Tigduda Tazzayrit Tamagdayt Taɣerfant n Lezzayer Aɣlif n Uselmed Unnig d Unadi Ussnan
Tasdawit n Wakli Muḥend Ulḥaǧ Tubiret Tamezedayt n Tutlayin
Agezdu n Tutlayt d Yidles Tmaziɣt
Akatay n Taggara n Turagt Deg Tasnilest tamaziɣt
Sɣur unelmad: S Lmendad n Mass:
QASI MEXLUF CEBBIB NABIL
Aseggas asdawan 2013/2014
Aglam asnislan n tmeslayt n
yimecddalen
Tanemmirt s tusda i:
Mass CEBBIB Nabil i d-yezgan di lmendad n
tezrawt-agi, s tamiwin, s uwelleh d use
ɣ
ti, si
tazwara almi d taggara.
I yemsul
ɣ
a d temsul
ɣa
i a
ɣ
i
ɛ
awnen nesbed-d
amud n tezrewt, yal yiwen s yisem-is.
I yiselmaden-iw n tutlayt d yidles n tmazi
ɣ
t i
yes d-niwe
ḍ
ɣ
er uswira.
Akk i wigad d tigad i a
ɣ
-d-yefkan afus yal yiwen
Abuddu
Ad budde
ɣ
leqdic-agi:
I jida as-ye
ɛ
fu yellu, iyi gren ta
ḥ
ekkuct n wul
ɣ
er unadi d usteqsi.
I yemma d yessetma i
ɣ
er d-lemde
ɣ
taqbaylit.
I tin iyi
ǧǧ
an ad bedle
ɣ
asenfar n tudert-iw seg
wanda ur tezri.
Lqum-nni n zik yecce
ḍ
Tawac
ḍ
a tseffe
ḍ
Muqlet
ɣ
er sdat tura
Zik wa ihedder-it i waye
ḍ
Assa di lka
ɣ
e
ḍ
Ad t-d-afen ineggura
Agbur:
Agbur
Tazwart tamatut ……… 8 Afran n usentel ………... 9 Iswi n usentel ……….. 9 Tamukrist ………... 10 Turdiwin ………. 10I- Ixef amezwaru: tasnarrayt 1- Asisen n wamud ……… 12 a- Tarakalt ………. 12 b- Amezruy ……… 12 2-Agbur n wamud ……….. 14 3- Asisen n yimsulɣa ………... 14 4- Tarrayt taẓrayant ……….. 15 5- Tarrayt n tesleḍt ……… 16
II- Ixef wis sin: Timiḍranin tizrayanin 1- Tanfaliyin tukrifin ……… 20
2- Timsislit ……….. 21
b- Timsislit tasenselt ………. 21 c- Timsislit timseblidt ………... 21 3- Imesla ………. 22 4- Tiɣra ………... 22 5- Tizgenaɣriyin ……….... 23 6- Trgalin ………... 23
a- Asismel n tergalin ilmend n ususru ………. 23
b- Asismel n tergalin ilmend n wadeg ……… 23
7- Tisnislit ……….. 26 a- Tasenmeslict ……… 26 b- Tasnizlit ………... 26 c- Ameslic ………... 26 d- Tameskalt ……….. 26 e- Agrimesla ………. 27 f- Ijerriden imsegarradanen ………... 27 g- Tayunin taddayin ……… 27 h- Asenfel/ amriri ……… 28
Agbur:
i- Asedger ………. 28 j- Arawes ……….. 28
III. Ixef wis kraḍ: Tasleḍt
1- Tasleḍt n tiɣra ………... 30
2- Tasleḍt n tergalin ……… 32
3- Tasleḍt n tzegnaɣriyin ……… 4- Tira timsislit d tesnislit ………
42 42
-Tagarayt tamatut ……….. 57
8
²
Tazwert tamatut
Tutlayin akk akken ma llant ur krifent ara, ttbeddilent, ttnernint, kerrint, yal yiwet d ubrid i tuɣ, yal ta temxallaf ɣef tayeḍ, s tsebbiwin tirakalanin, tinmezranin, tinmettiyin, tidamsanin neɣ tisertanin. Tamaziɣt s umata d teqbaylit daɣa, ur teslik ara i ulugan-agi, tizrawin i d-yellan fella-s si tigad n yefransisen alama d tigad n wass-a, mmeslayent-d ɣef umgirred yellan di tmaziɣt di kraḍ n yeswiren: tajerrumt, tasnislit, amawal. Wigi d isfernen itt-yeǧǧan tebḍa d ttantaliwin neɣ d timeskal s tenfalit tasnilestmettit, i yebḍan daɣen d timeslayin ɣas akken ɣer yimaziɣen asemmi taqbaylit, tacawit, tatergit, tamẓabit, tacelḥit, tasiwit, tarifit d tiyaḍ, yella yagi, yezwar tizrawin tisnilsanin, yebna ahat ɣef uḥulfu s umgirred gar-asent s umata bla ma meyzen s telqay ṣṣenf neɣ aswir n umxallef.
Leɛqab-agi yella-d aṭas n umeslay d useqdec n kra n tmiḍranin tisenilestmettiyin ɣer imusnilsen am: usmezday, asagnu, asemsawi n tutlayt tamaziɣt, iswi-nsen d tiwḍin ɣer lebni d useqdec n yiwet n tutlayt “Tamaziɣt” ara yezdin akk tantaliwin d tmeslayin-is. Cɣel am wagi mačči d afessas, imi yeḥwaǧ kraḍ n tewtilin; 1- Tamusni talqayant tukmilt n tulmisin tisnilsanin n yal tantala n yal tameslayt; 2- Tilin n lebɣi asertan; 3- Aheggi n wallalen ilaqen i useḍru-is. Asteqsi ihi ad d-yili ɣef uḥric amenzu i aɣ yecqan di tezrawt-agi-nneɣ, ma tella tmusni talqayant n tulmisin tisnilsanin (timawalanin, tiseddasanin, tisnalɣanin, tisnamkanin, tisenɣanibanin, timsislanin, tisnislanin) n yal tantala, n yal tameslayt ? tiririt tban; ayagi ur yelli ara. Imi ar assa ur iwiḍent ara tezrawin ad d-ḥazent akk timnaḍin n tmazɣa, yella-d kan usmatu n yigemmaḍ n yinadiyen ɣef kra n tɣemmar.
Ɣef wanect-a tazrawt-nneɣ tetteki di tmuɣli taglamant n yiwet si tulmisin tisnilsanin, n yiwet gar tmeslayin n tmeskalt taqbaylit, tagi “d aglam ayunkudan
Tazwart tamatut:
9
asnislan n tmeslayt n yimceddalen” anda ara neεreḍ ad nessufeɣ ticraḍ tisnislanin tigejdanin-ines, ihi axeddim-nneɣ ad yili s tarrayt n tsastant n unnar i yebnan ɣef usekles usrid n wammud seg yimsulɣa, qbel tasleḍt at-naru s tira
tumrist, s yin s tira timsislit, mi tekfa tesleḍt at-naru s tira tasnislant.
Afran n usentel:
Ma nsuk tiṭ ɣer leqdicat mucaɛen yettwaxedmen ɣef tmaziɣt s umata neɣ ɣef teqbaylit, ama n S. Chaker di 1977 (Anagraw asnislan n teqbaylit SPK) ɣef tmeslayt n tgemmunt ɛezzuz, neɣ A. Basset di 1952 (Anagraw asnislan n tmaziɣt SPB), ad nwali snat n temsal:
1- Lixsaṣ meqren di tezrawin tisnislanin yerzan timeslayin n teqbaylit.
2- Lixsas deg yinadiyen-agi deg yiman-nsen, imi asufeɣ n yinagrawen-agi isnislanen d usmatu-nsen ɣef tmaziɣt akken ma tella di teswiɛt i deg tizrawin rzant kan snat n tmeslayin deg yiwet n tutlayt yettwasnen s umgirred d timerkantit, yezmer ad yawi amdan ɣer tmuɣli belli tamaziɣt d yiwet deg uḥric n tesnislit ladaɣa tidet dayen-nniḍen !
D aya-agi i aɣ-yeǧǧan ad nextir asentel-a, andas ad nexdem aglam asnislan ayunkudan n tmeslayt n yimceddalen deg useggas n 2014.
Iswi n umahil:
- D asufeɣ n wumuɣ asnislan n tmeslayt n yimceddalen.
- D asnerni n unagraw asnislan n teqbaylit (SPK) d win n tmaziɣt (SPB) s umata.
10 Tayerrust:
S waya aɣbel-nneɣ amezwaru d tiririt ɣef tyerrust i d-ibedden seld ad nebdu leqdic-agi: Tameslayt n yimceddalen temgarrad neɣ ala deg uswir n tesnislit ɣef unagraw amsislan n teqbaylit (SPK)?
- Ma yella ih, dacu-tent tecraḍ tisnislanin tigejdanin n umgirred gar-asen?
Turdiwin:
Ɣas akken ammud-nneɣ ahat ad yili yezgel kra n temsufaɣ tisnislanin i yella deg tmeslayt ara nezrew meɛna ur d-teddint ara, nezmer ad d-nmud turda-agi: yella umgirred ibanen gar tmeslayt n yimceddalen d unagraw amsislan n teqbaylit (SPK) di kra n tecraḍ tisnislanin.
Ixef amezwaru tesnarrayt
12
Deg uḥric-agi ad neɛreḍ ad d-nefk tamuɣli tamatut ɣef usentel d wayen akk icudden ɣur-s, ama d amud, imsulɣa, tameslayt d yimawlan-is, akked trakalt. Bla ma nettu tiẓri iɣaf yebna leqdic-agi d tarrayt n tesleḍt i neḍfer.
I- Asisen n wamud:
I.1- Tarakalt:
Taɣiwant n M’chedallah tezga-d deg usammar n tubiret (40 km), si tama n tedbelt d nettat i d-ttalast gar tubiret d bgayet (90 km) akked tizi uzzu ɣer ugafa (80 km), akked temnaḍin yettmeslayen taɛrabt ɣer unẓul n tmurt n leqbayel, tesɛa di leɛla azal n 474 n lmitrat. Si tama-is, lɛerc n yimceddalen aṭas n leɛrac i as-d-yezzin sya d sya am:
- At ttqerbust (Aɣbalu), Iwaquren, At Ḥemdun, Bellil, Tiksiɣiden, Ccerfa seg usammar.
- At ɛissi , At leqser, At yeɛla (Beclul) seg umalu.
