PanaMaths Juin 2007
Calculer, pour les entiers naturels n et m tels que 0 ≤ ≤ m n , le déterminant :
0 1
0 1
1 1 1
0 1
m
n n n
m
n n n
m
n m n m n m
C C C
C C C
C C C
+ + +
+ + +
…
…
…
Analyse
Nous avons affaire au calcul d’un déterminant d’ordre m+1. On peut, pour n fixé calculer quelques-uns des déterminants correspondant aux premières valeurs de m pour se faire une idée du résultat …
Résolution
Notons d m n
(
,)
le déterminant à calculer.Soit alors n un entier naturel. On a :
( )
0, n0 n0 1d n = C =C =
Si n est non nul on a ensuite :
( )
00 111 1
1, 1 1 1
1 1
n n
n n
C C n
d n n n
C + C + n
= = = + − =
+
PanaMaths Juin 2007
Si n est strictement supérieur à 1, on a :
( )
( )
( )
( )( )
0 1 2 2
0 1 2 2
1 1 1
0 1 2 2
2 2 2
2 2
2
1 1
2 1
1 1
2, 1 1 1 1
2 2
1 2 3 2
1 2
1 2
2
1 1
1 1 1
1 1 0 1 2 1
1 1
2 2
0 1 2 2 0 1 2 2
n n n
n n n
n n n
n n n
C C C n n n
d n C C C n n n n n n
C C C n n n
n n
n
n n n n n n
n n n n n
n n n
+ + +
+ + +
− + −
= = + = + +
+ + +
+ +
+
− −
= + + = = =
+ + +
Soit alors n un entier naturel non nul.
Montrons, pour tout entier naturel m inférieur ou égal à n, que l’on a : d m n
(
,)
=1D’après les calculs menés précédemment, la propriété est vraie pour m=0 et m=1. Supposons que n soit strictement supérieur à 1 et supposons que l’on ait d m n
(
,)
=1 avecm<n.
Intéressons-nous alors à d m
(
+1,n)
.( )
0 1 1 1 1
0 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1
0 1 1 1 1
0 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1
1 1 1,
1 1
m m m m
n n n n n n n
m m m m
n n n n n n n
m m m m
n m n m n m n m n m n m n m
m m m m
n m n m n m n m n m n m n m
C C C C C C C
C C C C C C C
d m n
C C C C C C C
C C C C C C C
+ +
+ +
+ + + + + + +
+ +
+ + + + + + +
+ +
+ + + + + + + + + + + + + +
+ = =
… …
… …
… …
… …
On soustrait l’avant-dernière ligne à la dernière et on tient compte de la relation fondamentale
1 1
1
p p p
n n n
C ++ =C +C + :
( )
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1
1 1
1 1
1,
1 1
1 0
1
m m m m
n n n n n n
m m m m
n n n n n n
m m m m
n m n m n m n m n m n m
m m m m m m
n m n m n m n m n m n m n m n m n m
m
n n
C C C C C C
C C C C C C
d m n
C C C C C C
C C C C C C C C C
C C C
+ +
+ +
+ + + + + +
+ +
+ + + + + +
+ + +
+ + + + + + + + + + + + + + +
+ = =
− − −
=
… …
… …
… …
… …
… 1
1 1
1 1 1
1 1
0 1
1 1 0
m n
m m
n n n
m m
n m n m n m
m m
n m n m n m
C C C
C C C
C C C
+ +
+ + +
+ + ++
−
+ + +
…
…
…
PanaMaths Juin 2007
On poursuit de façon analogue en « remontant » :
( )
1 1
1 1
1 1
1 1 1
1 1
1 1 1
1 1
1 1 1
1 1
0 1
1 1 1
0 1
0 1
1
1 1 1 1
1, 1
1 0
0 0
1
m m
n n n
m m
n n n m m
n n n
m m
n n n
m m
n m n m n m
m m
n m n m n m m m
n m n m n m
m m
n m n m n m m m
n m n m n m
m
n n n
C C C
C C C
C C C
C C C
d m n
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
C C C
+ +
+
+ + +
+
+ + +
+
+ − + − + −
+
+ + + −
+ − + − + −
−
+ + + −
+ + +
+ = =
=
… …
… …
… …
… …
…
… 1 1 1
1 1 0 1
1 1 1
0 1 0 1
2 2 2 2 2 2
0 1 0 1
1 1 1 1 1 1
0 1 0 1
1
1 0
0 0
0 0
0 0
m m m
n n n
m m m m
n n n n n n
m m m m
n m n m n m n m n m n m
m m m m
n m n m n m n m n m n m
m m m m
n m n m n m n m n m n m
C C C
C C C C C C
C C C C C C
C C C C C C
C C C C C C
+ +
+ −
+ + +
− −
+ − + − + − + − + − + −
− −
+ − + − + − + − + − + −
− −
+ + + + + +
= =
=
…
… …
… … …
… …
… …
( )
0 1 1
0 1 1
1 1 1 1
0 1 1
1 1 1 1
0 1 1
,
m m
n n n n
m m
n n n n
m m
n m n m n m n m
m m
n m n m n m n m
C C C C
C C C C
d m n
C C C C
C C C C
−
−
+ + + +
−
+ − + − + − + −
−
+ + + +
=
…
…
…
…
La propriété est ainsi établie au rang m+1.
Elle est donc vraie pour tout entier naturel inférieur ou égal à n.
Résultat final
Pour les entiers naturels n et m tels que 0≤ ≤m n :
0 1
0 1
1 1 1
0 1
1
m
n n n
m
n n n
m
n m n m n m
C C C
C C C
C C C
+ + +
+ + +
=
…
…
…