H O prawo do pracy i inne społeczeństwo

grudzień 2018 –

L

e

M

onde

diplomatique | ⁰

H

istoria postępu społecznego to sekwen- cja zrealizowanych utopii. Wszelkiemu procesowi przeobrażeń społecznych potrzebna jest perspektywa i horyzont utopijny. Jest to prawdą również w okresie, w któ- rym pod wszelkimi postaciami dominuje regres.

W takiej jednak koniunkturze istnieje wielkie ry- zyko, że pojawią się projekty niecierpliwe, które świecą w oczy swoją radykalnością, lecz w rzeczy- wistości stanowią przeszkody na drodze do budo- wy prawdziwej alternatywy.

Drogi na skróty i impasy

Dziś dwa projekty odnoszą pewien sukces, gdyż prezentują się jako radykalne: powszechny dochód oraz płaca dożywotnia Bernarda Friota. Echo, jakim się odbijają, jest zrozumiałe, ponieważ zdają się za- rysowywać drogi wyjścia z obecnego impasu. Pro- jekty te podlegają jednak trzem zasadniczym kry- tykom, które po krótce przypomnimy. Po pierwsze trzymają się tezy o „końcu pracy” rezygnując z po- stulatu pełnego zatrudnienia. Po drugie są sformu- łowane w kategoriach pieniężnych i totalnie pomi- jają zaspokojenie potrzeb zapewniane pod postacią odtowarowioną przez usługi publiczne, które zgod- nie z formułą przejętą przez Aude Lancelina stano- wią „jedyne bogactwo ubogich”. Na koniec zaś nie przewidują żadnej logiki przejściowej.

Ta ostatnia krytyka zasługuje na wyjaśnienie.

W przypadku powszechnego dochodu przejście od kapitalizmu do socjalizmu jest wykluczone, ponie- waż sama natura powszechnego dochodu zależy do jego wysokości. Jeśli zaczyna się od skromnej sumy, instalujemy się w logice neoliberalnej; wer- sja radykalna wymaga przejścia z dnia na dzień do sumy odpowiadającej przyzwoitemu dochodowi.

Podobnie jest w przypadku modelu Friota, które- go nie można wprowadzać progresywnie, tym bar- dziej, że model ten zakłada również wywłaszcze- nie kapitalistów.

Mamy zatem do czynienia z postawą „rewolucjo- nistyczną”, która sprowadza się do stwierdzenia, że należy obalić kapitalizm. Skutkuje to piętnowa- niem reformizmu keynesowskiego, podkonsump-

cjonistycznego, labourzystowskiego itd. w imię prawdziwie rewolucyjnej perspektywy. Stajemy zatem w obliczu starej debaty, w której reforma i rewolucja stanowią przeciwieństwa, co bardzo często jest jałowe – wtedy, kiedy zaciera wszelką dialektykę zachodzącą między dążeniami do re- form a perspektywą antykapitalistyczną.

Reformy strukturalne

Ten przyczynek do debaty wpisuje się w logikę roz- winiętą dawno temu przez Ernesta Mandela i André Gorza. W książce Strategia robotnicza a neokapita- lizm, która ukazała się w 1964 r. [1], Gorz pokazał, że „reforma niekoniecznie jest reformistyczna”, je- śli postuluje się ją „w imię potrzeb i wymogów ludz- kich”. Walka o takie reformy – które Gorz nazywał na przemian „niereformistycznymi”, „antykapita- listycznymi” i „rewolucyjnymi” – definiuje strate- gię, która „nie uzależnia ważności i prawomocności potrzeb od kryteriów racjonalności kapitalistycznej.

Określa się ona nie zgodnie z tym, co może być, lecz zgodnie z tym, co być powinno.”