- Imellaḥen (Tamellaḥt) seg unẓul. - At Mensur seg unẓul-asammar.
I.2- Amezruy:
I.2.1- Azar n yimceddalen:
Ɣas akken drus n leqdicat inmezrayen i yettwaxedmen ɣef yemceddalen, nufa ayen i d-yejmeɛ R. Bellil deg udlis-is seg inadiyen n yimeskaren-nniḍen, gar-asen Ben xeldun i yebḍan imaziɣen n lezzayer ɣef tlata n teqbilin timeqranin: Ikutamiyen deg usammar, Isenhaǧiyen deg umalu akked
13
Yigawawen di tlemmast. Ben xeldun yudder-d leɛrac n igawawen: « Igawawen bḍan ɣef waṭas n leɛrac am Medjesta, At Mlikec, At kufi, Imceddalen, At zrisuf, At Guzit, At Kresfina, uzelǧa, Mujda, Zeglawa, At Mrana … »1
Akken i d-qqaren imeqranen-nsen isem Amceddal lmeɛna-is amdan ilelli yekkaten ɣef nnif-is d cci-is, Imceddalen qqaren-asen daɣen Lɛerc azegzaw, lmeɛna-s ilmend n yimeqranen-nsen daɣen; Tamezwarut At tirrugza, At nnif d
lḥerma. Tis snat At ṣfa, taneggarut-a tettusuddem-d seg yini n tegnawt mi ara tili
teṣfa “azegzaw am igenni”.
Lɛerc Amceddal deg-s 12 n tuddar; At Yebrahim neɣ taddert tameqrant (imi aṭas yidsen); At Walban; At yiɣil Ḥemmad; At Ḥemmad; Ibelbaren (d taddert n yemma Xliǧa); Imesdurar; At Yexlef; At Ɛli wetmim; At Ɛli Bbar zedɣen snat n tɣiwanin: Ḥnif d Mayu (M’chedallah).
I.2.2- Talalit n ufilaǧ n Mayu:
Seld anekcum n Fransa imceddalen ttidiren yal yiwen di taddart-is, ur sɛin ara tamdin ara ten-icerken, ttemlilin-d kan ɣer ssuq n ttlata deg yiɣil n wumlil, afilaǧ n Mayu n wass-a ɣas melmi kan i d-yennulfa, tebna-t Fransa deg useggas n 1881 deg umḍiq i wumi qqaren Iɣil n wumlil (d akl-is i d-amellal) ɣef wazal n 370 d agṭar n tferkiwin i tekkes i yemceddalen deffir tanekra n 1871 isen-yerẓan ifadden, Fransa textar iɣil-agi ad yili daɣen d tagariḍt n lɛessa n Bni Mensur imi iɛuna akk ɣer temnaḍin-nniḍen, tsemma-as i ufilaǧ i d-theyya i twaculin n lurup ara d-yasen akken at-zedɣent s yisem n umejjay François Clément Maillot yettwasnen nezzeh, akken as-terr tajmilt ɣef leqdicat-is mi yella d amaswaḍ n umeẓlu n tezmert n lɛesker.
1- R. Bellil, « Kabylie: La région dans les écrits arabes »26, in Encyclopédie berbère, Judaïsme – Kabylie
Ixef amezwaru tesnarrayt
14 I.3- Agbur n wamud:
Agbur i teɛna tezrawt-nneɣ d tanfaliwin tukrifin, negmer-d 185 di temnaḍt n Mayu (tameslayt n yimceddalen), imi talɣiwin-agi tinawanin i yettwaseqdacen si zik sɛant akk ticraḍ tisnisliyin i yellan di tmeslayt ara nezrew, d ayen ara yeǧǧen anadi-nneɣ d ummid. Nextar ṣṣenf-agi anfalan acku i ttekki deg usenfar-nneɣ n yimal anda asent-nexdem tasleḍt tasnizlant akked tesnalɣamkant imi ixulef ɣef wayen issexdamen di taywalt ama di lebni d talɣa ama di tesnamka, ama di tasenɣanibt, yerna yebda ara yettruḥ, ṭfen amḍiq-is talɣiwin-nniḍen tiberraniyin.
II- Asisen n yimsulɣa:
I wakken ad yili uglam akk d tgemmaḍ n tezrawt-agi seḥḥant, d lemri n wayen yellan di tilawt, nextar-d imsulɣa ilmend n Kraḍ n yisfernen: Leɛmer (Imɣaren, Ilemmasen, Imezyanen), Leqraya (wigad yeɣran, widga ur yeɣri), Tuzuft (Irgazen, Tilawin), akked usekles ma ulac akk n sin n wudmawen si yal tissi.
- N. C. Bexxi 73 n yiseggasen ur teɣri ara.
- Q. Ɛica 78 n yiseggasen ur teɣri ara.
- Q. Saɛid 74 n yiseggasen yeɣra tafransist.
- Q. Saɛid 59 n yiseggasen yeɣra.
- K. Wnissa 46 n yiseggasen, ur teɣri ara.
- Ɛ. Ɛacur 40 n yiseggasen yeɣra (aswir alemmas).
15
- L. Ḥafiḍa 23 n yiseggasen teɣra (Aswir aseddawan).
- M. Silya 23 n yiseggasen teɣra (Aswir aseddawan).
III- Tarrayt taẓrayant:
Tazrawt-agi-nneɣ tebna teḍfer tarrayt taẓriwurant, ayen aɣ-yeǧǧen ad d-nesmekti imenzayen n tezri-agi i d-bnan aṭas n yimusnilsen daɣa A. Martinet (1908-1999):
A. Martinet yettuneḥsab d ababat n Tiẓriwuri, nettat tefrurex-d si tmuɣli i yellan yagi ɣer F. de Saussure, imi aɣerbaz aẓriwuran n Andret Martinet nezmer at-neḥseb d akemmel n leqdicat n SAUSSURE, anda A.Martinet iɛawed-d i yiwen seg yimenzayen n saussur yerzan usbaddu: tutlayt d allal n taywalt. Am akka I d-tessebgan tudsa n yisem-is, tiẓriwuri terra lwelha ɣer twuri n yiferdisen n tutlayt, iswi-is d asufeɣ n yiferdisen n tutlayt yesɛan tawuri. A. Martinet yerna-d i tmuɣli-agi n Saussure imenzayen-nniḍen:
- Tutlayt d allal n taywalt yedsen s wudem uslig (agsusru uslig): inaw iteffeɣ-d d tayunin tisnamkanin i yebḍan daɣen d tayunin timsemgarradin timsebḍatin. D beṭṭu n umeslay d iwalacen akked imeslicen ilmend n yijerriden imsemgirdanen gar-asen.
- Asefk ayunwal: d assaɣ-nni yella gar anamek n tayunt deg yinaw (taywalt) akked wayen-nni i nebɣa ad d-nessenfali.
Ixef amezwaru tesnarrayt
16
- Tasenwalact: tessismil tayunin ilmend n taggayin-nsen; tagayt tajerrumant, taggayt tamawalant.
- Tamyunwalt: tzerrew asileɣ n wawalen, s usuddes neɣ s usuddem.
- Taseddast: tzerrew assaɣ n umyuggel gar yiferdisen n yinaw akked twuri-nsen.
Tasnilest tazriwurant i wakken ad d-tessufeɣ tayunin tisnilsanin tesseqdac Asenfel ma ulac amek tesseqdac Asedger.
IV- Tarrayt n tesleḍt:
S umata yal anadi usnan di tusniwin tinmettiyin yebna ɣef wannay, agmar n tnefkin (amud), tasleḍt akked usnimek, si tama-nneɣ ad nessexdem tafaksut turdaseglant n teẓriwuri i tesseqdac i tesleḍt, ihi leqdic-agi ad yili s tarrayt n tsastant n unnar i yebnan ɣef usekles usrid n wammud seg yimsulɣa, qbel tasleḍt at-naru s tira tumrist, s yin s tira timsislit, mi tekfa tesleḍt at-naru s tira tasnislant, s ugemmay, d abrid ara neḍfer di tesleḍt tasnislit-nneɣ, i usufeɣ n wumuɣ asnislan ad nezwir deg Beṭṭu syina asenfel, di taggara d tasleḍt tasedgarant iɣef ara nebnu asnimek-nneɣ. Di tezrawt-a ur d nettmeslayt ara ɣef aḥric armibḍi ( aɣdebbu, tiqqrit, d yizli), i aɣ yecqan d aḥric imibḍi, yeɛni tiɣra d tergalin n wammud.
Ad d-nesmekti belli nextar agemmay amsislan n tmaziɣt (APA) di tira-nneɣ, s kra n ubeddel am tumrayt [g] ilaqen ad tesɛu ajerrid seg wadda nura-tt d [ḡ] s ujerrid seg ufella, akked [ǯ] deg umḍiq n [ᵹ], [ț] deg umḍiq n [t].
Di tfelwit-a n wadda nessers-d agemmay i nesseqdec iqubel-iten-d ugemmay amsislan n teqbaylit (APA) akked ugemmay amsislan agraɣlan (API):
17 Agemmay i nesseqdec a æ a: b B bᵂ Bᵂ ḇ Ḇ š Š d D ḏ Ḏ ḍ Ḍ ə APA a æ a: b B bᵂ Bᵂ ḇ Ḇ š Š d D ḏ Ḏ ḍ Ḍ ə API a æ a: b B bᵂ Bᵂ v V ᶴ ʃ d D ᶡ Ɉ ᶡˁ Ɉˁ ə Agemmay i nesseqdec f F g G gᵂ Gᵂ ḡ G ǧ Ǧ h H ḥ Ḥ i ǯ APA f F g G gᵂ Gᵂ g G ǧ Ǧ h H ḥ Ḥ i ǯ API ə: f F g G gᵂ Gᵂ gˁ Gˁ ʤ ʤ h H ħ Ħ i i: ǯ Agemmay i nesseqdec Ǯ k K kᵂ Kᵂ ḵ Ḵ ḵᵂ Ḵᵂ l L m M n N ɣ Ɣ o APA Ǯ k K kᵂ Kᵂ ḵ Ḵ ḵᵂ Ḵᵂ l L m M n N ɣ Ɣ o API Ǯ k K kᵂ Kᵂ c C cᵂ Cᵂ l L m M n N ʁ ʁ o Agemmay i nesseqdec o: p P pᵂ Pᵂ q Q r R ṛ Ṛ s S ṣ Ṣ t T ṭ APA p P pᵂ Pᵂ q Q r R ṛ Ṛ s S ṣ Ṣ t T ṭ API o: p P pᵂ Pᵂ q Q r R rˁ Rˁ s S sˁ Sˁ t T ɵ Agemmay i nesseqdec Ṭ ṯ Ṯ ţ Ţ w W x X xᵂ Xᵂ y Y z Z ẓ APA Ṭ ṯ Ṯ ʦ ʦ u w W x X xᵂ Xᵂ y Y ʓ ᵹ ẓ API Ɵ tˤ Tˤ ʦ ʦ u u: w W x X xᵂ Xᵂ ᶨ ʝ ʓ ᵹ ʓˁ
Ixef amezwaru tesnarrayt 18 Agemmay i nesseqdec Ẓ ʣ DZ ɛ Ɛ APA Ẓ ʣ DZ ɛ Ɛ ΄ API ᵹˁ ʣ DZ
ˁ
?20
Deg uḥric-a ad d-nemmeslay ɣef tbadutin i yerzan ṣṣenf n wamud ara nesleḍ (Tanfaliwin tukrifin), akked tmiḍranin timsisliyin d tesnisliyin tigejdanin, ama si tama n tarrayin n tuslḍin isseqdacent, neɣ si tama n yeḥricen i tḍeffer di tesleḍt.
