ما لا يجتمعان في اللغة العربية(دراسة في التراكيب النحوية)

98

ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ

ﺔﻐﻟﻠا

ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا

)

ﺔﻳﻮﺤﻨﻠا ﺐﻴﻜاﺮﺘﻠا ﻲﻓ ﺔﺴارد

(

د / ﻲﺗاﻮﺗ ردﺎﻗﻠا ﺪﺒﻋ ةﺮﻳﻮﺒﻠا ﺔﻌﻤﺎﺠ . ﺔﻴﺑﺮﻌﻠﺎﺑ ﺺ ّ ﺨﻟﻣﻠا : ﻲﻓ ﻒﻗﻧ ﻰﻟﻋ لﺎﻗﻣﻠا اﺬﻫ ﺔﻳﻮﻐﻠ ةﺮﻫﺎﻇ ﺔﻳﻮﺤﻧ ﻲﻓ ﻞﺜﻣﺘﺗ ﻊﻨﻤ عﺎﻣﺘﺠا ﻲﻓ ﻦﻴﻈﻔﻠ ﺐﻴﻜﺮﺗ ّ ﻲﺑﺮﻋ ،ﺪﺣاو ﻦﻴﻠوﺎﺤﻤ ّ ﺮﻔﺘﻣﻠا ﺎﻬﻟﺋﺎﺳﻤ ﻊﻣﺠ ،ﻮﺤﻨﻠاو ﺔﻐﻟﻠا ﺐﺘـﻜ ﻲﻓ ﺔﻘ ﻨﺼﺗو ﺔﻳﻮﺤﻨﻠا باﻮﺑ ٔ ﻻا ﺐﺳﺤﺑ ﺎﻬﻔﻴ ﺔﻓوﺮﻌﻣﻠا ، ﻊﻤ ُ ﻋ ﻲﺘﻠا ﻞﻟﻌﻠا ﺮﻜذ ّ ﻟ ﺎﻬﻋﺎﻣﺘﺠا عﺎﻨﺘﻤا ﺎﻬﺑ ﻞ . عﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﻣﻜ ﻚﻠذو ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎﺑ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﻦﻴﺑاﺮﻋإ عﺎﻣﺘﺠاو ، ) باﺮﻋإ ﻲﺘﻤﻼﻋ ( ﻲﻓ ﻆﻔﻠ ،ﺪﺣاو و عﺎﻣﺘﺠا ﺮ ﺳﻔﻣﻠاو ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠا ض ّ ﻮﻌﻣﻠاو ض َ ﻮ ِ ﻌﻠاو ﻩﺮﻴﻏو ءاﺪﻨﻠا بﺎﺑ ﻲﻓ . ﺪﻘو ﻰﻠإ ﺔﺴارﺪﻠا ﺖﺼﻟﺧ ﺔﻟﻣﺠ ﺞﺋﺎﺘﻨﻠا ﻦﻤ : ﺎﻬﻠ ّ و ٔ ا ﻊﻣﺠ ﻮﺤﻧ بﺮﻀﻠا اﺬﻫ ﻦﻤ ﺔﻳﻮﺤﻧ ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ ﻦﻳﺮﺷﻋو ثﻼﺛ . ﺎﻬﻴﻧﺎﺛ : ّ ﻢﻫ ٔ ا ﻞﻟﻌﻠا ﻲﺘﻠا ُ ﻋ ّ ﻟ ﻊﻣﺟﻠا عﺎﻨﺘﻤا ﻪﺑ ﻞ ﻲﻫ ﺎﻬﻴﻓ : ﺣ ٔ ا ءﺎﻨﻏإ ﻦﻴﻈﻔﻟﻠا ﺪ ،ﺮﺧ ٓ ﻻا ﻦﻋ و ٔ ا ﺾﻘﺎﻨﺗو ﺎﻣﻫدﺎﻀﺗ ﺎﻣﻬﻴﺿﺮﻏ . ﺎﺜﻠﺎﺛ : ﺪﻘ ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻠا ﺾﻌﺑ ﺎﻬﻨﻤ ﻊﺿاﻮﻣ : و ،ﺔﻳﺮﻌﺷﻠا ةروﺮﻀﻠا ﺪﻨﻋ ﺨﺘﻠا ﺐﻟﻃ ،ﻒﻴﻔ ٔ ا و سﺎﺒﺘﻠﻻا ﻊﻨﻣﻠ . ﺔﻴﺣﺎﺘﻔﻣﻠا تﺎﻣﻟﻛﻠا : ، ّ مﺎﻀﺘﻠا ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ﺔﻐﻟﻠا ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ ،ﻮﺤﻨﻠا ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ﺔﻐﻟﻠا ،ﻒﻴﻔﺨﺘﻠا ،ﺔ ّ ﻟﻌﻠا ،ض ّ ﻮﻌﻣﻠاو ض َ ﻮ ِ ﻌﻠا ،ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠاو ﺮ ﺳﻔﻣﻠا ،ﻲﻓﺎﻨﺘﻠا مﺎﻀﺗ ،مزﻼﺘﻠا مﺎﻀﺗ ﺲﺒ ّ ﻟﻠا . ﺑ ﺺ ّ ﺨﻟﻣﻠا ﺔﻐﻟﻠﺎ ﺔﻴﺳﻧﺮﻔﻠا :

Notre article se focalise sur un phénomène grammatical, qui est le « non assemblance » de deux mots dans une seule phrase en langue arabe ,cela on procédant d’abord par rassemblé touts ses aspects dispersés dans les œuvres de grammaire, puis les classer celons les catégories grammaticales connues,

bien sur, on argumentant les causes de ce « non assemblance ».Et on peut citer par exemple le non assemblance d’[ « El âlif » et « lâm » fi « Tenŵine » ] ,et le « non assemblance » d’ [ « el mufasir » et « el mufasâr » ] et [ « el

aiwad » et « el muaâwid fi el nidâ » ].

Pour conclure, Les résultats de notre étude sont multiples, premierement: la collection d'environ vingt-trois cas grammaticales de cette « non

99

assemblance », En second lieu: les plus importants causes de « non assemblance » sont : une combinaison d'abstinence, ou quand la signification des deux mots est contradictoire. Troisièmement: Ce phénomène de « non assemblance » peut avéré évitable dans des cas tel que: la nécessité poétique, et lors d'atténuation, ou pour éviter la confusion.

إ ّ ن ،ﺺﺋﺎﺼﺨﻠا ﻦﻤ ﺮﻴﺜـﻜ ﻲﻓ ﺖﻜﺮﺘﺸا نإو تﺎﻐﻟﻠا ﻳ ﺎﻬﻀﻌﺑ نﺈﻓ ﺺﺋﺎﺼﺨﺑ ﺾﻌﺑ ﻦﻋ ّ ﺺﺘﺨ وﻳ تﺎﻣﺳﺑ دﺮﻔﻨ ﻦ ُ ﺳﻠ ٔ ﻻاو تﺎﻐﻟﻠا ﻦﻤ ﻩﺮﻴﻏ ﻦﻋ ﻩﺰ ّ ﻴﻣﺗ . ﻓ ﻲﻔ ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ﺔﻐﻟﻠا كﺎﻨﻫ تﺎﻣِﻟﻜ ﺐﺟﻳ ﻬﻋﺎﻣﺘﺠا ﺎ ّ ﻤﺎﻀﺗو ﻬ ﺐﻴﻜﺮﺘﻠا ءﺎﻨﺛ ٔ ا ﺎ ﻬﻘاﺮﺘﻓا ﻊﻨﺘﻣﻳو ﺎ ﻬﻨﻴﺑ ﻞﺼﻔﻠاو ﺎ ﻜ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠاو فﺎﻀﻣﻠﺎ ، فﻮﺻﻮﻣﻠاو ﺔﻔﺼﻠاو . ﻣﻜ ن ٔ ا ﺎ كﺎﻨﻫ تﺎﻣﻟﻜ ﺐﺟﻳ ﻞﺼﻔﺗ ن ٔ ا ﻬﻋﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﺘﻣﻳو ﺎ ، ﻚﻠذو ﻜ ﻊﻨﻣ ﺑ ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎ و ٔ ا ﺑ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ﺎ . ﻦﻴﺗﺮﻫﺎﻈﻠا ﻦﻴﺗﺎﻫ ﻦﻴﺛﺪﺤﻣﻠا ﻦﻴﻳﻮﻐﻟﻠا ﺾﻌﺑ جرﺪﻳو ﺔﻨﻳﺮﻘ ﻦﻣﺿ ةﺪﺣاو ﺎﻫﺎﻋد ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﻦﺋاﺮﻗﻠا ﻦﻤ ّ مﺎﻀﺘﻠا ﺔﻨﻳﺮﻘ ، ﻲﻫو نﺎﻋﻮﻧ ﻩﺪﻨﻋ : فﺎﻨﺗو مزﻼﺗ . ﺮﻴﻏ ٔ ا ّ ن ّ ﺪﻌﻳ ﻲﻓﺎﻨﺘﻠا مﺎﻀﺗ ٔ ﻻا ﻲﻓ ﺎﻣﻴﺳﻘ ﻞﺻ ﻟﻠ ؛ﻪﻋاﻮﻧ ٔ ا ﻦﻤ ﺎﻋﻮﻧ ﻻ ﻲﻤزﻼﺘﻠا مﺎﻀﺘ ن ٔ ﻻ ﻚﻠذو » ﺮﺧ ٓ ا ا ً ﺮﺼﻨﻋ ﻦﻴﻳﻮﺤﻨﻠا ﻦﻴﻴﻟﻴﻟﺤﺘﻠا ﻦﻳﺮﺼﻨﻌﻠا ﺪﺣ ٔ ا مﺰﻟﺘﺳﻳ ن ٔ ا ِ ّ مﺎﻀﺘﻠﺎﺑ دﻮﺼﻗﻣﻠا مﺎﻀﺘﻠا ﻰ ﻣﺳﻴﻓ مزﻼﺘﻠا ﺎﻨﻫ ، ﻪﺑ ﻲﻗﺘﻟﻳ ﻼﻓ ﻪﻌﻤ ﻰﻓﺎﻨﺘﻳ و ٔ ا ﻲﻓﺎﻨﺘﻠا اﺬﻫ ﻰ ﻣﺳﻳو ... نإو ِ ّ مﺎﻀﺘﻠا ﺲﻛﻋ ﻲﻓﺎﻨﺘﻠاو ً ﻣﻴﺳﻘ ﻩرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﻪﺘﺤﺗ ﻩﺎﻨﻟﺧد ٔ ا مزﻼﺘﻟﻠ ﺎ . ﺎﻬﺘﻄﺴاﻮﺑ ﻦﻛﻣﻳ ﻰﻨﻌﻣﻠا ﻰﻟﻋ ﺔﻴﺒﻟﺴ ﺔﻨﻳﺮﻘ ﻲﻓﺎﻨﺘﻠا اﺬﻫو ﺮﺧ ٓ ﻻا دﻮﺠو ﺪﻨﻋ ﻦﻴﻴﻓﺎﻨﺘﻣﻠا ﺪﺣ ٔ ا ﻰﻨﻌﻣﻠا ﻦﻤ ﺪﻌﺒﺘﺳﻧ ن ٔ ا . ﺎﻧﺪﺠو اذﺈﻓ " ل ٔ ا " ﻰﻨﻌﻤ ﺎﻧﺪﻌﺒﺘﺴا ﺔﻀﺤﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا . ﺎﻬﻴﻣﺳﻗﺑ ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻰﻨﻌﻤ ﺎﻧﺪﻌﺒﺘﺴا ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﺎﻧﺪﺠو اذإو ... ةاد ٔ ا ﺎﻧﺪﺠو اذإو ﺎﻫﺪﻌﺑ ﻊﻘﻮﺘﻧ ﻢﻠ ءاﺪﻨﻠا ﻣﻠا ﻢﺴﻻا ّ ي ٔ ا ﺔﻄﺴاﻮﺑ ّ ﻻإ ل ٔ ﺎﺑ نﺮﺘﻗ . نﻮﻛﻳ ن ٔ ا ﺎﻧﺪﻌﺒﺘﺴا ﻻﻮﻠ ﺎﻧﺪﺠو اذإو ﺮﺒﺧ ﺎﻬﺋﺪﺘﺒﻣﻠ ، اﺮﺠ ﻢﻟﻫو . ﺔﻴﺑﺎﺟﻳإ ﻻ ﺔﻴﺒﻟﺴ ﺔﻴﻈﻔﻠ ﺔﻨﻳﺮﻘ ﻲﻓﺎﻨﺘﻠا نﻮﻛﻳ اﺬﻛﻫو .« ) ،مﺎ ّ ﻣﺗ 2006 ، ص 216 -224 (. ّ نإ ،ﻪﻨﻴﺑ ﻞﺼﻔﺗ ﻢﻠ ﺎﻤ ﻦﻴﺑ ﻞﺼﻔﻠﺎﻜ ﺎﻬﻤﻼﻜ ﻲﻓ بﺮﻌﻠا ﻪﻌﻣﺟﺗ ﻢﻠ ﺎﻤ ﻊﻣﺠ ﺋﺎﺼﺧ ﻦﻋ جوﺮﺧو ﺔﺤﻳﺮﺻ ﺔﻔﻠﺎﺨﻤ ﺎﻣﻫﻼﻜ ﺎﻬﻤﻼﻜ ﻲﻓ بﺮﻌﻠا ﻦﻨﺴو ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ﺺ . ا ﻩﺬﻫ ﻢﻏرو عﻮﺿﻮﻣﻠا اﺬﻫ ﺎﻬﻴﺳﺘـﻛﻳ ﻲﺘﻠا ﺔﻴﻣﻫ ٔ ﻻ ّ ﻧﺈﻓ ﺎﺜﻳﺪﺣ ﻻو ﺎﻣﻳﺪﻘ ﻦﻴﺜﺣﺎﺒﻠا ﻦﻤ ﺪﺠ ٔ ا ﻢﻠ ﻲ ّ ﻢﻠو ﻪﻟﺋﺎﺳﻤ ﻊﻣﺟﻠ ىﺪﺼﺗ ﻦﻤ ﺖﻧﺎﻛﻓ ،ﻪﺗﺎﺘﺸ ٔ ا ﺔﻠوﺎﺤﻣﻠا ﻩﺬﻫ ﻲ ّ ﻨﻤ ﻲﺘﻠا ﻌﺒﺘﺗ ﺎﻬﻴﻓ ﺖ ﻩﺮﻜذ ﺎﻤ ﻤ ةﺎﺤﻨﻠا ﻊﻣﺘﺟﺗ ﻻ ﻲﺘﻠا رﻮﻤ ٔ ﻻا ﻦ ﻲﻓ ﻲﺒﻴﻜﺮﺘﻠا ىﻮﺘﺳﻣﻠا ﺔﻐﻟﻠ ﻌﻠا ﺔﻴﺑﺮ ّ ﺻﺎﺧ ﺔ ، ﻢﻛﺣ نﺎﻜ ءاﻮﺴ عﺎﻣﺘﺠﻻا ﻬﻴﻓ ﺎ ﺎﻋﻮﻨﻣﻤ ﻈﻔﻟﻠا ﻦﻴﺑ ﻲﻓﺎﻨﺘﻟﻠ ﻦﻴﺘ ، ىﺮﺧ ٔ ﻻا ﻦﻋ ﺎﻣﻫاﺪﺣإ ءﺎﻨﻏﻹ م ٔ ا . كاذ نﺎﻜ ءاﻮﺴو ،ﺔﻟﻣﺠ ﺎﻋﻮﻨﻣﻤ عﺎﻣﺘﺠﻻا ﺎﺣﻮﺠﺮﻤ ﺎﻫوﺮﻛﻤ ﺎﻬﺠو نﺎﻜ م ٔ ا و ﻊﻘو مﻼﻛﻠا ﺾﻌﺑ ﻲﻓ اردﺎﻧ اذﺎﺸ فﻼﺧ ﻰﻠو ٔ ﻻا . ﻮﺤﻧ ﻲﻓ ءﺎﺟﻓ ﻦﻳﺮﺷﻋو ثﻼﺛ ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ ، ّ زو ﺎﻬﺘﻋ ﻰﻟﻋ ﻮﺤﻨﻠا باﻮﺑ ٔ ا نﺎﻛﻓ ةرﻮﻬﺷﻣﻠا ﻲﻓ ﺔﺳﻣﺧ ٔ ا ﻲﻫ باﻮﺑ : بﺎﺑ باﺮﻋﻹاو ءﺎﻨﺒﻠا ، ﺔﻓﺮﻌﻣﻠاو ةﺮﻛﻨﻠا بﺎﺑ ، بﺎﺑ ﺔﻴﻣﺴﻻا ﺔﻟﻣﺟﻠا ، بﺎﺑ

