• Aucun résultat trouvé

Tamedyazt n tegrawla di kra n temna

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Partager "Tamedyazt n tegrawla di kra n temna"

Copied!
104
0
0

Texte intégral

(1)

TASDAWIT AKLI MU END U L AO N TUBIRET AGEZDU N TUTLAYT D YIDLES AMAZI AGEZDU N TUTLAYT D YIDLES N TMAZI T

AKATAY N TAGGARA N TURAGT L.M.D

DEG TUTLAYT D YIDLES N TMAZI T

A

A

S

S

E

E

N

N

T

T

E

E

L

L

Tamedyazt n tegrawla

di kra n temna in n Tizi Uzzu:

“Tizi ennif, Dra lmizan,Tigzirt,Azeffun”

tasle t n wammud.

S lmendad: S ur: Mass: LAOUFI Amar

DAHMOUCHE Kahina TAZARAT Thilali TERMECHE Tassadit 2013,2014

(2)

-Tanmirt war tilas i wid-a -d yefkan afus d ameqran almi d taggara n

tezrawt-nte :

-I yimawlan-nte yer an ac al iwakken ad d-yas wass-a.

-Tanemirt i mass “ La ufi” i yellan i lmendad-nte deg uxeddim-a.

-Tanmirt tameqrant i mass “Taxerrubt Sliman” i -d yefkan afus n

lem awna deg umahil-a.

-I yergazen n yesetma “ li” d “Farid” i d a -d yefkan allalen nessemres

deg uxeddim-nte .

-Tanmirt i gma zizen “Sufyan” i yi fen afus n lem awna almi i d-yiwe

wass-a.

-I yemsul a i nega d a balu n yisefra i ef nga tazrawt-nte .

-I yiselmaden n ugezdu tamazi t yal yiwen s yisem-is.

-I yinelmaden n uswir wis kra n turagt d wid i a -d i awnen xer um s

wawal.

(3)

Tazwart ……….12

1)Uguren i d-nemmuger………13

2)Asisen n kra n temna in(Tizi wezzu,Dra lmizan,Tizi ennif akked effun)………..………...15

3)Awal ef yimsiwal………....….16

Ixef Amenzu :I/Tamedyazt taqbaylit tamensayt I -1/Tabadut n tmedyazt taqbaylit tamensayt……….19

I-2-/Talliyin n tmedyazt tamensayt……… ...20

2-a :Tallit n l erc d teqbilt :uqbel 1830………...20

2-b :Tallit n umnekcum a umi :1830 armi 1871………20

2-c :Tallit taberkant :1871 almi 1940………20

2-d :Tallit n twa anit (tagra lant) :1940 almi 1954……….……...20

2-e :Tallit n tegrawla……….……20

2-f :Tallit n timmunent……….…...20

I-2/Tiwsatin n tmedyazt taqbaylit tamensayt. 2-1-Tamedyazt n lfu ………....20 2-1-a:Urar………...20 2-1-b :Tibu in………....21 2-1-c:Azenzi n l enni………....…....21 2-2 :Tamedyazt n tyemmat : 2-2-a :Azuzen………...21 2-2-b :Aserqes………21 2-3-:Acewwiq………22

(4)

2-5 :Tamedyazt tadeyyanit……….23

2-6 :Tamedyazt n tegrawla……….23

I-3-tame ut taqbaylit akked d tmedyazt………24

Ixef wis : II/Tabadut n tmedyazt n tegrawla II-1 :Tabadut n tmedyazt n tegrawla er kra n yinagmayen……..26

1-a :Nacib (Y)………..…..27

1-b :Chemmakh (S)………....27

1-c :Ben Brahim (M)………..27

1-d :Djellaoui (M)………..27

1-e :Mehfoufi (M)………..28

1-f :Lesheb (R)………...28

II-2 :Isental n tmedyazt n tegrawla………....29

2-a :Seg wammud s umata……….29

2-a-1 :Acekke n yimjuhad………29

2-a-2 :Tigujjelt………...30

2-a-3 :Igumiyyen d lba el a umi………31

2-a-4 :I n lgirra……….33

2-a-5 :Ime asen (ccuhada)……… .34

2-a-6 :Timunnent……… .36

II-3 :Isental n tmedyazt n tegrawla di temna t n Tizi ennif…….37

3-1 :Asisen n temna t n Tizi ennif………..37 3-2 :Aserwes n yisental n tmedyazt n tegrawla ger temna in n Tizi Uzzu (Tigzirt ,Tizi ennif,A effun,Dra lmizan)

(5)

2-b :Tigujjelt………...38

2-c :Igumiyyen d lba el a umi………39

2-d :Nndama ef lexde n tmurt……….40

2-f :I n lgirra……….41

2-g :Ime asen………42

2-h :Ta eqranit n tlawin……….42

2-i :Timunnent………43

Ixef wis k ad :III/Tasle t n wammud n yisefra III/1 :Tasle t si tama n tal a………....45

A :Lebni n usefru………...45

A-1 :Akat n ufyir……….45

A-2-Tun iqt………..45

A-3 :Tame rut……….45

A-3-1 :Tame rut tu liqt………..45

A-3-2 :Tame rut tamexlu t……….45

A-4 :Taseddart……….45

A-5 :Tugniwin n u anib………...…45

A-5-1 :Takanit ……….46

A-5-2 :Aserwes………46

A-5-3 :Azamul……….46

A-5-4 :Allus……….….46

(6)

A-6-2 :Asefru alemmas………...47

A-6-3 :Asefru awezlan………47

III-2 :Tasle t si tama n tutlayt………48

III-3 :Tasle t n kra n yisefra n temna in-agi………..48

3-1 :Si tama n tal a……….48

3-2 :Si tama n tutlayt………..48

III-4 :Aserwes ger uku n temna in-agi……….48

Taggrayt ……...………56 Ummu n yidlisen……….58 Amawal………...62 Ammud n yisefra………64 Taflwit n yimsiwal………..102 Tike iwin……….….104.

(7)
(8)

Tazwart :

Idles amazi s umata,yegra-d deg u ric n timawit si zik,tasuta tetta a-tt-id i taye

Azal n tsekla taqbaylit meqqe ,d tsarist ne d tamedyazt,ttawin-t-d akk ef tudert d yidles akked umezruy-nsen.

Tasekla tamensayt taqbaylit tekka-d deg ubrid n timawit i d-yel an si tsuta

er taye armi i d-tewwe er tizi n wass-a . tasekla-agi teb a ef sin n yi ricen,

tasrit d tmedyazt .Tasekla-agi tedda-d deg ubrid n timawit,maca te ef am iq-is di tmetti taqbaylit,ur tru ara akk deg ubrid n tatut.Di tesrit , ad d- naf a as n

le naf yemgarraden :tumgist,taq t,tamacahut,timse raq,inzan akk d

lem un.Ddeqs deg-sen i a -d-yeww en er tizi n wass-a.Ma yella d tamedyazt tamensayt taqbeylit,si tama-s ugar n yisental i ef d-tewwi seg-sen ad

naf :tamedyazt n tyemmat ,tamedyazt n lfuru ,tamedyazt n lwaqt n

uxeddim,tamedyazt n um ezber,tamedyazt tadeyyanit,deg-s di en tamedyazt n tegrawla i ef d-newwi awal deg tezrawt-nte .Taneggarut-a yettawi-tt-id u ref azayri,lad a aqbayli ef wayen yexdem deg-s umnekcum a umi akk d lba el di tmurt-nne d wamek i yettidir ugdud ddaw n le kem amesba li d twa iwin d uxessar i yettru un ifadden.Amsehres as ulama yerra fell-asen azaglu ,maca ur

ye i ara afrayen d i ulfan n ugdud seg wayen i un ad yeqqim deg

ulawen-nsen ,imi i ulfan-agi u alen d allal swayes i ttmagaren a daw ;allal-agi d tamedyazt i d-ttawin.

Amedyaz as yella di yiwet n taddart,maca ye a d acu i yellan di tmurt s umata,imi ula d imedyazen n Tizi wezzu,am nutni am imedyazen-nni en i d-yewwin ef enf-agi n tmedyazt.

Tamedyazt n tegrawla ur llint ara fell-as a as n tezrawin,kra kan n

yinagmayen i yuran fell-as am Mulud M emri,Mu emmed ellawi,Mhenna

Ma fufi,Mal a Ben Brahim, atg.Ula d im en i yecfan i enf-a n

tmedyazt,a as seg-sen i yew en le fu Rebbi,ma d wiyya ttun-ten imi a as n wakud i i eddan ef temharsa.

Tasekla-agi nne i yellan d timawit,yessefk fell-ane ad tt-id-negmer imi tuklal ad tili d ayen yettwarun ad tt-nettaf deg yidlisen ad tt-id-afen wid i d-iteddun uqbel ad ifat l al ne ad tru deg ubrid n tatut imi wid i ten-id-yettawin ur d-grin ara s wa as.

(9)

Nkenti iswi-nte seg tezrawt-agi,ad d-nawi ne ad negmer enf-agi n

tmedyazt wa d nesse biber ef wayen I d-yeqqimen deg-s skud mazal kra n wid I asen-d-yecfan,deg-s ad ne re ad negg aserwes n tmedyazt-agi ger kra n

temna in n Tizi Uzzu.

Tazrawt-nte ,tebna ef wammud n yisefra i d-negmer di tudrin-agi

yemgaraden n Tizi Uzzu.Ammud-a yes a azal n 50 n yisefra,negmer-iten-id s ubrid n tsastant,nura-ten ilmend n ususru-nsent.

Ma d ayen yerzan lebni n uxeddim-a,neb a-t ef k ad (3) n yi ricen.Ixef amezwaru yettmeslay-d ef tewsatin timensayi n tmedyazt taqbaylit.

Ixef wis sin yettmeslay-d ef wamek i d-sbadun kra n yinagmayen

tamedyazt-agi n tegrawla akked yisental n tmedyazt n tegrawla seg wammud i d-negmer.

Ma d ixef aneggaru,deg-s ad negg tasle t i kra n yisefra seg wammud i yemgarraden tamna t.

