Pro tempore Lutetiae et Sangermani diutius re-manebit si quidem Genevenses id concédant. Interea conventus celeberrimi halentur, nimia sane fiducia et audacia.
(Ex autographo Cod. Genev. 117, fol. 44. Beperies porro in Cod. 119, fol. 101, in Cod. Epp. Bern. VI. p. 953, et ap.
Simlermn Vol. 102. Edidit Baum II. App. 120.)
A Monsr. Monsr. Despeville
a Villefranche.
8. Nihil hic accidit novi ex quo ad te scripsi.
Nemorsus vel alicubi latet vel fuga sibi consuluit. ') Quid iis sit futurum qui abusi sunt ipsius stultitia, nondum resciri potest. Sed Deum spero paulatim eos ad iudicium pertracturum, quanquam id fortas-sis tardius fiet, quam optandum esset, quoniam mirae sunt illorum fraudes, et in tanta consciorum multitudine plurima metuuntur. Summa coniura-tionis erat: abducto maiore regis fratre urbem oc-cupare, impetum in nos facere, denique et domesti-cis et externis armis omnia perturbare. Dominus qui in ipso articulo ista iam maxima ex parte patefecit, caetera, ut speramus, perficiet. Pridie Oalendas Novembris solenni epulo celebravimus Condensis soteria, quod eo die superiore anno captus, nunc in oculis adversariorum vivat et Deo vivo serviat.
Mitto ad te exemplar literarum, quas tandem impe-travimu8.2) Utinam nostri sese saltern ad duos menses oontineant. Nam ex eo conventu qui tum futurus est, maiora etiam et certiora spero. Pari-sienses iam non possunt affluentium turbam conti-nere, adeo ut pro ducentis interdum sex millia conveniant. 3) Ego, etsi gaudeo propagari Dei
reg-et ardente exhortation . . . . reg-et y laissa pour ministre Ay-nard Pichon. — Appulit Vapinci d. 15. Nov.
3599.1) Latébat ap. Guisium in Nanteuil (Languet II. 156) cf. omnino N. 3594 not. tût.
2) Vide ibid.
3) Longuet H. 155. d. d. 10. Nov.: Calendis hnins mensis nostri primum prodierunt in publicum, et snnt con-oionati et saoramenta administrarunt. Non qnidem hoc fuit plane permissnm a rege, ne edicta de ea re facta resoindi vi-derentur, sed tarnen erat ex aula significatum, si convenirent non plnres qnam dneenti regem hoc toleratnrum. Oonvenimns igitur, non CC ant CCC sed duo, tria, et interdum novem aut decern millia. Hodie vero existimo non pauoiores quindeoim millibus interfuisse ooncioni Conventus finnt extra ur-bem, et diebus profestis tantnm ad vitandas seditiones: quod si diebus festis fièrent conçurreret infinita mnltitudo opificum et aliornm tenniorum hominum. Quum convenimus, reoi-piuntur mulieres in medium. Ipsas mulieres undique cingunt viri pedites qui ipsi cinguntur ab equitibus. Dum habetur
97 1561 NOVBMB. 98 num, tarnen non desino monere et obtestari ut
sese modis omnibus contineant, quoniam istos im-petus existimo fraeno potius quam oalcaribus indi-gere et vereor ne impatientia certam victoriam nobis ex manibus eripiat. Denique nostros potius quam adversarios metuo.
l a m venio ad meum reditum. Simul atque literas tuas accepi instare coepi multo etiam acrius quam antea, ut mihi fieret abeundi facultas. Tan-tum abest ut impetrarim ut etiam regina ipsa me accersitum expresse rogarit ut saltern ad tempus manerem. Ego nee renui aperte, nee annui, sed me staturum arbitrio eorum dixi quibus sum man-cipatus. Ideo sese istuc scripturos dixerunt, ut trium mensium tempus mihi prorogetur. Rogo ut semel statuatis me nihil prorsus cupere, nisi quod censueritis expedire. Causae cur mihi manendum multi existiment, hae sunt. Regina nescio quo modo libenter me videt, quod est apud multos tes-tata, et re ipsa sum expertus. Ideo cupiunt nostri proceres me hie manere, quasi fidei et obodientiae nostrarum ecclesiarum obsidem, tantisper dum in futuro illo conventu aliquid certi constituatur et ipsi conventui me volunt intéresse. Hue accedit quod quatuor familiae (quarta enim iam, quae est D.