100 ﺔﻴﻟﻌﻔﻠا ﺔﻟﻣﺟﻠا ، و ﻊﺑاﻮﺘﻠا بﺎﺑ دوﺪﻌﻣﻠاو دﺪﻌﻠا . تﺪﻣﺘﻋا ﺪﻘو ،ﻲﻟﻴﻟﺤﺘﻠا ﻲﻔﺻﻮﻠا ﺞﻬﻨﻣﻠا ﻪﻴﻓ ﺎﻌﻣﺠ ﺎﺒﻴﺗﺮﺗو ﺎﻔﻴﻨﺼﺗو و ﻞﻴﻟﺤﺘﻠا ﻦﻤ ءﻲﺸ ﻊﻤ ، و دﺎﻬﺷﺘﺴﻻا جﺎﺟﺘﺣﻻاو ،ﻞﻴﺜﻣﺘﻠا و ا ،ﻞﻴﻟﻌﺘﻠ ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ ﻞﻜ ﻊﺿاﻮﻤ ﻰﻟﻋ ﺔﻠﺎﺣﻹاو ﻲﻓ ﺎﻬﺑﺎﺑو فﺮﺼﻠاو ﻮﺤﻨﻠاو ﺔﻐﻟﻠا ﻞﻫ ٔ ا ﺐﺘـﻜ . - ﻻ ّ و ٔ ا : بﺎﺑ ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ باﺮﻋﻹاو ءﺎﻨﺒﻠا : 1 - ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا زﻮﺟﻳ ﻻ باﺮﻋإ ﻲﺘﻤﻼﻋ ) ﻦﻴﺑاﺮﻋإ ( ﻲﻓ ﺔﺘﺳﻠا ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا : باﺮﻋإ ﻲﻓ ةﺎﺤﻨﻠا ﻒﻟﺘﺧا وﺮﺤﻠﺎﺑ ﺔﺑﺮﻌﻤ ﺎﻬﻧ ٔ ا ﻰﻠإ نﻮﻳﺮﺼﺒﻠا ﺐﻫﺬﻓ ،ﺔﺘﺳﻠا ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻠذو ،ف ﻰﻨﻌﻤ ﻚ ﻦﻤ ﺔﺑﺮﻌﻤ ﻢﻬﻠﻮﻘ ﺪﺣاو نﺎﻛﻤ . ،ﺎﻌﻓر واﻮﻠاو ﺔﻣﻀﻠﺎﻓ ﺎﻌﻤ فوﺮﺤﻠاو تﺎﻜﺮﺤﻠﺎﺑ ﺔﺑﺮﻌﻤ ﺎﻬﻧ ٔ ا ﻰﻠإ نﻮﻴﻓﻮﻛﻠا ﺐﻫذو ﻢﻬﻠﻮﻘ ﻰﻨﻌﻤ ﻚﻠذو ،اﺮﺠ ءﺎﻴﻠاو ةﺮﺳﻛﻠاو ،ﺎﺒﺼﻧ ﻒﻠ ٔ ﻻاو ﺔﺤﺘﻔﻠاو : ﻦﻴﻧﺎﻛﻤ ﻦﻤ ﺔﺑﺮﻌﻤ . در ﺪﻘو ﻹا اﺬﻫ نﻮﻳﺮﺼﺒﻠا باﺮﻋ ﻲﻓﻮﻛﻠا ﻲﻓ ﻦﻴﺑاﺮﻋإ ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﺗ ﻻ بﺮﻌﻠا ن ٔ ا ﺔﺟﺤﺑ ،ةﺪﺣاو ﺔﻣﻟﻜ لﺎﻘ يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا » ّ ﺟﺘﺣﺎﻓ نﻮﻳﺮﺼﺒﻠا ﺎﻤ ٔ او اﻮﻠﺎﻘ ن ٔ ﺎﺑ اﻮ : باﺮﻋﻹا ن ٔ ﻻ ﺪﺣاو نﺎﻛﻤ ﻦﻤ بﺮﻌﻤ ﻪﻧإ ﺎﻨﻟﻘ ﺎﻣﻧإ ﻰﻨﻌﻣﻠ ﻞﺻ ٔ ﻻا ﻲﻓ مﻼﻛﻠا ﻞﺧد ﺎﻣﻧإ ، ﺲﺒﻟﻠا ﺔﻠازإو ﻞﺼﻔﻠا ﻮﻫو ، ﺔﻔﻟﺘﺨﻣﻠا ﻲﻧﺎﻌﻣﻠا ﻦﻴﺑ قﺮﻔﻠاو ﻚﻠذ ﺮﻴﻏ ﻰﻠإ ﺔﻴﻠﻮﻌﻔﻣﻠاو ﺔﻴﻟﻋﺎﻔﻠا ﻦﻤ ﺾﻌﺑ ﻦﻤ ﺎﻬﻀﻌﺑ . ﺈﺑ ﻞﺼﺤﻳ ﻰﻨﻌﻣﻠا اﺬﻫو ﺪﺣاو باﺮﻋ ، ﻦﻴﺑاﺮﻋإ ﻦﻴﺑ اﻮﻌﻣﺟﻳ ن ٔ ا ﻰﻠإ ﺔﺠﺎﺣ ﻼﻓ ؛ ﺮﺧ ٓ ﻻا مﺎﻗﻤ مﻮﻗﻳ ﻦﻴﺑاﺮﻋﻹا ﺪﺣ ٔ ا ن ٔ ﻻ ، ن ٔ ا ﻰﻠإ ﺔﺠﺎﺣ ﻼﻓ ةﺪﺣاو ﺔﻣﻟﻜ ﻲﻓ ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ ﻊﻣﺟﻳ ... ﺎﻤ ن ٔ ا ﻪﻴﻠإ اﻮﺒﻫذ ﺎﻤ دﺎﺳﻓو ﻪﻴﻠإ ﺎﻨﺒﻫذ ﺎﻤ ﺔﺤﺻ ﻰﻟﻋ لﺪﻳ يﺬﻠاو باﺮﻋإ ﻻإ ﻪﻠ ﺲﻴﻠ ﻢﻬﻤﻼﻜ ﻲﻓ بﺮﻌﻤ ﻞﻜ نﺈﻓ بﺮﻌﻠا مﻼﻜ ﻲﻓ ﺮﻴﻈﻧ ﻪﻠ ﻪﻴﻠإ ﺎﻨﺒﻫذ ﺪﺣاو ، ﺎﻤو نﺎﺑاﺮﻋإ ﻪﻠ بﺮﻌﻤ ﻢﻬﻤﻼﻜ ﻲﻓ ﺲﻴﻠ ﻪﻧﺈﻓ ﻢﻬﻤﻼﻜ ﻲﻓ ﻪﻠ ﺮﻴﻈﻧ ﻻ ﻪﻴﻠإ اﻮﺒﻫذ ... ﻪﻠﺎﻤ ﻰﻠإ ﺮﻴﺼﻣﻠاو ﺮﻴﻈﻧ ﻪﻠ ﺲﻴﻠ ﺎﻤ ﻰﻠإ ﺮﻴﺼﻣﻠا ﻦﻤ ﻰﻠو ٔ ا ﺮﻴﻈﻧ .« ) ﻦﻴﺑ فﻼﺨﻠا ﻞﺋﺎﺳﻤ ﻲﻓ فﺎﺼﻧﻹا ،يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا ،ﻦﻴﻴﻓﻮﻛﻠاو ﻦﻴﻳﺮﺼﺒﻠا ﻦﻴﻳﻮﺤﻨﻠا 2003 ج ، 1 ص ، 17 -(. ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ نإ ﻦﻴﺑاﺮﻋإ ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا عﺎﻨﺘﻤا ﻓ ﻠا ﻲ ﺎﻬﻨﻤ ﻢﻋ ٔ ا ةﺪﻋﺎﻘ ﻦﻋ عﺮﻓ ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ﺔﻐﻟ ، ءﻲﺷﻟﻠ ﻦﻴﺘﻤﻼﻋ ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﻦﻋ بﺮﻌﻠا عﺎﻨﺘﻤا ﻲﻫو ﻮﻠا ا ﺪﺣ ،ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻲﺘﻤﻼﻋو ﺚﻴﻧ ٔ ﺎﺗ ﻲﺘﻤﻼﻌﻜ ﻒﻴﻔﺨﺘﻠاو دﺎﺼﺘﻘﻻا ﻲﻫو ةﺮﻫﺎﻇ ﻚﻠذ ﻲﻓ ﺔﻟﻌﻠاو ىﺮﺧ ٔ ﻻا ﻦﻋ ﺎﻣﻫاﺪﺣﺈﺑ ءﺎﻨﻐﺘﺴﻻاو . 2 - ﻦﻴﺑاﺮﻋإ ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﺔﻴﻫاﺮﻜ ﺔﻴﻨﺜﺘﻠا ﻲﻓ : ّ ﻦﺜﺗ ﻢﻠ بﺮﻌﻠا ) نﺎﻨﺛا ( ﻟﻓ ﻞﻗﺗ ﻢ : ) نﺎﻧﺎﻨﺛا ( ﻮﺤﻧو ،ﻚﻠذ ﺎﻬﻠﻮﻗﺑ ﻪﻨﻋ ﺖﻨﻐﺘﺴاو : ) ﺔﻌﺑر ٔ ا ( ﻢﻬﻧ ٔ ﻻ ؛ ﻦﻴﺑاﺮﻋإ ﻦﻴﺑ ﻪﻴﻓ اﻮﻌﻣﺟﻳ ن ٔ ا اﻮﻫﺮﻜ . ﻲﻨﺠ ﻦﺑا لﺎﻘ ﺔﻴﻨﺜﺘﻠا ﺔﻴﻨﺜﺗ مﺪﻋ ﻦﻋ ﺎﺛﺪﺤﺘﻤ ﻘ ﻊﻣﺟﻠا ﻊﻣﺠ ﻰﻟﻋ ﺎﺴﺎﻴ : » ﺖﻟﻘ نﺈﻓ : ﺎﻣﻜ ﺔﻴﻨﺜﺘﻠا ﺖﻴ ّ ﻨﺛ ﻼﻬﻓ ﻊﻣﺟﻠا ﺖﻌﻣﺠ ؟ ﻞﻴﻘ : ﻢﻬﻠﻮﻗﺑ بﺮﻌﻠا ﺎﻨﺘﻔـﻜ ﺪﻘ : ﺔﻌﺑر ٔ ا ، نﺎﻧﺎﻨﺛا ﻢﻬﻠﻮﻘ ﻦﻋ . ٔ او ن ٔ ا اﻮﻫﺮﻛﻓ ﺎﻀﻳ ﻦﻴﻔﻟﺘﺨﻤ و ٔ ا ﺎﻧﺎﻜ ﻦﻴﻗﻔﺘﻤ ﻦﻴﺑاﺮﻋإ ﻦﻴﺑ ﻩﻮﺤﻧو نﺎﻧﺎﻨﺛا ﻲﻓ اﻮﻌﻣﺟﻳ . ﻮﺤﻧ ﻲﻓ ﻚﻠذ ﻦﻤ ءﻲﺸ ﺲﻴﻠو ﺐﻠﺎﻜ ٔ او ﺐﻟﻜ ٔ ا .« ) ،ﻲﻨﺠ ﻦﺑا 2003 ( ) ،ﻲﻨﺠ ﻦﺑا 2003 ج ، 3 ص ، 238 (. ناﺬﻟﻠا نﺎﺑاﺮﻋﻹاو

101 ﻲﻓ ﺎﻣﻬﻋﺎﻣﺘﺠا بﺮﻌﻠا ﺖﻫﺮﻜ ) نﺎﻧﺎﻨﺛا ( ﺎﻣﻫ : ﻣﻬﻓ ﺎﻀﻳ ٔ ا ﻒﻠ ٔ ﻻﺎﺑ نﺎﻧﺎﻨﺛاو ،ﻒﻠ ٔ ﻻﺎﺑ نﺎﻨﺛا باﺮﻋإ ﺎ نﺎﻗﻔﺘﻤ نﺎﺑاﺮﻋإ . - ﺎﻴﻧﺎﺛ : ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ ﺔﻓﺮﻌﻣﻠاو ةﺮﻛﻨﻠا بﺎﺑ ﺔﻓﺎﺿﻹاو : 1 - ﻻ بﺮﻌﻠا ﻊﻣﺟﺗ ﻦﻴﺑ ل ٔ ا ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹاو ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا : عﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﺘﻣﻳ ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا ل ٔ او ﻒﻳﺮﻌﺘﻠﺎﺑ ل ٔ ا ﻦﻤ د ّ ﺮﺟﻳ ن ٔ ا ﺔﻀﺤﻤ ﺔﻓﺎﺿإ ﻪﺘﻓﺎﺿإ ﺪﻨﻋ ﻢﺴﻻا ﻲﻓ ﺐﺟﻳ اﺬﻬﻠو ، ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﻻ ّ و ٔ ا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا لﺎﻘ : » ﻜو ﻚﻠﺬﻜ ،ﻪﻠ ﺔﻬﺒﺷﻣﻠا نﻮﻨﻠاو ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا فﺬﺣ بﻮﺠو ﻲﻋﺪﺘﺳﺗ ﺔﻓﺎﺿﻹا ن ٔ ا ﺎﻣ ﺮﻤ ٔ ﺎﺑ م ٔ ا ﺔﻴﻈﻔﻠ ﺔﻤﻼﻌﺑ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا نﺎﻜ ءاﻮﺴ ،ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﻦﻤ فﺎﻀﻣﻠا ﺪﻳﺮﺟﺗ بﻮﺠو ﻲﻋﺪﺘﺳﺗ لﻮﻗﺗ ﻼﻓ يﻮﻨﻌﻤ : ن ٔ ا ﺐﺟﻳ ﻞﺑ ،ﺔﻴﻣﻟﻌﻠا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻰﻟﻋ ﺪﻳز ءﺎﻗﺑ ﻊﻤ ٍ وﺮﻣﻋ ُ ﺪﻳز ﻻو ،ﺪﻳز مﻼﻐﻠا ﻳز ﻲﻓ ﺪﻗﺘﻌﺗ ن ٔ او ،ل ٔ ا ﻦﻤ مﻼﻐﻠا د ّ ﺮﺟﺗ ﻩﺬﻫو ﺎﻣﻬﺘﻓﺎﺿإ ﻚﻠ زﻮﺟﻳ ﺬﺌﻨﻴﺣو ،ﺮﻴﻛﻨﺘﻠاو عﻮﻴﺷﻠا ﺪ ةﺪﻋﺎﻗﻠا ﻲﻫ .« ) ،بﺮﻌﻠا مﻼﻜ ﺔﻓﺮﻌﻤ ﻲﻓ ﺐﻫﺬﻠا روﺬﺸ حﺮﺸ ،يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا 2004 ج ، 1 ، ص 420 -422 (. ﻓ ﺪﺣاﻮﻠا ﻢﺴﻻا ﻲﻓ ﻊﻣﺟﺗ ﻻ بﺮﻌﻠا ن ٔ ا بﺎﺒﻠا ةﺪﻋﺎﻗ ﻹاو ل ٔ ﺎﻜ ،ﻦﻴﻔﻳﺮﻌﺗ ﺔﻓﺎﺿ و ﺔﻓﺎﺿﻹاو ﺔﻴﻣﻟﻌﻠا ﻢﻬﻓ ،ﺪﺣاو ءﻲﺷﻠ نﺎﺘﻤﻼﻋ ﺎﻣﻬ ّ ﻧ ٔ ﻻ ؛ ىﺮﺧ ٔ ﻻا ﻦﻋ ﺎﻣﻫاﺪﺣﺈﺑ نﻮﻨﻐﺘﺳﻳ ، ّ ﻢﺘﻳو ﻦﻤ فﺎﻀﻣﻠا ﻢﺴﻻا ﺪﻳﺮﺟﺘﺑ ﻚﻠذ ﻻو ٔ ا مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﻞﺜﻤ : ﺎﻬﺘﻓﺎﺿإ ﺪﻨﻋ لﺎﻗﻳ ،ﺔﺣوﺮﻃ ٔ ﻻا : زﻮﺟﻳ ﻻو ﻩارﻮﺘـﻜﺪﻠا ﺔﺣوﺮﻃ ٔ ا ) ﻩارﻮﺘـﻜﺪﻠا ﺔﺣوﺮﻃ ٔ ﻻا ( ﻲﻓو ،نﺎﻴﺒﻠا ﻒﻄﻋ و ٔ ا لﺪﺒﻠا ﻞﻴﺒﺴ ﻰﻟﻋ ﻻإ ﺬﺤﺑ ﻊﻨﺘﻣﻣﻠا ﻪﺠﻮﻠا ﻲﻓ ﻊﻘاﻮﻠا ﻞﻗﺜﻠا ﻦﻤ ﻒﻴﻔﺨﺗ ﺐﺠاﻮﻠا ﻪﺠﻮﻠا اﺬﻫ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ا ف . ﺪﻘو لﺎﻗﻓ ل ٔ او ﻒﻳﺮﻌﺘﻠﺎﺑ ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﻤ ﻞﻴﻟﻌﺗ ءﺎﻣﻟﻌﻠا ﺾﻌﺑ لوﺎﺣ : » عﺎﻨﺘﻤا ﻲﻓ ﺔﻟﻌﻠاو ﺪﻬﻌﻠﺎﺑ ﻢﺴﻻا نﺎﻓ ّ ﺮﻌﻳ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ّ ن ٔ ا ﻲﻫ ﺔﻓﺎﺿﻹاو مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا عﺎﻣﺘﺠا ، فﺮﻌﺗ ﺔﻓﺎﺿﻹاو ﺪﺣاو ﻢﺴا ﻰﻟﻋ ﻦﻴﻔﻟﺘﺨﻤ ﻦﻴﻔﻳﺮﻌﺗ ﻊﻣﺠ لﺎﺤﻤو ،قﺎﻗﺤﺘﺴﻻاو ﻚﻟﻣﻠﺎﺑ ﻢﺴﻻا .« ) ﺠﺎﺠﺰﻠا ،ﻲ 1985 ص ، 50 ، 51 (. ،ةﺎﺤﻨﻠا ﺐﺘـﻜ ﻲﻓ ﺮﻜ ُ ذ ﺎﻤ ﺺﺨﻟﻤ اﺬﻫ ﻲﺘﻤﻼﻋ عﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﻤ ﻲﻓ ّ ن ٔ ا ﻰﻟﻋ ﻰﻔﺨﻳ ﻻ ﺎﻤ يﻮﻐﻟﻠا ﺮﺼﻨﻌﻠا ﺮﻴﺼﻗﺗو فﺬﺤﻠا زﺎﺟﻳإ ﻦﻤ ﺎﻴﻓﺎﺿإ ﺎﺒﻴﻜﺮﺗ ﺐﻜﺮﻣﻠا ﻢﺴﻻا ﻲﻓ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻞﻤ ٔ ﺎﺗ ﻰﻧد ٔ ا ﺪﻨﻋ . 2 - ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﻢﻛﺣ و ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ا ﺔﻓﺎﺿﻹا ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ، دﺪﻌﻠا ﻲﻓ : ﻮﺤﻨﻠا ردﺎﺼﻤ تﺮﻜذ ﺮﻌﻠا ﻲﻓ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻاو ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ ﻲﻓ اﻮﻔﻟﺘﺧا ﺪﻘ ﻦﻴﻴﻓﻮﻛﻠاو ﻦﻴﻳﺮﺼﺒﻠا ن ٔ ا ﻲﺑ ﻞﺜﻤ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻﺎﺑ ﻰﻟﺤﻤ ﻢﺴا ﻰﻠإ ﺔﻳﻮﻨﻌﻤ ﺔﻓﺎﺿإ فﺎﻀﻣﻠا دﺪﻌﻠا : ﺔﺳﻣﺧو ،باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺔﺛﻼﺛ ﻲﻓﺎﺛ ٔ ﻻا ثﻼﺛو ،رﺎﻛﺑ ٔ ﻻا ﺔﺋﺎﻤو ،رﺎﺒﺸ ٔ ﻻا . ؟ﻻ م ٔ ا ﺎﻫﻮﺤﻧو ،باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺔﺛﻼﺜﻠا لﺎﻗﻳ ن ٔ ا زﻮﺟﻳ ﻞﻫو ا ﻚﻠذ ﻊﻨﻣﻓ ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا بﺎﺑ ﻲﻓ سﺎﻴﻗﻠا ﻪﺘﻔﻠﺎﺨﻣﻠ نﻮﻳﺮﺼﺒﻠ ، ﻦﻋ عﻮﻣﺳﻣﻟﻠ ﺎﻋﺎﺒﺗاو ءﺎﺤﺼﻔﻠا ، ﻩﻮﻌﻣﺴ ﺎﻤ ﺾﻌﺒﺑ ﻦﻳﺪﻬﺷﺘﺳﻤ نﻮﻴﻓﻮﻛﻠا ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا زﺎﺠ ٔ او ،ﺎﻫوﺮﻜذ ىﺮﺧ ٔ ا ﻞﻟﻌﻠو

