• Aucun résultat trouvé

Calculer le déterminant d’ordre n (déterminant de Vandermonde) où 2

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Partager "Calculer le déterminant d’ordre n (déterminant de Vandermonde) où 2"

Copied!
7
0
0

Texte intégral

(1)

Calculer le déterminant d’ordre n (déterminant de Vandermonde) où 2

n ≥ :

( )

2 2 1

1 1 1 1

2 2 1

2 2 2 2

2 2 1

3 3 3 3

1 2

2 2 1

1 1 1 1

2 2 1

1 1 , , , 1

1 1

n n

n n

n n

n

n n

n n n n

n n

n n n n

a a a a

a a a a

a a a a

V a a a

a a a a

a a a a

− −

− −

− −

− −

− − − −

− −

=

Analyse

La structure de ce déterminant, très classique, suggère de mener une récurrence, le calcul de V2 et V3 pouvant mener, si on ne la connaît pas, à proposer la formule générale. Mais la structure très particulière de ce déterminant peut également nous conduire à observer d’emblée les cas d’annulation et à en tirer profit. La correction propose les deux approches.

Résolution

1

ère

approche

Pour n=2, on a :

(

2 1

)

1 2 1

2

, 1 1

V a a a a a

= a = − Pour n=3, on a :

(2)

Diverses possibilités s’offrent à nous.

On peut, par exemple, développer suivant la première colonne :

( )

( ) ( ) ( )

( ) ( )

( )

( ) ( ) ( )

( )( )( )

2

1 1

2

1 2 3 2 2

2

3 3

2 2 2 2 2 2

2 3 3 2 1 3 3 1 1 2 2 1

2 2 2

3 2 1 3 2 1 1 2 2 1

2

2 1 3 3 2 1 1 2

2

2 1 3 3 1 3 2 1 2

2 1 3 3 1 2 3 1

2 1 3 1 3 2

1 , , 1 1

a a

V a a a a a

a a

a a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a

a a a a a a

=

= − − + + −

= − − − + −

⎡ ⎤

= − ⎣ − + + ⎦

⎡ ⎤

= − ⎣ − − + ⎦

= − ⎡⎣ − − − ⎤⎦

= − − −

Ce calcul ne semble pas propice à une généralisation dans le cadre d’un raisonnement par récurrence. Mieux vaut, avant de développer, effectuer quelques transformation sur les colonnes afin de faire plus simplement apparaître les facteurs du résultat.

Nous commençons par retrancher à la troisième (et dernière) colonne a1 fois la seconde :

( )

( )

( )

2 2 2

1 1 1 1 1

2 2

1 2 3 2 2 2 2 1 2

2 2

3 3 3 3 1 3

1

2 2 2 1

3 3 3 1

1 1

, , 1 1

1 1

1 0

1 1

a a a a a

V a a a a a a a a a

a a a a a a

a

a a a a

a a a a

= = −

= −

Nous retranchons ensuite à la deuxième colonne a1 fois la première :

( ) ( )

( ) ( )

( )

( )

( )

1 1 1

1 2 3 2 2 2 1 2 1 2 2 1

3 3 3 1 3 1 3 3 1

2 1 2 2 1

3 1 3 3 1

1 0 1 0

, , 1 1

1 1

1 0 0

1 1

a a a

V a a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a

a a a a a

a a a a a

= − = − −

− − −

= − −

− −

(3)

On factorise alors :

( ) ( )

( )

( )( )

1 2 3 2 1 2 2 1

3 1 3 3 1

2 1 3 1 2

3

1 0 0

, , 1 1

1 0 0

1 1 1 1

V a a a a a a a a

a a a a a

a a a a a

a

= − −

− −

= − −

On développe alors suivant la première ligne :

( ) ( )( )

( )( )

( )( ) ( )

1 2 3 2 1 3 1 2

3 2

2 1 3 1

3

2 1 3 1 2 3

1 0 0

, , 1 1

1 1 1 1

,

V a a a a a a a a

a a a a a a

a a a a a V a a

= − −

= − −

= − −

La fin du calcul en révèle tout l’intérêt : un mécanisme de récurrence est apparu (ayant travaillé avec a1, c’est V a

(

2, a3

)

qui apparaît à la fin. Si nous avions travaillé avec a3, par exemple, c’est naturellement, V a

(

1, a2

)

qui serait apparu …) !

