أ . جﺎﺤﻟا ﻮﻤﺣ ﺔﯿﺒھذ
وزو يﺰﯿﺗ ﺔﻌﻣﺎﺟ
ﺔﻠﻤﺠﻟا تﺎﯿﻧﺎﺴﻟ ﻦﻣ لﺎﻘﺘﻧﻻا ّﻢﺗ ﻒﯿﻛ ﻞﺻاﻮﺘﻠﻟ ﺪﯾﺪﺠﻟا مﻮﮭﻔﻤﻟا ﺖﺒﺛأ
بﺎﻄﺨﻟا تﺎﯿﻧﺎﺴﻟ ﻰﻟا .
ﺪﻨﻋ ةﺮﺻﺎﻌﻤﻟا تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ﺖﻔﻗو نأ ﺪﻌﺒﻓ ﺔﻠﻤﺠﻟا دوﺪﺣ
طوﺮﺷ ﻰﻠﻋ ةﺮّﻓﻮﺘﻣ ةﺪﺣو ﺎﮭّﻧأ ﻰﻠﻋ ﺖﻔﺻوو اﺮﯿﺒﻛ ﺎﻣﺎﻤﺘھا ﺖﻗﻻ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺗﻮﺼﻟا تاﺪﺣﻮﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﮭﺘﺳارد ﻲﻓ تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا تﺰّﻛر ﺎﻣﺪﻌﺑو ،مﺎﻈﻨﻟا ،ﻲﻠﯾﻮﺤﺘﻟا ﻮﺤﻨﻟا ﻊﻣ ﺔﻠﻤﺠﻟا مﺎﺴﻗﺄﺑو ﺔﻠﻤﺠﻟﺎﺑ ّﻢﺛ تاﻮﺻﻷا ﻢﻠﻋ ﻊﻣ ةﺰّﯿﻤﻤﻟا ﻻّوأ ةﺮﻘﻔﻟا ﻊﻣ بﺎﻄﺨﻟا ﻰﻟا ﻞﺼﺘﻟ ﺔﻠﻤﺠﻟا زوﺎﺠﺘﺑ مﻮﻘﺗ تاﺮﻘﻔﻟا ﻞﺴﻠﺴﺗ ّﻢﺛ
ﺎﯿﻧﺎﺛ . ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ّنأ ﺪﺠﻧ ﺔﻤﯾﺪﻘﻟا تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ﻰﻠﻋ ءﻮﻀﻟا ﺎﻨﯿﻘﻟأ اذﺈﻓ ﻲﺘﻟا تاﺮﯿﻐﺘﻟاو ،ﺎﮭﻠﺒﻗ ةرﻮﻠﺒﺘﻣ ﻦﻜﺗ ﻢﻟ ةﺪﯾﺪﺟ تارﻮﺼﺗ تﺪﺟوأ ﺔﯿﺑورﻷا
ﺔﯿﻠﺧاد ةروﺮﺿ ﺖﻧﺎﻛ ﺎﻣ رﺪﻘﺑ ،ﺮﺸﺒﻟا ﻞﻌﻓ ﻦﻣ ﻦﻜﺗ ﻢﻟ ﺔﻐﻠﻟا ﺖﺑﺎﺻأ .
اﺮﻘﻟا دﺎﺠﯾا ﻦﻣ نرﺎﻘﻤﻟا ﻮﺤﻨﻟا ﺢﻤﺳ ﺪﻘﻟ ضّﺮﻌﺘﯾو ،تﺎﻐﻠﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﺑ
ﻰﻟا ﺪﯾﺪﺠﺘﻟا اﺬھ ﺎﻋد ﺪﻗو ،ﺮﺸﻋ ﻊﺳﺎﺘﻟا نﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻒﺼّﻨﻟا ﻊﻣ ﺪﯾﺪﺠﺘﻠﻟ ﻒﺻﻮﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﺪﻨﻋ ﺎﯿﻠﺧاد ﺔﻐﻠﻟا ﺖﺑﺎﺻأ ﻲﺘﻟا تاﺮّﯿﻐﺘﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗ .
ﺬﺧﺆﯾ ﺎﻤﻓ
بﺎﻄﺨﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﺑ ﺢﻤﺴﯾ ﻢﻟ ﮫّﻧأ ﻮھ ﻲﺨﯾرﺎﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻠﻋ ﻰﻠﻋ ﺎھدﻮﺟوو ﺔﻐﻠﻟا نﺎﯿﻜﺑ ﺎﮭﻄﺑﺮﺗ ﺔﺠﻟﺎﻌﻣ .
ّﻣأ دوﺪﺤﻟ ﺎھزوﺎﺠﺘﺑ اﺮّﯿﻐﺗ تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا تﺪﮭﺷ ﺪﻘﻓ ،ﺚﯾﺪﺤﻟا ﺮﺼﻌﻟا ﻲﻓ ﺎ
ﺎﻇﻮﻔﻠﻣ ﺮﯿﺧﻷا اﺬھ ﺢﺒﺻأ ﺚﯿﺣ ،بﺎﻄﺨﻟﺎﺑ ﻰﻋﺪﯾ ﺎﻤﺑ ﺎﮭﻣﺎﻤﺘھإ اﺬﻛو ﺔﻠﻤﺠﻟا ﺔﻄﺑاﺮﺘﻤﻟا ﻞﻤﺠﻟا ﻦﻣ ﻊﺑﺎﺘﺗ ّﻻإ بﺎﻄﺨﻟا ﺎﻤﻓ ،ﺮﺻﺎﻨﻋ ةّﺪﻋ ﮫﻘﯿﻘﺤﺘﻟ ﻲﻋﺪﺘﺴﯾ ﺔﯾﺎﮭﻧو ﺔﯾاﺪﺑ ﺎﮭﻟ ﺔﻟﺎﺳر ﻞﻜﺷ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﻏﺎﯿﺼﺑ مﻮﻘﺗ ﻲﺘﻟا .
بﺎﻄﺨﻟا ّنإ ﻲﺘﻟا ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻲﻓ ﺪﺟﻮﯾ ﺎّﻤﻣ ﻮﻠﺨﯾ ﻻ ﻲﻧﺎﺴﻠﻟا رﻮﻈﻨﻤﻟا ﻦﻣ
ﺎھﺮﺒﺘﻌﯾ
"
ﻲﻨﯿﺗرﺎﻣ يرﺪﻧا
"
A.Martinet ﺮﻐﺻأ
ﺔﯿﻠﻛ ةرﻮﺼﺑ ﻞّﺜﻤﻣ ﻊﻄﻘﻣ
بﺎﻄﺨﻠﻟ ﺔﻣﺎﺗو .
ﺔﻋﻮﻤﺠﻤﺑ ﻞﻐﺸﻨﺗ ﻢﻟ تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ّنأ ﻮھ ثﺪﺣ يﺬﻟا ﺊﯿﺸﻟﺎﻓ
ةﺪﺣاو ﺔﻠﻤﺠﻟ ﺎﮭﻟوﺎﻨﺗ ﺪﻌﺑ ﻞﻤﺠﻟا ﻦﻣ .
ﻓ ﺎھروﺬﺟ ﺖﺳﺮﻏ ﻲﺘﻟا بﺎﻄﺨﻟا تﺎﯿﻧﺎﺴﻟ تﺮﮭﻇ ﺎﻣﺪﻌﺑ ﺔﻏﻼﺒﻟا ﻲ
) ﺎﻤﯾﺪﻗ ( ﺔﻗﻼﻋ دﻮﺟﻮﺑ ﻢﯿﻠﺴﺘﻟا ّﻢﺗ صﻮﺼﻨﻠﻟ يﻮﻨﺒﻟا ﻞﯿﻠﺤﺘﻟا ناﺪﯿﻣ ﻰﻟا
،بﺎﻄﺨﻟاو ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﯿﻠﺛﺎﻤﺗ هﺪﯾﺪﺤﺗ ﻢﻏر ﺎﺑﺎﻄﺧ ﺎﻣ ﺔﻠﻤﺟ نﻮﻜﺗ نأ ﻦﻜﻤﯿﻓ
ﺎﻤﻠﺜﻣ ﺎﻣﺎﻤﺗ ةﺮﯿﺒﻛ ﺔﻠﻤﺟ بﺎﻄﺨﻟا ﺢﺒﺼﯾ ﺪﻘﻓ ،ﻞﻤﺠﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﮫّﻧأ ﻰﻠﻋ ﺎﺑﺎﻄﺧ تﺎﻔﺻاﻮﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻤﺑ ﺎﮭﺘﻧﺎﻌﺘﺳﺎﺑ ﺔﻠﻤﺠﻟا نﻮﻜﺘﺳ اﺮﯿﻐﺻ
.
ﺬﺧﺄﯾ ﻢﻟ ﺎﯿﻧﺎﺴﻟ ﺪﺠﻧ ﻻ ﮫﻠﯿﺣر ﻦﻣ ﺔﻠﯾﻮﻃ ةﺮﺘﻓ ﺪﻌﺑو رﻮﺳﻮﺳ ةﺎﻓو ﺪﻌﺑ ﮫﯿﻓ كﺮﺘﯾ ﻢﻟ وأ ،ﺎﺌﯿﺷ ﮫﻨﻋ
"
رﻮﺳﻮﺳ "
ﺎﻣ لءﺎﺴﺘﻧ نأ ﺎﻨﻟو ،رﺎﺛﻵا ﻦﻣ اﺮﺛأ
ﮫﻣّﺪﻗ يﺬﻟا
"
رﻮﺳﻮﺳ "
ةﺮﺻﺎﻌﻤﻟا ﺎﻨﺗﺎﯿﻧﺎﺴﻟ ﻲﻓ ﺮّﺛأ اذﺎﻤﺑو ؟ ﮫﻧﺎﻣز تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟ
؟ لوﺎﺣ ﺪﻘﻟ
"
رﻮﺳﻮﺳ "
ﻢﻟ ﺎﻔﻠﺘﺨﻣ ﺎھﺎﺠّﺗا ﺔﻐﻠﻟ مّﺪﻘﯾ نأ ،ﻞﺒﻗ ﻦﻣ هﺪﮭﻌﻧ
ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻜﻟا عﺎﻤﺘﺟا ﻰﻟإ ﺮﯿﺸﯾ ذإ :
،ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا ،ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ،ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا
ﺎﮭﻃﺎﺒﺗراو ﺎﮭﻋﺎﻤﺘﺟا ﻲﻋﺪﺘﺴﯾ ﻲﺘﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﻲھو ،ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟاو ،ﺔﯿﻟﺎﻤﺠﻟا ﺎﯿﻄﺧ ﻻﺎﺼﯾا ﺪﻌﯾ ﻢﻟ ﮫّﻧأ ﺢﻀّﺘﯿﻟ ﮫﻟ ﺪﯾﺪﺠﻟا ﻞﻜﺸﻟﺎﺑ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ ﺎﮭﻨﯿﺑ ﺎﻤﯿﻓ ﻀﯾأ ﻲﻨﻌﯾ ﻞﺻاﻮﺘﻟا مادﺎﻣ ،تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻠﻟ ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا ﻞﻌﺟو ،ﺮﺧﻵا ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ﺎ
لﺎﺒﻘﺘﺳﻻ اﺪﻌﺘﺴﻣو ،ﺎﻛرﺪﻣو ،ﻼﻋﺎﻓو ،ﻞﻤﻌﻟا ﻰﻟإ اردﺎﺒﻣ ﻦﻜﻟو ﻊﺿﺎﺧ ﺮﯿﻏ ﺎﮭﺘﺠﻟﺎﻌﻤﻟو ،ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ةدﺎﻋﻹو
ﺎﮭﺘﻏﺎﯿﺻ ...
