IOANNES CALVINUS
263 RESPONSIO CONTRA PIŒEIUM 264 substantia formatas : sed inoidere in malignum
prin-cipem, mundi fabricatorem, et ab hoc principe con-trahere contagionem, et in diversa corpora semi-nari. In boc tamen conveniunt omnes una cum Montano ct reliquis similibus, quod bominem ma-lum esse, non lapsu et propria culpa, sed ipsa crea-tione, pronunciant; nee vitium accidisse dicunt na-turae nostrae, sed substantiae inhaerere: adeoque substantiam ipsam malam esse ac vitiosam. Ne ergo Deum bonum cogantur facere mali autorem, ad diabolum principem tenebrarum bominis crea-tionem referunt.
Nostra non aliunde referam quam ex ore ip-sius adversarii. Quanquam enim nihil non calum-niando pervertit, continere tamen se non potuit, in tarn clara luce, quin testimonium hoc nobis redde-ret. ') Ncmpe nos dicere hominem dupliciter siderandum: primum in ea integritate, in qiia con-ditus fuit, deindc in ea miseria, in quam proprio vitio delapsus est. Ad imaginem quippe Dei fuisse creatum Adam, eximiis dotibus ornatum, iustitiae, veritatis, sapientiae: idque hac lege, ut non ipse tantum, sed omnes eius filii sic victuri essent, si in ea integritate, quam acceperat, perstitisset. Ye-rum non stetisse diu; sua igitur ingratitudine do-nis illis fuisse exutum: excidisse proinde ab ilia Dei similitudine, et induisse novam imaginem. Igno-rantiae enim, et impotentiae, iniustitiae et vani-tati fuisse subiectum; atque in has miserias demer-sum, suam quoque progeniem iisdem implicuisse.
lam ex Pighii confessione habeo, nos non naturae, non primae hominis origini tribuere, quod malus sit, [pag. 4.3] sed eius eulpae duntaxat, qua miseriam hanc sibi accersivit. Neque enim negamus, liberi arbitrii conditum fuisse hominem, qui et sana men-tis intelligentia, et rectitudine voluntamen-tis praeditus fuerit. Nunc quidem captivum teneri sub peccati Servitute arbitrium nostrum asserimus. Sed unde id? nisi quia libero arbitrio abusus est Adnm, quum haberet? Sed quid hie verba perdo? quum plus satis ad nostram defensionem sufficiant, quae Pighius ex nobis récitât. Haec enim illic mea sunt verba:2) Quare ruinam nostram naturae depravationi impu-tandam, meminerimus, ne in Deum ipsum naturae autorem stringatur aecusatio. Haerere quidem exi-tiale illud vulnus in natura verum est: sed mul-tum refert, accesseritne aliunde, an ab origine in-sederit. Constat autem, per peccatum inflictum fuisse.
Non est igitur cur conqueramur, nisi de nobis ip-sis, etc. E t adhue nos Oerdoni, Valentino et Ma-nichaeis similes faciei Pighius? Uli hominem
sub-1) Capite ultimo lib. I. KI
2) Haec nunc leguntur Instit. L. II. Cap. I. §. 10; edit, nostrae Tom. IL p. 184.
stantia et creatione malum fingebant. Nos, ut de excellentissimo Dei opère loqui par est, creatum fuisse dieimus rectum, naturae bonae et purae: sua autem culpa fuisse vitiatum, quum sponte a Deo defecit. Quid simile, obsecro, inter substantiam et aeeidens? inter Dei creationem, et accersitum ab homine vitium? Augustinus, quum de Priscillianis-tis agit, in eo errare dicit, quod non arbitrio, sed ipsa Dei creatione hominem malum asserunt. Hlos damnando non modo nos absolvit, sed doctrinam nostram suo suffragio prorsus comprobat. Imo quum similem huic nostrae, in qua nunc versamur, cau-sam agit adversus Pelagianos, hoc est quum ab ea-dem se calumnia purgat, ita pro se loquitur, ut nos quoque suo patrocinio sufficienter defendat. Atque id quidem et pluribus facit locis, et nunc brevius, nunc fusius. Quod tamen ad nostram quaestionem, summa hue respicit, eos qui sanandam dicunt na-turam, multum a Manichaeis differre: quia sanari non posset, si aeternum et incommutabile [pag. 44]
malum esset quod somniat Manichaeus. Multum esse Manichaeis contrarios, qui malum naturae nos-trae accidens esse dicunt, quod illi referunt ad sub-stantiam. Eos qui arbitrium non nisi ad malum esse liberum tradunt, exortum tamen intorea ab oo quod non erat malum fatentur, minime ad Mani-chaeos accedere, sed eorum errorem fortiter redar-guere. Quid autem istorum non semper docuimus?