Les calculs précédents conduisent à poser :

(

1 2 3

) ( )

1

, , , ..., n j i

i j n

V a a a a a a

≤ < ≤

=

Nous venons d’établir cette égalité pour n=2 et n=3. Supposons qu’elle soit vraie au rang n et montrons qu’elle l’est au rang n+1.

On considère donc maintenant :

( )

2 1

1 1 1 1

2 1

2 2 2 2

2 1

3 3 3 3

1 2 1

2 1

2 1

1 1 1 1

1 1 , , , , 1

1 1

n n

n n

n n

n n

n n

n n n n

n n

n n n n

a a a a

a a a a

a a a a

V a a a a

a a a a

a a a a

+

+ + + +

=

… …

(4)

l’avant-dernière a1 fois l’antépénultième (la colonne n−1) et ainsi de suite en finissant par retrancher à la seconde colonne a1 fois la première. On obtient alors :

( )

2 2 1 1

1 1 1 1 1 1 1 1

2 1 2 1

2 1 2 1 2 2 1 2 2 1 2

2 1 2 1

3 1 3 1 3 3 1 3 3 1 3

1 2 1

2 1 2 1

1 1 1 1

2

1 1 1 1 1 1

1 1 , , , , 1

1 1

n n n n

n n n n

n n n n

n n

n n n n

n n n n n n n

n n n n

a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

V a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a

+

+ + + +

− − − −

− − − −

− − − −

=

− − − −

− −

… …

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

1 2 1

1 1 1 1 1

2 1

2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1

2 1

3 1 3 3 1 3 3 1 3 3 1

2 1

1 1 1 1

2 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 0 0 0 0

1 1

1 1

n n n n

n n n

n n

n n

n n

n n n n n n n

n n

n n n n n n n

a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

+ + +

+ + + + + + +

− −

− − − −

− − − −

=

− − − −

− − − −

On développe immédiatement suivant la première ligne :

( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( )

2 1

2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1

2 1

3 1 3 3 1 3 3 1 3 3 1

1 2 1

2 1

1 1 1 1

2 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2 1 2 2 1 2

1 0 0 0 0

1 1 , , , ,

1 1

n n

n n

n n

n n

n n n n n n n

n n

n n n n n n n

n

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

V a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a

+

+ + + + + + +

− − − −

− − − −

=

− − − −

− − − −

− −

=

… …

( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

2 1

2 1 2 2 1

2 1

3 1 3 3 1 3 3 1 3 3 1

2 1

1 1 1 1

2 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

n

n n

n n

n n n n n n n

n n

n n n n n n n

a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

+ + + + + + +

− −

− − − −

− − − −

− − − −

(5)

La factorisation est alors immédiate :

( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )

( )( ) ( )( )

2 1

2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1

2 1

3 1 3 3 1 3 3 1 3 3 1

1 2 1

2 1

1 1 1 1

2 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2

2 1 3 1 1 1 1

, , , ,

1

n n

n n

n n

n n

n n n n n n n

n n

n n n n n n n

n n

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

V a a a a

a a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a a

a a

a a a a a a a a

+

+ + + + + + +

+

− − − −

− − − −

=

− − − −

− − − −

= − − − −

( ) ( )

2 1

2 2

2 1

3 3 3

2 1

2 1

1 1 1

1

1 2 1

2

1

1 1 , , ,

n n

n n

n n

n n n

n n

n n n

n

j n n

j

a

a a a

a a a

a a a

a a V a a a

+ + +

+

+

=

=

− ×

On peut alors appliquer l’hypothèse de récurrence à V a

(

2, ,… an, an+1

)

puisqu’il s’agit d’un déterminant de Vandermonde d’ordre n :

(

2 3 1

) ( )

2 1

, , ..., n j i

i j n

V a a a + a a

≤ < ≤ +

=

.