ﺎﮭﻠﻜﺸﯾ ﮫّﻧأ ﻰﻨﻌﻤﺑ ،ﺦﻟا
ﺔﺒﺣﺎﺼﻤﻟﺎﺑ Co-construire
ّنأ ذإ
"
ﻰﻟا يدﺆﯾ ﺎﯿﻛاردا ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا ﻰﻟا ﺮﻈﻨﻟا
ذ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﻂﻄﺨﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﻣﺎھ ﺞﺋﺎﺘﻧ ﻦﯿﻠﻋﺎﻔﻟا رودو ﻊﺿو ﻰﻠﻋو ،ﮫﺗا
ﻦﯿﻠﺻاﻮﺘﻤﻟا
"
) (1
ﺔﺒﻌﻟ ﻦﻜﻟو ،غﻼﺑﻹاو لﺎﺼﯾﻺﻟ ﺔﺒﻌﻟ بﺎﻄﺨﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻊﻣ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺪﻌﯾ ﻢﻟ ضوﺎﻔﺘﻠﻟ Négociation
ﻲﺘﻟا زﻮﻣﺮﻟا ّﻚﻓو ﺰﯿﻣﺮﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿإ ،
ﺎﯿﺠﯾرﺪﺗ ﺎﮭﺘﻃﺎﺴﺑ ﺪﻘﻔﺗ .
هﺬھ ﻲﻓ بﺎﻄﺨﻟا ﺰﻜﺗرا ﺚﯿﺤﺑ ،تﺎﯿﻨﯿﺘﺴﻟا ﺔﯾﺎﮭﻧ ﺬﻨﻣ رﻮﻣﻷا تﺮﯿﻐﺗ ﺪﻘﻟ ا ﻞﻘﺣ ﻲﻓ ةﺪﯾﺪﺟ تﺎﯿﻟﺎﻜﺷا لﺎﺧدﺎﺑ مﺎﻗ ﺚﯿﺤﺑ ﺔﯿﻧﺎﻛﻼﻟاو تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ﻰﻠﻋ ةﺮﺘﻔﻟ ﺪﮭﺸﻨﻟ تﺎﯿﻨﯿﻌﺴﺘﻟا ﻲﺗﺄﺗ ﺎﻤﻨﯿﺑ ،ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻠﯿﻔﻟاو ىﻮﺘﺤﻤﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗ ﮫﯿﻓ ﺮﻄﯿﺳ ّنأ ﺮﯾﺮﻘﺘﻟا ﺐﺠﯾو ،ﻲﻈﻔﻠﻟا ﺲﻧﺎﺠﺘﻟا تﺎﺑرﺎﻘﻣو بﺎﻄﺨﻟا ﻞﯿﻠﺤﺘﺑ مﻮﻘﺗ ﻻﺎﻤﻋأ ﺢﻠﻄﺼﻣ "
بﺎﻄﺨﻟا "
ﺎﮭﻨﻣ تﻻﺎﻤﻌﺘﺳا ةّﺪﻋ ﮫﺗاذ ّﺪﺣ ﻲﻓ ﻞﻤﺘﺤﯾ :
-1 يرﻮﺳﻮﺴﻟا مﻼﻜﻠﻟ فداﺮﻣ بﺎﻄﺨﻟا ّنإ .
-2 ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻦﻣ ﺮﺒﻛأ ظﻮﻔﻠﻣ ﻮھ وأ ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻦﻣ ﺮﺒﻛأ ةﺪﺣو بﺎﻄﺨﻟا ّنإ
مﻮﮭﻔﻤﺑ
"
اﻮﺒﯾد نﻮﺟ
"
) (2
J.Dubois
-3 ظﻮﻔﻠﻤﻟا ﻮھ مﻼﻜﻟا لﺎﻌﻓأ وأ ﻆّﻔﻠﺘﻟا تﺎﯾﺮﻈﻧ ﻦﻤﺿ بﺎﻄﺨﻟا ّنإ
ﺎﻤﻛ ،ﻦﯾﺮﺧﻵا ﻊﻣ ﺔﯿﻠﻌﻔﻟا ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ﺔﻄﻠﺳ ﻲﻓو ،ﻲﻠﻋﺎﻔﺘﻟا هﺪﻌﺑ ﻲﻓ ﻊﻗاﻮﻟا
ﺧﺪﯾ ﺚﯾﺪﺤﻟا مﺎﻘﻣ رﺎﻃا ﻲﻓ ﻞ )
،ﺐَﻃﺎﺨﻤﻟا ،ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ،بﺎﻄﺨﻟا عﻮﺿﻮﻣ
نﺎﻜﻤﻟاو نﺎﻣﺰﻟا .(
بﺎﻄﺨﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻊﻣ تءﺎﺟ ﻲﺘﻟا ةﺪﯾﺪﺠﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا هﺬھ ﻦﻣ ﺎﻗﻼﻄﻧاو )
يأ
بﺎﻄﺧ ( ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟﺎﺑ ﻰﻋﺪﯾ ﺮﺧآ ﺢﻠﻄﺼﻣ ﺮﮭﻇ ، Pragmatique
تﺄﺸﻧ ﻲﺘﻟا
ﺪﻨﻋ ةّﺮﻣ لوﻷ ﻞﻤﻌﺘﺳاو ،تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا رﺎﻃا ﻲﻓ "
لرﺎﺷ
ﺲﯾرﻮﻣ
"
C.Morris تﺎﻣﻼﻌﻟا ﻂﺑﺮﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻗﻼﻌﻠﻟ ﺔﺳارﺪﻛ ﮫﻓّﺮﻌﯾو ،
ﺢﻠﻄﺼﻣ ﻞﻤﻌﺘﺳا ﺪﻘﻓ ،ﺎﮭﯿﻟوﺆﻤﺑ
"
لوﺆﻣ "
ﮫﻣّﺪﻗ يﺬﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟﺎﺑ
"
سﺮﯿﺑ
"
Peirce .
ﺔﻔﺳﻼﻓ ﺪﻨﻋ دّﺪﺤﺗ ﺎﻤﻛ هﺎﻧﺮﻛذ يﺬﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟﺎﺑ ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟا مﻮﮭﻔﻣ دّﺪﺤﺗ
لﺎﻌﻓﺄﺑ درﻮﻔﺴﻛأ مﻼﻜﻟا
.*
مﺎﻤﺘھا ﻦﻜﯾ ﻢﻟ
"
ﻲﻧﻮﯿﻛرا
"
C.K,Orecchioni
ﻲﻟواﺪﺘﻟا رﻮﻈﻨﻤﻟﺎﺑ ﺎھرّﻮﻃ ﻲﺘﻟا لﺎﻤﻋﻷا ﻲﻓ ﻖّﻤﻌﺘﻟاو ضّﺮﻌﺘﻟا ﺪﺼﻗ ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا
"
ﻦﯿﺘﺳوأ
"
Austin
و
"
لرﺎﺳ
"
Searle ﻲھ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﯿﺿﺮﻔﻟا ﺚﯿﺣ ،
:
ﻲﻨﻌﯾ ثّﺪﺤﺘﻟا –
ّﻚﺷ ﻼﺑ –
ﻞﻌﻔﻠﻟ ﺔﯾدﺄﺗ ﺎﻀﯾأ ﻮھ ﻦﻜﻟو ،تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا لدﺎﺒﺗ
ﺔﻨﯿﻌﻣ ﺪﻋاﻮﻗ ﮫﻤﻜﺤﺗ يﺬﻟا )
سﺎﻣﺮﺑﺎھ ﺪﻨﻋ ﺔﯿﻤﻟﺎﻋ ﺎﮭﻀﻌﺑ (
ﻢﻋﺰﺗ ﻲﺘﻟاو ،
ﻘﻠﺘﻤﻟا مﺎﻘﻣ ﻞﯾﻮﺤﺗ مزﻼﺘﻟﺎﺑو ،ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﮫﻔﻗﻮﻣ وأ ﮫﺗادﺎﻘﺘﻋا مﺎﻈﻧ ﻞﯾﺪﻌﺗو ﻲ
هاﻮﺘﺤﻤﻟ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﻮھ ظﻮﻔﻠﻤﻟا ﻢﮭﻓ ّنﺈﻓ يرﺎﺒﺧﻹا
ﻲﻟواﺪﺘﻟا ﮫﮭﺟﻮﺘﻟ ﺪﯾﺪﺤﺗو .
ﺔﻟدﻷا ﻦﻣ ﺎﻣﺎﻈﻧ ﺎﮭﻧﻮﻛ ناﺪﯿﻣ ﻦﻣ لواﺪﺘﻟا ﻞﻀﻔﺑو ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ روﺮﻤﻟا ّﻢﺘﯾ ﺮﻈﻨﺗو ،طﺎﺸﻨﻟاو ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﻟا ناﺪﯿﻣ ﻰﻟا ﺎﮭﯿﻟإ
ﻰﻠﻋ ﺔﻘﺣﻼﻟا تاﺪﯾﺪﺤﺘﻟا ﻒﻠﺘﺨﻣ
ﺎﮭّﻧأ ﺎﮭﻨﻣو ﺔﯿﻋﻮﺿﻮﻣ ةرﺎﺗو ﺔﯿﺗاذ ةرﺎﺗ ،طوﺮﺷ ﮫﯿﻓ ﻢّﻜﺤﺘﺗ ﻲﻣﻼﻛ طﺎﺸﻧ ﻦﻤﺿ نﻼﻋﺎﻔﺘﯾو ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ﺔّﯿﻧ لوﻸﻟ ﻦﯿﺒﻃﺎﺨﺘﻣ ﻦﯿﺼﺨﺷ ﺮﻓاﻮﺗ
ﺔﯿﻧﺎﻜﻣو ﺔﯿﻧﺎﻣز ﻦﻣ ﺚﯾﺪﺤﻟا تﺎﯿﻄﻌﻣ .
