(Cette pièce est une espèce de rapport officiel envoyé par les Ministres de Genève à ceux des églises de
Bâle, de Berne et de Zurich. Outre l'exemplaire con-servé aux Archives de Genève, Procès de Bolsec, Pu-ces détachées N. 7, il en existe deux copies à Zurich, aux Archives ecclés. VI. tom. 105 Fol. 492 et VIII.
torn. 43 Fol. 132 anciennement B. I. et XXIX ei une autre dans le Registre de la Vénérable Com-pagnie Vol. A. p. 151 suiv. Le texte a été publié,
mais en partie seulement, par Hottinger l. c. p. 735 suiv. Dans la Collection de Simler Vol. 76 on trouve
1) Calvini manu scripta sunt verba: 14 nov. 1551 et seqq-Post emit singuli subscripserunt mppr.
209 P R O C È S D B B O L S E C ; 210 . simplement une collation du texte- de Hottinger avec
f exemplaire conservé à la bibliothèque de Berne, dans le volume intitulé Manuscr. hist, helvet. III. 34 Fol.
: '241 suiv. C'est de cet exemplaire que nous avons pris le titre ci-dessus, inscrit sur le dos du document
de la main de Haller.)
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i y e r b i e x H i e r o n y m o B o l s e c o :
Oredatne Deum ex hominibus elegïsse quos illi visum est, quum in illis non inveniret electionis causam, sed niera sua et gratuita bonitate hue fuisse adductum?
R e s p o n d i t :
Deum ex hominibus elegisse quos Uli placuit:
nempe quia elegit in Christo sine quo nemo Deo gra-tus est, ut dicit apostolus: nec elegisse propter bonum uUum quod in ipsis esset priusquam eos eligeret, sed mera sua gratia. ')
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Responsionem hanc non sinceram nec catego-ricam esse, sed ambagibus implicitam, quemadmo-dum ex sequentibus patebit, quia nihilominus elec-tionem universalem facit.
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i :
Annon ab electione Dei procedat fides, et qui-cunque illuminantur huius gratiae fiant participes quia ipsos Deus elegit?
R e s p o n d i t H i e r o n y m u s :2)
Fidem ab electione non pendere sed simul debere 1) Exemplar turicense sic habet: Deum ex hominibus ele-gisse eos qui sibi placuerunt, hoc est coniunetos Christo lesu extra quern nemo Deo gratus est . . . . nec eosdem elegisse propter mérita quae in ipsis praecessissent antequam electi essent, sed tantum propter suam gratuitam beneficentiam.
2) Exemplaria Bern, et Tur. ab Hottingero et Simlero deseripfa alium textum praebent in responsionibus Bolseei.
Qui h. I. ita decurrit: Fidem non pendere ab electione, sed oportere nos simul considerare fidem et electionem. Nam priusquam deheat homo considerari electus a Deo, oportet ipsum dilectum a Deo considerare: et antequam iudicemus ipsum a Deo diligi, operae pretium est ilium inspicere cuius gratia a Deo diligimur, h. e. Christum Iesum. Itaque Deo, apud quem deinde dilectio Dei erga hominem, quae est ob fidem, postremo electio hominis fidelis, quae est per fidem in Christum. • Et huic doctrinae consentiunt antiqui ss.
patres et'nostris temporibus très docti viri M. B. B. et alii.
Calvini opera. Vol. V11I.
considerari fidem et electionem. Priusquam enim consi-der etur homo a Deo electus, iam diligi oportet. Prius-quam vero consideremus dilectum a Deo, videtidum est cuius virtute id fiat. Nempe quod in Christo dilir . gitur. Frgo in Deo, apud quem non est prius neque posterius, tria haec praesentia sunt : coniunetio hominis
cum Christo per fidem, dilectio Dei per eandem fidem et electio hominis fidelis ex eadem fide in Christo pro-venions. Atque in hoc consentiunt saneti doctor es vete-res et ivete-res nostrae aetatis docti et bonae aestimationis.
viri Melanchthon Bullingerus et Brentius cum aliis.