I. Tinfaliwin tukrifin:
I.1- Tabadut n ukarif:
Akarif d akala ideg agraw n wawalen yesɛan iferdisen ur nbeṭṭu ara. Akarif yettban-d s usruḥ u n unamek n yal aferdis deg ugraw n wawalen i d-yettbanen am tayunt tamaynut taseddasant1.
Akarif d akala asnilsan yerzan tutlayin n tigamanin, anda isertuyen isnilsanen yttus eqdacen di tazwara d isartuyen inawanen ilelliyen, ttuɣalen mserṣan s cwiṭ neɣ akk ilmend n waṭas n sebbat 2.
Akarif d akala asnilsan anda yettarra uddus bu iferdisen ilelliyen, d uddus bu iferdisen ur nezmir ad msebḍun 3.
I.2- Tabadut n tenfaliwin tukrifin:
Tanfalit tukrift d tanmegla n tenfalit tilellit, d awalen ur neḍfir ara ilugan imatuyen n usileɣ n wuddusen neɣ n tefyar, ur nqebbel ara daɣen asmeskel n wuddus ulamma s cwiṭ.
1- DUBOIS Jean, Dictionnaire de linguistique et science de langage, Paris Ed Larousse, 1994, P. 202. 2- MEJRI Salah (2000), « Traduction, poésie, figement et jeux de mot s », dans Meta: journal des traducteurs, Volume 45, numéro 3, 2000, p 610.
Ixef wis sin Timiḍranin tizrayanin
21 II. Timsislit:
II.1- Tabadut:
Timsislit d tazrawt n yimesla n umeslay, s wakka ur d-telha ara ala d tmeẓra timsiwal n tutlayt.
II.2- Tifurkac n temsislit:
II.2.1- Timsislit timsusrut:
Tzerrew amek i d-tefɣen yimesla seg usagu amiɣac n umdan. Tzerrew asufeɣ n umeslay d yegmamen akked ususru 4.
II.2.2- Timsislit tasenselt :
Teqreb ɣer tesnagma tzerrew asiweḍ n yimesla am akken d tumanin timirgagayin , tesmuqul tisebganin timsiwal n umselay.
Tzerrew asiweḍ n yizen s temsedwelt timsiwelt akked wamek i yekkat amezzuɣ n umseflid
II.2.3- Timsislit timseblidt:
Tzerrew amek isel umezzuɣ i yimesla n usiwel d wamek iten iɛeqqel5.
Telha-d d wamek i d-yettmagar Usagu imseblid amesli n usiwel akked usulu-nsen.
5- DUBOIS (J), Ibid, P 61.
22 II.3- Imesla:
II.3.1- Tiɣra:
D imeslicen yesɛan ajerrid aniɣri, ur nesɛi ara ajerrid argalan, d imesla izawanen, d argigi n tikwal n uzwu agerjan i d-itefɣen s tlelli seg terga, amgirred n teɣra yettawi-t-d ubeddel di talɣa n yimzenzen inimiyen d yinkaranen s uḥerrek nyizuran « iles, icenfiren,taclalt, it-d-yettawin .6
II.3.1.1- Tiɣra turgilin/tineldiyin:
Ttilint-d ilmend n tfesnan n urẓan akked urfad n yiles ɣer waneɣ, ma cwiṭ neɣ aṭas.
II.3.1. 2- Tiɣra tinezdatin/ tidffiranin:
TTilint-d ilmend n wadeg n yiles daxel n yimi, ma yerra ɣer sdat (ineɣ aleqqaq) d tiɣra tinezdatin ara d-yefɣen, ma yerra ɣer deffir (ineɣ aquran)d tidffiranin ara d-yefɣen.
II.3.1. 3- Tiɣra timsencucin/ tirmensucin:
Qqaren-asent daɣen timḍewrin/tuḍliqin, ttefɣent-d ilmend n talɣa n yicenfiren ma ḍewren neɣ ḍelqen.
II.3.1.4- Tiɣra tiɣezfanin/tiwezlanin:
Mi as-naki i umecwar n teɣri neqqar-as tiɣri taɣezfant am akken tezmer att-ili d tawezlant.7
7- Dubois (J), Dictionnaire de la linguistique, Ed PUF .2002, France, P 510.
Ixef wis sin Timiḍranin tizrayanin
23 II.3.1.5- Tizgenaɣriyin:
Tizgenaɣriyin Ṭṭfent talemmast, ur llint d tiɣra ur llint d tergalin.
II.3.2- Tirgalin:
D imesli i d-itefɣen ilmend n uḥerrek n yegmamen, xedmend asergel yemden neɣ ur nmid i wuzwu yettak-d adekka neɣ targelt.
Tirgalin nezmer atent-nebḍu ɣef sin yeswiren ilmend ilmend n ususru akked wadeg:
II.3.2. Asismel n tergalin ilmend n ususru:
II.3.2.1-Tirgalin tiɛeẓẓugin/ timsiwal:
D argigi neɣ ala n tenzizin timiɣac itent-d-yessufuɣen, mi ara rgigent ttefɣent-d tergalin timsiwal am: [v], [d], [b], mi ur rgagint ara tenzizin d tirgalin tiɛezzugin i d-itefɣen am: [f], [p].8
II.3.2.2-Tirgalin timawin/ timsenzarin:
Ma yella yineɣ yuder-d tergelt ara d yefɣen d timsenzert am: [n], [m], ma yella yineɣ yuli d targelt timawt ara d-yefɣen am: [t], [k].9
II.3.2.3-Tirgalin taggaɣin/tuzmiḍin:
Tetteffeɣ-d tergalt taggaɣt mi ara yezmeḍ terga n usnuffes am: [d], [ṭ], tumray tetteffeɣ-d s uzmaḍ d uqfal aruɣlil.10
9- Martinet A, Elément de la linguistique générale, Ed Paris, 1970, p45. 10- Martinet (A), loc, cit.
24 II.3.2.4-Tincuglanin:
D tumrayin i d-itefɣen mi ara isami ucefir n wadda uglan n ufella am: [f], [ḇ].11
II.3.2.5-Tisincucanin:
D ttancucant i d-itefɣen mi ara mlilen sin n icenfiren, tetteffeɣ-d s uterḍeq tezmer ad tili d ttasincuct timsenzert am: [m] neɣ d ttasincuct timawt am: [p], [b].12
II.3.2.6- Tacewcawt (tujict):
S umata d tirgalin tidfr-adluganin neɣ d tidatnaɣin am:[š]. [ᵹ].
II.3.2.7-Tazefzaft:
D targalt tumrayt i d-itefɣen: d tadluglant, d tanugelt neɣ d tanixeft neɣd tadatɛrurt am:[s].13
II.3.2.8-Timidist:
D tarewla n wuzwu i usergel, ad d-teffeɣ seg yidis am: [l].
II.3.2.9-Tuffayt:
D asusru argalan awissin i d-yettilin s ucuffu n uẓar n yiles i yettḥarriken agerjum akked usenker am: [ṭ], [ṛ], [ḍ].14
II.3.2.10- Tagɣanzaɣt:
D targalt i yessuddusen s ṭṭiq taṭerḍaq.
11
- Martinet (A), op, cit, p 25.
12
- Dubois (J), op, cit, p 112.
13
- Dubois (J), op, cit, p 176.
14
Ixef wis sin Timiḍranin tizrayanin
25 II.3.2.11-Tanculwiɣant:
D asusru udsayan gar azmaḍ n yineɣaleqqaq, n wadal n yineɣ d uzmaḍ n yicenfiren am: [bᵂ], [pᵂ], [qᵂ].15
II.3.2.12- Tirgalin tussidin / tirussidin:
Tetteffeɣ-d s ubeddel i yettilin deg usagu n ususru: [T] ɣef wasmi ara d-yessusru mi ara yili yestaɛfa [t].16
II.3.3- Asismel n tergalin ilmend n wadeg:
D amkan ideg i d-iḍerru temlilit n yiles akked walebɛeḍ n yegmamen (taclalt, icenfiren, uglan, tankart …) i uḥbas neɣ uzmaḍ n wuzwu, ilmend n waya yal targelt isem-is:
Tincuglanin: [f], [v]. Tinixefuglanin: [d],[ḏ], [ḍ], [t], [ṭ], [ṯ],[ ț],[n],[ r], [ṛ]. Tisincucanin: [b], [p], [m], [w]. Tinuglanin: [l]. Tizefzafin: [z], [ẓ], [s], [ṣ]. Tujicin: [č], [ǧ], [š], [ǯ]. Tineɣulwiɣin: [ḵ], [ḵᵂ], [k],[kᵂ], [g], [gᵂ], [ḡ], [ḡᵂ]. Tulwiɣin: [ɣ], [x]. Ticlalanin: [q], [qᵂ]. Tikaranin: [ḥ], [ɛ]. Tigerjanin: [h].
15 - Dubois (J), op, cit, p 264. 16 - Dubois (J), op, cit, p 479.
