1. Cultureel erfgoed en onderwijs
1.2. Interpretatie van erfgoed: een manier om leerlingen en studenten warm
voor Europa?
Interpret Europe – Europese Vereniging voor interpretatie van erfgoed
Gebaseerd op delen uit de paper van Interpret Europe (2017) Engaging citizens with Europe’s cultural heritage: How to make best use of the interpretive approach, Witzenhausen: Interpret Europe1
Als niet-formele leerbenadering lijkt erfgoedinterpretatie bij uitstek geschikt voor eTwinning-pro-jecten. Door erfgoed te interpreteren, worden ervaringen bronnen van inspiratie en creativiteit, wordt de nieuwsgierigheid van leerlingen geprikkeld, krijgen ze verhalen aangereikt die voor hen relevant kunnen zijn en hen kunnen aanmoedigen om hierover te gaan reflecteren.
Vergeleken met andere leerbenaderingen is het belangrijkste kenmerk van erfgoedinterpretatie dat het leerlingen actief stimuleert om hun ervaringen zelf te interpreteren door op zoek te gaan naar hun eigen betekenisvolle context achter de feiten. Erfgoedinterpretatie heeft tot doel om:
• ervaringen uit eerste hand met origineel erfgoed te bieden (ervaringsgericht leren);
• actieve betrokkenheid van en uitwisseling tussen leerlingen te stimuleren en zo persoonlijke reflectie te bevorderen;
• leerlingen ervan bewust te maken dat zorg voor erfgoed belangrijk is (wat bovendien een bron voor persoonlijk leren is).
1. http://www.interpret-europe.net/fileadmin/Documents/publications/ie_engaging_citizens_with_europes_cultural_
heritage_co.pdf
10 Leren van het verleden, onze toekomst vormgeven:
Het culturele erfgoed van Europa door middel van eTwinning
In het voorschoolse onderwijs
De gevoelens en gedachten van jongere kinderen zijn een directe reactie op wat ze ervaren in hun directe omgeving. Erfgoedinterpretatie daarentegen, impliceert inzicht in een verleden dat voorbij de grens van hun persoonlijke ervaringshorizon ligt. Daarom moet rekening worden gehouden met de ontwikkeling van het begrip van tijd door het kind. In het begin is het begrip tijd bij kinderen nog nauw verbonden met hun eigen ervaringen met gebeurtenissen die regelmatig plaatsvinden, bijvoorbeeld elke week (geen school op zaterdag) of elk jaar (verjaardag, Kerstmis). Hoewel jongere kinderen houden van herhaling - en voorspelbaarheid - willen de meeste kinderen van vijf of zes ook heel graag nieuwe dingen te leren die buiten hun directe omgeving liggen, en willen ze luisteren naar verhalen over het leven en de talenten van andere mensen. Op die leeftijd beginnen kinderen inzicht te krijgen in maten en vergelijkingen, en beginnen ze een gevoel van verleden en toekomst te ontwikkelen. Dit is een voorwaarde voor gelijk welke interpretatie van cultureel erfgoed die onderzoekt wat het belang en de betekenis van het verleden is.
De mogelijkheid om te kunnen vergelijken, prikkelt de nieuwsgierigheid van een kind: “Toon me iets wat ik nog nooit heb gezien of gedaan!” Kunnen vergelijken is een voorwaarde om je te verwonderen over wat andere mensen of wezens hebben gedaan. Kinderen kunnen dan de betekenis halen uit interpretatieve verhalen over gebeurtenissen of mensen uit het verleden waarin cultureel erfgoed aan hun eigen levenservaring wordt gerelateerd. Op die manier ontwikkelen kinderen hun inlevingsvermogen op een eerste niveau.
In het basisonderwijs
Wanneer kinderen naar school gaan, ontmoeten ze anderen met verschillende soci-aal-culturele achtergronden en krijgen ze de kans om nieuwe ervaringen op te doen in een nieuwe sociale omgeving.
Voor scholen kan erfgoedinterpretatie een waardevolle aanvulling zijn op het formele onderwijs. Onderwijs in de klas is vaak gebaseerd op teksten en media. Het is gericht op het overbrengen van algemene kennis, vaardigheden en attitudes die als belangrijk worden beschouwd voor een land. Grootschalige historische ontwikkelingen worden geïl-lustreerd aan de hand van geselecteerde ideaaltypische voorbeelden.
Interpretatie daarentegen, gaat uit van rechtstreekse ervaringen met echte erfgoedsites.
Die zijn verankerd in concreet lokaal erfgoed dat deel uitmaakt van de lokale omgeving waarin de kinderen leven. Dit maakt het allemaal veel echter: “Het is hier gebeurd”.