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Haeresim manifestam esse quod fidem ab elec-tione pendere negat. Nam, quemadmodum docet Paulus, quos Deus praecognovit eos praedestinavit, et quos praedestinavit eos voeavit. (Rom. 8, 29.) Item 1. ad Ephes. cap. (v. 3) : Benedixit nos in omni benedictione spirituali sicuti nos in Christo elegerat ante mundi creationem ut essemus saneti etc. TJbi demonstrat nos ideo ad Christum adduetos quia eramus electi a patre: in quem sensum postea sub-iieit, praedestinasse nos secundum propositum voluntatis suae. Item, gratiam eius abundasse erga nos in omni sapientia et prudentia ut patefaceret arcanum voluntatis suae secundum beneplacitum quod constituerai etc. Christus etiam dicit: Quid-qtiid dederit mihi pater ad me veniet. Unde colli-gimus donationem hanc fide superiorem esse. Nec Paulus dicit se misericordiam consequutum quia praeviderit Deus ipsum fore fidelem, sed potius ut esse inciperet. Hoc enim factum esse dicit ad eru-ditionem eorum qui credituri erant (I Tim. 1, 16).
Hoc autem intelligi debet, quemadmodum alibi ex-ponit, nempe secundum propositum Dei, non homi-nis opera (2 Tim. 1, 9). Petrus quoque electos Dei salutat qui sanctificati sunt iuxta praecognitio-nem etc. (1 Pet. 1, 2). Quod autem adducit magister Hieronymus, priusquam consideretur homo electus a Deo oportere ab ipso diligi etc., excipiunt ministri hoc ex ignorantia nimis crassa manare. Atque hoc modo subverti fidei christianae fundamonta. Diserte enim scriptura pronunciat, nos prius fuisse a Deo dilectos quam ipsum dilexerimus, et soimus electos Dei interdum multis annis in erröre vagari ante-quam eos Deus ad se colligat. Fatentur quideni non posse ab homine apprehondi quod a Deo elec-tus sit, vel ab ipso amotur, nisi per fidem in Christum. Verum simul addunt nos iam antea apprehensos esse a Deo, sicut habetur 3. ad Philipp, cap. (v. 12). Cui sententiae altera eiusdem Pauli respondet, Deum vocare quae non sunt tanquam sint (Rom. 4, 17). Atque eodem spectat quod sub-iicit in eadem epistola ( 5 , 10): Deum nos sibi reconciliasse quo tempore .adhuc inimici eramus.
14
• 211 PROCÈS DE BOL8E0. 212 Porro ad liane reconciliationem eum induxit
inaesti-màbilis ille amor quo nos prosequebatur. Sic enim Dens dilexit mundum ut filium suum unigenitum daret etc. (1 Ioann.. 4, 9). Quod iactat
Hierony-•mus, se veteres ecclesiae doctores consentientes habere, nimiae improbitatis est, quum Augustinus ducentis amplius locis errorem illum clare refutet.
Nempe passim in libris de Praedestinatione et tia, de Bono perseverantiae, de Correptione et gra-tia, de Praedestinatione sanctorum, Epist. 59 ad Paulinum, Epist. 105 ad Sixtum, Epist. 106 ad Bonifacium, libro ad Bonifacium primo cap. 19 et 20, 1. 2 cap. 5 et 7, 1. 4 cap. 6 et 9; item libro contra Iulianum 4 cap. 8; item 1. 5 cap. 3; libro 1 de Peccatorum meritis et remissione c. 21; libro 2 cap. 18; in Enohiridio ad Laurentium a cap. 96 usque ad 105; item de Verbis apostoli serm. 7, 11 et 20. Adducit praeterea sententias quasdam Am-brosii suae doctrinae consentaneas : Si voluisset Ohristus ex indevotis fecisset devotos. Sed Deus quos illi visum est vocat et quos vult pios facit.
Nominatim etiam eos Prosper damnât qui fidei merito tradunt Dei gratiam obtineri. Quin etiam Augustinus ipse libro Retractationum 1 cap. 24 errorem suum agnoscit, quia non ubique gratiam electionis fide priorem commendasset. Queruntur ergo verbi ministri se iniusta calumnia gravatos, quod illis exprobraverit magister Hieronymus falso eos praetendere Augustini nomen. Quantum ad doctores attinet qui adhuc sunt superstites, de Me-lancbthone ita respondent, nunquam eius sensum recte a M. Hieronymo fuisse intellectum. Consi-lium enim Melanchthonis fuit revocare hommes ab audaci et proterva curiositate, dum perrumpunt ad arcana Dei consilia, ut illic electionem quaerant.