Gorz kładł nacisk na sprawę zasadniczą: „Reforma strukturalna jest, ex definitione, reformą realizowa- ną czy kontrolowaną przez tych, którzy ją postulu- ją. Zakłada [ona] zawsze narodziny nowych, demo- kratycznych ośrodków władzy.” Mniej więcej w tym samym czasie Mandel pisał o „antykapitalistycznych reformach strukturalnych”, które wyjaśniał następu- jąco: „Reforma strukturalna (…) ma zasadniczo za zadanie połączyć bieżące aspiracje mas z celami wal- ki obiektywnie kwestionującymi funkcjonowanie sa- mego ustroju kapitalistycznego. W żadnej mierze nie oznacza, że ruch robotniczy ma porzucić postulaty wzrostu płac, skrócenia czasu pracy, walkę z droży- zną za pośrednictwem ruchomej skali płac, które są tradycyjnymi celami tego ruchu (przynajmniej jeśli chodzi o jego lewe skrzydło). Oznacza ona jednak, że ruch nie ogranicza się do celów bieżących ani do kombinacji walki o te cele bieżące z ogólna propa- gandą na rzecz «rewolucji socjalistycznej», «uspo- łecznienia środków produkcji» czy «dyktatury pro- letariatu», która, nie wpisując się w codzienną walkę, pozostaje bez wpływu na praktyczny przebieg wal- ki klasowej. Oznacza, że w swojej walce codziennej ruch robotniczy łączy walkę o cele bieżące z walką o cele przejściowe, które, wychodząc od bieżących trosk mas, obiektywnie kwestionują funkcjonowa- nie ustroju kapitalistycznego.” [2]

Zatem sprawa polega dziś na określeniu systemu

„postulatów przejściowych”. Będziemy bronić tu punktu widzenia, zgodnie z którym cel w postaci pełnego zatrudnienia powinien być w centrum ta- kiego programu.

Bezrobocie, postulowana katastrofa

Podstawowa siła kapitalizmu polega dziś na bez- robociu i niepewności (prekarności) warunków zatrudnienia. Skutek tych tendencji nie dotyczy tylko bezrobotnych i prekariatu, gdyż trawią one większość świata pracy najemnej, ciążą na przy- szłości młodzieży, degradują emerytury, zwłasz- cza kobiet i stwarzają poczucie braku bezpieczeń- stwa socjalnego.

Wykres 1 ilustruje stosunek między udziałem płac w dochodzie narodowym a stopą bezrobocia [3].

Wzrost stopy bezrobocia spowodowany przez re- cesję 1974-1975 r. pozwolił kilka lat później spo- wodować spadek udziału płac. Widać również, jak stopa uzwiązkowienia spada wraz ze spad- kiem stopy bezrobocia, przyczyniając się do zmia- ny układu sił między pracą a kapitałem na nieko- rzyść pracy, co z kolei ciąży na płacach.

W licznych studiach wskazuje się na związek tego klimatu braku poczucia bezpieczeństwa ze wzlotem partii skrajnie prawicowych, choć nie można sprowa- dzać go całkowicie do determinant społeczno-eko- nomicznych. Wykres 2 pochodzi z jednego z takich studiów i pokazuje, że progresja wyborcza skrajnie prawicowych Szwedzkich Demokratów (SD) jest ści- śle skorelowana z liczbą zarejestrowanych w każdym okręgu wyborczym planów zwolnień grupowych [4].

W każdym razie stopa bezrobocia jest podstawowym instrumentem naprowadzającym kapitalizm i obec- ne debaty między dominującymi ekonomistami bar- dzo dobrze to pokazują.

W istocie panująca teoria bezrobocia polega na ar- bitrażu między inflacją a bezrobociem: istnieje ta- ki poziom bezrobocia, powyżej którego wzrasta inflacja i ten wzrost inflacji ma skutki recesyjne, sprowadzające gospodarkę do poziomu „równowa- gi”. Mówi się o Non-Accelerating Inflation Rate of Unemployment (NAIRU, nie przyspieszającej infla- cji stopie bezrobocia), o stopie bezrobocia struktu- ralnego, „bezrobocia równowagi” czy nawet „bezro- bocia naturalnego”. Poza wyszukanymi terminami to wszystko sprowadza się do jednej i tej samej my- śli: płynne funkcjonowanie kapitalizmu wymaga koła zamachowego w postaci pewnego bezrobocia, którego nie można ograniczyć bez spowodowania szkód w działalności gospodarczej.