Verder is lokaal erfgoed zelden volledig terug te voeren tot ideaaltypische algemene concepten en ideeën. Het kan worden bekeken vanuit verschillende standpunten die heel wat kantjes en kleuren van specifieke dingen en individuele mensen aan het licht brengen, die verder gaan dan de ideaaltypische categorieën. Het kan opnieuw worden bezocht en op verschillende manieren worden geïnterpreteerd.
Om kinderen van basisscholen op een zinvolle manier met cultureel erfgoed in contact te brengen, kun je best het volgende in gedachten houden:
• Cultureel erfgoed moet worden ingebed in interpretatieve verhalen die het verleden in verband brengen met de huidige ervaringswereld van de kinderen en die hun inle-vingsvermogen stimuleren.
• Interpretatie moet het gevoel van realiteit versterken door zoveel mogelijk te werken met ervaringen uit eerste hand met echte fenomenen die verband houden met de vertrouwde omgeving van de thuisstad en haar omgeving.
• Kies voor contexten en verhalen uit het verleden die leerlingen aanmoedigen om zichzelf te overstijgen en zich open te stellen voor verandering.
• De interpretatie moet de nieuwsgierigheid van de leerlingen zodanig prikkelen dat hun verbazing wordt gewekt en ze zich oprecht gaan interesseren in de rijkdom en diversiteit van de wereld.
In het secundair onderwijs; beroepsonderwijs en beroepsopleidingen
Deze periode is voor de meesten de periode waarin ze intensief gaan zoeken naar diepere betekenissen. Jongvolwassenen hebben de neiging om de gebruiken, tradities, gewoonten, overtuigingen en attitudes die hun tijdens hun kindertijd werden bijgebracht, in vraag te stellen terwijl ze hun eigen plek in de wereld en hun eigen identiteit zoeken.
Dit is ook een periode waarin individuele voorkeuren voor bepaalde waarden worden gevormd.
Interpretatieve verhalen over echte gebeurtenissen kunnen nieuwe inzichten bieden die de jongeren helpen om grondiger over de concepten te gaan nadenken en om de samenhang van geloofsystemen en waarden kritisch onder de loep te nemen. Het kan hen ook helpen om een duidelijker idee te krijgen van wat ze bewust niet wil worden.
Aan de andere kant kan het hun enthousiasme wekken voor iemand anders die ze bewonderen - al was het maar voor kort - en die een inspiratiebron of zelfs een rolmodel wordt. Tijdens deze zoektocht naar hun plaats in de wereld en tussen anderen, kan bete-kenisvol erfgoed jongeren helpen om hun eigen waardesysteem en identiteiten opnieuw vorm te geven.
Erfgoedinterpretatie biedt Europese samenlevingen een grotendeels onbenutte moge-lijkheid om tijdens dit typische emancipatieproces waarden zoals zelfoverstijging te ontwikkelen. Wanneer ervaren vertolkers samen met jongeren aan de slag gaan om erfgoed te interpreteren, kan dit een krachtige stimulus zijn om discussie en reflectie op gang te brengen, en om te voorkomen dat de volgende generatie ten prooi valt aan populisme en religieus fundamentalisme2.
2. Voorbeeld: Erasmus+ project HIMIS (Heritage Interpretation for Migrant Inclusion in Schools [Interpretatie van Erfgoed voor Inclusie van Migranten in Scholen]): http://himisproject.eu/en/home-page/
12 Leren van het verleden, onze toekomst vormgeven:
Het culturele erfgoed van Europa door middel van eTwinning
Ω β γ
Om jongeren op een zinvolle manier met cultureel erfgoed in contact te brengen, kun je best het volgende in gedachten houden:
• Cultureel erfgoed moet worden ingebed in interpretatieve verhalen die het specifieke erfgoed in verband brengen met overtuigingen en waarden die betekenisvol zijn voor jongeren.
• Er moet worden gekozen voor contexten en verhalen die de jongeren helpen zichzelf te overstijgen en zich open te stellen voor verandering, zodat ze hun identiteit ook als volwassene nog verder kunnen ontwikkelen.
• De interpretatie moet meerdere perspectieven omvatten waaruit duidelijk wordt wat het specifieke erfgoed betekent voor verschillende historische belanghebbenden (bijv. met verschillende sociaal-culturele achtergronden).
• De interpretatie moet open vragen oproepen die uitnodigen tot interactie, discussie en zelfreflectie in plaats van eenvoudige antwoorden te bieden.