Hortatur ergo ut hoc uno contenu simus, quod adoptaverit nos Deus in Christo, cuius membra effi-cimur per fidem: quod in hac ecclesia quotidie summo studio inculcatur. Nee vero id magistrum Hieronymum latere potest, quum sedulo et clare, si quis alius, hune articulum Calvinus explicet, tara in Institutione quam in Commentariis et aliis scrip-tis. . Quod autem id Melanchthoni propositum me-rit,, testes sunt literae manu eius scriptae ad Cal-vinum ubi dicit: Haec quae volo, scio cum tuis congruere. ') In Brentio citando magister Hiero-nymus nimis perfrietae est frontis, dum illum in societatem suae haereseos trahere conatur. Sic enim loquitur cap. 5 in Ioannem: Deus ante creationem mundi quosdam elegit, alios reiiciens. Item cap. 6:
Deus ad fidem quos vült illuminât quia miseretur cuius vult et quem vult indurat: quos enim ante
1) Alludit ad epistolam 11 Maii 1543 scriptam, quae qua-tenus cum Bolseci antagonista faciat, vide in Prolegomenis nostris ad Tom. VI. pag. XXIV.
conditum mundum elegit, eosdem vocat. Item 5..
cap.: Quantum "ad immutabile Dei consilium, qui-cunque ante creatum mundum electi sunt perire non possunt, et quos reiecit, ii salutem nequeunt consequi. Imo duram sententiam attexit: hoc esse verum, etiamsi omnia sanctorum opera facerent. Li Acta quoque apostol. homil. 72: Quum omnes damnati simus, si Deus quosdam ad salutem eligit, id misericordiae indebitae, si alios exitio destinât, non crudeli iniustitiae, sed iusto iudicio imputan-dum est. Bullingero non levem iniuriam facit, quandoquidem 1. ad Rom. cap. clare pronunciat, Deum voluisse ostendere utrumque esse suae po-testatis, vivificare et occidere, eligere et reiicere, secundum propositum suum et liberam electionem.
Item 1. ad Timoth. cap. 2 sicuti superiore loco Augustini sententiae subscribit. Contra ministri verbi non unum aut alterum qui doctrinae suae suflragentur obiiciunt, sed quotquot nostro saeoulo fidelem operam impenderunt Christo in evangelii instauratione.J)
Q u a e s i e r u n t ex H i e r o n y m o :
Annon in caecitate sua maneant quos Deus non elegit, quia ab ipso reprobati sunt, ideoque eius spiritu non illuminantur in fidem?
R e s p o n d i t H i e r o n y m u s :2)
Qui ad fidem \on perveniunt, non manere in sua caecitate ob naturae corruptionem, quia débita gratia Dei illuminantur, quae secundum Paulum eo abun-dantius datur, quo magis peccatum abundat. Qui vero dicunt ipsos in sua caecitate deseri a Deo quia ita Uli videtur, Deum contumelia afficiunt ac perperam scripturam exponunt. Ex quorum numéro est Cal-vinus.
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Hanc quoque esse damnatam haeresim quod reprobi ob naturae corruptionem in caecitate non maneant. Nam huiusmodi testimoniis referta est scriptura, nos omnes esse caecos et ignorantia obru-tos teneri, mentem nostram in tenebris demersam,
1) restauratione ah
2) Alios minime remanere in caecitate ac corruptione suae naturae, imo satis illuminari per gratiam, quae, ut P. ait, hoc abundantius offertur quo abundat peccatum magis ; eosque qui asserunt se derelinqui a Deo in sua caecitate, eo quod ipse ita voliierit, afficere Deum vituperio, nee satis intelligere scrip-turam, nam contra eandem loquuntur. E quorum numéro est dictus Calvinus.
213 P R O C È S D E B O L S E C . 214 non posse nos perspicere quae Dei sunt, sed
stul-titiam nobis esse (1 Cor. 1 et 2. Ioann. 6. Iesa.