Si hodie viveret Augustinus, causaeque nostrae de-fensionem ex professo susciperet, non posset clarius exprimere, quod ad refutandam huius conviciatoris calumniam sufficiat.
Sed videte hominis pudorem. Parum esse pu-tat, si nos illorum discipulos faciat: addit enim ab-surdiora et magis impia docere. Manichaei, inquit, ne malitiam Deo adscriberent, duo principia finxe-runt. Lutherus uni Deo optimo maximo scelera et flagitia adscribit: quia in illis veluti serrae simus, tracti atque acti illius impetu quo voluerit. Mani-chaeus, post superîores illos haereticos, duas in ho-mine naturas facit: alteram bonam, malam alteram:
quarum illa peccare non possit, neque haec bene agere. Lutherus liberum hominis arbitrium, imo universam hominis naturam asserit necessario et semper etiam in Sanctis spiritui Dei reluctari, et velut feram indomitam nunquam non repugnare Dei gratiae. Impios veluti serras esse in manu Dei, quae moveat, vertat, dirigat eos quorsum vult, non ex Luthero est, sed ex spiritu saneto : si tamen eum per prophetas loquutum fuisse confitetur Pighius.
Dicit enim Isaias de Sennacherib: Numquid gloria-bitur serra adversus eum a quo trahitur (les. 10,
15)? Semper tarnen expositionem banc Lutherus addidit: sic Dei instrumenta esse omnes impios, ut malitia ab ipsis sit, in ipsis resideat, ipsis quoque sit imputanda. Rursum universam hominis
natu-265 D E L I B E R O ARBITRIO. 266 ram, ut est post lapsum vitiata et corrupta, non
ex se ipso damnât Lutherus, ^ed acquiescit in Dei optimi et summi [pag. 45] iudicis sententia, a qua prOTOcare nefas est. Quis enim haec omnia pro-nunciavit? Omne figmentum cordis humani tan-tum modo malum est a pueritia (Gen. 6, 5). Per-versum est cor hominis, prae omni re, et fraudu-lentum (1er. 17, 9). Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, ne unus quidem (Psal. 14, 3; Rom. 3, 12). Affectus carnis inimicitia est adversus Deum; legi Dei non subiicitur, neque etiam potest (Rom. 8, 7). E t alia innumera. E a t nunc Pighius, et tot tamque gra-yia Dei iudicia uno convicio retractet. Quantum ad sanctos pertinet, non dubium quin spiritus sancti gratiae résistât, quod in illis residuum est propriae naturae. Neque enim humilitatis gratia mentieba-tur Paulus, dum confitebamentieba-tur non habitare in se, hoc est in carne sua, bonum (Rom. 7, 18): sed cum geimitu non ficto miseriam suam deplorabat. Illic totum carnis ingenium pravitatis damnât: carnem vero définit, quidquid a se ipso habet. Dum ergo carnis suae reliquias resistere Dei iustitiae conque-ritur, quid differt a Luthero? nisi quod rem ean-dem non totiean-dem syllabis exprimit. Exhorrere se Pighius ad hanc Lutheri vocem dicit, naturam car-nis in Sanctis quoque, velut feram indomitam, spi-ritui sancto reluctari. Omitto nunc P a u l u m : quid, rogo, sibi volunt haec Augustinil) verba? Item, nemo se palpet :2) de suo Satanas est. Tollat homo peccatum quod suum est: Deo iustitiam relinquat.