102 ﺔ ّ ﻤﺮﻠا يذ لﻮﻗـﻜ بﺮﻌﻠا ﻦﻋ ) ﻞﻳﻮﻄﻠا ﻦﻤ (: ) ،يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا 2004 ج ، 1 ص ، 194 ، 201 (. َ ﻢﻴِ ﻟ ْ ﺳ ﺘﻠا ُ ﻊﺠ ْ ﺮ َ ﻳ ْ ﻞ َ ﻫ َ و ﻰ َ ﻣ َ ﻌ ْ ﻠا ُ ﻒ ِ ﺷ ْ ﻛ َ ﻳ ْ و ا * ُ ﻊﻘﻼﺒﻠا ُ مﻮﺴ ﺮﻠاو ﻲﻓﺎﺛ ٔ ﻻا ُ ثﻼﺛ . نﻮﻴﻓﻮﻛﻠا ﻩﺮﻜذ ﺎﻤ درو ٔ او ،ل ٔ ا ﻪﻴﻓ ﺎﻤ ﻰﻠإ دﺪﻌﻠا ﺔﻓﺎﺿإ ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ ﺪﻨﻋ ﻼﻳﻮﻃ د ّ ﺮﺒﻣﻠا ﻒﻘو ﺪﻘو و ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻦﻴﺑ ﻢﻬﻌﻣﺠ ﻦﻤ ) ل ٔ ا ( ﻢﺛ ،ﻢﺴﻻﺎﺑ ﻢﻬﻴﻣﺳﻳ ن ٔ ا نود ،ﻩدوﺪﻌﻤ ﻰﻠإ دﺪﻌﻠا ﺔﻓﺎﺿإ ﻲﻓ إ ﻦﻋ ﻪﺠوﺮﺨﻠ ﺶﺣﺎﻓ ٔ ﺎﻄﺧ ﻪﻧ ٔ ﺎﺑ ﻚﻠذ ﻒﺻو ﺺﻨﻳ يﺬﻠا سﺎﻴﻗﻠا ﻦﻋ ﻪﻠوﺪﻌﻠو ،ﻻو ٔ ا ءﺎﻣﻟﻌﻠا عﺎﻣﺠ ﻹا ﻊﻣﺘﺟﺗ ﻻ ﻪﻧ ٔ ا ﻰﻟﻋ ﻻو ٔ ا ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ﺎﺑ ﺔﻓﺎﺿ ءﺎﺤﺼﻔﻠا بﺮﻌﻠا ﻦﻋ عﻮﻣﺳﻣﻠاو ﺔﻳاوﺮﻟﻠ ﻪﺘﻔﻠﺎﺨﻣﻠو ، لﺎﻗﻓ ﺎﺜﻠﺎﺛ : » نﻮﻠﻮﻗﻳ ً ﺎﻤﻮﻘ ن ٔ ا ﻢﻟﻋا : ﺮﺷﻋ ﺔﺳﻣﺨﻠا تﺬﺧ ٔ او ،ﻰﺘﻓ ﺎﻳ ﻢﻫارﺪﻠا ﺔﺛﻼﺜﻠا تﺬﺧ ٔ ا ﻢﻫرﺪﻠا . لﻮﻗﻳ ﻢﻬﻀﻌﺑو : ﺪﻠا ﺮﺷﻌﻠا ﺔﺳﻣﺨﻠا تﺬﺧ ٔ ا فﺮﻌﺗ ﻲﺘﻠا ﻢﻫرﺪﻠا ﻦﻳﺮﺷﻌﻠا تﺬﺧ ٔ او ،ﻢﻫر . ﺶﺣﺎﻓ ٔ ﺎﻄﺧ ﻪﻟﻜ اﺬﻫو . سﺎﻴﻘ ﻲﻓ ﻪﻠ ﺐﻴﺼﻳ ﻪ ّ ﻧ ٔ ا ﻻ ،ﺔﻳاوﺮﻠﺎﺑ لﻼﺘﻋﻻا اﺬﻫ لﻮﻗﻳ ﻦﻤ ﺔ ّ ﻟﻋو ً اﺮﻴﻈﻧ ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا . ﻪﻓﻼﺧ ءﺎﺤﺼﻔﻠا بﺮﻌﻠا ﻦﻋ ﺔﻳاوﺮﻠا ن ٔ ا لﻮﻗﻠا اﺬﻫ ﻞﻄﺒﻳ ﺎﻣﻤو . ،ﺔﻳاوﺮﺑ ٌ ﺔﻳاوﺮﻓ ﻦﻤ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﻪﻴﻓ ﺎﻤ فﺎﻀﻳ ﻻ ﻪﻧ ٔ ا ﺪﻌﺑ ٌ ﻢﻜﺎﺣ سﺎﻴﻗﻠاو ﻻ ،لﺎﻌﻓ ٔ ﻻا ﻦﻤ ﺔﻗﺘﺷﻣﻠا ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﺮﻴﻏ لﻮﻗﺗ ن ٔ ا زﻮﺟﻳ : ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ٌ فﺮﻌﻤ مﻼﻐﻠا ن ٔ ﻻ ؛ ٍ ﺪﻳز مﻼﻐﻠا ﻲﻧءﺎﺠ . لﻮﻗﺗ ﻻ ﻚﻠﺬﻜو : ﺪﺒﻋ راﺪﻠا ﻩﺬﻫ ٍ ﺪﻳز بﻮﺜﻠا تﺬﺧ ٔ ا ﻻو ،ﷲ . ﻦﻤ ﻰﻟﻋ ٌ ﺔﺟﺣ ﻢﻬﻋﺎﻣﺠإو زﻮﺟﻳ ﻻ اﺬﻫ ن ٔ ا ﻰﻟﻋ نﻮﻳﻮﺤﻨﻠا ﻊﻣﺘﺠا ﺪﻘو ﻢﻬﻨﻤ ﻪﻔﻠﺎﺧ . لﻮﻗﺗ اﺬﻫ ﻰﻟﻌﻓ : ؛ ٍ باﻮﺛ ٔ ا ﺔﺛﻼﺛ ﻩﺬﻫ لﻮﻗﺗ ﺎﻣﻜ : ٍ بﻮﺛ ﺐﺣﺎﺻ اﺬﻫ . تدر ٔ ا نﺈﻓ ﺖﻟﻘ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا : لﻮﻗﺗ ﺎﻣﻜ ،باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺔﺛﻼﺛ ﻩﺬﻫ : ﻪﻓﺮﻌﻳ ﺎﻣﻧإ فﺎﻀﻣﻠا ن ٔ ﻻ ؛باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺐﺣﺎﺻ اﺬﻫ باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺐﺣﺎﺼﻠا اﺬﻫ ﻞﻴﺤﺘﺳﻳ ﺎﻣﻜ ؛باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺔﺛﻼﺜﻠا ﻩﺬﻫ ﻞﻴﺤﺘﺳﻴﻓ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻳ ﺎﻤ ... ﻲﻐﺒﻨﻳو ﻻو ،سﺎﻴﻗﻠا ﺔﻗﻴﻗﺣ ﻰﻠإ ﻞﺒﻘ ﻦﻤ ﻊﺠﺮﻳ ن ٔ ا ﻪﻠﺎﻘ ﺎﻤ دﺎﺳﻓ ﻦﻴﺒﺗ ﻦﻣﻠ ﺪﻴﻟﻗﺘﻠا ﻰﻟﻋ ﻲﻀﻣﻳ .« ) تد ،دﺮﺒﻣﻠا ج ، 1 ص ، 213 ، 214 (. ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻦﻤ ﻩﺮﻴﻏ ﺔﻓﺎﺿإ ﻰﻟﻋ دﺪﻌﻠا ﺔﻓﺎﺿإ ﺲﻴﻗﻳ دﺮﺒﻣﻠﺎﻓ صﺎﺧ ﻚﻠذ ن ٔ ﻻ ؛مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻﺎﺑ ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا ﺎﻬﻴﻓ ﺰﻴﺟﻳ ﻼﻓ ،ﺔﻳﻮﻨﻌﻤ ﺔﻓﺎﺿإ فﺎﻀﺗ ﻲﺘﻠا ﺔﻗﺘﺷﻣﻠا تﺎﻔﺼﻠاو ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ . ﻦﻴﻌﻧﺎﻣﻠا ﻦﻴﻳﺮﺼﺒﻠا ي ٔ ار ﻞ ّ ﺼﻔﻣﻠا ﺐﺣﺎﺻ ﺢﺠر ﺪﻘو ﺎﻀﻳ ٔ ا ءﺎﺤﺼﻔﻠا لﺎﻣﻌﺘﺴاو عﺎﻣﺳﻟﻠ ﻒﻠﺎﺨﻤ ﻪﻧ ٔ ﺎﺑ ﻦﻴﻴﻓﻮﻛﻠا ي ٔ ار ﻒﺻوو ،سﺎﻴﻗﻟﻠ ﻖﻓاﻮﻣﻠا ﻪﻧ ٔ ﺎﺑ ﻪﻔﺻوو لﺎﻗﻓ : » ﻦﻤ نﻮﻴﻓﻮﻛﻠا ﻪﻟ ّ ﺒﻗﺗ ﺎﻤو ،ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﻦﻤ فﺎﻀﻣﻠا ﺎﻬﻠ د ّ ﺮﺟﻳ ن ٔ ا ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا ﺔﻴﻀﻘو ﻢﻬﻠﻮﻘ : ﻢﻫارﺪﻠا ﺔﺳﻣﺨﻠاو باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺔﺛﻼﺜﻠا . لﺎﻣﻌﺘﺴاو سﺎﻴﻗﻠا ﻦﻋ ﺎﻨﺑﺎﺤﺻ ٔ ا ﺪﻨﻋ لﺰﻌﻣﺒﻓ ءﺎﺤﺼﻔﻠا .« ) ،يﺮﺷﺨﻤﺰﻠا 1993 ص ، 115 (. ﻩﻮﺠو ﻦﻤ ﺢﺠر ٔ ا ﻦﻴﻳﺮﺼﺒﻠا ي ٔ ار ن ٔ ا ﻲﻠ وﺪﺒﻳو : لو ٔ ﻻا : يﺮﺷﺨﻤﺰﻠا ﻦﻋ ﺎﻨﻟﻗﻧ ﺎﻣﻜ لﺎﻣﻌﺘﺴﻻاو عﺎﻣﺳﻟﻠ ﻖﻓاﻮﻣﻠاو سﺎﻴﻗﻠا ﻲﻓ ىﻮﻘ ٔ ا ﻪﻧﻮﻜ . ﻲﻧﺎﺜﻠا : ﻪﻧﻮﻜ ﺊﺸﺎﻨﻠا يﻮﻐﻟﻠا ﺮﺼﻨﻌﻠا لﻮﻃ ﺐﺒﺳﺑ ﻞﻴﻗﺛ دﺮﻔﻣﻠا فﻼﺧ ﺐﻜﺮﻣﻠا ﻢﺴﻻا ن ٔ ا ﻚﻠذو ،ﺔﻔﺧ ﺮﺜـﻜ ٔ ا ﺎﻣﻬﻟﻌﺠو ﻦﻴﺘﻣﻟﻜ لﺎﺼﺗا ﻦﻋ ﺖﻟﻌﻓ ﺪﻘو ،ﻒﻴﻔﺨﺘﻠا ﻰﻠإ ﺔﺠﺎﺣ ﻲﻓ اﺬﻬﺑ ﻮﻬﻓ ،ةﺪﺣاو ﺔﻣﻟﻜ ﻚﻠذ

103 بﺮﻌﻠا و ،ل ٔ ا ﻦﻤ فﺎﻀﻣﻠا ﺪﻳﺮﺟﺘﺑ ﺎﻨﻠﻮﻘ ن ٔ ﺎﺑ نﺎﻫﺮﺒﻠا ﻦﻋ ﻲﻨﻏ : ﻢﻫارد ﺔﺳﻣﺧو ،باﻮﺛ ٔ ا ﺔﺛﻼﺛ ﺎﻣﻬﻗﻄﻧ لوﺎﺤﻳ ﻦﻤ ﻞﻜ ﻚﻠﺬﺑ ﺲﺤﻳ ،ﻢﻫارﺪﻠا ﺔﺳﻣﺨﻠاو باﻮﺛ ٔ ﻻا ﺔﺛﻼﺜﻠا ﻦﻤ ﻒﺧ ٔ ا . 3 - ﺑ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ا عﺎﻣﺘﺠا ﻢﻛﺣ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎ ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا : ﻨﻠا ﺰ ّ ﻴﻣﻳ ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻦﻤ ﻦﻴﻋﻮﻧ ﻦﻴﺑ ةﺎﺤ : ﺔﻀﺤﻤ ﺮﻴﻏ ﺔﻴﻈﻔﻠ ﺔﻓﺎﺿإو ،ﺔﻀﺤﻤ ﺔﻳﻮﻨﻌﻤ ﺔﻓﺎﺿإ : » ﺮﻴﻏ ﺎﻔﺻو و ٔ ا ﻒﺻو ﺮﻴﻏ فﺎﻀﻣﻠا نﺎﻜ نﺈﻓ ﻮﺤﻧ رﺪﺼﻣﻠﺎﻜ ﺔﻀﺤﻤ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﻓ ،ﻞﻤﺎﻋ : ﻲﺿﺎﻣﻠا ﻰﻨﻌﻣﺑ ﻞﻋﺎﻔﻠا ﻢﺴاو ،ﺪﻳز بﺮﺿ ﻦﻤ ﺖﺒﺟﻋ ﻮﺤﻧ : ﺲﻤ ٔ ا ﺪﻳز برﺎﺿ اﺬﻫ .« ) ،ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا 1985 ج ، 3 ص ، 42 -(. ﺎﻬﺗﺪﺋﺎﻓ ن ٔ ﻻ ﺔﻳﻮﻨﻌﻤ ﺖﻴ ّ ﻣﺴو ﺎﻤﺎﻋ نﺎﻜ اذإ ﺎﺼﻴﺼﺨﺗو ٔ ا ،ةﺮﻛﻧ نﺎﻜ اذإ ﺎﻔﻳﺮﻌﺗ فﺎﻀﻣﻠا بﺎﺳﻜإ ﻲﻫو ﺔﻳﻮﻨﻌﻤ » ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠﺎﻓ : ﺎﻤ ﻚﻠﻮﻗـﻜ ﺎﻔﻳﺮﻌﺗ دﺎﻓ ٔ ا : ﻚﻠﻮﻗـﻜ ﺎﺼﻴﺼﺨﺗ و ٔ ا ،وﺮﻣﻋ راد : ﻞﺠر مﻼﻏ .« ) ،يﺮﺷﺨﻤﺰﻠا 1993 ، ص 113 (. ﻦﻴﺑ لﺎﺼﺗﻻا ﺔﻴﻧ ﻰﻟﻋ ﻲﻬﻓ ﺔﺒﻜﺮﻤ ﺮﻴﻏ ةدﺮﻔﻤ ﺔﻣﻟﻛﻠا ن ٔ ا ﻰﻟﻋ لﺪﺗ ﺎﻬ ّ ﻧ ٔ ﻻ ﺔﻀﺤﻤ ﺖﻴ ّ ﻣﺴو فﺎﻀﻣﻠاو فﺎﻀﻣﻠا ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ لﺎﺼﻔﻧﻻا ﺔﻴﻧ ﻦﻤ ﺔﺼﻠﺎﺧ ﻪﻴﻠإ ، مﺎﺷﻫ ﻦﺑا لﺎﻘ : » ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻰ ّ ﻣﺳﺗو ي ٔ ا ﺔﻀﺤﻤ ﺎﻬﻴﻓ : ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻮﻫو ﺎﻳﻮﻨﻌﻤ اﺮﻤ ٔ ا تدﺎﻓ ٔ ا ﺎﻬﻧ ٔ ﻻ ﺔﻳﻮﻨﻌﻤو لﺎﺼﻔﻧﻻا ﺔﺒﺋﺎﺸ ﻦﻤ ﺔﺼﻠﺎﺧ ﻮﺤﻧ ﺔﻓﺮﻌﻤ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠا نﺎﻜ نإ فﺎﻀﻣﻠا : ﻮﺤﻧ ةﺮﻛﻧ نﺎﻜ نإ ﻪﺼﻴﺼﺨﺗو ﺪﻳز مﻼﻏ : ة ٔ اﺮﻤا مﻼﻏ .« ) يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا ، 2004 ج ، 1 ص ، 420 -426 (. ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا ﺎﻤ ٔ ا ﺮﻴﻏ ﻰﻣﺳﺗو ﺔﻀﺤﻣﻠا - نﺎﻜ ٔ ا ءاﻮﺴ ،ﻪﻟﻌﻓ ﻞﻣﻋ ﻞﻤﺎﻌﻠا ﻖﺘﺷﻣﻠا ﻒﺻﻮﻠا ﻲﻓ نﻮﻛﺗو ،ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا فﻼﺧ ﻲﻬﻓ ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا لﺎﻘ ،لﺎﺒﻗﺘﺴﻻا و ٔ ا لﺎﺤﻠا ﻰﻨﻌﻣﺑ ﺔﻬﺒﺷﻤ ﺔﻔﺻ م ٔ ا لﻮﻌﻔﻤ ﻢﺴا م ٔ ا ﻞﻋﺎﻓ ﻢﺴا : » ﻪﺒﺷﻳ ﺎﻔﺻو فﺎﻀﻣﻠا نﺎﻜ اذإ ﺎﻣﺑ ﻒﻨﺼﻣﻠا ﺎﻬﻄﺒﺿو " ﻞﻌﻔﻳ " ﻞﻌﻔﻠا ي ٔ ا عرﺎﻀﻣﻠا ، ﻞﻜ ﻮﻫو لﺎﺤﻠا ﻰﻨﻌﻣﺑ ﻻإ نﻮﻛﺗ ﻻو ﺔﻬﺒﺷﻤ ﺔﻔﺻ و ٔ ا لﺎﺒﻗﺘﺴﻻا و ٔ ا لﺎﺤﻠا ﻰﻨﻌﻣﺑ لﻮﻌﻔﻤ و ٔ ا ﻞﻋﺎﻓ ﻢﺴا : ﻞﻋﺎﻔﻠا ﻢﺴا لﺎﺜﻣﻓ : ﺎﻨﻴﺠار اﺬﻫو ،اﺪﻏ و ٔ ا ن ٓ ﻻا ﺪﻳز برﺎﺿ اﺬﻫ . لﻮﻌﻔﻣﻠا ﻢﺴا لﺎﺜﻤو : اﺬﻫ ﺐﻟﻗﻠا ع ّ وﺮﻤ اﺬﻫو ب ٔ ﻻا بوﺮﻀﻤ . ﺔﻬﺒﺷﻣﻠا ﺔﻔﺼﻠا لﺎﺜﻤو : ﻞﻴﺤﻠا ﻞﻴﻟﻘو ﻪﺠﻮﻠا ﻦﺳﺣ اﺬﻫ و ﻞﻤ ٔ ﻻا ﻢﻴﻈﻋ .« ) ،ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا 1985 ج ، 3 ص ، 42 -(. ﻲﻫو ﺔﻴﻈﻔﻠ ﺎﻬﺗﺪﺋﺎﻓ ن ٔ ﻻ ﺔﻴﻈﻔﻠ ﺖﻴ ّ ﻣﺴو ﻒﻴﻔﺨﺘﻠا و ،نﻮﻨﻠا و ٔ ا ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا فﺬﺤﺑ ﺎﺼﻴﺼﺨﺗ ﻻو ﺎﻔﻳﺮﻌﺗ فﺎﻀﻣﻠا ﺪﻴﻔﺗ ﻻ . ﺔﻀﺤﻤ ﺮﻴﻏ ﺖﻴﻣﺴو نﺈﻓ ،ﺎﻈﻔﻠ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠا ﺮﺠ ﻢﻏﺮﻓ ،ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠاو فﺎﻀﻣﻠا ﻦﻴﺑ لﺎﺼﻔﻧﻻا ﺔﻴﻧ ﻲﻓ ﺎﻬﻧ ٔ ﻻ ا ﻲﻫ ةدﻮﺼﻗﻣﻠا ﺔﻗﻴﻗﺤﻠا ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا لﺎﻘ ،ﺮﺟﻠا ﻻ ﺐﺼﻨﻠ : » ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻦﻤ ﻢﺳﻗﻠا اﺬﻫ ﺮﻴﻏ ﻰﻨﻋ ٔ ا ﺔﻀﺤﻣﻠا - ﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﻻو ﺎﺼﻴﺼﺨﺗ ﺪﻴﻔﻳ ﻻ ؛ ﻞﺧﺪﺗ ﻚﻠﺬﻠو ) ّ بر ( ﻮﺤﻧ ﺔﻓﺮﻌﻣﻠ ﺎﻓﺎﻀﻤ نﺎﻜ نإو ﻪﻴﻟﻋ : ﺎﻨﻴﺠار ّ بر . ﻰﻠﺎﻌﺗ ﻪﻠﻮﻘ ﻮﺤﻧ ةﺮﻛﻨﻠا ﻪﺑ ﻒﺻﻮﺗو : ةﺪﺋﺎﻣﻠا ﴾ ِ ﺔ َ ﺒ ْ ﻌ َ ﻛﻠا َ ﻎِﻠﺎ َ ﺑ ً ﺎﻳ ْ ﺪ َ ﻫ﴿ : 95 ﺪﻴﻔﻳ ﺎﻣﻧإو ، ﺗ ﻪﺗﺪﺋﺎﻓو ﻒﻴﻔﺨﺘﻠا ﺔﻴﻈﻔﻠ ﻪﻴﻓ ﺔﻓﺎﺿﻹا ﺖﻴﻣﺴ ﻚﻠﺬﻟﻓ ،ﻆﻔﻟﻠا ﻰﻠإ ﻊﺠﺮ ... ﺮﻳﺪﻗﺗ ﻰﻟﻋ ﺎﻬﻧﺈﻓ لﻮﻗﺗ لﺎﺼﻔﻧﻻا : ن ٓ ﻻا ﺪﻳز ُ برﺎﺿ اﺬﻫ . ﺮﻳﺪﻗﺗ ﻰﻟﻋ : ﺎﻣﻧإو ، ّ ﺪﺤﺘﻤ ﺎﻣﻫﺎﻨﻌﻤو ، ً اﺪﻳز ٌ برﺎﺿ اﺬﻫ ﺔﻔﺨﻟﻠ ﺎﺒﻟﻃ ﻒﻴﺿ ٔ ا .« ) ،ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا 1985 ج ، 3 ص ، 42 -(. ﻻ ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻩﺬﻫ ّ ن ٔ ا لﺎﺼﻔﻧﻻا ﻰﻨﻌﻤو

