Aseḍṛis jar tsekla tamaziγt tamirayt d tangmi/taysi/ayda amednan Min ixes ad yini useḍṛis?
Aseäëià niv tangräëiãt d tuqqna/ tivuni jar iäëiÃen temmars x umÃawaä d umsawal d umrara(لعاف تتت ):
AmÃawaä Amrara Amsawal
Tasekla tamaziγt tamirayt
Ayda amedna
n
Mayemmi adwal var uyda amednan di tsekla tamazivt tamirayt? Minɛnant tiwrnin( تايفلخخ )n wedwal a?
• Tabridt n temyadast/ tadast: issiäen n tvemmart n usvzen/usenned:
• Zi tvemmart n i ḍṛiÃen min xef illa uswuri;
• Zi tvemmart n umnaäL akud migi ttwarin yi ḍṛisen;
• Zi tvemmart n imsneflulen inseklanen s iman t nsen;
• Tadast nnev a tt senned x tvemmart n i ḍṛiÃen min xef
illa uswuri:
Tiwrnin( تايفلخخ ) d imntilen n wedwal var uyda amednan di tsekla tamazivt
tamirayt tarifit:
• Acuci d usnubbec d taËÇÇuyt x trelli illan d tafada (طر خخش ) tamezwarut n usneflul war tt iffen imaruten di tilawt puma ad ggen afran d uzvan deg isntlen min xef tarin itilin kssin tifras n ufuÇar/uvris, amaknaw asinef,
tanbaät, tameggit, ÇÇleÄ, tuqubbanit, tasertit, amuttel(ملظل خخا )...
• TaËÇÇuyt x ca n tenditin (مي خخق ) timkkisin (ةلخيد خخخب ) ur llin di tilawt amaknaw tidet d tagdut d trelli d tayri/ txusi, d
uÇiäË (ربصل خخا ), d tagdut d umquddi d usufi d tavusi di
tuqqniwin( تاقلعل خخا ي خخف صلخخلخاو ءافولخا ), d tusmin x tagmayt d tmaggit ( ةيوخهل خخاو ءامتخنلخا ىلع ةريغل خخا )
• TaËÇÇuyt x tifrest n tumaäalt d tiÇlit tanaÇuRt x tiran
tamseflult.
Aḍṛià Amezwaru:
« Mudrus, war itexs ad iqqim wepdes. Itexs rebda ad itiri jar ipudriyen n dcar waxxa war kidsen itirar, mɣar ad i qqim yudes xafsen wapa, ad yaca ura d netta d ijjen zzay sen war ijji d rbarrani, suyenni itrap itawi asend aman
().
()
-
Mohamed Bouzaggou : JAR U JAR. Op, cit, p : 3.« A war i p enjaren akid s iccur s uεeffar, maɣar wenni i das ɣa ikken d eg yemma s, d baba s, d marra wi ɣa iqqen, aεebbuz d i tmijja war itif mɣar ixf nnes itcetca ɣar s:
- nec waxxa war dayi axrur, qqaren ayi bu uxrur rεurret ddiyyut ! mani ma illa ca n awar war ipri a dayi d zzays uwten axmi war kid sen iymiv, war marvev deg car i di marven ura d netni…”(P.5) Mali wah ya Mali
- axmi war da nexriq - axmi war da niymi - Mali wah ya mali
- axmi war da ne p tic arbi3 aked imendi
AäËià wiss 2
•
1.- Ɛica Qendica
• Yekkar-d ij usemmi,, ineddeh akid-s min va yaf deg webrid, afar n ccjur, d recwavä n tzubayin n tendint.
• Iwdan maËËa ffaren di reqhawi, axemmi yewta rbaz deg fidjusen. var ij n tevmart qqimen ca n yiozariyen ttiran rkartet; yexzar ijjen zi rkazi, isqinfed, iãuä,:
• - Tekkar-d oawed tparyat a danev texxarweÄ adji.
• - A weddi aqa yadji-nnev ixxarweä zi rebda.
• - Beddret xa-nev rhard-a. Ma a negget ca n tziyyat niv?