Si haec a Luthero dicerentur, quos nunc tumultus Pighius misceret? De Sanctis loquitur Augustinus:
quidquid sunt vel habent a natura, pronunciat esse peccatum: nec eo contentus, dicit ipsorum unum-quemque de suo esse Satanam.
Scio quidem me cum insano hoc capite nihil proficere, qui ullis scripturis crediturum se negat, quae secus doceant, quam ipse iam sibi persuasit:
quin etiam elato supercilio iactat, non dubitanter se dicturum, a diabolo omnis blasphemiae autore prodiisse, si quae tales proferantur. Quid facias cum tali furia? Sua se imaginatione [pag. 46] sic inebriavit, vel fascinavit potius, ut neque homines, neque angelos, neque Deum audire sibi reclaman-tem sustineat. Hoc enim sacrilegium disertis ver-bis evomit: Si quae scripturae Lutheri doctrinam adstruerent, a Lucifero omnis blasphemiae et im-pietatis autore fuisse dictatas, nihil dubitarem di-cere. Item alibi: Sunt eiusmodi dogmata, ut dicere non dubitem, nulli evangelio, nullis scripturis, nul-lis apostonul-lis, sed nec angenul-lis de coelo omnibus
cre-1) Homil. 49. In Ioannem.
2) Nemo se palpet (omisso: item), 1576 «egg.
diturum me, si ea assererent. Dicet quispiam, quid igitur cum tarn deplorato homine ludis operam?
Ego vero ne verbum quidem facerem eius causa.
Sed operam hanc aliis impendo, qui vel ad am-plexandam veritatem sponte propensi sunt: vel sic in errore detinentur, ut sint tarnen sanabiles: vel saltern non ita sunt obstupefacti, quin sentiant quod dicitur. At sacris Dei oraculis nihil derogare se putat, quia possibile non sit, ea aut Luthero, aut nobis suffragari. Ego vero nullum praetoxtum ob-tendi posse contendo, quin istae voces illustre et-consignation ad posteros testimonium reddant, spi-ritui sancto in scripturis loquenti, et aeterna Dei placita pronuncianti, nihilo plus reverentiae detu-lisse Pighium, quam Piatoni ex proprio capite phi-losophanti. Quis enim, modo scintillam unam, quamlibet exiguam, timoris Dei residuam in corde habeat, sic loqui ausit? Angelum quidem e coelo, si aliud evangelium attulerit, pro anathemate ha-beri iubet Paulus (Gal. 1, 8). Nempe, quum an-gelos quoque subiici et obedire verbo Dei oporteat, merito rediguntur in hune ordinem, ut si aliter fa-ciant, daemones censeantur. Quanquam autem ac-cidere id non potest, tanti est tarnen evangelii ma-iestas, ut ad earn vindicandam angelorum nomine quodammodo abuti nefas non sit. Ipsi autem Deo anathema irrogare, quale exemplum est? Deum in scripturis Sanctis loqui, nemo piorum dubitat. Quid ergo aliud sibi voluit illis verbis Pighius, quam certa Dei oracula [pag. 47] se dicturum a diabolo édita fuisse, si liberum homini arbitrium tollant?
Haec quicunque pius audit, nonne Cerberum potius aliquem latrare dicat, quam hominem loqui?
