ADVERTISEMENT CONTRE L'ASTROLOGIE IUDICIAIRE

1549.

Beza et Colladonus hunc libellum ad a. 1548 referunt. Quorum ille ad hunc annum haec habet:

Astrologiae quam iudiciariam vocant, cui plusculum tribuere non pauci mdebantur, falsitatem et vanitatem elegantissimo libello patefecit. Hic vero sic scribit: Davantage il escrivit contre l'astrologie iudiciaire pour monstrer que telle curiosité n'est nullement convenable aux Chrestiens: comme là il desduit la chose bien pertinemment, combien que ce soit sans prolixité ennuyeuse. Editionis vero hoc anno signatae vestigium

nusquam terrarum deprehendimus, et citra dubium res ita expedienda erit ut scripti origo ad priorem annum referatur, typographi autem opera mensibus autumnalibus aut hyomalibus demum absoluta, more iam tune bibliopolis usitato librum proximis nundinis vernalibus divendendum novi anni nota in-signitum dicamus.

De ipso tractatu nonnulla cognitu haud indigna refert autor translationis latinae Franciscus Yilierius Calvini amanuensis, cuius praefationem integram hoc loco describere liceat. Inscripta est Laurentio de Normandie, nobili Iureconsulto qui olim praefecti regii officio in urbe Calvini Novioduno functus fuerat, postea religionis causa patria rclicta Genevam se contulerat, ubi constanti cum Calvino consuetudine usus post eius obitum testamenti exsequutoris vices gessit.

X X X Y i n TRACTATUS THEOLOGICI MINORES.

Clarissimo et ornatissimo viro Laurmtio Normandio, Franciscus Vilierius, S. D.

Etsi quibus in rebus christianae religionis et reipublicae commodis servire possum, eae res quam sint tenues atque exiguae intelligo: tarnen quod possum, quoniam animo pleno studii atque benevolentiae id facio, spero fore ut homines, nisi qui erunt peragrestes, meum lioc Studium in meliorem partem accipiant. Scripserat hunc libellum Calvinus (confecerat, dicere potius debui: quod enim vere adfirmare possum, nunquam eius scribendi causa calamum in manus sumpsit, sed eum mihi, quoad per occupationes licuit, dictavit), confecerat igitur hunc lïbeTlum Calvinus, non magnum quidem ilium sed certe aureolum, sermone gallico, nostrorum hominum utilitati seorsum inserviens: quorum animos inanissima iîla et, ut vere appellatur, malefica fatir dicorum curiositate titillari intelligebat. Quod enim optimi et nobilissimi media faciunt, non contentus morbum ab iis depulisse, quae res etiam e morbo recreatis atque' convalescentibus nociturae videantur, earum illos commonefacere instituit. Etenim sic se res habet, ut bene habentibus non minus utilis cautio atque provisio quam aegrotis curatio necessaria sit. Quum autem earn ipsam cautionem omnibus utilem, plerisque certe valde necessariam iudicarem, quibus esset incognita nostra lingua, quoniam per omnes fere gentes ea quam dixi curiositas quasi morbus quidam atque contagio pervasisset, visum est faciendum esse, ut aliis quoque nationibus exteris, a quibus et multas et magnas utilitates recipimus, vicissim aliquid e nostris opibus im-pertiremus. Hunc igitur libellum latinae linguae mandare institui, ut quoniam ea lingua quasi quidam est

interpres omnium fere nationum et gentium, aliae quoque nationes ab ipsa, quasi ab interprète, quid hic lïbéllus loqueretur intéUigerent. Quae quum ita sint et hunc labor em non alio animo susceperim, nisi ut piis et Bei timentïbus hominïbus inservir em, etsi eum pertenuem et perexiguum esse sentio, me tarnen confido non modo nullam, ut dixi, invidiam habiturum, sed etiam gratiam aliquam ab iis, qui non omnino ingrati futuri sunt, initurum. Tibi vero, clarissime et ornatissime Normandi, quoniam hoc nostrum officium völuptati fuisse animadverti, nactus occasionem, qua mei erga te singularis animi significationem aliquam ederem, volui equidem illud ipsum in tuo tam illustri et apud omnes bonos gratioso nomine apparere. Accipies igitur a me hoc munusculum, levidense ilhid quidem et crasso filo, ut dicitur, nee personae tuae magnopere conveniens.