Takie teoretyzowanie to w istocie nic innego jak podejmowanie przeprowadzonej przez Marksa analizy wpływu „przemysłowej armii rezerwo- wej” na płace. Za inflacją kryje się bowiem płaca i zysk: nigdy nie należy „zapominać o tym, że in- flacja pojawia się wtedy, gdy zyskowność przed- siębiorstw jest niższa od pożądanego poziomu”, przypomina nam Patrick Artus. Podwyżka cen

„wynika z woli podniesienia przez przedsiębior- stwa zyskowności, kiedy jest ona niższa od pożą- danego przez nie poziomu” [5].

Stopa bezrobocia a stopa zysku

Schemat jest zatem następujący: kiedy stopa bez- robocia spada za nisko, układ sił między pracą a kapitałem zmienia się na korzyść pracowników najemnych. Wzrost płac nadgryza zyski i przed- siębiorstwa odpowiadają na to podwyżką cen. Nie przyspieszającą inflacji stopę bezrobocia można by nazwać – i byłaby to jaśniejsza nazwa – „stopą bezrobocia nie obniżającą stopy zysku” [6].

Widzieliśmy, jak wzrost bezrobocia, do którego doszło między dwiema recesjami lat 1974-1975 i 1981-1982 wykorzystano w charakterze dźwig- ni mającej przywrócić korzystniejszy dla kapita- łu podział wartości dodanej. Zatem podkreślanie tej przypisywanej stopie bezrobocia funkcji regu- lacyjnej nie jest wcale popadaniem w teorie spi- skowe. Uderzające jest zresztą to, że dziś jeden z tematów debat między dominującymi ekonomi- stami obraca się wokół tej kwestii: wydaje się, że

J

aK sKończyć z bezrobociem i mNieJ Pracować

O prawo do pracy i inne społeczeństwo

Społeczeństwo racjonalne nie może godzić się z masowym bezrobociem. Wszelki projekt przeobrażeń społecznych powinien zatem zmierzać do urzeczywistnienia prawa do

pracy. W tym artykule zarysowuje się podstawowe środki,

których łączne i spójne użycie toruje drogę do tego celu.

m

^ichel

h

^usson

*

* Ekonomista i statystyk, długoletni badacz w pary- skim Instytucie Badań Gospodarczych i Społecznych (IRES), autor książki Kapitalizm bez znieczulenia (Książka i Prasa 2011).

1 | ^L

^e

^M

^onde

diplomatique

– grudzień 2018

„krzywa Phillipsa” już nie działa – innymi słowy w większości krajów spadek bezrobocia nie pro- wadzi do wzrostu płac lub wzrostu inflacji.

Dyskutują oni uczenie, na jakim poziomie sytu- uje się stopa bezrobocia „strukturalnego”, które- go nie można przekroczyć. Jedno z wyjaśnień po- lega na tym, ze stopa bezrobocia jest obecnie zbyt wąską miarą degradacji rynku pracy, której towa- rzyszą formy zatrudnienia na niepewnych (prekar- nych) warunkach oraz wzrost zatrudnienia senio- rów zmuszonych do akceptacji źle opłacanej pracy w oczekiwaniu na emeryturę.

Szkody społeczne wyrządzane przez bezrobo- cie i prekarność wychodzą daleko poza statysty- ki zatrudnienia. Intensyfikacja pracy i metody despotycznego zarządzania powodują cierpienie w pracy, a zwolnienia pracowników w ramach li- kwidacji „nadmiernego zatrudnienia” są wobec nich przemocą społeczną. Jedynie możliwe racjo- nalizacje takiej sytuacji odwołują się do fatalizmu technologicznego lub zrzucają odpowiedzialność na zwalnianych pracowników, których oskarża się o lenistwo czy o niekompetencję.

