قواعد الضرر وتطبيقاتها في بعض نوازل الإنجاب

(1)

: : :

:

....

...

:

..

...

....

...

:

...

..

...

:

1439

-1440

2018

-2019

(2)

(3)

)

(

"

.

"

.

(4)

" " " " ... " " " " " ... " "" " " " " " " " " " " " " " " " " ...

(5)

(6)

(7)

(8)

ﺔﻣﺪﻘﻣ ،اﺪﻣﺮﺳ ﺎﻤﺋاد ﺎﻛرﺎﺒﻣ ﺎﺒﻴﻃ اﲑﺜﻛ اﺪﲪ ﻩﺪﻤﳓ ،ﻰﺴﻨﺗ ﻻ ﱵﻟا ﻪﺋﻻآو ،ﻰﺼﲢ ﻻ ﱵﻟا ﻪﻤﻌﻧ ﻰﻠﻋ ﷲ ﺪﻤﳊا ،ﻢﻠﺳ ﻪﺒﺤﺻو ﻪﻟآ ﻰﻠﻋو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺪﻤﳏ ،ىﺮﺜﻟا ﻪﻣﺪﻗ ﺖﺌﻃو ﻦﻣ ﻞﻀﻓأو ،ىرﻮﻟا ﲑﺧ ﻰﻠﻋ ﻢﻠﺴﻧو ﻲﻠﺼﻧو ﺎﻣأ :ﺪﻌﺑ إ ﻴﻈﻋ ﺔﻌﻳﺮﺸﺑ ﺎﻨﻴﻠﻋ ﻢﻌﻧا نأ ﺎﻨﻴﻠﻋ ﱃﺎﻌﺗو ﻪﻧﺎﺤﺒﺳ ﷲا ﻢﻌﻧ ﻦﻣ ن ﰲ ﺔﻠﻣﺎﺣ ،رﺎﺼﻣﻷاو رﺎﺼﻋﻷا ﻞﻜﻟ ﺔﺒﻛاﻮﻣ ﺔﻤ ،ةﲑﺜﻛ ﺎﻣﺎﻜﺣأ ﺎ ﺎﻴﻃ 7 ﱡ 8 ﱰ ﱱ ﱲ ﱳ ﱴ ﱵ ﱠ :مﺎﻌﻧﻷا ٣٨ . ﻦﻣ ﲑﺜﻜﻟ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢﻜﳊا ﺔﻓﺮﻌﻣ ﱄﺎﳊا ﺎﻧﺮﺼﻋ ﰲ ﺐﺟﻮﺘﺳا ﺔﻴﻬﺘﻨﻣ ﲑﻏ ثاﺪﺣﻷاو ﺔﻴﻬﺘﻨﻣ صﻮﺼﻨﻟا ﺖﻧﺎﻛ ﺎﳌو ﺎﻬﻤﻜﺣ نﺎﻴﺑ ﰲ ﻲﻋﺮﺷ ﺺﻧ دﺮﻳ ﱂ ﺎﻬﻨﻣ اﲑﺜﻛ نأ ﺪﳚ ﺔﻴﺒﻃ ﻞﺋﺎﺴﻣ ﻦﻣ ﺪﺠﺘﺳا ﺎﻤﻴﻓ ﺮﻇﺎﻨﻟاو ، تاﺪﺠﺘﺴﳌاو ﻞﺋﺎﺴﳌا ﺎﻴﺑ ﻞﺟأ ﻦﻣ ﺔﺳارﺪﻟاو ﺚﺤﺒﻟﺎﺑ ضﻮﻬﻨﻟا ﱃإ ﻢﻠﻌﻟا ﻞﻫأ ﻊﻓد ﺎﻣ اﺬﻫو سﺎﻨﻟا ﱀﺎﺼﻣ ﻖﻴﻘﲢو ،ﺎﻬﻴﻓ عﺮﺸﻟا ﻢﻜﺣ ن ﻪﻠﺻأ ﱃإ عﺮﻔﻟا ﻊﺟﲑﻓ ﺔﻴﺒﻄﻟا تاﺪﺠﺘﺴﳌا ﻩﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﻖﺒﻄﻨﺗ ﱵﻟا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﰲ ﺮﻈﻨﻟﺎﺑ ﻚﻟذو ،ﺎﻬﻴﻠﻋ ظﺎﻔﳊاو لﺎﻤﻋﻷا ﻰﻠﻋ دﻮﻴﻘﻟا ﺾﻌﺑ ﻊﻀﺗ ﺎﻀﻳأ ﻲﻫو نﺎﻣز ﻞﻜﻟ ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﺔﻴﺣﻼﺻ ىﺪﻣ ﻰﻠﻋ ﺪﻬﺸﺗ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫو ﻦﻋ جﺮﲣ ﻻ ﱴﺣ ﺔﻴﺒﻄﻟا ﺮﺼﻌﻟا نأو ﺔﺻﺎﺧ ،ﻪﺘﻣاﺮﻛ ﻊﻣ نﺎﺴﻧﻹا نﺪﺒﻟ ضﺮﻌﺘﻟاو يواﺪﺘﻟا ﺔﺣﺎﺑإ ﻦﻣ ﻰﲰﻷا فﺪﳍا ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻪﻴﻓ ﻒﻗﻮﺘﺗ ﱂو ،لﻮﻬ ا فﺎﺸﺘﻛاو ،ﻞﺋﺎﳍا ﰲﺎﻘﺜﻟا ﺪﳌاو ﻲﻤﻠﻌﻟا ضﻮﻬﻨﻟا ﺮﺼﻋ ﻮﻫ ﺚﻳﺪﳊا ﻟ ﺖﻠﻐﻠﻐﺗ ﺚﻴﺣ ،ﻚﻟذ ﻞﻛ ﻦﻣ ﺢﺿوأ ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺔﻳؤﺮﻟا ﺖﻧﺎﻛ ﻞﺑ ،ﺮﺧﻵا نود ﺐﻧﺎﺟ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻠﻤﻌﻟاو ﻞﻘﻌﻟا وﺰﻐﻴ .ﺎﻬﻗاﱰﺧﺎﺑ ﻪﻟ ﷲا ﺢﲰ ﱵﻟا لﻮﻬ ا قﺎﻄﻧ ﻞﻛ ةرﺎﺒﺟ ﻞﺋﺎﺳو ﻦﻣ ﻪﻟ ﷲا ﺄﻴﻫ ﺎﲟ يﺮﺸﺒﻟا ﻚﻟذ ،ﱯﻄﻟا ﺐﻧﺎﳉﺎﺑ ﺖﻘﻠﻌﺗ ﱵﻟا ﻚﻠﺗ ﺎﻬﳘأ ﻞﻌﻟو ،تاﺪﺠﺘﺴﳌاو لزاﻮﻨﻟا ﻊﻴﺿاﻮﻣ ﺖﻔﻠﺘﺧا ﺪﻘﻓ اﺬﻫ ﻰﻠﻋو ) ﷲا ﻪﲪر ﻲﻌﻓﺎﺸﻟا مﺎﻣﻹا لﺎﻗ ،مﻮﻠﻌﻟا ﻢﻫأ ﻦﻣ ﺐﻄﻟا نﻷ ﺪﻌﺑ ﻢﻠﻋأ ﻻ ﺐﻄﻟا ﻦﻣ ﻞﺒﻧأ ماﺮﺤﻟاو لﻼﺤﻟا ﻚﻟﺬﻟو،( نأ ﺐﳚ ﻪﺘﻤﻈﻧأو ﺐﻄﻟا مﺎﻜﺣأو ، ﻪﻤﻠﻌﺗ ﰲ ﺖﻃﺮﻓ اذإ ﺔﻣﻷا ﰒﺄﺗ ﱵﻟا ﺔﻳﺎﻔﻜﻟا ضوﺮﻓ ﻦﻣ ﻪﻧأ ﻢﻠﻌﻟا ﻞﻫأ ﺾﻌﺑ ﺮﻛذ ﺖﻧﺎﻛ ﺎﳌو ، (ﻩﺎﻳإ ﻻإ اوﺪﺒﻌﺗ ﻻأ ﺮﻣأ ﷲ ﻻإ ﻢﻜﳊا نإ )ﱃﺎﻌﺗ لﺎﻗ ،تﻼﻣﺎﻌﳌاو مﺎﻜﺣﻷا ﻦﻣ ﺎﻫﲑﻐﻛ ﷲا ﻢﻜﳊ ﻊﻀﲣ ﺐﻄﻟا ﻞﺋﺎﺴﻣ ،بﺎﳒﻹﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا لزاﻮﻨﻟا رﺎﻴﺘﺧا ﺎﻨﻳﺄﺗرا ،ﺔﻔﻠﺘﳐ مﺎﻜﺣأو رﻮﺻ ﺎﻬﻴﻓ عﻮﻧ ﻞﻜﻟو ،ﺔﺒﻌﺸﺘﻣو ةدﺪﻌﺘﻣ ﺔﳊﺎﺻ ﺔﻣأ ماﻮﻗ ﻞﺴﻨﻟﺎﻓ ،ﻞﺴﻨﻟا ﻆﻔﺣ ﻮﻫو ﻻأ ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﺪﺻﺎﻘﻣ ﻦﻣ مﺎﻫ ﺪﺼﻘﲟ ﺔﻘﻠﻌﺘﻣ ةﲑﺧﻷا ﻩﺬﻫ نأ ﻚﻟذ ﻮ ﻠﻌﺗو ﻦﻳﺪﻟا ﻆﻔﳛ يﺮﺸﺒﻟا ﺲﻨﳉا ﺮﺛﺎﻜﺘﺑو ،ضﺮﻌﻟاو ﺐﺴﻨﻟا ﻆﻔﳛ ﻪﻈﻔﲝو ةﺮﻫﺎﻃو .مﻼﺳﻹا ﺔﻤﻠﻛ ا ﲔﻠﻣﺎﻌﻟا ﲔﻌﻳ ﺎﻣ ﻞﻀﻓأ ﻦﻣ ﻲﻫو ،ﻪﻘﻔﺘﳌاو ﺪﻬﺘﺠﻤﻠﻟ ﻰﻤﻈﻋ ةﺪﺋﺎﻓو ىﱪﻛ ﺔﻴﳘأ ﻪﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﻢﻠﻌﻟ نأ ﺎﻤﻛ ﺎﻬﻈﻔﺣ ﺔﻟﻮﻬﺴﻟ ةﲑﺜﻜﻟا ﺔﻴﺒﻄﻟا ﻞﺋﺎﺴﻤﻠﻟ ،ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا مﺎﻜﺣﻷا ﻢﻬﻓ ﻰﻠﻋ ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﰲ ﲔﺼﺘﺨﳌا ﲑﻏ ﻦﻣ ﱯﻄﻟا لﺎ ا ﰲ ﻟا لﺎﻗ ﺪﻗو ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا عوﺮﻔﻟا ﻦﻣ ﲑﺜﻜﻟ ﺎﻬﻌﲨو ﷲا ﻪﲪر ﰲاﺮﻘ » ءﻲﺸﺑ ﺲﻴﻟ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻰﻠﻋ جﺮﺨﻳ ﻢﻟ ﻪﻘﻓ ﻞﻛ نإ « ﻢﻫأ ﻞﻌﻟو ﻲﻫ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا عوﺮﻓ ﻦﻣ عﺮﻓ ﺎﻬﻨﻣ ﻂﺒﻨﺘﺴﻳ ﱵﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻢﻫأ ﻦﻣ ﱪﺘﻌﺗ ةﲑﺧﻷا ﻩﺬﻬﻓ ،رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ

(9)

ﺔﻣﺪﻘﻣ ب ﻟا ﻩﺬﻫ ءاﺮﺟ داﺮﻓﻷا ﻪﻟ ضﺮﻌﺘﻳ يﺬﻟا رﺮﻀﻟا ﺖﻋار ةﲑﺧﻷا ﻩﺬﻫ نأو ﺔﺻﺎﺧ لزاﻮﻨﻟا ﻦﻣ ﲑﺜﻜﻟ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢﻜﳊا لزاﻮﻨ .ﻊﻓﺮﻟا وأ ﻊﻓﺪﻟﺎﺑ ﺎﻣإ ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻴﻤﻫأ : :ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا طﺎﻘﻨﻟا ﰲ عﻮﺿﻮﳌا ﺔﻴﳘأ ﻰﻠﺠﺘﺗ  ةﺪﺷ ﺪﻌﻳ بﺎﳒﻹا لزاﻮﻧ ﻰﻠﻋ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﻖﻴﺒﻄﺗ عﻮﺿﻮﻣ نأ ﰲ ﻚﺷ ﻻو ،ﻪﻴﻟإ ﺔﺟﺎﳊاو عﻮﺿﻮﳌا ﻩﺬﻫ مﺎﻜﺣأ نﺎﻴﺒﻟ ﺔﺳﺎﳌا ﺔﺟﺎﳊا ﰒ ،ﻞﺒﻗ يذ ﻦﻣ ﻊﻘﺗ ﱂ ةﺮﺻﺎﻌﻣ لزاﻮﻨﺑ ﻪﻘﻠﻌﺗ ﺔﻬﺟ ﻦﻣ اﺪﻳﺪﺟ ﺎﻋﻮﺿﻮﻣ .تاﺪﺠﺘﺴﳌا  ﺘﻜﻟا ﺔﻠﻗ ﻊﻣ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻴﺒﻃ ﻞﺋﺎﺴﻣ ﻦﻣ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫ ﺖﲢ جرﺪﻨﻳ ﺎﻣ نﺎﻴﺒﻟ سﺎﻨﻟا ﺔﺟﺎﺣ .ﺎﻬﻴﻓ ﻒﻴﻟﺄﺘﻟاو ﺔﺑﺎ :ﺔﺳارﺪﻟا فاﺪﻫأ  ﻦﻣ ﺞﺘﻨﻳ ﺎﻣو ،ﺲﻤﳋا تﺎﻳروﺮﻀﻟا ﻦﻣ ﻪﺘﻠﻌﺟ ﺚﻴﺣ ﻞﺴﻨﻟا ﺪﺼﻘﲟ ﺎﻬﻣﺎﻤﺘﻫاو ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا صﺮﺣ نﺎﻴﺑ .دﻻوﻷا عﺎﻴﺿو بﺎﺴﻧﻷا طﻼﺘﺧﻻ بﺎﺒﻟا ﺢﺘﻔﻳ ﻞﺑ ،ﻢﻴﻈﻌﻟا ﻞﺻﻷا اﺬﻫ ضرﺎﻌﻳ ﺎﻣ ﻪﻨﻣ ﺔﺜﻳﺪﳊا ﺔﻴﺒﻄﻟا تﺎﻴﻨﻘﺘﻟا  ﻪﻘﻔﻟا ﲔﺑ دﻮﺟﻮﳌا ﺢﻗﻼﺘﻟا و ﻞﻣﺎﻜﺘﻟا نﺎﻴﺑ . ﺐﻄﻟا و عﻮﺿﻮﻤﻟا رﺎﻴﺘﺧا بﺎﺒﺳأ :  ﻩﺬﳍ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢﻜﳊا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻰﻋﺪﺘﺳا ﺎﳑ ﲔﺟوﺰﺘﳌا ﲔﺑ بﺎﳒﻹا ﻦﻋ ﺰﺠﻌﻟاو ﻢﻘﻌﻟا ةﺮﻫﺎﻇ ﻲﺸﻔﺗ .ﻢﻬﻳﺪﻟ ﻞﻜﺸﳌا اﺬﻫ ﻞﲢ ﺪﻗ ﱵﻟا تاﺪﺠﺘﺴﳌا  ،ﻪﺗﺪﺟو ﻪﺘﺛاﺪﳊ ،بﺎﳒﻹا لزاﻮﻨﻟا ﰲ ﺚﺤﺒﻟا ﰲ ﺎﻨﺘﺒﻏر ﺎﻜﺣﻷا نﺎﻴﺒﻟ ﺔﺟﺎﳊاو ﻩﺬ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا م .لزاﻮﻨﻟا  .عﻮﺿﻮﳌا اﺬﻫ ﰲ دﺮﻔﻣ ﲑﻏ وأ دﺮﻔﻣ ﻲﻤﻠﻋ ﺚﲝ ﻰﻠﻋ ﺎﻨﻓﻮﻗو مﺪﻋ  ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا عﺮﺸﻟا ﰲ ةدراﻮﻟا صﻮﺼﻨﻟا ﻦﻣ اﲑﺜﻛ نأو ﺔﺻﺎﺧ ﻞﺟو ﺰﻋ ﷲا ﱃإ ةﻮﻋﺪﻠﻟ ﺐﺼﺧ ﻊﺒﻨﻣ ﺐﻄﻟا نإ .ﺎﺜﻳﺪﺣ ﺎﻫﺎﻨﻌﻣ ﺐﻄﻟا ﲔﺑ ﺪﻗ نﺎﺴﻧﻹا ﺔﺤﺼﺑ :ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا  ﻧ لوﺎﻨﺗ ﺎﺜﲝ ﺎﻨﻋﻼﻃاو ﺎﻨﺜﲝ دوﺪﺣ ﰲ ﺪﳒ ﱂ كﺎﻨﻫ ﺖﻧﺎﻛ ﻪﻧأ ﻻإ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻘﺑ ﺎﻬﻄﺑرو بﺎﳒﻹا لزاﻮ :ﺎﻬﻨﻣ ﺮﻛﺬﻧ ةﺮﻛﺬﳌا ﻩﺬﻫ داﺪﻋإ ﰲ ﺎﻬﻨﻣ ﺎﻧﺪﻔﺘﺳا ﱵﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﺾﻌﺑ

(10)

ﺔﻣﺪﻘﻣ  ﺔﻴﺒﻄﻟا ﺎﻬﺗﺎﻘﻴﺒﻄﺗو راﺮﺿ ﻻو رﺮﺿ ﻻ ةﺪﻋﺎﻗ لﻮﺻأ ﻢﺴﻘﺑ ﺪﻋﺎﺴﻣ ذﺎﺘﺳأ ،ﱐاﺮﻬﺸﻟا ﷲا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﺾﻳﺎﻌﻟ : ،ضﺎﻳﺮﻟا ، ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﺔﻴﻠﻛ ، ﻪﻘﻔﻟا 1428 .ه  ﺗﺪﻋﺎﻗ تﺎﻘﻴﺒﻄﺗ ﺔﻴﺒﻄﻟا مﺎﻜﺣﻷا ﻲﻓ "ﺮﻴﺴﻴﺘﻟا ﺐﻠﺠﺗ ﺔﻘﺸﻤﻟا "و "راﺮﺿ ﻻو رﺮﺿ ﻻ "ﻲ ﻦﺑ ﺪﲪﻷ : ﺔﻨﻳﺪﳌﺎﺑ ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا ﺔﻌﻣﺎﳉﺎﺑ ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﺔﻴﻠﻜﺑ ﻪﻘﻔﻟا ﻢﺴﻘﺑ ﺪﻋﺎﺴﻣ ذﺎﺘﺳأ ،ﲏﻬﳉا ﻲﻋﺎﻓﺮﻟا ﺪﻳﺎﻋ ﻦﺑ ﺪﻤﳏ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻖﻴﺒﻄﺗ ﺮﲤﺆﻣ ، ﺔﻳدﻮﻌﺴﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻜﻠﻤﳌﺎﺑ ﺔﺤﺼﻟا ةرازﻮﻟ مﺪﻘﻣ ﺚﲝ ،ةرﻮﻨﳌا ﻞﺋﺎﺴﳌا .ﺔﻴﺒﻄﻟا  :ﺔﻴﺒﻄﻟا لزاﻮﻨﻟا ﻲﻓ "ﺎﻫرﺪﻘﺑ رﺪﻘﺗ ةروﺮﻀﻟا " ةﺪﻋﺎﻘﻟ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا تﺎﻘﻴﺒﻄﺘﻟا ﻦﺑ بﻮﻠﻄﳌا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ نﺎﻤﺜﻌﻟ تﺎﺳارﺪﻟاو ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﺔﻴﻠﻛ ،ﻲﻣﻼﺳﻹا ﻪﻘﻔﻟا ﰲ ﲑﺘﺴﺟﺎﳌا ﺔﺟرد ﻞﻴﻨﻟ ﺔﻣﺪﻘﻣ ﺔﻟﺎﺳر ،ﰲﺮﻄﳌا يدﺎﲪ ،ىﺮﻘﻟا مأ ﺔﻌﻣﺎﺟ ،ﻪﻘﻔﻟا ﺔﺒﻌﺷ ،ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﻢﺴﻗ ،ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا 1435 ،ه 1436 .ه :ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻴﻟﺎﻜﺷإ :ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻴﻓ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﺔﺑﺎﺟﻹا داﺮﳌا ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا رﻮﺤﻤﺘﺗ ﻢﻜﺤﻟا ﺪﻳﺪﺤﺗ ﻲﻓ ﺮﺛأ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟ نﺎﻛ ىﺪﻣ يأ ﻰﻟإ ؟بﺎﺠﻧﻹا لزاﻮﻨﻟ ﻲﻋﺮﺸﻟا :ﻲﻫو تﻻؤﺎﺴﺗ ةﺪﻋ ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا ﻩﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﺐﺗﺮﺗ ﺪﻗو -؟ ﺎﺻﻮﺼﺧ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ و -؟ ﺎﻣﻮﻤﻋ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟﺎﺑ دﻮﺼﻘﳌا ﺎﻣ -ﺎﻣ ؟ﻲﻋﺮﺸﻟا ﺎﻬﻤﻜﺣ ﰲ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺖﻴﻋور ﱵﻟا لزاﻮﻨﻟا ﻢﻫأ ﻲﻫ ﺎﻣو ،بﺎﳒﻹا لزاﻮﻨﺑ دﻮﺼﻘﳌا -؟لزاﻮﻨﻟا ﻩﺬﳍ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢﻜﳊا ﻰﻠﻋ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺮﺛأ ﻮﻫ ﺎﻣ :ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا ﺔﻄﳋا ﺎﻨﻌﺒﺗا ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا ﻩﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺎﺟﻺﻟو :ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻄﺧ ا ،عﻮﺿﻮﳌا رﺎﻴﺘﺧا بﺎﺒﺳأ ،عﻮﺿﻮﳌا ﺔﻴﳘأ ،ﺪﻴﻬﲤ ﺎﻬﻴﻓ : ﺔﻣﺪﻘﻣ ﺞﻬﻨﻣ ،ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟ .ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻄﺧو ﺚﺤﺒﻟا ،لﻻﺪﺘﺳﻻا ﰲ ﺎﻬﺘﻴﺠﺣ و رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ناﻮﻨﻌﺑ لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا نﺎﻛ ،لﻮﺼﻓ ثﻼﺛ ﺚﺤﺒﻟا لوﺎﻨﺗ : ةﺪﻋﺎﻗ مﻮﻬﻔﻣ :ﱐﺎﺜﻟا ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :لوﻻا :ﺚﺣﺎﺒﻣ ثﻼﺛ ﻞﺼﻔﻟا اﺬﻫ ىﻮﺘﺣاو " راﺮﺿ ﻻ و رﺮﺿ ﻻ " ﺚﺤﺒﳌا ﺎﻣأ ،ﺎﻬﻣﺎﺴﻗأ ﻢﻫأو .لﻻﺪﺘﺳﻻا ﰲ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻴﺠﺣ :ناﻮﻨﻌﺑ نﺎﻜﻓ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :ب ﻪﻟ ﺎﻧﻮﻨﻋ ﺎﻳﺪﻴﻬﲤ ﺎﺜﺤﺒﻣ ﻦﻤﻀﺗ ﺪﻗ و ،بﺎﳒﻹا لزاﻮﻨﺑ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا :ناﻮﻨﻌﺑ نﺎﻛ ﱐﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺎﻣأ :ﱐﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا ،ﻲﺟرﺎﳋا ﻲﻋﺎﻨﻄﺻﻻا ﺢﻴﻘﻠﺘﻟا ﺔﻟزﺎﻧ :لوﻷا ،ﺔﻴﺴﻴﺋر ﺚﺣﺎﺒﻣ ثﻼﺛ ﺎﻀﻳأ ىﻮﺘﺣا و ،بﺎﳒﻹا لزاﻮﻧ

(11)

ﺔﻣﺪﻘﻣ د ﺔﻟزﺎﻧ ضﺮﳌا ﺐﺒﺴﺑ ﲔﻨﳉا ﺲﻨﺟ رﺎﻴﺘﺧا ﺔﻟزﺎﻧ :ﻪﻧاﻮﻨﻋ نﺎﻜﻓ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا ﺎﻣأ ، ﰊﺎﳒﻹا يﺮﺸﺒﻟا خﺎﺴﻨﺘﺳﻻا .ﻲﺛارﻮﻟا ﻪﺘﲢ جرﺪﻧا ﺪﻗ و ،ﻪﻴﻓ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺮﺛأ و بﺎﳒﻹا لزاﻮﻨﻟ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢﻜﳊا :ناﻮﻨﻌﺑ نﺎﻛ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺎﻣأ ﺚﺣﺎﺒﻣ ثﻼﺛ ﻜﳊا ﻰﻠﻋ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺮﺛأ :ناﻮﻨﻌﺑ لوﻷا ﺚﺤﺒﳌا ، ،ﻲﺟرﺎﳋا ﻲﻋﺎﻨﻄﺻﻻا ﺢﻴﻘﻠﺘﻟا ﺔﻟزﺎﻨﻟ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا ﺎﻣأ ،ﰊﺎﳒﻹا يﺮﺸﺒﻟا خﺎﺴﻨﺘﺳﻻا ﺔﻟزﺎﻨﻟ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢﻜﳊا ﻰﻠﻋ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺮﺛأ :ﱐﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا و .ﻲﺛارﻮﻟا ضﺮﳌا ﺐﺒﺴﺑ ﲔﻨﳉا ﺲﻨﺟ رﺎﻴﺘﺧا ﺔﻟزﺎﻨﻟ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﻢﻜﳊا ﻰﻠﻋ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺮﺛأ :ناﻮﻨﻌﺑ نﺎﻜﻓ ﺔﲤﺎﲞ ﺚﺤﺒﻟا ﻰﻬﺘﻧا و .تﺎﻴﺻﻮﺗ و ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺖﻨﻤﻀﺗ :ﻊﺒﺘﻤﻟا ﺞﻬﻨﻤﻟا ﺠﻬﻨﻣ ﻊﺒﺘﳌا ﺞﻬﻨﳌا نﺎﻛ ﺎ ﻴﺋاﺮﻘﺘﺳا ﺎ ﻴﻠﻴﻠﲢ ﺎ ﻧرﺎﻘﻣ ﻊﺒﺘﺘﺑ ﻪﻴﻓ ﺎﻨﻤﻗ ﻲﺋاﺮﻘﺘﺳﻻا ،ﺎ ﻢﻫأو رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺎﻬﻣﺎﺴﻗأ ،ﻞﺋﺎﺴﳌا رﺎﻴﺘﺧا ﻞﺟأ ﻦﻣ ﻢﻫأ نﺎﻴﺒﺗ ﻊﻣ ﱄﺎﳊا ﺮﺼﻌﻟا ﰲ ﺚﺤﺒﻠﻟ ﺔﺣوﺮﻄﳌا بﺎﳒﻹا لزاﻮﻧ ﻢﻫأ ﲔﻴﺒﺗ اﺬﻛو ﻴﺒﻄﻟ اﺮﻈﻧو ،ﺎﻫرﻮﺻ ﰲ ﻢﻠﻌﻟا ﻞﻫأ لاﻮﻗأ ﻞﻴﺼﻔﺘﻟ قﺮﻄﺘﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ نرﺎﻘﳌا ﻲﻠﻴﻠﺤﺘﻟا ﺞﻬﻨﳌا ﻰﻠﻋ ﺎﻧﺪﻤﺘﻋا عﻮﺿﻮﳌا ﺔﻌ ﻢﻜﳊا ﻰﻠﻋ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺮﺛأ نﺎﻴﺑ ﱃإ ﲑﺧﻷا ﰲ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗو ،ﺔﻟﺄﺴﻣ ﻞﻛ ﰲ ﺢﺟاﺮﻟا لﻮﻘﻟا نﺎﻴﺑ ﻊﻣ لزاﻮﻨﻟا ﻩﺬﻫ .ﻊﻓﺪﻟا وأ ﻊﻓﺮﻟﺎﺑ ﺎﻣإ ﻲﻋﺮﺸﻟا ﺚﺤﺒﻟا ﻲﻓ ﺔﻌﺒﺘﻤﻟا ﺔﻴﺠﻬﻨﻤﻟا :  ﳌا ﺔﻳاوﺮﻟا ﻌﺘ ﻤ ﺔﻳاور ﻲﻫ ﺚﺤﺒﻟا ﰲ ةﺪ » ﺺﻔﺣ «  . ﺔﻳﻵا ﻢﻗر ﺮﻛذ ﻊﻣ ﺎﻫرﻮﺳ ﱃإ ﺔﻴﻧآﺮﻘﻟا تﺎﻳﻵا وﺰﻋ  ﻧ ﺎﻨﻛ ﻻإو ﻚﻟﺬﺑ ﺎﻨﻴﻔﺘﻛا ﺎﳘﺪﺣأ وأ ﲔﺤﻴﺤﺼﻟا ﰲ ﺚﻳﺪﳊا نﺎﻛ نﺈﻓ ﺎﻫردﺎﺼﻣ ﻦﻣ ﺚﻳدﺎﺣﻷا ﺞﻳﺮﲣ ﺮ ﻊﺟ .ﺪﻴﻧﺎﺴﳌاو ﻦﻨﺴﻟا ﺔﻴﻘﺑ ﱃإ ﰒ ﺔﻌﺑرﻷا ﻦﻨﺴﻟا ﱃإ  لﻮﻘﻨﻟا ﻖﻴﺛﻮﺗ ﱘﺪﻘﺗ ﻊﻣ ﺔﺤﻔﺼﻟاو ءﺰﳉا ﰒ بﺎﺘﻜﻟا ﻢﺳا ﰒ ﺐﺗﺎﻜﻟا ﺮﻛﺬﺑ ﻚﻟذو ﺶﻣﺎﳍا ﰲ تﺎﺳﺎﺒﺘﻗﻻاو .ﻪﻟ ﺮﻛذ لوأ ﺪﻨﻋ ﻊﺒﻄﻟا تﺎﻧﺎﻴﺑ  نإ ﺔﻟدﻷا ﻩﺬﻫ ﺔﺸﻗﺎﻨﻣ ﺮﻛذو ،لﻮﻗ ﻞﻛ ﺪﻨﻋ ةﺪﻤﺘﻌﳌا ﺔﻟدﻷا ﺮﻛذ ﻊﻣ ﺔﻴﻓﻼﳋا ﻞﺋﺎﺴﳌا ﰲ عاﺰﻨﻟا ﻞﳏ ﺮﻳﺮﲢ .تﺪﺟو  ﺔﲨﱰﺑ ﺎﻨﻴﻔﺘﻛا ﺪﻗو ةﺰﻴﺟو ﺖﻧﺎﻛ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﺔﲨﺮﺗ . ﻦﻳﺮﺻﺎﻌﳌا نود ﲔﻣﺪﻘﺘﳌا  .ﺚﺤﺒﻟا ﺖﻠﻠﲣ ﱵﻟا ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ظﺎﻔﻟﻸﻟ ﺮﺼﺘﳐ حﺮﺷ :تاﺮﺼﺘﺨﻤﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ .ءﺰﺟ :ج