ﻦﻣ ﺔﯿﻟوأﺮﺻﺎﻨﻌﻟا هﺬھ ﺔﻓﺮﻌﻣو
هدّﺪﺤﯾ يﺬﻟا قﺎﯿﺴﻟا ﺢﻠﻄﺼﻣ ﻲﻓ رﻮﻠﺒﺘﯾ ﺎﻣ ﻮھو بﺎﻄﺨﻟا تﺎﯾﻮﻟوأ
"
نﺎﻓ
ﺘﻔﺑ ﻚﯾاد ﻦﻣ ّﻞﻜﻟ ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا ﻖّﻘﺤﺘﺗ ﺚﯿﺤﺑ نﺎﻜﻤﻟاو نﺎﻣﺰﻟا ﻦﻣ ةﺮ
صاﻮﺧ ﻲﻓﻮﺘﺴﺗ ﺚﯿﺤﺑو، ﺐَﻃﺎﺨﻤﻟاو ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا )
نﻵا ( و ) ﺎﻨھ ( ﺔﮭﺟﻮﻟا ﻦﻣ
ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟاو ﺔﯿﺋﺎﯾﺰﻔﻟاو ﺔﯿﻘﻄﻨﻤﻟا
"
) (3
ﻲﺳﺎﺳأ رود اذ ﻲﺑﺎﻄﺧ ﺪﻤﺤﻣ هﺮﺒﺘﻌﯾو ،
ﮫﻜﺳﺎﻤﺗو بﺎﻄﺨﻟا مﺎﺠﺴﻧا ﻲﻓ .
ﻋ دّﺪﺤﺘﯾو بﺮﻌﻟا ﻰﻟا ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟا مﻮﮭﻔﻣ ﻞﻘﺘﻨﯾ رﻮﺘﻛﺪﻟا ﺪﻨ
"
ﺪﺒﻋ ﮫﻃ
نﺎﻤﺣﺮﻟا "
ﻲﻓو ﺚﯾﺪﺤﻟا ﺮﺼﻌﻟا ﻲﻓ 1970
ﺢﻠﻄﺼﻣ ﻲھﺎﻀﯿﻟ pragmatique
لﻮﻘﯿﻓ : ... "
ﺬﻨﻣ ﺢﻠﻄﺼﻤﻟا اﺬھ ﺖﻌﺿو ﻲّﻧﺈﻓ 1970
ﻞﺑﺎﻘﻣ ﻲﻓ
pragmatique ﺔﻟﻻﺪﻟاو ﺐﯿﻛﺮﺘﻟا ﻦﯿﺑ ﺰﯿﯿﻤﺘﻟﺎﺑ ،كاﺬﻧآ ﺎﮭﺘﻓدﺎﺻ ﻲﺘﻟا
،ﻲﻘﻄﻨﻤﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ لواﺪﺘﻟاو ...
ﻦﻜﻤﯾ ﺔﻤﻠﻛ ﻞﻀﻓأ لواﺪﺘﻟا ّنأ ﻲھو
ا ﺔﻈﻔﻟ ﺔﻠﺑﺎﻘﻤﻟ ﺎﮭﻟﺎﻤﻌﺘﺳ pragmatique
...
ﻰﻨﻌﻤﻟا ﮫﯿﻓ ﺪﺠﻧ لواﺪﺘﻟا ﺎﻤﻨﯿﺑ
ﺔﺳرﺎﻤﻤﻟا ﻰﻨﻌﻣ ﺎﻀﯾأ ﮫﯿﻓ ﺪﺠﻧو ،ﻲﻠﻋﺎﻔﺘﻟا
"
) (4
.
ﺪﻨﻋ ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟا ﺪّﺴﺠﺗ
"
نﺎﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﮫﻃ "
،ﻞﻋﺎﻔﺘﻟاو ﺔﺳرﺎﻤﻤﻟا
ﺎﮭﻟ ﮫﺘﯾدﺄﺗو ﺔﻐﻠﻟ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا كﻼﺘﻣﺎﻓ ،ﻦﯾﺮﺧﻵا ﻊﻣ ﻞﻋﺎﻔﺘﻟاو ﺔﻐﻠﻟا ﺔﺳرﺎﻤﻣ ﻟا ﻊﻣ تﺎﻗﻼﻋ ﺔﻣﺎﻗﺎﺑ ﺢﻤﺴﯾ ﺔﻔﯿﻇو ﺪﻨﻋ فﻮﻗﻮﻟا نود ﻦﻜﻟو ،ﺮﯿﻐ
غﻼﺑﻹا ،
،مﺎﮭﻔﺘﺳﻻا ،ﺔﺸﻗﺎﻨﻤﻟا ﻦﻜﻤﯾ ﺔﻐﻠﻟﺎﺒﻓ تﺎﺒﺛﻹا
، نﻼﻋﻹا
، ...
اﺬﮭﺑ ﺔﻐﻠﻟا جﺮﺨﺘﻟ
ﺢﻤﺴﺗو ﺔﯿﻟﺎﻌﻓ ﺮﺜﻛﻷا ﺔﻠﯿﺳﻮﻟا تﺪﺑ نإو ،ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﯾﺪﺼﻗ ﻦﻋ رﺎﺒﺘﻋﻻا اﺪﻋ لﺎﻌﻓأ ةّﺪﻋ ﺔﯾدﺄﺘﺑ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻠﻟ غﻼﺑﻹا
ﺎﮭﻨﻋ ﻲﻔﻨﯾ ﺎّﻤﻣ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﻞﯿﺻﻮﺗو
ﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ةﺰﯿﻣ ﺔ
.
ﺔﯿﺋﺎﻨﺜﻟا ﻮھ بﺎﻄﺨﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗ ﺰﯿﻤﯾ ﺎﻣ لّوأ ّنإ )
أ ﺎﻧ ( و ) ﺖﻧأ ( ناﺬﻠﻟا
ﺎﻤﮭﯿﻤﺴﯾ
"
ﺖﺴﻨﻔﻨﺑ
"
Benveniste ﻦﯿﯾرﺎﺷﻻﺎﺑ
Les indicateurs اﺮﺒﺘﻌﻣ
نﻷ ﻦﯿﻠﺑﺎﻗ ﺮﯿﻏو ﻊﻗاﻮﻟا ﻰﻟا ﺮﻈﻨﻟﺎﺑ ﻦﯿﯿﻌﺟﺮﻣ ﺮﯿﻏ ﻦﯿﻏرﺎﻓ ﻦﯿﻠﯿﻟد ﺎﻤھﺎﯾا ﯾ ﺎﻤﻜﻓ ﮫﺑﺎﻄﺧ ﻦﻣ ﺔﯿﻠﻤﻋ ّﻞﻛ ﻲﻓ ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ﺎﻤﮭﻠﻤﻌﺘﺴﯾ ﺎﻤﻨﯿﺣ ّﻻإ ﻶﻤﯾ لﻮﻘ
"
ﻮﻧﻮﻘﻧﺎﻣ "
Mainguenau " :
ﺔﻔﯿﻇو ﻞّﺜﻤﺘﺗ )
ﺎﻧأ ( ب ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ﻖﻄﻧ ﻲﻓ )
ﺎﻧأ (
ﺚﯾﺪﺤﻟا ءﺎﻨﺛأ
"
) (5
ﺾﻌﺑ ﺪﻨﻋ ﺔﻤﮭﺒﻤﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا هﺬھ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻦﻣ ﺪﺼﻘﻟا نﺎﻛ نإو ّنﺈﻓ ،دﺎﺼﺘﻗﻻا ﻮھ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا
"
ﺖﺴﻨﻔﻨﺑ "
يﺬﻟا روﺪﻟا ﻰﻠﻋ ّلﺪﺗ ﺎﮭّﻧأ ﺪﻘﺘﻌﯾ
ﻟﺎﺘﻟﺎﺑو ،ﻆﻔﻠﺘﻟا ﻞﺧاد نﻮﻤﻠﻜﺘﻤﻟا هﺬﺧﺄﯾ نأ ﻦﻜﻤﯾ لﻮﻘﯾ ذإ ﺎﮭﺘﯿﻤھأ ﺎﻨﻟ ﺢﻀﺘﺗ ﻲ
"
ﻮﻧﻮﻘﻧﺎﻣ
" :"
ﻦﻣ ﻻﺎﻤﻌﺘﺳا ﺮﺜﻛﻷاو ارﻮﮭﻇ ﺮﺜﻛﻷا ﺺﺨﺸﻟا ﺮﺋﺎﻤﺿ ﻰﻘﺒﺗ
ﺮﺋﺎﻤﻀﻟا
"
) (6
ﻻ ﺎﻤﻛ ، لﻮﻘﯾ ﺚﯿﺣ ،ﺔﻐﻠﻟا مﺎﺠﺴﻧا ﻲﻓ ﺎھرود ﻞھﺎﺠﺗ ﻦﻜﻤﯾ
"
ﺖﺴﻨﻔﻨﺑ
":"
لﺎﻤﻌﺘﺳا تﺎﯿّﻧإ ّنإ )
ﺎﻧأ ( ﺪﺟﻮﯾ ﻻ مادﺎﻣ ﺎﯿﻌﺟﺮﻣ ﺎﻋﻮﻧ ﻞّﻜﺸﯾ ﻻ
دّﺪﺤﻣ عﻮﺿﻮﻣ )
ﺎﻧأ ( ﺮﺗ نأ ﻦﻜﻤﯾ ﺚﯿﺤﺑ تﺎﯿّﻧﻹا هﺬھ ﮫﯿﻟإ ﻊﺟ
"
) (7
.
ﺔﯿﺋﺎﻨﺛ ّنإ )
ﺎﻧأ ( و ) ﺖﻧأ ( رﻮﺤﻤﻟا تﺪّﺴﺟ ﻲﺘﻟا تﺎﯿﺋﺎﻨﺜﻟا ّﻢھأ ﻦﻣ
عﻮﺿﻮﻣو ،مﺎﻜﺣﻷاو ،نﺎﻜﻤﻟاو نﺎﻣﺰﻟﺎﻛ ىﺮﺧأ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺐﻧﺎﺟ ﻰﻟا ﻲﻟواﺪﺘﻟا
،ﮫﺗاذ بﺎﻄﺨﻟا ...
ﻊﺿاﻮﻤﻟا ﻰﻠﻋ ّﺢﻠﻧ نأ ﻰﻟا ﺔﺟﺎﺤﺑ ﺎﻨﺴﻟ قﺎﯿﺴﻟا اﺬھ ﻲﻔﻓ
ذإ مﻮﮭﻔﻤﻟا اﺬﮭﺑ ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟﺎﺑ ﺔّﺻﺎﺨﻟا ﺔﯿﻔﺻﻮﻟا ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ ﺪﻛﺆﺗ ﺎﻤﻠﺜﻣ ﺎﮭﺘﻔﯿﻇو
"
ﻲﻧﻮﯿﻛرا
"
ﻞﺧﺪﯾ نﺄﺑ ظﻮﻔﻠﻤﻠﻟ ﺢﻤﺴﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا صﻼﺨﺘﺳا ﻲﻓ ﻞّﺜﻤﺘﺗ
ﻲﻈﻔﻠﺘﻟارﺎﻃﻹا ﻲﻓ
) (8
ﻲﻠﺻاﻮﺘﻟا مﺎﻘﻤﻟاو ﺐَﻃﺎﺨﻤﻟا ،ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ﮫﻠﻜﺸﯾ يﺬﻟاو
ﺔﯿﻓﺎﻘﺜﻟا ﺔﯿﻌﺿﻮﻟاو ﻲﻘﻠﺘﻤﻟاو ﻞﺳﺮﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا تﺎﯿﻄﻌﻤﻟا ﻲﻓ ﻞّﺜﻤﺘﻤﻟا ﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟاو برﺎﺠﺘﻟاو ﺔّﯿﻨﻔﻟاو ﺐﺴﺣ ﺎﻤﮭﻨﯿﺑ ﺔﻤﺳﺎﻘﺘﻤﻟا ت
"
اﻮﺒﯾد نﻮﺟ ."