Iam ut scripturas ipsas nobis excutiat, hoc ar-gumento utitur: legisse eas patres omnes, ortho-doxos et sanctos homines, neminem tarnen eorum intellexisse, inevitabili necessitate nobis pro venire omnia; neminem dixisse, impossibilia nobis a Deo praecipi, aut pro iis damnari homines, quae non libera voluntate, sed fatali necessitate impulsi fa-ciunt; neminem, Deum existimasse fontem ac scaturiginem scelerum et flagitiorum omnium. P r i -mum respondeo, patres nihilo magis quam nos vi-tam resque hominum fortunac subiicere, sed provi-dentiam Dei agnoscere et constituere summam et unicam gubernatricem, quae praésit consiliis homi-num, voluntates flectat, even tus moderetur; nec providentiam eos imaginari, quae subi tos aut cae-cos habeat motus, vel ab inferioribus causis pen-deat, vel nutet varia et incerta ad fortuitos casus, sed quae firmo, stabili, perpetuoque tenore sibi con-stet. De possibili aut impossibili legis obscrvatione, non est quod nos in certamen cum patribus com-mittat. Nam quum observationem legis homini as-serimus esse impossibilem, duo comprehendimus : perfectionem, quae illic a nobis exigitur, .naturae
267 RESPONSIO CONTRA PIGHIUM 268 nostrae vires longo intervallo superare; deinde,
ne-minem unquam exstitisse, qui iustitiae legis omni ex parte satisfecerit; neminem fore, ac ne exsistere quidem posse taiem. Neque tarnen interea nega-mus, quin homini possit Deus talem gratiae per-fectionem conferre, quae par sit futura iustitiae le-gis: sed quia se facturum hoc negavit, simpliciter impossibile dicimus fieri. Ac ne videamur loqui sine autore, Paulum in hoc sequimur, qui non alia rätione probat omnes qui sub lege sunt, maledic-tioni esse obnoxios, nisi quia maledicantur omnes, qui non permanserint [pag. 48] in omnibus, quae scripta sunt (G-al. 3, 10). Non staret autem
argu-" mentum, nisi pro confesso assumeret, neminem im-plore posse. Demus enim unum aliquem posse:
qualis erit ratiocinatio? Deus maledicit omnibus, qui legem suam non implent. Ergo necesse est omnes esse maledictos, qui unquam fuerunt, sunt, et erunt. Sed Paulus principium habet, scilicet in-cognitum Pighio: necessarium debere censeri, quod scripturis praedictum est. Quum igitur sanctos om-nes reos transgressionis faciat scriptura, inde colli-gere non dubitat, neminem esse qui reatu eximere se possit. Patres vero, legem observatu possibilem quum dicerent, non hoc ad liberi arbitrii faculta-tem, sed gratiae potentiam referebant. Nam et Hieronymus ipse, quem citât Pighius, sic interpre-tatur. Augustinus ') etiam clarius : Non utrum prae-ceptum sit homini, inquit, ut sine peccato sit, quae-ritur (est enim manifestum), sed utrum in hoc cor-pore possit. impleri, ubi caro concupiscit adversus spiritum. Paulo post subiungit: Non ad saturita-tem iustitiae, quum hinc exierit, quisquam perve-niet, qui non esuriendo et sitiendo cucurrerit. Hie loquitur de Sanctis, qui spiritu Dei iam in obedien-tiam legis aguntur. Ubi vero tractat de natura, ne inchoare quidem posse legem concedit: sicut alibi videbimus. Neque enim iustam adhuc de iis rebus . disputationem ingredimur: quo fit ut leviter
tan-tum eas transcurram, quo citius perveniam ad pro-prium earum locum.
Quanquam minime recipienda est haec condi-tio, ad quam Pighius quum ubique, tum hoc prae-sertim loco nos revocat: ut fidei regulam, non ex Dei verbo, sed ecclesiae traditione petamus. Absit vero ut christiana fides tarn infirmo et caduco fun-damento fulciatur. Quid enim aliud relinquitur Deo
•vivo, quam mortuis idolis, si decretis hominum stare vel cadere dicatur aeterna- ems Veritas? Et quae erit fidei stabilitas, quam adversus omnes inferorum machinas invictam stare oportet, si ab hominum [pag. 49] nutu arbitrioque pendeat? Sed audiamus beilas hominis rationes, quibuä urgere nos conatur.
1) lh Epist. ad Ctesiphontem, De perfect, iustitiae.
Praedictum est, inquit, fore sectas et haereses: fore qui profiteantur ore Christum, et magistri erroris sint, lupi rapaces, obtecti vellere ovium, qui incau-tos ab ovili Christi abducant, dooeant Christum contra Christum, in deserto, in angulis, in latibulis.