26 III. Tasnislit:
D tusna izerwen imesla n umeslay ilmend n twuri-nsen deg unagraw aywulan asnilsan. D aḥric si tesnilest izerwen imesla n umeslay si tama n twuri-nsen
III.1- Tifurkac n tesnislit: III.1.1- Tasenmeslict:
Tzerrew tayunin timsemgarradin taddayin neɣ imeslicen akken ad d-nessufeɣ d usismel n yimeslicen n tutlayt ara nezrew akked ad nzer amek ddsen. III.1.2- Tasnizlit:
Tzerrew ijerriden akinebḍanen n umeslic am uɣdebbu, tiqqrit, tizlit.
III.2- Iferdisen n tesnislit: III.2.1- Ameslic:
D tayunt tamezyant n tesnilest tamsemgirdant ur nesɛi anamek. D tayunt taddayt, di beṭṭu ageneses asnislan n tinawt, anda ṣṣenf-is yettban-d s unagraw n yijerriden imesmgirdanen.
III.2.2- Tameskalt:
D aneḍruy ideg s usemres uzzil, yiwet n tutlayt, ur telli ara deg yiwen n wakud, deg umkan-nniḍen, deg yiwen akka n ugraw anmetti, teččabi ɣer wayen i tella deg wakud-nniḍen, deg ugraw anmetti-nniḍen, nettat tebḍa d lesnaf:
III.2.2.1- Tameskalt tuddsayant:
Tettban-d ilmend n usatal asnilsan, s yimesla iḍefren neɣ itt-d-yezwaren akka deg yinaw.
Ixef wis sin Timiḍranin tizrayanin
27 III.2.2.2- Tameskalt tilellit:
Ma yella snat n tayunin tisnislanin, imeslic neɣ alɣac banen-d deg yiwen usatal ameslican neɣ alɣacan, ma yella yemer yiwet ad tuɣal deg wadeg n tayeḍ bla ma yella-d umgirred deg unamek amussnan n wawal neɣ n tefyirt, ihi imeslicen-nni neɣ alɣacen d timeskal tilelliyin n yiwen umeslic ».17
III.2.2.3- Tameskalt tarakalant:
Tettili-d si lqella n unermes ger yegrawen inmettiyen yettawiten, anda i d-bennun ijerriden imsisliyen d isnisliyen ara d-susruyen nitni kan, i yemgarraden ɣef yegrawen-nniḍen inmettiyen.
III.2.2.4- Tameskalt tanmettit:
D amgirred i dyettilin gar tissiyin tinmettiyin deg yiwen ugraw anmetti.
III.2.3- Agrimesla:
D anagraw n yijerriden timsemgarradin icerken sin n yimeslicen am tenmegla d urawes.18
III.2.4- Ijerriden imsegarradanen:
Qqaren-asen daɣen ijerriden imsefkan.Yal ajerrid anmesli izemren ad d-yessemgirred azamul, awal neɣ inaw 19
III.2.5- Tayunin taddayin:
D tayuga n wawalen yesɛan anamek yemgarrad anda umsil yemxallaf kan deg umeslic.20
19- Dubois (J), op, cit, P 503.
20- Dubois (J), op, cit, P 47.
28 III.2.6- Asenfel/ amriri:
D tirmit ideg i d-nessufuɣ tayunin taddayin, d tiririt n yiwen yimesli deg umkan n wayeḍ deg yiwen wawal, anda ma ibeddel unamek n wawal-nni ihi i sin n yimesla-nni d imeslicen, ma yella ur ibeddel unamek ihi d timeskalin.
III.2.7- Asedger:
D tillin n yimesla deg yisatalen yettemcabin, mi ara nmuqel ɣer yimeslicen iten-d-iḍefren neɣ wigad iten-d-yezwaren ma yella-d neɣ ala ubeddel anmesli.
III.2.8- Arawes:
Sin n yimesla i d-yettbanen deg waṭas n yisatalen ala deg yiwen n usatal-nniḍen. Netta yebḍa daɣen d lesnaf: Arawes imttewtel s ustatal a. Arawes amsertan, Arawes imttewtel s tɣessa, Arawesimesdeffer, afaray.
20
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
30
Aḥric-agi d win n tesleḍt tasnislant n wamud n tmeslayt i d-negmer, anda ara nesseqdec imenzayen n tesleḍt n tezriwuri, am usenfel akked usedger i waken ad nzer anwa i d ameslic anta i d tameskalt akked d ṣṣenf n tmeskalt, daɣen ad d-nbeggen tafesna n tilin neɣ ala n umeslic d tmeskalt di tmeslayt.
I- Tasleḍt n teɣra:
Tiɣra tiɣezfanin d twezlanin:
[ӕ] akked [ӕ:]:
[ӕ] d taɣra tawezlant tella s waṭas deg wamud. Taɣra taɣezfant [ӕ:] i yellan deg kra n tmeslayin ulac later-is di tmeslayt, d tankarant [ɛ] iteṭfen amḍiq-is. Ajerrid amsemgirdan gara-sent d ajerrid n utimi, [ӕ:] d tameskalt tarakalant n [ӕ], ttbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
D anyir lɛali = [lɛӕli]
Di tmeslayin-nniḍen yettwasusru: [lӕ:li].
Tiɣra [u] akked [o]:
Taɣra [u] d d turgil, [o] d tazgenurgilt, yessemgarred-itent u jerrid amsemgirdan n tfesna n ulday. Anda [o] tettban-d deg usatal ufay, qbel neɣ deffir n tergelt tufayt. I snat d sin n yimeslicen yemgarraden.
Amd:
Ad ak-rreɣ seksu d aɣrum = [ӕɣṛom].
31
Tiɣra [ǝ] akked [i]:
Taɣra [i] d tuqfilt, [ǝ] d tazgenurgilt, i snat d tiwezlanin. Taɣra [i] tettili di tazwara neɣ di tagara n wawal, ama deg usatal aggaɣ arufay neɣ deg uzenzaɣ arufay:
Amd:
Iger-as irebbi = [irǝBi.⦌. Neɣ deg usatal ufay:
Amd:
Ixeddem tiqejjirin = ⦋ixǝDǝm ṯiqǝJiṛin⦌.
I snat d imeslicen yemgarraden:
Amd:
⦋igǝrӕs].
Tiɣra [o] akked [o:]:
Taɣra [o] d tawezlant [o :] ɣezzifet fell-as, ajerrid amsemgirdan gar-asent d atimi, d sin n yimeslicen yemgarraden.
Amd:
Yeddem-it waḍu = ⦋wӕḍo:⦌. Xfif uqerru-is = ⦋uqǝRo:yis⦌.
Taɣra [ǝ] (ilem):
Taɣra [ǝ] neɣ ilem, d tin yellan s waṭas di tmeslayt n yimceddalen, tesɛa azal meqren di temsislit imi ur tettaǧǧa ara ad mlilen nnig n snat n tergalin,
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
32
akken ad yishil ususru, meɛna ur tesɛi ara tawuri tasnislant, tella neɣ ulac-itt anamek ur yettbeddil ara.
Amd:
Yesmendag isufa = ⦋yǝsmǝndӕg ⦌.
lamer ad nekkes ilem amezwaru d wis sin ad mlilent ukuẓ n tergalin ayen ara yerren asusru d awezɣi.
II- Tasleḍt n tergalin:
II.1- Tirgalin tisincucin:
II.1.1- Tirgalin tinimiyin:
Tirgalin [b] akked [B]
[b] d targalt tarussidt, [B] d tussidt, ihi ajerrid imsemgirdan gar-asent d tusda, i snat d imeslicen, [b] tarussidt i yellan di tantaliwin-nniḍen am tacawit, qlilet deg tmeslayt n yimceddalen, s umata d [ḇ] I teṭfen amḍiq-is:
Amd:
[bӕbӕ] = [ḇӕḇӕ]
Tella deg yireṭṭalen ama n tefransist: Amd:
Ixuṣ-it ubulun = [ubolon]. Neɣ n taɛrabt:
Amd:
Llah ibarek = [ibӕrk].
Awal-agi deg yiman-is deg kra n yisatalen inawanen-nniḍen (yella di tmeslayt ɣas ur d-yeddi ara deg wamud), yeddem udem n teqbaylit si tama n temsislit:
33 Amd:
Ak-ibarek Rebbi = [ӕḵiḇrǝḵ]. Nburek-as = [nḇurḵӕs].
Ma d tanaṣlit n tmeslayt tella drus nezzeh am: Amd:
Yeddumbes wudem-is = ⦋yǝDumbǝs ⦌. Yella-iyi di lbal = ⦋lbӕl⦌.
[B] tella s waṭas di tmeslayt. Amd:
Iger-as irebbi = ⦋irǝBi⦌. Tirgalin [p] akked [B]:
[p] d targalt tarussidt [B] d targalt tussidt, ajerrid amsemgirdan gar-asent d tussda, ttbanent-d deg yiwen n usatal, tamezwarut ur d-ttban ara di tmeslayt mgal n tis snat i yellan s waṭas, [p] d tameskalt n tuzuft n umeslic [B].
Amd:
Yeldi tawwurt = [ṯӕPurṯ] , [ṯӕBurṯ]. Yella wanda [p] tettuɣal d tuffayt:
Amd:
[ṛǝPᵂi] = [ṛǝBi].
II.1.2- Tincuglanin:
Tirgalin [f] akked [ḇ]:
[f] d targelt taɛezzugt, [ḇ] d timsiwelt, ihi ajerrid amsemgirdan gar-asen d asiwel, llant s waṭas deg tmeslayt. i snat d imeslicen yemgarraden.
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
34 Amd:
Yufa aferfud = [ӕfǝrfuḏ]. Semmum lberquq = [lḇǝrqoq].
II.1.3- Tiniɣef-uglanin:
Tirgalin [d] akked [ḏ]:
Targalt [d] d tagaɣt, [ḏ] d tumrayt. ihi ajerrid amsemgirdan gar-asent d agmeryan. [d] akked [ḏ] d sin n yimeslicen yemgaraden.
[d] [ḏ] Tbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
Ad d-yuɣal lḥal = [ӕdyuɣӕl].
Ad yessers Rebbi tareddant-ik = [ӕḏyǝSǝrs].
Tirgalin [ḏ] akked [ḍ]:
Targalt [ḍ] d tufayt, [ḏ] d tarufayt. ihi ajerrid amsemgirdan gar-asen d asufay. Ttbanent-d di sin isatalen yemxallafen, yal yiwet d ameslic s yiman-is.
Amd:
Iseḥḥa wudem-is = [wuḏmis]. Rriɣ-t ɣer umḍiq-is = [umḍiqis]
Tirgalin [d] akked [D]:
Targalt [D] tussidt, [d] tasellawt. Ajerrid amsmegirdan gar-asent d tusda. Llant s waṭas di tmeslayt. [D] akked [d] d sin yimeslicen yemgarraden.