53 et aliis similibus). Atqui non omnibus datur spiritus illuminatio, sed peouliare donum est. Quod subiicit magi8ter Hieronymus, débite l) omnes illu-minari per Dei gratiam, si intelligat dari reprobis a Domino quantum illis debet, fatentur id quidem, sed quum rite-ad salutem consequendam illuminari fingat, id vero scripturae prorsus adversum esse contendunt, sieuti etiam paulo ante ostensum est.
Qùod àutem gratiam asserit abundare pro abun-dantia peccati, in eo vel stulte vel malitiose per-verti sensum Pauli respondent. Testatur illic Pau-lus gratiam superasse maledictionis iudicium. Atqui damnatio in totum genus humanuni diffusa est.
Sequitur ergo non illic trac tari quantus liominum numerus Christi gratiae sit particeps, sed quam efficaciter exuberet in fidelibus; alioqui opus esset novo mundo ut longius se extenderet quam reatus et poena peccati. Quod Deum affici contumolia iactat, quum deseri ab ipso reprobos tradimus, haec nimis foeda est blasphemia in spiritum Dei, qui id ipsum per os Pauli diserte pronunciat, nempe quod Deus quos vult indurat, quod, quum Iacob et Esau fratres gemini in utero adhuc essent, sine operum respectu alterum elegerit altero reiecto.
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i :
Quum totum Adae genus proprio motu nun-quam ad Deum aspiret, annon peculiari spiritus sui motu certos2) homines ad se trahat, nempe quos ante conditum mundum adoptavit?
R e s p o n d i t H i e r o n y m u s : s)
Ambiguitatem esse in verbo attrahendi. Esse enim violentant attractionem quam minime admittit;
esse alteram suavem et paternam, qua Deus erga omnes creaturas rationales utitur et qua generaliter dignatur omnes, neminem destituens, nisi qui eum contemnit, et adversus eum rebellât. Tales enim, post-guam Dei gratiae et suavibus • monitis restiterunt,
1) Sic in codd. neque opus est- coniectura Simleri qui emendate vult: debere.
2) certos om. J-. C.
3) Amphibologiam esse in verbo attractionis. Est enim attractio violenta quam non recipit, est et attractio lenis et paterna, qua et generaliter omnibus earn oommunicat, nee aliquem deserit nisi eos qui eandem benignam attractionem spernunt et huic contràdicunt. Nam tales post contumaciam et rebellionem, contra gratiam et fréquentes Dei monitiones, deseruntur, sed non ab aeterno ex proposito aut decreto Dei.
idque saepius, postea deseruntur, sed non ab initio neque ex proposito Vel decreto Dei. • :
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Frivolum ac supervacuum esse cavillum quod -hic violentae attractionis fit mentio, quum satis oonstet quotidie in hac ecclesia doceri, voluntario nos motu trahi, non vi extrinseca. TJnde perspi-cere ') licet, Hieronymum improbuni essè calumnia-torem, qui satis tenet in scriptis Calvini subinde hoc esse expressum. Porro, quod Deum rationales omnes creaturas trahere subiicit, iam antea refuta-tum est, et pugnat cum Pauli sententiis, Deum vocare quos praedestinavit et misericordiam praestare quibus vult. Item cum Lucae testimonio (Act. 13, 48), quod credidex'int qui ordinati erant ad ~vitam.
Imo Pelagianum se esse prodit, dum non fatetur velle et perficere ab ipso Deo dari, quemadmodum Paulus affirmât. Nam ex verbis Pauli sequitur, reprobos nunquam tractos fuisse, quorum nunquam mutata in melius fuit voluntas.
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i :
Annon manerent increduli omnes et obstinati, nisi Dominus eorum corda mutaret, quibus propi-tius esse vult ac misericors?
R e s p o n d i t H i e r o n y m u s :2)
Ut fidem recipiant homines, mutari oportere corda lapidea, hoc est, praefraeta et indurata ad malum, et dari illis cor carneum, lioc est, intelligentiae capax, atque liane gratiam communiter omnibus conferri, sieuti pollicitus est per prophetas. - •
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Sententiam Ezechielis corrumpi falsa et adul-terina expositione a magistro Hieronynio, dum cor carneum interpretatur intelligentiae capax. Longe enim plus exprimit propheta, Deum scilicet factu-rum ut obediat populus mandatis suis : non promittit certe mediam facultatem quae vulgo capacitas dici-tur, sed simul operis effectum. Atque hoc sonant Pauli verba, quod Deus in nobis operatur et velle
1) peroipere B. T.