Tamukrist :

Tazrawt-agi i nexdem,ad tili d agmar n kra n yisefra i d-ttawin yimdanen di tallit-nni n tegrawla di kra n temna in n Tizi Uzzu,d tesle t n usentel-agi n

tmedyazt n uzbu di temna in-agi,d a iwakken ad nessiwe leqdic-nte er

taggara,yewwi-d fell-ante ad nexdem tamukrist i umahil-nte ,fell-as ad yebnu leqdic.

Ihi,d acu i neb a ad d-nini s tmedyazt n tegrawla ? D acu-t wazal i tes a di tmurt n leqbayel s umata ?

D acu i d-yegran si tmedyazt n tegrawla di kra n temna in-agi n Tizi Uzzu ? D acu i d amgired i yellan ger temna in n Tizi Uzzu deg usentel n tmedyazt n uzbu ?

Uguren i d-nemmuger :

Deg te zi n umahil-nte ,a as n wuguren i d-nemlal deg unadi i nexdem,uguren-agi mgarraden,nezmer ad ten-naf d wid yerzan lex as n yidlisen,d tidet llan wa as n yidlisen i d-yettmeslayen ef tmedyazt

(10)

di en ur nezmir ara ad nedlu akk ef wid i d-yettmeslayen ef tmedyazt,imi ulac amek ara ten-id-nawi.

Ugur-nni en i d-a yemmugren,mi ara nerzu er temsiwelt ara d a -d-yawin asefru,nettaf-itent me sub ttunt ne ur cfint ara ef wa as seg-sen,yezmer ad a -t-id-tebdu kan ad te bes,imi cfawa tebda tettru u-asent.

Yella di en wanda i d-nufa kra n tem in ur d a int ara ad nmel

ismawen-nsent ne ad ne ef isefra-nni s ttawil n kra n wallal am uglaway.

Afran n usentel :

Asentel n tmedyazt n tegrawla d tanesba urt,imi di tallit n temharsa yal taddart ad tafe wid yessefran ef tegrawla.

Ihi d ay-agi i a -ye an ad nefren asentel-a w ad nexdem tazrewt-nte

fell-as,ma d iswi-nte seg unadi-agi d agmar n yisefra i yebdan ttru un deg walla n

kra n yimdanen,imi tamedyazt-a d annar wessi en anda i en

yimdanen,tamedyazt-a d annar wessi en anda i en yimdanen i ulfan-nsen di

tegnatin-nni,ssufu en-d ayen yellan deg ulawen-nsen n lem ani.

enf-a n tmedyazt yemgarrad si temna t er taye ,am wakken i d-nenna di

tmukrist,ne ad d-nessebgen d acu-t umgired-a,d wanda i nezmer ad t-naf,d

(11)

A-Asisen n kra n temna in n tizi Uzzu:

Newwi-d kra nkan n yisallen ef temna in-agi1:

1-Azeffun:

Tusa-as-d si tama n ugafa Illel agrakal ,seg tama n unzul ta iwant n Aqaru A rib ,ma si l iha n usammer d tamna t n Yiflisen seg l iha n umalu Ait Cfa a ,tes a “126.66 km²”,tes a azal n “16847” yimezde .

2-Tigzirt:

Tusa-as-d si tama n ugafa Illel agrakal,seg tama n unzul ta iwant n Bujima ,ma si l iha n usammer d tamna t n Mizrana , seg l iha n umalu Iflisen ,tes a “41.68 km²”,tes a azal n “11962” yimezde .

3- Dra lmizan:

Tusa-as-d si tama n ugafa tamena t Nait ya ya Mussa ,seg tama n unzul

ta iwant n Tubirt ,ma si l iha n usammer d tamna t n Tizi ennif , seg l iha n umalu in zawiya ,tes a “80.84km²”,tes a azal n “38886” yimezde .

B)- Awal ef yimsiwal:

Timawit te ef adeg d alqayan di temna in n Tizi Uzzu, akken yella l al di

temna in-nni en n tudrin n Leqbayel, imi ayen i a -d-yiw en er tizi n wass-a d ayen d-yusan seg u fa n wat zik n yisefra, timucuha, inzan d le wayed …atg, ad naf timedyazin n temna in n tizi wezzu, d tid i i ef en a as n yisefra-agi n

tmedyazt n tegrawla seg wasmi i tent-tu d timec seg tem arin n tudrin-nsent,

d tem arin n tudrin ani er zew ent, ayen i tent-ye an ttwasnent a as di tizi n

wass-a.

Ad naf timedyazin-a ef ent isefra-agi i wakken ad muddent tab est I

yimjuhad, da en ad rrent tileqqubin i ya dawen, ttakent-yes-sent lem un, eff ent enf-agi n tmedyazt imi teshel, fessuset ef walla -nsent, yerna isefra-yagi jemmi ent-ten medden di tegnatin n lqer .

(12)

Timedyazin-agi ttwassnent s wa as di temna in n tizi wezzu ad tent-id-naf llant akk di yal asmekti ef unekcum a umi. Ad tent-id-nebder yal ta s tudert-is, tulmisin-is.

A-1- Tamedyazt Sa diya :

ebbaziz Sa diya, ssawalen-as Ta eddadit, tlul di 02 me res 1938, tezwe

er temna t n Ulad Meryen i ye afaren ta iwant n Tizi ennif, tu yiwen n urgaz seg twacult n em i, isem-is li, awal-is yewzen, at taddart akk emlen-tt

ef waya ssawalen-as ma ad texdem time riwin di tefsut n Yimazi en iwakken

ad asen-d-ssefru.Nanna Sa diya d tarqaqant, ma i d taceb ant ma i d

taberkant, udem-is yekmec acku meqqret di le mer, t ac ula d lgirra, yerna lqedd-is ibedd, di llebsa-s t emmel ad tells tikssiwin, d tme remt ef uqerruy-is.tessen tutlayt taqbaylit akked ta rabt.

A-2-Tamedyazt Fa ma:

em i Fa ma,tes a 70 n iseggasen di le meris, akken ur teb i ara ad a

-d-tmud a as n yisallen fell-as,slid isem-is d le mer-is.Ula d nekkenti as nessen-itt maca nedda-as di leb i,neb a kan ad d-nini dakken te fe annaw-agi n tmedyazt n tegrawla,n temna t n Tizi ennif,tessemras tutlayt taqbaylit.

A-3- Tamedyazt Dahbiya:

Beggac Dahbiya,ssawalen-as tabeggact,tes a 73 n yiseggasen di la,lasel-is

d tamna t n Tizi ennif,tezwe kan din.D ta arant,di tbeddi d talemmast,

udem-is yekmec d taberkant ur tekcim ara er u erbaz,tessen kan tutlayt tamazi t.

(13)

A-4-Tamedyazt Za zi

:

Lwagnuni Za zi,tes a 78 n yiseggasen di la mer-is,ssawalen-as tawdi t

acku setiminen-t medden ef sser nsen d cci nsen d ta eqqanit,tlul di temna t n Dra Lmizan,d tareqqaqt n wammas d tamel ant udem-is yekmec luma na mazzal-tt te hed,tessen tutlayt n ta rabt akked tefransist.

A-4- Tamedyazt Wardiya:

D yiwet seg tid-ak i ef en tamedyazt n tegrawla, tes a 75 n yiseggasen di la mer-is, t ac tallit n umnekcum arumi,seg temna t n Uzeffun, ur-d newwi ara

as n yisallen fell-as acku ur teb i ara tessen tutlayt n tefransist.

A-5-Tamedyazt lima:

Xaldi lima tes a 76 n yiseggasen di la emer-is,seg Tqub in I yetaba en I

temna t n Tigzirt,d ta galt, tessemras krad n tutlayin taqbaylit, ta rabt akked tefransist,ta fe a as n tmedyazin ger-sent tamedyazt n tegrawla.

(14)
(15)

Isental i d-ttawin yimedyazen deg yisefra-nsen maci d yiwen, yerna yal asentel yu abrid-is iman-is ef waya , tamedyazt n leqbayel tezmer ad tes u

as n tewsatin.

I-Tamedyazt taqbaylit tamensayt :

-I-1-Tabadut n tmedyazt taqbaylit :

Tamedyazt taqbaylit d tin yeddan deg umezruy ,yerna d tin yellan d timawit ,

tettru u seg yimi er ume , as melmi id-nulfan wammuden n tmedyazt

yettwarun , ihi tamedyazt taqbaylit d tin ye fen amkan s tehri deg tmetti taqbaylit imi di yal tamnad ad d-naf tes a imedyazen d tmedyazt-ines , anerni n tmedyazt

ef wakken id-yenna S,Chaker deg udlis-ines : « Tamedyazt tamazi t n leqbayel, d tin id-i eddan ef sdis n talliyin » 1.

I- 2-Talliyiyin n tmedyazt tamensayt :

-2-a/Tallit n l erc d teqbilt : uqbel 1830.

Seg u ris amenzu n tmedyazt almi 1830, tettawi-d tmedyazt ef um ezber d umennu ger teqbilin.

-2-b/Tallit n unekcum a umi :1830 almi 1871.

Asentel agejdan deg tallit-agi d tamedyazt n uzbu

-2-c/Tallit taberkant :1871almi 1940.

Ulac kra n umaynut di tmedyazt

-2-d/Tallit n twa anit(tizer lant) :1940 almi 1954.

Tamedyazt di tallit-agi tewwi-d ef twa anit.

-2-e/Tallit n tegrawla :

Tawwi-d ef tmedyazt n tegrawla s umata amek id-tekker,amek tedda ,d wamek itt-uqubel ugdud azzayri .

1 - Chaker.(S) , La langue de la poésie kabylie in Cahiers de littérature

(16)

-2-f/Tallit n timunnent :

Asentel n tmedyazt d tamagit , ihi s umata tamedyazt n teqbaylit d tin i yeddan amecwar ezzifen deg umezruy , t edda-d seg tansayit , tennarna almi d tizi n wass-a di tatrarit , tewwi-d a as n yisental imaynuten i tmedyazt taqbaylit.

I-2- Tiwsatin n tmedyazt taqbaylit tamensayt:.

Llan seddis (6) n tewsatin akken itent-nufa ,deg udlis n M.Djellaoui (2007 :64)2 ,

tiwsatin-a d ti-gi :

2-1/Tamedyazt n lfuru :

Tamedyazt-agi teb a ef k ad (3) n le naf « urar ,tibu arin , d uzenzi n enni ».