ﻰﻟا ﺔﯾﺮﻈﻧ ﻦﻣ تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺒﻛ دﺪﻌﺑ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﻲﻈﺣ ﺪﻘﻟ ﺔﯿﺒﯾﺮﺠﺗ .
ﺞﻣاﺮﺑو ،ﺔّﻣﺎﻋ تﺎﯿﺼﺨﺸﻟ تﺎﺑﺎﻄﺧ ﻦﻣ ﺔﻧﻮﻜﻤﻟا تﺎﻨﯿﻌﻟا ﺖﻧﺎﻛ ﺪﻘﻓ
صﻮﺼّﻨﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﻟ ﺔﯿﻟوأ تﺎﯿﻄﻌﻣ ،ﺔﯾﺎﻋﺪﻠﻟ ﻞﺋﺎﺳرو ةدّﺪﻌﺘﻣ باﺰﺣأ ،ﺔﯿﺒﻃﺎﺨﺘﻟا تﺎﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻاو ﻰﻟإ
ﻟا ﺐﻧﺎﺟ ﻞّﻜﺸﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﯾدﻻا ﻒﻗاﻮﻤ
ةﺮﺻﺎﻌﻤﻟا تﺎﻌﻤﺘﺠﻤﻟا ﻦﻤﺿ ﺔﻄﻠﺴﻟا ﺔﺳرﺎﻤﻤﻟو ﻢﯿﻈﻨﺘﻠﻟ يﺰﻣﺮﻟا لﺎﺠﻤﻟا .
ﺔﻋﺎﻤﺠﻠﻟ ﻞﯿﺜﻤﺗو ،نﺎﻜﻤﻠﻟ ﻞﯿﺜﻤﺗ ﮫّﻧأ ﻰﻠﻋ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا فّﺮﻌﻧ ﺶﯿﻌﯾ يﺬﻟا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟﺎﺑ دﺮﻔﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟ ﻞﯿﺜﻤﺗو ،ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا تﺎﻗﻼﻌﻠﻟو ،ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا
ﻰﻟا يﺮﺼﻌﻟا ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا ﻞﺟﺮﻟا لﻮﺻوو ،ﮫﯿﻓ ﺮﯿﺜﻜﻟا كردأ ﺪﻗ ﮫّﻧأ ﻲﻨﻌﯾ ﮫﺗﺎﯾﺎﻏ
ﺪﻘﻓ ،ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻜﯿﺳ ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻟا ناﺪﯿﻣ ﻲﻓ ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا تارﻮﻄﺘﻟا ﻦﻣ ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا تاﻮﻄﺨﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻜﻟا ﺖﻟّﺪﻋ –
ﻲﺿﺎﻤﻟا نﺮﻘﻟا ﻦﻣ تﺎﯿﻨﺛﻼﺜﻟا ﻲﻓ –
ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا بﺮﺤﻟا ﻰّﺘﺣ نﺎﻧﻮﯿﻟا ﻦﯿﯿﻏﻼﺒﻟاو ﻦﯿﯿﻓﻮﺼﻟا ﺬﻨﻣ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﻰﻟا ةﺮﻈﻨﻟا مﻮﯿﻟﺎﻓ ،ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا :
ﻟا ﺪﻌﯾ ﻢﻟ لﻮﮭﺠﻤﻟاو ﻢﻜﺑﻷا ﻦﺋﺎﻜﻟا ﻚﻟذ ﻲﻘﻠﺘﻤ
.
ﻞﺳﺮﻤﻟا ﺪﺻﺎﻘﻤﻟ فﺎﻔﺸﻟا ﻞﻗﺎﻨﻟا ﻚﻟذ ﺔﻐﻠﻟا ﺪﻌﺗ ﻢﻟ .
ﻼﺳﺮﻣ هرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ نﻮﻜﯾ نأ ﮫﯿﻠﻋ ﺐﺠﯿﻓ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا ﻞﺟﺮﻟا ﺎﻣأ
) (9
:
- ﻰﻟا ثّﺪﺤﺘﯾ يﺬﻟا يأ ،ﺎﻨﺴﺤﺘﺴﻣ ﮫﺘﻋﻮﻤﺠﻣ مﻼﻛ ﻞﻌﺠﯾ يﺬﻟا ﻚﻟذ
ﮫﻨﻣ هﺮﻈﺘﻨﯾ يﺬﻟا مﻼﻜﻟﺎﺑ هرﻮﮭﻤﺟ .
- ا ﺔﻋﻮﻤﺠﻤﻟا مﻼﻛ ﻞﻤﺤﯾ يﺬﻟا ﻚﻟذ ﻲﻤﺘﻨﯾ ﻲﺘﻟ
ﺎﮭﯿﻟإ ﺎﻣﻼﻛ لﻮﻘﯾ يﺬﻟا ،
ﮫﺴﻔﻧ ﻰﻠﻋ ﮫﻟﻼﺧ ﻦﻣ ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا فّﺮﻌﺘﯾ .
- ﻊﻨﺼﯾ ﮫﺗاذ ﺖﻗﻮﻟا ﻲﻓ ﻦﻜﻟو ،ﺎﺣﻮﻤﺴﻣ ﺎﻣﻼﻛ ﻞﻤﺤﯾ يﺬﻟا ﻚﻟذ
ﺔﻄﻠﺴﻟا . - ﻞﻄﺒﻟا ﻚﻟذو ،ﻢﮭﻠﯿﺜﻤﺘﻟ ﮫﻧاﺮﻗأ فﺮﻃ ﻦﻣ ﺮﯿﺘﺧأ يﺬﻟا ﻞﺟﺮﻟا ﻚﻟذ
ﻢﮭﮭﯿﺟﻮﺘﺑ مﻮﻘﯾ يﺬﻟا .
ﺔﯿﻠﺧاد ﺔﺳارد ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻠﻟ ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟا ﺔﺳارﺪﻟا ﺮﺒﺘﻌﺗ ﺰّﻛﺮﺗ ﺎﮭّﻨﻜﻟو
لﻮﻘﯾ ﺎﻤﻛ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟاو ،ﻆّﻔﻠﺘﻟا ﻰﻠﻋ
"
نﻮﯿﻠﺠﻏ
"
Ghiglione ﻲﻓ
ﻮھ 1989
"
ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا بﺎﻄﺧ "
ﮫﻠﻌﺟو ﺮﺧﻵا ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ﻮھ فﺪﮭﻟا ّنأ ﺚﯿﺣ
،ﺪﻘﺘﻌﯾو ،ﺮّﻜﻔﯾو ،ﻞﻤﻌﻟا ﻰﻟا ردﺎﺒﯾ ...
ّنأ ﻲﻨﻌﯾ ﻆﻔﻠﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟاو ،ﺦﻟا
ﺤﻤﻟا ءاروو تﺎﺑﺎﺘﻜﻟا ﻦﯿھر ﺪﻌﯾ ﻢﻟ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا ﻆّﻔﻠﺘﻟا رّﻮﻄﺗ ﺎﻣﺪﻌﺒﻓ ،تﺎﯾﻮﺘ
،تﺎھوﺮﻜﻤﻟاو تاﺮﯿﻣﺎﻜﻟا مﺎﻣأ ﮫﯿﻠﻋ ءﻮﻀﻟا ﻂّﻠﺴﯾ ﺢﺒﺻأ ﺎﯿﻨﻘﺗ ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا ...
ﺎھﺮﯿﻏو .
ﺎﻣ اﺬھو يزﺎﺠﻧﻻاو ﻲﻈّﻔﻠﺘﻟا ﻞﻌﻔﻟا ﻦﻋ ﻻﺰﻌﻨﻣ ﻲﺗﺄﯾ ﻻ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ﻞﻌﻓ ّنإ لﺎﻌﻓﻷا ﻢﻈﻌﻣ ّنأ ةﺮﻜﻓ ﻦﻣ قﻼﻄﻧﻻا ﺎﻨﻨﻜﻤﯿﻓ ،مﻼﻜﻟا لﺎﻌﻓأ ﻲﻓ ﺪّﺴﺠﺘﯾ
ﺎﻌﻓأ يأ ﺔﯿﺑﺎﻄﺧ لﺎﻌﻓأ ﺔﯿﺳﺎﯿﺴﻟا ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟاو ،بﺎﻄﺨﻟا ﺔﻄﺳاﻮﺑ ىدﺆﺗ ل
لﺎﻤﻌﺘﺳا صﻮﺼﺨﻟا ﻰﻠﻋو ﻦﯿﻠﺻاﻮﺘﻤﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ تﺎﻣﻼﻌﻠﻟ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻲھ ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻲﻓ ﻢھﺎﺳ ﺔﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ﺮﯿﻏ تﺎﻣﻼﻌﻟا ﺐﻧﺎﺟ ﻰﻟا ﺔﯿﻧﺎﺴﻠﻟا تﺎﻣﻼﻌﻟا جرﺎﺨﻟاو ﺔﯿﻗﺎﯿﺴﻟا تﺎﯿﻄﻌﻤﻟا عﻮﻤﺠﻣ لﻼﻐﺘﺳﺎﺑو ،بﺎﻄﺨﻟا -
،ﺔﯿﻗﺎﯿﺳ
ﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا عﺎﻀﺧا ﻦﻜﻤﯾ ﺔﯾﺎﻔﻛ ﺎھﺮﻓاﻮﺘﺒﻓ ﻦﻜﻤﯾو ،ﻲﻟواﺪﺘﻟا ﺞﮭﻤﻨﻠﻟ ﻲﺳﺎﯿ
ﺐﺴﺣ ﻢّﺴﻘﯾ نأ "
ﻦﯿﺘﺳوأ "
ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻟا مﺎﺴﻗأ
:
- ﺎﺌﯿﺷ لﻮﻘﯾ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا )
ﻰﻨﻌﻣ ﮫﻟ ﺊﯿﺷ (
ىﻮﺘﺴﻤﻟا ﻲﻈّﻔﻠﺘﻟا
- لﻮﻘﯾ ﺎﻣ ﮫﻟﻮﻘﺑ ﺎﺌﯿﺷ ﻞﻌﻔﯾ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا
يزﺎﺠﻧﻻا ىﻮﺘﺴﻤﻟا
- ﮫﯿﻘﻠﺘﻣ ﻲﻓ اﺮﺛأ كﺮﺘﯾ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا
يﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا
ﺔﯿﻧﺎﻜﻣز تﺎﯿﻄﻌﻣ ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ دّﺪﺤﻣ قﺎﯿﺳ ﻲﻓ ﻲﻣﻼﻜﻟا ﻞﻌﻔﻟا ﻖﻘﺤﺘﯾ
ﻮﯿﺴﺳو -
ثّﺪﺤﺘﯾ ﺎﻣﺪﻨﻌﻓ ،ﻆّﻔﻠﺘﻤﻟا ﺔﯿﺗاﺬﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ ﻲﻣﻼﻜﻟا ﻞﻌﻔﻟاو ،ﺔﯿﺨﯾرﺎﺗ
ﻦﻋ ﺮّﺒﻌﯾو ،هﺮﯿﻐﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻊﻗﻮﻤﺘﯾ ،اراودأ يدﺆﯾ ﮫّﻧﺈﻓ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا ﻞﺟﺮﻟا ﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا ءازاو صﺎﺨﺷﻷا ءازا ﺔﯾﺪﺼﻗ تﺎﻗﻼﻋ ﻞﻌﻔﻟﺎﻓ ،ﮫﯿﻓ ﺶﯿﻌﯾ يﺬ
ﻲﻣﻼﻜﻟا
"
ﻦﻜﻟو ،ﻂﻘﻓ مﻼﻜﻟا ﻲﻓ ﻖّﻘﺤﺘﻟا ﮫﻨﻜﻤﯾ يﺬﻟا ﻞﻌﻔﻟا ﻚﻟذ ﻮھ ﺲﯿﻟ
ﻮﯿﺴﺳ فوﺮﻇ ﺮﻓاﻮﺘﺑ ﺞﺘﻧأ وأ ﺔﻐﻠﻟا مﺎﻈﻧ ﻰﻟا ﻰﻤﺘﻧا ءاﻮﺳ ﻖّﻘﺤﻤﻟا ﻞﻌﻔﻟا -
ﻞﺻاﻮﺘﻠﻟ ﺔﯿﻧﺎﺴﻔﻧ
"
) (10
.