• Emancipatorische interpretatie moet de autonomie van het individu en zijn of haar - soms provocerende - mening respecteren.
• Tegelijkertijd zal de vertolker mogelijk worden uitgedaagd door adolescenten die hem of haar respecteren voor gefundeerde overtuigingen en coherent gedrag.
Ω β γ
eTwinning en
cultureel erfgoed
Hoofdstuk 2
14 Leren van het verleden, onze toekomst vormgeven:
Het culturele erfgoed van Europa door middel van eTwinning
2.1. eTwinning en zijn relatie tot cultureel erfgoed
Irene Pateraki, Pedagogical and Monitoring Manager, Central Support Service
Cultureel erfgoed moet vanaf jonge leeftijd worden gekoesterd en gedeeld met kinderen, terwijl ze er tegelijk bewust van moeten worden gemaakt dat het belangrijk is om dit erfgoed in stand te houden. In dat opzicht hebben scholen de taak om het unieke culturele en natuurlijke erfgoed te onderwijzen, te waarderen en in stand te houden in verschillende school-vakken, in het bijzonder creatieve vakken zoals kunst (Ivon, Hicela, Kuscevic, Dubravka, 2013, 2, S. 29–50).
In lessen over erfgoed moet het de bedoeling zijn dat elk kind kennis verwerft over zijn of haar eigen erfgoed. Verder moet onderwijs over erfgoed jongeren kennis laten maken met het thema duurzame ontwikkeling en hen leren zich open te stellen voor het erfgoed van anderen. Het wordt aanbevolen om het gevoel van een gedeelde Europese identiteit te versterken en de kennis van het erfgoed in de curricula van scholen te introduceren (Jakoba Sraml Gonzalez, 2012).
Via hun deelname aan eTwinning-projecten krijgen leerlingen het voorrecht om in contact te komen met verschillende culturen en zich open te stellen voor het erfgoed van anderen. Ook als het project niet direct is gerelateerd aan het thema cultureel erfgoed, maken leerlingen kennis met culturele kenmerken van hun leeftijdsgenoten, met name door de interacties en samenwerkingsactiviteiten waaraan ze deelnemen.
Sinds eTwinning in 2005 het levenslicht zag, hebben leerkrachten talloze projecten uitgevoerd waarin hun leerlingen de kans kregen om te leren over de culturele kenmerken van hun leef-tijdsgenoten, kennis te maken met het Europese erfgoed, overeenkomsten en verschillen te ontdekken en tot slot gezamenlijke materialen te ontwikkelen. Elk jaar weer hebben een aantal van die projecten Europese prijzen in de wacht gesleept en werden ze gebruikt als voorbeelden van goede praktijken. In 2005 wisselden leerlingen uit de hogere jaren van de middelbare school uit Italië en Frankrijk in het kader van het project: “Europe, Education, Ecole – Club de Philosophie” informatie uit over de rol van cultuur, onderwijs en scholen in het Europa van morgen. In 2007 wisselden leerlingen van basisscholen uit Ierland en Malta mythen en legendes van hun eilanden uit in het project: “Once upon a blog”, terwijl leerlingen van middelbare scholen uit Griekenland en Frankrijk Latijnse en Griekse woordenschat en de invloed ervan op moderne talen bestudeerden in het project “24 pas- 24 βήματα“. In 2012 maakten leerlingen van kleuterscholen uit Griekenland, Frankrijk, Letland, Oostenrijk en Portugal kennis met Picasso, Klimt, Klee, Monet en Malevich door hun kunstwerken te zoeken, observeren en identificeren, en door nieuwe werken te maken in het project “Act-in Art”.
Irene Pateraki
Dit zijn slechts enkele voorbeelden van bekroonde eTwinning-projecten waarin leer-krachten en leerlingen zich samen hebben ingezet om anderen bewust te maken van onze gemeenschappelijke geschiedenis en waarden, en om het culturele erfgoed van Europa door middel van hun werk te beschermen en uit te dragen.
Zoals Angeliki Kougiourouki, eTwinning-ambassadeur schrijft:
“Cultureel erfgoed is als een voortdurend schenkende boom; het heeft wortels nodig om zich in de grond te verankeren, de stam om de levenssappen te laten circuleren, de takken om naar de toekomst te kijken. De materiële en immateriële elementen daarin moeten we bewaren om onze diversiteit te begrijpen, onszelf te verrijken met de kennis van het verleden, onze identiteit als individuen, gemeenschappen, samenlevingen vorm te geven met belangrijke waarden, vooruit te kijken, en we moeten ze doorgeven aan de toekomstige generaties. eTwinning kan hierin een belangrijke rol spelen; dankzij de gerealiseerde projecten kunnen leerkrachten en leerlingen communiceren, leren over diversiteit en die respecteren, en kunnen ze samenwerken aan een gemeenschappelijk doel. Ze kunnen ideeën delen, leren over waarden en overtuigingen van hun voorouders, terwijl ze met elkaar communiceren en samenwerken, van elkaar leren, kennis opbouwen op basis van hun individuele vaardigheden en voorstellingen om onze gemeenschappelijke toekomst vorm te geven.
