺣﺑﻟا د

ﺎﻬﯾﻟإ نﯾﺑ ﺎﻣ ضرﻷا ةرارﺣ ﺔﺟرد ةدﺎﯾز ءارﺑﺧﻟا ﻊﻗوﺗ دﻗ و ، نوﻛﻟا ةرارﺣﻟا ﺔﺟرد ةدﺎﯾز ةرﻫﺎظ نﻋ

، 4 ﻰﻟإ 1 يدؤﯾﺳ ﺎﻣﻣ ، ﺔﯾوﺋﻣ تﺎﺟرد 05

ﻰﻟإ ﺔﻌﺳﺗ نﻣ رﺣﺑﻟا ىوﺗﺳﻣ عﺎﻔﺗرا ﻰﻟإ

مﺳ 88

ﺔﻣدﺎﻘﻟا مﺎﻋ ﺔﺋﺎﻣﻟا لﻼﺧ .

رﯾرﻘﺗﻟا دﻛأ و نأ

رﻷا ةرارﺣ ﺔﺟرد ض

تداز تﺎﻧﯾﻌﺳﺗﻟا لﻼﺧ لﻌﻔﻟﺎﺑ

مﺎﻋ ي تﻐﻠﺑ و ﻪﯾﻠﻋ تﻧﺎﻛ ﺎﻣﻋ ﻰﻠﻋأ 1998

مﺎﻋ ذﻧﻣ ﺎﻬﺗﻻدﻌﻣ 1861

رﯾرﻘﺗﻟا دﻧﺗﺳﯾ و ﻰﻟإ

-1

، رادرد ﻲﺤﺘﻓ ثﻮﻠﺘﻟا ﺔﮭﺟاﻮﻣ ﻲﻓ ﺔﺌﯿﺒﻟا

راد ، ﻒﻟﺆﻤﻟا و ﺮﺸﻨﻟا ، ﺮﺋاﺰﺠﻟا ، وزو يﺰﯿﺗ ،

2003 ص ، 64 .

(15)

ﻲﺗﻟا و ﻲﻟﺎﻣﺷﻟا بطﻘﻠﻟ ﻲﺧﯾرﺎﺗﻟا لﺟﺳﻟا و جوﻠﺛﻟا و ﺔﯾﻧﺎﺟرﻣﻟا بﺎﻌﺷﻟا و رﺎﺟﺷﻷا عوذﺟ لﯾﻠﺣﺗ ذﻧﻣو ، مﺎﻌﻟا ىدﻣ ﻰﻠﻋ ةرارﺣ ﻰﻠﻋﻷا وﻫ نﯾرﺷﻌﻟا نرﻘﻟا نا تﻔﺷﻛ اوأ

رﺧ نرﻘﻟا نﻣ تﺎﻧﯾﺗﺳﻟا

ﺔﺑﺳﻧﺑ جوﻠﺛﻟا ﺎﻬﯾطﻐﺗ ﻲﺗﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ترﺳﺣﻧا ﻲﺿﺎﻣﻟا 10

ﻲﻓ جوﻠﺛﻟا لﺎﺑﺟ تﻌﺟارﺗ و %

طوطﺧ ﻲﻓ جوﻠﺛﻟا ﺎﻬﯾ نوﻛﺗﺗ ﻲﺗﻟا ةرﺗﻔﻟا تﺻﻠﻘﺗ ﺎﻣﻛ ، ظوﺣﻠﻣ لﻛﺷﺑ ﺔﯾﺑطﻘﻟا رﯾﻏ قطﺎﻧﻣﻟا نرﻗ لﺑﻗ ﻪﯾﻠﻋ تﻧﺎﻛ ﺎﻣﻋ نﯾﻋوﺑﺳأ وﺣﻧﺑ ﺎﯾﻠﻌﻟا و ﻰطﺳوﻟا ضرﻌﻟا .

ﻟا نا رﯾرﻘﺗﻟا دﺎﻓا و بﺑﺳ

ﺔﯾرﺷﺑﻟا ﺔطﺷﻧﻷا ةدﺎﯾز وﻫ ضرﻷا ةرارﺣ ةدﺎﯾز ﻲﻓ ﻲﺳﯾﺋرﻟا

1 .

ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻌﻣﺗﺟﻣﻟا تﻌﺑﺗا ﺎﻣﻠﻛﻓ طﺎﻣﻧأ

ةﺎﯾﺣ رﺛﻛأ ادﯾﻘﻌﺗ دﻣﺗﻌﺗ جﺎﺗﺣﺗ تﻻآ ﻰﻠﻋ ﻰﻟإ

ﺔﻗﺎطﻟا دﯾزﻣ ﺔﻗﺎطﻟا ﻰﻠﻋ بﻠطﻟا ﻊﻓرﯾ اذﻫ و ،

يروﻔﺣﻻا دوﻗوﻟا نﻣ دﯾزﻣﻟا قرﺣ ﻲﻧﻌﯾ و ،

)

طﻔﻧﻟا – زﺎﻐﻟا – مﺣﻔﻟا ( ﻟﺎﺑ و ، ، يوﺟﻟا فﻼﻐﻟا ﻲﻓ ةرارﺣﻠﻟ ﺔﺳﺑﺎﺣﻟا تازﺎﻐﻟا بﺳﻧ ﻊﻓر ﻲﻟﺎﺗ

لوﻌﻔﻣﻟا اذﻫ و ، ةرارﺣﻟا سﺑﺣ ﻰﻠﻋ ﻲﻌﯾﺑطﻟا ﺔﺋﻓدﺗﻟا لوﻌﻔﻣ ةردﻗ مﯾﺧﺿﺗ ﻲﻓ رﺷﺑﻟا مﻫﺎﺳ كﻟذﺑ وﻋدﯾ ﺎﻣ وﻫ مﺧﺿﺗﻣﻟا ﻰﻟإ

رﯾﻏ لﻛﺷﺑ و ﺔﻋرﺳﺑ بﻛوﻛﻟا ةرارﺣ ﻊﻓرﯾ نﺎﺑ لﯾﻔﻛ وﻬﻓ ، قﻠﻘﻟا

فوﻟﺄﻣ .

ﺎﻔﯾﻔط ﺎﻗرﺎﻓ سﯾﻟ خﺎﻧﻣﻟا رﯾﻐﺗ و و طﻗﺎﺳﺗﻟا ﺔﯾﻣﻛ و حﺎﯾرﻟا طﺎﻣﻧﻷا ﻲﻓ

ﻪﻋاوﻧأ ،

ﺔﻓﺎﺿإ

ﻰﻟإ عاوﻧأ ثادﺣأ ، ﺔﻠﻣﺗﺣﻣ ىوﺻﻗ ﺔﯾﺧﺎﻧﻣ

نإ نﻛﻣﯾ ﺔﻘﯾرطﻟا ﻩذﻬﺑ خﺎﻧﻣﻟا رﯾﻐﺗ مأ

يدؤﯾ ﻰﻟإ

ﺔﻌﺳاو ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗا و ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟا و ﺔﯾﺋﯾﺑ بﻗاوﻋ رﯾﺛﺄﺗﻟا

ﺎﻬﺑ ؤﺑﻧﺗﻟا نﻛﻣﯾ ﻻ و بﻗاوﻌﻟا كﻠﺗ نﻣ و

ﺎﻣ ﺔﻠﻣﺗﺣﻣﻟا ﻲﺗﺄﯾ

:

- ﻩﺎﯾﻣ نوزﺧﻣ ةرﺎﺳﺧ برﺷﻟا

:

نإ نوﺿﻏ ﻲﻓ ﻊﻔﺗرﯾﺳ برﺷﻟا ﻩﺎﯾﻣ ﻲﻓ صﻘﻧ نﻣ نوﻧﺎﻌﯾ نﯾذﻟا نﺎﻛﺳﻟا ددﻋ نﻣ ﺎﻣﺎﻋ 50

تارﺎﯾﻠﻣ 05 ﻰﻟإ

ﺔﺟﺎﺣ نﻋ ﻼﺿﻓ ، صﺧﺷ تارﺎﯾﻠﻣ 08 نﺎﺳﻧﻹا

ﻰﻟإ ةرﻣﺗﺳﻣ ةدﺎﯾز ﻲﻓ ﻩﺎﯾﻣﻟا .

- ﻲﻋارزﻟا لوﺻﺣﻣﻟا ﻊﺟارﺗ :

-1

ص ، ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، ﻲﻤﯿﻟﺪﻟا ﻲﻠﻋ ﻦﯿﺴﺣ ﻒﻠﺧ 214

.

(16)

لﻣﺎﺷﻟا خﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ رﯾﻐﺗ يأ يدؤﯾ ﻰﻟإ

رﺛﺄﺗﻟا ﻟا ﺔﯾﻋارزﻟا تﺎﺟﺗﻧﻣﻟا ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ و ، ﺔﯾﻠﺣﻣ

ﻲﺋاذﻐﻟا نوزﺧﻣﻟا صﻠﻘﺗ .

