Liquiditeitsrisico is het risico doordat niet kan worden voldaan aan actuele (en potentiële) verplichtingen of het leveren van onderpand op de vervaldatum. Het bestaat uit twee componenten:
Financierings-liquiditeitsrisico: het risico dat aan verwachte en onverwachte vraag naar contanten van depositohouders, polishouders en andere contractuele partijen niet kan worden voldaan zonder onaanvaardbare verliezen te lijden of de bedrijfsvoering te schaden.
Markt-liquiditeitsrisico: dit risico heeft te maken met het onvermogen om activa in kasstromen om te zetten door ongunstige marktomstandigheden of -ontwrichtingen. Het heeft dus in zekere zin te maken met marktrisico. Markt-liquiditeitsrisico heeft betrekking op de liquide waardegevoeligheid van een portofolio door veranderingen in de grootte van de korrekties op de kasstromen en veranderingen in marktwaarde. Het is bovendien gerelateerd aan de onzekere tijdsschaal voor het realiseren van liquide waarde van activa.
7.5.1 Beheer van liquiditeitsrisico
Het beheer van liquiditeitsrisico heeft twee zuilen en is een combinatie van enerzijds het beheren van financieringsbronnen en anderzijds het bewaken van een portefeuille bestaande uit bezittingen waarvoor een vraag bestaat in de markt en die geliquideerd kunnen worden als dekking tegen onverwachte ontwrichtingen van kasstromen.
Central Risk Management heeft een beleid en structuur ontwikkeld voor een degelijk liquiditeitsrisicobeheer. Het primaire doel is te garanderen dat Fortis voldoende contanten en liquide middelen aanhoudt om ten alle tijden aan de huidige en toekomstige financiële verplichtingen te voldoen, tijdens normale en abnormale omstandigheden. Dit dient het geval te zijn voor elke valuta waarin Fortis een positie heeft uitstaan, voor alle Bank-, Verzekerings- en Holdingbedrijven, inclusief de voor bijzondere doeleinden opgerichte entiteiten (Special Purpose Entities).
Het beheer van liquiditeitsrisico dient te stroken met een strategie die waardecreatie als doel heeft. Zodoende heeft Fortis besloten niet tot een implementatie over te gaan van een maximalisatiebeleid (het streven van een zo liquide mogelijk samenstelling), maar een beleid in werking heeft gesteld dat gericht is op optimalisatie. Het gewenste liquiditeitsprofiel zou zowel de kredietwaardigheid van Fortis moeten ondersteunen als moeten bijdragen aan de winstgevendheid.
Het Fortis Risk & Capital Committee (RCC) zet de lijnen uit voor de tolerantie en formuleert de strategie ten opzichte van alle risicofactoren, waaronder het liquiditeitsrisico.
Het Fortis Risk Committee (FRC) is verantwoordelijk voor de bewaking van het liquiditeitsrisico binnen Fortis. FRC delegeert de bewaking en acceptatie van liquiditeitsrisico op basis van een met liquiditeitslimieten vastgestelde structuur als volgt:
• aan de ALCO/MPC: het structurele beheer van liquiditeitsrisico van Fortis Bank, bepaald door de ALM en uitgevoerd door Global Markets
• aan de MPBRC en ALCO/MPC (in opeenvolgende volgorde): het structurele beheer van liquiditeitsrisico in niet Euro-valuta, die niet wordt beheerd door een lokale ALM, vastgesteld en uitgevoerd door Global Markets
• aan de MPBRC en ALCO/MPC (in opeenvolgende volgorde): het operationele en contingent beheer (beheer van onverwachte gebeurtenissen) van liquiditeitsrisico van Fortis Bank, bepaald en uitgevoerd door Global Markets.
• aan het Insurance Risk Committee: het potentiele, operationele en structurele beheer van het liquiditeitsrisico van de Fortis Verzekeringsbedrijven.
Deze risicostructuur wordt aangevuld door het Liquidity & Funding Competence Center (LFCC) dat als sectoroverschrijdend platform fungeert voor een dialoog en uitwisseling van informatie omtrent kwesties op het gebied van liquiditeitisrisico-management.
