ARGENTORATI APUD WENDELINUM RDZELIUM.
1 5 4 5 .
Cahini opera. Vol. VI. 1
E P I S T R E AU L E C T E U R . •)
Ce a esté une chose que tousiours l'Eglise a eu en singulière recommandation, d'instruire les pe-tis Enfans en la doctrine Chrestienne. E t pour ce faire, non seulement on ayoit anciennement les Escho-les, et commandoit on à un chacun de bien endoc-triner sa famille : mais aussi l'ordre publique estoit, par les Temples, d'examiner les petis enfans sur les poinctz qui doyvent estre communs entre tous les Chrestiens. E t afin de procéder par ordre, on usoit d'un formulaire, qu'on nommoit Catéchisme.
Depuis le Diable, en dissipant l'Eglise, et faisant l'horrible ruine, dont on voit encore les enseignes en la plus part du monde, a destruict ceste saincte police: et n'a laissé que ie ne sçay quelles reliques, qui ne peuvent sinon engendrer superstition, sans aucunement édifier. C'est la confirmation qu'on appelle, où il n'y a que singerie, sans aucun fonde-ment. Ainsi ce que nous mettons en avant, n'est sinon l'usage qui a de toute ancienneté esté ob-servé2) entre les Chrestiens: et n'a iamais esté dé-laissé, que quand l'Eglise a esté du tout corrompue.
1) Cette préface ne se trouve point dans les édd. de suiv.: qui de toute ancienneté a esté observé.
3) ffaec praefatio ex gallico exemplari petita primu quoque apud Bezam 1576 et seqq. et in manualibus. 4) vocant, referta quidem, 1576 seqq. '
j L E C T O R I S.3)
j Observatum semper fuit in ecclesia, et diligen-ter etiam procuratum, ut pueri in doctrina chri-i stchri-iana rchri-ite chri-instchri-ituerentur. Quod ut fchri-ieret commo-I dius, non modo apertae erant4) olim scholae, ac
singulis praecipiebatur, ut familiam suam probe do-cerent, sed etiam publico more et instituto recep-tum erat, ut in templis rogarentur pueri de
singu-| lis capitibus, quae communia Christianis omnibus et nota esse debent. Ut autem id ordine fieret, de-scribebatur formula quae vocabatur Catechismus sive Institutio. Ab eo tempore, diabolus ecclesiam Dei misère lacerans, et horrendum eius exitium in-vehens (cuius notae in maiori parte mundi nimium adhuc exstant) sanctam hanc politiam evertit: ne-que aliud quidquam reliquum fecit praeter quasdam nugas, quae superstitiones tantum pariant absque ullo aedificationis fructu: ea autem est5) confirma-j tio, quam vocant, referta illa quidem gesticulationi-bus plus quam ridiculis, et quae prorsus simiis con-j veniant, nee ullo fundamento nitantur. Quod ergo I nunc in medium proferimus, nihil aliud est quam I usus eorum, quae iam olim a Christianis et veris
; Dei cultoribüs observata sunt, neque unquam omissa,
; nisi dum ecclesia omnino corrupta fuit.
la Bible dans lesquelles on a inséré le Catéchisme. 2) 1561 m apparet, quantum nos rescivimus, in éd. bilingui 1561, exstat fuerunt, 1576 seqq. 5) cuiusmodi est confirmatio illa quam
•
10ANNES OALVINÜS, F I D E L D 3 U S C H R I S T I MINISTRIS, QUI P E R P R I S I A M O R I E N T A L E M P U R A M E V A N G E L I I DOCTRINAM ANNUNCIANT. ')
Quum hue modis omnibus eniti nos conveniat, ut inter nos reluoeat ilia quae tantopere a Paulo commendatur fidei unitas, ad hunc certe finem potissimum solennis fidei professio, quae baptismo communi annexa est, debebat referri. Proinde hic non perpetuum modo inter omnes consensum in pietatis doc-trina constare, sed unam quoque ecclesiis pmnibus esse catechkmi formam optandum esset. Verum, quia multas ob causas vix unquam id poterit obtineri, quin suam quaeque ecclesia propriam habeat, non est vehementius pugnandum: modo tarnen ea sit in docendi modo varietas, qua ad unum Christum diriga-mur omnes, cuius veritate inter nos copulati sie in unum corpus coalescamus unumque spiritum, ut eo-dem simul ore, quaeeunque ad fidei summam speetant, praedicemus. Ad hunc scopum qui non intendant catechistae, praeterquam quod dissidii materiam in religione serendo capitaliter nocent ecclesiae, impiam quoque baptismi profanationem inducunt. Quae enim amplius baptismi utilitas, nisi maneat hoc fundamentum, ut consentiamus omnes in unam fidem? Quo diligentius cavere debent, qui catechismos edunt in pu-blicum, ne quid temere proferendo non in praesens modo sed etiam ad posteros, turn gravem pietati noxam, turn exitiale ecclesiae vulnus infligant. Hoc ideo praefari volui, ut id me quoque, sicuti par erat, non postremo loco spectasse, testatum esset lectoribus, ne [fol. 3] quid in isto meo catechismo traderem, nisi receptae inter omnes pios doctrinae consentaneum. Atque id ipsum, quod profiteor, non vanum esse component, qui candorem in legendo sanumque iudicium adhibuerint. Certe me consequutum esse con-fido, ut labor meus bonis omnibus, si non satisfaciat, gratus tarnen sit, ut qui utilis ab ipsis censeatur.