ﺔﯾﻣﻠﻋ ﺔﺳارد ﻲﻓ و ﺎﻫدﻋأ

ﻲﻓ نوﺛﺣﺎﺑ ﯾﺑﯾﻠﯾﻔﻟا

ن نأ نﻣ لﻠﻘﯾ يرارﺣﻟا سﺎﺑﺗﺣﻻا جﺎﺗﻧإ

ىدﻣ ﻰﻠﻋ لوﺻﺣﻣﻟا ﺔﺳارد تﻣﺗ ثﯾﺣ ، زرﻟا لوﺻﺣﻣ ﺎﻣﺎﻋ 12

رﯾﻐﺗﻟا ﺔﻌﺑﺎﺗﻣ

ىدﻣ ﻰﻠﻋ ةرارﺣﻟا ﺔﺟرد ﻲﻓ ﺎﻣﺎﻋ 12

رﯾﻐﺗﻟا ﺔﻌﺑﺎﺗﻣ ىدﻣ ﻰﻠﻋ ةرارﺣﻟا ﺔﺟرد ﻲﻓ

لﺻوﺗﻠﻟ ﺎﻣﺎﻋ 25 ﻰﻟإ

ﺔﺟﯾﺗﻧﻟا ﻩذﻫ .

لدﻌﻣﺑ لوﺻﺣﻣﻟا ضﻔﺧﻧا ةدﺣاو ﺔﺟرد ةرارﺣﻟا تﻌﻔﺗرا ﺎﻣﻠﻛ ﻪﻧا نوﺛﺣﺎﺑﻟا ظﺣﻻ و 10

و ، %

دﻌﯾ اذﻫ أرﻣا

، ارﯾطﺧ ذإ

بﺟﯾ و مﻟﺎﻌﻟا نﺎﻛﺳ نﻣ رﺑﻛﻷا ددﻌﻠﻟ ﻲﺳﯾﺋرﻟا ءاذﻐﻟا زرﻟا لﺛﻣﯾ نإ

دادزﯾ جﺎﺗﻧإ لدﻌﻣﺑ زرﻷا 1

ﻧﺳ % و رﯾﺑﻛ لﻛﺷﺑ نودﯾازﺗﯾ نﯾذﻟا ضرﻷا نﺎﻛﺳ ﺔﺟﺎﺣ دﺳﻟ ﺎﯾو

قرﺷ و بوﻧﺟ ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ

1ﺎﯾﺳأ .

- ﺔﯾرﻌﺗﻟا مﻗﺎﻔﺗ و ﺔﺑرﺗﻟا ﺔﺑوﺻﺧ ﻊﺟارﺗ :

نإ رﯾﻐﺗ و فﺎﻔﺟﻟا دﺎﯾدزا و تﺎﺗﺎﺑﻧﻟا نطاوﻣ رﯾﻐﺗ طﺎﻣﻧأ

يدؤﯾﺳ طﻗﺎﺳﺗﻟا ﻰﻟإ

مﻗﺎﻔﺗ

ﯾﻛﻟا ةدﻣﺳﻷا مادﺧﺗﺳا رﺷﺎﺑﻣ رﯾﻏ لﻛﺷﺑ دادزﯾﺳ ﺎﯾﺋﺎﻘﻠﺗ و ،رﺣﺻﺗﻟا مﻗﺎﻔﺗﯾﺳ ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ و ﺔﯾﺋﺎﯾﻣ

مﺎﺳﻟا ثوﻠﺗﻟا .

- و تﺎﻓﻵا رﺎﺷﺗﻧا ضارﻣﻷا

:

ةرارﺣﻟا تﺎﺟرد عﺎﻔﺗرا يدؤﯾ يأ

قﻠﺧ ﺎﻓورظ ﺔﻠﻗﺎﻧﻟا تارﺷﺣﻟا و تﺎﻓﻵا رﺎﺷﺗﻧﻻ ﺔﻣﺋﻼﻣ

لﻗﺎﻧﻟا ضوﻌﺑﻟﺎﻛ ضارﻣﻸﻟ ﯾر ﻼﻣﻠﻟ

ﺎ .

- عرﺎﺳﺗﻣﻟا ﺔﯾﺧﺎﻧﻣﻟا ثراوﻛﻟا ﺔﺑﺳﻧ عﺎﻔﺗرا

2:

نإ ﻔﻟا و فﺎﻔﺟﻟا تﺎﺟوﻣ عﺎﻔﺗرا و دﻋﺎﺻﺗﻣ لﻛﺷﺑ و ﺎﻫرﯾﻏ و فﺻاوﻌﻟا و تﺎﻧﺎﺿﯾ

تﺎﻌﻣﺗﺟﻣﻟا تﺎﯾدﺎﺻﺗﻗا ضرﻌﯾﺳ عرﺎﺳﺗﻣ ﻰﻟإ

رﯾﻏ لﻛﺎﺷﻣ ﺔﻓوﻟﺄﻣ

ﺎﻬﻧﻋ ﺞﺗﻧﯾ دﻗ و ، ﺎﻘﺑﺎﺳ ﺔﻣزأ

رظﻧﻠﻟ تﻔﻠﻣﻟا نﻣو ، ﺔﻠﺋﺎﻫ ﺔﯾﺋﯾﺑ نأ

خﺎﻧﻣﻟا رﯾﻐﺗ نﻋ لﻗا ﺔﯾﻟوؤﺳﻣ ﺎﻬﯾﻠﻋ ﻊﻘﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻣﺎﻧﻟا لودﻟا