O prawo do pracy

Zgodnie z dewizą francuskiej Fundacji Koperni- ka, czas „postawić na swoim miejscu to, co neoli- beralizm postawił na głowie” i należycie przyjrzeć się sprawie, gdyż wybór, który faktycznie pole- ga na wykluczeniu co najmniej 10% społeczeń- stwa jest doskonale irracjonalny. Keynes mówił o tym już w 1929 r.: „Wiara, że istnieje jakieś pra- wo przyrody, które każe nie zatrudniać ludzi, że ich zatrudnianie jest rzeczą «nieprzezorną», a rze- czą finansowo «rozsądną» jest utrzymywanie 1/10

społeczeństwa w stanie bezczynności przez czas nieokreślony, jest szalenie nieprawdopodobna – to coś, w co nie może uwierzyć człowiek, którego głowy nie opętały od wielu lat nonsensy.” [7]

Pozwólmy sobie na robinsonadę: oto zatonął sta- tek, a jego załogę i pasażerów fale wyrzuciły na brzeg bezludnej, odciętej od świata wyspy. Spo- łeczeństwo to musi zatem się zorganizować. Czy można sobie wyobrazić, że uczyni to dekretując, iż pewien odsetek jego członków będzie miał zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności i będzie miał jedynie prawo do dochodu (w naturze), któ- ry pozwoli mu przetrwać? Byłoby to absurdalne:

choćby najskromniejszy wkład każdego byłby po- zytywnym wkładem w działalność wszystkich.

Społeczeństwo racjonalne powinno zatem zorga- nizować się wokół podstawowej zasady pełnego zatrudnienia jego „zasobów ludzkich”. Wszystkie argumenty, jakie przytacza się, aby dowieść, że ta- kie urządzenie społeczeństwa jest poza jego zasię- giem, sprowadzają się koniec końców do jednego:

do kapitalistycznych stosunków społecznych, czy- niących z siły roboczej towar, którego wykorzysta- nie musi być rentowne.

Ekonomiści dominujący nie mówią nic innego, kiedy perorują o „niezatrudnialności” mając na myśli osoby, których „wydajność” jest niższa niż ich „koszt” lub kiedy robią z siebie propagandzi- stów przerażającego fetyszyzmu technologiczne- go. Keynes – znów on – pisał również: „Jest praca do wykonania; są ludzie, którzy mogą ją wykonać.

Dlaczego jednego nie połączyć z drugim? (…) Sza- leństwem byłoby siedzieć pykając fajkę i tłuma- czyć bezrobotnym, że znalezienie im pracy by- łoby zbyt ryzykowne.” Keynes uważał, że „to, co

wydaje się rozsądne, jest rozsądne, a to, co wyda- je się nonsensem, jest nonsensem.”

Należy, rzecz jasna, dyskutować o pojęciach racjo- nalności i absurdalności. Z punktu widzenia klasy panującej bezrobocie jest całkowicie „racjonalne”, ponieważ wynika z podstawowych mechanizmów kapitalizmu i nie ma nic „absurdalnego” w posłu- giwaniu się tym narzędziem po to, aby wywrzeć presję na pracowników najemnych. Ograniczo- ność Keynesa polegała oczywiście na tym, że nie widział, iż absurd, który piętnował, jest zasadni- czym elementem systemu.

Byłoby jednak również absurdem rezygnowanie z takiego podejścia krytycznego – wręcz prze- ciwnie, należy piętnować irracjonalność syste- mu z punktu widzenia większości społeczeństwa.

Wykazanie, że „to, co wydaje się rozsądne, jest rozsądne”, pozwala zrobić krok w bok i postawić sprawę inaczej odrzucając fałszywą rację panują- cą. Akceptacja nieuchronnego „końca pracy” ja- ko rzeczy bezspornej, cechująca zwolenników po- wszechnego dochodu, jest w istocie przykładem myślenia zdominowanego. Nie ma żadnych prze- szkód stojących na drodze do pełnego zatrudnienia poza jedną – tą, którą wznosi logika zysku.

Prawo do pracy i strategia przejściowa

Jeśli chce się koniecznie tracić czas i energię, to moż- na rozważać w nieskończoność, czy postulat taki jest reformistyczny, czy antykapitalistyczny – innymi słowy, czy kapitalizm może go sobie przyswoić, czy nie. Rzecz nie w tym i nie jest to dobre kryterium.

Lepiej zastanowić się nad tym, czy jest on słuszny,

>>>

edi HiLa, sadzenie drzew, 1972, ( narodowa gaLeria sztuki, tirana)

grudzień 2018 –

L

e

M

onde

diplomatique |

tzn. czy jest zgodny z potrzebami większości i z po- żądanym modelem społeczeństwa. Jeśli odpowiedź jest pozytywna, a jest, to należy włączyć ten postu- lat do programu przeobrażeń społecznych.