104 ﺐﺼﻨﻳ يﺬﻠا ﻞﻌﻔﻠا ﻰﻨﻌﻤ ﻦﻤ ﻮﻟﺨﺗ ﺎﺒﻜﺮﻤ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠاو فﺎﻀﻣﻠا ﺎﻬﻴﻓ ﺢﺒﺼﻳ ﻼﻓ ﻩﺪﻌﺑ ﺎﻤ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠا نﺈﻓ ﺮﻤ ٔ ﻻا ﺔﻗﻴﻗﺣ ﻲﻓ ﺎﻤ ٔ ا ،ﺮﻫﺎﻈﻠا ﻆﻔﻟﻠا ةرﻮﺻ ﻲﻓ ﻻإ ةﺪﺣاﻮﻠا ﺔﻣﻟﻛﻠﺎﻜ ﺎﻴﻓﺎﺿإ ﺐﺼﻧ ﻞﺤﻤ ﻲﻓ ﻪﻨﻛﻠ روﺮﺟﻤ لﻮﻌﻔﻤ ﻪﺑ فﺎﻀﻣﻟﻠ ، ﻲﺘﻠا ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻦﻋ ﻩﺎﻧﺮﻜذ ﺎﻣﻠ ﺎﻓﻼﺧ ﻔﻠ اروﺮﺟﻤ ﻪﻴﻠإ ﺎﻓﺎﻀﻤ ﺎﻬﻴﻓ ﻲﻧﺎﺜﻠا ﻢﺴﻻا نﻮﻛﻳ ﻼﺤﻤو ﺎﻈ . و ﻊﻨﻤ نﻮﻛﻳ ن ٔ ا ﻲﻀﺘﻗﻳ سﺎﻴﻗﻠا نﺎﻜ ﺔﻴﺻﻮﺼﺧ ﻦﻛﻠو ،ﺔﻴﻈﻔﻟﻠاو ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺎﻬﻴﻋﻮﻨﺑ ﺔﻓﺎﺿﻺﻠ ﻼﻤﺎﺸ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠﺎﺑ ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا ﻰﻟﻋ عزﻮﺘﺗ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠﺎﺑ ﺎﻬﺘﻘﻼﻋ ﻞﻌﺠ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﺎﻬﺗدﺎﻓإ مﺪﻋو ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻦﻴﺘﻠﺎﺣ : - ﻰﻠو ٔ ﻻا ﺔﻠﺎﺤﻠا : ـﺑ ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا زاﻮﺠ ) ل ٔ ا ( ﻓ ً ءﺎﻨﺜﺘﺴا ﺎﻣﻫ ﻦﻴﺘﻨﺛا ﻦﻴﺘﻠ ٔ ﺎﺳﻤ ﻲ : ) ،ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا 1985 ج ، 3 ص ، 46 -. ( - ِ ﻪﺠﻮﻠا ُ ﻦﺳﺤﻠا ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ / ِ ﻞﺠﺮﻠا ُ برﺎﻀﻠا : تﺎﻜﺮﺤﻠﺎﺑ ﺎﺑﺮﻌﻤ ﺎﻔﺻو فﺎﻀﻣﻠا نﻮﻛﻳ ن ٔ ا ﺎﻬﻄﺑﺎﺿو ﺖﻟﺧد ﺪﻘ ﺎﻬﻠ ﻻﻮﻣﻌﻤ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠاو ،ﺎﻣﻠﺎﺴ ﺚ ّ ﻧﺆﻤ َ ﻊﻣﺠ و ٔ ا ﺮﻴﺳﻛﺗ ﻊﻣﺠ و ٔ ا ادﺮﻔﻤ نﻮﻛﻳ ن ٔ ﺎﺑ ﻞﺜﻤ ﻪﻴﻠإ ﻒﻴﺿ ٔ ا ﺎﻤ ﻰﻟﻋ و ٔ ا ﻪﻴﻟﻋ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا : ، ِ ﺮﻌﺷﻠا ﺪﻌﺟﻠاو ِ ﻞﺠﺮﻠا برﺎﻀﻠاو ِ ﻪﺠﻮﻠا ُ ﻦﺳﺤﻠا ﺖﻟﺧد ﺎﻤ لﺎﺜﻤو ،ةﺮﺋﺎﻄﻠا ُ ﺐﻜاﺮﻠاو ) ل ٔ ا ( ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠا ﻰﻠإ فﺎﻀﻣﻠا ﻰﻟﻋ : س ٔ ار برﺎﻀﻠا ﺪﻳز ﻰﻧﺎﺟﻠا . -ﺪﻳز ﺎ ُ ﺑرﺎﻀﻠا ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ / ٍ ﺪﻳز ﻮﺑرﺎﻀﻠا : ﺎﺑﺮﻌﻤ ﺎﻗﺘﺷﻤ ﺎﻔﺻو فﺎﻀﻣﻠا نﻮﻛﻳ ن ٔ ا ﺎﻬﻄﺑﺎﺿو زﻮﺟﻴﻓ ،ﺎﻣﻠﺎﺴ ﺮﻜﺬﻤ ﻊﻣﺠ و ٔ ا ﻰﻨﺜﻤ نﻮﻛﻳ ن ٔ ﺎﺑ ؛فوﺮﺤﻠﺎﺑ ﻪﻴﻓ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ءﺎﻗﺑ ﻊﻤ فﺎﻀﻳ ن ٔ ا ﻞﺜﻤ طﺮﺸ نود ﺎﻗﻟﻄﻤ : ﺪﻳز ﻮﺑرﺎﻀﻠا ءﻻﺆﻫو ،ﺪﻳز ﺎﺑرﺎﻀﻠا ناﺬﻫ . ﻪﻨﻤو ،ﻂﻗﻓ نﻮﻨﻠا فﺬﺤﺑ ) ﻲﺿﺮﻋ ْ ﻲﻣﺗﺎﺷﻠا ( ﻲﺳﺒﻌﻠا ةﺮﺘﻨﻋ لﻮﻘ ﻲﻓ ) ﻞﻤﺎﻛﻠا ﻦﻤ (: ) ،يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا 2005 ص ، 308 -(. ْ رﺪﺗ ﻢﻠو َ تﻮﻤ ٔ ا ْ ن ٔ ﺎﺑ ُ ﺖﻴﺷﺧ ﺪﻗﻠو * ِ ﻢ َ ﻀ ْ ﻣ َ ﺿ ﻲ َ ﻨ ْ ﺑا ﻰﻟﻋٌ ةﺮﺋاد ِ بﺮﺤﻟﻠ ﺷﻠا ﺎﻣ ُ ﻬ ْ ﻣ ِ ﺘ ْ ﺸ ٔ ا ﻢﻠو ﻲ ِ ﺿ ْ ﺮ ِ ﻋ ْ ﻲ ِ ﻣِ ﺗﺎ * ﻲﻤ َ د ﺎﻣﻬﻗﻠ ٔ ا ﻢﻠ اذإ ِ ﻦ ْ ﻳ َ ر ِ ذﺎ ﻨﻠاو ﻲﻣﺗﺎﺷﻠﺎﻓ : روﺮﺟﻤ ﻲﺿﺮﻋو ،ﻢﻀﻣﺿ ْ ﻲﻨﺑا ﻰﻟﻋ ﺪﺋﺎﻋ ﻰﻨﺜﻤ ﻪﻧ ٔ ﻻ فوﺮﺤﻠﺎﺑ بﺮﻌﻤ ﻞﻋﺎﻓ ﻢﺴا نﻮﻧ ﺮﻳﺪﻗﺗ ﻰﻟﻋ ﺎﻀﻳ ٔ ا ﻲﻣﺗﺎﺷﻠﺎﺑ ﺐﺼﻧ ﻊﺿﻮﻤ ﻲﻓ ﻻﻮﻌﻔﻤ نﻮﻛﻳ ن ٔ ا زﻮﺟﻳو ،ﻲﻣﺗﺎﺸ ﻰﻠإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ﺣ ﻰﻟﻋ ءﺎﻨﺑ ﺎﻔﻴﻔﺨﺗ ﺔﻓوﺬﺤﻤ ﺎﻤ ٔ ا ،نﻮﻨﻠا فﺬﺣ ﺪﻨﻋ مﺪﻗﻤ ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻰﻟﻋ ّ ﺮﺟﻠاو ،دﺮﻔﻣﻠا ﻦﻤ ﺎﻬﻓﺬ لﺎﻗﻳ ن ٔ ا زﻮﺟﻴﻓ ،ﺐﺠاو ﺐﺼﻨﻠا نﺈﻓ فﺬﺤﺗ ﻢﻠ اذإ : ﻪﻨﻤو ،اﺪﻳز ﻲﺤﺻﺎﻨﻠاو ٍ ﺪﻳز ْ ﻲﺤﺻﺎﻨﻠا ﺖﻳ ٔ ار ﻰﻠﺎﻌﺗ ﻪﻠﻮﻘ : ﺞﺤﻠا ﴾ ِ ةﻼ ﺼﻠا ﻲ ِ ﻣﻴ ِ ﻗ ُ ﻣﻠاو﴿ : 35 » ﺾﻔﺧ ّ ماﻮﻌﻠا ةءاﺮﻗﻓ ) ةﻼﺼﻠا ( سﺎﺒﻌﻠا ىورو ، وﺮﻣﻋ ﻲﺑ ٔ ا ﻦﻋ ﻞﻀﻔﻠا ﻦﺑ ) ﻲﻣﻴﻗﻣﻠاو َ ةﻼﺼﻠا ( ﺮﻴﺳﻔﺘﻠا ﻦﻤ ﻰﻀﻤ ﺎﻤ ﻰﻟﻋ ةﻼﺼﻠا ﺐﺼﻨﺑ .« ) ،يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا 2005 ص ، 309 -(. سﺎﻴﻗﻠا ﻦﻋ لوﺪﻌﻠا اﺬﻫ ﻞﻴﻟﻌﺗ ءﺎﻣﻟﻌﻠا ﺾﻌﺑ لوﺎﺣ ﺪﻘو و ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا رﺎﻔﺘﻏاو ) ل ٔ ا ( ﻞﺻ ٔ ﻻا ﻦﻋ لوﺪﻋو ﻞﻗﺛ ﻦﻤ ﻪﻴﻓ ﺎﻤ ﻊﻤ ﻦﻴﺘﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ﻦﻴﺗﺎﻫ ﻲﻓ ﻦﻳﺮﻤ ٔ ا ﻰﻠإ ﺎﻫدﺮﻓ : ﺠا ﻊﻨﺘﻤا ﺎﻬﻟﺠ ٔ ا ﻦﻤ ﻲﺘﻠا ﺔ ّ ﻟﻌﻠا لاوز لو ٔ ﻻا ﻲﻓ ﻦﻴﻔﻳﺮﻌﺗ عﺎﻣﺘﺠا ﻲﻫو ﺎﻣﻬﻋﺎﻣﺘ