Quod autem latinum feci, in eo si forte quibusdam non probabitur meum consilium, eius tarnen multae rationes mihi constant, quas nunc referre omnes nihil attinet: eas2) tan turn eligam, quae ad vitandam r e -prehensionem sufficere videantur. Primum in hoc tam confuso dissipatoque christiani nominis statu, utile esse iudico, exstare publica testimonia, quibus ecclesiae, quae longis alioqui loco rum spatiis dissitae sentientem habent in Christo doctrinam, se mutuo agnoscant. Praeterquam enim quod ad mutuam con-firmationem non parum istud valet: quid magis expetendum, quam ut sibi ultro citroque gratulantes, piis votis aliae alias Domino commendent? solebant olim in hunc finem episcopi, quum adhuc staret inter omnes vigeretque fidei consensus, synodales epistolas trans mare mittere: quibus, tanquam tesseris, sacram inter ecclesias communionem sancirent. Quanto nunc, in hac tam horrenda christiani orbis rastitate, magis necesse est, paucas ecclesias, quae Deum rite invocant, et eas quidem dispersas, et undique cir-cumseptas profanis Antichristi synagogis, hoc sanctae coniunctionis symbolum dare vicissim et accipere, unde ad ilium, quern dixi, complexum incitentur? Quod si hoc adco est hodie necessarium, quid de posteritate sentiemus? De qua ego sic sum anxius, ut tarnen vix cogitare audeam. Nisi enim mirabi-liter Deus e coelo succurrerit, videre mihi yideor extremam barbariem impendere [fol. 4] orbi. Atque
1) Haee praefatio omittiiur in edd. manualibus 1561 seqq. 2) eas, om. primus Gallasius 1552, postea Beza 1576 seqq.
1*
7 LECT0RD3US. 8 utinam non paulo post sentiant filii nostri, fuisse hoc verum potius vaticinium, quam coniecturam. Quo magis elaborandum nobis est, ut qualescunque ecclesiae reliquias, quae post mortem nostram restabunt, vel etiam emergent, scriptis nostris colligamus. Et alia quidem seriptorum genera, quis noster omnium fuerit in religione sensus, ostendent: sed illustriore documente, quam inter se habuerint ecclesiae nostrae doctrinae concordiam, perspici non poterit, quam ex catecbismis. Illic enim non modo quid semel do-cuerit unus homo, aut alter, apparebit: sed quibus a pueritia rudimentis imbuti perpetuo fuerint apud nos docti simul atque indocti: ut haberent hoc omnes fidèles, quasi solenne christianae communionis symbolum. Atque haec sane praecipua mihi fuit edendi huius catechismi ratio. Valuit tarnen non pa-rum haec ') quoque altera, quod eum a plurimis desiderari audiebam, quia lectu non indignum fore spe-rarent. Iudicione id an errore, pronunciare non est meum, sed eorum tarnen vote morem gerere aequum fuit. Quin etiam iniecta mihi propemodumi nécessitas erat, ne liceret impune detrectare. Nam quum ante annos septem édita a me esset brevis religionis summa sub catechismi nomine, verebar nisi hoc in medium prolate anteverterem, ne ilia, quod nolebam, rursum excuderetur. Bono igitur publico si vellem consultum, curare me oportuit, ut hie, quern ego praeferebam, locum occuparet. Praeterea ad exemplum pertinere arbitror, re ipsa testatum fieri mundo, nos qui ecclesiae restitutionem molimur, ubique in banc partem fideliter incumbere, ut saltern catechismi usus qui aliquot antehac saeculis sub papatu abolitus fuit, nunc quasi postliminio redeat. Nam neque satis pro sua utilitate commendari potest sanctum hoc institutum: nee papistis satis exprobrari [fol. 5] tarn flagitiosa corruptela, quod illud in pueriles vertendo ineptias, non modo sustulerunt e medio, sed eo quoque ad impurae et impiae superstitionis praetextum turpiter sunt abusi. Adulterinam enim illam confirmationem, quam in eius locum subrogarunt, instar meretricis magno caeremoniarum splendore multisque pomparum fucis sine modo ornant: quin etiam dum ornare volunt, exsecrandis blasphemiis adornant, dum sacramentum esse iactant baptismo dignius: vo-cantque semichristianos, quicunque foetido suo oleo non fuerint infecti: interim vero tota eorum actio nihil quam histrionicas gesticulationes continet, vel potius lascivos simiarum lusus, absque ulla aemu-lationis arte.
Vos autem fratres mihi in Domino carissimi, quibus ipsum nuncuparem, ideo elegi, quia praeter-quam quod me amari a vobis, et plerosque etiam vestrum scriptis meis delectari nonnulli ex vestro coetu mihi indicaverant, id quoque nominatim postularant a me per literas, ut hunc laborem sua gratia susci-perem. Alioqui una ilia satis iusta futura erat ratio, quod pridem ex piorum et gravium virorum relatu ea de vobis intellexi, quae animum vobis meum penitus obstringerent. Nunc vero, quod vos sponte fac-turus confido, peto tarnen a vobis ut hoc benevolentiae erga vos meae testimonium boni velitis consulere.
Valete. Dominus vos sapientiae, prudentiae, zeli et ibrtitudinis spiritu in dies magis ac magis augeat in ecclesiae suae aedificationem. Genevae. 4. Calendas Decembris. 1545.
1) haec, om. Gall., Beza et seqq.