Pod tym względem jest wiele do zrobienia, ponie- waż myśl o pełnym zatrudnieniu porzucono na le- wicy na szeroką skalę i ważne jest, abyśmy zro- zumieli, dlaczego tak się stało. Przez cały czas ekonomiści z Francuskiej Partii Komunistycznej (FPK) zwalczali termin „pełne zatrudnienie”, po- nieważ oznaczał on nadal za wysoką 5% stopę bez- robocia. Jest to jednak definicja pełnego zatrudnie- nia u ekonomistów liberalnych, a przecież można posłużyć się definicją Keynesa: według niego ma- my do czynienia z pełnym zatrudnieniem wtedy, gdy „bezrobotnych jest poniżej 1%”.

Choć wspomniani ekonomiści ewoluowali już w sprawie skracania czasu pracy, nadal trzyma- ją się swojego projektu „Bezpieczeństwo-Zatrud- nienie-Szkolenie zawodowe”, który jeden z nich tak oto definiuje w polemice z Friotem: „W prze- ciwieństwie [do płacy dożywotniej] jednym z fun- damentów postulowanego przez PCF projektu bezpieczeństwa zatrudnienia lub szkolenia za- wodowego jest utrzymanie stuprocentowych do- chodów pod warunkiem rzeczywistego wpisania się w proces zatrudnienia lub szkolenia”. Niepo- radność tego sformułowania mówi sama za sie- bie: „lub” między zatrudnieniem a szkoleniem jest znamienne, a „wpisanie się w proces zatrudnienia”

brzmi zagadkowo lub co najmniej mętnie. Autor faktycznie rezygnuje z afirmacji prawdziwego pra- wa do pracy, przestawiając je na boczne tory.

Prawo do pracy realizuje się wokół dwóch zasadni- czych osi: skracania czasu pracy i gwarancji zatrud- nienia. Projekt „ruchomej skali godzin pracy” – tak w Programie przejściowym nazwał to Lew Trocki – jest całkowicie racjonalny. Często zafałszowanym studiom, które grożą nam zmasowaną zagładą miejsc pracy spowodowaną przez automatyzację, z łatwoś- cią można odpowiedzieć: „Co, roboty będą za nas pracować? Tym lepiej! Będziemy mniej pracować.”

W logice kapitalistycznej takie racjonalne rozwiąza- nie jest a priori wykluczone i wymusić mogą je tyl- ko walki społeczne. W przeciwnym razie szerzą się regresywne formy pracy dorywczej lub zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy [9].

Gwarancja zatrudnienia

Perspektywa generalnego skracania czasu pracy to centralny element wszelkiego programu zmierza-

jącego do rzeczywistej realizacji prawa do pracy.

Istnieje jednak również inne narzędzie, które za- czyna przynosić owoce w Stanach Zjednoczonych:

jest nim job guarantee, gwarancja zatrudnienia.

Pomysł ten cechuje biblijna prostota: państwo po- winno stać się „pracodawcą w ostatniej instancji”

i zapewnić przyzwoite zatrudnienie wszystkim, którzy starają się o pracę [10]. „Państwa” nie nale- ży traktować tu dosłownie, ponieważ chodzi raczej o samorządy terytorialne, stowarzyszenia itd.

Tu również mamy do czynienia z podwójnym odwró- ceniem perspektywy. Pierwsze polega na przystoso- waniu organizacji działalności gospodarczej do siły roboczej, którą się dysponuje, a nie na odwrót. Ce- lem jest maksymalizacja zbiorowego dobrobytu przy pełnym wykorzystaniu istniejących „zasobów ludz- kich”, gdy tymczasem logika kapitalistyczna funk- cjonuje na odwrót, ponieważ kieruje się wyłącznie kryterium rentowności. Kiedy Keynes bronił progra- mu robót publicznych, nie bardzo troszczył się o to, czy ich rentowność będzie wynosiła „5%, 3% czy 1%”. Kiedy chodzi o to, aby zmniejszyć bezrobocie, lepsza jest niska rentowność niż żadna.