(12)

ﺔﻣﺪﻘﻣ .ﺔﺤﻔﺻ :ص .ﺪﻠﳎ :ﺞﻣ .ﺔﻌﺒﻃ :ط .ﺔﻌﺒﻃ نوﺪﺑ :ط ب .ﺦﻳرﺎﺗ نوﺪﺑ :ت ب .يﺮﺠﻫ :ه .يدﻼﻴﻣ :م :ﻖﻴﺛﻮﺘﻟا تﺎﻣﻼﻋ نﺎﺘﺟودﺰﳌا نﺎﺘﻟﻮﺸﻟا » « . ﺚﻳدﺎﺣﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻻﺪﻠﻟ  . تﺎﻈﺣﻼﳌا و تارﺎﺒﺘﻋﻻا ﺮﻛذ ﺪﻨﻋ   .ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺮﻛذ ﺪﻨﻋ :سرﺎﻬﻔﻟا .ﺔﻴﻧآﺮﻘﻟا تﺎﻳﻵا سﺮﻬﻓ .ﺚﻳدﺎﺣﻷا شﺮﻬﻓ .ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا سﺮﻬﻓ . ﻢﳍ ﻢﺟﱰﳌا مﻼﻋﻷا سﺮﻬﻓ .ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا تﺎﺤﻠﻄﺼﳌا سﺮﻬﻓ . ﻊﺟاﺮﳌا و ردﺎﺼﳌا سﺮﻬﻓ .تﺎﻋﻮﺿﻮﳌا سﺮﻬﻓ ﺎﻨﺘﻬﺟاو ﻲﺘﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﻢﻫأ : .ﻪﻋوﺮﻓ دﺪﻌﺗ و عﻮﺿﻮﳌا ةﺪﺟ ـ . ﺚﺤﺒﻟا ﺎﻬﳉﺎﻋ ﱵﻟا لزاﻮﻨﻟا رﻮﺻ عﻮﻨﺗ و تﻼﺧﺪﺘﻟا ةﺮﺜﻛ ـ . تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﺾﻌﺑ ﻪﻴﻓ ﺚﺤﺒﻟا ﻞﻌﺟ ﺎﻣ اﺬﻫ و ﱯﻃ ﻖﺷ و ﻲﻬﻘﻓ ﻖﺷ : ﲔﻘﺷ ﻰﻠﻋ عﻮﺿﻮﳌا ءاﻮﺘﺣا ـ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا ﺐﺘﻜﻟا ﺔﻠﻗ ﱃإ ﺔﻓﺎﺿإ ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا ﺔﺒﺘﻜﳌا ﱃإ لﻮﺻﻮﻟا ﺮﺴﻌﺗ ـ ﺎﺒﺘﻜﳌا ﰲ عﻮﺿﻮﳌﺎﺑ نأ ﻰﻋﺪﺘﺳا ﺎﳑ ت .ﺔﻴﻧوﱰﻜﻟإ ﺖﻧﺎﻛ ﺐﺘﻜﻟا ﺐﻠﻏأ

(13)

2

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا

رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ

ﺎﻬﺘﻟدأو

. ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا

.ﺎﻬﻣﺎﺴﻗأ ﻢﻫأ و "راﺮﺿ ﻻ و رﺮﺿ ﻻ " ةﺪﻋﺎـﻗ مﻮﻬﻔﻣ :ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا

:ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا

ﺔﻟدأ

رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ

.

(14)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو

:ﺪﻴﻬﻤﺗ

ﻦﻣ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻢﻠﻋ نإ ﻢﻫأ مﻮﻠﻌﻟا ا ﻊﻠﻄﻳ ﻪﺑ ،ﺎﻌﻔﻧ ﺎﻬﻤﻈﻋأو ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا ﺪﻬﺘ ﻪﻘﻔﻟا ﻖﺋﺎﻘﺣ ﻰﻠﻋ رﺪﻘﺑو ،ﻪﻛراﺪﻣو ﺪﺻﺎﻘﻣ كاردإ ﱃإ لﻮﺻﻮﻠﻟ ﻖﻳﺮﻄﻟا ﺪﺒﻌﻳو ﺞﻳﺮﺨﺘﻟاو قﺎﳊﻹا ﺔﻜﻠﻣ ﰊﺮﻳ ﻮﻬﻓ ،ﻪﻓﺮﺷو ﻪﻴﻘﻔﻟا رﺪﻗ ﻢﻈﻌﻳ ﻪﺑ ﺔﻃﺎﺣﻹا عرﺎﺸﻟا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا باﻮﺑأ ﻢﻫأ ﻦﻣو ، ﺔﻟﻮﻬﺴﻟا أﺪﺒﻣ قﺎﻄﻧ ﻪﻧأ رﺮﻀﻟا مﻮﻬﻔﳌ ﺐﺴﳛ ﺎﳑو ،رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ اﻮﻗ ﻦﻣ ﻪﻴﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﻳ ﺎﲟ ﲔﻔﻠﻜﳌا ﻰﻠﻋ ﲑﺴﻴﺘﻟاو ﺔﻟازإ بﻮﺟو ﻰﻠﻋ ﺺﻨﺗ مﺎﻜﺣأ ﺎﻬﻨﻋ ﺖﺠﺘﻧ ،ﺔﻴﻋﺮﻓو ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻬﻘﻓ ﺪﻋ ﻌﻟا دﺎﺷأ ﺪﻗو ﲔﻔﻠﻜﳌا ﻦﻋ رﺮﻀﻟا ﻠ ﻦﻣ ﺪﳚ ﺎﻣو ﺮﺼﻌﻟا تﺎﻔﻠﳐ ﺔﻬﺟاﻮﻣ ﰲ ﻞﻋﺎﻔﻟا ﺎﻫرودو ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬ ءﺎﻤ ﺔﺛﺪﺤﺴﺘﳌا ﻞﺋﺎﺴﳌا ﺟ جﺮﳊا ﻊﻓر ﺮﻫﺎﻈﻣ نأ ﺎﻧﺪﺟﻮﻟ رﺮﻀﻟا مﻮﻬﻔﻣ ﻦﻣ ﺔﲡﺎﻨﻟا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺎﻨﻌﺒﺘﺗ ﻮﻟو ﺔﺤﺿاو ﺔﻴﻠ ﻋ ﺪﻘﻟو ﺎﻬﻴﻓ ﺎﻤﻠﻌﻟا ﺪ راﺮﺿ ﻻ و رﺮﺿ ﻻ " ةﺪﻋﺎﻗ ء ﰲ ﺎﻧﺄﺷ ﺎﻬﻠﺟأو ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻢﻫأ ﻦﻣ رﺮﻀﻟا مﻮﻬﻔﻣ ﻦﻋ ةﺪﻟﻮﺘﳌا" ﻲﻣﻼﺳﻹا ﻪﻘﻔﻟا .

(15)

ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا

.

ﺔﻓﺎﺿﻹا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا

.

ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

.

(16)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو ﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ : لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا ﺔﻬﻴﻘ نأ ءﺎﻬﻘﻔﻟا دﺎﺘﻋا ﻮ ﻘﻟا ﻢﻠﻋ اﻮﻓﺮﻌﻳ ﺎﳘ ﲔﻨﺛا ﻦﻳرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋا ﺔﻓﺎﺿﻹا ﺐﺴﲝ لوﻷا رﺎﺒﺘﻋﻻا : ، و ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا ﺐﺴﲝ ﱐﺎﺜﻟا رﺎﺒﺘﻋﻻا ﻔﺻو ﺎﺒﻛﺮﻣ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا نأ ﻮﻫ لوﻷا رﺎﺒﺘﻋﻻﺎﺒﻓ ، ﻲ إ جﺎﺘﳛ ﱵﻟا ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﱃ ﺎﻬﻨﻣ ﺐﻛﺮﺗ رﺎﺒﺘﻋﻻﺎﺑ ﺎﻣأو ، و ﰲﺎﺿﻹا ﻩﺎﻨﻌﻣ ﻦﻋ ﻼﻘﻧ ﱐﺎﺜﻟا ﳛ ﺎﺒﻘﻟ ﻪﻠﻌﺟ ﺎ ﺘ ﻂﻘﻓ ادﺮﻔﻣ ﻩرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﻪﻔﻳﺮﻌﺗ ﱃإ ج . ﺔﻓﺎﺿﻹا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :لوﻷا عﺮﻔﻟا ﺎﺣﻼﻄﺻا و ﺔﻐﻟ ﻻوأ ﺔﻐﻟ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ : سرﺎﻓ ﻦﺑا لﺎﻗ و ﲔﻌﻟا و فﺎﻘﻟا) : ﻟا و ،ﻒﻠﳜ ﻻ سﺎﻘﻨﻣ دﺮﻄﻣ ﻞﺻأ ( لاﺪ و سﻮﻠﳉا ﻲﻫﺎﻀﻳ ﻮﻫ ﰲ ﻢﻠﻜﺘﻳ نﺎﻛ نإ سﻮﻠﳉﺎﺑ ﺎﻬﻴﻓ ﻢﻠﻜﺘﻳ ﻻ ﻊﺿاﻮﻣ  1  ﺲﻠﺟ يأ :ادﻮﻌﻗ ﺪﻌﻘﻳ ﻞﺟﺮﻟا ﺪﻌﻗ :لﺎﻘﻳ . أ ، سﻮﻠﳉا و ﻪﻌﺠﺿ ﻦﻋ  2  ، ةﺪﻋﺎﻘﻟاو ﺪﻋاﻮﻘﻟا و ،سﻷا ﻞﺻأ : . سﺎﺳﻷا : و ﻪﺳﺎﺳأ ﺖﻴﺒﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ، جﺎﺟﺰﻟا لﺎﻗ ) 3 ( ا : جدﻮﳍا ﺪﻋاﻮﻗ و ،ﻩﺪﻤﻌﺗ ﱵﻟا ءﺎﻨﺒﻟا ﲔﻃﺎﺳأ ﺪﻋاﻮﻘﻟ ﻊﺑرأ تﺎﺒﺸﺧ : ﻪﻠﻔﺳأ ﰲ تﺎﺿﱰﻌﻣ ﺎﻬﻴﻓ جدﻮﳍا ناﺪﻴﻋ ﺐﻛﺮﺗ ) 4 ( ، ﻪﻨﻣو 7 8 ﱡ ﱇﱆﱅﱄﱃﱂﱁ ﱠ ) 5 ( و ﱡ 8 7 ﳃﳂﳁﳀﲿﲾﲽﲼﲻﲺ ﱠ  6  و ﻣ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻜﻨﻟا ﰲ ﺎﳍ ﺔﺒﻏر ﻻ ﱵﻟا ﻦﺴﻟا ةﲑﺒﻛ : ءﺎﺴﻨﻟا ﻦ حﺎ  7  ، ﱡ 8 7 ﱚﱙﱘﱗ ﱝﱜﱛ ﱠ  8  1 ،سرﺎﻓ ﻦﺑا ـ ﺔﻐﻠﻟا ﺲﻴﻳﺎﻘﻣ ﻢﺠﻌﻣ ،ﺮﻜﻔﻟا راد ،ﺔﺻﺎﺧ ط) ، 1499 ،ه 1979 ( م ج ،نورﺎﻫ مﻼﺴﻟا ﺪﺒﻋ :ﻖﻴﻘﲢ ، 05 / ص 108 . 2 ،رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑا ـ ،بﺮﻌﻟا نﺎﺴﻟ ج ،(ت ب ،ردﺎﺻ راد :توﲑﺑ ،ط ب) 03 ص ، 375 ،ﺎﺿر ﺪﲪأ ، ،ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺠﻌﻣ ﻦﺘﻣ ﺒﺘﻜﻣ راد :توﲑﺑ) ،ةﺎﻴﳊا ﺔ 1379 ،ه 1960 ﺞﻣ ،( م 04 / ص 605 . 3 جﺎﺟﺰﻟا ـ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ،جﺎﺟﺰﻟا ﻞﻬﺳ ﻦﺑ يﺮﺴﻟا ﻦﺑ ﺪﻤﳏ ﻦﺑ ﻟا يﻮﺤﻨ بدﻷا ﰲ ﻢﻠﻌﻟا ﻞﻫأ ﻦﻣ ﺔﻨﺳ داﺪﻐﺒﺑ ﺪﻟو 241 ه ﻪﻟ و نآﺮﻘﻟا ﱐﺎﻌﻣ ﰲ ﺎﺑﺎﺘﻛ ﻒﻨﺻ ﺔﻨﺳ ﲔﺑ ﻪﺗﺎﻓو ﺦﻳرﺎﺗ ﰲ ﻒﻠﺘﺧا ضوﺮﻌﻟا و ،ﱐﺎﻣﻷا بﺎﺘﻛ 310 ،ه 311 ،ه 316 ه ، ،نﺎﻜﻠﺧ ﻦﺑا نﺎﻣﺰﻟا ءﺎﻨﺑأ ءﺎﺒﻧأ و نﺎﻴﻋﻷا تﺎﻴﻓو ،ط ب) ، ص ،( ت ب ،ردﺎﺻ راد :توﲑﺑ 49،50 . 4 ،يﺮﻫﻮﳉا ـ ،حﺎﺤﺼﻟا ط) 4 ﲢ ،(ﲔﻳﻼﻤﻠﻟ ﻢﻠﻌﻟا راد :توﲑﺑ ، ﺒﻋ ﺪﲪأ :ﻖﻴﻘ ج ،رﺎﻄﻋ رﻮﻔﻐﻟا ﺪ 02 / ص 525 ،رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑا ، ،بﺮﻌﻟا نﺎﺴﻟ ﻊﺟﺮﻣ ج ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ 03 / ص 361 . 5 ﺔﯾﻵا ،ةرﻘﺑﻟا ةروﺳ. 127 . 6 ﺔﯾﻵا ،لﺣﻧﻟا ةروﺳ ـ 26 . 7 ،ﻲﺟ ﻪﻌﻠﻗ ساور ﺪﻤﳏ ـ ءﺎﻬﻘﻔﻟا ﺔﻐﻟ ﻢﺠﻌﻣ ط) ، 1 ،ﺲﺋﺎﻔﻨﻟا راد :توﲑﺑ ، 1405 ،ه 1985 ص ،(م 262 . 8 ﺔﻳﻵا ،رﻮﻨﻟا ةرﻮﺳ ـ 60 .

