• Aucun résultat trouvé

Aehnlichen Inhalts wie der vorhergehende.

(Berner Archiv, kirohl. Angelegenheiten Band 1540—1559.

Urkunde mit Siegel.)

Den fromen fürsichtigen Ersamen wysen Schul-thesz vnd Rhat der, Stat Bern vnnsern jnsonders guten freunden .vnd .vertrauwten Lieben Eydge-nossenn.

Vnnser freuntlich willig dienst sambt was wir Eeren Liebs vnnd Guts vermcegend zuvor, Fromm fürsichtig Ersam wysz jnnsonders gut Freundth vnndt vertrauwt Lieb Eydgnossen. Wir habend vff das vilfaltig Ansuchen Euwerer Mitbürgern zu Jenff vnserer guten Freunden besonders auch vmb willen das hiedurch herr Peter Philethus ') Pre-dicant zu Losanna denn jr denen von Jenff zur Erbauwung jrer Kirchen bitzhar gutigklichen ge-liehen dester Ee vnnd one nachteyl der Küchen zu Jenff daselbst ledig werden vnnd widerumb zu siner Küchen kommen moecht by Euweren vnnd ynseren jnnsonders guten Freunden vnd vertrauwten Lieben Nachpuren, den Meister vnd Rath zu Straszburg, so vil befunden vnnd Erlangt, das sy dem würdigen herrn Johansen Caluino, vnangesehen das sy jnne jnn Religion vnnd Küchen Sachen vff dem gesprech zu Wormbs vnnd yetzigem Ryohstag zu Regenspurg auch sonst vilfaltig geprucht vnnd allwegen vffrichtig treuw vnd fromm befunden, auch sinen selbs noch wol bedorfften, die Küchen zu Jenff zu besuchen verwilliget, vnnd derselbigen am Wort des herrn zu dienen oder widerumb zu jnen an sin verordneten Stand zukommen zu sinem gefallen gestelt, alles der Hoffnung Euch vnd Euwern Mitbürgern zu Jenff damit zu dienen. Es habend vns auch genante Euwer vnd vnser ver-trauwt Lieb Nachpuren von Straszburg früntlich gepetten Euch zeschryben das jr disen frommen Man alwegen jnn gunstigen beuelch haben vnnd nit beschweren wolten, jnne by denen von Jenff Euwern Mitbürgern damit sy jnne dester Ee by jnen zubehalten bewegt werdend mit Euwer freunt-lichen fürschrifft auch sonnst ob es von noeten sicher gen Jenff zefurdern. Wellichs wir Euch zethund hiemit gantz ernstlich gepetten vnnd zu Got versehen wcellen, So diser frommor Man der Küchen zu Jenff mit Euwerem vnnd jrem wiUen vorstadt, Es werde Gott gnad geben, das durch sia des Caluini getreuwe christenliche verkündung dea

Galvini opera. Vol. XI.

351. 1) He!. (Viret.)

18

275 EPÏSTOLAE 351—353 276 herren worts die Kilchen zu Jennff groszlioh

Er-besseret vnnd jre hertzen mit merung Christlicher Liéb vnd Einigkeyt gegen Euch vnnd vns alien Entzündth werden, dor herr geb gnad das sin Nam geheyliget vnnd der vffwachs des Gotlichen worts reichlich erbreytert werde, hiemit Euch vnsern innsonders guten Freunden vnnd vertrauwten fiir-goliebten Eydgnossen Lieb vnd dienst zebewysen sind wir geneigt. Datum Sonntags den iiij. Sep-tembris anno etc. xlj.

Adelbert Meyger Bürgermeister vnnd Bath der Stat Basel.

353.

CALVIN AU SÉNAT DE GENÈVE.

H annonce sa prochaine arrivée, qu'il effectuera en passant par Berne. Pour le moment il a dû s'ar-rêter à Neuchâtél à cause des troubles qui ont surgi dans cette église.

(Archives de Genève. P. H. 1250. Original avec souscription autographe. An dos: De maistre Calvin recette ce 12 sept.