Subiungit, quibus armis oppugnent ecclesiam hae-retici : nempe, quibus Satan dux oorum et magister Christum aggressus est, hoc est, scripturis perpe-ram in suum sensum detortis. Tertio loco ad re-medium descendit: si fidèles scilicet se ab ecclesiae unitate non patiantur abduci. Ego vero fateoir, huic malo semper obnoxiam fuisse ecclesiam, et ad finem usque mundi fore, ut ab hostibus domestiois graviter laboret. Quod et omnium temporum ex*
perimentis plus satis comprobatum antehac fuit, et nunc magno nostro malo, et non sine acerbissimo dolore experimur. Quo atrocior est pestis ac no-centior, eo magis de remedio cogitandum esse bene admonet Pighius: sed quale illud sit, quaerendum.
Miror autem, hominem sic praecipitem ferri suo af-fectu, ut se impingere primo gradu ad verum re-medium non sentiat. Non dubium, inquit, quin sic adoriantur nunc pios haeretici, qualiter Satan olim Christum: nempe falsa scripturarum interpretatione.
Quis non continuo nunc inferat, resistendum igitur exemplo Christi? Quid enim? An impii Satanae magisterio ad impugnandam fidem instruentur, Chri-stus ad fidei defensionem suos non armabit? Iam vero quo clypeo, quo giadio, et quibus armis Sata-nam tunc repulerit, notum est. Scriptum est, in-quit. Quum sola scriptura fretus profligato sub-actoque hoste victor évadât, nonne et iUuc quasi sublato signo nos vocat, et certain victoriam polli-cetur? Quid autem Pighius ex adverso? Haere-tici in hoc capitis sui Satanae imitantur astutiam, quod sub falso scripturae praetextu venenum suum propinant. Caveant [pag. 50] sibi fidèles ab insi-diis: clypeum et arma induant. Nempe, ut simul cum Christo confugiant ad scripturam? Minime, inquit (nulla enim illic securitas), sed ad ecclesiae traditionem, tanquam ad unicum asylum, se reci-piant. An ad tain crassas ineptias delaberetur, si vel unciam sani cerebri haberet?.
At scripturae, inqüit, pro impiorum libidine, hue illuc trahuntur, ut sine ecclesiae definitione nullus certus sensus haberi queat, in quo acquies-camus. Illud est scilicet tritum ac vulgare Lucia-nicorum proverbium, de sacro sancto Dei verbo, nasum esse cereum, in formas omnes flexilem, prout hominibus libuerit hunc aut ilium sensum affingere.
Itane vero? Ut nulla sit tarn contempta aut ab-iecta philosophorum secta, quae non autoris sui mentem ex eius scriptis certo teneat: soli Christiani, quum de magistri sui doctrina quaeritur, alio cir-cumspectent? Ut in schola Pythagorae valeat illud avToç spa, Christus inter suos discipulos tantum
269 D E L I B E R O A R B I T R I O . 270 honoris non habeat, ut ad sacra eius oracula
con-ticescant? Ut Epicuri breves, mutilae, spinosae sen-ten tiolae ab eins seeta intelligantur: tot ao tam co-piosis, certis, luculentis scriptis, non hoc consequu-tus fuerit Deus, ut sciamus quid voluerit? Deni-que quorsum tantus scripturae acervus, si nihil inde certi percipere licet? At longe aliud testimonium verbo suo reddit Deus ipse. Ne dicas, inquit, in corde tuo, quis ascendet in coelum? ant, quis de-scendet in abyssum? aut, quis traiiciet mare? prope est verbuin in ore tuo (Deut. 30, 12). Cur nos ad verbum revocat, in quo nihil quam fluctuare et va-cillare possumus? At istam obiectionem praevenit, quum testatur, se in os et cor ') dédisse : ut et certa fide ipsum apprehendamus, et cum fiducia confi-teamur. E t quo tempore hoc dictum est? Quum sole iustitiae nondum cum pleno suo fulgore exorto lex tantum velut quaedam fidei aurora prodiisset.