Finalement :

( ) ( ) ( )

( ) ( )

( )

1

1 2 1 1 2 1

2 1

1

2 2 1

1 1

, , , , , , ,

n

n n j n n

j n

j j i

j i j n

j i

i j n

V a a a a a a V a a a

a a a a

a a

+

+ +

= +

= ≤ < ≤ +

≤ < ≤ +

= − ×

= − × −

= −

∏ ∏

… …

L’égalité est ainsi établie au rang n+1. On a bien :

(

1 2

) ( )

1

, , , n j i

i j n

V a a a a a

≤ < ≤

=

2

ème

approche

(6)

Posons alors :

( ) ( )

2 1

2 1

2 2 2

2

2 1

1 1 1

2 1

1 1 , , ,

1 1

n n

n n

n

n n

n n n

n n

n n n

x x x

a a a

f x V x a a

a a a

a a a

= =

La fonction f est une fonction polynôme de degré n−1 s’annulant pour x=a2, x=a3, … et x=an. On dispose donc des n−1 racines et il vient immédiatement :

( ) (

2

)(

3

) (

... n

)

f xxa xa xa

Où α est un coefficient à déterminer. Si on développe V x a

(

, , ,2an

)

suivant la première ligne, on constate que le coefficient de xn1 est :

( ) ( ) ( )

2

2 2

1 1

2 2 2

1 1 1

2 2

1

1 1 , ,

1 1

n

n n

n n n

n n n

n n

n n n

a a

V a a

a a a

a a a

− × = − ×

Il s’agit simplement du coefficient α cherché.

On a donc, finalement : f x

( ) ( )

= −1 n1×V a

(

2, …,an

) (

× −x a2

)(

x a3

) (

... x an

) .

Mais :

( )

−1 n1× −

(

x a2

)(

xa3

) (

... xan

) (

= a2x

)(

a3x

) (

... anx

)

. Finalement :

( ) ( )

(

2 2

) (

2

)(

3

) ( )

, , ,

, , ...

n

n n

f x V x a a

V a a a x a x a x

=

= × − − −

En choisissant x=a1, on retrouve la relation :

( ) ( ) ( )( ) ( )

( ) ( )

1 2 2 2 1 3 1 1

1 2

2

, , , , , ...

, ,

n n n

n

j n

j

V a a a V a a a a a a a a

a a V a a

=

= × − − −

=

− ×

… …

(7)

Résultat final

( ) ( )

2 1

1 1 1

2 1

2 2 2

1 2

2 1 1

1 1 1

2 1

1 1 , , ,

1 1

n n

n n

n j i

i j n

n n

n n n

n n

n n n

a a a

a a a

V a a a a a

a a a

a a a

≤ < ≤

= =

Références

Documents relatifs

et remplaçons les éléments de la (p -h 2) ième ligne de A parles sommes qu'on obtient en ajoutant par colonnes les éléments ainsi modifiés 5 ces sommes sont les coefficients

La méthode du pivot de gauss permet de transformer un système linéaire en un autre système équivalent, triangulaire (donc facile à résoudre).. Voir en bas du TD pour la définition

n'importe quelle ligne ou colonne, c'est à dire, qu'il peut être écrit sous la forme d'une somme de trois éléments de n'importe quelle ligne ( ou colonne ), chacun multiplié par

On peut également adopter une approche plus … « vectorielle » en introduisant un vecteur judicieusement choisi. Cette deuxième approche permet plus facilement de généraliser le

[r]

Le dernier élément de la première colonne est la somme des deux autres éléments de cette

[r]

[r]