• - Am-nni i d as va negg, smunettiw-d ifrankaten.
• *** *** ***
• Tandint teïïes, tadjest tedri-t s tubbarcent. Ca n yiïan d imuccwen ttenfifiren x tzubayin, war ttifen ca n yives, niv ca uzedjif a-t marrcen. Rebpar itcexxar, ittãuÄ.
• Benoisa isenned x rpiä, ijebd-d ij n tziyyat zi teckart ifarrev, isseodu, ixzar var rebpar:
• - Mri rebpar maËËa d tmarraqt, iri iwdan qao war zekkwin ajemmaäin.
- Ya weddi mecpar i va iqedden n ireqwaz n wevrum, ra d aren war yedji deg wussan-a.
Coayeb issarev tcumoet, yewta day-sen ïïya, tiri nsen d
tabarcant, tury ak repyuÄ n taddart n ucar i yehruran. Ca n tqundoawin tteggent penniriru ak ifiran n ixemrawen. Qwidar ifarrev ddekket taneggarut isseodu-yas i Rwehhab:
- Cek i va imercen, aseggwas-a gg-anev siysu.
- War teqqim di remrac, teqqim di min va ccen.
- Jjet buyoeddisen ad beddren di marsidisat, d temvarin.
Arebbi iticc ibawen i wenni umi war var yedji tivmas.
Ca n ïïya yewta di rpiÄ am wassam, ddriz, isseäwasen avelli.
Ssijjen ttwaran Ɛica Qendica, ddfin d acemrar, tendar day- sen tfawt:
Ṭelɛu ya wlad...!!! Ya klab...!!! Laraf...
AÄËiã wiss: 3
Iqqar Ahmed ZZIYANI di taqssist wiss 5
ADART AY IDURAR :
Adaret ay idurar nec d roar num
Ad ÇaËreɣ nhar inu awarn awm Nettni di NnaÄuR nec g Amesterdam Ad ten ÇaRev timeÇËa d wenni d asitem Aweppecc nsen di tsa d wul aqat ittacem War ÇaRev buyides war ay-d itis unudem
Adaret ay idurar nec d roar num
Ad ÇaËeɣ Hniya zeg anuten tayem(tagem)
Tsessaw di rapwaä n arbio puma ad yiyem(ad iggam) Arbio nneɣ n temzi s ufus nneɣ nÇÇut
Arbio nneɣ n tamzi zi ja nevra nssut IsuÄ d ayneɣ uÃemmiÄ deg ibriden neodut.
:ينايزلا دمحأ ورز -ك غيرا – ذأ
ط.
2 ،برغملا ،يغيزاأملا رعشلا ةلسلس ،ناروزي تاروشنأم ، 1993
:ص ، 13
Min xafi icedden?
Min xafi icedden ad hwiγ anuten?!
Ufiγ din taḥenjirt tetru d imeṭṭawen
Nniγ as: mayemmi tetrud a tmintat yufuḥen?
Ameṭṭa nni tetrud yessudes am abliwen!
Abliwen yuḍusen d remwas tqessasen!
Mri war xseγ ad ssneγ manis dam d ttasen
Yiri xseγ ɛad a trud a ten yen yexssen
Maca cem tameẓyant a taddut iqeÃÃen
Tefsid am tcumɛɛet s tmessi yareqqen
Inay: mayemmi tetrud a tmamuct iṣebḥen?!
Tennay: sḥess-ay ac ɛawdeγ awalen
Ac ɛawdeγ tḥajit inu d min d ayi yemsaren:
"Tuγa yi γar baba ḥetceγ i ifunasen
Tteggeγ as ticnifin n weγrum d yenguren
Ttawiγ as d iqubac n waman zeg anuten
Ttawiγ as d tiṣumaḍ n arbiɛ d ikccuḍen
Tuγa yi jar ayt ma rebda farḥeγ akidsen
Arami d ijj n uzil usin dd inexḍaben
War ẓṛiγ war ssineγ umi d ayi ticcen
D uma id ayi yennan:
"wenni ameqran nsen"
"Wenni yujar babam yujar it s ɛamayen"
Ruγ nniγxsseγ wi γari γa yesren
Jjin ayi nec ggin d ayi min xsen
Ruḥen γar refqi refqi yura- yasen
Nniγ as ah ha hah zeɛma refqi yessen!!