1541. — Copies: Bibl. de Genève Cod. I l l , fol. 55. Archives de Berne Epp. VII. 413. Simler. Vol. 50. — Imprimé chez

Bonnet, Lettres fr. I. p. 38. — Angl. I. p. 258.)

A Magnificques nobles et honnorables seigneurs Messieurs les Sindicques et conseil de Genefve.

Magnificques et honnorables seigneurs quant je seray arrivé pardela je vous exposerai les raisons pourquoy jay este retarde et espère de vous en sa-tisfaire facilement. La présente sera seulement pour vous signifier que ayant entendu à Soleure

qui! y avoit quelque trouble en ceste église, ') jay este contrainot selon Dieu de me destourner de mon chemin pour veoir sy ie y pourrois aucune-ment remédier de ma part. Apres mestre acquicte de mon debvoir, jay délibère au plaisir de Dieu de partir demain de grand matin pour aller a Berne, pour presenter a messieurs de la ville les lettres quon leur envoyé de Strasbourg et Basle. Quant jauray faict cela je poursuyvray mon chemin sans m'arrester nulle part car le désir que jay de me re-présenter a vous de ma promesse ne me laissera

353. 1) Depuis la fin de Juillet ü y eut un mouvement de forte opposition contre Fard, à Voceasion du blâme qu'il avait prononcé en chaire à l'occasion d'un scandale publiquement donné par une personne de haut rang. Voyez une série des lettres qui suivent. (Perrot, vie de Farel MS. p. 60 (87;, Buchat V. 164, Kirchhofer II. 23, Hundeshagen p. 147.;

point tarder en lieu qui soit. lay retenu le herault2) quil vous a pieu menvoyer pour me tenir com*

paignie estimant que ce ne seroit point contre vos-tre intention; mais je laisse ceste excuse et toutes aultres jusques a mon arrivée.

A tant magnificques et honnorables seigneurs après mestre humblement recommande a vostre bonne grace, je supplie nostre seigneur vous con-duire tousiours par son esperit a gouverner3) bien et sainctement vostre ville, entretenant lestât dicelle et voz seigneuries en bonne prospérité. De Neuf-chastel, ce sept de septembre au soir.

Vostre humble serviteur,

Iehan Calvin.

353.

BUOERUS ITALIS.

Laudat eorum in evangelio progressum et cavere iubet ne in dogmate de eucharistia se vanis et funes-tis controversiis implicari patiantur.

(Vêtus apographon exstat in Archiv. Thorn. Argent. Epp. Bn-ceri IL N. 145. Impressa éd. Genev. p. 35, Lans. p. 73, Hanov.

p. 81, Chouet p. 44, Amst. p. 20 et in Buceri Tom. anjrlio.

p. 687.)

Christum pura fide invocantibus fratribus qui sunt Bononiae et Mutinae, ') sibi venerandis et carissimis.

Gratia et pax a Domino nostro Iesu Christo, fratres venerandi, ac membra in hoc ipso servatore nostro dulcissima. Audimus vos cognitione Christa in dies proficere, utque natura fert fermenti evan^-gelici, per vos eadem cognitione complures quotidié imbui. Ea res nobis merito magnain affert conso-lationem in Domino et laetitiam. Quem oramus ut numéro, se apud vos pura certaque fide invocan-tium, semper aliquos adiungat, eademque fide mà-gis mamà-gisque perficiat eos quos adiunxerit, ae quid-quid liberae nominis sui iuvocationi et confession!

vobis omnibus obstiterit, clementer amoliatur, Sata-namque pedibus vestris subiieiat. Amen. Nuncia-tum praeterea est, disputationem de sacra

eucharis-2) Eust. Vincent. (Beg. du Cons. 22. Août.) 3) conduire B.

353. 1) Bononiae peregrmorum muUitudo, Mutinae Estensis dynastiae patrocinium satis mature novis doctrmis aditum patefeeit. Praeter opera generaliora adeas de his Seckend.