(17)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو 5 حﻼﻄﺻﻻا ﻲﻓ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ : ﺎﻴﻧﺎﺛ ﺮﻛﺬﻧ تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ةﺪﻌﺑ حﻼﻄﺻﻻا ﰲ ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﺖﻓﺮﻋ ﺮﺼﳊا ﻻ لﺎﺜﳌا ﻞﻴﺒﺳ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻨﻣ : :ﻻوأ ﺎﻬﻓﺮﻋ ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا رﺪﺻ  1  ت) 747 " ﺎ أ :( ه ﺔﻴﻠﻛ ﺎﻳﺎﻀﻗ  2  ." ﺎﻴﻧﺎﺛ : ﺎﻬﻓﺮﻋ ﻲﻣﻮﻴﻔﻟا  3  ت)ﲑﻨﳌا حﺎﺒﺼﳌا ﰲ 770 " ﺎ أ : (ه ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﻊﻴﻤﺟ ﻰﻠﻋ ﻖﺒﻄﻨﻤﻟا ﻲﻠﻜﻟا ﺮﻣﻷا  4  " . ﺎﺜﻟﺎﺛ : ﺎﻬﻓﺮﻋ ﻲﻜﺒﺴﻟا ﻦﺑا  5  ت) ﺎﺣﻼﻄﺻا 771 " ﺎ ﺄﺑ : (ه ﻷا تﺎﻴﺋﺰﺟ ﻪﻴﻠﻋ ﻖﺒﻄﻨﻳ يﺬﻟا ﻲﻠﻜﻟا ﺮﻣ ةﺮﻴﺜﻛ ، ﻢﻬﻔﺗ ﺎﻬﻨﻣ ﺎﻬﻣﺎﻜﺣأ  6  ." ﺎﻌﺑار : ﺎﻬﻓﺮﻋ ﱐازﺎﺘﻔﺘﻟا  7  ت) 792 " : ﺎ أ (ه ﺎﻬﻨﻣ ﺎﻬﻣﺎﻜﺣأ فﺮﻌﺘﻴﻟ ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﻰﻠﻋ ﻖﺒﻄﻨﻳ ﻲﻠﻛ ﻢﻜﺣ  8  ." ﺎﺴﻣﺎﺧ : ﺎﻬﻓﺮﻋ ﱐﺎﺟﺮﳉا  9  ت) 816 ه ( : " ﺎ أ ﺎﻬﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﻊﻴﻤﺟ ﻰﻠﻋ ﺔﻘﺒﻄﻨﻣ ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻀﻗ  10  ." ﺎﺳدﺎﺳ : ﺎﻬﻓﺮﻋ يﻮﻔﻜﻟا  11  ت) 1094 " ﺎ ﺄﺑ: (ه تﺎﻴﺋﺰﺟ مﺎﻜﺣأ ﻰﻠﻋ ةﻮﻘﻟﺎﺑ ﺎﻬﻟﺎﻤﺘﺷا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻀﻗ 1 دﻮﻌﺴﻣ ﻦﺑ ﷲا ﺪﻴﺒﻋ ﻮﻫ ـ ﺮﻐﺻﻷا ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا رﺪﺼﺑ ﺐﻘﻠﳌا ،ﻲﻔﻨﳊا ﰊﻮﺒﶈا يرﺎﺨﺒﻟا ﺪﻤﳏ ﻦﺑ ﻦﻣ ، فﺎﻨﺣﻷا ءﺎﻬﻘﻓ ﻢﻬﻴﻴﻟﺪﺟو ﻢﻬﻴﻴﻟﻮﺻأو ﺔﻨﺳ ﰲﻮﺗ ، 747 ﻞﺣ ﰲ ﺢﻴﺿﻮﺘﻟا ،نﺎﻴﺒﻟاو ﱐﺎﻌﳌا ﰲ حﺎﺷﻮﻟا :ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ،ه ،ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ﰲ ﺢﻴﻘﻨﺘﻟا ﺾﻣاﻮﻏ ﻨﻳ :ﺮﻈ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ،ط ب) ، ﻌﺒﻄﻣ :ﻖﺸﻣد ﺔ ،ﻲﻗاﱰﻟا 1957 ج ،(م 06 ص/ 146 ،ﻩﺎﻛﺮﺷ و ﺞﻣد ﲔﻣأ ﺪﻤﳏ ، ﻦﻴﺒﻤﻟا ﺢﺘﻔﻟا ط) ، 2 :توﲑﺑ ، 1394 ،ه 1974 ج ،(م 02 ص/ 155 . 2 ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ ـ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ط) 1 ،ﺪﺷﺮﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ :ضﺎﻳﺮﻟا ، 1418 ،ه 1998 م ص ، ( 16 . 3 يﺮﻘﳌاا ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﺪﻤﳏ ﻦﺑ ﺪﲪأ سﺎﺒﻌﻟا ﻮﺑأ ﻮﻫ ـ ﻘﻓ ،ﺮﺼﻣ ﰲ ﺔﻣﻮﻴﻔﻟا ﰲ ﺄﺸﻧو ﺪﻟو ،يﻮﻤﳊا ﰒ ﻲﻣﻮﻴﻔﻟا ﻴ ﻮﳓ ﰲﻮﺗ يﻮﻐﻟو ﻪ 770 :ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ، ه ﳉا ﺮﺜﻧو ، ﲑﺒﻜﻟا حﺮﺸﻟا ﺐﻳﺮﻏ ﰲ ﲑﻨﳌا حﺎﺒﺼﳌا ،نﺎﻴﻋﻷا ﻢﺟاﺮﺗ ﰲ نﺎﻤ ﻨﻳ :ﺮﻈ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ج ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 02 ص| 132 . 4 ،ﻲﻣﻮﻴﻔﻟا ـ ﺮﻴﺒﻜﻟا حﺮﺸﻟا ﺐﻳﺮﻏ ﻲﻓ ﺮﻴﻨﻤﻟا حﺎﺒﺼﻤﻟا ط ب) ، ،نﺎﻨﺒﻟ ﺔﺒﺘﻜﻣ ، 1987 ص ،( ه 195 ،ﻲﻠﻴﺣﺰﻟا ﺪﻤﳏ ، ﺎﻬﺗﺎﻘﻴﺒﻄﺗ و ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ،ﺔﻌﺑرﻷا ﺐﻫاﺬﻤﻟا ﻲﻓ ط) 1 ،ﺮﻜﻔﻟا راد :ﻖﺸﻣد ، 1427 ،ه 2006 ج ،( م 01 ص| 21،22 . 5 ﰲ ﺔﻴﻌﻓﺎﺸﻟا ءﺎﻤﻠﻋ زﺮﺑأ ﻦﻣ نﺎﻛ ،ﻦﻳﺪﻟا جﺎﺘﺑ ﺐﻘﻠﳌا ،ﻲﻌﻓﺎﺸﻟا يرﺎﺼﻧﻷا ﰲﺎﻜﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ ﻦﺑ بﺎﻫﻮﻟا ﺪﺒﻋ ﺮﺼﻧ ﻮﺑأ ﻮﻫ ـ ﺔﻨﺳ ﰲﻮﺗ ،ﻦﻣﺎﺜﻟا نﺮﻘﻟا 771 ﺆ ﻣ ﻦﻣ ،ه ، ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ﰲ جﺎ ﻹا :ﻪﺗﺎﻔﻟ ﻳ :ﺮﻈﻨ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ج ، 06 ص| 226 . 6 ،ﻲﻜﺒﺴﻟا ﻦﺑا ـ ،ﺮﺋﺎﻈﻨﻟا و ﻩﺎﺒﺷﻷا ط) 1 ،ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد : توﲑﺑ ، 1411 ،ه 1991 ،ضﻮﻌﻣ ﻲﻠﻋ و دﻮﺟﻮﳌا ﺪﺒﻋ ﺪﲪأ لدﺎﻋ :ﻖﻴﻘﲢ ،(م ص 11 . 7 ﻮ ﻌﺴﻣ ﻮﻫ ـ ﱐازﺎﺘﻔﺘﻟا ﷲا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﺮﻤﻋ ﻦﺑ د ، ﺔﻨﺳ ﺪﻨﻗﺮﲰ ﰲ ﰲﻮﺗ ،سرﺎﻓ دﻼﺑ ﰲ نازﺎﺘﻔﺘﺑ ﺪﻟو ، ﻦﻳﺪﻟا ﺪﻌﺴﺑ ﺐﻘﻠﳌا 792 ﺐﻳﺬ :ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ،ه ،ﻖﻄﻨﳌا ﻳ :ﺮﻈﻨ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ج ، 12 ص/ 228 . 8 ،ﱐازﺎﺘﻔﺘﻟا ـ ،ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ﻲﻓ ﺢﻴﻘﻨﺘﻟا ﻦﺘﻤﻟ ﺢﻴﺿﻮﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺢﻳﻮﻠﺘﻟا حﺮﺷ ط) 1 ﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد :توﲑﺑ ، ،ﺔﻴﻤﻠ 1416 ،ه 1996 ص ،(م 35 . 9 ﺔﻨﺳ زاﲑﺷ ﰲ ﰲﻮﺗ ،ﺐﺴﻧ ﺎﻬﻴﻟإو نﺎﺟﺮﲜ ﺪﻟو ،ﻒﻳﺮﺸﻟا ﺪﻴﺴﻟﺎﺑ فﺮﻌﻳو ،ﻲﻔﻨﳊا ﲏﻴﺴﳊا ﱐﺎﺟﺮﳉا ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﺪﻤﳏ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ ﻮﻫ ـ 816 ﺆ ﻣ ﻦﻣ ، ه :ﻪﺗﺎﻔﻟ ،ﻒﻗاﻮﳌا حﺮﺷو تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﻳ :ﺮﻈﻨ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ج ، 07 / ص 216 . 10 ،ﱐﺎﺟﺮﳉا ـ ،تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ص ،يوﺎﺸﻨﳌا ﻖﻳﺪﺻ ﺪﻤﳏ :ﺔﺳارد و ﻖﻴﻘﲢ ،(ت ب ،ﺔﻠﻴﻀﻔﻟا راد :ةﺮﻫﺎﻘﻟا ،ط ب) 71 ،ﻲﺟ ﻪﻌﻠﻗ ﺪﻤﳏ ، ﺔﻐﻟ ﻢﺠﻌﻣ ،ءﺎﻬﻘﻔﻟا ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ 353 . 11 ﺔﻨﺳ ﺎﻬﻴﻓ ﰲﻮﺗ ، ﺐﺴﻧ ﺎﻬﻴﻟإو مﺮﻘﻟا ﰲ ﺔﻓﺎﻛ ﰲ ﺪﻟو ،ﻲﻔﻨﳊا يﻮﻔﻜﻟا ﲏﻳﺮﻘﻟا ﲏﻴﺴﳊا ﻲﺳﻮﻣ ﻦﺑ بﻮﻳأ ءﺎﻘﺒﻟا ﻮﺑأ ﻮﻫ ـ 1094 ﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ،ه ﻪ: ،يﲑﺻﻮﺒﻟا ةدﺮﺑ حﺮﺷ ،تﺎﻴﻠﻜﻟا ﻳ :ﺮﻈﻨ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ج ، 03 ص| 31 .

(18)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو ﺎﻬﻋﻮﺿﻮﻣ  1  ." : ﺎﻌﺑﺎﺳ ﺎﻬﻓﺮﻋ يﻮﻤﳊا  2  ت ) 1098 (ه ": ﺎ ﺄﺑ ةﺪﻋﺎﻘﻟا فﺮﻋ : ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﺮﺜﻛأ ﻰﻠﻋ ﻖﺒﻄﻨﻳ ﻲﻠﻛ ﻻ يﺮﺜﻛأ ﻢﻜﺣ ﻪﻨﻣ ﺎﻬﻣﺎﻜﺣأ فﺮﻌﺘﻟ  3  ." ﺔﻔﻗو ةﺪﻋﺎﻘﻠﻟ ﺔﻴﺣﻼﻄﺻﻻا تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﻊﻣ : ﻻا ﻒﻳرﺎﻌﺘﻟا ﺔﻠﲨ ﰲ ﻦﻌﻤﺘﳌا نإ ةﺪﻋﺎﻘﻠﻟ ﺔﻴﺣﻼﻄﺻ :ﺎﻬﻨﻣ رﻮﻣأ ﻰﻠﻋ ﻒﻘﻳ نأ ﻪﻨﻜﳝ  ﻛ ﻰﻠﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻢﻈﻌﻣ قﺎﻔﺗا ﺔﻴﻠﻛ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫ نﻮ ، نأ ﻻإ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا تﺎﺤﻠﻄﺼﻣ ﺮﻛذ ﰲ ﻢﻬﻋﻮﻨﺗو ﻢﻬﻓﻼﺘﺧا ﻢﻏﺮﻓ " ﺔﻤﻠﻛ ﺔﻴﻠﻛ ﺎﳍ نﺎﻛ " تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﻊﻴﲨ ﰲ ﺮﻛﺬﻟا ﻦﻣ ﻆﺣ ، نﻮﻛ ﻰﻠﻋ ﺪﻛﺆﻳ ﺎﳑ "ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺔﻴﻠﻛ ﻊﻴﻤﳉ ﺔﻠﻣﺎﺷ " .ﺎ ﺎﻴﺋﺰﺟ  ﻠﻌﻟا نأ تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﰲ ﺮﻬﻈﻳ ﺎﻣ و ﱐﺎﺟﺮﳉاو ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا رﺪﺻ ﺮﻛﺬﻓ :ةﺪﻋﺎﻘﻟا تارﺎﺒﺘﻋا ﰲ اﻮﻔﻠﺘﺧا ءﺎﻤ ﺎ أ يﻮﻔﻜﻟا " ﺔﻴﻀﻗ ﺑ " و ﻲﻣﻮﻴﻔﻟا ﺐﻫذ ﺎﻤﻨﻴ " ةﺪﻋﺎﻘﻟا نﻮﻛ ﱃإ ﻲﻜﺒﺴﻟا ﻦﺑا ﺮﻣأ " ﺎ ﺄﺑ لﻮﻘﻟا ﱐازﺎﺘﻔﺘﻟا و يﻮﻤﳊا رﺎﺘﺧاو " ﻢﻜﺣ " و ، وأ ﺎﻤﻜﺣ ةﺪﻋﺎﻘﻟا رﺎﺒﺘﻋا ﰲ تﺎﻓﻼﺘﺧﻻا ﻩﺬﻫ ﻢﻏر جﺮﲣ ﱂ ﺎ أ ﻻإ ﺔﻴﻀﻗ وأ اﺮﻣأ ﻲﻠﺻﻷا ﺎﻫﺎﻨﻌﻣ ﻦﻋ ﺒﻟ تﺎﻓداﺮﻣ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﺎ ﱪﻋ ﱵﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا رﺎﺒﺘﻋا ﻦﻜﳝ ﺚﻴﺣ، ﻦﻋ ﺎﻫاﺪﺣإ ﲎﻌﻣ جﺮﳜ ﻻ ﺾﻌﺒﻟا ﺎﻬﻀﻌ . ﺮﺧﻷا رﺎﺘﺨﻤﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا : ةﺪﻋﺎﻘﻟا فﺮﻋ يﺬﻟا " ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا رﺪﺻ" ﻒﻳﺮﻌﺗ ﺎﻨﻳﺪﻟ ﺢﺟﺮﺗ ةﺪﻋﺎﻘﻠﻟ ﺔﻴﺣﻼﻄﺻﻻا تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ فﻮﻗﻮﻟا ﺪﻌﺑ ﺎ ﺄﺑ ﺎﺣﻼﻄﺻا " ﺔﻴﻠﻜﻟا ﺎﻳﺎﻀﻘﻟا" : . 1 يﻮﻔﻜﻟا ـ ،ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا قوﺮﻔﻟا و تﺎﺤﻠﻄﺼﻤﻟا ﻲﻓ ﻢﺠﻌﻣ ،تﺎﻴﻠﻜﻟا ، ط) 2 ،ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﺔﺴﺳﺆﻣ : توﲑﺑ ، 1419 ،ه 1998 ،(م 728 . 2 ﻛ ﻞﺻﻷا يﻮﻤﳊا يﺮﺼﳌا ﻲﻔﻨﳊا يﻮﻤﳊا ﻦﻳﺪﻟا بﺎﻬﺸﺑ فوﺮﻌﳌا ﻲﻜﻣ ﺪﻤﳏ ﻦﺑ ﺪﲪأ سﺎﺒﻌﻟا ﻮﺑأ ﻮﻫ ـ ﺔﻨﺳ ﰲﻮﺗ ،ﺮﺼﻣ ﰲ ﺔﻴﻔﻨﳊا ﱵﻔﻣ نﺎ 1098 ،ه بﺎﺘﻛ حﺮﺷ ﺮﺋﺎﺼﺒﻟا نﻮﻴﻋ ﺰﻤﻏ :ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ﻩﺎﺒﺷﻷا ،ﻢﻴﳒ ﻦﺑﻻ ﺮﺋﺎﻈﻨﻟاو ﻨﻳ :ﺮﻈ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ج ، 02 / ص 93 . 3 ،يﻮﻤﳊا ـ ،ﺮﺋﺎﻈﻨﻟا و ﻩﺎﺒﺷﻷا بﺎﺘﻛ حﺮﺷ ﺮﺋﺎﺼﺒﻟا نﻮﻴﻋ ﺰﻤﻏ ط) 1 ﺐﺘﻜﻟا راد :توﲑﺑ ، ،ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا 1405 ،ه 1985 ج ،( م 01 / ص 51 .