35 Amd:
Yeddura tamadaɣt = [yǝDurӕ]. yeldi yimi-s = [yǝldi].
Tirgalin [ṯ] akked [ț]:
[ṯ] akked [ț] d tirgalin tiṭerḍaqin [ṯ] d timsiwelt [ț] d taɛezzugt, ajerrid amsemgirdan gar-asent d tisiwelt. llant s waṭas di tmeslayt banent-d deg yiwen n usatal.
Yal yiwet d ameslis s yiman-is:
Amd:
Tiwi-it tiṭ-is = [ṯiwiṯ]. Yettawi timisit = [yǝȚӕwi].
Yezmer [ț] ad tili d tameskalt tarakalant n [ṯ] i d-itekken si temsertit gar [d] akked [t]:
Amd:
Rran fella-s tablaḍt = [ṯӕḇlӕṭ]. Yuɣal d tablaḍt = [țӕḇlӕṭ].
Tirgalin [t] akked [ṭ]:
Targalt [ṭ] d tuffayt, [t] d taruffayt. Ajerrid imsemgardan gar-asent d asufay. [ṭ] tella di tmeslayt mgal [t] ur nelli ara s waṭas amedya nneɣ fella-s yussa-d berra i wamud, [t] akked [ṭ] d sin n yimeslicen yemgarraden.
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
36 Amd:
Sudden tiṭ-ik = [ṯiṭiḵ]. Yerẓa tamsalt = [ṯӕmsӕlt].
II.2- Tirgalin timsenzarin
Tirgalin [n] akked [N]
Targalt [n] d tarussidt [N] d tussidt, llant di tmeslayt. Ajerrid amsemgirdan gar-asent d tusda. Yal yiowet d ameslic s yiman-is.
[n] [N] tbanet-d deg yiwen n usatal.
Amd:
Yenneqlab lḥal = [yǝNǝqlӕḇ]. Yebrek fella-s cciṭan = [ŠiṬӕn].
4-Tinixef-adluglanin
imidisin
Tirgalin [l] akked [L]:
Targalt [L] d tussidt, [l] d tarussidt. Ajerrid amsemgirdan gar-asent d tussda. Llan s waṭas di tmeslayt, i snat d imeslicen yemgarraden, tbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
yella-iyi di lbal = [yǝLӕyi]. Yeldi-as tiṭ = [yǝldiyӕs].
37
Tirgalin [s] akked [ṣ]
Targalt [ṣ] d tufayt [s] d tarufayt. Ajerrid amsemgirdan gar-asent d asufay.
Llant di tmeslayt [s] akked [ṣ] d sin n yimeslicen yemgarraden. Tbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
D aɛquq n lebṣel = [lǝḏṣǝl].
Semmum uglim-is = [sǝMum]. Tirgalin [s] akked [S]:
Targalt [S] d tussidt, [s] d tarussidt.ajerrid imsemgired gar-asen d tussda
[s] akked [S], ttbanent-d deg yiwen n usatal. D sin n yimeslicen yemgarraden.
Amd:
Ad yessers Rebbi tareddant-ik = [ӕḏyǝSǝrs]. Yeswa tidi-s = [yǝswӕ].
Tirgalin [s] akked [z]:
Targalt [z] d timsiwelt, [s] d taɛezzugt. Llant di tmeslayt, ajerrid amsemgirdan gar-asent d tasiwelt. [z] akked [s] ttbanent-d deg yiwen n usatal. D sin n yimeslicen yemgarraden.
Amd:
Yezwar-iyi leḥsab = [yǝzwӕriyi]. Yesɛa tuyat = [yǝsɛӕ].
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
38
Tirgalin [z] akked [ẓ]
Targalt [ẓ] d tufayt [z] d tarufayt. Ajerrid amsemgirdan gar-asent d asufay. Ttbanent-d deg isatalen yemxallafen, snat d imeslicen yemùgarraden.
Amd:
Ak-gerzeɣ tarkasin = [ӕḵgǝRzǝɣ].
Ḥarrek-itt ad teẓd = [ḥӕrkițӕȚẓḏ]. Tirgalin [z] akked [Z]
Targalt [Z] d tussidt [z] d tarussidt. Ajerrid amsemgirdan gar-asent d tussda. Ttbanent-d deg yiwen n usatal. Ajerrid amsemgirdan gar-asent d tussda. TTbanent-d deg yiwen n usatal. [z] akked [Z] d imeslicen yemgarraden.
Amd:
Rran-as azaglu = [ӕzӕḡlu].
Ur tezzin fella-s yizan = [urTǝZin].
c- Timergigayin:
Tirgalin [r] akked [ṛ]
Targalt [ṛ] d tufayt [r] d tarufayt.Ajerrid itent yessemgarden d asufay.
[r] [ṛ] ttbanent-d deg yiwen n usatal. [r] akked [ṛ] d sin imeslicen yemgarraden.
Amd:
Yečča tamrart = ⦋ṯӕmrӕrṯ⦌.
39
Tirgalin [r ] akked [R]
Targalt [R] d tussidt [r] d tarussid. Ajerrid amsemgirdan gar-asent d tussda, [r] akked [R] ttbanent-d deg yiwen n usatal, Targalt [r] et [R] d sin n yimeslicen yemgaraden. Targalt [r] et [R] ttbanend deg yiwen n usatal.
Amd:
Yefra d rray-is = [Yǝfrӕḏ Ṛӕyis⦌.
Yeffeɣ i ubrid = ⦋yǝFǝɣiwǝḇriḏ⦌.
d- Ticewcawin
Tirgalin [š] akked [č]:
Ajerrid amsemgird gar snat n targalin-a d amriri, [č] d tazgen- aṭarḍaqt, [š] d tumrayt. [č] et [š] ttbanen-d deg yiwen n usatal. D sin n yimeslicen yemgarraden
Amd:
Yesmar-d akerciw-is = ⦋ӕKǝršiwis⦌.
Yečča lmex n yifis = ⦋yǝČӕlmǝx Gifis⦌.
5- Tanɣan-adlugnanin:
Tirgalin [g] akked [ɣ]:
[g] d taggaɣt ; [ɣ] d umray Ajerrid amsemgired gar snat n targalin-a d taggaɣt, [g] akked [ɣ] d sin n yimeslicen yemgarraden, ttbanen-d deg yiwen n usatal.
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
40 Amd:
Yeɣli-d yigenni = [Yeɣli-d]. Yegrareb fella-s = ⦋yǝgrӕrǝḇ⦌.
Tirgalin [g] akked [G]:
[G] d targalt tussidt , [g] d targalt tarussidt, ajerrid amsemgired gar snat n targalin-a d tussda, d sin n yimeslicen yemgarraden, [g] et [G] ttbanen-d deg yiwen n usatal
Amd:
Yečča lmex n yifis = ⦋yǝČӕlmǝx Gifis⦌.
Yebges ɣer lhem = ⦋yǝḇgǝs ӕr lhǝm⦌.
Tirgalin [ɣ] akked [ɣᵂ]:
[ɣ] akked [ɣᵂ] d tumrayin i snat, [ɣᵂ] d tuffayt [ɣ] d tarufayt. Ajerrid amsemgired gar-asent d asufay, d sin n yimeslicen yemgarraden, banent-d deg yisatalen yemxallafen.
Amd:
Ɣezzif yiles-is = [ɣᵂǝZif]. Ɣlin ifassen-is = [ɣlin].
Tirgalin [g] akked [gᵂ]:
D taggaɣin i snat, [gᵂ]d tufayt, [g] d tarufayt . Ajerrid amsemgirdan gar sin n yimeslicen-a d asufay, d sin n yimeslicen yemgarraden, ttilin-d deg yiwen n usatal.
41 Amd:
Yeɛweq deg yiman-is = [gimӕnis]. Yella deg wawal = [gᵂӕwӕl].
Amedya wis sin ulac-it deg wamud, meɛna yella di tmeslayt.
Tirgalin [k] akked [ḵ]:
[ḵ] d tameryant [k] d aggaɣ, ajerrid amsemgiredan gar snat n targalin-a agmaryan, Ihi [k] akked [ḵ] d sin n yimeslicen yemgaraden, ttilint-d degyiwen n usatal.
Amd:
Yekcem gar yiccer d uksum = ⦋yǝḵšǝm], [ḏwǝḵsum].
Yefka-it lḥal = ⦋yǝfkӕyiṯ ⦌.
Tirgalin [k] akked [K]:
[K]d targalt tussidt, [k] d targalt tarussidt. Ajerrid amsemgired gar snat n targalin-a d tussda, ttbanent-d deg yiwen n usatal, ihi snat n targalin –a d sin n yimeslicen yemgaraden.
Amd:
Yekker zher-is = [yǝKǝr]. Yefka awal = ⦋yǝfkӕ ⦌.
Tirgalin [k] akked [kᵂ]:
[k] akked [kᵂ] d tinɣulwiɣin, [kᵂ] d tufayt [k] d tarufayt, ajerrid amsemgiredan d asufay, d sin imeslicen yemgarraden, ttbanet-d deg yiwen n usatal.
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
42 Amd:
Irkel = [irkᵂǝl].
[kᵂ] ulac-it s waṭas di tmeslayt, amedya-a n berra I wamud.
Yefka afus deg-i = ⦋yǝfkӕ⦌.
Tulwiɣanin:
Tirgalin [x] akked [X]:
[X] d targalt tussidt [x] d targalt tarussidt Ajerrid amsemgired gar snat n targalin-a d tussida, Ihi snat n targalin-a d sin n yimeslicen yemgaraden, [x] akked [X] ttbanent-d deg yiwen n usatal.
Amedya:
Yexla ssuq-is = [Yǝxla]. Yexdem axxam = [ӕXӕm
Tirgalin [x] akked [ɣ]:
[x]akked [ɣ] d tulwiɣin, [x] d tasiwelt [ɣ]d taɛezzugt, ihi ajerrid amsemgirdan gar-asent d asiwel, i snat d imeslicen yemgarraden, Ttbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
Yufa-as ixef = [ ixfis].
43 Ticlalanin:
Tirgalin [q] akked [Q]:
[Q] d targalt tussidt [q] d targalt tarussidt, ajerrid amsemgirdan gar snat n targalin-a d tussda, d sin n yimeslicen yemgarraden, [q] akked [Q] ttbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
Yeqqes-iyi-d s lhedra = [yǝQsiyid]. Yeffeɣ aqerru-iw = ⦋yǝFǝɣӕqǝṚyiw⦌.