III. 68. Gerdesii Ital. réf. p. 61.

277 1541 SBPTEMB. 278 tia inter quosdam fratres agi tari: qua in re eos fratres

per Christum rogo et hortor, ut ea inquisivisse satis ducant, quae eo fàciunt, ut came Christi et sanguine vere pascantur, hoc est, ut in Christo vivant ple-nius, et ilium viventem in se potentius sentiant, et omni vita prolixius explicont ad proximos. Quae apud nos de hoc mysterio agitata quaestio est, damni nobis dedit plurimum. Quare vel nostro malo docti, artes hie Satanae diligentius cavore debetis. Haec docuit Dominus clare nostram carnem et sanguinem regni Dei haereditatem non posse percipere : hoc est, iustitiam, et vitam aeternam. Sua itaque no-bis carne et sanguine opus esse: quibus qui non pascitur, eum vitam in se habere neqnire: qui vero carnem hanc edit, et sanguinem bibit, hunc vic-turum in aeternum, quia mansurum in ipso, et ip-sum habiturum manentem in se. Hanc vero car-nem et hunc sanguicar-nem dare vescendum et biben-dum, et verbo quidem et singulariter symbolis sa-crae eucharistiae. Panem enim quem frangimus, non panis tantum, sed etiam corporis sui esse com-municationem, et calicem gratiarum actionis sangui-nis sui, non vini tantum. TTnde praobens panem dixit: Accipite et manducate, hoc est corpus meum.

Bibite, hie est sanguis meus. Vere enim pane cor-pus, vino sanguinem suum dabat in cibum et po-tum non periturum ventris, sed vivificum mentis indeque et totius hominis. At coclestem tarnen: in coelis enim est et manet Dominus, id est, in inac-cessa patris gloria quae nullo loco mundi alligatur:

quia ille mundum reliquit et ad patrem in vitam coelestem transivit, hoc est, conditionem huius sae-culi exuit, et gloriam quam ab initio habuit répé-tât, in qua tarnen et hic cum suis est usque ad consummationem huius saeculi: nam et ipsos nos pater in ipso convivificatos et excitatos etiam in coelestibus in eo iam collocavit et dedit in coelis nostrum habere utoUiev/ia. Quo ut respiciamus ec-clesia etiam patrum tempore, quum iam traetanda essent mysteria sacra, invitabat, iubens habere sur-sum corda. Nihil itaque hie terreni, nihil huius saeculi cogitandum, etiamsi et nos et propter nos symbola totaque externa actio mysteriorum huius adhuc saeculi res sint. Addicit amicus amico fidem symbolo praebitae dextrae, sed si vere et amice res geritur, hic non contactum manus sed animum mentemque fidem suam obbgantis amici is cui fit promissio respicit, eaque re mirifice recreatur et con-firmatur: tametsi frivole saepo, et nulla certa bene-volentiae significatione dexterae iungi soleant. Suffla-bat in diseipulos Christus et iubeSuffla-bat tarnen illos aeeipere spiritum sanctum quem et vere illis eo Bymbolo dabat, sed nee in eo oris dominici flatu localiter inclusum aut eidem ulla huius saeculi ra-tione adiunetum: vere tarnen atque realiter eo signo exhibitum. Sic natura ab ipso Domino facti sumus

ut in promissionibus et exhibitionibus rerum non visibilium, quae sunt magni momenti, et quarum cupimu8 vel promissionem vel oxhibitionem quam gravissime facere, signa semper exhibeamus visible lia. Ita ut fieri videmus in magnis emptionibus et venditionibus, actis et foederibus, collationeque magnarum dignitatum et potestatum. Deus ergo qui sua inter nos agi vult quam gravissime et ar-dentissime, reote et symbola et quae pro ingenio nostro ad excitandum et inflammandum animos con-sideratione et sancta oupiditate donorum suorum valeant, adhiberi in exhibitione donorum suorum voluit. Hinc et ipse, ut sanitates impositione ma-nuum, digitorum, sputi linitione vel attactu, ita et benedictionem impositione manuum, et spiritum sanctum flatu, et corpus et sanguinem suum pane et vino praebuit, suosque iussit ablutionem coelestem qua regeneramur tinctione vol aspersione aquae, sanitates et benedictionem spiritualem potestatem-que sacri ministerii imponendo manus conferre. Ad eundem modum egit et cum populo veteri. Hanc itaque tantam patris et magistri nostri coelestis Christi (pûavdQunfav in usu sacrorum symbolorum pie excipiamus et exosculemur, non curiosis et pro-fanis quaestionibus contumelia afficiamus. Spiritus sanctus perPaulum et alios apostolos tradidit nobis quod illi acceperant a Domino. Hic autem institutu-rus hoc mysterium diseipulos suos sibi adiunxit qui adhuc sectabantur et doctrinae eius studiosi habe-bantur. Hoc nos vere esse studeamus, nee alios ad haec mysteria admittamus, dum pones nos eorum administratio fuerit: non minus demus operam ta-rnen, ut quos licet, eius veros diseipulos faciamus:

id si nequeamus nihil detrahet nobis, si alii etiam palam Iudaei sint. Neo nos propter malos bonis Domini fraudari decet. Deinde ut minister non sua sed Domini verba loquitur, ea nos fide vera ut verba Domini excipiamus. Agit gratias patri:

agamus una. Accipit panem et vinum, eaque distri-buons iubet accipere: ea accipiamus et nos, minister ad distribuendum et sumondum, plebs ad sumen-dum. Subiunxit: édite bibite: edamus et bibamus, non circumferamus vel includamus. Addit: Hoo est corpus meum, hie sanguis meus: id credamus, nee dubitemus haec dari nobis his ipsis symbolis, et dari in cibum et potum vitae aeternae, ut magis magisque vivamus in Christo et habeamus ilium vi-ventem in nobis. Adiunxit: quod traditur pro vo-bis, qui funditur in remissionem peccatorum pro vobis et pro multis, qui est novum testamentum:

haec credamus et gratias Domino agamus, quod immolatione sui nostra peccata expiavit, et foedus gratiae novum et aeternum inter patrem et nos san-civij; et confirmavit: ut ille nobis pater, nos ei filii simus. Iubet denique haec facere in commemora-tionem sui : totum itaque circa haec mysteria

Ohris-18*

279 E P I S T O L A E 3 5 3 - 3 5 6 280 t u m praedieemus, et quae pro nobis fecit omnia:

addicamusque invicem nos ei, et nostra omnia: id-que testemur nostra confessione fidei piis laudibus, precibus et oblatione munerum, nee enim vacuis in conspectum Dei yeniendum est: sed pro • esuriente et sitiente, nudo et liôspite, infirmo et vinetö Cbristo in suis, münus semper aliqnod offerendum. Ista si ita simpliciter- credamus et geramus,.' vere discipuli Domini erimus, vereque ipso pascemur in vitam aeternam: supervaoaneasque quaestiones, quae tan-tum ad inanem gloriam et eontentionem Talent, fa-cile évitantes, toti in id incumbemus ut hac sancta pastione Christum viventem in nobis et'plenius sen-tiamus ad nostram ipsorum consolationem et pie-tatis profectum, et omni studio bonorum operum ad alios exprimamus et exhibeamus. Quae inter nos Germanos de hoc mysterio dura nimis exstitit çoncertatio opus carnis fuit. Nos D.. Lufherum pu-tabamus Christum coelestem terrenis signis nimis dicendo affigere. Nos illi nihil in coena, quam pa-nern et vinum ' agnoscere vel tradere. Dedit tan-dem Dominus, ut tarn de verbis, quam de re pul-ohre cohvenerit: et ita utrinque haec mysteria com-mendemus, ut nee ille nostris videatur indigna Christo tribuere, nee nos: coenam Domini sine Do-mino celebrare. Duas enim: res hie percipi utrin-que confitemur: terrenam, panem et vinum: et coe-lestem, corpus et sanguinem Christi! Domini; Qui-dam re vera dilutius, nonnulli crassius de sacra-mentis his loquebantur: ii ad mediocritatem piam et verbis Domini consonam se receperunt: inde-que est pia in ecclesiis nostris etiam hac de re con-stituta consensio. Hane et vobis retinere aut resti-tuere, sicubi labefactata sit, studete, imitantes nos hi eo quod Christi est, non in eo quod carnis erat:

u t est omnis inter sanctos contentio et çoncertatio.