2 -1-a- Urar :

D tagnit n lfer yettwasnen di tmetti taqbaylit tamensayt , d awal id-yemmalen inumak n unecre d tukksa n lxiq .

yeb a ef sin n le naf igejdanen :

Yella win id-ttawin yirgazen berra n uxxam deg usqif ne deg umra , yella wurar i xeddemen-t tlawin daxel n uxxam deg-s id-ssebganen-t tidma ayen s

an-t d an-tahuski d ccba a , d wayen yellan d an-tamusni d cc ara di cc ne deg

yisefra.(Djellaoui,2007,p54,p55)3.

ur Mahfoufi ,urar yeb a ef sin n ye ricen imeqqranen (1992 :p114-p138)4

Amezwaru ,yettili-d tameddit n tma ra s wayen akk yes an assa er tuqna n

enni d tbu arin .

Ma d urar wis sin ,yettili-d mi ara tawe teslit s axxam-is , lad a urar-nni ideg

ara ad-te i teslit tazeqqa n cc .

2 -Djellaoui (M),Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit,Ed.HCA,2007.p64. 3 -Djellaoui(M),ibid,p54,p55.

4 -Mahfoufi (M),Chants kabyle de la guerre d’indépendance,(Algérie,1954-1962),Ed.seguier

(17)

-2-1-b- Tibu arin :

ur Djellaoui , (2007,p64), tibu arin ne asbu er d asfillet i s aya d wayen akk ara ad-yeglun s wayen yelhan i twacult .

ur F.Ait Froukh (1993 :p71), tibu arin d yiwen n enf n yisefra id-ttawin-t tlawin di tegnatin n lfuru ,ssexdamen-t deg-s ta ect-nsen-t wa d-s , mebla allalen-nni en n ccna .Tibu arin d awal nni en yekkan seg u ar « b r » id-yemmalen deg unamek-ines « s aya d cci ».

-2-1-c-Azenzi n l enni :

Azenzi n l enni yemgarrad ef tbu arin d wurar , imi netta yebna ef yisefra id-yettawi umedyaz yettwasnen , yes an tirmit di tmedyazt .Dawal n tmedyazt usrid ur neqqin ara s wallalen n ccna yettili-d tikwal d am3ezber gar sin n yimdanen , isefra n uzenzi n l enni i yesseqdac umedyaz , deg-sen azamul d yinumak uffiren yecban tiqnu in , (Djellaoui,2007 :73).

-2-2-Tamedyazt n tyemmat :

Tes a sin n ye ricen : azuzen d userqes .

-2-2-a- Azuzen :

D enf n tmedyazt id-tettawi tyemmat s tjinatin d cnawi ninen , mi ara ad teb u ad tesgen l ufan-is.(Djellaoui , 2007:13).

D yiwen n enf n yisefra id-ttawin di ddunit me a ( Zomthor , 1983:91 )5

D tu ac s wayes tesgan tyemmat llufan-is , (M.A.Salhi , 2001:211 ). Tigawt-a n uzuzen tes a ismawen-nni en am : ahuzzu , adewwe akked asberber

ef akken id-yenna Mhenna Mahfoufi (1992:p262) , isefra n uzuzen ,

tettawi-ten-id kan tme ut wa d-s deg uxxam , ama deg urebbi-is ne ef

uzagur-is.

(18)

-2-2-b-Aserqes :

ef wakken id-yenna J.M.Dallet deg wawal-is : ( Dawal id- yemmalen asengez n llufan s igenni ).

Tayemmat iwakken ad d-tessewjed tagnit n userqes , ad rebbe , ne ad te el

arren-is , s sin ifassen ad te ef l ufan s le der qbala- ines , imiren ad tebdu deg uceddu d userqes , tiqejjirin n llufan ad d-ttrusun s telwe d lxeffa s ufella n

tgecrar-is .p26. Tamedyazt n userqes temgarad , ef tin n uzuzen deg wa as n wudmawen , ad

d-nebder d amedya , tignatin n tmenna , yiwet tessakay , taye tesganay.p38.

-2-3-Acewwiq:

ur Djellaoui (2007:p41 ),amdan aqbayli , d argaz ne d tame ut , yeslalay-d assa i ahden gar lec al-is d kra n cnawi d yicewwiqen id-yettawi s l en n ta ect-is , icewwiqen-a , la el-nsen d tamedyazt ,d awal yes an lem ani , yenna-d yenna-da en , acewwiq yenna-d yiwen n enf gar le naf tamensayt, , yusa-yenna-d yisem-a seg

umyag “cewweq” i yes an anamek n “ccna s ut a layen yessakayen” Acewwiq , yettawi-t-id umdan ne tarba t n yimdanen , s usexdem n ta ect , war

allalen wiya n u awan.

Ger tegnatin ideg id-yettawi umdan , acewwiq ad d-nebder : aze a , asendu , tiwizi , atg.

-2-4-Am ezber :

ur Ait Faroukh (1994 : p18,19 )6 , am ezber ne am ezzer d ambeddel n

wawal s tmedyazt tusridt , ne yettwacnan gar urgaz d tme ut , tam art d teslit-is , gar snat n tlawin , gar sin n yimedyazen , ne gar snat n trebba , am

yimawlan n yisli d wid n teslit . Tikwal am ezber yettu al d amce ew n tidet gar sin n yimdanen ur nettemsefham ara .

6 -Ait Ferroukh(M).Ethnopoétique berber,le cas de la poésie orale kabyle,thése pour le doctorat,soutenue à la

(19)

Am ezber er Mahfoufi (1992:p239) , yes a anamek n “ucekker ne le cer”, id-yessebgan umdan mgal amdan-nni en.

Gar n le naf n um ezber ad d-naf :

-Am ezber n u bas , am ezber n wurar ,am ezber gar yimedyazen , am ezber n twizi .

-2-5-Tamedyazt tadeyyanit :

Asefru adeyyani , d udem-nni en deg wannar n usnulfu n tmedyazt taqdimt, ye ef amkan wessi en di tudert n umdan aqbayli , i yes iyesse had assa en n lliman akked d teflas gar-as d win it-id-ixelqen (Djellaoui , 2007 :p95 ). Deg tmedyazt tadeyyanit , llan krad n le naf : adekker , tiqsi in n ddin akked tamedyazt ta ufit.

-2-6-Tamedyazt n tegrawla :

Sumata , tamedyazt n tegrawla ne uzbu d tin id-yettawin ef tegrawliwin ti erfanin tettbeggin-d s wudem ubriz ayen yexdem u umi d lba el ur

nettwaglam di tudrin d iderman , d wayen ddren imezda ddaw n lmerta n twa iwin akked txe arin yesserhaben . (Djellaoui , 2007 :p 120 ).

I-3-Tame ut taqbaylit akked tmedyazt :

Tame ut taqbaylit ur d-tban ara kan di tmetti imi ne ra d akken tes a azal d ameqqran deg wannar n wesnulfu akked wudem igerzen a as.

Add-naf te a-d late -is d ameqq an di tsekla imi texdem a as ama d timucuha d

temse raq ne ayen ya nan tamedyazt , di enf-agi id-tufrar a as .

Tessefra ef tedyanin i errun d wuguren id-tettemlili di tudert-is akked i ulfan-is l if , lmut ,lqer ,ttrebga ,atg.

(20)

Si tama er taye tame ut tettawi-d tamedyazt ne tessefruy tudert-is n yal ass , ma nemmuqel amek i tessefruy tme ut ne amek id-yettili usnulfu n tmedyazt-agi ad naf dakken isefra-ines , ttasen-d we d-nsen , mi ara te ru tedyant am lmut

: t ezzen , ittxiq wul-is i ur seg wayen t us si lefraq , l , ime awen-nni

tettbegin-iten-id deg usefru , thedde -d ef lqer s kra n wawalen iceb en yes a lme na d lmizan .

Y.Nacib yenna-d : “tamedyazt tlul-d teqqim deg walla n tlawin-agi as akken ur rin-t “.7

S waya ad d-nini tamedyazt n tme ut tes a azal d ameq an di tmetti taqbaylit.

Deg yixef-a,nessawe ad d-nmeslay ef tmedyazt taqbaylit tamensayt s umata, ma yella deg yixef wis sin, awal ad d-yili s telqi ef tmedyazt n tegrawla i ef yebna umahil-nte .

(21)
(22)

Tamedyazt n uzbu ne n tegrawla, d yiwen n ssenf n tmedyazt taqbaylit tamensayt i yerzan yiwet n tallit i i eddan ef tmurt n Lezzayer, lad a tamna t n Leqbayel.

Ay-a iban-d deg yisental n yisefra n uzbu i yellan deg wammud-nte id negmer.

II- Tabadut n tmedyazt n tegrawla :

I -nni seg umenzu n Novembre , anda i tlul tegrawla n 45 d win iwumi cfan izzayriyyen me a ,ass-nni i yebda umennu d u areb ef tmurt n Lezzayer mgal

daw a umi kren-d akk ad na en ef tmurt iwakken ad ssuf en a umi wa

ad-awin tilelli ad rren l erma i tmurt-nsen .

Am akken ne ra lba el d lmenker i yexdem u umi deg ugdud azzayri , me na xas akken ur kkawen ara ifadden-nsen ne ur srisen ara lesla -nsen lame na ru en ulin s adrar wwten akk s wayen iwumi zemren . Ayagi akk i uza tamurt n leqbayel s wa as , yal tawacult tefka-d mmi-s d amjahed am akken ara ad naf ttwahudden yexxamen r an lexlawi.

Tagrawla-agi d wayen akk i yexdem urumi di tmurt , te a-d late -is d ameqqran

di tnefist n yimdanen lad a tilawin . Ayen itent-ye an ad ssefrun-t ad

beggnen-t lexsa a id-beggnen-te a Fransa di tmurt . Annect-agi yella-d d ssebba akken ad banen-t

tlawin yessefrayen . Tigi d tid i ren i wayen ye ran d yemdanen di tegrawla

ma d tid yessefrayen seg wasmi i tewwi lzzayer tilelli , ssebba d isefra n

tlawin-agi timezwura iwumi tte essisen-t1

Tamedyazt n tegrawla d tin yettna en mgal Fransa tessebgin-d ine ruyen d

wayen akk id-te a Fransa di tmurt .