نﻣ ﻲﻧﺎﻌﺗﺳ ﻲﺗﻟا ﻲﻫ أوﺳأ

مﻟﺎﻌﻟا لﻛ ، ﻪﺑﻗاوﻋ ﻣ

لوﺋﺳ ﻲﻌﺳﻟا نﻋ ﻰﻟإ

ﻰﻠﻋ ﺔﻠﻛﺷﻣﻟا ﻩذﻫ فﻗو

-1

، ﻲﻤﯿﻟﺪﻟا ﻲﻠﻋ ﻦﯿﺴﺣ ﻒﻠﺧ ص ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ

216 .

-2

، ﺮﺗﺎﻛ نازﻮﺳ رﺎﻄﺧﻷا و ﺮطﺎﺨﻤﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا

، ﺔﯾرﺪﻨﻜﺳﻻا ، ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا راد ، ، ﻲﺸﯿﺸﺒﻟا ﺖﻌﻠط ﺪﻤﺣا ﺔﻤﺟﺮﺗ ، 2005

ص ، 86 .

(17)

، روﻔﻟا ﺎﻣأ

اذإ ﻊﯾﻣﺟﻟا ﻲﻧﺎﻌﯾ دﻘﻓ لﻣﺎﺷﻟا ةرارﺣﻟا عﺎﻔﺗرا فﻗوﻟ نﻵا ﺔﻣزﻼﻟا تاءارﺟﻹا ذﺧﺗﺗ مﻟ

ﺎﻬﻧﻋ ةدوﻌﻟا نﻛﻣﯾ ﻻ بﻗاوﻋ نﻣ .

ﺎﺛﻟﺎﺛ - ﺔــﯾﻟزﻧﻣﻟا ﺔـــﯾﺋﯾﺑﻟا رــطﺎﺧﻣﻟا :

ﺻﺗﻗا و ﻪﻋاوﻧأ فﻠﺗﺧﻣﺑ لﻣﻌﻟا ﺔﺋﯾﺑ ﻲﻓ رطﺎﺧﻣﻟ ةأرﻣﻟا ضرﻌﺗﺗ لزﻧﻣﻟا ﺔﺋﯾﺑ ﻰﻠﻋ ثﺣﺑﻟا ﺎﻧر

نﻣ دﺑ ﻻ ﺎﻧﻫو توﯾﺑﻟا تﺎﺑر وأ لزﻧﻣﻟا جرﺎﺧ تﻼﻣﺎﻌﻟا ءاوﺳ ءﺎﺳﻧﻟا ﻊﯾﻣﺟﻟ لﻣﻋ ﺔﺋﯾﺑ لﺛﻣﯾ ﻪﻧوﻛﻟ ﻩذﻫ ﺢﯾﺿوﺗ رطﺎﺧﻣﻟا

.

-3 ﺔﯾﻟزﻧﻣﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻲﻓ ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ رطﺎﺧﻣ 1 :

ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺻﺑ ﺔﯾﺣﻟا تﺎﻧﺋﺎﻛﻠﻟ و نﺎﺳﻧﻺﻟ ﻪﻧﻋ ﻰﻧﻏ ﻻ ءاوﻬﻟا .

ﻰﻘﺑﯾ نأ نﻛﻣﻣﻟا نﻣﻓ

ﺳﻧﻹا نودﺑ ﻊﯾﺑﺎﺳأ ةدﻣ نﺎ

،مﺎﻌط نودﺑ مﺎﯾأ ةدﻋ و

،ءﺎﻣ نﻛﻣﯾ ﻻ ﻪﻧﻛﻟ و نأ

ءاوﻬﻟا نﻋ ﻰﻧﻐﺗﺳﯾ

ناوﺛ نﻣ رﺛﻛأ ةدودﻌﻣ

. ءﻲﺷ يأ نﻣ نﻣﺛأ ءاوﻬﻟﺎﻓ –

و ﻟ ﻰﻟﺎﻌﺗ و ﻪﻧﺎﺣﺑﺳ ﷲا ﻪﻠﻌﺟ كﻟذ –

ﻼﻓ ، ﻊﯾﻣﺟﻠﻟ حﺎﺑﻣ ءاوﻬﻟا نﻛﻟو ، ىرﺗﺷﯾ ءﺎﻣﻟاو ، ىرﺗﺷﯾ ءاذﻐﻟﺎﻓ ، ﻪﺗﻌﺳ ﻰﻠﻋ نوﻛﻟا ﻲﻓ ﺎﺣﺎﺑﻣ ﻻ و عﺎﺑﯾ ىرﺗﺷﯾ

. ﷲا مﻌﻧ لﺟأ نﻣ ﻩذﻫو –

ﻰﻟﺎﻌﺗ و ﻪﻧﺎﺣﺑﺳ –

رﺷﺑﻟا نﺣﻧ ﺎﻧﯾﻠﻋ .

