D E SCANDALIS. 50 suam virtutem, ac non potius aeternae suae

essen-tdae specimen ediderit. [pag. 60] Christi carnem sic deificat, ut veritate hunianae naturae abolita divini-tatem, quae spiritualis est, palpabilem fingat. E t tarnen Deum plenis buccis Christum vocando, um-bratile nescio quod spectrum nobis comminiscitur:

utpote qui ab initio platonica duntaxat ideafuerit: ') nee alio iure sit filius Dei, nisi quod in utero Vir-ginia ex spiritu sancto conceptus est. Interim multa speculationum plaustra congerit, quae adeo nihil habent coloris, ut facile sano cuivis homini constet, non nisi caeco sui amore fascinatum posse ita desi-pere. Quod si protinus. ut emersit Dei Veritas, superba ingénia tum sua ambitio sollicitât, tum etiam Satan impellit, ut illam pravis commen-tis et fanaticis opinionibus, vel obscurent, vel per-vertant, non est cur nos tanquam re insolita turbari oporteat. Quare, ut superbiam prius dixi-mus omnium haereseon matrem esse, ita eorum vanitas, qui se talibus magistris discipulos adiun-gunt, ad eas fovendas perpétua est nutrix. Quo-ties spargitur error aliquis a pseudopropheta, Moi-ses tentari nos dicit, an Dominum ex corde ame-mus (Deut. 13, 3). Quorsum id, nisi ut sciaame-mus non alios abduci a pura doctrina, quam qui pieta-tem falsa professione mentiebantur? Fidem vero firmis radicibus fixam adeo machinae istae non evertunt, ut potius eius firmitudinem illustrent:

quemadmodum Paulus grassantibus in ecclesia sec-tis eos qui probati sunt manifestos reddi scribit (1 Cor. 11, 19). Quo minus mir urn est, prout affla-vit aliquis novae sectae ventus, plurimos hue illuc dilabi, quum paucissimi infixum in animis Dei ti-morem habeant. Tantum abest ut nos cum multi-tudine titubare deceat.

Proterviendi ansam ex evangelio arripere, iam olim multis usitatum fuit. Non abs re toties apos-toli, ne in licentiam carnis vertatur libertas, de ea moderanda praecipiunt. [pag. 61] Semper enimcaro, vel minima occasione oblata, statim exsultat. Atque ut dura est et humano ingenio contraria servitus, bona pars, quovis modo iugum excutiat, beatam vi-tam in eo sivi-tam arbitratur. Hoc praetextu olim servi, quasi evangelii praeconio ad pileum vocati essent, contumacia efferebantur : aui regum et magistratuum subiectione se eximebant. Similiter hodie permulti infimae sortis homines, gustato evan-gelio, insolenter se iactant: famuli altos ferocesque Spiritus induunt: complures pudoris ac modestiae obliti sibi quidvis arrogant. Sed hoc pessimum, quod se ab ipsius Dei obsequio plerique non secus émancipant, ac si nos adoptando in filios patrium omne ius et imperium sibi abrogaret. Foeda sane

1) ut pote . . . . fuerit otnitt. in gdllico.

Calvini opera. Vol. VIII.

pravitas, et quae sua indignitate graviter, vulnerare possit pios omnes animos. Yerum, urat nos potius Dei iniuria, quam a nobis duplicetur. ') Audimus quid de Christi mansuetudine testatus sit Iesaias (42, 2). Audimus quid de se ipse Christus prae-dicet: Discite a m e , inquit, quia mitis sum et hu-milia corde (Matth. 11, 29). E t hac de causa, quemadmodum Paulus admonet (Phil. 2, 7), quum esset in forma Dei, se ipsum exinanivit, ut ab eo submissionem omnes discamus. Quum ex coelesti maiestatis suae solio hue usque descendent Dei filius, ut came nostra indutus non servi conditio-nem modo, sed extremam crucis ignominiam subi-ret: quern nostrum cristas erigere non pudebit, ut aliquid simus vel esse videamur? Qui summis opi-bus et honoriopi-bus excellunt, eos, ut se ad magistri exemplum conforment, necesse est, tanquam mag-nitudinis suae oblitos, ad humiles descendere. Plus quam igitur praepostera humilium arrogantia erit, si altos efflare spiritus evangelii praetextu incipiant.