Verum ita accipies ut quum in eo mei erga te amoris ac potius observantiae monimentum exstare vdluerim, propensam huius mei animi voluntatem complectare, rei nidlam aut certe non exactam ineàs aestimationem.

Vale. 8. Cal. Mart.

Exemplar gallicum authenticum semel seorsim typis descriptum prodiit hoc sub titulo:

A D Y E R T I S S E - | MENT CONTRE L'ASTRO- | LOUIE, QV'ON APPELLE | Iudioiaire: et autres curio- | sitez qui régnent au- | iourd'huy au | monde. | Par M. lean Caluin. | {Emblème de Vépéeflam-boyante sans épigraphe) | A GENEVE PAR | lean Girard. | 1549.

Editionem banc rarissimis adnumerandam habuimus ex bibliotheca Guelferbytana. Forma quater-naria minor, plagulae quatuor foliorum septem (A—G), paginae numeratae 55, ultima vacua. Textum hunc habet Corpus Bezanum pag. 1118—1137; Stoerianum pag. 1275 — 1298. Etiam in editione parisiensi P. Lacroix legitur pag. 107—134.

Versio latina itidem semel seorsim excusa habetur. Cuius exemplar ipsi possidemus."

Forma eadem ac supra. Plagulae novem (A — I). Paginae numeratae sexaginta novem.

Septuagesimam obtinent errata pauciora; sequentem subscriptio: EXCVDEBAT IOANNES GERARDVS,

P R O L E G O M E N A . X X X I X GENEVAE ANNO A CHRISTO NATO M. D. XLIX. CALEND. MART.; ultimam denique embleina palmae cum

puero suo sed sine adagio. Legitur haec versio apud Gallasium p. 801 — 821; apud Bezam primum pag. 800 — 815, tum 1597 pag. 672 — 686; apud Stoerium pag. 580 — 591, denique in ed. Amst.

pag. 500 — 509.

De tractatu ipso eiusque consilio et ratione te, bénévole lector, non morabimur hoc loco, neque est quod te moneamus Astrologiae nomine illo saeculo duo diversa scientiae genera venisse: alterum superstitione plenum et ex vana hominum credulitate natum, contra quod Nostrum argumentis plerumque satis firmis, pro ingenio lectorum quibus ilia destinabat, usum esse dixeris; alterum, oui nos hodie astronomiae nomen et honorem reservamus, quod ipse enixe commendat utpote Dei laudibus inser-yiens apud doctos et prudentes, cuius tarnen, vel pro aetatis illius modulo, satis mediocri copia instructus fuisse videtur, quamvis de rebus hue pertinentibus ita plerumque loquutum videamus ut doctrinae suae defectus, si qui fuerint, non adeo palam prodiderit.

CAPUT XXIV.

INTEKIM ADULTEEO-GERMANÜM. 1549.