تﻔﻠﯾ ﺎﻣﻣ و

،ﻩﺎﺑﺗﻧﻻا و لﻛﻷا نﻋ فﻗوﺗﯾ ﻪﻣوﻧ ءﺎﻧﺛأ ﻲﻓ نﺎﺳﻧﻹا نأ

،برﺷﻟا ﻻ ادﺑأ ﻪﻧﻛﻟو

نﻋ فﻗوﺗﯾ سﻔﻧﺗﻟا

. نﻋ ﺎﻔﻗوﺗ دﻌﯾ سﻔﻧﺗﻟا نﻋ فﻗوﺗﻟﺎﻓ

،ةﺎﯾﺣﻟا ﻲﻧﻌﯾ ﺎﻣﻣ

توﻣﻟا .

يذﻟا ءاوﻬﻟا نﺎﻓ ، ﺔﻘﯾﻘﺣﻟا ﻲﻓ و ﻪﺳﻔﻧﺗﻧ

– ﺔظﺣﻟ لﻛ ﻲﻓ –

نﻣ نﺎﻛ ﺎﻣﻛ ﺎﯾﻘﻧ ﻼﯾﻠﻋ دﻌﯾ مﻟ

ﺔﻬﯾرﻛﻟا ﺢﺋاورﻟاو ، تﺎﯾﺎﻔﻧﻟا و ﺔﺑرﺗﻷا و تازﺎﻐﻟا و نﺎﺧدﻟﺎﺑ ﺎﺛوﻠﻣ ﺢﺑﺻأ لﺑ ، لﺑﻗ .

مﺎﻋ ﻲﻓ ﺎﻣﻛ ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ فﯾرﻌﺗﺑ ﻲﺑروﻷا سﻠﺟﻣﻟا مﺎﻗ 1967

ﻲﻠﯾ : ﺎﻣدﻧﻋ ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗﯾ

ﻟا ﻲﻓ مﺎﻫ رﯾﻐﺗ ثدﺣﯾ ﺎﻣدﻧﻋ وأ ﺔﺑﯾرﻏ ةدﺎﻣ دﺟوﺗ يدؤﯾ ءاوﻬﻠﻟ ﺔﻧوﻛﻣﻟا بﺳﻧ

ﻰﻟإ ةرﺎﺿ ﺞﺋﺎﺗﻧ

نﺎﺳﻧﻺﻟ ﺎﺟﺎﻋزﻧا و تﺎﻘﯾﺎﺿﻣ بﺑﺳﯾ ﺎﻣﻠﻛو ، تﺎﺑﻧﻠﻟ و ناوﯾﺣﻠﻟ و

1 .

ﻪﻧﺄﺑ ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ فرﻌﯾ و "

ﺔﯾﻣﻛﻟﺎﺑ يوﺟﻟا فﻼﻐﻟا ﻲﻓ ةدﺎﻣ ﺔﯾﻷ رﺷﺎﺑﻣ رﯾﻏ وا رﺷﺎﺑﻣ لﺎﺧدإ

ﻟذ نﻋ مﺟﻧﯾ ثﯾﺣﺑ ، ﻪﺗﺑﯾﻛرﺗ و ﻲﺟرﺎﺧﻟا يوﺟﻟا فﻼﻐﻟا ﺔﯾﻋوﻧ ﻰﻠﻋ رﺛؤﺗ ﻲﺗﻟا ةرﺎﺿ رﺎﺛآ ك

مﺎﻋ ﻪﺟوﺑ ﺔﯾﺋﯾﺑﻟا ﺔﻣظﻧﻷا و ﺔﺋﯾﺑﻟا و نﺎﺳﻧﻹا ﻰﻠﻋ "

2

.

-1

، نزﺎﻣ ﺪﻤﺤﻣ مﺎﺴﺣ تاءاﺮﻗ ، ﺔﯿﺌﯿﺒﻟا ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا

– تﺎﺳارد – تﺎﻘﯿﺒﻄﺗ – ، ةﺮھﺎﻘﻟا ، ﻊﯾزﻮﺘﻟا و ﺮﺸﻨﻠﻟ ﺮﺠﻔﻟا راد 2007

ص ، 39 .