105 ﺎﻔﻳﺮﻌﺗ فﺎﻀﻣﻠا ﺐﺳﻛﺗ ﻻ ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا ّ ن ٔ ا ﻚﻠذو ،ﺪﺣاو ﻢﺴا . ﻲﻧﺎﺜﻠا : ﻰﻠإ ﺔﺠﺎﺤﻠا ةﺪﺸ ) ل ٔ ا ( ﻲﺠﺎﺠﺰﻠا لﻮﻗﻳ ﻚﻠذ ﻲﻓو ﻪﻔﻳﺮﻌﺗ ﻦﻋ ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا تﺰﺟﻋ ن ٔ ا ﺪﻌﺑ فﺎﻀﻣﻠا ﻒﻳﺮﻌﺘﻠ : » ﻢﻬﻠﻮﻘ ﻻإ ﺔﻓﺎﺿﻹاو مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﻦﻴﺑ ﻪﻴﻓ ﻊﻣﺟﻳ ءﻲﺸ ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ﻲﻓ ﺲﻴﻠ : ،ﻪﺠﻮﻠا ﻦﺳﺤﻠا اﺬﻫ ىﺮﺟﻣﻠا اﺬﻫ يﺮﺟﻳ ﺎﻤو ،لﺎﻣﻠا ﺮﻴﺜـﻛﻠاو ،ﺪﺒﻌﻠا ﻩرﺎﻔﻠاو . لاوﺰﻠ ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﺎﻨﻫﺎﻫ زﺎﺠ ﺎﻣ ّ ﻧإو ؛فﺎﻀﻣﻠا ف ّ ﺮﻌﺗ ﻢﻠ بﺎﺒﻠا اﺬﻫ ﻲﻓ ﺔﻓﺎﺿﻹا ن ٔ ا ﻚﻠذو ،ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﻊﻨﺘﻤا ﺎﻬﻟﺠ ٔ ا ﻦﻤ ﻲﺘﻠا ﺔ ّ ﻟﻌﻠا ﺖﻟﻘ اذإ ﻚﻧ ٔ ا ﻚﻠذ حﺮﺸو ،لﺎﺼﻔﻧﻻا ﺎﻫﺮﻳﺪﻗﺗو ﺔﻀﺤﻤ ﺮﻴﻏ ﺔﻓﺎﺿإ ﺎﻬﻧ ٔ ﻻ : اﺬﻫ ،رادو بﻮﺛو مﻼﻏ ةﺮﻛﻧ ﻮﻬﻓ . ﻚﻠﻮﻗـﻜ ،ﻪﺑ ف ّ ﺮﻌﺗ ﺔﻓﺮﻌﻤ ﻰﻠإ ﻪﺘﻔﺿ ٔ ا اذإو : وﺮﻣﻋ مﻼﻏو ،ﺪﻳز بﻮﺛ اﺬﻫ . اذإ ﺖﻧ ٔ او ﺖﻟﻘ : ﻪﺠﻮﻠا ﻦﺳﺣ ﻞﺠﺮﺑ ترﺮﻤ . ن ٔ ﻻ ؛ﻪﺠﻮﻠا ﻰﻠإ ﻩﺎﻳإ ﻚﺘﻓﺎﺿﺈﺑ فﺮﻌﺘﻳ ﻢﻠو ةﺮﻛﻧ ﻦﺳﺤﻓ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟﻠ ﻪﻴﻟﻋ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا لﺎﺧدإ زﺎﺠ ﻚﻠﺬﻟﻓ ﻞﺠﺮﻠا ﻰﻠإ ﻞﻗﻧ ﻢﺛ ﻪﺠﻮﻟﻠ ﺔﻗﻴﻗﺤﻠا ﻲﻓ ﻦﺳﺤﻠا إ ﻞﻴﻗﻓ ،ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ فﺮﻌﺘﻤ ﺮﻴﻏ نﺎﻜ ْ ذ : ﻪﺒﺸ ٔ ا ﺎﻤو لﺎﻣﻠا ﺮﻴﺜـﻛﻠاو ،ﻪﺠﻮﻠا ﻦﺳﺤﻠا ﻞﺠﺮﻠﺎﺑ ترﺮﻤ ﻚﻠذ . ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ﻲﻓ ﻪﻠ ﺮﻴﻈﻧ ﻻو .« ) ،ﻲﺠﺎﺠﺰﻠا 1985 ص ، 50 ، 51 (. ﻩﺬﻫ ﻲﻓ ﻢﺴﻻا ﻒﻳﺮﻌﺘﻓ ﺎﻣﻧإو ،ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا ﻲﻓ ﻊﻗﻳ ﺎﻣﻜ ﻪﺘﻓﺎﺿإ ﺐﺒﺳﺑ ﺲﻴﻠ ﺎﻫﻮﺤﻧو ةرﻮﻜﺬﻣﻠا ﺔﻟﺜﻤ ٔ ﻻاو ﺪﻫاﻮﺷﻠا و ﻒﻠ ٔ ﻻا لﻮﺧﺪﺑ نﻮﻛﺘﻓ ،مﻼﻠا ) ل ٔ ا ( ةﺪﻴﺣﻮﻠا ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﺔﻤﻼﻋ ﻪﻴﻓ . -ﺔﻴﻧﺎﺜﻠا ﺔﻠﺎﺤﻠا : ﻢﻛﺣ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ل ٔ ا عﺎﻣﺘﺠا ﺔﻴﻈﻔﻟﻠا ﻲﻓ ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻤ ) ﺪﻳز برﺎﻀﻠا ( : ﻩﺬﻫو ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ﺔﻠﺎﺤﻠا ﻦﻋ عﺮﻓ ﻰﻠو ٔ ﻻا نﻮﻛﻳ ن ٔ ﺎﺑ تﺎﻜﺮﺤﻠﺎﺑ ﺎﺑﺮﻌﻤ ﺎﻔﺻو فﺎﻀﻣﻠا نﻮﻛﻳ ن ٔ ا ﺎﻬﺗرﻮﺻو ، ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠاو ،ﺎﻣﻠﺎﺴ ﺚﻧﺆﻤ ﻊﻣﺠ و ٔ ا ﺮﻴﺳﻛﺗ ﻊﻣﺠ و ٔ ا ادﺮﻔﻤ ﻲﻓ ﺎﻣﻜ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﺮﻴﻐﺑ ﺔﻓﺮﻌﻤ ﻢﻬﻠﻮﻘ : ﺪﻳز برﺎﻀﻠا . فﺎﻀﻣﻠﺎﻓ ) برﺎﻀﻠا ( ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠاو ل ٔ ﺎﺑ ﻰ ّ ﻟﺤﻤ ) ﺪﻳز ( ﺔﻴﻣﻟﻌﻠﺎﺑ ف ّ ﺮﻌﻤ دﺮﻔﻤ . ﻦﻴﻳ ٔ ار ﻰﻟﻋ ﺎﻬﻴﻓ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠﺎﺑ ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا زاﻮﺠ ﻲﻓ ءﺎﻣﻟﻌﻠا ﻒﻟﺘﺧا ﺪﻘو : ﻰﻠإ رﻮﻬﻣﺟﻠا ﺐﻫﺬﻓ فﺬﺣ بﻮﺠوو ﻪﻌﻨﻤ ) ل ٔ ا ( فﺎﻀﻣﻠا ﻦﻤ نﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻼﺌﻠ ﻠذ حﺎﺑ ٔ او ، ءاﺮﻔﻠا ﻚ ) ت 207 ـﻫ ( ) ،بﺮﻌﻠا مﻼﻜ ﺔﻓﺮﻌﻤ ﻲﻓ ﺐﻫﺬﻠا روﺬﺸ حﺮﺸ ،يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا 2004 ج ، 1 ص ، 200 -(. و ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا عﺎﻨﺘﻤا ﻲﻓ ﻢﻬﺒﻫﺬﻤ رﻮﻬﻣﺟﻠا ﻞ ّ ﻟﻋ ﺪﻘو ) ل ٔ ا ( ﻲﻓ ﺎﻫزاﻮﺠو ،ﺎﻨﻫ ) ،ﺪﻳز ﺎﺑرﺎﻀﻠا ﺪﻳز ﻮﺑرﺎﻀﻠاو ( ﺎﻣﻬﻴﻓ ﻖﻗﺤﺗ ﺪﻘ ﻞﺻ ٔ ﻻا ﻦﻋ لوﺪﻌﻠا ﺎﻣﻬﻴﻓ ﺢﻴﺑ ٔ ا ﻦ ْ ﻴﺘﻟﻠا ﻦﻴﺘﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ّ ن ٔ ﺎﺑ ، ضﺮﻏ ﻲﻓ ﻪﻠ دﻮﺠو ﻻ ﺎﻤ ﻮﻫو ،نﻮﻨﻠا فﺬﺤﺑ ﻒﻴﻔﺨﺘﻠا ﻮﻫو ﻲﻈﻔﻠ ) ﺪﻳز برﺎﻀﻠا .( 4 - ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ا ﻦﻴﺑ بﺮﻌﻠا ﻊﻣﺟﺗ ﻢﻠ و ءاﺪﻨﻠا ءﺎﻳ : ﺑ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ا ﻊﻣﺘﺟﺗ ﻻ ﺎﻣﻜ ﻹﺎ ﺔﻓﺎﺿ ﺟﺗ ﻻ ،ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺎﻀﻳ ٔ ا ﻊﻣﺘ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا تﺎﻤﻼﻋ ﻦﻤ ﺔﻤﻼﻋ ءاﺪﻨﻠا ءﺎﻳ ن ٔ ﻻ ﻚﻠذو ،ءاﺪﻨﻠا ءﺎﻴﺑ فﺮﻌﺗ ﺼﺨﺘﻠاو ةرﺎﺸﻹﺎﺑ ىدﺎﻨﻣﻠا ،ﺺﻴ يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا لﺎﻘ : » ﻞﻴﻘ نﺈﻓ : ﻒﻠ ٔ ﻻاو ﺎﻳ ﻦﻴﺑ اﻮﻌﻣﺟﻳ ﻢﻠ َ ﻢﻠو ؟مﻼﻠاو ﻞﻴﻘ : ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﺪﻴﻔﺗ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻاو ،ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﺪﻴﻔﺗ ﺎﻳ ن ٔ ﻻ . ﻲﺘﻤﻼﻋ ﻦﻴﺑ اﻮﻌﻣﺟﻳ ﻢﻟﻓ ةﺪﺣاو ﺔﻣﻟﻜ ﻲﻓ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﺎﺘﻤﻼﻋ ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻻ ذإ ،ﻒﻳﺮﻌﺗ .« ) تد ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا راﺮﺴ ٔ ا ،يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا ،

106 ص 208 -(. ﻻا ءاﺪﻧ ﺪﻨﻋ ﺐﺠو ﻚﻠﺬﻠو ﻌﻣﻠا ﻢﺴ ب ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ ﻞﺼﻔﻳ ن ٔ ا ل ٔ ﺎﺑ فﺮ ) ّ ي ٔ ا ( لﺎﻗﻴﻓ : ﺎﻳ ﻞﺠر ، ﻞﺠﺮﻠا ﺎﻬ ّ ﻳ ٔ ا ﺎﻳو . لﺎﻗﻴﻓ ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻆﻔﻠ ﻲﻓ ءﺎﻨﺜﺘﺴا درو ﺎﻤ ﻻإ ﻞﺠﺮﻠا ﺎﻳ لﺎﻗﻳ ﻻو : ﷲ ﺎﻳ ءاﺪﻨﻠا بﺎﺑ ﻲﻓ ﻲﺗ ٔ ﺎﺘﺴو . 5 - ﻢﻠﺎﺳﻠا ﺮﻜﺬﻣﻠا ﻊﻣﺠو ﻰﻨﺜﻣﻠا ﻲﻧﻮﻧ و ٔ ا ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎﺑ ﺔﻳﻮﻨﻌﻣﻠا ﺔﻓﺎﺿﻹا عﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﻤ : ﻊﻣﺘﺟﺗ ﻻ ﺑ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎﻜ ﺮﻴﻛﻨﺗ ﺔﻤﻼﻋ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﻜ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﺔﻤﻼﻌ ناﺪﺿ ﺎﻣﻬﻧ ٔ ﻻ ةﺪﺣاو ﺔﻣﻟﻜ ﻲﻓ . لﺪﻳ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا نإ ﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻢﻟﻓ ،لﺎﺼﺗﻻﺎﺑ نذﺆﺗو ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﻰﻟﻋ لﺪﺗ ﺔﻓﺎﺿﻹاو ،لﺎﺼﻔﻧﻻﺎﺑ نذﺆﻳو ﺮﻴﻛﻨﺘﻠا ﻰﻟﻋ . ﻢﺴﻻا د ّ ﺮﺟﻳ ﻚﻠﺬﻠ ﻪﺘﻓﺎﺿإ ﺪﻨﻋ نﻮﻨﻠاو ل ٔ ا ﻦﻤو ،ﺮﻴﺳﻛﺗ ﻊﻣﺠ و ٔ ا ادﺮﻔﻤ نﺎﻜ نإ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠاو ل ٔ ا ﻦﻤ ﺎﺴ ﺮﻜﺬﻤ َ ﻊﻣﺠ و ٔ ا ﻰﻨﺜﻤ نﺎﻜ نإ ﻲﻓ ﻞﺻ ٔ ﻻا ﻮﻫ اﺬﻫو ،ﺎﻣﻬﻨﻤ ﻞﻜ ﻲﻓ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠا ﺮﺠ ﻊﻤ ،ﺎﻣﻠ ﺪﺣاو ﺖﻘو ﻲﻓ ﺔﻓﺎﺿﻹاو ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا عﺎﻣﺘﺠا ﻢﻫﺪﻨﻋ زﻮﺟﻳ ﻻ ذإ ،ﺔﻓﺎﺿﻹا بﺎﺑو بﺮﻌﻠا مﻼﻜ ، » ﻦﻴﻬﺠﻮﻠ ﺔﻓﺎﺿﻹاو ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻢﻠ ﺎﻣﻧإو : ﺮﻴﻛﻨﺘﻠا ﻞﻴﻠد ﻞﺻ ٔ ﻻا ﻲﻓ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ّ ن ٔ ا ﺎﻣﻫﺪﺣ ٔ ا ﻨﺘﻠ ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ ﻊﻣﺟﻳ ﻢﻟﻓ ،ﺺﺼﺨﺗ و ٔ ا فﺮﻌﺗ ﺔﻓﺎﺿﻹاو ﺎﻣﻬﻴﻴﻨﻌﻤ ﻲﻓﺎ . ﻼﻴﻠد ﻞﻌﺠ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ن ٔ ا ﻲﻧﺎﺜﻠاو ﻞﺒﻘ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا قﺎﺤﻠﺈﻜ نﺎﻛﻠ لو ٔ ﻻا ن ّ ﻮﻧ ﻮﻟﻓ ،فﺎﻀﻣﻠا مﺎﻣﺗ ﻦﻤ ﻪﻴﻠإ فﺎﻀﻣﻠاو ﻢﺴﻻا ءﺎﻬﺘﻧا ﻰﻟﻋ ﻢﻬﻠﻮﻘ ﻰﻨﻌﻤ اﺬﻫو ،ﻢﺴﻻا ﻰﻬﺘﻨﻤ : ﻢﻟﻓ لﺎﺼﺗﻻﺎﺑ نذﺆﺗ ﺔﻓﺎﺿﻹاو ،لﺎﺼﻔﻧﻻﺎﺑ نذﺆﻳ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﺎﻌﻣﺘﺟﻳ .« ) ،يﺮﺒﻛﺒﻌﻠا 1995 ج ، 1 ص ، 74 -79 (. ﺮﺼﻘ ﺪﻘو ﻰﻟﻋ ﻊﻨﻣﻠا ﺔ ّ ﻟﻋ ةﺎﺤﻨﻠا ﻦﻳﺬﻫ يﺮﺒﻛﻌﻠا ﺎﻣﻫﺮﻜذ ﻦﻳﺬﻟﻠا ﻦﻴﻬﺠﻮﻠا ﺪﻨﻋ ﺮﻫﺎ ّ ﻈﻠا ﻞﻗﺜﻠا يدﺎﻔﺘﺑ ﺎﻔﻴﻔﺨﺗ ﺎﻀﻳ ٔ ا ﻚﻠذ ﻲﻓ ّ ن ٔ ا ىر ٔ او ، ﻹا ﺐﻜﺮﻣﻠا اﺬﻫ ﻖﻄﻧ ﺎﻨﺘﻠوﺎﺤﻤ ﻮﻟﻣﻌﺘﺳﻤ ﻒ ّ ﻔﺨﺗ ﺪﻘو ،ﺎﻧ ّ ﻮﻨﻤ ﻲﻓﺎﺿ ﻪﻓﺬﺤﺑ ﻪﻨﻤ ﺔﻐﻟﻠا . 6 - عﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﻤ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﺎﻣﻬﻴﺿﺮﻏ ﺾﻘﺎﻨﺘﻠ ﺎﻗﻟﻄﻤ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎﺑ : ﻊﻣﺘﺟﺗ ﻻ ٔ ﻻا مﻼﻠاو ﻒﻠ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎﺑ بﺮﻌﻠا مﻼﻜ ﻲﻓ ﺎﻗﻟﻄﻤ ﻚﻠذو ؛ ﺮﻴﻛﻨﺘﻠا ضﺮﻏ ﻊﻤ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ضﺮﻏ ﻲﻓﺎﻨﺘﻠ . لﺎﻘ ﻲﺠﺎﺠﺰﻠا : » ﻚﻠﻮﻘ ﻮﺤﻧ لاﻮﺣ ٔ ﻻا ﻦﻤ لﺎﺣ ﻰﻟﻋ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠاو مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا عﺎﻣﺘﺠا زﻮﺟﻳ ﻻ ﻪﻧ ٔ ا ﻢﻟﻋا : ﻞﺠر مﻼﻏو سﺮﻓو . لﻮﻗﺗ ﻢﺛ : سﺮﻔﻠاو مﻼﻐﻠاو ﻞﺠﺮﻠا ، ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ٔ ﺎﻄﺧو ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﻂﻗﺳﻴﻓ . ﺔﻟﻌﻠاو ﻦﻴﺑو ﻦﻛﻣﺘﻣﻠا ﺎﻬﻨﻤ فﺮﺼﻨﻣﻠا ﻦﻴﺑ ﺎﻘﺮﻓ ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻲﻓ ﻞﺧد ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ن ٔ ا ﻦﻴﻴﻳﺮﺼﺒﻠا ﺪﻨﻋ ﻚﻠذ ﻲﻓ ﻰﻠإ ﻪﺗدﺮﻓ ﻪﺘﻨﻛﻤ ﻪﻴﻟﻋ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﺖﻟﺧد اذﺈﻓ ﻞﻌﻔﻟﻠ ﺎﻋرﺎﻀﻤ ﻪﻟﻗﺜﺑ فاﺮﺼﻧﻻا ﻦﻤ ﻊﻨﺘﻣﻣﻠا ﻰﻨﻌﻤ ﻰﻟﻋ ﻦﻴﻟﻴﻠد ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻟﻠ ﻰﻨﻌﻤ ﻻ ﻪﻧ ٔ ﻻ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﺔﻠﻻد ﻦﻋ ﻰﻨﻐﺘﺴﺎﻓ ﻪﻟﻜ فﺮﺼﻧﺎﻓ ﻞﺻ ٔ ﻻا ﻓ ﻻ ﺪﺣاو ﺮﺧ ٓ ﻻا ﻰﻟﻋ ﺎﻣﻫﺪﺣ ٔ ﻻ ﻞﻀ ءاﺮﻔﻠا ﺪﻨﻋ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻاو ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا عﺎﻨﺘﻤا ﺔﻟﻋو ﺎﻤ ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻦﻤ ن ٔ ﻻ لﺎﻌﻓ ٔ ﻻا ﻦﻴﺑو ﺎﻬﻨﻴﺑ ﺎﻘﺮﻓ ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا مزﻻ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ن ٔ ا ﻲﻫ ﺎﻣﻬﺑﺎﺤﺻ ٔ او ﻲﺋﺎﺳﻛﻠاو ﺐﻫذو جﺮﺧ نزﻮﺑ ﻪﻧ ٔ ﻻ ﻞﻣﺠو ﻞﺒﺠ ﻮﺤﻧو جﺮﺣد نزﻮﺑ ﻪﻧ ٔ ﻻ ﺮﻔﻌﺠ ﻮﺤﻧ لﺎﻌﻓ ٔ ﻻا نزﻮﺑ ءﺎﺠ ﻌﺟﻓ ﻪﻬﺒﺸ ٔ ا ﺎﻤ ﻚﻠﺬﻜو ﻤ ﻒﺧ ٔ ا ﺎﻬﻧ ٔ ﻻ ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا مﺰﻠ ٔ او لﺎﻌﻓ ٔ ﻻاو ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻦﻴﺑ ﺎﻘﺮﻓ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﻞ ﻦ ﻞﺧﺪﺗ ﻻ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻاو لﺎﻌﻓ ٔ ﻻا ﻞﺧﺪﺗ ﺎﻬﻟﺠ ٔ ا ﻦﻤ ﻲﺘﻠا ﻲﻧﺎﻌﻣﻠا ﺎﻫرﻮﺘﻌﺗ ﻻ ﻪﻧ ٔ ﻻ لﺎﻌﻓ ٔ ﻻا ﻰﻟﻋ