Binnen Fortis is Global Markets de ’lender of last resort‘ die de ultieme toegang heeft tot de centrale banken of professionele financiële markten. Deze ‘ultieme kredietverlener’ heeft de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor de financiering van alle bedrijfsactiviteiten en Fortis-entiteiten, inclusief zijn eigen financiering of die van de voor bijzondere doeleinden opgerichte entiteiten.
7.5.2 Rapportage van liquiditeitsrisico
Om het gebruik van de liquiditeit van het Bankbedrijf, Verzekeringsbedrijf en de algemene rekening te bewaken heeft CRM een rapportagestructuur opgericht. De rapportage wordt verwezenlijkt in samenwerking met Global Markets voor de korte termijn liquiditeitsrisico, ALM Bank en Verzekeringen en de Holding Financieringsbedrijven voor de middellange termijn liquiditeitsrisico. Hierdoor is men in staat de liquiditeitsprofielen te analyseren van de balansen van de verschillende entiteiten, waaronder de belangrijke financieringsentiteiten in de vorm van SPE’s. Hierbij wordt ook bijzondere aandacht besteed aan in zekerheid gestelde activa en de financiering hiervan.
7.5.3 Liquiditeitslimieten
Buiten de rapportagestructuur, heeft Fortis een kader geformuleerd voor liquiditeitslimieten voor de drie desks in Brussel, New York en Hong Kong. De liquiditeitslimieten richten zich op het korte termijn liquiditeitsrisico en stellen limieten vast voor een dag (overnight of O/N), morgen/de dag daarna (T/N) en spot/de volgende dag (S/N). Verdere uitwerkingen voor een periode van een week en een maand is behouden voor een later stadium. De O/N-limieten worden per definitie als meest belangrijke aangezien, terwijl de T/N- en S/N-limieten ook noodzakelijk zijn en worden gebruikt om toenames in de liquiditeitsverschillen in een vroeg stadium te identificeren. Deze limieten gelden alleen voor financieringsverschillen die niet door zekerheden zijn gedekt.
De treasury-activiteiten in Merchant Banking, die over drie centrale punten en tijdzones zijn verdeeld, houdt in dat openstaande posities kunnen worden overgedragen van achtereenvolgens Hong Kong, België tot New York. Er zijn afzonderlijke limieten vastgesteld voor Hong Kong, België en New York. Zodoende dient New York als ‘lender of last resort’ en wordt de USD als ultieme valuta gezien.
7.5.4 Liquiditeitsrampenplan
Het liquiditeitsrampenplan (Contingency Funding Plan) treedt in werking wanneer de liquiditeitspositie van Fortis in gevaar komt door interne en externe uitzonderlijke omstandigheden die eventueel kunnen resulteren in een liquiditeitscrisis. Het doel hiervan is de liquiditeitsbronnen te beheren zodat de bedrijfsactiviteiten niet in gevaar komen en excessieve financieringskosten binnen de perken worden gehouden.
Tijdens een crisis zijn adequate informatiestromen van cruciaal belang voor snelle beslissingen en het vermijden van onnodige verergeren van lopende kwesties. In dit kader zorgt het liquiditeitscalamiteitenplan dat de interne communicatiestromen tijdig, duidelijk en onbelemmerd verlopen. Bovendien maakt dit plan het mogelijk dat de geschikte externe communicatiestromen de juiste informatie afleveren aan marktdeelnemers, werknemers, klanten, kredietverleners, toezichthouders en aandeelhouders. De afdeling Communicatie is hier normaal gesproken bij betrokken. Dit plan heeft zijn diensten bewezen tijdens de Amerikaanse subprime-crisis in 2007.
Elk entiteit van Fortis die een toegangspoort heeft tot de financiële markten heeft een dubbele verantwoordelijkheid met betrekking tot liquiditeitscrisisbeheer. Deze entiteiten dienen in staat te zijn verantwoordelijkheden te nemen betreffende de eigen valuta en, indien van toepassing en zonodig, een bijdrage te leveren aan de groepsbrede beheersing van eent liquiditeitscrisis van Fortis. Deze entiteiten dienen hun eigen liquiditeitsrampenplan en hun eigen locale liquiditeitcrisis-comité te hebben die ter plekke een liquiditeitscrisis het hoofd kan bieden. Het plan moet zijn aangepast aan de specifieke kenmerken van de locale regelgeving, de locale converteerbare of niet-converteerbare valuta’s en de specifieke bedrijfsactiviteiten.