1-Ould Fella(A),El hawiya El wataniya wa istiqlaliyat ataqafa el amazi iya,mémoire de

(23)

II-1-Tabadut n tmedyazt n tegrawla er kra n yinagmayen

:

1-a- Nacib (Y):

Yemmeslay-d Youcef Nacib ef tmedyazt-a n uzbu , yenna-d d akken deg

unamek-is , ad tett s l d lixsa i yellan di tallit-nni . Yenna-d da en

d tamedyazt id-ttawin ef tegrawliwin mgal amnekcam a umi , yettifi d l

D wurfan ef wayen i errun n txe arin di cci akked le wa abe da tamsalt n

nnif d l erma yettagezren .2

1-b-Chemakh (S) :

Yemmeslay-d ef tmedyazt n tegrawla deg tezwart i yura i wudlis n Lesheb, deg usebtar wis 5, ef enf-a n tmedyazt ,yenna-d deg-s d akken tamedyazt-a d yiwet n tal a n tenfalit n tsekla timawit taqbaylit . D tanfalit tamatut deg yal taddart.

Nezmer ad d-nini tamedyazt-a d lemri n tmetti , acku tettara-d rru i tmetti .

1-c- Ben Brahim (M):

Tamedyazt n tegrawla maci d tamedyazt n menwala , txeddem lwajeb meqq en iwakken ad t iwen imjuhad . Nezmer ad d-nini d lesla n umjahed

irezzu fell-as iwakken ad as-d-nmud tab est i ljihad.3

Tenna-d : “ Tamedyazt n tegrawla d tin yettna en megal Fran a,tesbeggin-d

in ruyen d wayen akk id-te a Fransa di tmurt”.4

Am akken tettkemmil deg wawal-is teqqar-d akken tamedyazt-agi n tegrawla 1954,tufrar-d s yiwen wudem axa ar tes a asirem er sdat akken ad-ban tafat

2 -Nacib(Y),Antropologie de la poésie kabyle,Ed.Andalouse,Alger,1993.p.46.

3 -BEN BRAHIM(M) ?,ibid ,la poésie populaire Kabyle et la resitance à la colonisation de 1980 à 1962,thése de 3

cycle,soutenue à l’EHESS ,sous direction de C.L.Dujardin,paris,1982,p,118.

4 -Ben.Brahim(M),op.cite,p41.’c’est une resistance , la tente , dissimulée , marquant une nouvelle opposition à

(24)

akked tilelli,ad yeffe we daw si tmurt.D tamedyazt ittaken rru i tegrawla akken ad ye her uzekka igerzen

1-d- Djellaoui(M) :

Iwekked-d d akken tamedyazt n uzbu ne tin id-ttawin ef tegrawliwin ti erfanin tettbeggin-d s wudem ubriz ayen yexdem u umi n lba el ur

nettwaglam ara di tudrin d iderman , d wayen ddren imezda ddaw n lmerta n twa iwin akked txettarin yesserhaben .

1-e-Mahfoufi(M) :

Tamedyazt n uzbu , ur teqqin ara kan gar yimdanen i yettidiren yir li ala di tallit-nni n unekcum a umi , me na tu al tban-d s wudem-nni en , iwumi neqqar tamedyazt n lgirra yettwacnan ne inaciden .

Ay-a yemmeslay-d fell-as Mahfoufi ( 2002 : 33 )5 , anda id-yenna d akken ,

tamedyazt-a ne inaciden-a , s an azal meqqren , acku tettak-d affud d usirem i win ara as-yeslen teslalay-d tab est deg wul n yilem yen n tallit-nni .

Ad nebder kra seg wid yuran ef inaciden-a : -Ait med : tura qrib ad nenna

-Mu end Said ic : Ay ilem yen beggset -L imac li : Ay ilem yen kker-t fell-awen

1-f- Remden (L)

:

Yura ef tmedyazt n lgirra di tallit-nni ( 1954 : 1962 ). Yenna-d d akken tamedyazt-a d asefru n usirem i u ref aqbayli . Yenna-d da en tamedyazt n tegrawla n timunent n lezzayer ( 1954 : 1962 ) , d tasekla timawit yeqqar-itt-id

ref di tallit-nni n umnekcum a umi iwakken ad d-inamell ayen it-ixu en , d

usirem-is , d wayen yezmer ad t-yexdem .6

5 - Mahfoufi(M) Op.cit.p33.

(25)

II-2 –Isental n tmedyazt n tegrawla :

2-a-Seg wammud s umata :

2--a-1-Acekker n yimjuhad

:

Asentel-agi uqten fell-as isefra , imedyazen i wakken ad-asen-rnun afud d teb est i yimjuhad wa ad kemlen er zdat.

Tamedyazt-agi txeddem lwajeb iqeddsen i wakken ad t iwnen imjuhad , nezmer

ad d-nini d lesla n umjahed , akken id-yenna Ben Brahim (1982 : 118).7

Akken id- tenna tmedyazt , Fa ma8 seg temna t n Tizi ennif :

Asefru :9

Krim Belqasem Ucbi n lahdur La lam-inek icid L amma tefra

Tenna-d da en tmedyazt lima10 seg temna t n Tigzirt :

Asefru:11

A ta Si miruc yusa-d Yewwi-d abrid n yi zer Yettenbih ay-atmaten Ur teddu-t akked listi mar Kura u-t ay-atmaten

A tan da en Wardiya seg temna t n U effun d acu id-tewwi deg sefru-is12 :

7 - Ben.Brahim(M) op.cit. (1982-p118) 8 -u al er tfilwit n yimsiwal.p

9 -U al er wammud n yisefra n Tizi ennif,asefru wis 10. 10 -U al er tfilwit n yimsiwal.p

(26)

Dda sliman At De man Argaz aberkan

Awin yemmuten ger iberdan

Ula d tamedyazt Za zi13 di temna t n Dra Lmizan tenna-d deg usefru-is14 :

Al usin n A mer A ta inat n uqemun Lukan ifeddu wayla Ak-id nefdu s umelyun .

2-a-2- Tiggujelt :

Tame ut taqbaylit , tes edda l if , argaz yeffe seg uxxam , yedder ne yemmut ur te ri , arraw-is deg uxxam steqsayen ef baba-tsen , ur tes i lejwab

ef isteqsiyyen-nsen . Akken id-yenna Y . Nacib (1993 : 64 ) ,” llan kra n yisefra

ttifi en d l d wurfan acku deg usentel-nsen yettban-d am temsalt n

tiggujjelt”15 .

Akka id-tenna tmedyazt lima seg temna t n tigzirt deg usefru-ines16 :

Yekker umjahed ad iru

Ye a mmi-s di ddu

Yettwe i di tme ut-is

12 - U al er wammud n yisefra n Uzeffun,asefru wis 04. 13 -U al er tfelwit n yimsiwal.p

14 -- U al er wammud n yisefra n Dra lmizan,asefru wis 04.

15 -Nacib(Y) op.cit.p64

(27)

Tame ut rebbi arraw-im ader ccaref-im

Tamedyazt Wardiya17 seg temna t n U effun ata d acu id-tewwi deg usefru-is18

:

Ay-ttme id a baba mmi

Nnan-as a yemma-s ber Ssebya-m yellan d l ayeb Ad d-ilal d nekkeni

2-a-3- Igumiyen d lba el a umi :

Asentel-agi ye uqqet s wa as deg isefra id-negmer , lba el d lax ara i texdem Fransa deg tmurt n Lezzayer , yeqqim deg walla n yemdanen , s erqen , n an ,

eqren tilawin , iwakken ad aw en er lmujahdin , u alen ttekellixen i wayt n tuddar tte awanen-ten , wigi iwumi qqaren igumiyyen .

Akka id-tenna tmedyazt Sa3diya seg temna t n Tizi ennif deg usefru-ines : Buras yeffe d agumi

D tame ut it- unan

Yerwel ye a-d n ami

Buras yeffe d agumi

Maci aca n yirgazen id-igumiyen luma na ula d tulawin ddan-t deg ubrid-agi znuzun-t atmaten-nsen-t , akken id-tenna tmedyazt Za zi seg temna t n Dra

Lmizan :19

17 -U al er tfelwit n yimsiwal.p

18 - U al er wammud n yisefra n Uzeffun,asefru wis 07. 19 -- U al er wammud n yisefra n Dra lmizan, asefru wis 06.

(28)

Taqsi t texdem L uhar

Teceyya -d ur-i s amalu Yelli-s tsebba lqahwa Ma d nettat tezha-ane Yeffe Si Crif er berra

Tewwi-d da en Wardiya seg temna t n Uzeffun asefru-agi20 :

Ata ya at aya urumi Si Lezzayer yebda a elles Yewwi-d ar bu tsura Yerna-d a erbi i teqqes

Ma d tamedyazt lima seg temna t n Tigzirt tenna-d deg usefru-is21:

Kunwi ay igumiyen Ur t ezbem i nnif-nwen Tedda-m akk akked irumyen Asmi ara tefru lgirra

Ad-ak nezlun am akraren .

20 --- U al er wammud n yisefra n Uzeffun,asefru wis 06. 21 - U al er wammud n yisefra n Tegzirt,asefru wis 02.

(29)

2-a-4- I n lgirra :

Yebda umennu amenzu n Novembre , deg yi , nnu en izzayriyen urben i wakken ad ssuf en a daw arumi wa ad-awin tilelli , asentel-agi ye uqet s wa as , ad naf timedyazin wwin-t-d fella-s .

Tamedyazt lima seg temna t n Tegzirt tenna-d22 :

Imjuhad assen mi-ff en S Rebbi nedhen

Nnebi yedda d alemmas Mi f en deg wass n tlata Cfi am ass-a

Ma d tamedyazt Wardiya seg temna t n Uzeffun tenna-d 23:

Ass n lexmis ta eb it Rem an tawa it L esker mi ttalin Mi i edda uzeffuf n rre Nukni n il d tamessali

Tamedyazt Za zi seg temna t n Dra Lmizan tenna-d:24

Ass n l em a tamessast

22 - U al er wammud n yisefra n Tegzirt,asefru wis 01. 23 -- U al er wammud n yisefra n Uzeffun,asefru wis 07. 24 - U al er wammud n yisefra n Dra lmizan,asefru wis 05.