Historiae constitutionis I n t e r i m , quam vocant, narrandae, post tot tantosque virorum doctorum . labores, a Sleidano principe ad Rankium nostrum et Maurenbrecherum (Karl der Fünfte und die deut-schen Protest. 1865), mérita laude celebratos, facile hoc loco supersedemus. Paucis igitur tibi, bénévole lector, in memoriam revocabimus Protestantium res post bellum smalcaldicum adeo labefactatas, imo desperatas fuisse, ut Caesar religionis dissidia tandem aliquando ex publica autoritate, quamvis usque sub specie liberae consensionis, compesci posse, simul suam ipsius potestatem in rebus gerundis, pace tali modo stabilita, auctum iri speraret. Itaque in comitiis Augustae Yindelicorum inde a Calendis Septembribus a. 1547 congregatis, quum spes redintegrandi concilii Tridentini nuper a' pontifice prorogati vel nulla superesset, vel saltern longior mora intercessura videretur antequam denuo convenirent episcopi, medio fere mense Ianuario anni sequentis Imperii ordinibus exposuit, videri sibi necesse cumprimis ut interim ratio quaepiam inveniretur quae ad Germaniae pacem conferret : deligendos esse paucos quosdam bonos et doctos viros qui hoc negotium tractarent et omni deposito affectu de conciliandis animis unice cogitantes et doctrinae et caeremoniarum et emendationis ecclesiasticae capita conscriberent. Talem formulam paci-ficationis iam antea conscripserat Iulius Pflugius episcopus Numburgensis: quae deinde accitis duobus aliis theologis, altera ex parte Ioanne Agricola, vulgo Islebii nomine cognito, turn temporis Ioachimi I I . electoris Brandeburgici praedicatore aulico, ex altera Michaele Heldingio, episcopo Sidonis in partibus et coadjutore Moguntino,, diu multumque retractata et sub incudem revocata, tandem Caesari tradita est et ab eo recepta. Bucerum quoque elector ille Augustam accersiverat qui huic operi nominis sui autoritatem adderet minime spernendam; verum is, alioquin ad concordiam et pacem inter dissidentes theologos com-ponendam omnium paratissimus, quum libelli tenorem perspexisset, approbare eum firmiter recusavit.

Scilicet ilia triumvirorum formula minime eo pacto conciliationem aliquam quaerebat ut concessionibus utrinque factis quasi in medio rerum docendi et agendi normam statueret, sed, ut uno verbo rem absol-vamus, fere in omnibus doctrinae et disciplinae capitibus pontificiorum placita vindicabat et traditiones servabat, paucissimis exceptis in quibus, dum concilium generale aliter statuerit, pro tempore Protestan-tium postulatis acquiescebat. Quum enim multi passim ministri uxores haberent quas repudiare nollent,

X L TRACTATUS THEOLOGIOI MINORES.

neque sine gravi turba mutari hoc posset, concessum est ut de his concilii decretum exspectaretur; idem placuit de usu calicis in coena Domini, ita tamcn ut adderetur conditio ne quis eos reprehendere auderet qui ecclesiae catholicae tionsuetudinem sequi maluerint. Caetera nunc sigillathn attingere non attinet.

Caesar talem formulam catholicis Imperii statibus secure proponere et commendare poterat; quid quod ex Protestantium numéro aliquot eosque non minimae autoritatis principes in suam sententiam traxcrat.

Res ergo Idibus Maiis in solenni ordinum omnium coetu raptim et satis perfunctorie transact» est, as-sentiente catholicorum nomine electore Moguntino, tacentibus caeteris. Quorum pauciores dcmum comitiis dimissis in suis ditionibus constitutionem imperatoriam recipere recusarunt, maxime etiam liborae civi-tates plures et insignes. Sed Caesar consilio suo exsequendo unice intentus alios persuasione, alios mi-nis, nonnullos armis subegit et per aliquot annos legem suam novam Germaniae imposuit. Theologorum plurimi tam sermonibus quam scriptis evangelicam suain et suorum fidem vindicare conati sunt; multi quoque, inter quos et Bucerus noster, solum vertere coacti, et exsilio voluntario conscientiae libertatem tueri.