(19)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو 7 : ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا حﺮﺷ :ﺎﻳﺎﻀﻘﻟا دﺮﻔﻣ ﺔﻴﻀﻗ  1  ، ﻪﻴﻠﻋ عزﺎﻨﺘﳌا ﺮﻣﻷا .ﻢﻜﳊا ،ﻰﻀﻗ ﻦﻣ ﺮﺴﻜﻓ ﺢﺘﻔﺑ ﻲﻫو  2  . ﱡ 8 7 ﲇ ﲈ ﲉ ﲊ ﲋ ﲌ ﱠ  3  ﺔﻘﻃﺎﻨﳌا حﻼﻄﺻا ﰲو . : ﻪﻠﺋﺎﻘﻟ لﺎﻘﻳ نأ ﺢﺼﻳ لﻮﻗ) ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﺾﻌﺑ ﻪﺤﺟر ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﻪﺗاﺬﺑ بﺬﻜﻟا و قﺪﺼﻟا ﻞﻤﺘﳛ لﻮﻗ : ﻲﻫ وأ بذﺎﻛ وأ ﻪﻴﻓ قدﺎﺻ ﻪﻧإ  . :ﺔﻴﻠﻜﻟا ﻘﻟا ﺎﻨﻫ ﺎ داﺮﳌا ﻰﻠﻋ مﻮﻜﶈا ﺔﻴﻀ و ،ﺎﻫداﺮﻓأ ﻊﻴﲨ ﺎﻴﻠﻛ ﺎﻬﻋﻮﺿﻮﻣ نﺎﻛ ﺎﻣ ﺎ داﺮﳌا ﺲﻴﻟ  4  . و اﺬﻫ ﺎﻧﱰﺧا ﺪﻗ ةﺪﻌﻟ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا تارﺎﺒﺘﻋا :ﺎﻬﻨﻣ  ﻟا ﺎﻫﺎﻨﻌﲟ ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﻲﻫ ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﻦﻣ دﻮﺼﻘﳌا نأ ﲔﻌﻣ ﻢﻠﻌﺑ ﺺﺘﺨﳌا ﲎﻌﳌا ﻻ ﻞﻣﺎﺸ و ، ﺎﻈﻔﻟ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺎﳕإ .مﻮﻠﻌﻟا ﻊﻴﲨ ﲔﺑ كﱰﺸﻣ  ﺑ ﲑﺒﻌﺘﻟا نأ ﻞﴰأ ﺎﻳﺎﻀﻗ وأ ﺔﻴﻀﻗ ﺎ ﻮﻜ ،ﻞﻤﻛأو لﻮﺻﻮﻟا داﺮﳌا ﲎﻌﳌا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ،ﻪﻴﻟإ ﺎ ﻮﻜﺑ ﺎﻬﻨﻋ ﲑﺒﻌﺘﻟﺎﺑ و ﻢﻜﳊا ﻦﻣ ﻞﴰأ ﺔﻴﻀﻘﻟا نأ ﺚﻴﺣ اﺮﻣأ وأ ﺎﻤﻜﺣ .ﺮﻣﻷا  ﻀﻗ ﺪﻋاﻮﻘﻟا نأ تﺮﻛذ ﺎﻬﻴﻟإ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﱵﻟا تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﻊﻴﲨ و ، ﺎ ﺎﻴﺋﺰﺟ ﻊﻴﲨ ﻞﻤﺸﺗ ﺔﻴﻠﻛ ﺎﻳﺎ " ﺔﻤﻠﻛ نأ ﻆﺣﻼﻳ ﺎﳑ ﺔﻴﻠﻛ ﲨ ﻰﻠﻋ ﺎﳍﺎﻤﺘﺷا ةروﺮﻀﻟﺎﺑ ﲏﻌﺗ " ﱄﺎﺘﻟﺎﺑو ، ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﻊﻴﲨ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﻳ ﻻ نأ ﻲﻠﻛ ﺮﻣﻷ ﻞﻘﻌﻳ ﻼﻓ ،ﺎ ﺎﻴﺋﺰﺟ ﻊﻴ " ةرﺎﺒﻋ ﺔﻓﺎﺿإ نﻮﻜﻳ ﺎﻬﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﻊﻴﻤﺟ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻟﺎﻤﺘﺷا ﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﺐﻴﻌﻳ اﺬﻫ و راﺮﻜﺘﻟا بﺎﺑ ﻦﻣ " ت ﺐﻫذ ﺎﻣ ﺐﺴﲝ ، . ﻢﻠﻌﻟا ﻞﻫأ ﻪﻴﻟإ : ﻲﺣﻼﻄﺻﻻا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا و يﻮﻐﻠﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﻦﻴﺑ ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا ﲔﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﻞﻣﺄﺗ ﺪﻌﺑ ﻲﺣﻼﻄﺻﻻاو يﻮﻐﻠﻟا ﰲ ةﺪﻋﺎﻘﻟا نأ ﺪﳒ ، و تﺎﺒﺜﻟاو راﺮﻘﺘﺳﻻا ﻲﻫ ﺔﻐﻠﻟا يﺬﻟا سﺎﺳﻷا ﻷا ﻪﻴﻠﻋ ﲏﺒﺗ و ،سﺎﺳﻷا ﻦﻋ راﺪﳉا ﲎﺒﻳ ﺎﻤﻛ مﺎﻜﺣ ﺣﻼﻄﺻﻻا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا جﺮﳜ ﻻ ﲎﻌﳌا اﺬﻫ ﻦﻋ ﻲ ةﺪﻋﺎﻘﻟﺎﻓ ، ﻫ ﺎﺣﻼﻄﺻا و ﺎﻫداﺮﻓأ ﻊﻴﲨ ﻢﻜﲢ ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻀﻗ ﻲ جﺮﳜ ﻻ ﺚﻴﲝ ﲔﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﲔﺑ ﺎﺒﺳﺎﻨﺗ ﺪﳒ اﺬ ﲎﻌﻣ ﻦﻋ ﺎﳘﺪﺣأ . ﺮﺧﻷا 1 ـ :ﺔﻄﻴﺴﺒﻟا ﺔﻴﻀﻘﻟا :ﺎﻬﻣﺎﺴﻗأ ﻘﺣ ﱵﻟا ﻲﻫ و ،ﻂﻘﻓ بﺎﳚإ ﺎﻣإ ﺎﻫﺎﻨﻌﻣو ﺎﻬﺘﻘﻴ .ﺐﻠﺴﻟﺎﺑ ﺎﻣإ :ﺔﺒﻛﺮﻤﻟا ﺔﻴﻀﻘﻟا ﱵﻟا ﻲﻫ بﺎﳚإ ﻦﻣ ﺔﻤﺋﻼﺘﻣ نﻮﻜﺗ ﺎﻬﺘﻘﻴﻘﺣ و .ﺐﻠﺳ ﻲﻫ :ﺔﻴﻘﻴﻘﺤﻟا ﺔﻴﻀﻘﻟا ﺎﻬﻴﻓ ﻢﻜﺣ ﱵﻟا ﻞﻌﻔﻟﺎﺑ عﻮﺿﻮﳌا ﻪﻴﻠﻋ قﺪﺻ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ أ ،جرﺎﳋا ﰲ ادﻮﺟﻮﻣ ﻪﻧﻮﻛ ﻦﻣ ﻢﻋ ﻨﻳ ،ﱐﺎﺟﺮﳉا :ﺮﻈ ﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ،تﺎ ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ 148 . 2 ،ﻲﺟ ﻪﻌﻠﻗ ساور ﺪﻤﳏ ـ ،ءﺎﻬﻘﻔﻟا ﺔﻐﻟ ﻢﺠﻌﻣ ص 266 . 3 ﺔﻳﻵا ،ءاﺮﺳﻹا ةرﻮﺳ ـ 23 . 4 ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ ـ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ، ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ص 20 .

(20)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ :ﻲﻧﺎﺜﻟا عﺮﻔﻟا ﺎﺣﻼﻄﺻا و ﺔﻐﻟ ﻻوأ ﺔﻐﻠﻟا ﰲ ﻪﻘﻔﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ : ﻮ ﻘﻳ سرﺎﻓ ﻦﺑا ل ءﺎﻔﻟا) : ﺢﻴﺤﺻ ﺪﺣاو ﻞﺻأ ( ءﺎﳍا و فﺎﻘﻟا و ﻰﻠﻋ لﺪﻳ ، و ءﻲﺸﻟا كاردإ ﺑ ﻢﻠﻌﻟا ﺖﻬﻘﻓ : لﻮﻘﺗ ،ﻪ و ﻪﻬﻘﻓأ ﺚﻳﺪﳊا ﻢﻠﻋ ﻞﻛ ءﻲﺸﺑ ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﻢﻠﻋ ﻚﻟﺬﺑ ﺺﺘﺧا ﰒ ،ﻪﻘﻓ ﻮﻬﻓ ، ﻪﻴﻘﻓ ماﺮﳊاو لﻼﳊﺎﺑ ﱂﺎﻋ ﻞﻜﻟ ﻞﻴﻘﻓ ، ﻚﻟ ﻪﺘﻨﻴﺑ اذإ ، ءﻲﺸﻟا ﻚﺘﻬﻘﻓأو  1  . و ﻩﺪﻴﺳ ﻦﺑا لﺎﻗ  2  و ﻢﻬﻔﻟا ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻮﻫ : ﻢﻠﻌﻟا  3  . ﻮﻫو ﻦﻣ ﻢﻠﻜﺘﳌا ضﺮﻏ ﻢﻬﻓ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻪﻣﻼﻛ ، ﻪﻘﻔﻟاو ﻮ ﻫ ﺔﻨﻄﻔﻟا ، ﱡ 8 7 ﱤ ﱥ ﱧﱦ ﱨ ﱩ ﱪ ﱠ ) 4 ( ، ﱡ 8 7 ﳌ ﳍ ﳎ ﳏ ﳐ ﳑ ﳒ ﱠ  5  :ﺎﻴﻧﺎﺛ :حﻼﻄﺻﻻا ﻲﻓ ﻪﻘﻔﻟا ﻦﻜﻟ ، تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ةﺪﻌﺑ ﺎﺣﻼﻄﺻا ﻪﻘﻔﻟا فﺮﻋ و رﺎﺘﺨﳌا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا :ﻮﻫ ﺐﺴﻧﻷا ﻠﻤﻌﻟا ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا مﺎﻜﺣﻷﺎﺑ ﻢﻠﻌﻟا" ﺔﻴﻠﻴﺼﻔﺘﻟا ﺎﻬﺘﻟدأ ﻦﻣ ﺔﺒﺴﺘﻜﻤﻟا ﺔﻴ  6  . : ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا حﺮﺷ :ﻢﻠﻌﻟا ﺎﻣو ﺲﻨﺟ ﺎﻣ جاﺮﺧﻹ دﻮﻴﻗ ﻩﺪﻌﺑ ﻦﻣ ﺲﻴﻟ ،ﻪﻘﻔﻟا و ﻦﻣ دﻮﺼﻘﳌا ،ﻢﻠﻌﻟا ﺪﻨﻋ رﻮﺼﺘﻠﻟ ﻞﻣﺎﺸﻟا كاردﻹا ﻖﻠﻄﻣ ﻢﻫ و .ﻖﻳﺪﺼﺘﻟا : مﺎﻜﺣﻷﺎﺑو ﺎﻣ جاﺮﺧﻹ لوأ ﺪﻴﻗ و تﺎﻔﺼﻟاو تاوﺬﻟا مﺎﻜﺣﺄﻛ ،مﺎﻜﺣﺄﺑ ﺲﻴﻟ . لﺎﻌﻓﻷا و :ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﰲ نﺎﺛ ﺪﻴﻗ ﲑﻏ مﺎﻜﺣﻷا جاﺮﺧﻹ ،ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا ﺔﻴﺑﺎﺴﳊا مﺎﻜﺣﻷﺎﺑ ﻢﻠﻌﻟﺎﻛ و ﺔﻴﺳﺪﻨﳍا و ﺎﻫﲑﻏ ، ﺎﳑ عﺮﺸﻟا ﱃإ ﺎﻬﺘﺒﺴﻧ ﺐﺒﺴﺑ ﺔﻴﻋﺮﺷ مﺎﻜﺣﻷا نﻮﻛو ﺎﻴﻋﺮﺷ ﺲﻴﻟ  7  . 1 ،سرﺎﻓ ﻦﺑا ـ ،ﺔﻐﻠﻟا ﺲﻴﻳﺎﻘﻣ ﻢﺠﻌﻣ ج ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ 04 ص / 442 ،ﻲﻣﻮﻴﻔﻟا ، ،ﺮﻴﻨﻤﻟا حﺎﺒﺼﻤﻟا ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ 182 . 2 ﺎﻬﻴﻓ ﰲﻮﺗ ،ﺲﻟﺪﻧﻷا قﺮﺸﺑ ﺔﻴﻧاد ﱃإ ﻞﻘﺘﻧا و ﻪﻴﺳﺮﲟ ﺪﻟو ،ﻩﺪﻴﺳ ﻦﺑﺎﺑ فوﺮﻌﳌا ﺮﻳﺮﻀﻟا ﻲﺳﺮﳌا ﻲﺴﻟﺪﻧﻷا ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﻦﺑ ﻲﻠﻋ ﻦﺴﳊا ﻮﺑأ ﻮﻫ ـ ﺔﻨﺳ 457 ه :ﺮﻈﻨﻳ ،بﺮﻌﻟا ﺔﻐﻟ ﰲ ﻢﻈﻋﻷا ﻂﻴﶈا و ﻢﻜﶈا ،ﺺﺼﺨﳌا :ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ﻦﻴﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ج ، 07 ص / 36 ، ﻋﻷا تﺎﻴﻓو نﺎﻴ ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، ج 03 ص/ 17 . 3 ـ ،ﻩﺪﻴﺳ ﻦﺑا ،ﻢﻜﺤﻤﻟا ،ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد :نﺎﻨﺒﻟ ، توﲑﺑ) 2000 ،(م ج 04 ص / 92 . 4 ﺔﻳﻵا ،دﻮﻫ ةرﻮﺳ ـ 91 . 5 ﺔﻳﻵا ،ءﺎﺴﻨﻟا ةرﻮﺳ ـ 78 . 6 ،ﻲﺸﻛرﺰﻟا ﻦﻳﺪﻟا رﺪﺑ ـ ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ﻲﻓ ﻂﻴﺤﻤﻟا ﺮﺤﺒﻟا ط) ، 2 ،ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا نوﺆﺸﻟا و فﺎﻗوﻷا ةرازو :ﺖﻳﻮﻜﻟا ، ج ،(ت ب 12 ص / 21 ﺪﺒﻋ . ،فﻼﺧ بﺎﻫﻮﻟا ،ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ﻢﻠﻋ ط) 8 ص ،( ت ب ،ﺮﻫزﻷا بﺎﺒﺷ ،ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا ةﻮﻋﺪﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ، 11 . 7 ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ ـ ﺔﻳﺎﻐﻟاو عﻮﺿﻮﻤﻟاو ﺪﺤﻟا ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ط ) ، 01 ،ﺪﺷﺮﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ، 1408 ،ه 1988 ص ،( م 68 .فﺮﺼﺘﺑ ،