ﺔﯿﺳﺎﯿﺳ ﺔﺴﺳﺆﻣ رﺎﻃا ﻲﻓ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﺞﺘﻨﯾ )
تﺎﻘﺒﻄﻟا ﺔﮭﺟاﻮﻣ
و ﺔﯿﺳﺎﯿﺴﻟا ،تﺎﺑﺎﻘﻨﻟا ،باﺰﺣأ ﻞﻜﺷ ﻲﻓ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا تﺎﻋﻮﻤﺠﻤﻟا
تﺎﻌﻤﺠﺘﻟاو (...
ﻲﺳﺎﯿﺳ ﻞﻋﺎﻓ فﺮﻃ ﻦﻣ )
ﺎﮭﻤﯿﻈﻨﺘﺑ مﻮﻘﯾ ﺺﺨﺷ وأ ﺔﻤﻈﻨﻣ (
ﺚﯿﺤﺑإ ،ﻦﯿﺒﻃﺎﺨﺘﻤﻠﻟ ﺐﺣﺎﺼﻣ دﻮﺟو ﻰﻠﻋ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﺰّﻛﺮﯾ نأ ﺐﺠﯾو ﻲﻘﻠﺘﻤﻟاو ﻆّﻔﻠﺘﻤﻟا ﻦﻣ ّﻞﻛ ﮫﺸﯿﻌﯾ يﺬﻟا ﻦھاﺮﻟا ﻞﻘﻨﯾ .
ﻷا ﺐﻠﻏأ ﻲﻓ دﻮﺟﻮﻟا اﺬھ ﻦّﻤﻀﺘﯾ ثاﺪﺣﻸﻟ ﻲﻧﻵا مﻼﻌﺘﺳﻻا نﺎﯿﺣ
مﺎﻘﻤﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ جﺎﺘﻧﻹا
ب مﺎﻘﻤﻟا اﺬھ ﻲﻓ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا فّﺮﻌﯾ نأ ﻦﻜﻤﯿﻓ ،
"
ةﺮﺿﺎﺣ ﺔﯿﻟﺎﻜﺷا لﻮﺣ مﺎﻋ شﺎﻘﻧ ﻲﻓ ﻞّﺧﺪﺘﻟا ﻰﻟا فﺪﮭﯾ يﺬﻟا بﺎﻄﺨﻟا دّﺪﺤﻣ ﻲﺳﺎﯿﺳ ﻊﻗﻮﻣ تاذ صﺎﺨﺷﻷا ﻦﻣ ةدّﺪﺤﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ عﺎﻨﻗﻹ
"
) (11
.
ﺔﯿﻤﺴﺗ ﺖﻠﻀﻓ ﺪﻘﻓ
"
ﻞﻌﻓ جﺎﺘﻧﻹا "
ﻤﻟا اﺬھ ﻲﻓ ﺔﯿﻤﺴﺗ ﻦﻣ تاﺬﻟﺎﺑ مﺎﻘ
"
ﻆّﻔﻠﺘﻟا ﻞﻌﻓ "
اﺬھ ّنأ ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻻﺪﻟاو ،ﺔﮭﺟ ﻦﻣ ﻆّﻔﻠﺘﻟا ﺢﻠﻄﺼﻣ دّﺪﻌﺗ ﺐﺒﺴﺑ
ﺔﮭﺟ ﻦﻣ ﻲﻣﻼﻜﻟا طﺎﺸﻨﻠﻟ ﺔﯾدﺎﻣ ﺺﺋﺎﺼﺧ وأ تاﺰّﯿﻤﻣ ﺔﻄﺳاﻮﺑ دّﺪﺤﻣ لﺎﺠﻤﻟا ىﺮﺧأ ...
ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺔﺛﻼﺛ ﺔﻄﺳاﻮﺑ هﺪﯾﺪﺤﺗ ﻦﻜﻤﯾ ﺮﯿﺧﻷا اﺬھو :
1 - ﺞِﺘﻨﻤﻟا )
ﻆّﻔﻠﺘﻤﻟا / ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا :(
ھ ّﻞﻛ ﻞﺜﻣ نﻮﻜﯾ يﺬﻟا ﺎﮭﻨﻣ ﺚﻌﺒﻨﯾ ﺔﺌﯿ
ﺔﻣﻮﻈﻨﻤﺑ ةدﺎﻋ ﺮﻣﻷا ﻖﻠﻌﺘﯾو ،طﺎﺸﻨﻟا اﺬھ ﺔﯿﻧﺎﺴﻧإ
.
2 - نﻮﺒَﻃﺎﺨﻤﻟا :
جﺎﺘﻧﻻا طﺎﺸﻧ جرﺎﺧ ةﺪﺟاﻮﺘﻤﻟا ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﻲھو
،ﺎﻀﯾأ ﮫﺘﻌﺑﺎﺘﻣو ﮫﻨﻋ ﺔﺑﺎﺟﻻاو جﺎﺘﻧﻻا ﻚﻟذ كاردﻻ ﺔﻠﺑﺎﻗ ﺎﮭّﻧأ ﻰﻨﻌﻤﺑ جﺎﺘﻧﻻا ﻲﻓ ﻢﮭﺘﻛرﺎﺸﻤﺑ ﻢھﺮﯿﻏ ﻦﻋ نوﺰّﯿﻤﺘﯾ نﻮﺒﺣﺎﺼﻤﻟا نﻮﺠﺘﻨﻤﻟاو ھو ﻲﻣﻼﻜﻟا ﺔﯿﻧﺎﺴﻟ ﺮﯿﻏ تﺎﻣﻼﻌﺑ نﻮﻛرﺎﺸﯾ ﺎﻤﻨﯿﺑ ،ﺔﯿﺳﺎﯿﺴﻟا تﺎﺷﺎﻘﻨﻟا لﺎﺣ اﺬ
هﺎﺠﺗﻻا ﺔﯾدﺎﺣﻷا تﺎﺑﺎﻄﺨﻟا لﺎﺣ .
-3 ﻞﻌﻔﻟا نﺎﻣزو نﺎﻜﻤﻟ ﻲﺟﺎﺘﻧﻹا
ﻲﻓ ةﺎﻨﻘﻟﺎﺑ ﻰﻋﺪﯾ ﺎﻤﻟ ﺔﻠﺛﺎﻤﻣ ﺔﯿﻌﺿو
لﺎﺠﻤﻟا نﺎﻜﻤﻟا دّﺪﺤﯾ ،ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﯾﺮﻈﻧ ﺋﺎﯾﺰﯿﻔﻟا
ﻲ نﺎﻣﺰﺑ نﺎﻣﺰﻟا دّﺪﺤﺘﯾو
ﻲﻣﻼﻜﻟا جﺎﺘﻧﻻا .
ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا لﻮﺧد ﻖّﻘﺤﺘﯾ ﺾﻌﺑ لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﮫﺑﺎﻄﺧ رﺎﻃا ﻲﻓ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا
ﺔﯾﻮﺤﻨﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا )
ﺔﯿﻜﻠﻤﻟا ﺮﺋﺎﻤﺿو ،تﺎﻔﺼﻟا ،ﺺﺨﺸﻟا ﺮﺋﺎﻤﺿ (
ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ،
ﺔﯿﺑﺎﻄﺨﻟا ﺔﯿﺼﺨﺸﻠﻟ ﺔﻘﺑﺎﻄﻤﻟا ﺔﯿﻣﻼﻜﻟا ﻖﺣاﻮﻠﻟا ﺾﻌﺑ ﻒﯿﻇﻮﺗ ﻰﻟإ )
ﺎﻧأ (
و ) ﻦﺤﻧ (
، ةدﻮﻌﻟا ﻞﺜﻣ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﻲﻓ ﻂﺑاﻮﻀﻟا ﺾﻌﺑ ﺔﻈﺣﻼﻣ ﻦﻜﻤﯿﻓ
ل ﺔﯿﻨﯿﻤﻀﺘﻟا ﺮﯿﯾﺎﻌﻤﻟا ﻰﻟا
"
ﻋ ﺐﺠﯾ ﺎﻨﯿﻠ
"
فﺪﮭﺑ نﻮﯿﺳﺎﯿﺴﻟا ﺎﮭﺑ ﻖﻄﻨﯾ ﻲﺘﻟا
ﺔﻐﯿﺻ ﻒﯿﻇﻮﺗ اﺬﻛو ﺮﯿھﺎﻤﺠﻟا ﻊﯿﺠﺸﺗ "
ﺪﯾرأ
"
، وأ
"
ﺐﻏرأ ... "
ﺔﻐﯿﺻ تﺎﺑﺎﻄﺨﻟا ﺐﻠﻏأ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ﻞﻤﻌﺘﺴﯾ )
ﻦﺤﻧ ( نﺎﻛ نﺈﻓ ،
ﻖﺑﺎﻄﺘﺗ نأ ﻦﻜﻤﻤﻟا ﻦﻣ )
ﺎﻧأ ( و ) ﻦﺤﻧ ( مﻮﮭﻔﻨﻤﺑ بﺎﻄﺨﻟا لﺎﺣ ﻲﻓ
"
ﺖﺴﻨﻔﻨﺑ
"
،
ّنﺈﻓ
"
ﻲﻧﻮﯿﻛرا "
لﻮﻘﺗ ذإ ﻚﻟذ ﺲﻜﻋ ﺪﻘﺘﻌﺗ
" : ﯾ ﻻ ﻖﺑﺎﻄﺘﯾ نأ ﻦﻜﻤ )
ﻦﺤﻧ ( ﻊﻣ
) ﺎﻧأ ( ةردﺎﻧو ةذﺎﺷ تﻻﺎﺣ ﻲﻓ ّﻻإ ﻊﻤﺠﻟا
"
) (12
. ﻒﯿﻇﻮﺗ رﺪﻨﯾ ﺎﻤﻨﯿﺑ )
ﻦﺤﻧ (
ﻰﻨﻌﻤﺑ ) ﺎﻧأ ( لﺎﻤﻌﺘﺳا ﺐﻌﺼﯾ ﺎﻤﻛ ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ةدارﺎىﻠﻋ ﻒّﻗﻮﺘﯾو )
ﻦﺤﻧ ( ﻰﻨﻌﻤﺑ
) ﺎﻧأ ( ﻰﻟإ عﺎﺿوﻷا دﺎﻨﺳا ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ﻦﻣ ﺮﻣﻷا مﺰﻠﺘﺴﯾ ﻦﯾأ ةﺰّﯿﻤﻣ تﻻﺎﺣ ﻲﻓ
لﻮﻘﯾ ،ﮫﺗاذ
"
رﺎّﺷأ رﺎﯿﺑ "
ا اﺬھ ﻲﻓ دﺪﺼﻟ
"
ىﺪﻣ دّﺪﺤﻧ نأ نﺎﻜﻤﺑ ﺔﺑﻮﻌﺼﻟا ﻦﻣ
ﻲﺼﺨﺸﻟا ﺮﯿﻤﻀﻟاو لﻮﮭﺠﻤﻟا ﺮﯿﻤﻀﻟا ﻦﯿﺑ ﻖﺑﺎﻄﺘﻟا )
ﻦﺤﻧ ( ﻲﻓ ﻞﻤﻌﺘﺴﻤﻟا
ﺔﯾﻮﻔﺸﻟا ﺔﺳرﺎﻤﻤﻟا
" "
13)
.(
يدﺆﺗ ﻲﺘﻟا بﺎﻄﺨﻟا تﺎﻨﻤﻀﺘﻣ ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻰﻟا نذإ ﺔﯿﻠﺻاﻮﺘﻟا ﺔﯾﺪﺼﻘﻟا ﺎﻨﺑ
بﺎﻄﺨﻟا ﺰّﯿﻤﺗ ﻲﺘﻟا ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟا ﻦﻋ ﻒﺸﻜﻟﺎﺑ ّﻻإ ﺢﻀّﺘﺗﻻ و
كﺎﻨھ ّنأ يأ ،ﮫﻛّﺮﺤﺗ
ﻗ ﻰﻟا ﺄﺠﻠﯾ ﻻ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ّنﻷ ﻲﻨﻤﻀﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟا ﻒﯿﻇﻮﺗ ﻲﻓ ﻞﺧﺪﺗ ﺎﻨﯿﻧاﻮ ﺊﯿﺸﻟا ﻲﻓ ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ﻰﻟا ﺐَﻃﺎﺨﻤﻟا ﮫﯿﺟﻮﺗ ﻰﻟا ﻰﻌﺴﯾ ﻞﺑ ﺎﮭﺑ ﻆّﻔﻠﺘﻠﻟ ﺔﺤﯾﺮﺼﻟا لاﻮﻗﻷا
ﮫﺑ حّﺮﺼﻤﻟا ﺮﯿﻏ ،
نﺎﺒﻧﺎﺟ بﺎﻄﺨﻠﻠﻓ :
يﺮھﺎﻈﻟا و
ﻲﻨﻤﻀﻟا و ،
ﻦﻣ ﺪﻛﺄﺘﻟا ﻦﻜﻤﯾ ﻻ
وأ ﺮﻤﻀﻤﻟا ﻢﺠﺤﻟ اﺮﻈﻧ ﻚﻟذ ﺮﺧﻶﻟ ﺎﻤھﺪﺣأ ﺔﻘﺑﺎﻄﻣ ،اﺮﯿﺒﻛ نﻮﻜﯾ يﺬﻟا فوﺬﺤﻤﻟا
ﺮﯿﻐﺻ ءﺰﺟ ﻦﻋ ّﻻإ ﱢﺮﺒﻌﺗ ﻻ ﻚﻟذ ّﻞﻛ ﻦﻋ ﺔﺠﺗﺎﻨﻟا ﺔﯿﻟﺎﺳرﻹا ّنﺈﻓ ﺔﻟﺎﺤﻟا هﺬھ ﻲﻓو ﻲّﻠﻜﻟا ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﻦﻣ
"
) (14
.
ﮫﻠﻌﺠﺗ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ﺪﻤﺘﻌﯾ ﮫﺘﯿﻟﺎﻌﻓ ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﻖّﻘﺤﯾ ﻰّﺘﺣو ﺢﯿﻤﻠﺘﻟا ﻰﻟا ﮫﺟﻮﺘﯾ و
حﺎﺼﻓﻻا نود ﮫﻟاﻮﻗأ لﺂﻣ كاردا ّﻻإ ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻣ هروﺪﺑ
،
،ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ﺪﺻﺎﻘﻣ ﻦﻋ نﺎﯿﺣﻷا ﺐﻠﻏأ ﻲﻓ ﺎﻨﻟءﺎﺴﺗ نإو ﻦﻣ تﺎﻤﻠﻜﻟا ﮫﻠﻤﺤﺗ ﺎﻣو
تﻻﻻد ، ﺔﯿﻨﻤﺿ ﺮﺒﻛﻷا ﺎھءﺰﺟ ﻲﻓ نﺎﺴﻧﻺﻟ ﺔﯿﻠﺻاﻮﺘﻟا ةرﺪﻘﻟا ّنﻷ ﻚﻟﺬﻓ
) (14
ﺲﯿﻠﻓ ،
ﺔﯿﻠﺟ ﺔﻔﺼﺑ ﺎﺤﺿاو ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ﮫﺑ ﻆّﻔﻠﺘﯾ ﺎﻣ ّﻞﻛ .
ﻟا تﺎﺿاﺮﺘﻓﻻا تﻻﻮﻘﻣ ﻲﻓ بﺎﻄﺨﻟا ﻲﻓ ﺢﺿاو ﺮﯿﻏ ﻮھ ﺎﻣ رﻮﻠﺒﺘﯾ ﺔﻘﺒﺴﻤ
présupposition ةﺮﻤﻀﻤﻟا لاﻮﻗﻷاو
Sous-entendus ﻰﻠﻋ ﺰﻜﺗﺮﺗ ﻲﺘﻟا
ﻰﻟوﻷا ﺔﺟرﺪﻟﺎﺑ ﻞﯾوﺄﺘﻟا ،
فرﺎﻌﻣ ﻦﻋ ﻒﺸﻜﯾ نأ ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ ﻻ ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا نﺎﻛ نﺈﻓ
ﺮﯿﺧﻷا اﺬھ نﺎﺴﻟ ﻰﻠﻋ ﺢﻀّﺘﯾ ﺎﻣ ّﻻإ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ،
فرﺎﻌﻤﻟا ﻚﻠﺗ ﻦﻣ اﺮﯿﺒﻛ اءﺰﺟ ّنﺈﻓ
ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا ىﺪﻟ ﻻﻮﮭﺠﻣ ﻰﻘﺒﯾ و ،
ﺮﯿﻏ ﻰﻘﺒﯾ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ ﺮﺛﺆﻣ
هﺮﯿﻜﻔﺗ ﻰﻠﻋ ،
ﮫﻠﻌﺠﯾ ﺎﻤﻣ
،ﺔﯿﻔﺨﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا ﻦﻋ ﺚﺣﺎﺑ ﺮﯿﻏ ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ﮫﺑ حّﺮﺼﯾ ﺎﻤﺑ ﺎﯿﻔﺘﻜﻣو
.
ﻦﻋ ﺔﻋﻮﺿﻮﻤﻟا ﺎﮭﺘﻟﻻﺪﺑ ﻞﻤﺠﻟا ّنأ لﻮﻘﺗ ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟا تﺎﺒﻋﻼﺘﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟﺎﻓ ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻲﻓ ﺔﺤﯾﺮﺼﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا لﺎﺼﯾﻻ ﺎﺒﻟﺎﻏ ﻞﻤﻌﺘﺴﺗ ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ﻖﯾﺮﻃ
،ﺔﯿﺒﻧﺎﺠﻟا ﺎﻋد اذﺈﻓ
ﺎﻤﯿﻨﺴﻟا ﻰﻟا اﺪﻤﺤﻣ ﺮﻤﻋ و
ﮫﻟﻮﻘﺑ ﺪﻤﺤﻣ ﺐﯿﺠﯾ :
"
اﺪﻏ لﺎﻤﻋﻷا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻜﻟا يﺪﻟ "
ﻚﻟﺬﻓ
ﻦّﻤﻀﺘﺗ ﺔﺑﺎﺟﻻا هﺬھ ّنأ ﺞﺘﻨﺘﺴﯾ ﺮﻤﻋ ﻞﻌﺠﯾ ﺎﻀﻓر
،ﮫﺗﻮﻋﺪﻟ ضاﺮﺘﻓﻻا ةﺮھﺎﻇ نذإ
ﻲﺛدﺎﺤﺘﻟا ﻦﯿﻤﻀﺘﻟا ﻞﺛﺎﻤﺗ ﻖﺒﺴﻤﻟا و
ﻢﯿﻘﻟا ﻦﻋ ﺔﻟﻮﺼﻔﻣ ﺮﯿﻏ ﺎﮭﻧﻮﻜﺑ ﺰّﯿﻤﺘﺗ ﺎﮭّﻨﻜﻟ
ﺔﯿﻟﻻﺪﻟا ﻞﻤﺠﻠﻟ
.
ﻟا نﺮﻘﻟا ءﺎﻨﺛأ ﻖﺒﺴﻤﻟا ضاﺮﺘﻓﻻا ةﺮھﺎﻇ ﺖﻧﺎﻛ ﺪﻘﻟ تﺎﺷﺎﻘﻧ عﻮﺿﻮﻣ ﻦﯾﺮﺸﻌ
ﺔﯿﻘﻄﻨﻣ تﻻﺎﻜﺷﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﺗ ﺎﮭّﻧﻷ ﻦﯿﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ﺪﻨﻋ ﮫﯿﻠﻋ ﺖﻧﺎﻛ ﺎﻣ ﺮﺜﻛأ ﺔﻐﻠﻟا ﺔﻔﺳﻼﻓ ﺔّﻣﺎھ و ﺎﻨﻨﻜﻤﯾ ﺔﻟﺎﺣﻹا ﻰﻟإ
ﺮﯿﮭﺸﻟا لﺎﺜﻤﻟا "
ﻊﻠﺻأ ﺎﺴﻧﺮﻓ ﻚﻠﻣ "
ل
"
ﻲﻧﻮﻓﺮﺳ نﻮﺟ
"
) (15
ةرﺎﺒﻌﻟا ﮫﯿﻟا ﻊﺟﺮﺗ نأ ﻦﻜﻤﯾ ﺺﺨﺷ دﻮﺟو ضﺮﺘﻔﯾ يﺬﻟا لﺎﺜﻤﻟا ﻮھو "
ﺎﺴﻧﺮﻓ ﻚﻠﻣ ."