Ipsi quoque Helvetii non sine causa sibi timere coeperunt praesertim ex quo urbs et viciniae et religionis vinculo ipsis proxima Constantia, ob repudiatum Interim proscripta et obsessa tandem in domus austriacae ditionem redacta fuit, et ecclesiae et rei publicae libertatem simul amisit. In epistolis Calvini et amicorum mutuis multa legisse meminimus quae anxiam mentium et rerum conditionem, qualis erat mensibus illis aestivis, vivide depingunt, verum et firmum consilium ostendunt hominum periculo non cedere sed audentius obviam ire paratorum. Plures in Calvinum oculos converterunt, utpote optimum in tali discrimine veritatis evangelicae vntQaoniatyv. Qui iam die 10. Augusti ad Farellum haec scribit (Cod. Genev. 106, fol. 224 autogr.): B u l l i n g e r u s m e h o r t a t u s e r a t u t s c r i b e r e m a d v e r s u s a d u l t e r i n a m r e f o r m a t i o n e m . A n t e e r a m a c c i n c t u s q u a m l i t e r a e r e d d e r e n t u r . S e d o p u s e t i a m e m a n i b u s a b i e c e r a m . P e t i i c o n s i l i u m a B u c e r o . S i i l l e a p p r o b a b i t n o n n i h i l t e n t a b o . Mense Novembre vergente typographus editor oblato Senatui Calvini libro licentiam typis cum mandandi sollicitavit. Quam tarnen non statim impetravit; senatus enim, cauturus ne quid contra principes Genevae ederetur, duos e gremio suo ad autorem misit qui eum de consilio libri sui audirent, de abusibus pontificiorum disserentem neutiquam impedituros. Haec ex archivis senatus eruta publici iuris fecit Yir doctissimus Amadeus Roget Genevensis, libello recens edito: L ' é g l i s e e t l ' é t a t d e G e n è v e d u v i v a n t d e C a l v i n 1867, pag. 46. Paucis post diebus, d. 12. Dec. 1548, Noster ad

eundem Farellum sic scribit: D e r e b u s n o s t r i s v i x h a b e o q u o d s c r i b a m , q u i a m i h i a d e o s u n t o b s c u r a e u t de e x i t u v a l d e s i m p e r p l e x u s . F r a c t i s u n t e o r u m a n i m i q u i se a l i q u o s e s s e i a c t a b a n t . . . . et paulo post: L i b e l l i e d i t i o , q u u m p u d o r e m m u l t i s i n c u s s i s s e m , t a n d e m p e r m i s s a . Q u i n e t i a m e x e m p l a r a d m e f u i t a l l a t u m , u t f i d e m e a i u d i c i o q u e e x c u d e r e t u r caett. (Epp. Calvini éd. Genev. pag. 92, ed. Laus. pag. 180, éd. Han. pag. 202, éd. Amst. p. 56.)

Iam de apparatu critico, qui nobis in edendo hoc libello ad manus fuit, nonnulla pro more adii-ciemus. Editionem principem et authenticam agnovimus genevensem cui titulus est:

Forma octonaria minor. Quatèrniones tredecim (a—n) paginae numeratae 203; duas sequentes obtinent allegata nonnulla biblica, duae penultimae vacuae sunt, ultima denique exhibet emblema typo-graphi maiori forma expressum, quod titulus minori dederat, scilicet palmam cum puero et adagio utrin-que adscripto: PRESSA VALENTIOR. In hac editione Interim ipsum, absutrin-que speciali titulo, legitur pag.

3—74, Calvini scriptum incipit pag. 75; hoc posterius typis paulo minoribus exaratum. Cuius editionis,

P R O L E G O M E N A . X L I minus infrequenter in bibliothecis obviae, ipsi duo possidemus exemplaria; alteram quod olim lac. Guil.

Peuerlini fuisse videtur, quum is in sua Bibliotheca symbolica II, pag. 143 sub n. 1920 illud ipsum vo-lumen recenseat, quod ex pluribus variorum opusculis oolligatis constans in nostra nunc collectione asservatur: redemimus verum ex libris doctissimi nostri collegae et amici Tim. Guil. Roebricbii. Alte-rum nomen exhibet avioyqacpov viri studiis in saeculi X V I . rebus collocatis clarissimi Georgii Veesen-meyei^-i Ulmensis.

Eodem anno ex eadem officina prodiit alia editio, priori simillima, cuius exemplaria duo babui-mus, alteram ex bibliotbeca Collegii Wilbelmitani Argentoratensis, alteram ex bibliotbeca Guelferbytana.