6- Tinekaranin
Tirgalin [ɛ] akked [ḥ]:
[ɛ] d tasiwelt [ḥ] d taɛezzugt, ihi ajerrid amsemgirdan gar-asen d asiwel, i snat d imeslicen yemgarraden, ttbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
Yeɛfes ɣef wul-is = [yǝɛfǝs]. Yewwet lḥenni i yimi-s = [lḥǝNi].
7- Tigerjanin
Tirgalin [h] akked [H]:
[H] d tussidt [h] d targalt d tarussidt, ajerrid amsemgirdan gar snat n tergalin –a d tussda, [H] ulac-itt s waṭas di tmeslayt qlilit wawalen i nufa deg-s (Ilehhu, izehher yettehhiṛ, yettwehhi), ur d-ddin ara deg wamud. D snat d imeslicen yemgarraden, ttbanet-d deg yiwen n usatal.
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
44 Amd:
Yetthuzzu deg-i = [yǝțhuZu]. Taktunya tlehhu mi ara teww = [ṯlǝHu].
III- Tasledṭ n tezgenaɣriyin:
Tizgenaɣriyin [y] akked [w]:
[y]akked [w] d sin n yimeslicen yemgaraden [y] akked [w] ttbanent-d deg yiwen n usatal.
Amd:
Yiwen n uɛekkaz i aɣ-yewten = [yiwǝn]. Yiwen n uɛekkaz i aɣ-yewten = [iyӕɣyǝwṯǝn].
Tizgenaɣriyin [y] akked [W]:
Amd:
Yewwa wul-is = [yǝB°ӕ]. Yewwa wul-is = [yǝB°ӕ].
IV- Tira timsislit akked tesnislit:
Deg uswir-agi n tira, nefren ad nesdukel sin yeḥricen n tira deg yiwet n tfelwit ; tira timsislit d tira tisnislit, s yiswi n usifses n leqraya n wamud d userwes gar snat n tarrayin-agi. Nessers-d tanfaliwin ilmend n usismel agemmayan.
45
Tira tamsislit Tira tasnislit
A
1 [ӕḵṯin fliksiɣ] /ӕḵṯin fliksiɣ/
2 [ӕwӕl suqǝṚo] /ӕwӕl suqṚo/
3 [aḵǝRǝɣ sǝksuḏӕɣṛom] /aḵRɣ sksuḏӕɣṛom/
4 [ӕḵgǝRzǝɣ ṯӕrkӕsin] /ӕḵgRzɣ ṯӕrkӕsin/
5 [ӕwǝr ṯǝɣliḍ] /ӕwr ṯɣliḍ/
6 [ӕwǝr Kǝṯqӕs Duniṯ] /ӕwr Kṯqӕs Duniṯ/
7 [aḏyǝSǝrs ṛǝBi ӕjǝDariḵ] /aḏySrs ṛBi ӕjDariḵ/
8 [ӕḏyǝSǝrs ṛǝBi ṯӕṛǝDӕntiḵ] /ӕḏySrs ṛBi ṯӕṛDӕntiḵ/
9 [ӕțǝrwuḍ Ṛayiḵ] /ӕțrwuḍ Ṛayiḵ/
10 [ӕdyuɣӕl lḥal/ӕdyǝḇrǝn lḥӕl] /ӕdyuɣӕl lḥal/ӕdyḇrn lḥӕl/
C
11 [šǝrḵǝntǝn iӕḏMǝn] /šrḵntn iӕḏMn/
D
12 [ḏӕmǝsmaṛ ḏiLuḥ] /ḏӕmsmaṛ ḏiLuḥ/
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
46
14 [ḏӕɛqoqǝlḇṣǝl] /ḏӕɛqoqlḇṣl/
15 [ḏӕnyir lɛӕli] /ḏӕnyir lɛӕli/
16 [ḏyirӕnyir] /ḏyirӕnyir/
E
17 [ǝDuḏyimӕniḵ] /Duḏyimӕniḵ/
19 [ǝfkiyid uḏǝm] /fkiyid uḏm/
F
20 [fkiɣӕs lmqiḏ i Duniṯ] /fkiɣӕs lmqiḏ i Duniṯ/
Ḥ
21 [ḥӕRkiț ӕȚẓḏ] /ḥӕRkiț ӕȚẓḏ/
I
22 [iḡrӕsirǝBi] /iḡrӕsirBi/
23 [iḥuk wuliw fǝLas] /iḥuk wuliw fLas/
24 [ilǝDi ӕqǝMušis] /ilDi ӕqMušis/
25 [iɛMǝrd lxӕṭǝris] /iɛMrd lxӕṭris/
26 [yǝɛwǝqgimӕnis] /yɛwqgimӕnis/
47
28 [imi BuŠay] /imi BuŠa/
29 [ixǝDǝm tiqǝǯiṛin] /ixDm tiqǯiṛin/
30 [iṣǝḤӕ wudmis] /iṣḤӕ wudmis/
31 [iSiniɣSiḵӕfṯǝrḇuṯ] /iSiniɣSiḵӕfṯrḇuṯ/
J
32 [ǯmǝɛ ṯirӕmiḵ] /ǯmɛ ṯirӕmiḵ/
K
33 [Ksǝɣ tӕɛQӕyṯiḵ] /Ksɣ tӕɛQӕyṯiḵ/
34 [Kӕwǝn ifӕSǝnis] [ifӕDǝn] /Kӕwn ifӕSnis/ /ifӕDn/
Q 35 [qnǝntwӕLis] /qnntwӕLis/ R 36 37 [Rӕnӕsӕzӕḡlu] /Rӕnӕsӕzӕḡlu/ 38 [Rӕn fLӕs ṯӕḇlӕṭ] /Rӕn fLӕs ṯӕḇlӕ/
39 [Riɣṯӕr umḍiqis] /Riɣṯӕr umḍiqis/
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant
48
40 [sǝMum wǝḡlimis] /sMum wḡlimis/
41 [sǝMumǝm lḇǝrqoq] /sMumm lḇrqoq/
42 [Sudǝn ṯiṭiḵ] /Sudn ṯiṭiḵ/
43 [siḵǝrišifaḍ ӕr țӕfǝḍ
ṯӕrkӕsin]
/siḵrišifaḍ ӕr țӕfḍ ṯӕrkӕsin/
44 [sḏuklǝn tӕsǝksuȚ] /sḏukln tӕsksuȚ/
45 [ṣḇӕḥ lxiṛ] /ṣḇӕḥ lxiṛ/ T 46 [ṯǝḇrǝḵ ǝfwRӕwis] /ṯḇrḵ fwRӕwis/ 47 [ṯǝḡzǝm ṯɛǝBoṭiw fǝLӕs] /ṯḡzm ṯɛBoṭiw fLӕs/ 48 [ṯǝkfӕ ṯḡǝšrirṯ] /ṯkfӕ ṯḡšrirṯ/ 49 [ṯǝkfӕ fǝLiDuNiṯ] /ṯkfӕ fLiDuNiṯ/ 50 [tǝngǝḏwӕyǝDuniṯ] /tngḏwӕyDuniṯ/ 51 [ṯǝNǝqlӕḇǝDuniṯ] /ṯNqlӕḇDuniṯ/ 52 [ṯǝNǝqlӕḇ ṯӕsӕw] /ṯNqlӕḇ ṯӕsӕw/ 53 [ṯǝmlӕlṯӕsӕdwӕyṯuru] /ṯmlӕlṯӕsӕdwӕyṯuru/
49
55 [ṯsuMiṯ lqӕɛӕ]/ [ṯǝḡniț] /ṯsuMiṯ lqӕɛӕ/ /ṯḡniț/
56 ⦋ṯuḵriyi ṯiṭiw⦌ /ṯuḵriyi ṯiṭiw/
U
57 [uḥḏiqǝsṯiṭ] /uḥḏiqsṯiṭ/
58 [uryǝțɛǝDi ḏḡswӕwӕl] /uryțɛDiḏḡswӕwӕl/
59 [ur yǝțɛǝDi Gᵂӕwӕliw] /ur yțɛDi Gᵂӕwӕliw/
60 [uryǝțɛǝDi ḏḡi] /uryțɛDi ḏḡi/
61 [urțǝZin fLӕs yizӕn] /urțZin fLӕs yizӕn/
W
62 [wṯǝɣ Duniṯ ṯǝWṯiyi] /wṯɣ Duniṯ ṯWṯiyi/
63 [Wwṯӕzrǝm sӕqǝRo] /Wwṯӕzrm sӕqRo/
64 [Wwṯ uZӕl mӕdӕmyǝḥmӕ] /Wwṯ uZӕl mӕdӕmyḥmӕ/
Ẓ
65 [zur wuḏmis] /zur wuḏmis/
Ɣ
66 [ɣᵂǝZif yilsis] /ɣᵂZif yilsis/
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant 50
ɛ
68 [ɛǝDӕniḍӕṛnis] /ɛDӕniḍӕṛnis/ 69 [ɛǝwjǝn yinӕn] /ɛwjn yinӕn/ 70 [ɛǝwjnӕs wuSӕn] /ɛwjnӕs wuSӕn/ X 71 ⦋xfifuqǝṚuyis⦌ /xfifuqṚuyis/ Y 72 ⦋yǝḇgǝsӕrlhǝm⦌ /yḇgsӕrlhm/73 ⦋yǝNǝḍyilǝsiw Gimiw⦌ /yNḍyilsiw Gimiw/
74 ⦋yǝḇrǝn Gᵂӕwӕlis⦌ /yḇrn Gᵂӕwӕlis/
75 ⦋yǝḇrǝḵ fǝLӕsǝŠiṭӕn⦌ /yḇrḵ fLӕsŠiṭӕn/
76 ⦋yǝšrahwuḏmis⦌ /yšrahwuḏmis/
77 ⦋yǝČӕylӕsḏӕzǝgzӕw⦌ /yČӕylӕsḏӕzgzӕw/
78 ⦋yǝČӕӕɣṛomӕṣǝMaḍ⦌ /yČӕӕɣṛomӕṣMaḍ/
79 ⦋yǝČӕdӕBӕɣniw⦌ /yČӕdӕBӕɣniw/