(30)

Tin yer ran ad d-tass Sireklen-d i erkiwen Sireklen-d ef At Yem

Ma d tamedyazt Sa diya seg temna t n Tizi ennif tenna-d25 :

Isti mar bu lem ani Yetthuddun deg ixxamen Mi slan lmujahdin

Qel en s nser i begsen ef rebbi yakk nedhen.

2-a-5- Ime rasen ; ccuhada:

D asentel id-yiwin ef ccuhada , yenna-d

Djellaoui (2007 : 167 )26, d akken tame ut ass-nni mi ara as-yemmet wargaz-is

ne mmi-s , tbeqqu ad d-tessufe ayen yellan deg wul-is s usefru .

Tamedyazt Wardiya seg temna t n Uzeffun deg usefru-is:27 :

D lmar a n lmujahidin Wid-ak yett allan sba Anda akken ffuden ur swin Uzlen-t tregwa n yidammen Yem i-d umgu n tteffa .

Ma d tamedyazt n lima seg temna t n tigzirt tenna-d28:

25 - U al er wammud n yisefra n Tizi ennif, asefru wis 26 -Djellaoui(M) ,op.cit p167.

27 - U al er wammud n yisefra n Uzeffun,asefru wis 04. 28 - U al er wammud n yisefra n Tegzirt,asefru wis 03.

(31)

Na ya-t-id s ddima

Yar em ccuhada er fella-s ne li Deg idurar ezzifen

Di ra a layen

Tes a-d iregazen

Ma d tamedyazt Za zi di temna t n Dra Lmizan tenna-d 29:

.

A L usin n A mer A ta inat n uqelmun Lukan i yefeddu wayla Ak-id nefdu s umelyun Ass mi d fransa ik-yen an Te a lmugahdin la ttrun.

2-a-6- Timmunent :

Isefra id-yettmeslayen ef timmunent llan s wa as acku imdanen Izayriyyen sbegnen-d lfer -nsen i ttra un d la wam , d a imedyazen ufan-t d tagnit iwakken ad ssefrun .

R . Lesheb , (2008 : 13 )30 , yenna-d dakken tamedyazt-a d asefru n usirem i

ref aqbayli .

Tamedyazt n lima seg temna t n Tegzirt tenna-d31 :

La lam yetthuzzu-t wa u

29 -- U al er wammud n yisefra n Dra lmizan,asefru wis 03. 30 - Lesheb(R)op.cit,p13

(32)

Nekkeni nefra

Ger uzegzaw d umellal D itri n sba

La lam yetthuzzu-t wa u Nekkeni nefra .

Ma seg temna t n Dra Lmizan tamedyazt Za zi tenna-d32 :

A Mu n Nnacid Ay afri n dda La lam tewwi t-id L amma ad tefra .

Ma d tamedyazt n Mal a33 seg temna t n Tigzirt tewwi-d :

Ggulen ur d-kcimen s axxam Siwa ma wwin-d drapu Ah ya y-arrac n tmurt Arumi tura yemmut.

II-3)- Isental n tmedyazt n tegrawla di temna t n Tizi ennif :

3-1- Asissen n temna t n Tizi ennif :

Tizi ennif , tedder tallit n unekcum arumi aseggas n 1871 .D tin id-yufraren s tfella t aba da tiriwa , deg tallit n unekcum afransis , ta iwant n Tizi

32 - U al er wammud n yisefra n Dra lmizan,asefru wis 02. 33 -U al er tfelwit n yimsiwal.p

(33)

ennif teb ed ef Lezzayer tamana t s 100 km si l iha n usammar , ma ef Tizi Wezzu teb ed s 50 km si l iha n umalu .

Tizi ennif tes3a 32 n yigiman34 n yimezde ma d tagruma- yis tiwe er

47,01km² , tezzi-yas-d seg tama n usammar Dra Lmizan , si tama n umalu ta iwant n Mekira , seg ugafa d ta iwant n Mekira , seg wen ul d ta iwant n Qadiriya , i yettaba en tawilayt n tubirett ; d tin yes an am (8) n yigiwen n yimezde , ma d ayen ya nan i erbazen ad d-naf 16 n yi erbazen imenza , semmus (5) n yi erbazen ilemmasen d snat n tesnawiyin .

Ma d ayen ya nan imezda ad naf aneqqis n yimalayen 51% ma d aneqqis35 n

wuntiyen 49% .

Tes a yiwen n wannar win iwumi qqaren annar n t iwant , tes a da en yiwen n usardi n ulmud .36

Imezda n t iwant n Tizi ennif fkan azal d ameq an i wakal yettwasxedmen i tfella t am ( azemmur , iferki , tiriwa , aferran d ttrebga n yi ersiwen am ( izgaren , ulli ,... ).

D ta i d ta iwant n Tizi ennif ( isallen-a newwi-ten-id seg t iwant n Tizi ennif )37

34 - yigiman:alef

35 - Boutlioua(H),Aneqqis:rapport, ,lexique birlingue Français tamazi t,Ed decembre 2005. 36 -Aserdi:ulmud(centre de formation proffessionale)

(34)

3-2- Aserwes n yisental n temdyazt n tegrawla ger Tizi ennif

akked (A effun.Dra lmizan.Tigzirt):

2-a)- Acekker n yimjuhad :

Fa ma,tessefra-d ef imjuhad i arriyen,d wayen iye ran yid-sen,d wayen twala

nettat s yiman-is, wid iseblen temzi-nsen iwakken ad rren tilelli:

Nutni d arraw n Nnebi Mi i edda yesdir-asen Deg yi ttehuddun likat Deg wass sburuyen l af

2-b)- Tiggujelt :

Ama d tayemmat tin iwumi yeffe mmi-s er ljihad,ne tame ut war ad yes an seb iyam seg zwa -is ,lxiq n wul-is d lqer icergen tasa-s , d ime awen

yettcercurn seg wallen n tyemmatt, ye a-t ad tessefru lefraq n mmi-s d

wargaz-is38:

Yettru mmi-s n lmujahed Yenna-as baba anida yella Yegguma ad-isu lqahwa Iga-yas i allen i yemma-s I baba anda yella

Tenna-as : rebbi ak-isebbar a mmi Baba-k yen a-t urumi

Yettru mmi-s umjahed

(35)

Yegguma ad yessu alemsir Iga-yas i allen i yemma-s Yenna-as : i baba anda yella Baba-k ten a-t Fransa Rebbi ak-isebber a mmi .

Tenna-d da en :

Bse etkum a lmujahdin Bu La yun anda yella Bu La yun n an-t lyutna Rebbi ad as-isebber arraw-is Laxber ad yaw en yemma-s Anwa i tes a d mmi-s waye .

2-c- Igumiyen d lba el arumi :

Lxuf d tergigit,n tyemmat,d lba el yexdem u umi deg warraw n

tmurt,ama d irumyen ama d igumiyen izenzen tamurt-nsen ur ezben i taggara zenzen imjuhad, uqben tilawin ama s tyita ama s tmen iwt n warraw-nsen-t iwakken ad qqiren-t ef imukan n yirgazen-nsent ,xas akken tayemmat d lmu al ad teqbel tesber i tyita, i llaz, i lqer wala ad tezzenz argaz-is d yimjuhad n

tmurt-is ,aka id tessefra Sa diya iwayen ta der39:

Acu yerbe umucar

Yerbe rrekba n licar

(36)

Lmut-nsen s umencar Acu yerbe ugumi D taserwalt akked ubiri L ennet teb ed fella-s

Tenna-d da en :

Ass-mi id- tusa Fransa Mkul ti ilt tebna lka F en sin n yigumiyen S erqen ula d itemma .

2-d- Ndama ef laxde n tmurt :

Igumiyen d ixed en izenzen tamurt-nsen d watmaten-nsen,d wid yellan d

ssebba ef wa as n tmen iwin, ddan d Fransa ttun ime awen n tlawin,d lqer seg tmen iwt n ufrux n t ebbu -is,wigi er ur-sen tamurt ur teswi ara, ddel n Fransa wala ljihad ef tmurt,luma na llan wiya iwumi te arrek tasa-s ,ye nin wul-is, yettnadi ad yesse ti tuc iwin-is ad ibedd ef tmurt-is akken id-tenna

Sa diya:

A Lmulud bu i ecciwen

Assel an n igumiyen

S erqen mya d mya di temma A lwaldin ur ttuggad-t ara D ul-nne i yemaxlu en A lwaldin ur ttuggad-t ara

(37)

D ul-nne i yemaxlu en N an mya wemya d arumi Tura yeffe d amujahed Kunwi a yi lemziyen

Kker-t ad treb em Lzayer-nwen

2-f- I n lgirra :

Irgazen ur yeqbilen ara s listi mar ad n en arraw-nsen,ad eqren tulawin-nsen ,yewwi-ten nnif ef tmurt-tulawin-nsen ffe en i amenzu n Novembre, ulin er

idurar xedmen akk ayen iwumi zemren,iwakken ad rren tilelli,later-nni id te a

Fransa ye a-tt ad tawi ayen ye ran assen akken id tessefra Sa diya:

Ass-mi id tekmassa lgirra Tekmasa-d seg ugni n lu a Icebe -it lmujahdin

Ma ad ten-yessehreb lyutna Kunwi a yirumyen

I tecmet tarba t-nwen

Ma yenqes yiwen gar-awen .

2-g- Ime rasen :

Yal yiwen ama d argaz ama d aqcic amec ye an yemma-s,i ureb

ijuhed ef tmurt-is iwakken ad as-d-yerr l erma wa ad d- ssuf en arumi seg

tmurt-nne ac al yemmuten ac al n tregwa n yidammen i yuzlen,mmuten an

imawlan-nsen,tawacult-nsen ,mmuten deg yi ezran,l iran deg yiberdan deg

yimula, wid yettume len ttume len, wid id- an akken deg lexla ant-n seg

(38)

miruc addi deg udrar Deg udrar yegguni l ar Imud ar i wudem-is inur ar i wudem-is inur Inur amzun d lefnar Imud iman-is i r as Wala ad yeddu d lkeffar

2-h- Ta eqranit n tlawin :

Imcumen wid ur nettaggad ara rebbi ,ufan tajmilt di tlawin n tmurt ,tid iwumi ffe en yergazen-nsen-t ,xedmen deg-sen-t leb i-nsen ur aren deg dnub

lmuhim ad zhun , ime awen n tyemmat d la zen d l ye a -tt ad tessefru wa

ad tini ayen ttiqer en,akken id-tenna Sa diya40:

Yerkeb di la jibi iru

La yett ewis di tudrin Almi yufa isem n Lwiza Iga-t-id di la jibi yewwit-id Tetbe -it-id yemma-s

Tenna-as aw Rem an Err-d yelli

Yenna-as : ma ur tkunta ara Arru-d ula d kemmini.