Cursolii, iam accessit) cupiunt in unum ecclesiae corpus coalescere, et consistorii etiam disciplina régi, quod confici, nisi aliquo temporis spatio, ab alio fortassis quam me uno, ut nunc res sunt, non potest. E contrario valde torqueor quum te labori-ous opprimi et scholam nostram iacere video, ut privatum tui et urbis nostrae desiderium omittam, quod sentio quotidie non modo non imminui sed etiam crescere. Yos igitur, si ad vos scribatur, statuetis quod censueritis expedire. Ut scribant nunquam postulabo, sed ut vel me dimittant, vel statim vobis satisfiat, hoc urgebo. De mea valetu-dine satis bene hactenus habui. Nunc obrepsit catarrhus partim ex aeris et loci intempérie, partim ex importunis et assiduis laboribus. Huic igitur malo ut tempestive medear, eras Lutetiam cogito,
concio équités et pedites principis de la Boche sur Yon prae-feoti nrbis occupant vicina Ioca, et si quem videant insultan-tem, enm coniioinnt in vincula aut verberant aut alio modo coercent, et cavent ne quis tumnltus exoriatur. Sab finem concionis collignntur eleemosynae quae statim distribnuntur in pauperes qui magno numéro oecurrunt. Conventus flunt sub dio sed Sunt alii clandestini in Tariis locis urbis . . . . . . Journal de Bruslart (Mém. de Gondé I. 59); Le 1' et 2d jour de Nov. se firent plusieurs grandes assemblées et oon-venticules en la ville de Paris, jnsques an nombre de 2 à 3 mille personnes en divers lieux, quod non fuit sine magno in-commodo reip. chriBtianae, et le pis est que combien que M.
le Prince fust lieutenant pour le Boy, ce néanmoins ny donna aucun ordre, disant quil avoit bien charge de empescher la sedition, mais de empescher presches et conventicnles cela n'estoit de sa charge etc.
Cakini opera. Vol. XIX.
triduum ibi ad summum haesurus. Nbrmandius heri venit, quem quum ego viderem visus sum mihi te conspicere et veluti renasci. Caetera ex ipsius Uteris cognosces. Martyr noster cum honesto comi-tatu et bonis conditionibus tandem dimissus est, et iter, ut opinor, ingressus est cum Marchionissa Botelini. E a si ad vos venerit, ingenue monebis üt maiorem häbeat filii curam, ipsum vero etiam obiurgabis quod omnium improbissimos sibi con-iunctissimos adhuc habuerit. Burlinus unus ex Wirtembergensibus legatis, peste interiit Lutetiae.
Reliqui très nempe Dillerus, Bocquinus, Andreae, ubi sint nescio, nec fortassis etiam resciscam. Qui illos suo unius consilio accersivit lupum nunc tenet auribus.4) Ita fit ut nullis placeant qui omnibus placere student. Haec nunc habui quae scriberem.
Mi pater, rogo ut pro me precari pergas una cum caeteris fratribus quos una tecum Dei gratiae com-mendo. E x Sancto Q-ermano 4. Novembris.
Tuus Beza.
Uxoris factum moleste fero, neque id dissimu-lare potui in iis Uteris quas ad earn scribo. tPad-jousteray ce petit mot que, graces a Dieu, les choses
sont bien changées, en peu d'heure, estans maintenant faicts gardiens des assemblées ceux la mesme qui nous menoyent en prison. Je crain seulement qu'il n'y en ayt qui par leur impatience en abbatent plus en un iour que ie n'en ay peu bastir en un moys.
Loué soyt nostre Bien quoy qu'il en adviene. Exem-plar literarum quas ad te mitto vide ut diligenter asserves, ne a quoquam describatur. Ita enim promisi et causam facile potes suspicari. Iterum vale.
Qalasius, qui solus adhuc mecum est, vos salutat.
Balduini5) successorem adhuc quaero.
3600.
F A R E L L U S L I B E R T E T O .
Ex itinere. Usque exspectat coïïegaritm consi-lium, dum ipse haesitat.
(Ex autographo bibliothecae pastorum Neocomensium, Fiok.
1. c. p. 305.)
Christi servo Ohristophoro Pabro patri et collegae in munere evangelico valde caro Neocomi.
4) Balduinum notât, sed forte magis quam merebatur.
Certe Palatini legati cum OaUis potius faciebant quam con- ' tra, ut Beza suspicari videtur.
5) lege: Baduelli.
7
?9 . E P I S T O L A S. Exspeotamus, sed non admodum grata mora,
quid vos sentiatis. E t utinam congregatio accelerata fuisset, ac consensus vester fuisset ut nostros vise-rem. Nam cum Nicolao nostro, qui nunc solvit, ivissem ac potuissem interesse synodö vicinae quae in Provincia habebitur. Sed quod visum est Domino fiat. Cupio adiutum Matisconensem, ut si fieri posait hic sit Veneris, aut ad summum Sabbati.