Dominus nos ipse doceat sua mysteria omnia, per-ficiatque, et ad perfectionem salutis et beatae cum ipso communionis largiatur. Amen. Huic nos pre-cibus diligenter commendare velitis, et hosce nos-tras, fratres, qui sanctissime apud nos vixerunt et sedulo studuerunt, viscéribus Domini complecti et fovere: studeatis. Argentorati x. Septemb. anno Christi 1541. *)

Deditus vobis in Domino Mar-ianus Bucerus manu mea.

2) Hanc epistolam recepimUs ea sola de causa quod in Thesauro Beza/M exstat, quem tibi integrum exhibere vo-luimus.

ii

3 5 4 .

CALVINUS FAEtELLO.

Itineris ex Neocomo Genevam versus descriptio.

Bernae a magistratu satis frigide et parum eomiter ex-ceptas est, a ministris non sine benevolentia. FaréM causam, quoad potuit, egit.

(Ex autographe» Bibl. Genev. Cod. 106, fol. 70 cuius apographa habes ibid. Cod. Ill, fol. 56. Archiv. Bern. Epp. VIL p. 415 et Simler. Vol. 50. Versio anglica 1. c. T. I. p. 269. Cf.

etiam Hundeshagen p. 148 not. In autographe inscriptio adest nulla. Exemplar Bernense exhibet: Ad Farellum vel Viretum.)

Simul atque Bernam appuli, literas obtuli vi-cario consulis. Postquam legit dixit, Argentinenses et Basilienses petere ut mihi ') daretur salvus con-duetus. Respondi hanc postulationem esse super-r vacuam, quia neque ego facinorosus essem neque in terra hostili versarer. Deinde exposui quid illi in-telligerent. Senatus nihilominus erässa ignora'ntia sie aeeepifc quod de conduetu scriptum' erat.2) Quo-minus senatum adirem, adversa valetudo impedivit.

Nee videbam quantum operae pretium facturus es-sem. Postea excusavi proconsuli, quum rogafet our non venisseih ipse. Responsum est a senatu, nihil esse mihi opus fide publica in pacata regione. Cae-tera officia mihi esse paratissima. Tides quantum lùdibrîum. Apud fratres comperi magna bènôvo-lentiae argumenta.8) Contenus aberat. Erasmus ac Sulzerus suo et illius nomine profectionem *) meam approbarunt. Fidem ac opem suam polliciti sunt satis. liberaliter. Sulzerus seorsum multa me-' cum familiariter contulit. Ut video, retinendus no-' bis est. Hoc multum proderit. E t ostendit se ad earn rem voluntariuin. Causam tuam egi,4) ut iu-dicare potes, non negligenter. Missa est legatio. a)' Nihil amplius potui impetrare. E t Giro ässeruit' öperam me perditurum si ulterius contenderem.

Dominus tarnen neque consilio neque praesidio tibi deerit. Vale cum omnibus fratribus. Morati.7)

Ioannes Calvinus tuus.

354. 1) Anglus: yon.

2) Idem: as if it hat been written in reference to a convoy. • • . . •

; , 3) Vides mimstros iam veteres dogmaticos serupulos contra G,missos fecisse, senatum, politicis usque» adhaesisse.,

— Erasmus est Bitterns.

4) my declaration (professionem?).

5) Mime patet epistolam ad FareUum scriptum fuisse,[

non ad Vwebum quern caeteroquin propediem Genevae visu-r rus erat. Cf. N. 352 not.

6) lo. lac. de Wattenwyl Consul et M. Augsburger.

(Kirchh. p. 27) Neocomum missi sunt ut FareUi negotium tractarent. I. Bonnet, cogitât de legatione ad Franciscum

de-Waldensibus. , 7) FareUus in tergo adscripsit: meuso Septembre 1541.;

Simlerus ex coniectura d. decimum. Nos undecimwn malle-mus. Octavum in itinere consumpsit, unum ad minimum'

Bernae, unde Moratwm se contuUt. >

281 1541 SEPTEMB. 282 355.