(39)

2-i- Timmunent :

Lfer s tafat id-yusan d tem ict n lahna,ami iguyes wul almi kkawen ifadden, almi qqurent wallen seg yime i iban-d lefjer, d ajdid tnewer tmurt s tlelli id-wwin imjuhad, urben, lin,kkren,uzlen almi id-yiwe wass ttra un ac al, almi wwe en-t sbe snin, almi i ye li umelyun d nnef umelyun n ccuhada:

Asefru41:

La lam n lmujahdin yusa-d yuli Accac aw riruc

La lam n lmujahdin yusa-d iruc Accac aw l ali

Ta ellamt n lmujahdin tusa-d tuli.

Isental yellan deg wammud s umata d widak da en id -nufa deg temnad n Tizi ennif , d acu kan nufa-d sin n yisental ur ten-nufi ara deg temna in-nni en

n Tizi Wezzu , isental-agi: yiwen d ta eqranit n tme ut , waye ef igumiyen

,ixed en tamurt-nsen zizen ,zenzen atmaten-nsen ,ndemmen di rray-nsen alen er ubrid n wab .Ma dayen ya nan isental-nni en,acekker n

yimjuhad,igumiyen,d tigujjelt,d ime rasen,akked timunnent nuf-aten ula deg temna in-nni en.

(40)
(41)

Deg yixef-agi ad neg tasle t i yisefra i d-nefren si temna in n Tizi uzzu,ad nesseqdec deg-s ayen i yellan ama si tama n tutlayt ne n tal a.

III)-Tasle t n wammud n yisefra :

Deg yixef-agi aneggaru,ad ne re ad nexdem ta le t i kra n yisefra id -negmer di temna in id –nebder yakan i yemgarraden adeg akk d usentel,ay-agi ad yili si tama n tal a akked tutlayt.

III-1)-Tasle t si tama n tal a :

Si tama n tal a,ad nexdem tasle t i kra n yisefra seg wammud id-negmer.

A)-Lebni n usefru :

Tamedyazt taqbaylit tes a ilugan ef wacu tbedd

iwakken ad tewzen w ad tes u anya iqe den.Dayen id-yemmalen tal a n usefru akk d lebni n yifyar.

A-1 )Akat n ufyir

: ef wakken id-yenna al i M.A : « D tudsa tagensayt n ufyir.Deg teqbaylit,akat yebna ef um an d usuddes n tun iqin » .

Tamedyazt taqbaylit tebna ef sin lsisan : 1-_Le sab n tun iqin.

2- Tame rut.

A-2)Tun iqt :

tun iqt,d imesli mi ara d as-nsel yettili-d ta ra we d-s ne ta ra d tergelt.

A-3)Tame rut

:D askil id-yettu alen deg yal taggara n ufyir tettak-d cba a i usefru,llan sin n le naf n tme rut :tu liqt akk d tmexlu t.

A-3-1)Tame rut tu liqt

:Tkeffu s yiwen n uskil kan di taggara n yal afyir,tettas-d s tal a n(AAAA).

A-3-2)Tame rut tamexlu t

:Ur tkeffu ara s yiwen n uskil,maca tkeffu s sin n yiskilen yemgarraden.Tettas-d s tal a(AB AB).

(42)

A-4)-Taseddart

:D aggay n yifyar i yes an anamek deg umse fer-nsen deg usefru, ef wakken id-yenna al i M.A : « D taggayt n yifyar yedduklen ama s tme rut ama s tuddsa n wakat,akken di en yezmer d asentel ara ten-isduklen ». Jean.Jafre yettwali dakken taseddart d agrayt n yifyar i tesdukel yiwet n tme rut.

A-5)-Tugniwin n u anib

:Tamedyazt tes a ayen itt-yessemgarden ef tesrit,amedya :

Asugen,azamul,allus ,atg.Anect-a irennu deg cba a n tutlayt-is. Amedya :

A-5-1)-Takanit :

D amcabi ger snat n t awsiwin,maca ur tettili ara tenze t n ukenni ad yettwafham wawal deg unamek.

A-5-2)-Aserwes :

Yettili-d d acebbi n t awsa s taye ,s usemres n tenza :am,amzun…..,yella wanda ur nessemras ara tinza .

A-5-3)-Azamul

:D ayen i d-yettwellihen er wa as n t awsiwin ne d ayen yettwellihen er inumak uffiren,kra n yizumal i icudden er ugama, er

siwen,im an…

A-5-4)-Allus :

D a iwed n kra n wawalen ne n yifyar deg yiwet n tseddart ne deg yiwen n usefru.

A-6)-Te zi d tewzel n usefru :

Isefra di tmazi t s an kra (03) n le naf ,llan i ezfanen,ilemmasen akk d iwezlanen.Ihi ad d-nefk amedya si yal enf seg wammud id-nejme :

A-6-1)-Asefru a ezfan :

(43)

Md : Ah ay arrac n l izb Yella rebbi ad i areb Ay imjuhad n l ali A widak i eb en i zzhu Ur swin lqahwa n be Ur ttisen deg usu

Gullen ur d-kcimen s axxam Siwa ma wwin-d dd apu. Ah ay arrac n tmurt A umi tura yemmut Agumi yu a-d aserwal I il i er l istiqlal A tiyita-agi id-yusan Ihegga amrar Ah ya ay arrac-nne Lezzayer d tamurt-nne .

A-6-2)-Asefru alemmas :

Yes a seg uku (04)ar am(08) n yifyar.

Md : Ay abrid u umi

Yiwi-d talwa t di le la Yettnaha di l aci

er buban bedden i use A ta alt n yime yanen

(44)

Neddhen i u ella .

A-6-3)-Asefru awezlan :

Yes a seg k ad(03) ar uku (04) n yifyar. Md:

Adrar n temgu t a lay Awin agen i umerre D lmarlmu a ffuden ur swin.

III-2)-Tasle t si tama n tutlayt :

Yal asefru yes a tutlayt i yesseqdac deg-s umedyaz,ama d tutlayt tayemmat ne d ayen wwin si tutlayin nni en.Ihi deg wammud-nte a as n wawalen

id-nufa d ijen en,kkan-d si tutlayt n ta rabt d tefransist.

Yenna-d S.Chaker : « Tutlayt taqbaylit ter el-d azal n 45% seg tutlayin tiberraniyin ».

Deg wammud-nte ,nufa-d ugar n 75 n wawalen n ta rabt,d wazal n 25 n

wawalen n tefransist.Ahat imedyazen smersen-ten iwakken ad iq ed usefru,ne ahat smersen-ten la sab n tun iqin akk d tme rut.

III-3)-Tasle t n kra n yisefra n temna in-agi:

1)-Asefru n temna t n tigzirt :

1-a)-Tasle t si tama n tal a :

Lezzayer d tamdint yelhan Lez/zayer/ed/tam/din/tyel/han Yersa-d deg uja nan 1 2 3 4 5 6 7 Di lafrik mechu yisem-is Yer/sad/deg/jar/nan

(45)

Yebna-t legliz ef waman. 8 9 10 11 12 Dilaf/rik/mec/hur/yis/mis 13 14 15 16 17 18 Yeb/nat/leg/liz/ ef/aman 19 20 21 22 23 24 Asefru-a id-newwi si temna t n tegzirt,yettmeslay-d ef temdint n

lezzayer,yes a 24 n tun iqin.

Taseddart-agi teb a ef 04 n yifyar,tame rut-is d « AA BA » ne d tame rut tamexlu t,imi keffun s yiskilen yemxallafen s tal a-agi « AA BA »

Lezzayer d tamdint yelhan (A) Yersa-d deg ujarnan (A) Di lafrik mechur yisem-is (B) Yebna-t legliz ef waman (A)

1-b)-Tasle t si tama n tutlayt :

Amedyaz yessemres deg usefru-a kra n wawalen n ta rabt md :

Awal deg usefru La el-is si ta abt

Tamdint Mechu

Akken i llan di en wid n tefransist md :

Awal deg usefru La el-is si tefransist

Ujarnan Journal

Lafrik L’afrique

(46)

2)- Asefru n temna t nTizi ennif :

2-a)- Tasle t si tama n tutlayt

:

Taqsi t i texdem fransa Taq/sit/tex/dem/fran/sa Te a lima a deg le yu 1 2 3 4 5 6 Tesse req ula d nne ma Te a/lim/ara deg/le /yu Cce b yectaq abellu . 7 8 9 10 11 12 Tes/se /req/ulad/en/ne /ma 13 14 15 16 17 18 19 Ce /b/yec/taq/abel/lu 20 21 22 23 24 25

Asefru-agi id-newwi si temna t n Tizi ennif ,yettawi-d ef tedyanin i ye ran di tmurt-nne .Asefru-a yes a 25 n tun iqin,ma d taseddart a tebna ef ukuz (04) n yifyar ,tame t-is d (AB AB) ne d tame rut tamexlu t.

Taqsi t i texdem fransa (A) Te a lima a deg le yu (B) Tesse req ula d nne ma (A) Cce b yectaq abellu (B)

2-b)-Tasle t si tama n tutlayt :

Amedyaz n tallit-nni n temharsa, yessemres awalen n ta rabt am

Awal deg usefru La el-is si ta rabt

Tesse req Nne ma Cce b

(47)

3)-Asefru n temna t n u effun :

3-a)- Tasle t si tama n tal a :

Ass n lexmis taseb it As/sen/lex/mis/taseb/ it

Rem an tawa it 1 2 3 4 5 6 L eske mi ittalin Rem/ an/tawa /it

Mi i edda uzeffuf n as 7 8 9 10 Nekkni n il d amessali El/ es/ker/mit/talin 11 12 13 14 15

Mig/ ed/da/uzef/fuf/ner/sas 16 17 18 19 20 21 22 Nek/nin/ il/dames/Sali 23 24 25 26 27

Asefru-a n temna t n u effun,yettmeslay-d ef tallit-ni n temharsa.Asefru-a yeb a ef s is (05) n yifyar,yes a 27n tun iqin, ma d tame rut-is tusa-d s tal a n (AA BC).