Drugie odwrócenie perspektywy dotyczy szkole- nia siły roboczej. Hyman Minsky, jeden z głów- nych teoretyków gwarancji zatrudnienia, wyłożył strategię zmierzającą do tworzenia miejsc pracy on the spot, od ręki i na miejscu, i sformułował zasa- dę: „zatrudniać takich bezrobotnych, jacy są, i do- pasowywać publiczne miejsca pracy do ich kom- petencji”. Nie wszczynając tu debaty o związkach między szkoleniem a bezrobociem można w każ- dym razie zgodzić się co do tego, że jest to dłu- gi proces. To, co proponują Minsky i jego ucznio- wie, to odwrócenie kalendarza: najpierw stwórzmy miejsca pracy, a następnie (i na miejscu) szkólmy pracowników. Tę racjonalną zasadę odnajdujemy dziś w pasjonujących eksperymentach polegają- cych na tworzeniu „terytoriów wolnych od długo- trwałego bezrobocia” [12].

Na główny argument o kosztach takiego progra- mu, wytaczanych przez jego przeciwników, moż- na odpowiedzieć argumentem o kosztach bezrobo- cia. Najnowsza ocena pochodzi od ATD Czwarty Świat we Francji; dotyczy ona jedynie długoter- minowych bezrobotnych, którzy nie są już obję- ci ubezpieczeniem dla bezrobotnych. Koszt tego

„bezrobocia wykluczającego” wynosi 15 242 euro na osobę w skali rocznej, tzn. 10% więcej niż wy- nosi płaca minimalna netto [13]. Jak powiedział pewien komentator mając na myśli Stany Zjedno- czone, „my już za to płacimy” [14]. Mamy tu do czynienia z tym samym absurdem: wypłaca się bezrobotnym zasiłki zamiast zapewnić im pracę.

Główny problem, z jakim mamy do czynienia, gdy mowa jest o gwarancji zatrudnienia, dotyczy statusu miejsc pracy, jakie się proponuje, a kluczową kwestię w tej sprawie stawia tendencja do „uberyzacji”.

Przeciw uberyzacji

Rozwój gospodarki platform jest możliwy dzięki wy- korzystaniu innowacji pozwalających w czasie re- alnym na kontakt oferty usługi z popytem na usłu- gę. Skutkuje to w sferze stosunków pracy wyłomem w statusie pracownika najemnego, sprzyjającym plus minus nieformalnym formom samozatrudnienia. Jest to fantastyczna podróż w czasie i w przestrzeni.

W czasie, gdyż mamy do czynienia z nawrotem do

„umowy najmu” oraz często towarzyszącego jej „tar- gu” [15]. Implikuje to podważenie statusu pracow- nika najemnego, który, jak wyjaśnia Robert Castel, zapewnia, że „stosunek pracy wymyka się stopnio- wo spersonalizowanemu stosunkowi subordynacji właściwemu umowie najmu i tożsamość pracowni- ków najemnych zależy od jednolitości praw, które im przysługują” [16]. Jak pisał Alain Supiot, „sta- tus (zbiorowy) sytuuje się w (autonomicznej i indy- widualnej) umowie o pracę poprzez podległość tej umowy względem (heteronomicznego i zbiorowe- go) ładu publicznego” [17].

Procesy uberyzacji wyraźnie skutkują obchodze- niem statusu pracownika najemnego – nawrotem do umowy indywidualnej, która nie podlega już

„ładowi publicznemu”. Tego właśnie domaga się bardzo wyraźnie Stephane Kasriel, prezes i dyrek- tor generalny Upwork (platformy mikropracy po- średniczącej w nawiązywaniu kontaktów między niezależnymi pracownikami a klientami): „Praca 9-5 [od godz. 9 do godz. 17], podczas której pra- cownicy muszą być w biurze, mają sztywną umo- wę o pracę i stawiają się do pracy o określonej go- dzinie, to XIX-wieczna konstrukcja wprowadzona przez rewolucję przemysłową. Ludzie musieli być w fabryce o tej samej porze, gdyż w przeciwnym razie fabryka nie mogła funkcjonować. Jeśli zwró- cimy się ku XVIII w., to okaże się, że ludzie tak nie pracowali: pracowali w rzemiośle, w którym pra- ca była znacznie bardziej nastawiona na produkty i ludzie udawali się do klientów. Gospodarka fre- elance to nic innego, jak tylko powrót do tego, co istniało przed zaprowadzeniem całokształtu nie istniejących już stosunków przymusu” [18].