(21)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو 9 : ﺔﻴﻠﻤﻌﻟا ﺟاو ﷲ ةرﺪﻘﻟا : ﺎﻨﻟﻮﻘﻛ ،ﺔﻳدﺎﻘﺘﻋﻹا مﺎﻜﺣﻷا جاﺮﺧﻹ ، ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﰲ ﺚﻟﺎﺛ ﺪﻴﻗ ﺔﻴﻔﻴﻜﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟاو ﺔﺒ ﻪﻟ ﺔﺘﺑﺎﺜﻟا ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا ﻪﺘﻔﺼﺑ يأ ،ﻞﻤﻋ ، و بﺪﻨﻟاو بﻮﺟﻮﻟﺎﻛ . ﺎﻫﲑﻏو ﺔﻣﺮﳊا أ ﻦﻣ ﺎﻬﺘﻟد : ﺪﻴﻗ ﻰﻘﻠﺘﳌا ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﱯﻨﻟا ﻢﻠﻌﻛ ،ﻞﻴﻟد ﲑﻏ ﻦﻣ ﻢﻠﻋ ﺎﻣ جاﺮﺧﻹ ﻊﺑار .ﻲﺣﻮﻟا ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ و ﻢﳍﻮﻗ . مﺎﻜﺣﻷا ﺔﻟدأ ﻦﻣ يأ : ﺎﻬﺘﻟدأ ﻦﻣ : : ﺔﻴﻠﻴﺼﻔﺘﻟا ﲔﻌﻣ ءﻲﺸﺑ ﻖﻠﻌﺘﺗ ﱂ ﱵﻟا ﺔﻴﻠﻜﻟا ﺔﻴﻟﺎﲨﻹا ﺔﻟدﻷا ﻦﻋ ﻪﺑ زﱰﺣا ﺲﻣﺎﺧ ﺪﻴﻗ ﻖﻠﻄﻣو ﺮﻣﻷا ﻖﻠﻄﻤﻛ و ، عﺎﲨﻹا سﺎﻴﻘﻟا ﻖﻠﻄﻣ  1  . . ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ : ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟ ﻊﺒﺘﺘﳌا نإ ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا أ ﺪﳚ ، ﲔﻌﻣ ﻢﻠﻌﺑ ﺺﺼﲣ ﱂ ﺔﻣﺎﻋ ﺖﻧﺎﻛ ﺎ ﱃإ ﻊﺟار ﻚﻟذو ، ﺔﻠﲨ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫ ﻊﺿو ﻢﺘﻳ ﱂ ﻪﻧأ جرﺪﺘﻟﺎﺑ ﺎﻬﻤﻴﻫﺎﻔﻣ ﺖﻧﻮﻜﺗ ﻞﺑ ةﺪﺣاو نﻮﻣﺪﻘﺘﳌا ءﺎﻬﻘﻔﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ جﺮﳜ ﱂ اﺬﳍ و ، ﻘﻠﻟ ﻢﻬﻔﻳﺮﻌﺗ ﻦﻋ ﺎﺒﻘﻟ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻠﻟ . ﺔﻴﺣﻼﻄﺻﻻا ﺔﻴﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺪﻋاﻮ ﻞﻤﺸﺗ ةدﺮﻔﻣ ﺔﻤﻠﻜﻛ ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﲔﺑ اﻮﻠﺼﻓو ،(ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ يأ) ﺐﻧﺎﳉا اﺬﻫ ﻦﻣ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟﺎﺑ ﺎﳍ اﻮﻗﺮﻄﺘﻓ نوﺮﺻﺎﻌﳌا ﺎﻣأ ﻘﻟا ﲔﺑو مﻮﻠﻌﻟا ﻊﻴﲨ . ﻪﺗاﺬﺑ ﻞﻘﺘﺴﻣ ﻢﻠﻌﻛ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮ عﺮﻔﻟا :لوﻷا ﻦﻴﻣﺪﻘﺘﻤﻟا ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﺾﻌﺑ تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ يﺮﻘﳌا فﺮﻋ  2  ت) 785 : ﺎ ﺄﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا (ه و لﻮﺻﻷا ﻦﻣ ﺺﺧأ ﻮﻫ ﻲﻠﻛ ﻞﻛ" ﻲﻧﺎﻌﻤﻟا ﺮﺋﺎﺳ ﺔﻴﻠﻘﻌﻟا دﻮﻘﻌﻟا ﻦﻣ ﻢﻋأو ،ﺔﻣﺎﻌﻟا و ، ﺔﺻﺎﺨﻟا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻂﺑاﻮﻀﻟا ﺔﻠﻤﺟ  3  " ﺔﻟﻻد لﺪﻳ ﻻ ﺢﺿاو ﲑﻏ ﻢﻬﺒﻣ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻪﻨﻜﻟ ، ﻰﻠﻋ ﺔﺤﺿاو و ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا اﺬﻫ ﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﻩﺪﻌﺑ ءﺎﺟ ﻦﻣ ﻒﻠﺘﺧا ﻚﻟﺬﻟ  4  . ت) يﻮﻤﳊا ﺎﻬﻓﺮﻋ 1098 ﺎ ﺄﺑ (ه " : ﻲﻠﻛ ﻻ يﺮﺜﻛأ ﻢﻜﺣ ﻪﻨﻣ ﻪﻣﺎﻜﺣأ فﺮﻌﺘﻟ ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﺮﺜﻛأ ﻰﻠﻋ ﻖﺒﻄﻨﻳ ،  5  " . و ﻼﻳ ﺎﻤﻣ : ﻲﻠﻳﺎﻣ ﻒﻳرﺎﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻆﺣ 1 ـ ،ﻦﻴﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ عﻮﺿﻮﻤﻟاو ﺪﺤﻟا ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ،ﺔﻳﺎﻐﻟاو ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، ص 87 . 2 ﺪﻟو ،ﱐﺎﺴﻤﻠﺘﻟا يﺮﻘﳌا ﻲﺸﻳﺮﻘﻟا ﺪﲪأ ﻦﺑ ﺪﻤﳏ ﻦﺑ ﺪﻤﳏ ﻮﻫ ـ ﺔﻨﺳ ﰲﻮﺗ ،نﺎﺴﻤﻠﺘﺑ 758 سﺎﻓ ﰲ ه :ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ، فﺮﻄﻟا ﺮﻈﻨﻳ ،ﺪﻋاﻮﻘﻟاو ﻒﺤﺘﻟاو : ،يﺮﻘﻤﻠﻟ ﺪﻋاﻮﻘﻟا بﺎﺘﻜﻟ ﻖﻘﶈا ﺔﻣﺪﻘﻣ ،ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻦﺑ ﺪﲪأ :ﺔﺳارد و ﻖﻴﻘﲢ ،( ت ب ،ﻲﻣﻼﺳﻹا ثاﱰﻟا ءﺎﻴﺣإ ﺰﻛﺮﻣ :ﺔﻳدﻮﻌﺴﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻜﻠﻤﳌا ،ط ب) ج ،ﺪﻴﲪ ﻦﺑ ﷲا ﺪﺒﻋ 01 ص ، 52 . 3 ـ ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﻣ ج ، 01 / ص 212 . 4 ،ﲑﺒﺷ نﺎﻤﺜﻋ ـ ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﻲﻓ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻂﺑاﻮﻀﻟا و ﺔﻴﻠﻜﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ط)، 2 ،ﺲﺋﺎﻔﻨﻟا راد :نﺎﻤﻋ ، 1427 ،ه 2006 ص ،( م 16 بﻮﻘﻌﻳ ، ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص 41 . 5 ،يﻮﻤﳊا ـ ﺮﺋﺎﺼﺒﻟا نﻮﻴﻋ ﺰﻤﻏ ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 51 .

(22)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو ﲑﺴﻔﺗ ﻪﺑﺎﺘﻛ ﰲ ﻲﻛوﺮﻟا ﺪﻤﳏ رﻮﺘﻛﺪﻟا ﻲﻬﻘﻔﻟا ﺪﻴﻌﻘﺘﻟا ﺔﻳﺮﻈﻧ " "ﻟ يﺮﻘﳌا ﻒﻳﺮﻌﺘ ﺎﻣ لﻮﺻﻷا ﻦﻣ داﺮﳌا نأ ﲔﺑ ﺚﻴﺣ ، ﺎﻬﻴﻟإ ﻞﺻﻮﺗ و ،ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا صﻮﺼﻨﻟا ءاﺮﻘﺘﺳا ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﻢﻠﻋ ﺎﻣ ﺚﺋﺎﺒﳋا ﺔﻣﺮﺣو ،تﺎﺒﻴﻄﻟا ﺔﻴﻠﺤﻛ ةروﺮﻀﻟﺎﺑ ﻦﻳﺪﻟا ﻦﻣ و و ﲔﻔﻠﻜﳌا ﺪﺻﺎﻘﻣ ةﺎﻋاﺮﻣو ،ﻦﻳﺪﻟا ﰲ جﺮﳊا ﻊﻓر ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻦﻣ ﻚﻟذ ﲑﻏ  1  . و ﻼﻳ : يﻮﻤﺤﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﻆﺣ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟﺎﺑ صﺎﺧ ﲑﻏ ﻪﻧأ ﺎﻘﻟا نﻷ ، ﺎﻫﺪﺣو ﺖﺴﻴﻟ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋ و ،ﺔﻳﺮﺜﻛﻷا ﺔﻴﻟﻮﺻأ ﻦﻣ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺐﻠﻏأ ﺎﳕإ و ﳓ و ،ﺔﻴﺒﻠﻏﻷا وأ ﺔﻳﺮﺜﻛﻷﺎﺑ ﻒﺼﺘﺗ ﺔﻳﻮ و ﺎﻬﻋﻮﺿﻮﲟ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﺰﻴﻤﺘﺗ ﺎﳕإ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﺗ ﱵﻟا ﺎﻳﺎﻀﻘﻟا ﺔﻌﻴﺒﻃ ﻻ ، ﺔﻴﺒﻠﻏأ وأ ﺔﻴﻠﻛ ﺎ ﻮﻜﺑ ، ﺪﻋاﻮﻘﻠﻟ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻴﺻﺎﺧ ﻩﺬﻫ نﻷ  2  . ﻲﻧﺎﺜﻟا عﺮﻔﻟا ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻠﻟ ﻦﻳﺮﺻﺎﻌﻤﻟا ﺾﻌﺑ تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ : و ﻖﺒﺳ ﺎﻤﻛ ﺘﻋﻻا اﺬ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟ اﻮﻗﺮﻄﺘﻳ ﱂ ﲔﻣﺪﻘﺘﳌا ءﺎﻤﻠﻌﻟا نأ ﺎﻨﻴﺑ ﺾﻌﺑ ﺎﻬﻓﺮﻋ ﺎﻤﻨﻴﺑ رﺎﺒ و ﻦﻳﺮﺻﺎﻌﳌا ﺗ ﺪﻗ تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﻩﺬﻫ ﻦﻣ ﺾﻌﺑ ﺮﻛﺬﻟ ﺎﻨﻗﺮﻄ . )ﺎﻗرﺰﻟا ﺪﲪأ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺦﻴﺸﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ ت 1357 ﺎ ﺄﺑ (ه ": ﺔﻳرﻮﺘﺳد ةﺰﺟﻮﻣ صﻮﺼﻧ ﻲﻓ ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻬﻘﻓ لﻮﺻأ ﻦﻤﻀﺘﺗ ﺎﻬﻋﻮﺿﻮﻣ ﺖﺤﺗ ﻞﺧﺪﺗ ﻲﺘﻟا ثداﻮﺤﻟا ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻴﻌﻳﺮﺸﺗ ﺎﻣﺎﻜﺣأ  3  ". ﺔﻤﻠﻜﻟ ﻪﻓﺬﺣ ﻊﻣ ﱯﻠﺷ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺪﻤﳏ رﻮﺘﻛﺪﻟا ﺎﻗرﺰﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻦﻣ ﺎﺒﻳﺮﻗ رﺎﺘﺧا ﺪﻗو ﺔﻳرﻮﺘﺳد ، ﺪﻋاﻮﻘﻟا نأ لﺎﻗ ﺚﻴﺣ ﻲﻫ : " و لﻮﺻأ ﺎﻣﺎﻜﺣأ ﻦﻤﻀﺘﺗ ةﺰﺟﻮﻣ صﻮﺼﻧ ﻲﻓ غﺎﺼﺗ ﺔﻴﻠﻛ ئدﺎﺒﻣ ﻞﺧﺪﺗ ﻲﺘﻟا ثداﻮﺤﻟا ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻴﻌﻳﺮﺸﺗ ﺎﻬﻋﻮﺿﻮﻣ ﺖﺤﺗ  4  ". ﻼﻳ ﺎﻗرﺰﻟا ﻰﻔﻄﺼﻣ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﻆﺣ لﻮﺻﻷﺎﺑ ﺪﻋاﻮﻘﻟا فﺮﻋ ﻪﻧأ فﺮﻋ يأ ، ءﻲﺸﻟا و ،ﻪﻓداﺮﲟ ﻒﻳﺮﻌﺗ نأ ﻖﳊا ﻲﺸﻟا ء ﻪﺘﻴﻫﺎﻣو ﻪﺘﻘﻴﻘﺣ ﻪﻨﻣ نﻮﻜﺘﺗ ﺎﻣو ،ﻩﺮﺻﺎﻨﻋ نﺎﻴﺑ ﻲﻀﺘﻘﻳ ﺎﻴﻤﻠﻋ ﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﻛﺬﺑ ﻪﻔﻳﺮﻌﺗ ﺎﻣأ ، يﻮﻐﻟ ﲑﺒﻌﺗ ﻮﻬﻓ ﻪﻓداﺮﻣ ﺮ ﻲﻤﻠﻋ ﻻ ، ﻊﺒﺴﻟا ﻪﻧﺄﺑ ﺪﺳﻷا ﺖﻓﺮﻋ ﻮﻟ ﺎﻤﻛ ﺎﻣﺎﲤ  5  . 1 ،ﻲﻛوﺮﻟا ﺪﻤﳏ ـ ،ءﺎﻬﻘﻔﻟا فﻼﺘﺧا ﻲﻓ ﺎﻫﺮﺛأ و ﻲﻬﻘﻔﻟا ﺪﻴﻌﻘﺘﻟا ﺔﻳﺮﻈﻧ ط) 1 ،ﺔﻴﻧﺎﺴﻧﻹا مﻮﻠﻌﻟا و بادﻵا ﺔﻴﻠﻛ تارﻮﺸﻨﻣ :بﺮﻐﳌا ، 1414 ،ه 1994 ص ،(م 44 . 2 ،ﲑﺒﺷ نﺎﻤﺜﻋ ـ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ﻲﻓ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻂﺑاﻮﻀﻟا و ﺔﻴﻠﻜﻟا ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 16 . 3 ،ﺎﻗرﺰﻟا ﺪﲪأ ﻰﻔﻄﺼﻣ ـ ،مﺎﻌﻟا ﻲﻬﻘﻔﻟا ﻞﺧﺪﻤﻟا ط) 1 :ﻖﺸﻣد ، ،ﻢﻠﻘﻟا راد 1418 ،ه 1998 ج ،( م 02 / ص 965 ،ﺎﻗرﺰﻟا ﺪﻤﳏ ، ﺪﻋاﻮﻘﻟا حﺮﺷ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ط) 2 ،ﻢﻠﻘﻟا راد :ﻖﺸﻣد ، 1409 ،ه 1989 ص ،( م 34 . 4 ،ﱯﻠﺷ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺪﻤﳏ ـ ) ،ﻲﻣﻼﺳﻹا ﻪﻘﻔﻟا ﻲﻓ ﻞﺧﺪﻤﻟا ط 10 ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا راﺪﻟا :توﲑﺑ ، 1405 ،ه 1985 ص ،( م 324 . 5 ،ﻲﻛوﺮﻟا ﺪﻤﳏ ـ ﻲﻓ ﺎﻫﺮﺛأ و ﻲﻬﻘﻔﻟا ﺪﻴﻌﻘﺘﻟا ﺔﻳﺮﻈﻧ فﻼﺘﺧا ،ءﺎﻬﻘﻔﻟا ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ 44 .