2) Opus esse ad fidei reeeptionem quod Deus mutet in hominecor lapideum, h. e. obstinatum et obduratum in malo, et tribuat cor carneum, h: e. quod possit esse capax discipli-nae : quam gratiam Deus omnibus largitur quemadmodum pro--miserat per prophetas.
14*
215 P R O C È S D E BOLSEC. • ' . 216.
et perficere. Attexit praeterea alteram errorem ac ßüpposititium commentum magister Hieronymus, quod Deus hanc gratiam promiserit omnibus per prophetas : proprie siquidem ac nominatim veram Dei ecölesiam verumque populum compellant prophetae,
•sicuti facile patet ex 31. cap. Hieremiae et Esaiae 54. Quod et Christus sua interpretatione affirmât.
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i :
• Annon Dominus, antéquam discrimen conspi-ceret inter hos vel illos, aliis reiectis alios elegerit?
R e s p o n d i t H i e r o n y m u s : *)
Non esse tribuendam Deo rei unius praescientiam magis quam alterius, quia apud eum non sit prae-teritum nee futurum, sect omnia praesentia. Deum ergo simul videre fidelium et impiorum discrimen cum illorum électione et horum reprobatione.
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Mirari se, quum magister Hieronymus garrit non esse prius aut posterius in Deo, distinctionem quam pueri in scholis discunt illi in mentem non venisse: quod prius aut posterius tempore non est, ordine tarnen esse. Nam certe Deus casum homi-nis et totius posteritatis exitium prius ordine cogno-vit quam de adhibendo remedio statueret. Nihil ergo absurdi, si dicamus eum in salutem eligere quos visum est, non habito discriminis respectu.
Quin etiam Paulus clare testatur, neminem ut aliis praecellat nisi a Deo discerni (1 Cor. 4, 7). Unde sequitur gratiam Dei, quae sola alios ab aliis dis-cernit, omni discrimine superiorem esse.
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i :
Quod aliis praeteritis alii evangelium audiunt, annon id admirabili Dei consilio fiat, cuius prima causa nos latet?
R e s p o n d i t H i e r o n y m u s :2)
Se in admirabile Mud et arcanum Dei consilium 1) Non esse affirmandum, Deum aliquid praescire ante aliud: in ipso enim non est pr. aut f. sed ipsi omnia sunt pr.
Itaque dixit, Deum simul videre discrimen quod interest inter fidèles atque infidèles, horumquo reprobationem atque illorum electionem.
2) Se nolle subrepere in consessum admirandi et occulti
nolle ingredi: sufficere sibi simplex istud Dei verbum, quod quisquis crediderit in filium salvus erit, incre-duli autem peribunt, et quod miserit Deus filium suum in mundum ut omnes credant in eum. Altius autem quam scriptura nos ducat penetrare, nihil aliud esse quam tenebras offundere mentibus simplicium.
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Hieronymum hie vere tenebras offundere sim-plicibus et imperitis cum frivola sophistica. Quàn-quam neminem tarn crassum ac rudem fore putant,' qui non eius socordiam animadvertat. Negat ver-bum Dei ultra hanc sententiam progredi: Qui cre-dit in filium, salvus erit. Contra obiiciunt ministri, fidem esse ex auditu (Rom. 10, 14) atque hanc esse credendi viam quum evangelium praedicatur. Nunc quando videmus Deum aliis evangelium suum offerre, alios privare tanto bono, nimiae impudentiae est, quasi oculis confossis prohibere ne quis rem per se conspicuam cernât. Quum Lucas (Act. 16, 6. 7) vetitum fuisse Paulum narrât ne in Asia verbum annunciaret, et a spiritu retentum esse ne pergeret in Bithyniam, hinc colligere promptum est, Deum pluere ubi illi placet, ut fidem concipiant hominum corda. Adeoque haec maligna est Satanae aBtutia, data opera velum opponere, ut gratia Dei, quae illustris erga eos apparet quibus evangelium praedi-catur, in obscuro demersa lateat. Longe aliter Pau-lus, quum dicit (Act. 14, 16) passum fuisse Deum praeteritis saeculis gentes errare etc. Si respondeat magister Hieronymus, id esse factum quia praevi-debat Deus inutilem fore doctrinam, réclamât Christi sententia: Yae tibi Chorozain, quia si vir-tutes quae in te factae sunt Sidone factae essent, pridem ad poenitentiam fuissent conversi etc.