Neque enim iure suo magni cedere iubentur, ut abiecti alioqui homines ius alienum usurpent. Cae-terum, [pag. 62] haec doctrina non modo singulis officii sui legem praescribit, sed nobis quoque casti-gationes suppeditat, quae ferocientium proterviam retundant: interea mali huius invidiam et crimen avertit ab evangelio. Fieri quidem vix potest, ubi miseri homines, nullis opibus, nulla autoritate, nullo ingenio, nulla dignitate freti, simul ac garrire de evangelio didicerunt, se fastuose ingerunt, non sine aliorum contemptu, quin stomachum tanta indig-nitas ingenuis et cordatis hominibus moveat. Quan-quam adeo ridicula est bonae partis stultitia, ut pu-dore et misericordia potius nos afficere, quam bilem nobis provocare debeat. Demus tarnen esse, quod nos valde oflendat: an nostra adversus stolidam superbiam indignatio, in ipsum omnis modestiae autorem incurret?

Ecce ex altera parte multos evangelii profes-sionem dissoluta turpique vita, quantum in se est, foedantes. Unde affine proximo2) scandalum na-scitur. E t certe quum nos sancte honesteque vi-vendo evangelium ornare Paulus testetur (Tit. 2, lo), qui sibi male vivendi licentiam indulgent, totidem.

sunt christianismi probra et maculae. Nee vero dubium est, quin horrenda eiusmodi omnes Dei ultio rnaneat, qui perversis suis moribus pietatis doctrinam infamant, et sacrum Dei nomen ludibrio exponunt. Sentient olim quam intolerable sit cri-men, sanctum evangelii thesaurum profanasse: quam non frustra dictum sit, non impune laturos qui Dei nomine abusi fuerint (Exod. 20, 7). Sentient quam 1) Add. en nous forgeant un scandale qui nous retire des l'Evangile.

2) semblable à celuy dont i'ay naguère parlé.

4

51 DE SOANDALIS. 52 • pretiosae sint Deo animae, quibus salutis viam malo

8uo exemplo praecludunt. Primum, nimia est ista improbitas, Deum, <mem factis abnegant, ore confiteri, sicut Paulus dicit (Tit. 1, 16): ut coelestis sapientiae discipuli appareant, quum tota vita manifestum Dei coiitemptum arguât. Sed [pag. 63] haec plus quam sacrilega impietas, evan-gelio ad scelerum praetextum abuti. Loquor de artificio iam vulgari, ') quo se perfidi et nequam hommes2) ad fallendum, fraudandum, modisque omnibus nocendum insinuant. Vidi olim, quos le-nociniis suis impurisque actionibus non pudebat evangelii umbram obtendere.8) Alii qui minus sunt scelerati, dissolute tarnen vivendo et ecclesiam pol-luunt vitiorum suorum sordibus, et evangelio macu-lam aspergunt. Iam illud quidem miserum est ac dolendum, non modo imputari sanctitatis doctrinae hominum flagitia, sed in eorum persona calum-niose earn traduci. Sed aliud est ecclesiae ulcus magis deplorandum: quod pastores, ipsi, inquam, pastores, qui suggestum, hoc est, sacrum Christi tribunal ea lege conscendunt, ut vitae puritate prae aliis omnibus excellant, interdum sunt turpissima vèl nequitiae vel malorum aliorum exempla. Ita fit, ut nihilo plusfidei acgravitatis obtineant eorum conciones, quam si fabulam in scena ageret his-trio.4) Et tales scilicet contemptui se esse apud plebem, aut etiam ludibrii causa digito se monstrari conqueruntur. Ego autem potius vulgi miror pa-tientiam, quod non eos luto et stercoribus mulieres ac pueri operiunt. Ministerii dignitatem extollunt plènis buccis: at 'illis non venit in mentem, ideo non haberi suum ministerio honorem, quia ipsum sua turpitudine conspurcant. Nam sicuti vére ohm a quodam dictum est: Ut ameris, amabilis esto:

ita morum gravitate et sanctimonia reverentiam sibi açquirant oportet, qui in pretio haberi volunt.