-2

ﺷ ﺪﻤﺣأ ﻦﺴﺣ ﺤ

، ﺔﺗﺎ ﺎﮭﺘﮭﺟاﻮﻣ ﺔﯿﻔﯿﻛو ﺔﺌطﺎﺨﻟا تﺎﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا ثﻮﻠﺗ ، ةﺮھﺎﻘﻟا ، بﺎﺘﻜﻠﻟ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا راﺪﻟا ،

2000 ص،

64 .

(18)

و ﻪﺗرﺎﺿﺣﺑ ، نﺎﺳﻧﻹا نأ دﺟﻧ فوﺳ ،ﺎﻧﺛﺣﺑ اذإ و ﺗﺎﯾﻛوﻠﺳ

ﻪ وﻫ و ، ﺔﺋطﺎﺧﻟا ﻪﺗﺳرﺎﻣﻣ و

مﻫﻷ ضرﻌﻧ نأ لوﺎﺣﻧﺳ اذﻫ ﺎﻧﺛﺣﺑ ﻲﻓ و ، ءاوﻬﻟا ثﯾوﻠﺗ ﻲﻓ رﺷﺎﺑﻣﻟا رﯾﻏ و رﺷﺎﺑﻣﻟا بﺑﺳﻟا ﺔﯾﻟزﻧﻣﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا ءاوﻫ تﺎﺛوﻠﻣ .

-3 تارطﻌﻣﻟا و وﺟﻟا تﺎﻔطﻠﻣ نﻋ مﺟﺎﻧﻟا ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ 2 :

نإ ردﺻﻣ نﻣ ﺎﺑﯾرﻗ ﻲﻌﺿوﻣﻟا وأ ﻲﻠﺣﻣﻟا ثوﻠﺗﻟا

،ثوﻠﺗﻟا ﻰﻠﻋ ارﯾﺛﺄﺗ رﺛﻛﻷا وﻫ

نﺎﺳﻧﻹا .

رﺛﻛأ تﻧﺎﻛ ﺎﻣﻠﻛ ضرﻷا ﺢطﺳ برﻗ ةزﻛرﺗﻣ تﺎﺛوﻠﻣﻟا تﻧﺎﻛ ﺎﻣﻠﻛ

،ةروطﺧ ﺎﻬﺑﺳﻧ دﺎﯾدزﻻ كﻟذ و

ﺔﻓﺎﻛ ءﺎﯾﺣﻷا ﻰﻠﻋ ذﺋدﻧﻋ ﺎﻫرﯾﺛﺄﺗ مظﻋو .

ﻟ و ءاوﺟﻷا ثوﻠﺗ وﻫ كﻟذ نﻣ ةروطﺧ دﺷﻷا نﻛ

،ﺔﻘﻠﻐﻣﻟا نﻛﺳﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ

.

روطﻌﻟا مادﺧﺗﺳا ﻲﻓ ﺎﻧﺎﯾﺣأ ةﻻﺎﻐﻣﻟا و ، لزﻧﻣﻟا ﻲﻓ وﺟﻟا تﺎﻔطﻠﻣ مادﺧﺗﺳا نا روﺧﺑﻟا و

بﯾﻛارﺗﻟا تاذ ﺔﻋوﻧﺗﻣﻟا ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا

زﺎﻬﺟﻟا ﻲﻓ رارﺿإ ﻰﻟإ يدؤﺗ ﺔﯾوﺎﻣﯾﻛ داوﻣ رﺎﺷﺗﻧا ﻪﺑﻛاوﯾ ،

ﻲﺳﻔﻧﺗﻟا .

كﻟذ نﻣ رطﺧﻷا و بﺎﺑذﻠﻟ ﺔﻠﺗﺎﻘﻟا ﺔﯾﻟزﻧﻣﻟا ﺔﯾرﺷﺣﻟا تادﯾﺑﻣﻠﻟ ررﻛﺗﻣﻟا مادﺧﺗﺳﻻا وﻫ

لﺛﻣ ﺎﻫرﯾﻏو ﺔﻔﺣازﻟا تارﺷﺣﻟا و ضوﻌﺑﻟا و لأ

) د . د . ت ( ﻲﻓ ﺔﻬﯾرﻛﻟا ﺎﻬﺣﺋاور رﺷﺗﻧﺗ ﻲﺗﻟا

ءﺎﺟرأ دﺑﻛﻟا و ﻲﺳﻔﻧﺗﻟا زﺎﻬﺟﻟا ﻰﻠﻋ ةرﺎﺿ رﺎﺛآ كرﺗﯾ ﺎﻣﻣ ، لزﻧﻣﻟا

1 .