(Matth. 11, 21). I n summa, nos ultra scripturae metas non egredimur, quum post Moysem et Davi-dem electam ex toto mundo fuisse dicimus unam gentem, cui Deus se patefaceret, quia illam gratuito amore prosequebatur (Deut. 4. 7. 9. 22. Psal. 146).
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i :
Quum evangelio praedicato alii credunt, alii manent increduli, annon id ex spiritus gratia
pro-secreti Dei, satisque sibi esse si simpliciter adhaeserit verbo Dei dicentis: hos servandos qui crediderint in filium suum, et contra infidèles perdendos; praeterea se misisse filium suum in mundum ut omnes crederent in ipsum. Itaque conclusit, scripturam non ducere nos altius, satisque fore si in hac doc-trina perstiterimus nee ultra praetergrediamur, involvendo tene-bris et laqueis mentes simplicium.
•217 -PROCÈS D E B O L S E C . 218 veniat, qui efficaciter omhes movet, qui ad salutem
sont praedestinati?
R e s p o u d i t H i e r o n y m u s :1)
Sibi non videri hos potius quam ilïos ad salutem praedestinatos esse. Caeterum credentes credere per gratiam efficacem. Quantum ad incredulos, gratiam Dei ' quae credere facit non esse Mis efficacem quia edm pro dignitate non aestimant. Quod ergo non credunt, non Dei hoc fieri • decreto sed eorum rébel-lione.
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
- . Quod negat magister Hieronymus ullos ad salu-tem prae aliis ordinatos esse, id Pauli testimonio prorsus adversatur, quum docet misereri Deum cuius vult etc. (Rom. 9, 15), et ipsius Dei responso quod refertur a Moyse (Exod. 13, 15), item alteri Pauli sententiae, sanctos secundum Dei propositum Tocatos esse (Rom. 8, 28). Quod postea attexit, credere per gratiam eos qui credunt, perplexum est et pravo cavillo involutum. Omnes enim quum natura increduli sint et malo addicti, nemo ad fidem venire potest nisi cuius cor Deus serio afficit. Quem-admodum Lucas récitât (Act. 16, 14) cor mulieris fuisse apertum ut Pauli doctrinae obediret. Item apertam fuisse mentem discipulis ut intelligerent scripturas (Luc. 24, 45). Similiter Christus pro-nunciat, venire ad se omnes qui a patre didicerunt (Ioann. 6, 45). Atqui palam est non omnes venire.
TJnde sequitur non omnes aequaliter spiritus gratia affici. Porro magistri Hieronymi consilium est, non aliam gratiae Dei efficaciam tribuere, nisi quam liberum hominis arbitrium illi dederit. Patentur quidem, culpam penes reprobos haerere quod non credunt, et eorum contumaciae imputandam esse, non Dei decreto, idque assidue inculcant apud popu-lum, sed hinc perperam colligitur, non destitui Dei spiritu qui increduli manent.
Q u a e s i e r u n t m i n i s t r i :
Annon ita operetur Deus in suis electis ut, praeterquam quod ad recipiendam gratiam idoneos reddit, simul etiam corda eorum formet ut re ipsa velint?
R e s p o n d i t H i e r o n y m u s :1)
Deum esse qui cor carneum reddit et mentem- dab capacem intelligendae salutis doctrinae, ipsamque illu-minât et postea credere facit, et subinde progreditur.
dona sua et gratias augendo in electis suis, hoc est, in his qui perfecte credunt.
E x c i p i u n t m i n i s t r i :
Tergiversari Hieronymum, nee aliud quam
Tergiversari Hieronymum, nee aliud quam