51 81 ⦋yǝČӕdiḍӕRǝniw⦌ /yČӕdiḍӕRniw/ 82 ⦋yǝČӕlmǝxǝGifis⦌ /yČӕlmxGifis/ 83 ⦋yǝČӕlmǝxBušǝn⦌ /yČӕlmxBušn/ 84 ⦋yǝČӕṯӕkӕṣiṭ⦌ /yČӕṯӕkӕṣiṭ/ 85 ⦋yǝČӕṯӕmrӕrṯ⦌ /yČӕṯӕmrӕrṯ/ 86 ⦋yǝČӕțidfǝLi⦌ /yČӕțidfLi/ 87 ⦋yǝČӕyӕwӕl⦌ ⦋lhǝdrӕ⦌ /yČӕyӕwӕl/ /lhdrӕ 88 ⦋yǝČӕyiwsǝBӕḍ⦌ /yČӕyiwsBӕḍ/ 89 ⦋yǝČuṛiyӕLǝn⦌ /yČuṛiyӕLn/ 90 ⦋yǝČuFugimӕnis⦌ /yČuFugimӕnis/ 91 ⦋yǝDӕḏӕqᵂfӕf⦌ /yDӕḏӕqᵂfӕf/ 92 ⦋yǝDӕțfǝLӕs⦌ /yDӕțfLӕs/ 93 ⦋yǝDǝmṯiyiṯӕ⦌ /yDmṯiyiṯӕ/ 94 ⦋yǝDmiṯzɛӕf⦌ /yDmiṯzɛӕf/ 95 ⦋yǝDǝmiṯǝZux⦌ /yDmiṯZux/ 96 ⦋yǝDǝmiṯwӕḍu⦌ /yDmiṯwӕḍu/ 97 ⦋yǝDǝmiṯuḏǝqḏӕq⦌ /yDmiṯuḏqḏӕq/
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant 52 98 ⦋yǝDǝmiṯwӕsif⦌ /yDmiṯwӕsif/ 99 ⦋yǝDumbǝswuḏǝmis⦌ /yDumbswuḏmis/ 100 ⦋yǝDurӕṯӕmḏӕɣṯ⦌ /yDurӕṯӕmḏӕɣṯ/ 101 ⦋yǝfkӕ ӕwӕl⦌ /yfkӕ ӕwӕl/
102 ⦋yǝfkӕӕfus ḏgi⦌ /yfkӕӕfus ḏgi/
103 ⦋yǝfkӕyiṯlḥӕl⦌ /yfkӕyiṯlḥӕl/
104 ⦋yǝFidušǝlfuxis⦌ /yFidušlfuxis/
105 ⦋yǝFǝɣigǝr yǝḵšǝmӕsuḵi⦌ /yFɣigr yḵšmӕsuḵi/
106 ⦋yǝFǝɣiwǝḇriḏ⦌ /yFɣiwḇriḏ/ 107 ⦋yǝFǝɣӕqǝṚyiw⦌ /yFɣӕqṚyiw/ 108 [YǝfrӕḏǝṚӕyis⦌ /YfrӕḏṚӕyis/ 109 ⦋yǝFǝẓilǝsis⦌ /yFẓilsis/ 110 ⦋yǝgrӕrǝḇfǝLӕs⦌ /ygrӕrḇfLӕs/ 111 ⦋yǝḡzǝmṯӕsӕw⦌ /yḡzmṯӕsӕw/ 112 [YehlekṯӕDӕrṯ] /YehlekṯӕDӕrṯ/ 113 ⦋yǝǯrǝḥyiẓṛis⦌ /yǯrḥyiẓṛis/
53 115 ⦋yǝKӕwyimiw⦌ /yKӕwyimiw/ 116 ⦋yǝKǝsfǝLӕSǝr⦌ /yKsfLӕS/ 117 ⦋yǝḵrǝswǝnyiris⦌ /yḵrswnyiris/ 118 ⦋yǝkriwǝḏrӕr⦌ /ykriwḏrӕr/ 119 [YǝKǝrǝZǝhris] /YKrZhris/ 120 ⦋yǝLӕyiḏilbӕl⦌ /yLӕyiḏilbӕl/ 121 ⦋yǝldiyӕsṯiṭ⦌ /yldiyӕsṯiṭ/ 122 ⦋yǝldiṯӕBurṯ⦌ /yldiṯӕBurṯ/ 123 ⦋yǝldiimis⦌ /yldiimis/ 124 [yǝMuṯsiŠǝṛ] /yMuṯsiŠṛ/ 125 [yǝNǝqlӕḇlḥӕl] /yNqlӕḇlḥӕl/ 126 ⦋yǝQǝnṯiṭis⦌ /yQnṯiṭis/ 127 [yǝQsiyidsǝlhedṛӕ] /yQsiyidslhedṛӕ/
128 ⦋yǝQǝrsuɛǝLiḍis⦌ [uḍeLaɛis] /yQrsuɛLiḍis/ /uḍeLaɛis
129 ⦋yǝrsǝȚirǝšṯ⦌ /yrsȚiršṯ/
130 ⦋yǝṛwӕṯӕḍsӕ⦌
[yǝṛwӕṯǝȚӕḍsӕ]
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant 54 131 ⦋yǝṛwӕlǝmṛӕṛ⦌ /yṛwӕlmṛӕṛ/ 132 ⦋yǝrẓӕṛǝmṭӕn⦌ /yrẓӕṛmṭӕn/ 133 ⦋yǝRǝẓyiṭiǯ⦌ /yRẓyiṭiǯ/ 134 ⦋yǝrẓӕyӕqǝṚuyiw⦌ /yrẓӕyӕqṚuyiw/ 135 ⦋yǝrǝẓӕṯṛǝBi⦌ /yrẓӕṯṛBi/ 136 ⦋yǝṛẓӕsӕlu⦌ /yṛẓӕsӕlu/ 137 ⦋yǝSǝmɣidӕŠiwǝn⦌ /ySmɣidӕŠiwn/ 138 ⦋yǝswӕṯiḏiyis⦌ /yswӕṯiḏiyis/ 139 ⦋yǝSӕrǝḏǝdiɣsӕnis⦌ /ySӕrḏdiɣsӕnis/ 140 ⦋yǝsmӕrdӕkǝšriwis⦌ /ysmӕrdӕkšriwis/ 141 [Yǝsɣӕmӕsǝd] /Ysɣӕmӕsd/
142 [YǝSӕliṯ yǝSuḏriṯ] /YSӕliṯ ySuḏriṯ/
143 [Yǝsluɣṯӕmdušṯ] /Ysluɣṯӕmdušṯ/
144 [YǝSǝnṯӕqḇӕyliṯ] /YSnṯӕqḇӕyliṯ/
145 [Yǝsmǝndaḡisufӕ] /Ysmndaḡisufӕ/
146 [YǝSӕrǝḏuḏmisusǝKurḍ] /YSӕrḏuḏmisusKurḍ/
55 148 [Yǝswӕlǝmṛaṛ] /Yswӕlmṛaṛ/ 149 [Yǝsɛӕṯuyӕṯ] /Ysɛӕṯuyӕṯ/ 150 [YǝȚӕzu dǝgs] /YȚӕzu dgs/ 151 [YǝȚӕkṯӕmǝẒuɣṯ] /YȚӕkṯӕmẒuɣṯ/ 152 [YǝțGadlǝxyӕlis] /YțGadlxyӕlis/ 153 [YǝțhuZuḏḡi] /YțhuZuḏḡi/ 154 [YȚӕwilǝwhiswӕLǝn] /YȚӕwilwhiswӕLn/ 155 [YǝȚwitimisiṯ] /YȚwitimisiṯ/ 156 [YǝṬǝfḏǝgᵂӕwӕwӕlis] /YṬfḏgᵂӕwӕwӕlis/ 157 [YǝṬǝfǝDuḏ] /YṬfDuḏ/ 158 [YiwǝnuɛǝKaiɣyǝwṯǝn] /YiwnuɛKaiɣywṯn/ 159 [Yiwǝḍlӕǯlis] /Yiwḍlӕǯlis/ 160 [YǝBᵂӕwulis] /YBᵂӕwulis/ 161 [YǝWǝṯyiɣisiḏǝgqǝṚuyis] /YWṯyiɣisiḏgqṚuyis/ 162 [YǝWǝṯlḥǝNi] /YWṯlḥNi/
163 [YǝWǝṯlḥǝNi yimis] /YWṯlḥNi yimis/
Ixef wis kraḍ Tasleḍt tasnislant 56 165 [YǝxlӕSuqis] /YxlӕSuqis/ 166 [YǝxḏǝmӕXӕm] /YxḏmӕXӕm/ 167 [Yǝzwӕriyilǝḥsӕḇ] /Yzwӕriyilḥsӕḇ/ 168 [YǝɣlidyigǝNi] /YɣlidyigNi/ 169 [YǝɣlidǝGirṯӕḡniț] /YɣlidGirṯӕḡniț/ 170 [Yǝɣṛӕyiwǝnwӕs] /Yɣṛӕyiwnwӕs/ 171 [YǝɛfǝsǝFulis] /YɛfsFulis/ 172 [YǝɛfǝsfǝLi] /YɛfsfLi/ 173 [YǝɛmǝṛyiɣǝSis] /YɛmṛyiɣSis/ 174 [Yufӕfǝrfuḏ] /Yufӕfrfuḏ/ 175 [Yufӕyӕsixfis] /Yufӕyӕsixfis/ 176 [YuḵrӕDuḏ] /YuḵrӕDuḏ/ 177 [YuḵǝrṯӕqǝǮiṛṯ] /YuḵrṯӕqǮiṛṯ/ 178 [YurӕGᵂǝnyir] [ yurӕḏiṯwǝnza] /YurӕGᵂnyir/ / yurӕḏiṯwnza 179 [Yuɣiẓuṛӕn] /Yuɣiẓuṛӕn/ 180 [Yuɣӕlțӕḇlaṭ] /Yuɣӕlțӕḇlaṭ/
57 181 [Yuɣӕliyiḏqǝḍṛӕn] /Yuɣӕliyiḏqḍṛӕn/ 182 [Yuɣӕliyidwul] /Yuɣӕliyidwul/ 183 [Yuɣӕliyiḏӕḏrӕr] /Yuɣӕliyiḏӕḏrӕr/ 184 [Yuɣӕldǝlḥӕl] /Yuɣӕldlḥӕl/ 185 [Yuɣӕlḏӕlӕxǝrṯ] /Yuɣӕlḏӕlӕxrṯ/
Tagarayt tamatut:
59 Tagrayt tamatut:
Tutlayt tebḍa d tantiliwin, yal tantala deg-s timeslay, tamusni n yiwet n tmeslayt mačči lmeɛna-is d tamusni n tantala neɣ n tutlayt i ɣer tettekki. Yal amud akken yebɣu yili wessiɛ, ur yezmir ara ad d-yeskken tameslayt s telqay neɣ n tutlayt (ama d tisedgar timsislanin ama d tuddsiwin i yellan di tutlayt), si tama-nneɣ amud i d-negmer ur nezmir ad d-nini yekmel neɣ d amatu, imi ahat neɣfel ɣef kra n temsufaɣ I yellan di tmeslayt i nezrew ur tent-d-negli ara wer ma nɛemmed. Ihi leqdic-nneɣ yezmer kan aɣ-d-yefk tikti tamatut fella-s si tama n tecraḍ tisnislanin itt-yessemarden ɣef wumuɣ asnislan n teqbaylit SPK d tmeslayin-nniḍen.