-3 سﻧﻛﻟا رﺎﺑﻏ نﻋ مﺟﺎﻧﻟا ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ 3 :

ﻋ نﻋ ﺞﺗﻧﯾ توﯾﺑﻟا تﺎﺑر سﻧﻛ ﺔﯾﻠﻣ

،نﻬﻟزﺎﻧﻣﻟ رﯾﻏ و تﺎﺷورﻔﻣﻟا و ثﺎﺛﻸﻟ نﻬﻔﯾظﻧﺗو

،كﻟذ رﯾﺎطﺗ ﻰﻟإ ةرﺑﻐﻟا

ﻲﻠﺧادﻟا وﺟﻟا

،طﯾﺣﻣﻟا لﺧدﯾﻟ ﺎﯾﺗﻗو رﺎﺑﻐﻟا زﯾﻛرﺗ ﺔﺑﺳﻧ نﻣ دﯾزﯾ ﺎﻣﻣ

زﺎﻬﺟﻟا ﻲﻓ ةدﻋ ﺎﺿارﻣأ ﺎﺑﺑﺳﻣ ﺔﯾﺳﻔﻧﺗﻟا يرﺎﺟﻣﻟا

،ﻲﺳﻔﻧﺗﻟا وﺑرﻟا ضرﻣ ثودﺣ ﻰﻠﻋ ادﻋﺎﺳﻣ و

و ﺔﯾﺳﺎﺳﺣﻟا .

دﻘﻟ و ﻟا تدﻛأ تﺎﺳارد

ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا ﺔﯾﺳﺎﺳﺣﻟا ضارﻋأ نأ وأ

رﻬظﺗ ﺔﯾﻋﺎﻧﻣﻟا رﯾﻏ ﺔﯾﺳﺎﺳﺣﻟا

ﺢﺋاورﻠﻟ ضرﻌﺗﻟا دﻧﻋ

،ةذﺎﻔﻧﻟا لﺛﻣ

:

،ﺔﺑرﺗﻷا و روطﻌﻟا ضﻌﺑ و ﺔﯾرﺷﺣﻟا تادﯾﺑﻣﻟا و نﺎﺧدﻟا و

ﺎﻫرﯾﻏ . ةذﺎﻔﻧﻟا ﺢﺋاورﻟﺎﺑ ﺔﯾﻋﺎﻧﻣﻟا ﺔﯾﺳﺎﺳﺣﻟا ﻰﺿرﻣ رﺛﺄﺗﯾ ﺎﻣ ﺎﺑﻟﺎﻏ و .

و لزﻧﻣﻟا بارﺗ دﻌﯾ ﺎﻣﻛ

،ثﺎﺛﻷا ﻼﺛﻣ

فوﺻﻟا نﻣ

رﻬﺷأ بﺎﺑﺳأ ﺔﯾﺳﺎﺳﺣﻟا

2.

-1

، نﻮﺣﺎط ﺎﯾﺮﻛز تﺎﻣزﻷا ﻊﻧﺎﺻ ﺮﺻﺎﻌﻤﻟا نﺎﺴﻧﻹا

، ﺮﺼﻣ ، ﺔﻋﺎﺒﻄﻠﻟ ﻦﯾﺪﺑﺎﻌﻟا سﺎﻧ ﺔﻛﺮﺷ ، 2007

، 2007 ص ، 210 .

-2

، ﮫﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﻤﻟا ، نﻮﺣﺎط ﺎﯾﺮﻛز ص

211 .

(19)

دﺟﻧ اذﻛﻫو نأ

توﯾﺑﻟا نﻣ رﯾﺛﻛ ﻲﻓ مﺗﺗ ﻲﺗﻟا فﯾظﻧﺗﻟا تﺎﯾﻠﻣﻋ ﻲﻓ ﺔﺋطﺎﺧﻟا تﺎﺳرﺎﻣﻣﻟا

و رﺎﺑﻏ نﻣ ﺎﻬﻧﻋ ﺞﺗﻧﯾ ﺎﻣو ﺔﺑرﺗأ

وﺑرﻟا و ﺔﯾﺳﺎﺳﺣﻟا ضارﻣﺄﺑ ﺔﺑﺎﺻﻹا ﺔﺻرﻓ نﻣ دﯾزﺗ .