Mayemmi γa yari ra i cem ra i tnniḍen
Mani γa yargeḥ ɣa wenni i t ixerqen
Tennay: " d aṭemmaɛ ittxes iduruten
Ca ggin ay i t di twwart i wṣuṛif ṣṣuṛfeγ ten
Ca ggin ay i t g waman swiγ ten amen fsin
Qqimeγ γar xzzareγ am ten war yessinen
Am caw yejj n tixsi sγin dayes zzenzen
Baba ixes tinɛacin ixes iduruten
Yejja tudart inu tfessi d imeṭṭawen
Yejja wussan inu am tsewwa beddden".
Nniγ as: " min yegga babam rid amenni
Ma iγir as war γarem wur niγ war itici
Cem war d as tennid wi texsed s usedḥi
Kids iγa timid am arbiɛ d imendi
Tinɛacin ad qḍan tt rehna war iqeṭṭi
Ttareγ am idurar n ṣbaṛ γar rebbi
Wyac s tneqqiḍin iḥemren iγezran
Wyac tiγyayin yigedḥan d izeγran
Ahmed Ziani: ad ariγ g weẓṛu.
(1993), Utrect, pp.53-54.
Mudrus, ibed di tewwart n ssuq, izeyyar tsujjet deg ɣir uca yudef ad yarzu x ubarrap mani ijja ataɣ ad yidar min va iri tenna as pedhum i yemma s.
Abarrap itenneÄ di ssuq issawar s min ioram d tizemmar. S ij n tnixt wepdes, itrava iwdan ad sren i min iqqar. Issawar x min itmsaran di regnus, x min illan di ddunnect. Min igåjen d min yudsen.
- Abarrap d tivuri n wenni war ivrin ... netta d Areqqas jar redcur d tqebbar.
Zegåami i isra i awar a i d as inna Mup ameqran, Mudrus iÄaffar Abarrap mkur ssuq itssen zzay s aïïaà x min itssen di temzyda. Idwer war itsewwiq x yemma s puma isra var s min iqqar. Min itviman x tvuri n temzyda d tenni n tebratin n imezdav itsnit zeg ubarrap. Ass nni yuca akid s war illi am reswaq n rebda. Imsewqen sqaren. Awar jar asen idwer d asevdi, axmi i d as ggin array uca sqaren.
Mvar awar n ubarrap ig itenneÄen deg jenna aked taoajjajt n ssuq itaweÄ asd var umezzuv zi ragåaj, war t issefriz. iÄfar manis i d itas ar ami var s yiweÄ. Iwca as amezzuv. Yarzem tiïïawin am wenni ixsen war d as inejjem ca n awar. Ass nni aïïaà i imunen x ubarrap, war issin mayemmi ar ami i isra min iqqar:
- Aytma imsewqen, A radj n tmurt, ass n friÄennaÄ tnayen n ipudriyen zi teqbitc n ayt soid, zeg ivzar n uriri ... ëemmitu n traytmas d ëemmu ayyaw n ssi Mupend ufin ten x tma n ayel ifassen d iÄaren nsen ksen, A radj n tmurt, aqa rmexzen iqqar asen i imarawen nsen ad rapen var fusina.
Dwa d awar i isra iqqar ass nni ubarrap ad as sren marra imsewqen. War irup ad infarar abarrap awar nnes ar ami tuva Mudrus idwer d awrav, ibed as ucewwaf, nÄend var s imsewqen d iqeyÄan.
(Mohamed Bouzaggou: JAR U JAR.pp: 28-29.)
TANFUĊ
• Ak wenqar n tfuct zic, iya/i,en squqquoen, qubeo cenkuk istewtiw, tiġyar spundrutent.