ﺾﻌﺑ تﻻوﺎﺤﻣ ﺲﻜﻌﻓ ةﺮﺼﺘﻘﻣ ﺖﺴﯿﻟ ضاﺮﺘﻓﻻا ةﺮھﺎﻇ نﺈﻓ ﻦﯿﯿﻧﺎﺴﻠﻟا
ﻂﻘﻓ ﺔﯿﻟﻻد تارﺎﺒﺘﻋا ﻰﻠﻋ ،
ﺔﻧﺎﻌﺘﺳﻻا ﺎﻨﯿﻠﻋ ﺐﺟﻮﺘﺴﯾ نﺎﯿﺣﻷا ﺐﻟﺎﻏ ﻲﻔﻓ
ﺎﻣ ظﻮﻔﻠﻣ تﺎﺿاﺮﺘﻓا ﻢﮭﻔﻟ ﺔﯿﻗﺎﯿﺴﻟا تﺎﺟﺎﺘﻨﺘﺳﻻﺎﺑ ،
ﺔﻓﺎﺿإ ﻰﻟإ ّنأ
"
وﺮﻜﯾد "
ﻦّﯿﺑ ﺪﻗ
نأ ﻦﻜﻤﯾ ﺢﯾﺮﺻ ﻞﻜﺸﺑ ﺎﮭﻌﺿو ﻦﻣ لﺪﺑ تﺎﻇﻮﻔﻠﻤﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ضاﺮﺘﻓا ّنأ رود ﺐﻌﻠﯾ ﻼﻣﺎﻛ ﺎﯿﺑﺎﻄﺧ وأ ﺎﯿﻏﻼﺑ ا
.
ضاﺮﺘﻓﻼﻟ ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻا ةﺪﺋﺎﻔﻟا ﻦﻋ نﺎﯿﺣﻷا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻛ ﻲﻓ لءﺎﺴﺘﻧ ،
لﻮﻘﻨﻓ
ةﺮﯿﺣ ﻲﻓ ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا ﻊﻀﺗ ﻲﺘﻟا ﻲھ ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا ﺔﻠﯿﺤﻟا ّنﺄﺑ و
ﻦﯿﺘﮭﺟ ﻦﻣ كاذ :
ﺔﮭﺟ ﻦﻤﻓ
قﺎﻤﻋأ ﻦﻣ ﺺﻠﺨﺘﺴﯾ نأ ﺐﺠﯾ ﮫّﻧﻷ ﺖﻗﻮﻟا ﻦﻣ ﺎﻋﻮﻧ ضاﺮﻓﻹا ّﻚﻓ ﻲﻋﺪﺘﺴﯾ ا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﮫﻠﯿﻜﺸﺗ ةدﺎﻋاو ظﻮﻔﻠﻤﻟا
،ﺪّﯿﺠﻟا لﻻﺪﺘﺳﻻ ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا ﺔﺑﺎﺟا ﻞّﺸﯾ ﺎﻣ ﻮھو
ﻦّﯿﺒﯾ ىﺮﺧأ ﺔﮭﺟ ﻦﻣو
"
وﺮﻜﯾد "
ﻞﻌﺟ ﻲﻓ ﻞّﺜﻤﺘﺗ ﺔﯿﻟواﺪﺗ ﺔﻔﯿﻇو ضاﺮﺘﻓﻼﻟ ّنأ
ﮫﻠّﺒﻘﺗ ّﻻإ ﮫﻌﺴﯾ ﻻ ﻲﺟﺎﺠﺣ رﺎﻃا ﻲﻓ ﺐَﻃﺎﺨﻤﻟا .
تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟﺎﺑ ﺖﻄﺒﺗرا ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟا ّنأ لﻮﻘﻟا ﺎﻨﻨﻜﻤﯾ و
ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﺔﻔﺴﻠﻔﻟﺎﺑ
ﺎﻨﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﻜﺒﺷ ﻞﻤﺤﺗ ىﺮﺧﻷا مﻮﻠﻌﻟا ﺮﺻ
و ﻞﺒﻗ ﻻ ﺎﮭﻤﻟﺎﻌﻣ ﺢﻀﺘﺗ ﻢﻟ ﻲﺘﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا
"
رﻮﺳﻮﺳ
"
و
،يرﻮﺳﻮﺴﻟا رﻮﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﻻ ﺎﮭﺗﺎﻗﻼﻌﺑ ﻢھﺎﺴﺗ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺎﮭّﻧإ
ﺎﻤﺠﺴﻨﻣ بﺎﻄﺨﻟا ﻞﻌﺟ ﻲﻓ ﺔﻜﺑﺎﺸﺘﻤﻟا .
ﺄﺸﻨﯾ ﻢﻟ تﺎﺑﺎﻄﺨﻟا هﺬﮭﻟ ﻲﻟواﺪﺘﻟا ﻞﯿﻠﺤﺘﻟاو
مﺪﻋ ﻦﻣ ،
ﮫﻨﻋ ثّﺪﺤﺗ يﺬﻟا يﻮﻨﺒﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟا رﻮﻄﺘﻟ ﺔﻣزﻼﻣ ةﻮﻄﺧ ﻮھ ﻦﻜﻟو
"
رﻮﺳﻮﺳ ."
ﻟا ﺪﻌﯾ ﻢﻟ ﻂﻘﻓ يﻮﻐﻠﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﯿﻠﺤﺘﻠﻟ ﻼﺑﺎﻗ ﺺّﻨ
، ﻲﻋﺪﺘﺴﯾ ﻦﻜﻟو
ةدّﺪﻌﺘﻣ ادﺎﻌﺑأ ﮫﯿﻄﻌﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا ﺮﯿﻏ ﺮﺻﺎﻨﻌﻟﺎﺑ ﺔﯾﺎﻨﻌﻟا ﮫﻠﯿﻠﺤﺗ و
ﻦﻋ ﻞﺼﻔﻨﺗ ﻻ
ﮫﺗاذ لﻮﻘﻟا ،
لﻮﻘﯾ
"
فوردﻮﺗ
" :"
ﺔﯿﻟآ ةّﻮﻘﻛ جرﺎﺨﻟا ﻦﻣ ﺔﯾﻮﻐﻟ ﺮﯿﻏ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺮﺛﺆﺗ ﻻ
و ﺔﯿﻨﺒﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺳﺎﺳأ ةﺪﺣو ﺎﮭّﻧأ ﻰﻠﻋ لﻮﻘﻟا ﻲﻓ ﻢﺤﻘﺗ ﺎﮭّﻨﻜﻟ ﺔﯿﻟﻻﺪﻟا
"
) (16
.
و ﺪّﺴﺠﺗ ﻲﺘﻟا ﺮﺋﺎﻤﻀﻟا ﺪﺠﻧ ﻲﻟواﺪﺘﻟا رﻮﺤﻤﻟا ﺖﻠّﻜﺷ ﻲﺘﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﻦﻣ
ﺔﺛﺪﺤﺘﻤﻟا تﺎﯿﺼﺨﺸﻟا /
ﺔﺒِﻃﺎﺨﺘﻤﻟا )
ﺎﮭﻨﻣ ةﺮﺿﺎﺤﻟا و
ﺔﺒﺋﺎﻐﻟا (
، ﻲﻋﺪﺘﺴﯾ ﺎھﺪﯾﺪﺤﺗو
ﮫﯿﻓ نوﺪﺟاﻮﺘﯾ يﺬﻟا ﻲﻠﺻاﻮﺘﻟا مﺎﻘﻤﻟاو نﻮﺒﻃﺎﺨﺘﻤﻟا ﮫﯾدﺆﯾ يﺬﻟاروﺪﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ ،
لﻮﻘﺗ
"
ﻲﻧﻮﯿﻛرا
" :"
ﺪﺣﻮﻟا ءﺎﺼﺣا ﻦﻜﻤﯾ ﻻ نود ﺔﯿﻈّﻔﻠﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺗاﺬﻟا تا
ب ﺎھﻮﻋﺪﻧ ﻲﺘﻟا ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا تاﺪﺣﻮﻟا ﻰﻟإ ﺮﻈﻨﻟا
"
تﺎﻤﮭﺒﻤﻟا "
وأ
"
ﺮﺋﺎﻤﻀﻟا "
ﺔﻓّﺮﻌﻤﻟا
ب ﺎﺘﻗﺆﻣ
"
مﺎﻘﻤﻟا فﻼﺘﺧﺎﺑ ﺎھﺎﻨﻌﻣ ﻒﻠﺘﺨﯾ ﻲﺘﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ
"
) (17
، ﻚﻟﺬﻛو
لاﻮﻗﻷا ﻦﻋ ﻞﺼﻔﻨﺗ ﻻ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻣﻼﻜﻟا لﺎﻌﻓﻷا .
ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا مﻮﮭﻔﻤﺑ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺬِﺧٌأ اذﺈﻓ ّنﺈﻓ
ﻞﻌﻔﻟﺎﺑ ﻰﻋﺪﯾ ﺎﻣ ﻮھ ﺐَﻃﺎﺨﻤﻟا ﻰﻟا ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ﻦﻣ لﻮﻘﻟا لﺎﻘﺘﻧا رﻮﻠﺒﺗ ﻲﺘﻟا ﻞﺣاﺮﻤﻟا ﻲﻣﻼﻜﻟا ، ﮫّﺼﺧ ﮫﺘﯿﻤھﻷو
"
ﻦﯿﺘﺳوأ "
ﻞﻣﺎﻛ بﺎﺘﻜﺑ .
ﺎﻣ وأ ﮫﻗﺎﻤﻋأ ﻲﻓو لﻮﻘﻟا ﺢﻄﺳ ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻧ ﺎﻨﺘﻠﻌﺟ ﺪﻘﻓ بﺎﻄﺨﻟا تﺎﻨﻤﻀﺘﻣ ﺎﻣأ ﻞﯾوﺄﺘﻟﺎﺑ فﺮﻌﯾ ،
ﻤﺤﻣ نﻮﻜﺗ نﻷ ﺔﻠﺑﺎﻘﻟا رﺎﺒﺧﻷا ّﻞﻛ يﻮﺘﺤﯾ ﺮﻤﻀﻤﻟا لﻮﻘﻟﺎﻓ ﺔﻟﻮ
بﺎﻄﺨﻟا ﺔﻄﺳاﻮﺑ ،
،ﻢﻠﻜﺘﻤﻟا ﺔﯾﺪﺼﻗ ﻰﻠﻋ مﻮﻘﺗ ﻲﮭﻓ يﺬﻟا ﺐَﻃﺎﺨﻤﻟا سﺪﺣ ﻰﻠﻋو
ةﺮﻤﻀﻤﻟا لاﻮﻗﻷا ﻒﯿﻇﻮﺗ ﻰﻟا ءﻮﺠﻠﻟاو ،ﺎھزﻮﻣر ّﻚﻔﻟ ﺔﯿﻠﯾوﺄﺘﻟا تﺎﺑﺎﺴﺤﻟا ﻰﻟا ﺄﺠﻠﯾ ﺢﯾﺮﺼﺘﻟا ﻦﻣ ﺐِﻃﺎﺨﻤﻟا ﻊﻨﻤﺗ ةﺮﯿﺜﻛ بﺎﺒﺳأ ﻰﻟا ﻊﺟﺮﯾ ﺪﻗ ﺔﺳﺎﯿﺴﻟا ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ ،
ﺪﻗو
ﺑ ﺔﻧﺎﻌﺘﺳﻻاو ،ﻞﺻاﻮﺘﻟا مﺎﻘﻣ ﻲﻓ ةدّﺪﺤﻣ نﻮﻜﺗ ﺐﻠﻏأ ﻲﻓ نﻮﻜﯾ ﻲﻨﻤﻀﻟﺎ
ةدﻮﺸﻨﻤﻟا تﺎﯾﺎﻐﻟا غﻮﻠﺒﻟ ﺔﻠﯿﺤﻛ ﻲﻘﻠﺘﻤﻟا ﻰﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﺮﯾﺮﻤﺗ فﺪﮭﺑ نﺎﯿﺣﻷا .