Prezes i dyrektor generalny Upwork, nie zdając so- bie z tego sprawy, odnajduje w ten sposób analizy Marksa o roli wielkiego przemysłu w kształtowa- niu klasy robotniczej. Lecz nie potrzeba sięgać tak daleko w przeszłość, gdyż uberyzacja to również,

>>>

Źródła: iNSee (Francja), OeCd, Komisja europejska.

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

Udział płac w dochodzie narodowym

Stopa uzwiązkowienia

Stopa bezrobocia

Progresja demokratów Szwecji

zapowiedź zwolnień grupowych pracowników nisko wykwalifikowanych

| ^L

^e

^M

^onde

diplomatique

– grudzień 2018 w zmodernizowanych formach, zwrot ku pracy

nieformalnej, która, mówiąc mimochodem, obej- muje połowę zawodowo czynnej ludności świata, nawet przy wyłączeniu pracy w rolnictwie [19]. Na Zócalo, głównym placu miasta Meksyk, pracują- cy por cuenta propia, na własny rachunek, oferują swoje usługi. Kontakt jest bezpośredni, niektórzy podają swój numer telefonu, inni zaś już zniknęli, gdyż używają aplikacji, osiągając wyższy stopień niewidzialności i indywidualizmu.

Postępy, jakie czyni uberyzacja, wywołują już jed- nak opór wobec tego „cyfrowego feudalizmu” [20].

Szerzenie się oporu pozwoli ponownie postawić kwestię nowego statusu pracownika najemnego – statusu zapewniającego ciągłość płacy i praw, na podobieństwo propozycji wysuwanej na tym polu przez francuską Powszechną Konfederację Pracy (CGT) [21]. W końcu może okazać się również, że platformy to miniusługi publiczne, które daje się zorganizować w spółdzielnie. Zaczynają robić to niektóre gminy francuskie i temu służy również skierowany do dostawców z takich spółek, jak De- liveroo, projekt, który lansuje CoopCycle, starają- cy się budować federację spółdzielni pracy [22].

Spójność

Nie ma takiego pojedynczego postulatu-wytrychu, który sam przez się byłby rewolucyjny. To cało- kształt postulatów przejściowych powinien spój- nie zarysować alternatywę. Naszkicowane powy- żej tropy wzmacniają się wzajemnie za sprawą trzech mechanizmów.

1. Tworzenie ex nihilo społecznie użytecznych i ekologicznie odpowiedzialnych miejsc pracy, pod warunkiem, że są one przyzwoite z punktu widze- nia statusu pracowników i wynagrodzeń, wywiera dwojaki wpływ na kondycję pracowników najem- nych w sektorze prywatnym. Z jednej strony osła- bia presję wywieraną przez bezrobocie, a z drugiej sprawia, że pracodawcy w sektorze prywatnym zmuszeni są dostosować sytuację swoich pracow- ników do przyzwoitego statusu. Pozwala to rugo- wać rozmaite formy prekarności.

2. Skracanie czasu pracy należy wprowadzać tak, aby ważyło ono na sposobie organizacji pracy: „pod kontrolą pracowników najemnych. Jej zadaniem byłoby nie tylko sprawdzanie, czy tworzy się no- we miejsca pracy, ale również opracowanie planu zatrudnienia, który nie powielałby dotychczaso- wej struktury stanowisk pracy, lecz uwzględniał-

by rzeczywiste potrzeby na tym polu, względną uciążliwość pracy na określonych stanowiskach czy konieczność zastąpienia pracy na niepewnych wa- runkach pracą na pewnych warunkach”. [23]

3. Choć nic nie dzieje się automatycznie, likwi- dacja zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy i prekarności zatrudnienia, gwarancja za- trudnienia i skracanie czasu pracy to konieczne warunki równości zawodowej i równomiernego podziału zadań w sferze życia prywatnego.