Atque utinam tali hominum colluvie exonerari pur-garique posset ecclesia. Sed longe aliter ut plurimum contingit. Nam quum se merito contemptibiles esse norint,6) mala [pag. 64] conscientia libertatem illis adimit.6) Denique, quum propter inhonestae vitae probra séntiant omnibus se obnoxios, vel pudore metuque retenti hiscere non audent, quoties severe exigendnm foret, quod ipsi minime praestant, vel parcere delinquentibus coguntur et adulari. Adde quod ignavi sunt ventres, qui, ut molestia omni valere iussa otio delitiisque suis consulant, coelum passuri sint terrae misceri. Eorum etiam nonnulli

1) Princeps habet: non vulgari.

2) (perfidi et nequam homines) beaucoup de galans.

3) Add. brief, qui en eussent volontiers fait un maque-r'elage'. . . '

4) que si une farce se ioùoit sur un eschaffaut.

5) Add.- telle canaille qui occupe le lieu de pasteurs.

• 6) Sic Beza et Amst. Princeps et 1551 : adimat.

virtutum odio suis peraeque et aliorum vitiis liben-ter indulgent. Populus autem ut gratiam référât,, eos amat solos, amplectitur, fovet: atque ut suis delictis patronos habeat, suo patrocinio tuetur. ') Interea tarnen non desinit scandalum sibi ex cor-rupta pastorum vita obiicere, ne ad Christum ac-cédât. Nimis id quidem perverse et impudenter:

sed neque excusatione dignus quispiam, quern a Christi accessu arcebunt hominum pecoata. Nihilo scilicet magis, quam si quis ex fonte bibere recuset, quia sentibus et spinetis dicat esse obseptum : quum tamèn obstacula transcendere nee magno labore et sine periculo liceat. Quia nonnullos evangelium in ore habentes scélérate aut nequiter vivere con-spiciunt: En, inquiunt, evangelium. Quanto rectius cum dolore agnoscerent, gravem fieri Deo iniuriam, quum doctrinae vita tarn male respondet! Si ne-bulae terris caliginem obducunt, nemo tarn insanus est aut improbus, ut solem propterea caliginosum vocet. Atqui inter solis et evangelii claritatem plu-rimum interest. Nam quum ilium obscurent nebulae, facere non potest hominum pravitas, quin perluceat sanae piaeque doctrinae splendor, quo vita nostra, ab-stersis tenebris, in veram iustitiam reformatur. - Ergo solem, etiam dum absconditus latet, fatebimur esse • lucidum: conspicuam evangelii lucem et in ea reful-gentëm Christi gloriam quum cernamus, [pag. 66]

oculos nobis hominum peccata, qualiacunque tandem sunt, perstringent?

Quantum ad duces ipsos2) spectat, iam nove-rat Christus in ignominiam doctrinae maxime re-dundare, si turpiter vivunt. Ut hoc scandalum avertat, hortatur ad servandum quod iubènt, etiamsi ne minimo quidem digito attingant onera, quae alio-rum imponunt humeris (Matth. 23, 3). Scribaalio-rum tunc munus erat populum instituere in lege Dei:

illi autem, quum in cathedra divinae fissent, legis interprètes, domi et in foro pleni erant fraudibus, superbia, crudelitate, periuriis : libidinoBe quidvis au-debant. Vult nihilominus Christus, suam Dei verbo autoritatem intactam manere. Non fuit haecsae-culi unius propria admonitio : quin potius hodie quo-que vox coelestis auribus nostris inclamat, utcunquo-que vitam professioni suae minus consentaneam agant pastores, perperam tarnen fieri, si quid hac causa evangelio detrahitur. Ut certe nimis indignum est, quam Deus praescribit bene vivendi regulain, per-versa hominum vita metiri. Reddent illi quidem aliquando rationem, ac sentient illud non e nihilo fuisse denunciatum: satius nunc .fore homini, BUS- . pensa a collo mola, demergi in profundum maris, quam si unum quemlibet ex minimis offen dat

1) Add. Voyla comment-les asnes s'entrefrottent.