107 ﻪﺒﺸ ﺖﻘرﺎﻓ ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻰﻟﻋ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﺖﻟﺧد ﺎﻣﻟﻓ ﺎﻬﺣﺮﺸ ﺎﻨﻤﺪﻘ ﻲﺘﻠا ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻰﻟﻋ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﻠا ﻦﻋ ﻲﻨﻐﺘﺴﺎﻓ لﺎﻌﻓ ٔ ﻻا ﻂﻗﺴ ٔ ﺎﻓ ﻪﺘﻠﻻدو ﻦﻳﻮﻨﺘ .« ) ،ﻲﺠﺎﺠﺰﻠا 1985 ص ، 50 -(. ﻪﻟﻗﻧ ﺎﻤ اﺬﻫ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎﺑ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ا عﺎﻣﺘﺠا مﺪﻌﻠ ﻦﻴﻴﻓﻮﻛﻠاو ﻦﻴﻳﺮﺼﺒﻠا ﻞﻟﻋ ﻦﻤ ﻲﺠﺎﺠﺰﻠا . ﻞﺋﺎﻘ لﻮﻗﻳ ﺪﻘو : نإ ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ضﺮﻏ ﻲﻓﺎﻨﺗ ﻲﻫو ﺔﻗﺑﺎﺳﻠا ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ﻲﻓ عﺎﻨﺘﻤﻻا ﺔﻟﻋ ﺎﻬﺳﻔﻧ ﻲﻫ ﺎﻨﻫ عﺎﻨﺘﻤﻻا ﺔﻟﻋ ﻳ يﺬﻠا ﺮﻴﻛﻨﺘﻠا ضﺮﻏو ل ٔ ا ﻩﺪﻴﻔﺗ يﺬﻠا ﻦﻳﻮﻨﺘﻠا ﻩﺪﻴﻔ ﺢﻴﺤﺻ اﺬﻫو ، ﻊﻨﻤ ن ٔ ا ﺪﻴﺑ ،ﺔﻓ ّ ﺮﻌﻣﻠا ل ٔ ا ﻊﻤ ﻦﻳﻮﻨﺘﻠﺎﺑ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا عﺎﻣﺘﺠا ﻞﻤﺎﺸ ﺎﻨﻫ ﺎﻬﻨﻤ عﻮﻨﺑ ﺎﺻﺎﺧ ﺲﻴﻠو ل ٔ ا عاﻮﻧ ٔ ا ﻊﻴﻣﺟﻠ . 7 - ﻊﻣﺟﻳ ﻻ ﻢﺴﻻا ﻲﻓ و ﺔﻴﻣﻟﻌﻠا ﻦﻴﺑ ﻠا ﺖﻌﻨ ضﺮﻐﻠا ﺾﻗﻧ ىﺮﺟﻤ رﺎﺠ ﻢﻟﻌﻠا ﻒﺻو ن ٔ ﻻ : ﻋ ٔ ﻻا ُ ءﺎﻣﺴ ٔ ا ﺖﻌﺿ ُ و ﻧ ةﺮﻴﺜـﻛﻠا فﺎﺻو ٔ ﻻا ﻦﻋ ﻲﻨﻐﺘﻠ ِ مﻼ لﻮﻗ : ﺮ َ ﻣ ُ ﻋ ﺎﻨﻠﻮﻘ ﻦﻋ ﻚﻠذ ﺎﻨﻴﻨﻐﻴﻓ ، : ﷲ لﻮﺴر ﺐﺣﺎﺻ ﻲﺸ َ ﺮﻗﻠا  لدﺎﻌﻠا قورﺎﻔﻠا ﻦﻳﺪﺸاﺮﻠا ءﺎﻔﻟﺨﻠا ﻲﻧﺎﺛ ... ﺦﻠإ . ﺮﻴﺜـﻜ لﺎﻘ ﻚﻠﺬﻠ ضﺮﻐﻠا ﺾﻘﺎﻨﻳ ﻪﻠﻮﻄﺑ ﻒﺻﻮﻠا ّ ن ٔ ﻻو ،ﺎﻬﺗﺮﻬﺷﺑ ﺎﻬﺋﺎﻨﻐﺘﺴﻻ ﻒﺻﻮﺗ ﻻ مﻼﻋ ٔ ﻻا ّ ن ٔ ﺎﺑ ةﺎﺤ ّ ﻨﻠا ﻦﻤ ﻲﻨﺠ ﻦﺑا لﺎﻘ ،رﺎﺼﺘﺧﻻا ﻮﻫو ﻪﻟﺠ ٔ ﻻ ﻢ َ ﻟ َ ﻌﻠا ﻊﺿو يﺬﻠا : » ٔ ا لﺎﻘ ﺎﻤ ﻚﻠذ ﻦﻤو ﺎﻨﺑﺎﺤﺻ : ﻒﺻو ّ نإ ﻻ ٔ ا ؛ةﺮﻴﺜـﻛﻠا فﺎﺻو ٔ ﻻا ﻦﻋ ﻲﻨﻐﻴﻠ ﻊﺿو ﺎﻣ ّ ﻧإ ﻢ َ ﻟ َ ﻌﻠا ّ ن ٔ ا ﻚﻠذو ،ضﺮﻐﻠا ﺾﻗﻧ ىﺮﺟﻤ ٍ رﺎﺠ ﻢ َ ﻟ َ ﻌﻠا ﺖﻟﻘ اذإ ﻚ ّ ﻧ ٔ ا ىﺮﺗ : اﺬﻜ ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ﻩﺬﻫ ﻲﻓ ُ ﻦﺳﺤﻠا لﺎﻘ . ﻦﻋ ،ﻦﺳﺤﻠا ﻚﻠﻮﻗﺑ ﺖﻴﻨﻐﺘﺴا ﺪﻗﻓ ﻚﻠﻮﻘ : ﻩﺮﻤ ٔ ا ﻦﻤو اﺬﻜ ﻪﻠﺎﺣ ﻦﻤ نﺎﻜ يﺬﻠا يﺮﺼﺒﻠا ﺪﻫاﺰﻠا ﻢﻠﺎﻌﻠا ﻲﺿﺎﻗﻠا ﻪﻴﻗﻔﻠا ﻞﺠﺮﻠا اﺬﻜ . ﺎ ّ ﻣﻟﻓ ﻚﻠذ ﻊﻴﻣﺠ ﻦﻋ كﺎﻨﻏ ٔ ا ﻦﺳﺤﻠا ﺖﻟﻘ .« ) ،ﻲﻨﺠ ﻦﺑا 2003 ج ، 3 ص ، 238 ، 239 (. اﺬﻫ ﻊﻤو ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ﻦﻤ ﻢﺴﺎﺑ نﻮ ّ ﻣ َ ﺳ ُ ﻣﻠا ﺮﺜـﻛﻳ ن ٔ ﺎﻜ ،تﻻﺎﺤﻠا ﺾﻌﺑ ﻲﻓ ﻒﺻﻮﺗ ﺪﻘ مﻼﻋ ٔ ﻻا ّ نﺈﻓ ﻩﺮﻜذ يﺬﻠا ﻪﺘﻌﻧ ﻰﻠإ ﻢ ّ ﻟﻛﺘﻣﻠا ّ ﺮﻄﻀﻴﻓ ،ﻚﻠذ ﺐﺒﺳﺑ ﻩﺮﻴﻐﺑ ﺲﺒﺘﻟﻴﻓ ﻞﺻﺎﺤﻠا سﺎﺒﺘﻠﻻا ﻊﻓﺮﻠ » ﻒﺻ ُ و اذﺈﻓ ﻪﻧ ٔ ﻼﻓ ﻢﻟﻌﻠا ﻦﻤ نﺎﻜ ﺎﻤ ّ ن ٔ ا ىﺮﺗ ﻻ ٔ ا ؛ﻒﺻو ﻚﻠﺬﻟﻓ ،ﺪﻌﺑ ﺎﻣﻴﻓ ﺲﺒ ّ ﻟﻠا ﻪﻟﺧﺪﻓ ،ﻪﺑ نﻮ ﻣﺳﻣﻠا ﺮﺜـﻜ ﺎﻨﻠﻮﻗـﻜ ﻚﻠذو ،ﻒﺻﻮﻳ ﻻ ﻪ ّ ﻧﺈﻓ ﺔﻴﻣﻟﻌﻠا ﻲﻓ ﻪﻠ ﻚﻳﺮﺸ ﻻ مﻼﻋ ٔ ﻻا : ﻒﺻﻮﻳ ﻻ ﻪﻧﺈﻓ ،قدزﺮﻔﻠا ... اذإو ﺖﻟﻗﻓ ﻪﻔﺻو زﺎﺠ مﺎﻣﻫ ﻮﻫ يﺬﻠا ﻪﻣﺴﺎﺑ ﻪﺗﺮﻜذ : زﺎﺟﻓ ﻪﻴﻓ كرﻮﺸ ﺎﻤﺎﻣﻫ ن ٔ ﻻ ؛ﺐﻠﺎﻏ ﻦﺑ مﺎﻣﻫ ﻠ ﻒﺻﻮﻠا قﺎﺤﻠ ﻚﻠﺬﻠ ﻪ . ﺖﻟﻘ نﺈﻓ : ﺔﻜﺮﺸ ﻻ ﻲﺘﻠا مﻼﻋ ٔ ﻻا ﻦﻤ ﺮﻴﺜـﻜ ﻒﺻو بﺎﺳﻧ ٔ ﻻا ﻲﻓ ﺮﺜـﻛﻳ ﺪﻗﻓ ﻢﻬﻠﻮﻘ ﻮﺤﻧ ﺎﻬﻴﻓ : ﻞﻴﻘ ؟ةﺮﻴﺜـﻜ ﻩﺮﺋﺎﻈﻧو نﺎﻄﺤﻘ ﻦﺑ بﺮﻌﻳ ﻦﺑ ﺐﺟﺷﻳ ﻦﺑ نﻼﻓ : ﻻإ ضﺮﻐﻠا ﺲﻴﻠ ﻩﺪﺠ ﻢﺴاو اﺬﻜ ﻪﻴﺑ ٔ ا ﻢﺴا ﺎﻧﻼﻓ ّ ن ٔ او ،ﺐﺳ ّ ﻨﻠا ﻪﺠو ﻊﻤﺎﺳﻠا مﻼﻋإو ،قﻮﻓ ﻰﻠإ ﺪ ّ ﻌﺼﺘﻠاو ﻪﺑ ﻞﻗﻨﺘﻠا ﻚﻠﺬﺑ ﺔﻴﻐﺒﻠا ﺎﻣ ّ ﻧﺈﻓ ،اﺬﻜ لاﻮﺗ ﻰﻟﻋ ﯫﻴﺷﻓ ﯫﻴﺸ ءﺎﺑ ٓ ﻻا ﺮﻜذو ﺐﺳ ّ ﻨﻠا راﺮﻣﺘﺴا . زﻮﺟﻳ اﺬﻫ ﻰﻟﻋو لﺎﻗﻳ ن ٔ ا ﺎﻀﻳ ٔ ا : ﻼﻓ ﺺﻴﺼﺨﺘﻠاو ﺺﻴﻟﺨﺘﻠا ﻰﻟﻋ ﺎ ّ ﻤ ٔ ﺎﻓ ،ﺐﻠﺎﻏ ﻦﺑ قدزﺮﻔﻠا .« ) ،ﻲﻨﺠ ﻦﺑا 2003 ، ج 3 ص ، 238 ، 239 (. ﻒﺻﻮﺗ ّ ﻻ ٔ ا ﺔﻴﻣﻟﻌﻠا ﻲﻓ ﺎﻬﻠ ﻚﻳﺮﺸ ﻻ ﻲﺘﻠا مﻼﻋ ٔ ﻻا ﻲﻓ ﻞﺻ ٔ ﻻﺎﻓ ﺎﻬﺋﺎﻨﻐﺘﺴﻻ ةﺮﻬﺷﻠﺎﺑ ﻰ ّ ﻣﺳﻣﻠا ﻰﻟﻋ ﺔﻠﻻﺪﻠا ﻲﻓ ،كاﺮﺘﺸﻻا مﺪﻋو ةداﺮﻔﻠاو ﺎﻫرﺎﻗﺘﻓا مﺪﻋو ّ ﺼﺨﻳ ﻒﺻو ﻰﻠإ ﺎﻬﺼ فﺮﻌﺘﻠ . اذإ ﻦﻛﻠ ﻦﻤ ﻢﺴﺎﺑ ﺔﻴﻣﺳﺘﻠا تﺮﺜـﻜ ٔ ﻻا ءﺎﻣﺴ ﺎﻫﺪﺣ ٔ ا سﺎﺒﺘﻠا ﻒﻴﺧو ﻪﻜرﺎﺷﻳ ﻦﻣﻤ ﻩﺮﻴﻐﺑ

108 ﺔﻴﻣﺳﺘﻠا بﺎﺳﻧ ٔ ﻻا ﺮﻜذ ﻲﻓ ﺪ ّ ﻌﺼﺘﻠاو ﻞﻗﻨﺘﻠا دﺮﺟﻤ ﻒﺻﻮﻠﺎﺑ ﺪﻳر ٔ ا و ٔ ا ، ﻦﻋ لوﺪﻌﻠا زﺎﺠ ،ﻞﺻ ٔ ﻻا ّ ﻟﻠا ﻊﻓﺮﻠ ﻪﻔﺻو ﺢﻴﺑ ٔ او ﺲﺒ . - ﺎﺜﻠﺎﺛ : ﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ بﺎﺑ ﻲﻓ نﺎﻌﻣ ﺎﻣﻬﺨﺴاﻮﻧو ﺮﺒﺨﻠاو ٔ اﺪﺘﺒﻣﻠاو ﺔﻴﻣﺴﻻا ﺔﻟﻣﺟﻠا : 1 - نﺎﺛ ٔ اﺪﺘﺒﻣﺑ ﻪﻴﻟﻋ ﻒﻄﻌﻠاو ،ﺮﺒﺨﻠا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﻒﻄﻌﻠاو ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ﻲﺿﺮﻏ ﺾﻘﺎﻨﺘﻠ : زﻮﺟﻳ ةﺮﻛﻨﻠا ﺮﺒﺨﻠا ﻰﻟﻋ نﺎﺛ ٔ اﺪﺘﺒﻣﺑ ﻒﻄﻌﻠا لﺎﻗﻴﻓ ) : وﺮﻣﻋو ﻖﻟﻄﻨﻤ ﺪﻳز ( ﻨﺘﻣﻳو ، نﺎﻜ اذإ ﻚﻠذ ﻊ ﺔﻓﺮﻌﻤ ﺮﺒﺨﻠا ﻞﻴﻘ اذﺈﻓ : ﺰﺟﻳ ﻢﻠ ﻖﻟﻄﻨﻣﻠا ﺪﻳز لﺎﻗﻳ ﻼﻓ ﻒﻄﻌﻳ ن ٔ ا : وﺮﻣﻋو ﻖﺒﻄﻨﻣﻠا ﺪﻳز ، ﻲﻓو ﻲﻧﺎﺠﺮﺟﻠا ﺮﻫﺎﻗﻠا ﺪﺒﻋ لﻮﻗﻳ ﻚﻠذ : » نﺎﺛ ٔ اﺪﺘﺒﻣﺑ ﻲﺗ ٔ ﺎﺗ ن ٔ ا زﺎﺠ ﺮﺒﺨﻠا تﺮ ّ ﻛﻧ اذإ ... ﺰﺟﻳ ﻢﻠ ﺖﻓ ّ ﺮﻋ اذإو ﻚﻠذ .« ) ،يدﺎﺸ 2010 ص ، 258 -260 (. ﻒﻳﺮﻌﺗ ن ٔ ا ﻚﻠذ ﻲﻓ ﺔﻟﻌﻠاو ﺎﻨﻫ ﻮﻫو ﺮﺒﺨﻠا ) ﻟﻄﻨﻣﻠا ﻖ ( ﻩﺮﻴﻏ نود ﻪﻴﻟﻋ ﻩﺮﺼﻘو ﺪﻳﺰﺑ ﻪﺼﻴﺼﺨﺗ ﺪﻴﻔﻳ ، ﻠ لﺎﺟﻤ ﻼﻓ ﻪﻴﻟﻋ ﻒﻄﻌﻟ ةﺮﻛﻧ نﺎﻜ ﻮﻠ ﺎﻤ فﻼﺨﺑ ، لﺎﻗﻳ ن ٔ ا زﻮﺟﻴﻓ : وﺮﻣﻋو ﻖﻟﻄﻨﻤ ﺪﻳز . 2 - ﺎﻫرﺪﺼﻤو نﺎﻜ ﺮﺒﺧ ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻻ : نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻫرﺪﺼﻤو نﺎﻜ ﺮﺒﺧ ن ٔ ﺎﺑ مﺎﺷﻫ ﻦﺑا حﺮﺻ ؛ ن ٔ ﻻ ﺮﺒﺨﻠا اﺬﻫ فﺬﺣ زاﻮﺠ مﺪﻌﺑ ﻚﻠذ ﻰﻟﻋ لﺪﺘﺴاو ،ﺎﻫرﺪﺼﻤ ﻦﻤ ضﻮﻌﻠﺎﻜ و ٔ ا ضﻮﻋ ﺎﻫﺮﺒﺧ ن ٔ ﻻ ﺿﻮﻋ نﻮﻛﻳ ن ٔ ا ﻪﻴﻓ ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻼﻓ فﺬﺤﻳ ﻻ ضﻮﻌﻠا ﺎﻓوﺬﺤﻤو ﺎ لﺎﻗﻓ » ﻪﻧ ٔ ﻻ نﺎﻜ ﺮﺒﺧ فﺬﺤﻳ ﻢﻠ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﻢﺛ ﻦﻤو ﺎﻫرﺪﺼﻤ ﻦﻤ ضﻮﻌﻠﺎﻜ و ٔ ا ضﻮﻋ .« ) ﺐﻴﺒﻟﻠا ﻲﻨﻐﻤ ،يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا ،ﺐﻳرﺎﻋ ٔ ﻻا ﺐﺘـﻜ ﻦﻋ 1969 ص ، 795 (. و ٔ ا ﺎﺿﻮﻋ نﺎﻜ ﺮﺒﺧ نﻮﻛﻳ ﻒﻴﻜ ﺎﻨﻠ ﺮﺳﻔﻳ ﻢﻠ ﻪﻨﻛﻠ ضﻮﻌﻠﺎﻜ نﺎﻜ رﺪﺼﻤ ﻦﻤ . 3 - عﺎﻣﺘﺠا ﻊﻨﻤ ) نﺎﻜ ( و ) ﺎﻤ ( ةﺪﺋاﺰﻠا ﻮﺤﻧ ﻲﻓ : ﺔﺸاﺮﺧ ﺎﺑ ٔ ا ﺮﻔﻧ راذ ﺖﻧ ٔ ا ﺎﻤ ٔ ا : ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ﻩﺬﻫ ﺮﻜذ فﺬﺣ بﺎﺑ ﻲﻓ ،ﻩﺮﻴﻏو مﺎﺷﻫ ﻦﺑاو ﻚﻠﺎﻤ ﻦﺑاو ﻲﻨﺠ ﻦﺑا ﻰﻠإ دﺮﺒﻣﻠاو ﻪﻳﻮﺒﻴﺴ ﻦﻤ ةﺎﺤﻨﻠا ﻞﺠ نﺎﻜ . بﺎﺘـﻛﻠا ﺪﻫﺎﺸ ﻚﻠذ ﻦﻤو ،سﺎﻴﻗﻠاو عﺎﻣﺳﻠا ﻦﻤ ﺎﻬﻴﻟﻋ اﻮﻠﺪﺘﺴاو : ) تد ،ﻪﻳﻮﺒﻴﺴ ج ، 1 ، ص 59 (. َ ﺔﺸاﺮﺧ ﺎﺑ ٔ ا ﺮﻔﻧ اذ ﺖﻧ ٔ ا ﺎﻤ ٔ ا *** نﺈﻓ َ ﻘ ْ ﻮ ِ ﻤ ْ ﻟﻜ ٔ ﺎﺗ ﻢﻠ ﻰ ﻀﻠا ﻢﻬ ُ ﺒ ُ ﻊ اﻮﻠﺎﻘ : ﺐﻴﻜﺮﺘﻠا اﺬﻫ ﻲﻓ ﻞﺻ ٔ ﻻاو : ٔ ﻻ ْ ن ﺮﻔﻧ اذ ﺖﻨﻜ . ﺖﻓﺬﺤﻓ و مﻼﻠا نﺎﻜ ارﺎﺼﺘﺧا ﺖﺿﻮﻋو نﺎﻜ ﺢﺒﺻ ٔ ﺎﻓ ﺎﻣﺑ : ﺮﻔﻧ اذ ﺖﻧ ٔ ا ﺎﻤ ن ٔ ا . ﺖﺤﺒﺻ ٔ ﺎﻓ ﻢﻴﻣﻠا ﻲﻓ نﻮﻨﻠا ﺖﻣﻏد ٔ ا ﻢﺛ : ﺮﻔﻧ اذ ﺖﻧ ٔ ا ﺎﻤ ٔ ا . ن ٔ ﺎﻘ ﺎﻫﺮﺒﺧ اذو ،نﺎﻜ ﻢﺴا ﺮﻴﻣﻀﻠاو ،ﺔﻓوﺬﺤﻣﻠا نﺎﻜ ﻦﻋ ضﻮﻋ ةﺪﺋاز ﺎﻤو ،ﺔﻳرﺪﺼﻤ . ﺐﻫذ ﺪﻘو ﺔﺒﻃﺎﻘ ةﺎﺤﻨﻠا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﻊﻨﻤ ﻰﻠإ ) نﺎﻜ ( و ﺔﻓوﺬﺤﻣﻠا ) ﺎﻤ ( ﺔﻤﺎﻌﻠا ةﺪﻋﺎﻗﻟﻠ ﺐﻴﻜﺮﺘﻠا اﺬﻫ ﻞﺜﻤ ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻو نﺎﺒﻘﺎﻌﺘﻳ ﻪﻨﻤ ضﻮﻌﻣﻠاو ضﻮﻌﻠا ن ٔ ا ﻰﻟﻋ ﺺﻨﺗ ﻲﺘﻠا ﻢﻫﺪﻨﻋ . اﺬﻫ ﻲﻓ ﻒﻠﺎﺨﻳ ﻢﻠو لﺎﻗﻳ ن ٔ ا زﺎﺠ ٔ ا ﻪﻧﺈﻓ دﺮﺒﻣﻠا ﻻإ : ) ،ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا 1985 ج ، 1 ص ، 296 ، 297 (. ﺎﻗﻟﻄﻨﻤ ﺖﻨﻜ ﺎﻤ ٔ ا ﺖﻗﻟﻄﻧا . نﺎﻜ ﻞﻌﻔﻠا ﺮﻜذو ةﺪﺋاﺰﻠا ﺎﻤ تﺎﺒﺛﺈﺑ .