7.5.5 Financieringsbronnen
De deposito’s van klanten (particulieren, zakelijk, ondernemingen) vormen een belangrijk onderdeel van de primaire financieringsbronnen van de bankactiviteiten. Betaalrekeningen en spaargelden van particulieren zijn weliswaar direct of op korte termijn opvraagbaar, maar leveren niettemin een belangrijke bijdrage aan de stabiliteit van de financieringsbasis op de lange termijn. Deze stabiliteit staat of valt met het behoud van het vertrouwen van de rekeninghouder in de solvabiliteit en goede liquiditeitsbeheer van Fortis. Voor korte termijnfinanciering (gedekt en ongedekt) wordt een beroep op professionele markten gedaan. Niet door zekerheden gedekte kredietverlening wordt beperkt door het limietensysteem dat een bovengrens stelt aan ongedekte positieverschillen. De uitgifte van kortlopend en langlopend papier wordt centraal bewaakt en het beroep op de financiële markten wordt gecoördineerd door het Global Liquidity &
Funding Team.
7.5.6 Liquiditeitsverschil
In de onderstaande tabel zijn de activa en verplichtingen van Fortis onderverdeeld op basis van de resterende contractuele looptijd. Direct opvraagbare deposito’s, spaargelden en andere activa en verplichtingen zonder vaste looptijd worden weergegeven in de kolom Zonder looptijd en worden door Fortis beschouwd als een relatief stabiele primaire bron van financiering voor de activiteiten. In de lijnen niet-financiële activa en niet niet-financiële verplichtingen in de kolom Minder dan 1 maand zijn de tijdelijke verschillen tussen de trade en settlement datum begrepen.
De looptijden van de activa en verplichtingen zijn als volgt:
Tot Zonder
1 maand 1-3 maand 3-12 maand 1-5 jaar Meer dan 5 jaar looptijd Totaal
Per 31 december 2007
Activa
Vastrentende financiële
instrumenten 117.917 36.653 53.570 78.149 149.152 10.543 445.984
Variabele rentende financiële
instrumenten 31.452 5.245 10.856 29.189 63.747 65.653 206.142
Niet-rentedragende financiële
instrumenten 12.905 2.178 1.638 1.515 20.088 59.693 98.017
Niet-financiële activa 47.369 10.689 11.553 9.415 12.367 29.643 121.036
Totaal activa 209.643 54.765 77.617 118.268 245.354 165.532 871.179
Verplichtingen Vastrentende financiële
instrumenten 198.272 51.787 38.462 33.118 34.644 23.092 379.375
Variabele rentende financiële
instrumenten 32.382 16.889 9.855 30.651 19.197 132.108 241.082
Niet-rentedragende financiële
instrumenten 6.975 2.211 5.503 12.070 27.343 64.368 118.470
Niet-financiële verplichtingen 33.616 4.774 8.394 12.311 12.731 26.232 98.058
Totaal verplichtingen 271.245 75.661 62.214 88.150 93.915 245.800 836.985
Netto liquiditeitsverschil - 61.602 - 20.896 15.403 30.118 151.439 - 80.268 34.194
Per 31 december 2006
Totaal activa 185.994 46.461 71.606 112.548 233.301 125.319 775.229
Totaal verplichtingen 241.453 69.409 58.867 84.819 78.521 220.609 753.678
Netto liquiditeitsverschil - 55.459 - 22.948 12.739 27.729 154.780 - 95.290 21.551
Per 31 december 2005
Totaal activa 180.839 48.090 76.573 117.620 202.731 103.141 728.994
Totaal verplichtingen 255.844 65.497 58.241 67.493 69.933 192.330 709.338
Netto liquiditeitsverschil - 75.005 - 17.407 18.332 50.127 132.798 - 89.189 19.656