2) ceux gui ont la charge d'enseigner. •

53 DÉ SCANDALIS. 54 (Marc. 9, 42). Nostrum tarnen interea est, ea

quam Dominus sternit via ad metam properare.

Scandalum tamen hac in parte duplicatur, ubi a4 scelerum indignitatem privatum damnum acce-dit. Alii benigne hospitio excepti, vel furto onusti clam abeunt, vel aliis modis hospites defraudant, vel sollicitant ad stuprum ancillas, ac interdum etiam uxores tentare audent. Alii ad captandum miri artifices nudatos relinquunt, quibus aureos montes pollicebantur.l) Alii in mutuo fallunt: alii [pag. 66] abnuunt depositum: alii in societate per-fidi.2) Alii quam eleemosynae nomine pecuniam a bonis frugique hominibus abstulerunt, vel in scor-tationem consumunt, vel in aleam, vel profusos alios luxus. Alii quod ad iuvandam eorum indus-trial» mutuo datum fuerat, audacter in otio he-luantur. Atque ad haee flagitia nonnulli socias habent uxores.s) Alii sacrosanctum coniugii vin-culum, deceptis uxoribus, et abiectis liberis,4) vio-lare non dubitant. Plura sunt eiusmodi facinorum exempla, quam quibus recitandis brevis catalogus sufficiat. Fieri certe non potost, quin grave acer-bumque ingenuis animis vulnus infligat istorum hominum perfidia. Praesertim vero consternari bonos viros necesse est, qui quum tenue haberent peculium, se evangelii praetextu, non secus ac si in praedonum manus incidissent, spoliatos vident, atque ad inopiam redactos. Atque hoc inter du-riora nostra exercitia memorandum est, quod videre cogimur, qui sic impune evangelio illudant. Ve-rum, si merito prohibet Deus per os Pauli, ne mul-tos ingrates et pravos experti tamen benefaciendo fatigemur (2 Thess. 3, 13) : idque facit, ne cui probo et egenti desint nostra officia: quanto diligentius cavendum, ne hominum perversitas eo nos moro-sitatis adducat, ut simus erga Deum ingrati et impii? Quemadmodum igi,tur acriter vigilare nos decet, ne eiusmodi nebulonibus aperta sit ianua ad nocendum, obviam eundum illorum insidiis: danda opera, quantum in nobis est, ut per magistratus severe vindicentur fraudes et maleficia: ut quibus ludibrio est vox Domini, quique ecclesiam contume-hose subsannant, carnificem, ut digni sunt, habeant magistrum, et furcas, scholam: ita rursum aliquante diligentius cavendae sunt Satanae insidiae, ne ob-iecta caducae pecuniae iactura coelestem nobis [pag.

67] thesaurum excutiat. Nam et id molitur, et nobis longe magis exitiale est. Quisquis spem ha-bet in Christo, inquit Ioannes, se ipsum sanctificat

1)11 y a des affronteurs infinis qui feront accroire mer-veilles et trouveront moyen de crocheter- les bourses de ceux

<[ui les veulent croire.

2) Les autres sous ombre de compagnie ou de marchez

•et trafiques escumeront toute la substance d'un povre homme.

3) Add. si l'un veut chopine, l'autre dit pinte.

4) placquans là femme et enfans.

(1 Ioann. 3, 3). Ad hanc sanctitatem qui non .as-pirant, quum sciamus eos falso Christi nomen ob-tendere, quid est cur nos sua pravitate impediant ac morentur? Est quidem panis vitae evangelium:

sed multum abest, quin ab omnibus concoquatur:

quum ex multis, qui avide illud deglutire videntur, pauci eius gustum percipiant. Denique, quando areae Christus ecclesiam suam comparât,^x) ubi sic paleae mixtum est triticum, ut sub ea obrutum-magna ex parte lateat, non extraneos facit paleae similes, sed qui falsa evangelii professione locum inter pios occupant. Quorsum etiam testatus foret, se multos ultimo die non agniturum, qui et prae-cones se fuisse evangelii iactabunt, et miracula a se édita obiicient (Matth. 7, 22): nisi quia saeculis omnibus taies aliquos exstare necesse est? Fit etiam interdum, ut qui Deum alioqui ex animo timent, vel saltern non omnino sunt reprobi, in foedum ali-quod facinus prolapsi, et se, et quam sequuntur pu-ram religionem, dedecore afficiant. Quantum fuit illud Davidis flagitium, quum suae libidini indul-gens, ut alienam uxorem raperet, non modo unius hominis de se bene meriti innoxium fudit sangui-nem, sed totum Dei populum, quantum in se erat, exitio tradidit? Si coÛigere huius generis scan-dala libeat, quae heroicos homines concutere pote-rant, quae domi suae vidit scelerum portenta sanc-tus patriarcha Iacob? Postquam eius filiao vis est allata: Simeon et Levi non minus barbara saevitia quam nefanda proditione Sichimitas trucidant. Cae-dibus imbuti eius filii in fratricidium conspirant.

Accedit tandem ad malorum cumulum incestus pri-mogeniti cum noverca concubitus. Et tamen in una domo tunc inclusa [pag. 68] erat Dei ecclesia.

A recitandis pluribus exemplis abstineo. Hodie vero pauca scandala lynceis oculis disquirent non-nulli, ne quid cum tota Dei ecclesia, quaquaversum patet, commune habeant. Uno hoc exemplo con-tentus sum lectores monuisse: fidem nimis fore in-stabilem, si ad singulas hominum ruinas subinde labascat. Interea illud tenendum est axioma: certo Dei consilio fieri, ut semper bonis mali permixti sint. Hoc modo tum fidei probatur constantia, tum ad patientiam exercemur, tum accenditur precandi Studium, tum spinarum punctiones ad caufce pru-denterque ambulandum nos sollicitant, tum mundi contemptus oboritur, et una cum migrandi desiderio coelestis vitae meditatio crescit. Quod si causa la-teat, his tamen exercitiis constare sciamus militiae nostrae partem, quae tote vitae curriculo nobis co-lenda est.

Multum etiam nocet, quae vulgo cernitur in plerisque levitas. Quum principio mirum fervorem ostentent, ita mox evaniscet' flamma illa, ut ex stupa

1) Margo laudat Luc. 3, 17.

i*

55 DE SCANDALIS. 56 ortam fuisse dicas. Alii tametsi propositi sint

ali-quousquo tenaces, paulatim tarnen frigescunt. Quod partim ex vanitate, partim ex ignavia, partim ex terrenis curis provenit, id poenitentiae assignant imperiti. Ergo ipsi quoque, ne sero poeniteat lon-gius esse progressos, mature resiliunt. Si qui mor-tis aut persequutionum metu territi (quod mulmor-tis, proh dolor, accidit) ab evangelio deficiunt, ex eorum inconstantia scandali materia struitur. Foedus qui-dem eorum lapsus. Yerum, utcunque Christum negemus omnes, an se ipsum propterea negabit?

Imo integer ac sui perpetuo similis nihilominus manebit: ut Paulus etiam admonet (2 Tim. 2, 13).

Longe aliter nos talibus exemplis percelli decuerat:

nempe, ut infirmitatis nostrae admoniti sollicite çaveremus, ne idem nobis accideret. [pag. 69] Post-quam Iudaeos a Dei gratia excidisse narràvit Pau-lus (Rom. 11, 22), sic formidabilem esse ostendit eorum casum, ut alios ad tfavendum hortetur atque animet. Ergo si quorum acui sollicitudo debebat totis populis ab evangelio desciscentibus, eos unius aut alterius hominis defectio exanimat, quis non culpam perrerso eorum iudicio assignet? Neque tarnen eorum crimen extenuare consilium est, qui infirmas animas, quantum in se est, labefactant.

