1025. In nomine Domini, Ego Berengarius Presul cum omnicongregatione sanctœmatris ecclesise Helenensis n^^hi subdita,commutatoressumustibiScluanoabbati sancti Cani-gonensis Martiniet tibi subditœcongregationi Domino mili-tanti.Gommutamusigiturtibi ettuis fratribusecclesiam sancti SaturninivilleVerneticumprimiciis etdecimis sine fïdelium oblationibus sibipertinentibus et suis alodibus wel posses-sionibus intègre. Que est in valle Confluente insuburbio Helenense,ternainaturautem jamdictaparrochiaaborientein Cavallovel in TartarioMajore, ac meridieinCalloJuuelli vel in Serra Aquateti, ab occiduo in Pausa Guillelmi vel in Palanici cherolo subfumovel inCaivropelato, ab(et) acirtio terminaturinviamSanctidémenti(i) euntemde Corneliano.
Omniaigiturpredicta commutamusvobis pro vestra ecclesia
quam devobis accipimus,id est eamde Matrechexanascum
terminis suis. Quicumque autem presumptive hoc conatus fuerit infruigere, extranens sit à liminibus sanctœecclesia?, donec satisfaciatplensjam dictœ ecclesiaî nostnevero com-mutatio sit triplicata, et maneat inconvulsa. Facta
com-(i) SaintClément de la Serra ancienne église située entre Corneilla etFuilla.
164 HISTOIRE DE l'aBBAYE ROYALE
mutatione un. Ka Aprilium anno•xxviiii régnante rege Roberto.
Berengarius quamvis indignustamengratia Dei episcopus sancte mater ecclesieElenensis f. Ebolus lenita. Guil-lemus lenita. Oliba lenita. Durandus lenita. EUemarus presbiteret claviger.f Landricuspresbiter. fUdalgarius archipresbiter. -J- Bernardus lenita.•Gancelmus Archi-dianus f. qui hanc commutationem fecimus et testibus firmare rogawimus, Goltredus sacer f. Vidal sacer f. Guadamirus sacerf. Salomon sacer et jude.xf scripsi.
ReimundusArchilenttaf.
(Archivesdépartementales; titres de laprévôté majeure de Canigo f»27. Copieduxyiii^siècle.)
1026. In nomine Domini, Ego Sclua Abas, et Salomon
[ratermeusnos simulcartafacimusad
domum
Sancti Martini Cœnobii Kanigonensis, depeciaunadeterraet dealia vinea.Quisuntincomitatu Rossolionense,insuburbio Helense
(sic) invillaque vocant Lupiano. Etipsapreciadeterraquiestad Pugolanallo sive campo rotundo, affrontâtde una parte, in terra de Recosindo, et de alia in terra de Guanta, et de m.
in terrade Bernardo Guanta,et dem. in terra de Arcedonia.
Etipsevinea qui estin
Coma
Bagmir, affrontâtde 11. partes, invineassupra dicti cenobii,etde m. in vineade Bernardo Guanta, et de un. in ipsovallo. Quantuminfra istasomnes afrontationes includunt. Sicdonamusad iamdictum cenobium, ipsaterraetipsa vineaab integrumcumexiisetregressis (sic)earum propter remedium animarum. nostrarum. Et in tali
conventu ut
dum
vivitGuillelmusfiliusSalamoni suprascripti, teneatetpossideat,etdonet deipsaterraipsumtercium,etde vinea ipsam medietatem. Et P obitum obseruent. Si quis hujus scripturetemerescindere valuerit, nonvaleatsuperareDE SAINT-MARTIiV DU CANIGOU l65 quodapetit,sedcomponatin duplo,etinauteaista cartafirma -persistât, omni tempore. Facta carta viii. idus febriarii
anno xxxo régnante Rodbertorege.
ScluaiAbasf.SfignumSalomon, qui ista carta scribere fecimus,ettestesfirmarerogavimus. SfignumGuifredus.
SfignumGuillelmus.S+ignumLanguardus[GAL]
INDVS
monachusqui scripsiet subf dieetanno quodsupra.(Archives départementales;original,parct\emin de Canigo.
—
(i)Signature autographe.)
io3r.In nomine Sancte et individue Trinitatis. Guifredus prime sedis Narbonensis Archiepiscopus,et universa canue-niens apud prefatam urbem sinodus: Scluano venerabili Abbati, atque suis in perpetuum successoribus unctis, et
omnibus matris ecclesiae universis. Quoniam idcirce divina
gratiasuanosrectoresconstituit ecclesie,utprelatiomaicrum
infïrmitati subveniat subditorum,
œquum
nobis est ea que sue partis [fuerint] adiunare, et ne cuilibet adversitati succumbant,totiusviribusejus auxiliosustentare.Tune enim maximecredimus nobis diuinumadesse presidium, si rébus ad ipsum pertinentibus intulerimus pro posse subsidium.Ideoque nos omnes, simul in unum, secundum Venerabilis Pape Sergii priuilegium, et nostrorum constitutione prede-cessorum,confirmamusBeatissimi confessorisChristiMartini cenobiuminKanigoni montisaltitudinibusa cultoribus divine religionisconstructumetconsecratumetad serviendum Deo, secundumlegempatrisbeatissimi Benedictidignedispositum, utquodcumqueusque hodie iste inste et legaliter adquisiuit uel in perpetuumadquisieritin pacepossideatetteneat,nec alicuiusinquietudinisdamnaex qualibetpersonasustineat.