ﺮﺒﺘﻌﯾ ﻮﮭﻓ ،ﻖﺒﺴﻤﻟا ضاﺮﺘﻓﻻا ﻦﻋ ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻا بﺎﻄﺧ يﻷ ﻦﻜﻤﯾ ﻻو لﻮﻗ ﺚﯿﺣ ،يﻮﻀﻌﻟا ﮫﻜﺳﺎﻤﺗ ﻲﻓ ﮫﯿﻠﻋ ﺰﻜﺗﺮﺗ يﺬﻟا سﺎﺳﻷا
"
ﻲﻧﻮﯿﻛرا :"
"
ﯾ ﻻ ﺔﺿﺮﺘﻔﻤﻟا تﺎﯾﻮﺘﺤﻤﻟا ّنأ ﻢﻋز ﺪﻨﻋ رﺬﺤﻟا ﺬﺧأ ﺐﺠﯾ نﻮﻜﺗ نأ ﺎﮭﻨﻜﻤ
ﻲﺒﻃﺎﺨﺘﻟا ﻂﺑاﺮﺘﻠﻟ ﺎﺳﺎﺳأ
"
) (18
تﺎﺿاﺮﺘﻓﻻا ﻰﻠﻋ مﻮﻘﯾ يﺬﻟا ﻂﺑاﺮﺘﻟا ّنأ كاذ ،
ﺔﺘﺒﺜﻤﻟا تﺎﯾﻮﺘﺤﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺰﻜﺗﺮﯾ يﺬﻟا ﻚﻟﺬﺑ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﺔﻣرﺎﺻ دﻮﯿﻘﻟ ﻊﻀﺨﯾ .
تﺎﺿاﺮﺘﻓﻻا ّنأ ذإ ﺔﺤﺿاو ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا هﺬھ ّﻞﻛ ﻦﯿﺑ ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا وﺪﺒﺗ ﻃ تاذ نﻮﻜﺗو ،ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ةدﻮﺟﻮﻣو ﺔﻠّﺠﺴﻣ ﺔﻘﺒﺴﻤﻟا لﻮﻘﺗ ،ﺔّﯿﻔﺧ ﺔﻌﯿﺒ
"
ﻲﻧﻮﯿﻛرا "
دﺪﺼﻟا اﺬھ ﻲﻓ
":
تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ّﻞﻛ ﻖﺒﺴﻤﻟا ضاﺮﺘﻓﻹا ﺮﺒﺘﻌﻧ فﻮﺳ
ﺎﻤﮭﻣ هرﺎﻃا ﻲﻓ ﻞّﺠﺴﯾ يﺬﻟا ظﻮﻔﻠﻤﻟا ﺔﯿﻨﺑ ﺎﮭﻠﻘﻨﺗ ﻲﺘﻟاو ،ﺎﮭﺑ حّﺮﺼﻤﻟا ﺮﯿﻏ ﻲﻈّﻔﻠﺘﻟا رﺎﻃﻻا ﺔﯿﺻﻮﺼﺧ ﻦﻜﺗ
"
) (19
.
ﻲﺳﺎﯿﺴﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﺰّﯿﻤﺗ ﻲﺘﻟا ﻊﯿﺿاﻮﻤﻟا هﺬھ ّنإ –
نأ ﺎﮭﻨﻜﻤﯾ ﺎﻤﻠﺜﻣ
بﺎﻄﺧ يأ ﺰّﯿﻤﺗ ﺮﺧآ
- ﺖﺴﯿﻟ ﻢﻟﺎﻌﻟاو ﺔﻐﻠﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻊﻀﯾ ﺎﻣ ّنأ ﻦّﯿﺒﺗ
ّﻢﺘﯾ ﺎﻤّﻧإ ،ﺎﻤﺋاد لﺎﻌﻓﻷا تﺎﺒﺛا ﺔﻗﻼﻌﻟا هﺬھ ﻲﻓ ّﻢﺘﯾ ﻻو ،بﺎﻄﺨﻟا ﻦﻜﻟو ﺔﻠﻤﺠﻟا رﺎﮭﻇإ ﺔﻏﺎﯿﺻو ﻒﻗاﻮﻤﻟا تﺎﯿﻟﺎﻜﺷﻹا
ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ يدﺆﺗ نأ ﺎﮭﻨﻜﻤﯾ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟاو ،
و دّﺪﻌﺘﺗ ﺚﯿﺤﺑ ،ﻂﻘﻓ ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻰﻟا ﺔﻟﺎﺣﻻا ﻲﻨﻌﺗ ﻲﺘﻟا ﻚﻠﺗ اﺪﻋ ﺔﻔﯿﻇو ﻦﻣ ﺎﮭﻔﺋﺎﻇ
ﺔﯿﮭﯿﺟﻮﺘﻟا ﻰﻟإ ،ﺔﯾﺮﯿﺒﻌﺘﻟا ....
ﺔﯿﻛﺮﺣ ﻦﻋ ﺔﻟﻮﺼﻔﻣ ﺖﺴﯿﻟ ﺎھﺮﺻﺎﻨﻋ ﻲﻓ ﺖﺒّﻌﺸﺗ نإو ﺔﯿﻟواﺪﺘﻟﺎﻓ مﻮﻠﻌﻟا عﻮﻤﺠﻣ بﺎﺻأ يﺬﻟا ﺮﺻﺎﻌﻤﻟا ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹا
ﻲﺘﻟاو ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻاو
ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﯾﺮﻈﻨﻟ ﻲﺳﺎﺳﻷا فﺪﮭﻟا ﻞّﻜﺸﺗ ﺎﮭّﻧأ وﺪﺒﺗ .
ﺶﻣاﻮﮭﻟا :
1-A .Trognon, J.Larrue, Pragmatique du discours politique, Armand colin Editeur, Paris 1994, P 27.
2-J. Dubois, Dictionnaire de linguistique, Librairie Larousse, Paris 1973.
-2
* ﺎﮭﻨﻋ ثّﺪﺤﺗ ﻲﺘﻟا مﻼﻜﻟا لﺎﻌﻓأ ّنا
"
ﻦﯿﺘﺳوأ "
ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻲﻓ How do
you thing with words ﻲﻓ
1962 لﻮﻗ ّﻞﻛ ءارو ّنأ ﻰﻠﻋ ﺪﻛﺆﺗ
ﻦﻣ ﺪﻌﺑ
ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا وأ ﺔﯿﻣﻼﻜﻟا دﺎﻌﺑﻷا .
-3 ﻲﻟﻻﺪﻟا بﺎﻄﺨﻟا ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻟا ءﺎﺼﻘﺘﺳا ،قﺎﯿﺴﻟاو ّﺺﻨﻟا ،ﻚﯾاد نﺎﻓ
،ﻲﻟواﺪﺘﻟاو توﺮﯿﺑ ،قﺮﺸﻟا ﺎﯿﻘﯾﺮﻓا ،ﻲﻨﯿﻨﻗ ردﺎﻘﻟا ﺪﺒﻋ ﺔﻤﺟﺮﺗ
ص ،2000
258.
-4 د / تﺎﯿﻟواﺪﺘﻟاو تﺎﯿﻟﻻﺪﻟا ،نﺎﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﮫﻃ "
دوﺪﺤﻟا لﺎﻜﺷأ
"
،
ﻮﺸﻨﻣ ،ﻲﺋﺎﯿﻤﺴﻟاو ﻲﻧﺎﺴﻠﻟا ﺚﺤﺒﻟا مﻮﻠﻌﻟاو بادﻵا ﺔﯿﻠﻛ تار
ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹا
ﻢﻗر تاﺮﺿﺎﺤﻣو تاوﺪﻧ ﺔﻠﺴﻠﺳ ،طﺎﺑﺮﻟﺎﺑ ط ،6
،ةﺪﯾﺪﺠﻟا حﺎﺠﻨﻟا ﺔﻌﺒﻄﻣ ،1
ءﺎﻀﯿﺒﻟا راﺪﻟا ص ،1984
.299
5-D. Mainguenau, Eléments de linguistique pour le texte littéraire , Dunod 3eme Edition, Paris , P 03.
6-D. Mainguenau, Op .cit, P 07.
7-E.Benveniste, Problèmes de linguistique générale, Tome 1, Gallimard, Paris 1966, P 252.
8-C .K, Orecchioni, L’énonciation de la subjectivité dans le langage, Armand colin éditeur, Paris 1990, P 35- 36.
9-A.Trognon, J. Larrue, Op. cit, P 39.
10-M. Martin Baltar, De l’énoncé à l’énonciation, une approche de fonctions intonatives, Credif Didier, Paris 1977, P 26.
11-J .P, Bronckart, Le fonctionnement des discours, Un modèle psychologique et une mémoire d’analyse,
Delachaux et Niestle éditeur, Neuchatel , Paris 1985, P 102.
12-C. K, Orecchioni, Op.cit, P 40.
-13
،ﺔﻐﻠﻟا ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﯿﺴﺳ ،رﺎﺷأرﺎﯿﺑ ط ،ّوﺮﺗ ﷲا ﺪﺒﻋ ﺔﻤﺟﺮﺗ
،1
نﺎﻨﺒﻟ ،تاﺪﯾﻮﻋ تارﻮﺸﻨﻣ ص ،1996
88.
-14 ط ،تﺎﯿﻧﺎﺴﻠﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﻮﻨﺒﻟا ،شﺎﻨﺤﻟا ﺪﻤﺤﻣ ،ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا دﺎﺷﺮﻟا راد ،1
ءﺎﻀﯿﺒﻟا راﺪﻟا ص ،1980
.193
15-J. Cervoni, L’énonciation, P.U.F, Paris 1987, P120.
16-T .Todorov, M. Bakhtine, Principes dialogiques, Editions du seuil, Paris, P 67.
17-C. K, Orecchioni, Op.cit, P 34.
18-C .K, Orecchioni, L’implicite, Armand colin éditeur, Paris 1986, P 32-33.
19- C.K, Orecchioni, Op. cit, P 25.