Tantum monitos velim, qui aliis cadentibus vacil-lant, quam maligna sit ista consternatio. Negavit ille Christum. Quis putasset? Ille evangelio vale-dixit, quem omnes rupe firmiorem credebant. Ille iam tepet: alter glacie frigidior, quum ad miracu-lum usque fervere visi sint. Atqui non reputant,

•qui sic loquuntur, ideo frangi alios mortis terrore, quia solidam vitae futurae spem nondum concepe-rint: alios torpere, quia in illis spiritus ardorem inanes mundi curae suffocant. Quid autem morbo-rum contagionem ab aliis ad nos sponte accersere iuvat, quum in promptu sit remedium, modo ne respuatur? Cur non potius in illa tam salubri Pauli admonitione acquiescunt? Nam quum de Hymenaeo etPhileto loquutus esset, quorum lapsus magnam trepidationem incutere poterat omnibus pus: statim quod ad eos fulciendos valeat, subiicit:

Manet sigillum hoc: Novit Dominus qui sui sint (2 Tim. 2, 19). Ergo ab iniquitate discedat quis-quis invocat nomen Domini. Quum noti et célèbres fuissent illi duo, fieri non posse videt Paulus, quin alios suo praecipitio saltern ad nutandum impellant.

Electos tamen hortatur, ut secure in Dei tutelam recumbant, ac periculum esse negat, ne insculpta ab ipso salutis nota unquam deleatur. Interea, ne quis ficta invocatione profanet sacrum Dei nomen, admonet. Vidit et Ioannes hoc scandalum ab iis scilicet, qui [pag. 70] impiae doctrinae venenum spargendo ecclesiae tune vehementer nocebant. Sed dum id fieri testatur (1 Ioann. 2, 19), ut palam sit non esse omnes ex piorum coetu, qui nomen sibi

arrogant, eiuB scandali, quod nonnullos impedire poterat, superandi rationem simul ostendit. Quid Alexander faber aerarius? quum ex nobili Christi discipulo transfuga et deinde infestissimus hostis factus esset, annon aliis in exemplum proponitur (2 Tim. 4, 14)? Quid Demas? quum hoc saeculum amplexus turpiter evangelium deseruit, an reliquos in eundem secum labyrinthum debuit trahere (ibid.

v. 10)? Quum alibi se Paulus ab omnibus desti-tutum fuisse commémorât, an aliis evangelii pro-dendi concedit licentiam (ibid. v. 11)? Quum se a Phygelo, Hermogene Asiaticisque omnibus con-queritur fuisse reiectum, an aliis tam sceleratae discessionis fenestram aperit (ibid. 1, 15)? Quin potius talibus documentis expergefiunt pii omnes, ne obnoxia sit Satanae insidiis eorum securitas.

Perpetuum illud divinae electionis signum loco cly-pei sic contra omnes insultus iubentur opponere, ut fidem quoque bona conscientia obsignent. Quo-niam mihi cum iis hominibus est negotium, qui Christiani censeri volunt, ne sermo hac de re lon-gius sit protrahendus, duàs Pauli ad Timotheum epistolas legant, quae sedandis, ut arbitror, eorum animis abunde sufficient, nisi forte data opera vel secum tumultuari appetunt, vel sponte inanes a Christo deficiendi captant praetextus. Et certe apud sanos et prudentes hoc unum sustinendae fidei par erit, perperam fieri, si aeternam Dei veritatem fluxa hominum inconstantia metimur. Sed qui tam inge-niosi sunt ad captandam ex malis exemplis peccandi veniam, cur non tot mirifica invictae constantiae documenta observant, quae inter quasvis tenta-tionum procellas fidem mérito stabilire possent?

[pag. 71] Yidit haec nostra aetas bonam martyrum copiam alacriter et intrépide ad mortem pergere.

Nec virorum modo fuit haec gloria : sed in muliebri quoque sexu plus quam virile robur Deus ostendit.

Nullas certe cordatas mulieres celebrant veteres historiae, quibus non respondeant, quas a decern annis protulit Flandria etArtesii comitatus. Ergone perfida quorundam desertio fidem nostram ever-tet? Sacer ille sanguis, cuius singulae guttae toti-dem pus cordibus sunt sigilla, evanescet sine pretio et virtute? Quod si illis tam vilis est, non erit

Nullas certe cordatas mulieres celebrant veteres historiae, quibus non respondeant, quas a decern annis protulit Flandria etArtesii comitatus. Ergone perfida quorundam desertio fidem nostram ever-tet? Sacer ille sanguis, cuius singulae guttae toti-dem pus cordibus sunt sigilla, evanescet sine pretio et virtute? Quod si illis tam vilis est, non erit