• Yekkar Mupend yuym-d ij ubuqar n waman zeg wanu. Yegga ruäu yeÇÇudj, yenneÄ ij umur i weqwir, yedwer-d var wexxam mani yeÏÏes Soid:
• Kkar senni a yekkar-ac yirem, iqrinen-nnec sewqen, areggwpen-d, cek oad teccuxruted.
• Soid yebbuqqer, yecmez deg uzedjif, yekkar, ivur ibedd yessiwer ak ixf nnes:
• - D tamara ak iwessura-ya...!!
• Yufa yemma-s ttegg-as aryyiq, aġrum n imendi, iweqqa; x rmejmar, d watay:
• - Ya tarrawt n yi,a, baba-c di rqedd-nnec icarreq iġarreb, mri xa-k yekka useggwas n wa;ed u arboin, a tessned tudart min tsekkwa!!
• Soid ibbardeo i zzayre], ye..ef abrid ġar ssuq.
• *** *** ***
• Ha ba.a.a, ha nneonao...ha rfevve]...ha iserman...arrwaye; mxedj,ent, mradafent ak zzber n ikidaren; ij ubarra;
itbarra;:
• - A jmaoe], ¡a! imezdaġ n redcur, aqqa yeqqar-awem rqaid a tyarwem tinoacin s minzi ġa nebna tamezyida, a noedre] ssuq d yibriden.
• Yessiwer ij uwessar ak wenne,ni:
• - Yru a bu tfaddin i bu ifadden.
• - Qqaren-aneġ aqqa ttuġa yaseppanyu d aoeffan, ni]nin zeoma xar zzay-sen, ]racca ttekkwar ]adjunt.
• - Ixevva yaryazen i ġa yeggen tcuni di tamurt nneġ.
• - Wah, u\u n tzizwa ura ]aġma n yizan.
• - Tarrawt n yi,a qa war tteggen ca, ]imessi ttejja-d iġġed.
• *** *** ***
• Soid amen yessaġ ba.a.a, yus-d ġars remqeddem, ijbed tanfuċ:
• - In-as i baba-c a-d yessekk cway n tinoacin, niġ a tra;ed ġar kinta!
• Soid iġars tanfuċ, yessen min-] itrajan.
Nunja
Taslit n wençaë idl itt usinu, Tpajit n Nunja, idarev tt zi beddu
Di tajest n ïram, wi d as islan icerru
Jar tidart d turja ul ness min yarbu
Amnus nnes imvar, ul nnes irettex ireddu
Ittqarab var teqdipt n uvi i tesendu
Tenna d ijj n yezli, ma d ict n tiï i tesru
D aceoour n tmessi, mecpal i va temäu
D asvun n pennas temneo war iqeïïu
D iãuëafen var zzat d uxaëëeã di tudart
Nunja war tqeïïeo bu rayas, lebda tturja
Ij n ufus ittazu, ijjen imejjar Tfaren tazegÅart zi tmurt id teähar
Tessuyes ameïïa, buydunan war imevvar
Jar djirt d nnhar Jar tmurt d ujenna Nunja lebda tturja
War tqeïïeo bu rayas,
Ij n ufus ittazu, ijjen imejjar
(
Aicha BOUSNINA :Idar ayi, 2009)
Nunja
A Rpem ay asignuw Raja ay aSemmiv
Ad uyuReɣ saddu yeùRan d imeddukar n webrid
Mutti a tayyut x tuZiZuwt itedrid At-dfareɣ d Surif n Nunja war yiniv
Ad uyureɣ ad raɣiɣ: “Nunja mani tajjid”?
At-seR ad x afi taR: “awin mayn taonid?
Öami d-ayi wuddaren, mani tuɣa tajjid”?
As-aReɣ: ”a Nunja, maɣaR xafi tuɣid?
Cf-ayi tudart ddareɣ yarZugen war tiZiv Cf-ayi ussan inu taseddest di war tejjid”
ARed x afi a Nunja, in ay:” mani tejjid”?
In ayi: “mant abrid id ɣar-em ɣa yuyurɣ”?
Aqemmum n wamziw innurZem jar aneɣ Cem di tixeft n wedrar, nec di tisi tenveɣ War cem uciɣs “Uqiya”,war cem ZzenZeɣ ....