Ass n lexmis taseb it (A) Rem an tawa it (A) L eske mi ittalin (B) Mi i edda uzeffuf n sas (C)

3-b)-Tasle t si tama n tutlayt :

Amedyaz di tseddart-agi yessexdem kra n wawalen n ta rabt md :

(48)

Lexmis eske sas

4)-Asefru n temna t n Dra lmizan :

4-a)-Tasle t si tama n tal a :

Al usin n a mer Al/ usin/na /mer A ta inat n uqelmun 1 2 3 4 Lukan i yfeddu wayla At/a inat/uqel/mun Ad k-id-nefdu s umelyun 5 6 7 8 Asmi d f ansa ik-yen an Lukan/iy/fed/duway/la Te a lmujahdin la ttrun. 9 10 11 12 13 Adk/id/nef/dus/umel/yun 14 15 16 17 18 19 As/mid/ef an/sik/yen/ an 20 21 22 23 24 25 Te al/mujah/din/latt/run. 26 27 28 29 30 31

Asefru- n temna t n Dra lmizan,yewwi-d ef yiwen n umjahed.Taseddart-a teb a ef semmus(06) n yifyar,tes a 31 n tun iqin,ma d tame rut-is tusa-d s tal a n (AB CB BB).K ad n yifyar imezwura,mgarraden tame rut ne yal yiwen s tme rut-is (ABC),ma d k ad ineggura s an yiwen n tme rut (BBB)

A l usin n a mer (A) A ta inat n uqelmun (B) Lukan i yfeddu wayla (C)

(49)

Ak-id nefdu s umelyun (B) Asmi d fransa ik-yen an (B) Te a lmujahdin la ttrun. ( B)

Amedyaz deg usefru-agi yessemres yiwet seg tugnatin n u anib,tagi d takanit deg wawal-is :

Al usin n A mer A ta inat n uqelmun

D agi amedyaz me sub icebbeh amdan er t inet( icebbeh L usin er t inet n uqelmun).

4-b)-Tesle t si tama n tutlayt :

Amedyaz deg usefru-a yessemres k ad 03) n wawalen ijen en id-yusan si

tutlayt n ta rabt, ad ten-id-nebder di tfelwit-a :

Awal deg usefru La el-is si ta rabt

Ak-id-nefdu Amelyun Lmujahdin

(50)

III-4-Aserwes ger uku (04) n temna in -agi (A effun,Tigzirt,Dra

lmizan,Tizi ennif) :

Deg yixef-agi aneggaru,ne re nexdem tasle t i kra n yisefra,yal tamna t nerfed deg-s yiwen n usefru,asentel-nsen agejdan d yiwen maca yal wa d acu id-yebder,amedya : asefru n tegzirt yewwi-d ef temdint n lezzayer,win n u effun yewwi-d ef tallit n temharsa ,win n dra lmizan yewwi-d ef yiwen n umjahed ma d win n tizi ennif yewwi-d awal ef wayen i tesserwet fransa n lex ara di tmurt-nne .Deg yisefra-agi id-ne ra,ulac a as n umgirred ara d-nessukkes,imi ttawin-d akk ef yiwen n usentel rnu er-s ula di tutlayt ur d-nufi ara amgirred

deg imeslayen d acu kan smersen akk deg-sen awalen i alen ay-a dayen

id-ibanen s wa as.

as akken ur mgaraden ara deg yisental, luma na ad-naf mxalafen a as di tutlayt,ger yiflisen n leb er : ( Tigzirt, Azeffun),akked yiflisen n lber (Dra Lmizan,Tizi ennif ),amgired-agi yella-d seg tama n ususru kra n yimeslayen . Xas amgired i uza-d timna in-agi, luma na iswi-nsent yiwen d a areb ef tmurt,d unadi ef tlelli.

Deg yixef-agi ad neg tasle t i yisefra i d-nefren si temna in n Tizi uzzu,ad nesseqdec deg-s ayen i yellan ama si tama n tutlayt ne n tal a.

(51)
(52)

Taggrayt

Tamedyazt tes a azal d ameq an di tmetti taqbaylit.Tamedyazt taqbaylit tamensayt tekseb a as n tewsatin,maca yemgarrad usemres-nsent si temna t er taye .Tiwsatin-agi jem ent-d anamek n tudert n umdan aqbayli s telqayt am wakken id-yenna M. ellawi deg tezrawt-is : « D tiwsatin n tmedyazt tamensayt id-yessebganen s ttbut ayen i yedder umdan aqbayli n yi eblan d lfuru »(2007 ,sb 5)

Tazrawt-agi tella-d ef tmedyazt n tegrawla di kra n temna in n lwilaya n tizi wezzu.Seg wannar n temna in-a,nejme -d ammud n yisefra er kra n

tmedyazin n tudrin-a id-nebder yakan.Axeddim-agi-nte neb a-t ef uku n yixfawen,yal ixef yes a i ricen i ef d-nemmeslay.

Deg yixef amezwaru nemmeslay-d ef tewsatin n tmedyazt taqbaylit sumata,ixef wis sin newwi-d deg-s ef tmedyazt akken itt-id-sbadun kra n yinagmayen,akk d kra n yisental n tmedyazt n tegrawla di temna in-agi,ma dayen yerzan ixef aneggaru,nexdem deg-s tasle t i kra n yisefra ilmend n tal a d tutlayt. Isefra-agi d wid yes an azal meqqren di tmetti,yessebgan-it-id wamek yudes usefru,taseddart,afyir d wayen i icudden ur-sen am tme rut,tun iqt…atg. Deg yisefra-agi i d-ne ra,nufa-d asemres n wawalen ijen a en d win id-ibanen s wa as,lad a wid n tatlayt n ta rabt imi leqbayel qqnen s wa as er ddin.

Yella wanda id-nufa di en aserwes n tegniwin n u anib id-as-d-yernan cba a i yefyar-agi,d umawal i yellan d aba ur ama si tama n wawalen iqburen d imaynuten,ne si tama n wawalen ijen a en .

Annar n tmedyazt wessi , ef waya nkkenti nexdem di tezrawt-agi ayen iwumi i nezmer, nessaram dakken ad d-asen wid ara d-as-ikemlen,ma mkul

tamna t yella deg-s win id-yeskeflen isefra-nsen yura-ten, enf-a n tmedyazt ur

inegger ara iwakken ad t-id-taf tsuta id-iteddun,imi akken i d-yenna Bilek.(H) deg wawal-is : « I wakken ad nebnu azekka,ilaq ad nebnu ass-a ef lsas n yi elli »1.

(53)
(54)

Idlisen :

01) Bounfour.(A) ; Introduction à la littérature des berbères poésie ,éd peeter.Paris,Louvain,1999 .

02)Bilek.(H) ; Tigemmi n yidles amazi in Timmuz a ,éd.H.C.A,Alger ,yennayer,2008.

03) Chaker.(S) ;La langue de la poésie kabylie ,in Cahiers de littérature orale ,éd.EHSS/CNRS,1984.

04)-Djellaoui.(M) ; Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit ,ed.H.C.A,Alger,2007.

05) Jafre.(J) ; Le vers et le poème ,éd.Nathan,1984 .

06) Les eb.(R),Ccna n tlawin n lgirra ( 1954,1962) éd.H.C.A,2008. 07) Mammeri.(M) ; Poémes Kabyles Anciens ,éd.Maspéro,paris,1980 . 08) Nacib.(Y) ; Anthologie de la poésie kabyle,éd.Publisud,paris,1999. 09) Nacib.(Y) ; Elements sur la tradition orale ,éd.SNED,Alger,1981. 10) Salhi.(M.A) ;Poésie traditionnelle féminine de kabylie,éd ENAG,Alger,2001.

11) Zomthor.(P) ; Introduction à la poésie orale ,éd.Seuil,Paris,1983.

Ikatayen d yimagraden :

1)-Idrici.(N) ; Tamedyazt n tme ut di temna t n Tizi Mlal ,Akatay n lmajistir, U.M.M.T.O,2012-2013.

2)-Ait Ferroukh(F). Ethnopoétique berbere,le cas de la poésie orale

kabyle ,thése pour le doctorat,soutenue à la sorbonne,sous la direction du P.M.Arkoun, Paris,1994.

3)- Ben Brahim(M) , la poésie populaire Kabyle et la resitance à la colonisation de 1980 à 1962 ,thése de 3 cycle,soutenue à l’EHESS ,sous direction de C.L.Dujardin,paris.

(55)

4)- Ould Fella(A), El hawiya El wataniya wa istiqlaliyat ataqafa el amazi iya ,mémoire de magister,novembre.

Imawalen:

1-Bouamara.(K) ; Issin ,Asegzawal n Teqbaylit s Teqbaylit ,éd.Lodyssée 2-Boutlioua.(H),Lexique Birlingue Français Tamazight ,éd.Decembre 2005. 2-Salhi.(M.A) ; Asegzawal ame yan n tsekla ,Petit dictionnaire de

littérature,éd.L’odyssée,2012.

3-Mammeri.(M) ; Amawal n tmazi t tatrart ,Lexique de Berbere Moderne,éd.CNRTAH,Alger,2008.