Moyses quoque in ilia solenni contestatione : Haec est via, inquit, ambulate [pag. 51] in ea (Deut. 30, 19): si in tam exigua portione lucis, et verborum obscuritate, et figurarum umbris involuta, clamât tarnen Dominus, nullum ignorantiae, aut dubitationi praetextum amplius esse, quia certain doctrinam tradiderit, quae et certa cordis fiducia apprehendi, et libera audacique confessione praedicari debeat:
si per Moysen contestatur, planam et apertam esse viam: quae ista est improbitas, in ipsa meridie, sole iustitiae ante oculos conspicuo, hoc probrum inurere verbo Domini, ut nihil aliud quam piorum mentes suspensas, perplexas et inquiétas relinquat?
Audiamus alteram quoque Dei contestationem (les.
45, 19): Non in abscondito, inquit, loquutus sum;
non in angulo terrae tenebrarum; non dixi semini Iacobi frustra, quaeretis me.2) An non loquitur hodie nobiscum Dominus per scripturas? An non clarius, quam pridem cum Israele? Negat se frus-tra docere. Ergo in verbo eius reperiemus procul dubio quod quaerere nos iubet. Quod nisi ita es-set, quid sibi vellet illud: Audite me, et vivet anima vestra (les. 55, 3)? Hic ergo est tranquillus et sa-lutaris portus, habere receptum ad sancta Dei ora-cula: a quibus, tanquam a periculoso scopulo, fu-gere nos docet Pighius.
Yerum excipiet fortassis, Deum non in nuda scriptura, sed per ecclesiae traditionem audiendum esse. Nugae: siquidem huic cavillo ansam olim praecidit spiritus sanctus. Nam Isaias, ubi popu-lum admonuit, ne quem, praeter unum Deum, se-quatur, modum quoque simul addit: Ad legem,
in-1) et os et cor, 1576 seqq.
2) 1543. 1552: frustra, quaeretis' me. le n'ai point dit envain à la semence de Iacob: vous me cercherez. Posterio-res editiones propius ad hebraicum textum accedentes: frustra, quaerite me. Sensum tarnen neque hae authentieum attingunt.
quit, et ad testimonium (les. 8, 20). Quo igitur spiritu réclamât Pighius, legem flexiloquam esse, obscurum testimonium et ambiguum? E t Malachias, dum vult populum in Christi exspectatione confir-mare usque in eius adventum, et adversus offendi-cula omnia armare, non alio mittit, quam ad legem ipsam (Mai. 4, 4). Secundum hanc rationem, ait Petrus, habere nos firmiorem sermonem propheti-cum, cui attendere debeamus ceu lucernae [pag. 52]
ardenti in loco caliginoso, donee lucifer exoriatur in cordibus nostris (2 Petr. 1, 19). At quod sequi-tur continuo, nonnihil videsequi-tur Pighio suffragàri.
Admonet enim, non esse privatae interpretationis scripturam propheticam. Ego vero non aliter ac-cipio, quam ipse exponit: nempe, quod non proprio consilio impulsi, sed a spiritu sancto excitati, lo-quuti sint prophetae. Quanquam ubi nomen inter-pretationis habetur, melius conveniret motum dicere : in qua significatione interdum sumitur graeca vox qua utitur, iniXvatg. Demus tamen, ipsum de in-terpretatione loqui. Quem alium sensum elicias nisi minime trahendas scripturas ad proprium cuius-que sensum? Non enim alium esse idoneum ipsa-rum interpretem, nisi spiritum Dei qui eas dicta-vit. Quid ad haec Pighius? Pergetne adhuc scrip-turas vocare confusum labyrinthum, quibus Petrus claritatem tribuit, quae nos certo regere possit, ne vel in profundissimis mundi tenebris aberremus?
Atque ut videas spiritum sanctum nihil aliud de lege praedicare, quam quod in se ipsis experiuntur ipsi fidèles, audi quale illi elogium, ') ex ipso fidei
Atque ut videas spiritum sanctum nihil aliud de lege praedicare, quam quod in se ipsis experiuntur ipsi fidèles, audi quale illi elogium, ') ex ipso fidei