109 4 - ﻊﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﻢﺴا ) ﻻ ت ( و ﺎﻫﺮﺒﺧ ، ﺲﻛﻌﻳ ﺪﻘو ﺎﻬﻣﺴا فﺬﺣ ﺐﻠﺎﻐﻠاو : ) ﻻ ت ( ﻲﻫ ) ﻻ ( ُ ﻜ ﺲﻴﻟﺑ ﺔﻬﺒﺷﻣﻠا ِ ﺳ َ ﻌ ﺑ ﺖ ءﺎﺘ ﺔﺣﻮﺘﻔﻣﻠا ﺚﻴﻧ ٔ ﺎﺘﻠا ﻰﻠﺎﻌﺗ ﻪﻠﻮﻗـﻜ : ﴾صﺎﻨﻤ ﻦﻴﺣ تﻻو﴿ ةرﻮﺴ ص :3 . ي ٔ ا : ُ ﻦﻴﺤﻠا ﺲﻴﻠ َ ﻦﻴﺣ ،صﺎﻨﻤ ،ﺎﻬﻋﻮﻓﺮﻤ فﺬﺤﺑ و ﺮﻜذ مﺎﺷﻫ ﻦﺑا ن ٔ ا ) تﻻ ( ﻣﻌﺗ ﻞﻣﻋ ﻞ ) ﺲﻴﻠ ( ،ﺮﺒﺨﻠا ﺐﺼﻧو ﻢﺴﻻا ﻊﻓر ﻮﻫو ﺎﻫاﺪﺣإ ﻦﻴﺘﻴﺻﺎﺨﺑ ﺺﺘﺨﺗ ﺎﻬﻧ ٔ ا ﺮﻴﻏ » ّ ن ٔ ا ﻻ ﺎﻫﺮﺒﺧو ﺎﻬﻣﺴا ﺐﻠﺎﻐﻠاو ،نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻣﻠا نﻮﻛﻳ ن ٔ ا ﺎﻬﻣﺴا فوﺬﺤ ﺎﻫﺮﺒﺧ رﻮﻜﺬﻣﻠاو ، ﺲﻛﻌﻳ ﺪﻘو ... ﻰﻠﺎﻌﺗ ﻪﻠﻮﻗـﻜ : ﴿ ّ و اودﺎﻨﻓ نﺮﻘ ﻦﻤ ﻢﻬﻟﺒﻘ ﻦﻤ ﺎﻨﻛﻟﻫ ٔ ا ﻢﻜ َ تﻻ َ ﻦﻴﺣ ٍ صﺎﻨﻤ ﴾ ص ةرﻮﺴ :3 ... و ﻪﻠﻮﻘ : تﻻو ﺎﻨﺤﻟﺻ اﻮﺒﻟﻃ ناو ٔ ا * ءﺎﻗﺑ ﻦﻴﺣ ﺲﻴﻠ ن ٔ ا ﺎﻨﺒﺠ ٔ ﺎﻓ ﻪﻟﺻ ٔ او : ﺢﻟﺻ ناو ٔ ا ﻦﻴﺤﻠا ﺲﻴﻠ ، ﺢﻟﺻ ناو ٔ ا ناو ٔ ﻻا ﺲﻴﻠ و ٔ ا . ةﺪﻋﺎﻗﻠا ﻰﻟﻋ ﺎﻬﻣﺴا فﺬﺤﻓ ، ﺎﻫﺮﺒﺧ ﻪﻴﻠإ ﻒﻴﺿ ٔ ا ﺎﻤ فﺬﺣو ﻲﻨﺒﻳ ﺎﻣﻜ ﻩﺎﻨﺒﻓ ﻪﺗﻮﺒﺛ رﺪﻘو ، ﺪﻌﺑو ﻞﺒﻘ ، لاﺰﻨﺑ ﻪﻴﺒﺸ ﺎﻧاو ٔ ا ن ٔ ا ﻻإ ، ّ ﻮﻧو ﺮﺳﻛﻠا ﻰﻟﻋ ﻩﺎﻨﺒﻓ ةروﺮﻀﻟﻠ ﻪﻧ .« ) ا روﺬﺸ حﺮﺸ ،يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا مﻼﻜ ﺔﻓﺮﻌﻤ ﻲﻓ ﺐﻫﺬﻠ ،بﺮﻌﻠا 2004 ص ، 259 -(. ﺮﻜﺬﻳ ﻞﺑ ،ﺎﻌﻤ ﺎﻫﺮﺒﺧو ﺎﻬﻣﺴا ﺎﻬﻌﻤ ﺮﻜﺬﻳ ﻻ ﺎﻬﻧ ٔ ا تﻻ ﺺﺋﺎﺼﺧ ﻦﻣﻓ ﻢﺴﻻا فﺬﺣ بﺮﻌﻠا ﻦﻋ عﻮﻣﺳﻣﻠا ﻲﻓ ﺐﻠﺎﻐﻠاو ،ﺎﻣﻫﺪﺣ ٔ ا . ﺎﻌﺑار : بﺎﺑ ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ ﺔﻴﻟﻌﻔﻠا ﺔﻟﻣﺟﻠا تﻻﻮﻌﻔﻣﻠاو ﻞﻋﺎﻔﻠاو ﻞﻌﻔﻠاو : 1 - ﻓ ﺮ ﺳﻔﻣﻠاو ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا عﺎﻨﺘﻤا ﻞﻌﻔﻟﻠ ﺐﺠاﻮﻠا فﺬﺤﻠا ﻲ : ن ٔ ا ةﺎﺤﻨﻠا رﻮﻬﻣﺠ ىﺮﻳ ﻞﺻ ٔ ﻻا طﺮﺷﻠا ﻲﻓ لﺎﻗﻳ ن ٔ ا : ﺖﻣﻘ ﺪﻳز مﺎﻘ نإ . إ ﻞﺧﺪﺗ ﻻ طﺮﺷﻠا تاود ٔ ا ن ٔ ﻻ لﺎﻌﻓ ٔ ﻻا ﻰﻟﻋ ﻻ . لﺎﻗﻳ ن ٔ ا زﻮﺟﻳو :إ ﺖﻣﻘ مﺎﻘ ﺪﻳز ن . ﺮﻴﺧ ٔ ﺎﺘﻠاو ﻢﻳﺪﻗﺘﻠا ﻞﻴﺒﺴ ﻰﻟﻋ ﺲﻴﻠ ، فﺬﺤﻠا ﻞﻴﺒﺴ ﻰﻟﻋ ﺎﻣﻧإو ﺎﺿﻮﻋ نﻮﻛﻳ ﻢﺴﻻا ﺪﻌﺑ ﺮﺧ ٓ ا ﻞﻌﻔﺑ ﻪﻀﻳﻮﻌﺗو ،ﻞﻌﻔﻟﻠ ﺐﺠاﻮﻠا ﻪﻠﻮﻘ ﻪﻴﻟﻋو ﻪﻠ اﺮ ّ ﺳﻔﻤو ﻪﻨﻋ ﻰﻠﺎﻌﺗ : ْ نإو ﴿ ا ٌ ﺪﺣ َ ﻦﻤ ْ ﺮﺠ ٔ ﺎﻓ كرﺎﺟﺘﺴا ﻦﻴﻜﺮﺷﻣﻠا َ ﻊﻣﺳﻳ ﻰﺘﺣ ﻩ َ مﻼﻜ ﺔﺑﻮﺘﻠا ﴾ﷲ : 06 . اذإ﴿ ﺮﻳﻮﻛﺘﻠا ﴾تر ّ ﻮﻜ ﺲﻣﺷﻠا : 01 . ﺮﻳﺪﻗﺘﻠاو ،ﺎﺑﻮﺠو فوﺬﺤﻤ ﻞﻌﻔﻠ ﻞﻋﺎﻓ ﺪﺣ ٔ ﺎﻓ : ﺪﺣ ٔ ا كرﺎﺟﺘﺴا نإو كرﺎﺟﺘﺴا . اذإ و ٔ ا نإ ﺪﻌﺑ ﻊﻘو عﻮﻓﺮﻤ ﻢﺴا ﻞﻜ سﺎﻴﻘ ﻚﻠﺬﻜو ) ،ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا 1985 ، ج 2 ، ص 86 (. لﺎﻗﻳ ن ٔ ا نﻮﻌﻨﻣﻳ ﻢﻬﻨﻛﻠو : مﺎﻘ ﺪﻳز مﺎﻘ نإ ﺖﻣﻘ . ﻦﻴﺑ نﻮﻌﻣﺟﻳ ﻻ ﻢﻬﻧ ٔ ﻻ ضﻮﻌﻠا ) ﺮ ﺳﻔﻣﻠا ( ﻪﻨﻋ ض ّ ﻮﻌﻣﻠاو ) ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠا ( ، ﻮﺤﻨﻠا راﺮﺴ ٔ ا ﻲﻓ لﺎﻘ : » ﻻإ ﻞﺧﺪﻳ ﻻ طﺮﺷﻠا فﺮﺣو ﻞﻌﻔﻠا ﻰﻟﻋ ، و ،ﻞﻌﻓ كﺎﻨﻫ ﻪﻧ ٔ ا ﻢﻟﻌﻓ ) مﺎﻘ ( ّ ﺳﻔﻳ ﻮﻫ عﻮﻧ ّ ي ٔ ا ﻦﻤ ﻩﺮ . ﻢﻬﺘﻫاﺮﻛﻠ ﻪﻓﺬﺣ ﺐﺠو ﺎﻣﻧإو ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا ﺮ ﺳﻔﻣﻠاو ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠا .« ) لﺎﻣﻜ ﻦﺑا ﺎﺸﺎﺑ ، 2002 ص ، 97 (. ﺎﻤﻮﻟﻌﻤ ﻞﻌﻔﻠا نﺎﻜ ءاﻮﺴو ﺎﻤ دﻮﺠﻮﻠ ﻪﻓﺬﺣ ﺐﻴﻜﺮﺘﻠا اﺬﻫ ﻞﺜﻤ ﻲﻓ نﻮﺒﺠﻮﻳ رﻮﻬﻣﺟﻠا نﺈﻓ ،ﻪﺒﺋﺎﻧ ﻊﻤ ﻻﻮﻬﺟﻤ و ٔ ا ،ﻪﻟﻋﺎﻓ ﻊﻤ ﻢﺴﻻا ﺪﻌﺑ ﻩﺮﺳﻔﻳ . ﻞﻌﻔﻟﻠ ﺐﺠاﻮﻠا فﺬﺤﻠا ﻦﻋ مﺎﺷﻫ ﻦﺑا لﺎﻘ : » ﺮﺧ ٔ ﺎﺘﻳ ن ٔ ا ﻪﻄﺑﺎﺿ ﺐﺠاﻮﻠاو ّ ﺳﻔﻤ ﻞﻌﻓ ﻪﻨﻋ ﻪﻠ ﺮ ، ﺠا ﺪﻘو ﺔﻣﻳﺮﻛﻠا ﺔﻳ ٓ ﻻا ﻲﻓ نﻻﺎﺜﻣﻠا ﻊﻣﺘ : ُ ءﺎﻣﺳﻠا اذإ﴿ ِ ذ ٔ او ﺖﻗﺷﻧا ّ ﺑﺮﻠ ﺖﻧ ﺎﻬ ُ ﺣو ُ ضر ٔ ﻻا اذإو ﺖﻗ َ ﻗﻠ ٔ او ت ّ ﺪ ُ ﻤ قﺎﻗﺷﻧﻻا ﴾ﺖ ّ ﻟﺨﺗو ﺎﻬﻴﻓ ﺎﻤ ﺖ : 01 ﻓ ﺖﻗﺷﻧا ﻞﻋﺎﻓ ءﺎﻣﺳﻠﺎ