4. Przechodzenie do pełnego zatrudnienia towa- rzyszy transformacji ekologicznej – bezpośred- nio poprzez tworzenie miejsc pracy, które jej słu- żą, i pośrednio poprzez skracanie czasu pracy jako – konieczny, lecz niewystarczający – warunek in- nych sposobów konsumpcji. Jest to również za- sadniczy sposób, w jaki „wzrostowi” można na- dać inną treść.

Michel Husson tłum. Zbigniew M. Kowalewski

[1] A. Gorz, Stratégie ouvrière et néocapitalisme, Pa- ryż, Seuil 1964.

[2] E. Mandel, „La stratégie des réformes de structure”, Revue internationale du socialisme, maj-czerwiec 1965 r.

[3] Wykres nie zawiera skali, ponieważ zmienne są znor- malizowane.

[4] C. Melin, A.-Th. Enarsson, Populismens verkliga or- saker – om automatisering och andra förändringar i ar- betslivet, Sztokholm, Futurion 2018. Streszczenie po an- gielsku: „The Labour Market Basis For Populism”, Social Europe, 16 kwietnia 2018 r.

[5] P. Artus, „Ne pas oublier que l’inflation apparaît quand la profitabilité des entreprises est inférieure au ni- veau souhaité”, Flash Natixis, 10 kwietnia 2018 r.

[6] Można by to nazwać NCPRU, Non-Cutting Profit Ra- te of Unemployment.

[7] J. M. Keynes, H.D. Henderson, Can Lloyd George Do It? An Examination of a Liberal Pledge, Londyn, The Na- tion and the Athenœum 1929.

[8] S. Chicotte, „Salaire à vie: chausses-trappes, conser- vatisme et illusions”, Lettre du RAPSE nr 148, 2018.

[9] M. Husson, „Quand la mauvaise réduction du tem- ps de travail chasse la bonne”, Alternatives économiqu- es, 27 marca 2018 r.

[10] M. Husson, „Objectif plein-emploi: c’est possible!”, Alternatives économiques, 4 maja 2018 r.

[11] H. P. Minsky, „The Strategy of Economic Policy and Income Distribution”, Annals of the American Academy of Political and Social Science t. 409, 1973.

[12] C. Dorival, „Zéro chômeur de longue durée? Chi- che!”, Alternatives économiques, 7 kwietnia 2017 r.

[13] ATD Quart Monde, Étude macro-économique sur le coűt de la privation durable d’emploi, 4 marca 2015 r.

[14] D. Dayen, „Whether America Can Afford a Job Gua- rantee Program Is Not Up for Debate”, The Intercept, 30 kwietnia 2018 r.

[15] C. Didry, L’institution du travail. Droit et salaire dans l’histoire, Paryż, La Dispute 2016.

[16] R. Castel, Les métamorphoses de la question socia- le, Paryż, Gallimard 1995.

[17] A. Supiot, Critique du droit du travail, Paryż, PUF 1994, s. 139.

[18] Cyt. za: Recruitment and Employment Confedera- tion, Gig Economy: The Uberisation of Work, 2016.

[19] Organisation internationale du travail, „L’économie informelle emploie plus de 60 pour cent de la population active dans le monde”, 30 kwietnia 2018 r.

[20] S. D. Meinratht, J.W. Losey, V.W. Pickard, „Digital Feudalism: Enclosures and Erasures from Digital Rights Management to the Digital Divide”, CommLaw Conspec- tus: Journal of Communications Law and Technology Po- licy t. 19 nr 2, 2011.

[21] Zob. również L. Garrouste, M. Husson, C. Jacquin, H. Wilno, Supprimer les licenciements, Paryż, Syllep- se 2006.

[22] CoopCycle, „CoopCycle veut repenser l´économie des communs”, Mediapart, 29 sierpnia 2017 r.

[23] M. Husson, S. Treillet, „Walka o skrócenie czasu pra- cy: kluczowe zadanie lewicy”, Le Monde diplomatique – edycja polska, listopad 2014 r. ^{LMd – P}

L