CALVINUS FARELLO.

Quae statim post adventum egerit cum Senatu de regimine ecclesiastico constituendo. Turbos Neoco-menses compositum iri sperat, sed amicum hortatur ut ipse quoque sibi caveat, et temperet.

(Bonnetus in ed. angl. I. 260 autographon exstare dicit in Cod. Genev. 106. In quo fallitur; neque illio ezstat neqne alibi. Servata est cpistola a Beza ed. Qenev. p. 44; Laus, p. 97, Hanov. p. 109, Ohonet p. 57, Amst. p. 26. Sed in hac postrema sola recte ad a. 1541 relata est, in priori bus male

ad 1543. Gallice versa legitur ed. Berol. p. 48.)

Quod bene vertat Deus, hie retentus sum ut volebas. Suporest ut Viretum quoque meeum reti-neam, quern a me avelli nullo modo patiar. ') Tuae quoque omniumque fratrum partes, me hio adiuvare, nisi vultis me frustra excruciari ao sine commodo esse miserrimum. Ubi operam meam senatui de-tuli,2) exposui non posse consistera ecclesiam, nisi certum regimen constitueretur quale ex verbo Dei nobis praescriptnm est et in veteri ecclesia fuit ob-servatum. Capita deinde quaedam attigi unde in-telligerent quid vellem. Sed quia tota res explicari non poterat, petii ut nobis darentur qui nobiscum conferrent. Sex nobis dati sunt.8) Conscribentur dé tota ecclesiae politia articuli quos deinde senatui exhibebimus. Collegae très4) se nobis duobus con-sentire prae se ferunt: aliquid saltern obtinebitur.

Qualiter cum vestra ecolesia agatur, rescire cupi-mus. Quanquam speramus Bernatium et Biellen-sium autoritate motus illos vel composites in totum

355. 1) Saepius etiam cum Bernensibus de retmendo Vvreto tractatum fuit, qui tandem mense Iulio 1542 Lausaimamrediit.

2) Ipso adventus die.

3) Beg. du Conseü. 13. Sept. 1541. Vol. 35, fol. 324:

M«- Iehan Calvin nostra evangelicqne. Lequel est arrive De-strasbonrg et a delyvre des lettres dndit Estrasbourg et de leurs predicans aussi de Basle lesquelles ont este lisues. En-apres a tout au long faict ses excuses de la longue demeu-rance quil a fayete. Et a prye mestre ordre sus leglise et que icelluy fust par escript redigie. Et que Ion elize gens du çonseyl pour havoyr conference avec enlx lesqueulx feront la relation en conseyl. Et quant a lay il sest offert destre tous-iburs serviteur de Geneve. Et pour aultant que les Seigneurs Destrabourg entendre que ledit Calvin retourne vers eulx : Résolu de le pryer que entièrement il doybge demeurer icy et de cella leur faire responce. Aussy résolu qne Ion envoyé querre sa femme et son menage. Quant aux ordonnances sus leglise et consistoyre a este resoin que Ion doybge snyvre apres icelies fere. ,Et hont este esleuz pour havoyr copfe-rence avecque les susdits predicans assavoyr les Srs. Claude Pertemps, Amyez Ferrin, Claude Boset, Iehan Lambert, et en grand conseyl M. le lieutenant Goulaz et Porralis. Et dempuys a este advise que au lieu de M. le lieutenant soyt mis le Sr- Iohan Ralard. .

4) ministri puta.

i

esse Tel nonnihil sedatos.4) Quando tibi cum Sa-tana est certarnen, et sub Christi vexillis militas, dabit victoriam is qui te armavit atque in banc pugnam pertraxit. Verum quoniam bona causa bono actore indiget, vide ne sic tibi indulgeas ut sit ali-:

quid quod boni quoque merito desiderare in te

quid quod boni quoque merito desiderare in te