110 ﻰﻠﺎﻌﺗ ﻪﻠﻮﻘ ﻲﻓ ءﺎﻣﺳﻠﺎﻜ ﺔﻓوﺬﺤﻤ : ﴿ ءﺎﻣﺳﻠا ﺖﻗﺷﻧا اذﺈﻓ ﻦﻣﺣﺮﻠا﴾ : 37 . ّ ن ٔ ا ﻻإ رﻮﻜﺬﻤ ﺎﻨﻫ ﻞﻌﻔﻠا . ُ ﻤ ﻞﻋﺎﻓ ﻦﻋ ﺐﺋﺎﻧ ضر ٔ ﻻاو ّ ﺪ ﺬﺤﻤ ت ﺔﻓو . رﻮﻜﺬﻣﻠا ﻞﻌﻔﻠا ﻩﺮﺳﻔﻳ ﻦﻴﻟﻌﻔﻠا ﻦﻤ ﻞﻜو ن ٔ ا زﻮﺟﻳ ﻼﻓ ﻳﺘ ﻟ ﻪﺑ ﻆﻔ ؛ ﻪﻨﻋ ِ ض ّ ﻮﻌ ُ ﻣﻠاو ضﻮﻌﻠا ﻦﻴﺑ نﻮﻌﻣﺟﻳ ﻻ ﻢﻫو فوﺬﺤﻣﻠا ﻦﻋ ضﻮﻋ رﻮﻜﺬﻣﻠا ن ٔ ﻻ .« ) يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا مﺎﺷﻫ ﻦﺑا ، 2004 ج ، 1 ص ، 217 (. ﺔﻤﺎﻌﻠا ةﺪﻋﺎﻗﻠا ﻰﻟﻋ ﺪﻫﺎﺸ عﺮﻓ ﺔﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ﻩﺬﻫو ﻠا مﻼﻛﻠ ﻊﺴﻮﻣﻠا ﻢﻬﺋاﺮﻗﺘﺴا ﻰﻟﻋ ﺔﻴﻨﺒﻣﻠا ةﺎﺤﻨﻠا ﺪﻨﻋ مﻼﻛﻠا ﻲﻓ ﻢﻬﻨﻨﺳﺑ ﻢﻬﺗﺮﺒﺧو بﺮﻌ ، ﻲﺘﻠاو ﺮ ﺳﻔﻣﻠاو ر ّ ◌ ِ ّ ﺲﻔﻣﻠا ﻦﻴﺑ ﻻو ﻪﻨﻋ ض ّ ﻮﻌﻣﻠاو ضﻮﻌﻠا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﺗ ﻻ بﺮﻌﻠا ن ٔ ا ﺎﻬﻴﻓ اورﺮﻘ . 2 - ﺮ ﺳﻔﻣﻠاو ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠا ﻦﻴﺑ نﻮﻌﻣﺟﻳ ﻻ ﻢﻬﻧ ٔ ﻻ ؛لﺎﻐﺘﺸﻻا ﻲﻓ ﻞﻌﻔﻠا فﺬﺣ بﻮﺠو : زﻮﺟﻳ بﺮﻌﻠا لﻮﻘ ﻮﺤﻧ ﻲﻓ ﺪﻳز ﺐﺼﻧ : ﻪﺘﺑﺮﺿ اﺪﻳز . ﻢﻬﻠﻮﻘو : ﻪﺑ ترﺮﻤ اﺪﻳز . ﺪﻳزو ﻪﻤﻼﻏ ﺖﺑﺮﺿ ا . ﻦﻛﻠ ﺐﺼﻨﻠا ﻞﻤﺎﻋ ﻲﻓ اﻮﻔﻟﺘﺧا ةﺎﺤﻨﻠا : ﻩﺪﻌﺑ رﻮﻜﺬﻣﻠا ﻞﻌﻔﻠﺎﺑ بﻮﺼﻨﻤ ﻪﻧ ٔ ا ﻰﻠإ نﻮﻴﻓﻮﻛﻠا ﺐﻫﺬﻓ . ﺎﻤ ٔ ا اﻮﻠﺎﻗﻓ نﻮﻳﺮﺼﺒﻠا : ﻌﺑ ﻞﻌﻔﻠا ن ٔ او ،ﺎﺑﻮﺠو فوﺬﺤﻤ ﻞﻌﻔﺑ بﻮﺼﻨﻤ ﻪﻧإ ﻪﻠ اﺮ ِ ّ ﺳﻔﻤو ﻪﻨﻋ ﺎﺿﻮﻋ ﻩﺪ رﻮﻜﺬﻣﻠا ﻞﻌﻔﻠا ن ٔ ﻻ ؛لﺎﻐﺘﺸﻻا ﻞﻴﺒﺴ ﻰﻟﻋ بﻮﺼﻨﻣﻠا ﻢﺴﻻا ﻲﻓ ﻼﻤﺎﻋ ﺲﻴﻠو ﻣﻌﺑ لﻮﻐﺷﻤ ﻲﻓ ﻪﻟ ﻪﺑ ﻞﺼﺘﻣﻠا ﺮﻴﻣﻀﻠا ، ﻩﺮﻬﻈﻤ ﻲﻓو ﻢﺴا ﺮﻴﻣﺿ ﻲﻓ ﺪﺣاو ﻞﻤﺎﻋ ﻞﻣﻌﻳ ﻻو و ، ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا لﺎﻘ : » ﻮﻫو ﻪﺒﻴﺒﺴ ﻲﻓ و ٔ ا ﻢﺴﻻا ﻚﻠذ ﺮﻴﻣﺿ ﻲﻓ ﻞﻣﻋ ﺪﻘ ﻞﻌﻓ ﻪﻨﻋ ﺮﺧ ٔ ﺎﺘﻳو ﻢﺴا مﺪﻗﺘﻳ ن ٔ ا لﺎﻐﺘﺸﻻا ﺮﻴﻣﻀﻠﺎﺑ ﻞﻐﺘﺷﻣﻠا لﺎﺜﻣﻓ ﻖﺑﺎﺳﻠا ﻢﺴﻻا ﺮﻴﻣﺿ ﻰﻠإ فﺎﻀﻣﻠا : ﻪﺑ ترﺮﻤ اﺪﻳزو ﻪﺘﺑﺮﺿ اﺪﻳز . ﻠﺎﺑ ﻞﻐﺘﺷﻣﻠا لﺎﺜﻤو ﻲﺒﺒﺳ : ﻪﻤﻼﻏ ﺖﺑﺮﺿ اﺪﻳز ... ةرﻮﻜﺬﻣﻠا ﺔﺌﻴﻬﻠا ﻰﻟﻋ ﻞﻌﻔﻠاو ﻢﺴﻻا ﺪﺠو اذإ ﻖﺑﺎﺳﻠا ﻢﺴﻻا ﺐﺼﻧ ﻚﻠ زﻮﺟﻴﻓ . ﻪﺒﺻﺎﻧ ﻲﻓ نﻮﻳﻮﺤﻨﻠا ﻒﺘﻟﺧاو : ﻪﺒﺻﺎﻧ ن ٔ ا ﻰﻠإ رﻮﻬﻣﺟﻠا ﺐﻫﺬﻓ ﺮ ﺳﻔﻣﻠاو ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻳ ﻻ ﻪﻧ ٔ ﻻ ﺎﺑﻮﺠو ﺮﻣﻀﻤ ﻞﻌﻓ .« ) ،ﻞﻴﻗﻋ ﻦﺑا 1985 ج ، 2 ص ، 129 -(. ﻲﻓ ﻊﻘاﻮﻠا ﻢﺴﻻا نﻮﻛﻳ اﺬﻫ ﻰﻟﻋو فوﺬﺤﻤ ر ّ ﺪﻗﻤ ﻞﻌﻔﻠ ﺔﻴﻠﻮﻌﻔﻣﻠا ﻰﻟﻋ ﺎﺑﻮﺼﻨﻤ ﺔﻟﻣﺟﻠا ﺔﻳاﺪﺑ ﻩﺪﻌﺑ رﻮﻜﺬﻣﻠا ﻩﺮ ّ ﺳﻔﻳ ﺎﺑﻮﺠو . ﺐﻴﻜﺮﺗ ﻲﻓ فوﺬﺤﻣﻠاو رﻮﻜﺬﻣﻠا ﻞﻌﻔﻠا اﺬﻫ ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا زﻮﺟﻳ ﻻو لﺎﻗﻳ ﻼﻓ ﺪﺣاو : ،ﻪﺘﺒﺘـﻜ سرﺪﻠا ﺖﺒﺘـﻜ ﻩﻮﺤﻧو ؛ ﺮ ﺳﻔﻣﻠاو ﺮ ِ ّ ﺳﻔﻣﻠا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﺗ ﻻ بﺮﻌﻠا ﻪﻧ ٔ ﻻ ﻞﺑ ﻲﻨﻐﺘﺳﺗو فﺬﺤﺗو ﻒﻔﺨﺘﺗو ﺪﺼﺘﻗﺗ ﻦﻋ ﺎﻣﻫﺪﺣ ٔ ا ﺑ ﺮﺧ ٓ ﻻﺎ . 3 - ﺮﺴ ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻆﻔﻠ ءاﺪﻧ ﻲﻓ نﺎﻌﻣﺘﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ عﺎﻣﺘﺠا : ﺔﻓﺮﻌﻣﻠاو ةﺮﻛﻨﻠا بﺎﺑ ﻲﻓ لﻮﻗﻠا ﻖﺒﺴ ءﺎﻨﺜﺘﺴا ةﺪﻋﺎﻗﻠا ﻚﻟﺘﻠو ،ءاﺪﻨﻠاو مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا عﺎﻨﺘﻤا ﻦﻋ ﺑ ﻖﻟﻌﺘﻤ ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻢﺴﺎ يﺬﻠا ﺺﺋﺎﺼﺨﻠا ﻦﻤ ﺔﻟﻣﺟﺑ ﺺﺘﺨﻳ ﻦﻤ بوﺮﺿ ﻪﻴﻓ ﺮﻬﻈﺗو ،تاﺮ ّ ﻴﻐﺘﻠا ﻦﻤ فﺎﻨﺻ ٔ ا ﻪﻴﻟﻋ ٔ اﺮﻄﺗو ﺘﻠا ﺐﺒﺳﺑ ﻒﻴﻔﺨ و ﻪﻋﻮﻴﺸ ﻪﻠﺎﻣﻌﺘﺴا ةﺮﺜـﻜ ، ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا ل ٔ ا عﺎﻣﺘﺠا ﺎﻬﻨﻤ ﻪﻠو ٔ ا ﻲﻓ ءاﺪﻨﻠا ءﺎﻳو ل ٔ او ، ﻩﺮﺧ ٓ ا ﻲﻓ ﻢﻴﻣﻠاو ﻒﻳﺮﻌﺘﻠا . ّ نﺈﻓ » ﻢﺴﻻ ﺺﺋﺎﺼﺧ ﻰﻠﺎﻌﺗ ﷲ : ﺎﻳ لﻮﺧد ﺎﻬﻨﻤ م ّ ﻼﻠا دﻮﺠو ﻊﻤ ﻪﻴﻟﻋ ﻮﺤﻧ ﻩﺮﺧ ٓ ا ﻲﻓ ﻢﻴﻣﻠا ةدﺎﻳز ﺎﻬﻨﻤو ،ﻪﻴﻓ : ّ ﻢﻬ ّ ﻟﻠا . ﻩﺮﻴﻏ ﻲﻓ زﻮﺟﻳ ﻻو ... ﻲﻓ ﻢﺳﻗﻠا فﺮﺣ فﺬﺣ زﻮﺟﻳو ﻢﺴا ﻩﺮﻴﻏ ﻲﻓ ﻚﻠذ زﻮﺟﻳ ﻻو ضﻮﻋ ﺮﻴﻏ ﻦﻤ ﷲ . ﻩﺮﻜﺬﻜ ﻪﻓﺬﺣ نﺎﻜ ﺮ ُ ﺜـﻜ اذإ ءﻲﺷﻠا ّ ن ٔ ا ﻪﻬﺠوو :

111 رﻮﻜﺬﻣﻠا ىﺮﺟﻤ ﻪﻳﺮﺟﺗ ﻪﺗﺮﺜـﻜ ّ ن ٔ ﻻ .« ) ،ﻲﻃﻮﻴﺳﻠا 1985 ج ، 2 ص ، 303 -311 -(. ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻢﺴﻼﻓ ﺺﺋﺎﺼﺧ ﻞﻜ ﻦﻋ ﺎﻬﺑ دﺮﻔﻨﻳ ﺎﻬﻨﻤ ،ءﺎﻣﺴ ٔ ﻻا ءﺎﻴﻠا عﺎﻣﺘﺠا ﺑ ﺎﻨﻠﻮﻘ ﻮﺤﻧ ﻪﻴﻓ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻﺎ : ﷲ ﺎﻳ و » ﻓ زﺎﺠ ﺎﻣﻧإ ﺎﻤ ﻪﻴﻓ اوزﻮﺟﻓ ﻢﻬﺘﻨﺳﻠ ٔ ا ﻰﻟﻋ ّ ﻒﺨﻓ ﻢﻬﻠﺎﻣﻌﺘﺴا ﻲﻓ ﺮﺜـﻜ ﻪﻧ ٔ ﻻ ؛ﺔﺻﺎﺧ ﻢﺴﻻا اﺬﻫ ﻲ ﻩﺮﻴﻏ ﻲﻓ زﻮﺟﻳ ﻻ .« ) تد ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا راﺮﺴ ٔ ا ،يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا ص ، 211 (. ﻦﻴﺘﻠ ٔ ﺎﺳﻣﻠا ﻲﻓ ﻚﻠذ ﻦﻴﺒﻧو ﻦﻴﺘﻴﺗ ٓ ﻻا : ٔ ا - عﺎﻣﺘﺠا ﺎﻤ ﻪﻋﺎﻣﺘﺠا زﻮﺟﻳ ﻻ ) مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻاو ءﺎﻴﻠا ( ﻲﻓ ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻆﻔﻠ ءاﺪﻧ ) ﷲ ﺎﻳ :( ﻊﻣﺟﺗ ﻲﻓ بﺮﻌﻠا لﻮﻗﺘﻓ ءاﺪﻨﻠا فﺮﺣو مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ﻦﻴﺑ ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻆﻔﻠ : ﷲ ﺎﻳ . ﻒﻠﺎﺨﻤ ﻩﺮﻫﺎﻇ ﻲﻓ اﺬﻫو ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻲﺘﻤﻼﻋ ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا عﺎﻨﺘﻤا ةﺪﻋﺎﻗﻠ . ﻦﻴﻬﺠﻮﺑ لوﺪﻌﻠا اﺬﻫ ةﺎﺤﻨﻠا ﻞﻟﻋ ﺪﻘو : » ن ٔ ا ﺎﻣﻫﺪﺣ ٔ ا ﻢﺴﻻا ﺲﻔﻧ ﻦﻤ ﻂﻗﺴ فﺮﺣ ﻦﻋ ضﻮﻋ مﻼﻠاو ﻒﻠ ٔ ﻻا ، ﻪﻠإ ﻪﻟﺻ ٔ ا نﺈﻓ ، ﻦﻤ ةﺰﻣﻬﻠا اﻮﻄﻗﺴ ٔ ﺎﻓ ﻪﻠو ٔ ا ، و ﻒﻠ ٔ ﻻا اﻮﻟﻌﺠو ﺎﻬﻨﻤ ﺎﺿﻮﻋ مﻼﻠا . ّ ﻮﺠ ﻢﻬﻧ ٔ ا ﻚﻠذ ﻰﻟﻋ لﺪﻳ يﺬﻠاو ّ ﻠﺪﻴﻠ ةﺰﻣﻬﻠا ﻊﻄﻘ اوز اﻮ ﻊﻄﻗﻠا ةﺰﻣﻫ ﻦﻋ ﺎﺿﻮﻋ ترﺎﺻ ﺪﻘ ﺎﻬﻧ ٔ ا ﻰﻟﻋ . ﻊﻄﻗﻠا ةﺰﻣﻫ ﻦﻋ ﺎﺿﻮﻋ ﺖﻧﺎﻜ ﺎﻣﻟﻓ ، ﻦﻤ فﺮﺣ ﻲﻫو ﻢﺴﻻا ﺲﻔﻧ ، ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ اﻮﻌﻣﺟﻳ ن ٔ ا ﻊﻨﺘﻣﻳ ﻢﻠ . ﻪﻧ ٔ ﻻ ﺔﺻﺎﺧ ﻢﺴﻻا اﺬﻫ ﻲﻓ زﺎﺠ ﺎﻣﻧإ ﻪﻧ ٔ ا ﻲﻧﺎﺜﻠا ﻪﺠﻮﻠاو ﻋ ﻒﺨﻓ ﻢﻬﻠﺎﻣﻌﺘﺴا ﻲﻓ ﺮﺜـﻜ ﻢﻬﺘﻨﺳﻠ ٔ ا ﻰﻟ ، ﻩﺮﻴﻏ ﻲﻓ زﻮﺟﻳ ﻻ ﺎﻤ ﻪﻴﻓ اوزﻮﺟﻓ .« ) يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا راﺮﺴ ٔ ا ، تد ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا ص ، 211 (. ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻲﺘﻤﻼﻋ ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠﺎﻓ ﺪﻌﻳ ﻲﻧﺎﺜﻠا ﻪﺠﻮﻠا ﻰﻟﻋ ﻻوﺪﻋو ءﺎﻨﺜﺘﺴا ﻆﻔﻠ ن ٔ ا ةﺎﺤﻨﻠا ةرﺎﺒﻋ ﻦﻤ ﻢﻬﻔﻳ ﺎﻣﻜ ﻚﻠذ ﻰﻨﻌﻤو ،ﻒﻴﻔﺨﺘﻠا ﻰﻠإ بﺮﻌﻠا ﻞﻴﻤ ﻩرﺮﺒﻳ ،ﻞﺻ ٔ ﻻا ﻦﻋ ﻟﻌﺟﻳ ﻚﻠذو ،لﺎﻣﻌﺘﺴﻻا ﺮﻴﺜـﻜ ﺔﻠﻼﺟﻠا عﺎﻣﺘﺠا ﻞﻗﺛ ﻞﻣﺤﺗ ﻒﺧ ﺎﻣﻟﻓ ،ﺔﻨﺳﻠ ٔ ﻻا ﻰﻟﻋ ﺎﻔﻴﻔﺧ ﻪ ﻦﻴﺘﻤﻼﻌﻠا ا ﺔﻠﺎﻄﺘﺴاو يﻮﻐﻟﻠا ﺮﺼﻨﻌﻠ . ب - ﻢﻛﺣ عﺎﻣﺘﺠا ﻲﻓ ﻢﻴﻣﻠاو ءﺎﻴﻠا ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻆﻔﻠ ) ﺎﻳ ّ ﻢﻬﻟﻠا ( : ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻠا نﻮﻳﺮﺼﺒﻠا ﻊﻨﻤ ءﺎﻳ ﺔﻠﻼﺟﻠا ﻢﺴا ﺮﺧ ٓ ا ﻲﻓ ﻢﻴﻣﻠاو ءاﺪﻨﻠا ) ّ ﻢﻬﻟﻠا ( ّ ﻢﻬﻟﻠا ﺎﻳ لﺎﻗﻳ ﻼﻓ ، ﺎﻬﻨﻋ ضﻮﻋ ءﺎﻴﻠا ن ٔ ﻻ ﻚﻠذ زﺎﺠ ٔ او ، ﻛﻠا نﻮﻳﺮﺼﺒﻠا ﻪﻟﺒﻗﻳ ﻢﻠ اﺰﺠرو اﺮﻌﺸ ﻪﻴﻓ اوورو نﻮﻴﻓﻮ . يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا تﺎﻜﺮﺒﻠا ﻮﺑ ٔ ا لﺎﻘ ﻦﻋ ﺎﺛﺪﺤﺘﻤ ّ ﻢﻬﻟﻠا ﺮﺧ ٓ ا ﻲﻓ ﻢﻴﻣﻠا : » ﻪﻧ ٔ ﻻ ﺔﻤﻮﻣﻀﻤ ءﺎﻬﻠاو ﻪﻴﺒﻨﺘﻟﻠ ﻲﺘﻠا ﺎﻳ ﻦﻤ ضﻮﻋ ﺎﻬﻧ ٔ ا ﻰﻠإ نﻮﻳﺮﺼﺒﻠا ﺐﻫذ ءاﺪﻧ ، ﺎﻣﻬﻨﻴﺑ اﻮﻌﻣﺟﻳ ن ٔ ا زﻮﺟﻳ ﻻ اﺬﻬﻠو ، نﻮﻠﻮﻗﻳ ﻼﻓ : ﻢﻬﻟﻠا ﺎﻳ ؛ ضﻮﻌﻠا ﻦﻴﺑ اﻮﻌﻣﺟﻳ ﻼﺌﻠ ّ ﻮﻌﻣﻠاو ض .« ) يرﺎﺒﻧ ٔ ﻻا تد ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻠا راﺮﺴ ٔ ا ، ص ، 211 (. ءﺎﻋﺪﻠا ﺪﻨﻋ ﺰﺋﺎﺟﻠا نﻮﻛﻳ اﺬﻫ ﻰﻟﻋو ﻦﻴﻳﺮﺼﺒﻠا ﺐﻫﺬﻣﻠ ﺎﻗﻓو ﻦﻴﻬﺠﻮﻠا ﺪﺣ ٔ ا : ﻢﻬﻟﻠا و ٔ ا ،ﷲ ﺎﻳ . ﻢﻬﻟﻠا ﺎﻳ ﻊﻨﺘﻣﻳو ﻦﻴﺑ ﻊﻣﺟﻳ ﻼﺌﻠ ض ّ ﻮﻌﻣﻠاو ضﻮﻌﻠا . 4 - ﻮﺤﻧ ءاﺪﻧ ﻲﻓ ءﺎﺘﻠاو ءاﺪﻨﻠا ءﺎﻳ ﻦﻴﺑ نﻮﻌﻣﺟﻳ نودﺎﻛﻳ ﻻ : ِ ﺖﺑ ٔ ا ﺎﻳ ّ ﻤ ٔ ا ﺎﻳو ِ ﺖ : ﻫ ﻦﺑا ﺮﻜذ مﺎﺷ ﻢﻬﻨﻴﺑ ﺎﻋﻮﻴﺸ ﺎﻫﺮﺜـﻜ ٔ ا تﺎﻐﻠ ﺮﺷﻋ م ٔ ﻻاو ب ٔ ﻻا ءاﺪﻧ ﻲﻓ بﺮﻌﻟﻠ ن ٔ ا » ّ ﻮﻌﺗ ن ٔ ا ءﺎﻳ ﻦﻋ ﺚﻴﻧ ٔ ﺎﺘﻠا ءﺎﺗ ض ﺎﻫﺮﺳﻛﺗو ﻢﻟﻛﺘﻣﻠا .« ) مﺎﺷﻫ ﻦﺑا ﻚﻠﺎﺳﻣﻠا ﺢﺿو ٔ ا ،يرﺎﺼﻧ ٔ ﻻا تد ، ج ، 4 ص ، 39 (. ﺎﻳ ﻲﻓ لﺎﻗﻴﻓ