(23)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو 11 ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ ﻒﻳﺮﻌﺗ : ﺎ أ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا فﺮﻋ ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻬﻘﻓ ﺎﻳﺎﻀﻗ ﺎﻬﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ، ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻬﻘﻓ ﺔﻴﻀﻗ"  1  ". ﻼﻳ راﺮﻜﺗ ﻪﻴﻓ ﻪﻧأ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا اﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﻆﺣ . :ﻲﻛوﺮﻟا ﺪﻤﳏ رﻮﺘﻛﺪﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ " ﺎ ﺄﺑ ﻴﻟد ﻰﻟإ ﺪﻨﺘﺴﻣ ﻲﻠﻛ ﻢﻜﺣ ﺔﻏﺎﻴﺻ غﻮﺼﻣ ﻲﻋﺮﺷ ﻞ ﺔﻤﻜﺤﻣ ﺔﻳﺪﻳﺮﺠﺗ ، ﻖﺒﻄﻨﻣ ﺔﻴﺒﻠﻏﻷا وأ داﺮﻃﻻا ﻞﻴﺒﺳ ﻰﻠﻋ ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﻊﻴﻤﺟ ﻰﻠﻋ  2  ". تﺎﻈﺣﻼﻣ ةﺪﻋ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا اﺬﻫ ﻰﻠﻋ ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ رﻮﺘﻛﺪﻟا ﻆﺣﻻ ) 3 ( :  ﺾﻗﺎﻨﺗ ﻪﻴﻓ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا اﺬﻫ نأ ﻌﻳ ﻪﻧﻷ ، ﻲﻠﻜﻟا ﻢﻜﳊﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا فﺮ ﺎ ﺎﻴﺋﺰﺟ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻗﺎﺒﻄﻧا نأ ﺮﻛﺬﻳ ﰒ ، وأ داﺮﻃﻻا ﻞﻴﺒﺳ ﻰﻠﻋ . ﺔﻴﺒﻠﻏﻷا  ﻪﻴﻓ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ،راﺮﻜﺗ ﺔﻏﺎﻴﺼﻟا ﺮﻛذ ﻦﻋ ﻰﻔﻜﻳ ﻮﻬﻓ ،ﻲﻠﻜﻟا ﻢﻜﳊا تﺎﻣﺰﻠﺘﺴﻣ ﻦﻣ ﺔﻳﺪﻳﺮﺠﺘﻟا ﺔﻏﺎﻴﺼﻟا نﻷ .ﺔﻳﺪﻳﺮﺠﺘﻟا  ﻦﻤﺿ ةﺮﻤﺜﻟا ﻞﺧدأ ﻪﻧأ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا . يوﺪﻨﻟا ﻲﻠﻋ ﻒﻳﺮﻌﺗ : ﺎﳘ ﲔﻨﺛا ﲔﻔﻳﺮﻌﺘﺑ يوﺪﻨﻟا ﻲﻠﻋ رﻮﺘﻛﺪﻟا ﺎﻬﻓﺮﻋ  4  : :لوﻷا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﺎ ﺄﺑ ﺎﻬﻓﺮﻋ ﺔﻴﻀﻗ ﻲﻓ ﻲﻋﺮﺷ ﻢﻜﺣ" ﺔﻴﺒﻠﻏأ " ﺎﻬﺘﺤﺗ ﻞﺧد ﺎﻣ مﺎﻜﺣأ ﺎﻬﻨﻣ فﺮﻌﺘﻳ ، :ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﺎ ﺄﺑ ﺎﻬﻓﺮﻋ ﻬﻘﻓ ﻞﺻأ " ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻴﻌﻳﺮﺸﺗ ﺎﻣﺎﻜﺣأ ﻦﻤﻀﺘﻳ ﻲﻠﻛ ﻲ ﺎﻳﺎﻀﻘﻟا ﻲﻓ ةدﺪﻌﺘﻣ باﻮﺑأ ﻦﻣ ، ."ﻪﻋﻮﺿﻮﻣ ﺖﺤﺗ ﻞﺧﺪﺗ ﻲﺘﻟا و : ﻲﻠﻳﺎﻣ يوﺪﻨﻟا رﻮﺘﻛﺪﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﻆﺣﻼﻳ ﺎﳑ لوﻷا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا : ﺔﻴﻀﻗ ﻪﻨﻋ ﲎﻐﻳ ( ﺔﻴﺒﻠﻏأ ﺔﻴﻀﻗ ﰲ ﻲﻋﺮﺷ ﻢﻜﺣ) ﻪﻟﻮﻘﻓ ،تادﺎﻳز ﻦﻣ ﻪﻴﻓ ﺎﲟ ﻪﺑ لﻮﺧﺪﻣ ﻪﻧأ ﻲﻔﻓ و ﻢﻜﳊا ﺮﻛذ ﺎﻣ مﺎﻜﺣأ ﺎﻬﻨﻣ فﺮﻌﺘﻳ)ﻪﻟﻮﻗ نأ ﺎﻤﻛ ، ﻪﻟ ﻲﻋاد ﻻ راﺮﻜﺗ ﺔﻴﻀﻘﻟا فﺮﻌﳌا ﺔﻴﻫﺎﻣ ﻦﻣ ﺲﻴﻟ (ﺎﻬﺘﲢ ﻞﺧد ، و .ﻪﺗاﺮﲦ ﻦﻣ ةﺮﲦ ﻮﻫ ﺎﳕإ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا : ﻩﺎﻘﺘﻧا ﻪﻧأ يوﺪﻨﻟا رﻮﺘﻛﺪﻟا ﺮﻗأ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻦﻣ و ﻪﻴﻓ ﻞﻳﺪﻌﺗ ﻊﻣ ،ﺎﻗرﺰﻟا ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺦﻴﺸﻟا ﺾﻌﺒﻟ فﺬﺣ تﺎﻤﻠﻜﻟا  5  ﻌﺗ ﻰﻠﻋ ﺬﺧأ ﺎﻣ ﻪﻴﻠﻋ ﺬﺧﺆﻴﻓ و ،ﻪﻴﻓ ﺎﻛﱰﺷا ﺎﳑ ﺎﻗرﺰﻟا ﺦﻴﺸﻟا ﻒﻳﺮ ﻪﻧأ ﻪﻴﻠﻋ ﻲﻛوﺮﻟا رﻮﺘﻛﺪﻟا ﻪﻈﺣﻻ ﺎﳑ 1 ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ ـ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص 54 . 2 ،ﻲﻛوﺮﻟا ﺪﻤﳏ ـ ﻟا ﺪﻴﻌﻘﺘﻟا ﺔﻳﺮﻈﻧ ﻲﻓ ﺎﻫﺮﺛأ ﺔﻴﻬﻘﻔ فﻼﺘﺧا ،ءﺎﻬﻘﻔﻟا ص 48 . 3 ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ ـ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص 52 . 4 ،يوﺪﻨﻟا ﺪﲪأ ﻲﻠﻋ ـ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ط) ، 3 ،ﻢﻠﻘﻟا راد :ﻖﺸﻣد ، 1414 ،ه 1994 ص ،( م 43 ، 45 . 5 ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ ـ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص 50 .

(24)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو ﻞﻌﺠﻓ ( ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻴﻌﻳﺮﺸﺗ ﺎﻣﺎﻜﺣأ ﻦﻤﻀﺘﻳ ﻲﻠﻛ ﻲﻬﻘﻓ ﻞﺻأ) ﺎ ﺄﺑ ةﺪﻋﺎﻘﻠﻟ ﻪﻔﻳﺮﻌﺗ ﰲ لﺎﻗ ﺚﻴﺣ ﲑﻴﻐﺗ ﰲ ﲎﻌﳌا ﺪﺴﻓأ ﺎﻘﻟا و ﺎﻣﺎﻜﺣأ ﻦﻤﻀﺘﺗ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋ ﻪﺗﺎﻴﺋﺰﺟ ﻰﻠﻋ يﺮﺴﻳ اﺪﺣاو ﺎﻤﻜﺣ ﻻإ ﺖﺴﻴﻟ ﺎ أ ﻖﳊا  1  . و ﻦﻳﺮﺻﺎﻌﳌا تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ لﻼﺧ ﻦﻣو ﻠﻟ ﲔﻣﺪﻘﺘﳌا و ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋﺎﻘ ﳍ رﺎﺘﳐ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻊﺿو ﻦﻜﳝ ﺎﻫدﺪﻌﺗ ﺎ ﻲﻫ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا نأ ﻮﻫو : ﺔﻴﻠﻛ ﺔﻴﻠﻤﻋ ﺔﻴﻋﺮﺷ ﺔﻴﻀﻗ" ﻰﻠﻋ ةﻮﻘﻟﺎﺑ ﻞﻤﺘﺸﺗ ، تﺎﻴﺋﺰﺟ مﺎﻜﺣأ ﺎﻬﻋﻮﺿﻮﻣ  2  " . ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا حﺮﺷ  3  : " ﺪﻴﻘﻓ ﺔﻴﻋﺮﺷ جﺮﳜ " ﻚﻟذ ﲑﻏو ﺔﻴﻏﻼﺒﻟاو ﺔﻳﻮﺤﻨﻟاو ﺔﻴﻘﻄﻨﳌا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻪﺑ . و " ﺪﻴﻗ ﺔﻴﻠﻤﻋ . ﺔﻳدﺎﻘﺘﻋﻹا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻪﺑ جﺮﳜ " "ﺎﻬﻋﻮﺿﻮﻣ تﺎﻴﺋﺰﺟ مﺎﻜﺣأ ﻰﻠﻋ ةﻮﻘﻟﺎﺑ ﺎﻬﻟﺎﻤﺘﺷاو" ﻷ ةﺪﻌﺘﺴﻣ مﺎﻜﺣﻷا ﻚﻠﺗ نﻮﻛ ﲎﻌﻳ : و ﺪﺟﻮﺗ ن ﱃإ جﺮﲣ و ،ةدﻮﺟﻮﻣ ﲑﻏ ﺎﻫدﻮﺟو ﻞﺒﻗ ﻲﻫو ،دﻮﺟﻮﻟا .ﻞﻌﻔﻟﺎﺑ ﺔﺟرﺎﺧ ﺖﻴﲰ ﺖﺟﺮﺧ اذإ ﺘﻋﺎﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻠﻟ ﺎﻨﻔﻳﺮﻌﺗ ﺪﻌﺑ و ﺔﻓﺎﺿﻹا رﺎﺒ ﺟو ﺔﻴﺒﻘﻠﻟا رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﱃإ ةرﺎﺷﻹﺎﺑ ﻻإ ﻞﻤﺘﻜﻳ ﻻ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا اﺬﻫ نأ ﺎﻧﺪ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫ مﺎﺴﻗأ أ ﻢﻠﻌﻟا ﻊﻣ و اﺪﺣاو ﺎﻋﻮﻧ ﺖﺴﻴﻟ ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫ ن ﺐﺴﲝ ﻒﻠﺘﲣ ﺎﳕإ جرﺪﻨﺗ ﱵﻟا مﺎﺴﻗﻷاو عاﻮﻧﻷا و حﺮﺸﻟا ﻦﻣ ﺔﻠﲨ ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻴﻓو ﺎﻬﺘﲢ .ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫ مﺎﺴﻗﻷ ﻞﻴﺼﻔﺘﻟا :ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا مﺎﺴﻗأ ﻟا ﻢﺴﻘﻨﺗ و مﺎﺴﻗأ ﺔﻌﺑرأ ﱃإ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘ تارﺎﺒﺘﻋا ةﺪﻌﻟ ﻚﻟذ ) 4 ( :  :لوﻷا رﺎﺒﺘﻋﻻا و لﻮﻤﺸﻟا .عﺎﺴﺗﻻا  رﺎﺒﺘﻋﻻا :ﻲﻧﺎﺜﻟا وأ ﺎﻬﻴﻠﻋ قﺎﻔﺗﻻا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ .فﻼﺘﺧﻻا  رﺎﺒﺘﻋﻻا :ﺚﻟﺎﺜﻟا و ﺔﻴﻟﻼﻘﺘﺳﻻا .ﺔﻴﻌﺒﺘﻟا  :ﻊﺑاﺮﻟا رﺎﺒﺘﻋﻻا و داﺪﻤﺘﺳﻻا .رﺪﺼﳌا 1 ،ﻲﻛوﺮﻟا ﺪﻤﳏ ـ ،ﻲﻬﻘﻔﻟا ﺪﻴﻌﻘﺘﻟا ﺔﻳﺮﻈﻧ ص 44 . 2 ،ﲑﺒﺷ نﺎﻤﺜﻋ ـ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻂﺑاﻮﻀﻟاو ﺔﻴﻠﻜﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص 18 ، 19 . 3 ،ﲑﺒﺷ نﺎﻤﺜﻋ ـ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻂﺑاﻮﻀﻟا و ﺔﻴﻠﻜﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص ، 19 . 4 ،ﻪﲪرﺎﺑ ﺪﲪأ ﺪﻤﳏ ﺖﻨﺑ فﺎﻔﻋ ـ لزاﻮﻨﻟا مﺎﻜﺣأ ﺞﻳﺮﺨﺗ ﻲﻓ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺮﺛأ -ةأﺮﳌا لزاﻮﻧ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻘﻴﺒﻄﺗ ﺔﻴﻠﻴﺻﺄﺗ ﺔﺳارد -ﱃإ ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻩرﻮﺘﻛد ﺔﻟﺎﺳر ﻢﺴﻗ ،ىﺮﻘﻟا مأ ﺔﻌﻣﺎﺟ :ﺔﻳدﻮﻌﺴﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻜﻠﻤﳌا) ،ﻪﻘﻔﻟا ﺔﺒﻌﺷ ﺔﻴﻋﺮﺸﻟا ﺎﻴﻠﻌﻟا تﺎﺳارﺪﻟا 1436 ص،(ه 43 .