Hocanteomniasuddinijudiciiobtestationeetnostriordinis
(i)Inventaire n"14.
l66 HISTOIRE DE L'aBBAYE ROYALE
magnaparuaque persona predictum
cenobmm
cuilibet loco audeatsubiugare. Sempsr autem sit liberum,nuUequeservi-tutialterius lociabnoxium.Sedsicutcetera monasteriaregiis preceptis apostoUcispriuilegiis exaltata par se maneat
subli-matum. Déferai nerodebitumhonoremsuopontificietproprie
sedi.Sicuttantumdéferre precipiunt kanones sancti. Siquis autem hec nostriconcilii statutaparui pendere auxusfuerit,
hune de parte Dei omnipotentis Patris et Filii et Spiritus Sancti, et omnium celestium virtutum omniumque graduum
ecclesiastici ordinis et nostra, nisi resipuerit excommuni-camus,et ab universorumfidelium cetu extarrem indicamus, nostreque constitutionis preceptumpropriis manibus con(ir-mamus.
f Guifredus Sancte PrimeSedis Narbonensis Episcopus.
f RaimbaldusArchiepiscopusArelatensis.
"i" PetrusEpiscopus Gerundensis.
f BerengariusEpiscopus Elnensis.
t Oliba Episcopus Ausonensis.
•{• Ermengaudusacsiindignus EpiscopusUrgellensis.
•{• Armelius Episcopus Albiensis.
f Guifredus Episcopus Carcassonensis.
f Bernardus EpiscopusCaseranensis.
f Stephanus Episcopus Biterrensis.
t OdombellusEpiscopus Luteuensis.
f StephanusEpiscopusAgatensis.
(Itemalio intemporecoUecti in prefataurbe eodem
modo
quamplures episcopi, hiiqui necdumsubscripseramlibenter annuerunt, ac propriis manibus propria nominaconscrip-serunt).
•J- FronteriusEpiscopus Nemansensis.
4- Stephanus EpiscopusAtensis.
-J- Guadallus EpiscopusBarchinonensis.
f Bernardus Episcopus Comenensis.
t Arnallus Magalonensis Episcopus.
7 Arnallus Episcopus Tolosanus.
DE SAINT-MARTIN DU CANIGOU 167 f MeribaldusgratiaDei episcopusUrgellensis.
t WuillemusAusonensisGratiaDeiepiscopus.
f Wilielmus episcopusUrgellensis.
f Raymundusgratia Deiepiscopus Elnensis.
f BerlngariusEpiscopusJerundensis.
(Archives départementales, Abbaye de Canigo;copie sur parchemin qui parait être l'acteoriginal ; autre copie du Xlesiècledans un cahier en parchemin,publié par Guérard danslecartulairedeSaint-VictordeMarseille, n°1062,tome11,
p. 532, d'après un manuscrit qui paraît être du Xlle siècle, etconformeautextede notre seconde copie, sauf quelques variantes insignifiantes. M. Guérard rapporte le documentà l'an io3i environ,etvers l'an io32 pour la seconde série de signatures, ce quin'estguère admissible pour quelques-unes
et,entr'autres, pour celle de Raymond,évêqued'Elne. Il est évident qu'àpartirdelasignature de Fronterius, Evêque de Nîmes,les autres ont été apposées à diverses époques du Xlesiècle, ainsiqu'on levoitdansd'autresdocumentsdecette espèce.)
SAINT-MARTIN DU CANIGOU
....
Au
pieu.\ ermitage de Saint-Martin le saint est repré-senté àchevalet couvertdesacottedemaille,aumomentoù, le cœur brûlant de charité, il partage, avec son épée, son riche manteau, pour en couvrir unpauvre.L'ermitageestplein
comme
un œuf;vieillards,jeunesfilles etjeunesgenssontlà, invités àlafêle par les allègres tinte-ments de la cloche sonore; on croit y voir entrer, avec la jeunesse, toutesles fleursdecesmontagnesetde ces vallées, accourues pourbaiser les pieds du saint qui semble leur sourire.C'estaujourd'huilejour dupieux rendez-vousàl'ermitage:
tous,bien endimanchés, y vont enpèlerinage: propriétaires et travailleurs, bergers et gentilshommes; chacun d'eux a une faveur à demanderà saint Martinqui, de bien bonne grâce, accordeau.x villageoisde bonnesrécoltes.
—
«Je veux rester auprès de lui sur cette montagne »,s"écrie lecomte de Cerdagne, d'un ton
résolu.-—
« Quant à moi, je veux faire icimême
un monastère, pouryterminer mesjours danslapénitence. Puisque je n'ai pas supratiquer la sciencede la vie, laissez-moi apprendreici le secretdemourir. »
Bientôt,mettantla main àl'œuvrepourlapieuse entreprise, lesguerrierslaissent l'épéepourprendreles outilsdu
manœu-vre, lalance pourlapioche,etl'on voit s'agiter àl'envitoute unearmée de travailleurssur le plateauoù le beau Gentil reposesous unepierre dans sonsommeiléternel.
Quandle soleildore etégrèneles épis, avez-vous vu, pen-dantl'été,les
fourmisaller et veniren courant aumilieu des blés? L'une fait la provision, une autre l'emporte, celle-ci poussela charge,celle-là la traîneet amasse legrain après l'avoirdépouilléde son enveloppe.