”
At-seR ad x afi taR, spas min Va tini:
“Ha yabrid d Va tedfar-ed ac-ed yawi ɣari Abrid ɣari d anZaR issexsay timessi
Abrid ɣari tfuct iwedfer ad tssefsi
Arqiya
Da akidi a imma, eyyed akidi eyyed!
Necc i iëupen lxarij s weqrab ixeyyeä,
Rewin inu dayes d aãemmaä rebda iãmeä.
Ṛupev tenderyev, war ëupev muqeyed, Zeg wemcan var wemcan, abrid zzayi inneä.
Manis mma xsev ad kkev, qqaren ayi:« Manis va tekked? »
Qqaren ayi:« Cekk d axxewan! War varek mani va tëaped. »
GÅarev s wadud yudar, emmars war igeoed,
Tudact rebda dayi, avembub icewweä.
Rpar yuza vari, sekædev var recwaveä, Sekædev var remrac, remrac dayes aemmed,
Remrac zzayes ad ili deg Uruba d usenned.
Ṛupev var Arqiya, nniv as:« Ma ad ayi tawyed?
Mmis n tmurt nnem, tessned ayi tessned. »
Tenna ayi:« ëup var baba, ini as min teqqared. »
Ṛupev var babas, inna ayi:« Min texsed? »
Nniv as:« Xsev Arqiya, mara ad ayi tt tewced. »
Inna ayi:« Arba melyun id ayi va tewced,
Yelli ad tegg mamec texs, war vares tessiwiled,
Spes! Ad ac iniv mi zzayi va tesled:
Xzar aked yixef nnec puma ad xafi tarred.
Ḥemmu, ajjar inu, ihewr ayi awed. »
Nniv as:« Necc qebrev min xafi va tegged. »
Da akidi, a imma!eyyed akidi,eyyed!
Necc iëupen lxarij s weqrab ixeyyeä.
Ggiv urar necc waha, war akidi tepäared!
War dayi teftired seysu, war tiwyed ad tarred, War tewtid deg wallun, war dayi tesrewriwed, Qeäev xafem asekki, jjiv cemm telluçed.
Iffev am rid amenni min illa tesitimed,
Iwweä i cemm d rexbar, ijji cemm tesqinfited.
Da akidi a immaeyyed akidi eyyed Necc iëupen lxarij s weqrab ixeyyeä
Kkiv akides am d wezyen. D aÏÏaã, urid drus!
Arniv d ad imunas, tuva ijj n wemnus!
Xedmev s ufus inu, yarwev teggev as deg ufus.
Qqarev as:« A tasekkurt! » Teqqar ayi:« A axenfus! » Qqarev as:« A benneman! » Teqqar ayi:« A mirus! » Ssiwrev deg yijj n uzir, nniv as:« Mayemmi? »
Tenna ayi:« Tessawared, s rhem yuza vari!
Jme repnuä nnec, war d tenneä akidi!
Ad raviv i Iqarqacen ad ac carfen am upuri. » Γar wezyen n llilet tekkar tuzzer xafi,
Ssensev di baëëa, ajris iwäa xafi.
Tudart teäpa d Ïram!Tamurt war dayi teksi!
Lla mani va ëapev, kurci ipsar xafi!
Sempev di tmezyida, ëupev var reqhawi Ad arzuv taëumect puma ad ayi tawi, Mamec mma tegga, necc war dayi tecqi!
Waxxa anict n penna waxxa tujar ayi, Ad rajiv tertt snin, azir x wenneäni, Maca tugi ad tedu nettat tuca akidi.
Tenna ayi:« Min texsed zi remrac zzayi?
Iwdan idayi içëin akidec, nnan ayi:
Γarek vana di recwaved, war varek vana dayi!
Jme repnuä nnec, war tenneä akidi! » Da akidi, a imma!eyyed akidi,eyyed!
Necc iëupen lxarij s weqrab ixeyyeä.
Ad zerzev zzman, yugi ad ayi ipeyyed.
Uprev ma ad zerzev axmi xafi ixeyyeä!
(Ad ariv deg weçëu, 1993)