(25)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو 13 رﺎﺒﺘﻋﻻا :لوﻷا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻢﺴﻘﻨﺗ و ﻞﺋﺎﺴﻤﻠﻟ رﺎﺒﺘﻋﻻا اﺬﻬﺑ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا مﺎﺴﻗأ ثﻼﺛ ﻰﻟإ عوﺮﻔﻟا  1  : لوﻷا ﻢﺴﻘﻟا : ﲏﺒﻨﻳ ﱵﻟا ىﱪﻜﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا و ﻞﺋﺎﺴﳌا ﻦﻣ ﻪﻟ ﺮﺼﺣ ﻻ ﺎﻣ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻟا ﰲ عوﺮﻔ ﻪﻘﻔﻟا باﻮﺑأ ﻞﺟ ﺎﻤﻠﻗو ، ﳜ و . ﻪﻘﻔﻟا باﻮﺑأ ﻦﻣ بﺎﺑ ﺎﻬﻨﻣ ﻮﻠ ﱪ ﻜﻟا ﺲﻤﳋا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻰﻤﺴﺗ ى  2  .  . ﺎﻫﺪﺻﺎﻘﻤﺑ رﻮﻣﻷا  . ﻚﺸﻟﺎﺑ لوﺰﻳ ﻻ ﻦﻴﻘﻴﻟا  .ﺮﻴﺴﻴﺘﻟا ﺐﻠﺠﺗ ﺔﻘﺸﻤﻟا  .لاﺰﻳ رﺮﻀﻟا  . ﺔﻤﻜﺤﻣ ةدﺎﻌﻟا و ةﺪﻋﺎﻗ ﺎﻬﻴﻟإ فﺎﻀﻳ ﻪﻟﺎﻤﻫإ ﻦﻣ ﻰﻟوأ مﻼﻜﻟا لﺎﻤﻋإ "  3  ". ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻢﺴﻘﻟا : ا ﺪﻋاﻮﻘﻟ و ﺎﻋﺎﺴﺗا ﻞﻗﻷا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻻﻮﴰ و ،ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا ىﱪﻜﻟا ﺲﻤﳋا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻦﻣ ﳎ ﻦﻣ ﻖﻴﺿأ ﺎ ﻻﺎ و ىﱪﻜﻟا . ﻪﻘﻔﻟا باﻮﺑأ ﻦﻣ ةﲑﺜﻛ باﻮﺑﻷ ﺔﻠﻣﺎﺷ ﺖﻧﺎﻛ نإ ﻲﻧﺎﺜﻟا رﺎﺒﺘﻋﻻا : و ﲔﻤﺴﻗ ﱃإ رﺎﺒﺘﻋﻻا اﺬﻫ ﻖﻓو ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻢﺴﻘﻨﺗ  4  : لوﻷا ﻢﺴﻘﻟا ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻖﻔﺘﻣ ﺪﻋاﻮﻗ : و ، ﻢﺴﻘﻨﺗ ﲔﻋﻮﻧ ﱃإ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻖﻔﺘﳌا ﺪﻋاﻮﻘﻟا :  ﻴﻠﻋ ﻖﻔﺘﻣ ﺪﻋاﻮﻗ و ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺐﻫاﺬﳌا ﻊﻴﲨ ﲔﺑ ﺎﻬ . ىﱪﻜﻟا ﺲﻤﳋا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻲﻫ  ﺐﻫاﺬﳌا ﺮﺜﻛأ ﲔﺑ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻖﻔﺘﻣ ﺪﻋاﻮﻗ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺮﺸﻋ ﻊﺴﺘﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟﺎﻛ ﻞﺜﻣ :ةﺪﻋﺎﻗ " ﻻ دﺎﻬﺘﺟﻻا دﺎﻬﺘﺟﻻﺎﺑ ﺾﻘﻨﺑ " ، " ﻊﺒﺗ ﻊﺑﺎﺘﻟا ". ﻢﺴﻘﻟا :ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻬﻴﻓ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺪﻋاﻮﻗ ﺎ، و : ﲔﻋﻮﻧ ﱃإ ﻢﺴﻘﻨﺗ فﻼﺘﺧﻻا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻲﻫ  ﺐﻫاﺬﳌا ءﺎﻬﻘﻓ ﲔﺑ ﺎﻬﻴﻓ ﻒﻠﺘﺨﳌا ﺪﻋاﻮﻘﻟا :ﻞﺜﻣ " ﻩذﺎﲣا مﺮﺣ ﻪﻟﺎﻤﻌﺘﺳا مﺮﺣ ﺎﻣ ".  ﺪﺣاﻮﻟا ﺐﻫﺬﳌا ﻞﺧاد ﺎﻬﻴﻓ ﻒﻠﺘﺨﳌا ﺪﻋاﻮﻘﻟا :ﻞﺜﻣ نﺎﻴﺼﻌﻟا ﻻ مأ ﺺﻴﺧﱰﻟا ﰲﺎﻨﻳ ﻞﻫ . رﺎﺒﺘﻋﻻا :ﺚﻟﺎﺜﻟا : ﺔﻴﻌﺒﺘﻟاو لﻼﻘﺘﺳﻻا اﺬﻫ ﻖﻓو ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﻢﺴﻘﻨﻳو ﲔﻋﻮﻧ ﱃإ رﺎﺒﺘﻋﻻا  5  : 1 ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا بﻮﻘﻌﻳ : ﻢﻴﺴﻘﺘﻟا اﺬﻫ ﺮﻈﻨﻳ ـ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص ، 118 ،ﻮﻧرﻮﺒﻟا ، ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺔﻋﻮﺳﻮﻣ ط) ، 1 ﺆ ﻣ :توﲑﺑ ، ،ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﺔﺴﺳ 1416 ،ه 1996 ج ،( م 01 / ص 32 . 2 ﻦﺑ ﻞﻴﻠﺧ ـ ،يﺪﻠﻜﻴﻛ ﺐﻫﺬﻤﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﻲﻓ ﺐﻫﺬﻤﻟا عﻮﻤﺠﻤﻟا ط) ، 1 ، 1414 ،ه 1994 ص ،(م 34 . 3 ،ﻮﻧرﻮﺒﻟا ـ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺔﻋﻮﺳﻮﻣ ج ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 01 / ص 32 . 4 ،ﻮﻧرﻮﺒﻟا :ﻢﻴﺴﻘﺘﻟا اﺬﳍ ﺮﻈﻨﻳ ـ ﻟا ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﻤ ج ، 01 ص | 33،34 ،ىﺮﻘﳌا . ﺪﻋاﻮﻘﻟا ج ، 01 / ص 110،111 . 5 بﻮﻘﻌﻳ :ﻞﻴﺜﻤﺘﻟا و ﻢﻴﺴﻘﺘﻟا اﺬﳍ ﺮﻈﻨﻳ ـ ،ﲔﺴﺣﺎﺒﻟا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ص ، 127 .

(26)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو  و ﺔﻠﻘﺘﺴﻣ ﺪﻋاﻮﻗ ﺎﻫﲑﻏ ﻊﺒﺘﺗ ﻻ ﱵﻟا ﻲﻫ ىﱪﻜﻟا ﺲﻤﳋا ﺪﻋاﻮﻘﻟﺎﻛ (ﺔﻴﻠﺻﻷا) .  ىﺮﺧأ ﺪﻋاﻮﻘﻟ ﺔﻌﺑﺎﺘﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﱪ ﻌﻟا " ةﺪﻋﺎﻘﻛ ظﺎﻔﻟﻸﻟ ﻻ ﱐﺎﻌﻤﻠﻟ دﻮﻘﻌﻟا ﰲ ة و " ﱐﺎﺒﳌا . رﺎﺒﺘﻋﻻا :ﻊﺑاﺮﻟا و ﺎﻬﻠﻴﻟد ﺎﻫرﺪﺼﻣ ﻰﻟإ ﻢﺴﻘﻨﻳ و ﻦﻴﻋﻮﻧ ) 1 ( :  ﺎﻬﻴﻠﻋ صﻮﺼﻨﻣ ﺪﻋاﻮﻗ و بﺎﺘﻜﻟا ﰲ .ﺔﻨﺴﻟا  ﺪﻋاﻮﻗ .ﺔﻄﺒﻨﺘﺴﻣ ﺚﺤﺒﻟا ناﻮﻨﻋ ﻊﻣ ﺎﻴﺷﺎﲤ و مﺎﻘﳌا ﺐﺟﻮﺘﺴﻳ ،ﺎﻬﻣﺎﺴﻗأ ﻰﻠﻋ فﻮﻗﻮﻟا و ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا مﻮﻬﻔﻣ نﺎﻴﺑ ﺪﻌﺑ ﺎﻣ اﺬﻫ و ﺔﺳارﺪﻟا ﻞﳏ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋﻻ ﺎﻬﺘﲢ جرﺪﻨﺗ ﱵﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا و ﺎﻬﻣﻮﻬﻔﻣ نﺎﻴﺒﺑ رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﻰﻠﻋ ءﻮﻀﻟا ﻂﻴﻠﺴﺗ ءﺎﺷ نإ ﱄاﻮﳌا ﺚﺤﺒﳌا ﰲ نﻮﻜﻴﺳ . ﷲا 1 ﻂﻴﻄﻗﻮﺑ ﺮﻫزﻷا ـ ، ﺪﻴﻌﻟا ﻖﻴﻗد ﻦﺑﻻ مﺎﻜﺣﻷا مﺎﻜﺣإ بﺎﺘﻛ ﻦﻣ ﺔﺟﺮﺨﺘﺴﻤﻟا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﺔﻴﻠﻛ ،نرﺎﻘﳌا ﻪﻘﻔﻟا ﺔﺒﻌﺷ ،ﲑﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر ، ،ﺮﺋاﺰﳉا ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﺑوﺮﺧ ،ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا 1433 ،ه 2012 ص ،م 35 .

(27)

ةﺪﻋﺎـﻗ مﻮﻬﻔﻣ :ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا

"

ﺎﻬﻣﺎﺴﻗأ ﻢﻫأ و "راﺮﺿ ﻻ و رﺮﺿ ﻻ

.

:لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا

ةﺪﻋﺎـﻘﻟا ﻞﺻأ

.

ةﺪﻋﺎـﻘﻟا تادﺮﻔﻣ حﺮﺷ :ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

.

رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ مﺎﺴﻗأ :ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

.

(28)

:لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا رﺮﻀﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺔﻘﻴﻘﺣ ﺎﻬﺘﻟدأو ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ةﺪﻋﺎﻗ مﻮﻬﻔﻣ " راﺮﺿ ﻻو رﺮﺿ ﻻ " ﺎﻬﻣﺎﺴﻗأ ﻢﻫأو ﻘﻟا ﻩﺬﻫ تﻻﺎ ا ﻒﻠﺘﳐ ﰲ ﺔﻌﺳاو تﺎﻘﻴﺒﻄﺗ ﺎﳍو ،ﻲﻣﻼﺳﻹا ﻪﻘﻔﻟا ﰲ ﺎﻧﺎﺷ ﺎﻬﻠﺟأو ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻢﻫأ ﻦﻣ ةﺪﻋﺎ ﻪﻘﻔﻟا ﻦﻣ ﺎﻬﻴﻓ ﻞﺑ ،ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﻪﻔﺼﻧ ﻦﻤﻀﺘﺗ ﺎﻬﻠﻌﻟو ، ﻪﻟ ﺮﺼﺣ ﻻﺎﻣ ، وأ ﻊﻓﺎﻨﳌا ﺐﻠﳉ ﺎﻣإ مﺎﻜﺣﻷا نﺈﻓ ، رﺎﻀﳌا ﻊﻓﺪﻟ ضﺮﻌﻟاو لﺎﳌاو ﺲﻔﻨﻟاو ﻦﻳﺪﻟا ﻆﻔﺣ ﻲﻫ ﱵﻟا ﺲﻤﳋا تﺎﻳروﺮﻀﻟا ﻊﻓد ﺎﻬﻴﻓ ﻞﺧﺪﻴﻓ ) 1 ( . ﰲ ﺎﳍ نﻮﻨﻌﻣ ﺔﻤﻴﻈﻌﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﻩﺬﻫ نأ ﺎﻤﻛ ب ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﺐﺘﻛ ﻦﻣ ﲑﺜﻛ " لاﺰﻳ رﺮﻀﻟا " ﻞﻌﺟو ﺮ ﻛ يﻮﺒﻧ ﺚﻳﺪﺣ ﺺﻧ ﺎﻬﻗﻮﻄﻨﻣ نﺎﻛ ﺎﳌ ﻦﻜﻟو ،ﺎﳍ ﻼﺻأو ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻼﻴﻟد ﻪﺑ ﺎﻧﱪﻋ ﺎﻣ ﺎﻫﻮﻔﻟﺆﻣ ﻊﻣاﻮﺟ ﻦﻣ ﺪﻌﻳ ﻮﻫو ﱘ .ﺔﻴﻠﻜﻟا ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا رﺎﺴﻣ رﺎﺳ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﻪﻤﻠﻛ :لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﻞﺻأ ﻩاور ﺎﻣ ﻪﻟ قﺮﻄﻟا دﻮﺟأ ﻞﻌﻟو ،ﻪﺑ اﻮﺠﺘﺣاو ﻢﻠﻌﻟا ﻞﻫأ ﲑﻫﺎﲨ ﻪﻠﻘﻧ ﱘﺮﻛ يﻮﺒﻧ ﺚﻳﺪﺣ ﺺﻧ ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﻩﺬﻫ ﻩﲑﻏو ﻢﻛﺎﳊا ﻮ ﺳر نأ ﻪﻨﻋ ﷲا ﻲﺿر يرﺪﳋا ﺪﻴﻌﺳ ﰊأ ﻦﻋ ﻰﻠﺻ ﷲا ل :لﺎﻗ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا » ،راﺮﺿ ﻻو رﺮﺿ ﻻ ﻦﻣ ﻪﻴﻠﻋ ﷲا قﺎﺷ قﺎﺷ ﻦﻣو ﷲا ﻩرﺎﺿ رﺎﺿ  2  «. :ﻮﻫو يرﺎﺨﺒﻟا ﺢﻴﺤﺻ ﰲ درو ﺚﻳﺪﳊا ﻦﻣ ﱐﺎﺜﻟا ﺮﻄﺸﻟاو » ﻣﺎﻴﻘﻟا مﻮﻳ ﻪﻴﻠﻋ ﷲا قﺎﺷ قﺎﺷ ﻦﻣ ﺔ ) 3 ( «. :لﺎﻗ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮﺳر نأ ﺔﻣﺮﺻ ﰊأ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻣ ﻪﻨﻨﺳ ﰲ دواد ﰊﻷو » رﺎﺿ رﺎﺿ ﻦﻣ قﺎﺷ ﻦﻣو ﻪﺑ ﷲا ﻪﻴﻠﻋ ﷲا قﺎﺷ  4  «. :لﺎﻗ ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮﺳر نأ ﻪﻴﺑأ ﻦﻋ ﱐزﺎﳌا ﻲﳛ ﻦﺑ وﺮﻤﻋ ﻦﻋ ﻼﺳﺮﻣ ﻚﻟﺎﳌو » اﺮﺿ ﻻو رﺮﺿ ﻻ ر ) 5 ( «. ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮﺳر نأ ﺖﻣﺎﺼﻟا ﻦﺑ ةدﺎﺒﻋ ﻦﻋ.... نﺎﻤﻴﻠﺳ ﻦﺑ ﻞﻴﻀﻓ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻣ ﻪﺟﺎﻣ ﻦﺑﻻو »: ﻰﻀﻗ راﺮﺿ ﻻو رﺮﺿ ﻻ نأ  6  «. 1 ىوﺪﻨﻟا ﺪﲪأ ﻲﻠﻋ ـ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ، ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 286 . 2 ـ ،يرﻮﺑﺎﺴﻴﻨﻟا ﻢﻛﺎﳊا ﻦﻴﺤﻴﺤﺼﻟا ﻰﻠﻋ كرﺪﺘﺴﻤﻟا ، ) ج ،(ت ب ،ﰊﺮﻌﻟا بﺎﺘﻜﻟا راد :نﺎﻨﺒﻟ ،ط ب 57 . 3 ،ﺮﺠﺣ ﻦﺑا ـ يرﺎﺒﻟا ﺢﺘﻓ يرﺎﺨﺒﻟا ﺢﻴﺤﺻ حﺮﺸﺑ ط) ، 1 ج ،( ﺮﻜﻔﻟا راد :نﺎﻨﺒﻟ ، 3 / ص 128 . 4 ،يدﺎﺑأ ﻢﻴﻈﻌﻟا ﻖﳊا فﺮﺷ ـ دوواد ﻲﺑأ ﻦﻨﺳ حﺮﺷ ﻰﻠﻋ دﻮﺒﻌﻤﻟا نﻮﻋ ط) ، 2 ﻜﻣ :ةرﻮﻨﳌا ﺔﻨﻳﺪﳌا ، ،ﺔﻴﻔﻠﺴﻟا ﺔﺒﺘ 1388 ،ه 1969 ،(م ج 10 / ص 64 . 5 ،ﰊﺮﻌﻟا ﻦﺑ ﺮﻜﺑ ﰊأ ـ حﺮﺷ ﻲﻓ ﺲﺒﻘﻟا ﺄﻃﻮﻣ ﺲﻧأ ﻦﺑ ﻚﻟﺎﻣ ، ط) 01 ، 1992 (م ج ، 3 ص / 928 . 6 ،يﲑﺻﻮﺒﻟا ﻆﻓﺎﳊا ـ ،ﻪﺟﺎﻣ ﻦﺑا ﺪﺋاوز ﻲﻓ ﺔﺟﺎﺟﺰﻟا حﺎﺒﺼﻣ ط) 1 ،نﺎﻨﳉا راد ، 1406 ﻢﻗر ﺚﻳﺪﺣ ،تﻮﳊا ﻒﺳﻮﻳ لﺎﻤﻛ :ﱘﺪﻘﺗ و ﺔﺳارد ،(ه 827 ، ج 02 ص / 33 .