Asufeɣ n yimeslicen n tmeslayt s tarrayt n usenfel kan d awezɣi, imi nettat tcud ɣer tilin neɣ ala tayunin taddayin deg wamud i d-yettwajemɛen, d tarrayt n usedger izemren i tigawt-agi. S waya nerra ɣer useqdec n snat n tarrayin (asenfel d usedger) i usufeɣ n unagraw asnislan n tmeslayt I d-nessers di tfelwit-agi n wadda:
Tirgalin:
Ameslic Aseḍru-is Ameslic Aseḍru-is
/P/ [P] /k/ [k] /Pᵂ/ [Pᵂ] /K/ [K] /b/ [b], /ǧ/ [ǧ] /B/ [B] /Ǧ/ [Ǧ]
60 /Bᵂ/ [Bᵂ], [Pᵂ] /g/ [g] /f/ [f] /G/ [G] /F/ [F] /Gᵂ/ [Gᵂ] /ḏ/ [ḏ] /ɣ/ [ɣ] /Ḏ/ [Ḏ] /x/ [x] /ṯ/ [ṯ], [ţ],[Ţ] /xᵂ/ [xᵂ] /ṭ/ [ṭ], [] /Xᵂ/ [Xᵂ] /l/ [l] /q/ [q] /L/ [L] /qᵂ/ [qᵂ] /z/ [z] /h/ [h] /Z/ [Z] /H/ [H] /ẓ/ [ẓ] /ḥ/ [ḥ] /Ẓ/ [Ẓ] /Ḥ/ [Ḥ] /s/ [s] /ţ/ [ţ] /S/ [S] /Ţ/ [Ţ]
Tagarayt tamatut: 61 /ṣ/ [ṣ] /ṛ/ [ṛ] /Ṣ/ [Ṣ] /Ṛ/ [Ṛ] Ǯ [ǯ] /m/ [m] /č/ č /M/ [M] /Č/ Č /n/ [n] /ḵ/ [ḵ] /N/ [N] /ḵᵂ/ [ḵᵂ] Tiɣra: Ameslic Aseḍru-is /i/ [i] /u/
[u], [o], [o:]
/a/
[a], [æ]
Tizgenaɣriyen:
Ameslic Aseḍru-is Ameslic Aseḍru-is
/W/
[W] /Y/ [y]
62
Di tezwart n tezrawt-agi nefka-d turda I tmukrist yebnan ɣef usteqsi ma yella umgirred gar tmeslayt n yimceddalen d unagraw asnislan n teqbaylit SPK ? s tilawayt. Di tagara n tesleḍt n wamud, neffeɣ-d ɣer yigemmaḍ temeslayt n yimceddalen iɣef nexdem tazrawt-nneɣ, tesɛa kra n yimgirden ɣef wumuɣ asnislan n teqbaylit SPK i d-yexdem S. Chaker deg useggas n 1977 ɣef tgemmunt Ɛezzuz deg uswir n tesnislit, nezmer atent-d nebder deg wayen i d-iteddun:
- Ulac tiɣra tiɣezfanin: /a:/, /i:/, /u:/.
- Tella teɣra taɣezfant /o: /.
- Ulac tazgenaɣrit tussidt /Y/, d taneɣulwiɣt tussidt [G] i yeteṭfen amkan-is.
- Ulac tazgenaɣrit tussidt /W/, di kra n isatalen d tasincuct tussidt tufayt [B] i teteṭfen amkan-is : /yǝWӕ/ = /yǝB°ӕ/.
- /ț/ akked /Ț/ d tmeslayt d imeslicen s timad-nsen yemgarraden.
Ad d-nesmekti, imgirriden-a d igemmaḍ n tesleḍt n wamud uqfil (tanfaliwin tukrifin), lmeɛna-s ahat s tezrawt-nniḍen n tmeslayt-a ara yilin ɣef wamud imeldi, iwesɛen akter ad ilint tgemmaḍ mxallafen ɣef tid-nneɣ di kra n tecraḍ tisnislanin.
Tiɣbula
Tiɣbula:
Idlisen:
CALVET Louis-Jean, la sociolinguistique, (coll. « Que sais-je ? »), Ed PUF, Paris, 1993.
CHAKER Salem, un parler berbère d’Algérie (Kabylie): Syntaxe. Ed Laffite, Aix-en- Prenvence, 1983.
GERMAIN Claude; LEBLANC Raymond, Introduction a la linguistique générale, la phonétique, Ed les Presses de l’université de Montréal, Montréal, 1981.
GROSS Gaston, Expressions figées noms composés et autres locutions, Ed OPHRYS, Paris, 1996.
MARTINET André, éléments de linguistique générale, Ed Armand Colin, Paris, 2003.
MOREAU Marie-Louise, sociolinguistique concepts de base, Ed MARDAGA, Liège, 1997.
VAISSIEREJacqueline, La phonétique, Ed PUF, Paris, 2006.
Isegzawalen:
Dictionnaire de Français, Larousse de poche, Ed Larousse, Paris, 1995. MOUNIN Georges, Dictionnaire de linguistique, Ed PUF, Paris, 1974. DUBOIS Jean, Dictionnaire de linguistique et science de langage, Ed
Larousse, Paris, 1994.
DUBOIS Jean, et all, Dictionnaire de la linguistique, Ed PUF, Paris, 2002.
Imawalen:
BERKAI Abdelaziz. Lexique de la linguistique Français-Anglais-Tamazight, Ed ACHAB, Algérie, 2009.
Imagraden:
MEDJRI Salah, «Traduction, poésie, figement et jeux de mots», Meta: journal des traducteurs, Volume 45, numéro 3, 2000.
MEJRI Salah. «Le figement lexical », Cahiers de lexicologie 82/1, 2003. MEJRI Salah, «Figement et traduction : problématique générale», Meta:
journal des traducteurs, Volume 53, numéro 2, 2008.
BELLIL Rachid, « Kabylie : La région dans les écrits arabes » 26, in
Encyclopédie berbère, Judaïsme – Kabylie XXVI, Edisud,
Amud:
Tanfalit Anamek-is
A
1 Ad ak-tin flixiɣ (nouveau) Ak-tin cegɛeɣ
2 Awal s uqerru. S lmeɛna
3 Ad ak-rreɣ seksu d aɣrum Ak-n-xedmeɣ uguren, iɣeblan
4 Ad ak-gerrez-aɣ tarkasin Ddeɛwa: ak d-xiḍeɣ taluft, ak ɣizeɣ tasraft 5 Awer teɣliḍ Ddeɛwa: awer teɣliḍ deg uɣbel, awer txasseḍ
6 Awer akk-tqas ddunit Ddeɛwa: Awer akk-tḥaz lmeḥna n ddunit 7 Ad yessers Rebbi ajeddar-ik Akk yessehlek Rebbi
8 Ad yessers Rebbi tareddant-ik Akk yessehlek Rebbi
9 Ad terwuḍ rray-ik. Ayen I wumi txemmeḍ d iri-t, att nedmeḍ 10 Ad d-yebren lḥal/ ad d-yuɣal lḥal Att-beddel tegnawt ( agenffur)
C
12 Cerken-ten yidammen. Ttemyilin (d iẓuran)
D
14 D amesmer di lluḥ Tettwaxdem yiwen n wass, ur tettuɛawad ara
15 D bu sebɛa n lerwaḥ ɣas yettaɣitent ur yettmettat ara
17 D aɛquq n lebṣel (flan d aɛquq n lebṣel) d asmenyer: d aɣezfan am uɛeqquq n lebṣel (I umdan ɣezzifen rqiqen)
19 D anyir lɛali/ d yir anyir D taseɛdit, nerbeḥ fella-s (anyir= tawenza, zher)
E
20 Eddu d yiman-ik. Ilaq att-ḥerceḍ, att zewreḍ
21 Efk-iyi-d udem Eg-iyi azal, lqima (muqel-d ɣur-i)
F
22 Fkiɣ-as lemqid i ddunit Serḥeɣ I temsal, ur tt-I d-ṭṭifeɣ ara seg ẓmik
G
23 Griɣ-d k/ yeṭṭef-iyi-d lḥal
ɣur-k
Aqli ddaw n leɛnaya-ik/ n yifer-ik Ḥ
24 Ḥarrek-itt ad teẓẓed( tissirt) Acqirrew (défit): axdem ayen I ɣef teggulleḍ !
I
25 Iger-as irebbi Yesteḥeb-yes, yefreḥ-as Iḥuk wul-iw fella-s Iɣaḍ-iyi lḥal seg-s Ileddi aqemmuc-is Ihedder ɣef medden
26 Iɛmer-d lxaṭer-is Yemmekta-d leḥzan, yezɛef 27 Iɛweq deg yiman-is. Yewḥel amek ara yefru uguren-is 28 Imi n wuccen ( d afus) Ttqissin yes (entre le pousse et l’index) 29 Imi n wuccay (d afus) (tardast) // // ( entre pousse et auriculaire)
Ixeddem tiqejjirin Yettwali s nnaqes (tamsalt as-yexdem tifurkac)
32 Iseḥḥa wudem-is Ur yettetḥi ara
Issin iɣes-ik ɣef terbut Issin tilisa-ik, eddem kan ayla-ik J
33 Jmeɛ tiram-ik Jmeɛ ayla-k, ḥkem iman-ik
K
34 Kkes-aɣ taɛeqqayt-it (taɛeqqayt d
tayunt; taɛeqqayt n ččina)
Flan d taɛeqqayt (d tayunt) seg wid isneɣ, dayen kkseɣ-t si leḥsab imi yeɣli deg wul-is