(56)
(57)
(58)

Amawal

Tamazi t Tafransist Asentel Théme Asugen Imagination Ajen Emprunt Azamul Symbole Allus Répitition Takanit Métrique

Tame rut Rime

Tun iqt Syllabe

Taseddart Strophe Tasle t Analyse Tamedyazt Poésie Tallit Période Tamensayt Traditionnelle Timetti Société Timawit Oralité

(59)
(60)

Isefra n U effun :

Asefru01 : Ay ul thenni

Ke d lmektub teqqime

Lmektub ak-id yeffursi er sidi Rebbi

Njuhed uqebel ad tlale . Asefru02 :

Tawwurt n Rebbi tewse Ile mer-is wer in temdil

Win mi yefka i surya seb ir rekkif Wanag d l ebd ittmunu

Wana mi yefka l a ad ti fif

Asefru03 :

Ayen iketben heccic

Ayen ur-nektib uquran yic Nekkni la nettme eyan amcic Asefru04 :

Adrar n Temgu t a lay Awin arzagen i umerre D lmar a n lemujahidin Wid-ak yett allan sba Anda akken ffuden ur swin Uzlen-t tregwa n idammen

(61)

Yem i-d umgud n ttefa Adrar n Temgu t a lay Awin arzagen i tikli D lemar a n lmujahidin Wid yett araben aarumi Anda akken ffuden ur swin Uzlen-t tergwa n idamen Yem i-d umgud n ttefa Asefru05 :

Abe ri siw a-sen slam I l unad id-yeqqimen Deg u aksi itt ewisen Tettun widak yemmuten Teca lem la yub n tlawin Lzayer wwin-t wa raben Anna texd em Rebbi Al unad-agi id-yeggran Deg taksi tett ewisem Tettum widak yetweffan Tca lem la yub n tlawin Lzayer tbeddel imawlan Sbe snin nukkeni d lmut Del qalil id-yeqqimen

(62)

Timura ne a amzun d imhawen Ma tura mi testaqel

Laxde yekka-d seg watmaten Asefru06 :

At aya at aya

umi si lzayer id yebda a elles

Yiwi-d a bu tsura

Yerna-d a erki iteqqes Seg wasmi t abem a tarwa Nekkni d lme na

Iru ula d isem-nnsen

Ke ay arumi

Id aqes an am zbarbur

Kksen-ak isem sufella n ukersi Sersen-t suffella n uqecwal Yer em ccuhada.

Asefru07 :

Ass n lexmis ta eb it Rem an tawa it

esker mi ttalin Mi i edda uzeffuf n rre Nukni n il d tamessali Mi n an yiwen n uqcic Di taddart n yifaz

(63)

D la yub n bab n lba na

ef wudem ye li mi tewten s lmuskutu Yusse am salfu

es ibed aglim ye li

Yemm-as ta zizt deg zwa -is Sbedden-tt-id di ldwi

Wwtent-id yetti l arc Akkel yu al ef wudem

Ay ttme id a baba mmi

Nan-as ayemma-s ber ebyan yellan d l ayeb Ad d-ilal d nekni

Asefru08 :

Lmulud n Ali n uRaba Ay amjahed n

Ay aje ig n teffa

Yezde adrar bu igerfan S lqelb-is ye fan

Yerna-d amenzu n tasa emran udem n telqim Isegni n llim

Lbir n lka ba crifa

Mi ye ef abrid er baba-s Ay izem a ilas

(64)

Yettcerrigen di lew aya Ye ef tameddit n wass Abrid er umecras

erkiw iy ussen At ddin yumsen

Reb in(40) ub ay i umyen Asefru09 :

Dda sliman At De man Argaz aberkan

Awin yemmuten ger iberdan Yekker-d mmi-s er yemma-s Mi tjere tasa-s

sbe tze t i tafrara

Immugar-d A li u Rem an yenna-as

Anda te iya

Yenna-as ke d lbahayem

Ru kess i yal di lexla Ers-d d aw id di lazzem Ibrid id yu al d a ekka Asefru10 :

Ay abrid urumi

Yiwi-d talwa t di lesla Yettnahar di l aci

(65)

A ta alt n yimezyanen Neddhen i ella .

(66)

Isefra n tigzirt :

Asefru01 :

Imjuhad assen mi f en S Rebbi nedhen

Nnebi yedda d alemmas Mi f en deg wass n tlata Cfi am ass-a

Bexlaf irgazen d tisas Lmebat-nsen di l aba Mkullec-i yella

S ur Rebbi d Nebi ssas D kra n win iten-izenzen Ad farjen medden

Ad tezlun zdat n tarwa-s Alaman d timenkert

en s iles ad-yeqqes

D mmi-s n l umeddur

Inzer umeggur

ecreyyam yefka laxla-s Asefru02 :

Ad nettna ef lzayer

Tamurt ad tidnedifandi

(67)

Tamurt ad tid-ne elli Ula d im aren faqen

La qqaren ad neddu yid-wen Ahya ay arrac-nne

Lzayer d tamurt-nne Ay arrac n lefriqiya

emran yen er iberdan Ye alab l uriya

Ta ellamt-nne ad-ban Kra yellan yeswa s waman Ma d drapu s idammen Ah ya ay-arrac n l izb Yella Rebbi ad-i areb Ay imjuhad n l ali

Awid-ak yesbaren i zzehu Ur swin lqahwa n sba Ur isen deg wusu

Ggulen wur d-kcimen s axxam Siwa ma wwin-d drapu

Ah-ya yarrac n tmurt Arumi tura yemmut Agumi yu a-d aserwal

il i eder istiqlal A tiyita-agi id- yusan

(68)

Ben bella ihegga amrar Ahya yarrac-nne Lzayer d tamurt-nne Agumi yu a-d lfista

il ur ye lim ara Tiyita-agi id-yusan Ben bella ihegga a ekka Ahya yarrac-nne

I yecbe la lam-nne Agumi yu -d ibiri

il ad yeddifili Tiyita-agi id- yusan

Ben bella ihegga i lezway A tiyita-agi id-yusan

Lembat-ik i leb i

Ahya yarrac n l izeb Yella Rebbi ad i areb Kunwi ayi gumiyen Ur t ezbem i nnif-nwen

Te a-m akk atmaten-nwen

Tedda-m akk akked irumyen Asmi ara tefru lgirra

Ad-ak nezlum am akraren Ahya yarrac n tmurt

(69)

Arumi tura yemmut Asefru03 :

Ad nle u ur n ebbes ara

Siwa ma ne arr-d Tmurt a zizen Ad tes u liwa Na yat-id s ddima Yar em ccuhada er fell-as ne li Deg idurar ezzifen Di ssa ra layen Tas a-d irgazen Asefru04 :

Ay arrac n tmurt n lzayer Ad na yu tamurt Ma lic ma nemmut Argaz tame ut Lezayer zizen Ad as-nekkes tawwurt Ay arrac-nne

Kkret ad-nel u-t Nel a ef lezayer Ad na yu tamurt Ma lic ma ne li

(70)

ef laljiri Tamurt zizen Ad ti-d-n elli Ay arrac n tmurt Kker-t ad nel u-t Nel a ef lzayer Argaz tame ut Ma lic ma nemmut Lzayer zizen Ad as-nekkes tawwurt Asefru05 : A ta si miruc yusa-d Yewwi-d abrid n yi zer Yettenbih ay atmaten Ur teddu-t akked sti mar Kura u-t ay atmaten Tamurt-nne ad tid n er Ahya yarrac-nne

D Lzayer id tamurt-nne A ta si miruc yusa-d Yewwi-d abrid n ufella Yettenbih ay atmaten Ur teddu-t akked Fransa Nekkni akked-s d a dawen

(71)

Ula d ddin iferqe Kura u-t ay atmaten Ad nawi-t tamurt-nne Ahya yarrac n l izeb Yella Rebbi ad i areb Ata si miruc yusa-d Yewwi-d abrid n wugni Yettenbih ay atmaten Ur teddu-t akked Urumi Kura u-t ay atmaten Lzayer ad ti-d n elli Ahya yarrac-nne I yecba la lam-nne

miruc ay asarux ub er Lzayer Ad t-yefru

Ad yexde Rebbi ddigul Isirkla ef drapu

Ahya yarrac-nne Lzayer id tamurt-nne

miruc ta jurt n sker Isub er Lzayer ad tizer Ad yexde Rebbi ddigul Isirekel-id s l askar

(72)

Ahya yarrac-nne I yecba la lam-nne Asefru 06 :

Ke A emer n Ali si end

Ansi ik dekka da wessu Tekka ya-k-d seg ca lalen Ruman-ak-t-id s aqerru Axxam ihud er lsas Yegguma lqelb ad-t yettu Ma tefra lgirra s wass-a

end agumi ad tnezlu Asefru07 :

Lzayer d tamdint yelhan Yersa-n deg u arnan Di Lafrik mechur yisem-is Yebna-t Legliz ef waman

ir w ssiman Siwa dkir id lsas-is

A ccix Ben ebd Arra man Bu lberhan yeqwan

(73)

Asefru08 :

Arumi icud lbumba Si Lzayer ami d Lluris Fransa tefka-d lesla Terna-d ula d arraw-is Lzayer ad tid n elli Ma yumer Rebbi

S ufus n Nnebi d i biben-is Ass mi tenguga ddunit A Leqbayel akk-it Ass-nni i tebda lgirra

Kkren-d warraw n teqbaylit en akk er l aba

Lzayer ad tid n elli Ma yumer Rebbi

S ufus n Nnebi d Llawliya Asefru09 :

Ahya yarrac n l izeb Yella Rebbi ad i areb Ay arrac a fas a fas Awexxer-t a dendifandi

La nettna ef Lzayer

D tamurt ad tid n elli Ula d im aren faqen

Références

Documents relatifs

Pour tout point B, soit D sa projection orthogonale sur AC tandis que les points I , E, F sont les centres des cercles inscrits dans les triangles ABC , ABD , BCD;?. Quel est le

Soit un triangle ABC, M milieu de BC, D est sur BC le pied de la symédiane (les angles BAC et MAD ont

systems. Computations are simple and a computer program is not required as is usually the case with simulations. The resultant score for a GDMS is meaningful in

« motivazione » caricato di valori, aspettative ed ambizioni, viene talvolta percepito come « la condizione-chiave » la più importante se non l’unica, per la riuscita del processo

Para compensar la ausencia de formación específica para los intérpretes que trabajan con el colectivo chino en los servicios públicos, existen una serie de recursos que les pueden

Los padres pueden llacer mucho para que el lracaso escolar no llegue a los llogares El estimulo necesario para estud1ar próv1ene de la tam1l1a.. y de los s1ete a los catorce

Cette évolution plus favorable des milieux salés s’explique Ainsi, l’évaluation 2010-2020 montre que l’état général notamment par leur plus grande capacité de reconquête au

3°- L'alliage étudié est utilisé dans la construction d'un avion... Corrigé I- Plaque entaillée chargée