Distiiiguitiir a praecedenti inter multa alia et bis indiciis: in ipso titulo omittuntur verba: e t f o r m e n t o H e r o d i s ; in fine textus subsistit in pag. 202 et adduntur, post allegata ilia biblica de quibus modo diximus, errata nonnulla corrigenda. Utra barum editionum alterius aitoyocupov sit, baud facile statueris. Textus idem plane, menda operarum utrobique rara et varia. Fortasse nomen Herodis omissum respectu Caesaris.

Tertiam eiusdem anni editionem. eamque pluribus numeris attentiore cura dignam communicavit nobiscum Vir claris'simus inclytae Guelferbytanae bibliotbecae praefectus, G. L. Betbmannus. Titulus est:

I N T E R I M j A D V L T E R O | GERMANVM. | .GvL adiecta est. | Vera Cbristianae pacifica-:

Forma eädem ac supra. Quaterniones octodecim ( A — S ) folia 144 non numerata, très ultimae paginae vacuae. Typi grandiores in utraque libri parte iidem. Errata typograpbica innumera. Totus operis babitus Germaniam patriam prodit. De Basilea vol Argentina nostra cogitare vetat appendix de quo iam plura dicemus. De Germania ipsum Calvinum testem producemus in medium. Haec editio sola inter omnes exbibet in fronte Caesaris Oaroli V. Declarationem qua in comitiis Augustanis a. 1548 babitis Imperii statibus Interim propositum fuit. Hoc ipsum incipit fol. A. 6 v. praemissa inscriptioné : S e q u i t u i> c o n s u l t a t i o c u i u s p r i u s m e n t i o f a c t a e s t , quae a caeteris editionibus abest. Oalvini refutatio incipit fol. G. 2 desinit fol. S. 5 v. Pagina sequenti media, post allegata ilia biblica, absque

• omni intervallo vel distinctione ulla leguntur baec :

Typographies ad Lectorem.

Quum hunc librum quorundam consilio, a quibus obiter tantum inspectus erat, typis excuderem, inter .corrigendum deprehensus est in co crassiis error Pelagii, scilicet a fidelibus parentibus sanctam generari

pro-geniem, et foetum nondum in lucem. editum in foedus aeternae vitae cooptatum esse.

Porro interroganti: si pueri in utero matris sancti sunt, cur a Christo iubentur renasci? quid enitn renasci aliud, est quam sançtificari ? respondet autor, err or em err ore defendens, baptisari pueros tantum, ui aggregentur ad corpus Christi ad quod pertinébant antequam in lucem ederentur etc. Quid igitur vult sibi, quod Iohannes evangelista scribit: Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt?. Item quod ait Christus: Quod natum est ex came caro est? Item 8. Paulus: Nascimur filii irae? etc. Nam quod Iohannes Baptista in utero matris sanctificatur, inter caetera eius loci miracula referendum est.

• Postea hie error rursus tertium parit error em: nempe, profanari baptismum ab iis qui alienos pueros baptisant. Qui sunt isti alieni? Annon et nos fuimus alieni et ex gentibus peccatores? et tarnen sumus bap-tisati, idque mandato Christi, qui non dixit: Ite ad sànctos vel sanctorum filios: sed iubet. baptisari gentés et dicit sanis non opus esse medico. Si Turca aut Iudaeus (qui alieni sunt) peteret baptisma, num reiieiendus esset? num propterea, si baptisaretur, baptisma profanatum esset? Et si piorum tantum pueri débent bapti-sari, cur baptisamus papistarum pueros? Multi voeantur Christiani qui Christiani non sunt, atque adeo alieni

Calvini opera. Vol. Vil. F

X L I I TRACTATUS THEOLOGICI MINORES.

a Christo sunt. Ne igitur profanetur baptismus, pseudochristianorum pueri baptisandi non sunt? Annan impii hominis filius pius fieri potest?- Quid est hoc errore crassius? Pater est impius, ergo filius ipsius non debet baptisari, ne videlicet profanetur baptismus. Quomodo sanctificatio potest dici profanatio? Perinde est ac si dicas: Medicus non debet curare infirmum. Quare? Quia infirmus est. Imo medicus propter in-.

firmum medicus est.