In 2018, het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed, werden heel wat leerkrachten aangemoedigd om voor verschillende vakken in het curriculum eTwinning-projecten op te zetten over alle mogelijke aspecten van het cultureel erfgoed.
eTwinning bood hen allerlei extra bronnen zoals online seminars en educatieve evenementen, en organiseerde speciale campagnes om het belang van het Europese culturele erfgoed te vieren en te verspreiden.
Leerlingen die deelnemen aan deze projecten, geven hun mening, stellen vragen, herhalen wat ze al weten en leggen verbanden met andere actuele kennis. Ze werken samen met hun leeftijdsgenoten, leren hoe ze hun eigen cultuur kunnen behouden maar ook hoe ze de cultuur van hun partners kunnen eren en respecteren. Dit is in feite een erg creatieve manier om het verleden te gebruiken met als doel de toekomst te veranderen.
16 Leren van het verleden, onze toekomst vormgeven:
Het culturele erfgoed van Europa door middel van eTwinning
eTwinning- projecten
The custom Martenitza 16 Leren van het verleden, onze toekomst vormgeven:
Het culturele erfgoed van Europa door middel van eTwinning
Dive in
silence Bread as Tradition The Power of heritage: Cultural
Plants
Let’s visit our
18 Leren van het verleden, onze toekomst vormgeven:
Het culturele erfgoed van Europa door middel van eTwinning
2.2 Cultureel erfgoed in eTwinning-projecten
Cultureel erfgoed moet al op jonge leeftijd deel uitmaken van het leven van kinderen en hen helpen te begrijpen hoe belangrijk het is dat dit erfgoed wordt bewaard. Daarom moeten leerkrachten hun leerlingen niet alleen leren om te genieten van de verwezenlij-kingen van de vorige generaties maar ook om te leren van het verleden en deze ervaring en kennis te gebruiken om te bouwen aan de toekomst.
In de meeste eTwinning-projecten komen aspecten van cultureel erfgoed bewust of onbewust aan bod. Bij het begin van het project stellen leerlingen zichzelf en het land waaruit ze afkomstig zijn voor, en delen ze informatie over hun culturele erfgoed met hun partners. Er zijn in eTwinning heel wat voorbeelden van projecten rond materieel, immaterieel, digitaal en natuurlijk erfgoed. Hieronder vind je enkele voorbeelden van eTwinning-projecten waarin verschillende aspecten van cultureel erfgoed aan bod komen. Misschien haal je er wel inspiratie uit voor ideeën die je binnen je eigen school-context kan gebruiken.
More than Toys
Waarom? Folkloristisch speelgoed omvat zowel materiële als immateriële elementen van enorm waardevol cultureel erfgoed uit verschillende gemeen-schappen, regio's of landen. Door kennis te maken met verschillende soorten speelgoed, kregen de leerlingen de kans om te leren over en inzicht te verwerven in hun traditionele cultuur en creatieve en esthetische waarden.
Wat? De leerlingen creëerden een virtueel museum met tekeningen van hun folkloristische speelgoed, met audiogidsen die bezoekers meer informatie geven.
Hoe? Leerlingen deden onderzoek op internet, bezochten lokale/nationale musea en tentoonstellingen over
speelgoed en interviewden leden van hun familie en de plaatselijke gemeenschap.
Daarna wisselden ze informatie uit over de mythen, gebruiken en bijgeloof die met het speelgoed verbonden waren,
en gaven ze instructies over hoe dit speelgoed kon worden gemaakt. Tot slot maakten ze het folkloristische speelgoed van hun partners en wisselden ze het speelgoed uit om er op school een tentoonstelling mee te maken.
Landen: Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Litouwen, Roemenië, Turkije, Oekraïne Leeftijd van de leerlingen: 8 – 15 Link naar de projectwebsite: https://
twinspace.etwinning.net/1528 Resultaat: http://bit.ly/etwinningch1
Aprendemos jugando
Waarom? Om leerlingen kennis te laten vergaren over hun culturele, taalkundige, historische en natuurlijke erfgoed, maar ook over immaterieel erfgoed: de waarden die ons als burgers van deze wereld verenigen (vreedzaam samenleven, vrijheid, verdraagzaamheid).