-3 نﻋ مﺟﺎﻧﻟا ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ 4 ﻲﻬطﻟا تﺎﯾﻠﻣﻋ

: مﻫأ نﻣ رﺑﺗﻌﺗ لزﺎﻧﻣﻟا تﺎﺛوﻠﻣ ردﺎﺻﻣ

،

تاذ تﺎﻣﯾﺳﺟﻟاو ،ةرﺧﺑﻷاو ،تازﺎﻐﻟا نﻣ دﯾدﻌﻟا ﺎﻬﻧﻣ ثﻌﺑﻧﯾ ثﯾﺣ ﺔﺣﺻﻟا ﻰﻠﻋ رﯾﺑﻛﻟا رﯾﺛﺄﺗﻟا

بﻘﻟ ﺎﻬﯾﻠﻋ قﻠطﯾ ﺎﻣﻛ ،نﺎﺳﻧﻹا مﺳﺟﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا )

تﻣﺎﺻﻟا لﺗﺎﻘﻟا (

Silent Killer

بﺑﺳﺑ

نارﻓﻷا رﻓوﺗ مدﻋ لﺎﺣ ﻲﻓ ﺔﻠﻛﺷﻣﻟا ﻩذﻫ مﻗﺎﻔﺗﺗو ،ﺎﻫرطﺎﺧﻣ ﻲﻓ ﺔﯾوﻬﺗﻟا فﻌﺿو ،ﺔﯾﺟذوﻣﻧﻟا

لزﻧﻣﻟا . ثﻌﺑﻧﯾو تازﺎﻐﻟا نﻣ دﯾدﻌﻟا ﻲﻬطﻟا تﺎﯾﻠﻣﻋ نﻣ

لﺛﻣ داوﻣﻟاو :

،نوﺑرﻛﻟا دﯾﺳﻛأ ﻲﻧﺎﺛو لوأ زﺎﻏ

،مﺣﻔﻟا تﺎﻣﯾﺳﺟ ،نﺎﺛﯾﻣﻟا ،تﯾرﺑﻛﻟا دﯾﺳﺎﻛأ ﺔﯾﻧوﺑرﻛوردﯾﻫ داوﻣ

) لﺛﻣ ﺔﻧطرﺳﻣ داوﻣ ﺎﻬﺿﻌﺑ

نﯾرﯾﺎﺑوزﻧﺑﻟا .(

ﺔﺣﺻﻟا ﺔﻣظﻧﻣ ردﻘﺗو وﺣﻧ نﺄﺑ ،ﺔﯾﻣﻟﺎﻌﻟا

ﺔﻌﻔﺗرﻣ تﺎﯾوﺗﺳﻣ ﻰﻟإ نوﺿرﻌﺗﯾ صﺧﺷ نوﯾﻠﻣ 2500

ﺎﻏ نﻣ ﻲﻓ ﻲﻬطﻟا تاز

ﻰﻟإ ﺎﻫروذﺟ دوﻌﺗ ﺎﯾوﻧﺳ ةﺎﻓوﻟا تﻻﺎﺣ نﻣ نﯾﻧوﯾﻠﻣ وﺣﻧ نأو ،مﻬﻟزﺎﻧﻣ

لزﺎﻧﻣﻟا ثوﻠﺗ ﻲﻬطﻟا نﻣ ﺔﺛﻌﺑﻧﻣﻟا تﺎﻣﯾﺳﺟﻟاو ،تازﺎﻐﻟﺎﺑ

.

-3 -5 ﺔﺋﻓدﺗﻟا لﺋﺎﺳو نﻋ مﺟﺎﻧﻟا ءاوﻬﻟا ثوﻠﺗ :

، نﻛﺳﻣﻟا ءاوﻬﻟ تﺎﺛوﻠﻣﻟا دﺣا ﺔﺋﻓدﺗﻟا لﺋﺎﺳو مادﺧﺗﺳا دﻌﯾ لﺛﻣ

: فرﻌﯾ ﺎﻣ وأ دﻗوﻣﻟا

ﺎﺑ نوﻧﺎﻛﻟ مﺣﻔﻟا ،زﺎﻐﻟا ،نﯾﺳورﯾﻛﻟا

شﻘﻟا ،تﺎﻧاوﯾﺣﻟا ثور ،بطﺣﻟاو زﺎﻐﻟا ،يرﺟﺣﻟاو ﻲﺑﺷﺧﻟا

تﺎﺗﺎﺑﻧﻟا تﺎﻔﻠﺧﻣو (

ةرﺎﺿ تازﺎﻏ نﻣ ﺎﻬﻧﻋ دﻟوﺗﯾ ﺎﻣﻟ .

لﺛﻣ ،نﺎﺳﻧﻺﻟ ﺔﻋوﻧﺗﻣ بﻋﺎﺗﻣ بﺑﺳﺗ :

،عادﺻﻟا نﻣزﻣﻟا لﺎﻌﺳﻟا ،سﻔﻧﺗﻟا ﻲﻓ قﯾﺿ ،ﻲﺳﻔﻧﺗﻟا زﺎﻬﺟﻟا ،نوﯾﻌﻟا شرﺣﺗ ،ءﺎﯾﻋﻹا ،ﺔﺧودﻟا

.