Mora fratribus hie est valde graviB sed mihi quam gravissima. Ideo maturet oro. Valde mihi displi-cet quod tandem hue inclinare omnes videam, ut meo consilio permittant quid agendum sit. Vellem enim simplicius dici: Hoc age! Deus quod opti-mum est efficiat. Via nihil viribus detraxit, sed aucta sentio omnia: unde spero Deum sua demen-tia effecturum ut in gloriam sui nominis successus sequatur. lube nostros bono esse animo et Deum precari. Spero omnia quae oportet me rescire per Matisconensem intellecturum. lube omnes salvos esse. Vale. Genevae 4. Novembris 1561.
Tuus Farellus.
CALVINUS B U L L I N G E R O .
Satanas Qermanos thedlogos Luietiam accersit et Bex Navarrae se papae vendit a quo luditur.
(Mann scripta non exstat. Habet Beza Genev. p. 260, Laus, p. 538, Hanov. p. 605, Chonet p. 356, Amst. p. 162.)
Sero admonitus fui de nuncii discessu, quum me ad legendum traherem. *) Sic enim loquendum est: quia nunc pedis, nunc totius cruris dolor vix me lente reptare patitur. Imo aegre me sustineo nisi alterius brachio innixus. Nunc fere hora quarta est post meridiem, et eras etiam proficiscitur nun-cius, qui meas ad Bezam et quosdam alios exspec-tat.2) Peto igitur, venerande frater, ut meae brevi-tati des veniam. Quanquam si plus esset otii, et ad scribendum essem alacrior, nescio an operae pretium facturus essem res GalHae narrando. Mitto enim a Martyre nostro literas,8) quae te, opinor,
3601.1) N. 3580.
2) Nulla omnino hoc tempore scripta exstat.
3) item deperditas.
3600—3603 100 totius summae certiorem reddent: ac ipse brevi
coram vobis exponet quidquid actum fuit. Pridem subolfeci diabolum in Germania clandestinis artibus moliri quod nunc tandem apparuit:4) et ante tree menses diligenter hortatus fueram Begem Navarrae, ut sibi ab insidiis caveret. Quam parum vero profecerim, quia chartae mandare piget, malo ex D . Martyre cognosoas ubi istuc reversus fuerit. Promi-serat mira: et quo plus fidei acquireret, non dissi-mulabat se fuisse tentatum: sed silentio répudiasse eius postulata. Atqui ex Germania mihi scriptum est eius rogatu5) missos fuisse quinque theologos, qui nunc sunt in aula: nisi forte dimissi fuerint, quia sero advenerant tota actione abrupta. Quid si Deus perfidiam miseri illius. frustretur, qui nefa-riis obsequiis papae se venditat, qui tarnen eum ludibrio habet ? 6) Sed propediem aliquid sciemus^
Vale, ornati8sime vir et frater ex animo colendeT Dominus tibi semper adsit, te gubernet ac benedicat tuos labores. Symmystis omnibus, uxori totique familiae multam salutem precor. Genevae 5. Novemb.
1561.
3602.
Ex itinere. Trecis cum episcopo eonversatur qui sacris pontificiis valedixit. Divione tumultus ortus.
(Epp. Petri Martyris einsdem Locis theol. snbmnotae ed. 1580, fol. 582 v. ed. 1587, p. 1143. Exstat in Cod. Goth. 405, foL
327. Simler. Vol. 102.)
Dei benigno favore adiuti 5. huius mensis Troiam *) salvi et incolumes pervenimus, ubi fratres una conveniunt ad Deum pure colendum, idque pacifice atque tranquille citra ullam adversariorum molestiam. Numerosa est admodum ecclesia et in-dies augetur. Episcopus 8) nos perhumaniter ex-cepit: qui iam Christi regnum serio promovet, nee tantum suas oves ipse pure docet, sed quia ei gra-vis scrupulus iniectus est de sua vocatione (quod
4) missis Lutetium tkeologis.
5) cf. praecedentem Bezae.
6) dlludit ad regis spem reeuperundae Navarrae At-spanicae.
3602.1) i. e. Trieassium oppidum hodie Troyes. De ecclesia loci v. N. 3569.
2) Ant. Carraccioli, principis Melphitani alius, qui sub Francisco I. Pedemontii gubernator fuerat. Vermilius Possiaci et innotuerat. De eo v. Bist. eccl. I. 83. 86.
3601. V E R M I L I U S BEZAE.
101 1561 NOVEMB. 102