Wat? De leerlingen maakten spelletjes in tekst- en videoformaat om elkaar te helpen hun culturele erfgoed te ontdekken.
Hoe? De leerlingen deden onderzoek naar het erfgoed van hun land en maakten educatieve spelletjes in het Spaans en het Engels. Op elke speelkaart staat een plaats, een personage, een datum of een plaats die betrekking heeft op cultureel erfgoed, een afbeelding en drie mogelijke antwoorden (waarvan er
slechts één correct is). De leerlingen kregen ook de spelletjes van hun partners en speelden die om het culturele erfgoed van hun partner te leren kennen.
Landen: Italië, Spanje
Leeftijd van de leerlingen: 10 – 14 Link naar de projectwebsite: https //
twinspace.etwinning.net/26348 Resultaat: http://bit.ly/etwinningch2
Wojtek the Soldier Bear
Waarom? Wanneer leerlingen kennismaken met geschiedenis, is het belangrijk dat ze het verleden vanuit verschillende invalshoeken leren bekijken.
In dit project, deden ze dat met de hulp van een bruine beer. Er staan stand-beelden van deze beer in Polen en het Verenigd Koninkrijk.
Wat? De leerlingen maakten samen een video waarin ze het verhaal van Wojtek de bruine beer vertelden.
Hoe? De leerlingen werden aangemoe-digd om boeken te lezen en te leren over de Tweede Wereldoorlog, en maakten op die manier kennis met het leven van Wojtek, een beer die tijdens de oorlog door Poolse soldaten werd geadopteerd.
Landen: Polen, Verenigd Koninkrijk Leeftijd van de leerlingen: 7 – 12 Link naar de projectwebsite: https://
twinspace.etwinning.net/23911 Resultaat: http://bit.ly/etwinningch4
20 Leren van het verleden, onze toekomst vormgeven:
Het culturele erfgoed van Europa door middel van eTwinning
Colourful Songs
Waarom? Kinderen die al op jonge leeftijd lessen in kunst krijgen, hebben meer kansen om gevoeligheid en intellectuele vermogens te ontwikkelen, eigenwaarde en een culturele identiteit op te bouwen, pluralisme, erkenning en respect voor anderen te bewaken en bevorderen.
Wat? De leerlingen maakten een e-book met al hun activiteiten die verband hielden met kunst, poëzie en muziek.
Hoe? Door kunst aan educatieve processen te koppelen, wilde het project kinderen niet alleen nieuwe instru-menten voor communicatie en expressie aanreiken, maar hen ook kennis laten maken met lokale, nationale en Europese kunstenaars die hebben bijgedragen aan de culturele en taalkundige rijkdom en diversiteit van Europa. Bovendien versterkte het project de lokale identiteit van de kinderen en stelde het cultureel erfgoed in de kijker door middel van werk van lokale kunstenaars en die van part-nerscholen.
Landen: Griekenland, Italië, Litouwen, Spanje, Verenigd Koninkrijk
Leeftijd van de leerlingen: 3 – 11 Link naar de projectwebsite: https://
twinspace.etwinning.net/26039 Resultaat: http://bit.ly/etwinningch3
Valorisons nos patrimoines
Waarom? Om te leren over lokaal cultu-reel erfgoed en het culturele erfgoed van Europa.
Wat? De leerlingen maakten een digitaal boek met alle informatie die ze hadden verzameld.
Hoe? De leerlingen maakten een interac-tief spel (Cloze-quizzen) om het culturele erfgoed van hun partners te ontdekken:
historische bezienswaardigheden, gastro-nomie, architectuur en tradities.
Landen: België, Frankrijk, Italië Leeftijd van de leerlingen: 12 – 14 Link naar de projectwebsite: https://
twinspace.etwinning.net/23303
CARPE ANTIQUIT@TEM!
Waarom? Om inzicht te krijgen in het erfgoed van Griekenland en Italië door basiswoordenschat in het Latijn en Grieks op te zoeken en na te gaan hoeveel woorden hun weg hebben gevonden naar andere Europese talen.
Wat? De leerlingen maakten een woordenboek met woorden die zijn afgeleid van oud-Grieks en Latijn, etymo-logiequizzen en video's over belangrijke mensen uit het oude Griekenland en Rome.
Hoe? Studenten zochten naar uitdruk-kingen van klassieke oorsprong die nog steeds in gebruik zijn, leerden over het
Hoe? Studenten zochten naar uitdruk-kingen van klassieke oorsprong die nog steeds in gebruik zijn, leerden over het