Quarto, a midieribus infantes in casu necessitatis baptisari, errorem vocat, toto errans ipse coelo.

Quum auteni paulo ante in hoc libro scriptum sit, remissionem peccatorum in baptismo nobis offerri, et paulo inferius, Christum a nobis in baptismo indui, et baptismum esse ingressum in regnum Dei: existimo hos errores a quodam fanatico spiritu in autoris invidiam sicut zizaniam inter bonum semen aspersos esse.

Ne me igitur istorum errorum participem facer em, et simplices lector es offenderem, reieci errores, inserviens

gloriae .Christi. In quo vale. .. - ,

Haec sane non typography verum theologi alicuius Calvino infensi (P. Henry Flacium fuisse suspicatur, Loescherus TJnsch. Nachr. 1712, pag. 46 coniecturam non audet proponere) diatribe, hune non diu latere potuit. lam anno proximo sequenti editori suo genevonsi pagcllas aliquot tradidit excudendas quibus pelagianismi crimine se purgat, sententiam suajn de baptismo, quatenus minus bene, intellecta fuerat, adeoquo falsissime repraesentata, accuratius déclarât vindicatque, denique passim editionem ger-manicam istam mutilam, laceram, corruptam dicit, in quo tarnen polemicus ardor eum ultra quern debuit observare • limitem âbripuisse videtur. Nos quidenl textum huius libri qua maxima potüimus cura rele-gentes et cum authentico exemplari conferentes, unicam lacunam, nullam vero corruptelam iure sic di-cendam deprehendinius, quamvis ex oscitantia correctoris multis et frequentissimis mendis fôedatum mi-nime negemus. Omissa est simpliciter pagella una in articulo de baptismo tractante, ubi Calvinus de salute puerorum ante acceptum sacramentum defunctorum minime desperandum esse docet et baptismum obstetricibus pormittendum negat. Quidquid sit prodiit baec Oalvini responsio hoc titulo:

APPENDIX LIBELLI ADVERSVS INTERIM ADYLTERO-GERMANVM, IN QTA REFVTAT IOANNES CAL-VINVS CENSYRAM QVANDAM TYPOGRAPHI IGNOTI DE PARVVLORVM SANCTIFICATIONE ET MVLIEBRI BAPTISMO.

Qui tarnen titulus non in peculiari folio textui praemittitur, verum eiusdem ipsam primae pagellae partem superiorem occupât. Totum opusculum viginti quatuor foliis absolvitur, signatis a—c, absque ullis pagi-narum numeris, quarum quinque ultimae in albis. In fine legitur anni nota 1550 sine loci et typographi nomine. Typi multo maiores quam in prioris tractatus editionibus, ita ut ab autore quidem, non vero a typographo Appendix dici potuerit hie libellus, quippo quem si cum illo altero iunctim edere voluisset, sane iisdem formis describi curasset. Oaeterum rarissimus esse videtur. Apud nos exstat cum ipso I n -terim eius editionis, quam primam supra recensuimus, colligatum, editioni secundae iunctum reperimus in exemplari Guelferbytano.

Exstat uterque Calvini libellus, omisso textu consultationis caesareae, apud Gallasium pag. 742—

801; eodemque addito in collectione Bezae 1576, pag. 419—488; 1597, pag. 349—408; in Stoeriana pag.

301—351; in editione Amstelodamensi pag. 260—303. Possidemus etiam aliam separatim excusam Lau-sannae 1579. 8. sine appendice.

Ad castigandum textum Oonstitutionis imperatoriae ipsius adhibuimus duplicem editionem prin-cipcm, alteram germanicam, alteram latinam, utramque Augustae a. 1548 per Philippum Ulhardum ex-cusam, illam ex bibliotheca nostra civica, banc ex Stuttgardiana regia repetitam. Titulus latini exemplaris est: S a c r a e Ç a e s a r e a e M a i e s t a t i s d e c l a r a t i o q u o m o d o in n e g o t i o r e l i g i o n i s p e r I m -p e r i u m u s q u e a d d e f i n i t i o n e m c o n c i l i i g e n e r a l i s v i v e n d u m s i t , i n c o m i t i i s A u g u s t a n i s

PROLEGOMENA. X L H I X V . M a i i a n n o M . D. X L V i n . p r o p o s i t a e t p u b l i c a t a e t a b o m n i b u s I m p e r i i o r d i n i b ü s r e

o e p t a , e g e r m a n i c a l i n g u a i n l a t i n a m q u a m p r o x i m o f i e r i p o t u i t v e r s a , e t i p s i u s M a i e s -t a -t i s i u s s u -t y p i s e x c u s a cae-t-t. Habuimus prae-terea edi-tionem eiusdem anni Mogun-tinam, apud Ivonem Schoefferum forma maxima impressam, Goldasti Oonstitutiones Imperiales Tom. I , et ed. bilin-guem Lipsiae a Teubnero a. 1855. 8. vulgatam, curante 0 . T. Hergang. Atque his libris inspectis du-plicem textus recensionem exstare didicimus, quum editiones genevenses plurimis in locis ab authenticis exëmplaribus Àugustanis recédant: cum his faciunt Moguntina et ed. Oalvini ilia spuria, quam nos sim-pliciter germanicam vocabimus, turn versio gallica, denique et recentissimus editor Hergangius. Goldasti textus vero genevensem sequitur. Declarations imperatoriae praeliminaris duae exstant recensiones vel potius versiones omnino diversae germanici archctypi, quarum alteram praebet exemplar Augustanum, alteram Moguntinum ; illam referunt etiam Calviaiani libri, germanica et Hergangii editio, banc G-oldastus.

Ulterius in originem et causas huius discrepantiae inquirere supersedimus, quum id ad nostram provin-ciam pertinere non videretur. Miramur tarnen illam viros doctos, si ex recentissimi editoris silentio coniecturam facere licet, hucusque fugisse.

Versio libelli Calviniani gallica primum prodiit anno 1549, et iterum 1559. Prioris exemplar accepimus e bibliotheca S. Genovevae parisiensis, posterioris unicum, quod sciamus, ipsi possidemus.

Inter se ne uno quidem iota neque apice uno différant, sola anni nota in titulo excepta, quae res nobis suspicionem movit, nostrum exemplar olim ab aliquo male feriato sciolo falsatum fuisse, qui nescio quo proposito ludens eraso numéro 4 calamo 5 substituent. Nam hoc siglum 5, secunda vice positum, forma paulo a praecedenti discrepat et atramento scribis usitato pictum videtur, quod tarnen ob chartae tenuitatem neque aquae neque cultelli ope examinare ausi sumus. Quidquid sit, librum semel descrip-sisse sufficiet. Titulus est:

L ' I N T E R I M . | C'EST A DIRE, | P R O V I S I O N F A I - | OTE S V R L E S D I F F E - | RENS DE LA BEL!- I gion, en quelques villes et | pais d'Allemagne. | AVEC L A V R A Y E FAÇON | de reformer l'Eglise Ohrestienne, | et appointer les differens qui | sont en icelle. | P a r M . l e a n C a l u i n . | {Emblème du Palmier avec l'épigraphe.) \ s. MAEC m | D o n n e z v o u s g a r d e d u l e u a i n | d e s P h a r i s i e n s . | 1549.

Forma octonaria minor. Quaterniones quindeeim cum dimidio (a—q) paginae numeratae 248.

Interim legitur p. 3—88, caetera Oalvinus habet. In fine unicus tantum locus S. S. allegatur 1 Cor. 5 : V n p e u de L e v a i n e n a i g r i s t t o u t e l a p a s t e . Declaratio praeliminaris abest. Folio tituli verso haec inscripta reperies:

INTERIM.

Huictain, par I. B.

Maintesfois on pense trouver Beaucoup de grains en belle gerbe:

Mais quand ce vient à l'esprouver,

Dans le document CUNITZ, Edouard (Ed.), BAUM, Johann-Wilhelm (Ed.), REUSS, Eduard Wilhelm Eugen (Ed.) (Page 44-51)