HAL Id: halshs-00173115
https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00173115
Submitted on 19 Sep 2007
HAL is a multi-disciplinary open access archive for the deposit and dissemination of sci- entific research documents, whether they are pub- lished or not. The documents may come from teaching and research institutions in France or abroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des établissements d’enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics ou privés.
Les savoirs pédagogiques comme source de légitimation pour l’action publique en éducation
Hugues Draelants
To cite this version:
Hugues Draelants. Les savoirs pédagogiques comme source de légitimation pour l’action publique en éducation : Une étude de cas en Belgique francophone. 2007. �halshs-00173115�
! " !
#
" $ ! "! " #
$!%&'()* +(' , - $ . *
!%&'() /001 " #
2 2 2 " "
- " # 2
2 3 2
- ' 2
- 2
. - $ . * 455/ 6 3 +(' , 3
4554 ( & ( & % - (
' $&(&%('*2 ( (
3 - 2 3
7 - $ (' - *
4558 % % % & # 2
! 2 49 /000 455:
; ) 3 - . !%&'() #
3 2 #
3 < 4558 3 -
= >>> ? 2
. 2 2 2 =
%? $>>> ? * !%&'()$>>> 3 * . $>>> 3 *
& 3 3 @ ) "
' "
AB - - $ 2 - + - *
C 2 . 2 ,3 - $,' 2 ' . D
+&'*C E
-- - 2 3
! '
! "#$ %& & ' " & %
"
(% %& & ! )
* "#$ ' #% ) "" " & % +
," $ ! %& & " # % - % ) % .%
( % & %" "# %& " % % %& &
( %& "% %& & " % "% ) & /
0 (# %& % % %& & % " 1% % " % !
" &
0 213 ' ' 4
0 (#)) % ) " " 5 " & 6 "
(% " " & " & %
7 %& & % " 8 " % 1%
( 5 % 6 & % 9 :" & %
%" % " % % %& & * ) " & %
- )% % " " $
- )" % % " #$
+ ; %" % %& "
% %& " "%
- " +
< 1" & % /
+ ) & % "% " ' $ & %
+ ) & % "% " ' $ & %
- )% % 1%
( " $ % % & % " =% %&
> "% 1% # % %"4 %
1% - "# % #8
" % '"#%
"% " # % % % 8? & $
# % %& # ) * "% %8
& & % $ %? $ * ) " & %8
"#% 1" - % '"% ) 8
1% %& & " & "% 8
) % @ "% ? * "
&% (% ) "% %& & 8
7% % "" '" & % * 4
#$ % #% ) 8
"" , '" * "% % % %8
& & ) # " %
1% " 7 % ' % &%"
#% % " * "% % @
" '"% %& & # % "% "
" & % "#% 1" A %"' %
% "% * & ? ) & 8
% "% " ' $ 8
& % (% )) " B ? ) %
" %1" "% " % & ? %
" 4 % "% %& & %
" " * %?% %& "
& % ) % % % $
%? % % % "% " & %
) (#% %"4 "" % ' % " %
"# % '" % & %"
%? " %" % "#$
C 8 " !
>%? ? D " D " & %8
D " # % D $ D %& & D
%? $ %? % D % 8
) "" & %
A 3 # " * "% % ) % % %?
$ ? % $ 4
"#% " ' % %
9E % ""4' D ( % ' : (% % " 8
) "#$ ' ? % $ % " 8
' " ? " %
"% F "" "
5 "% &%& ? 6 9; ' +: % &%"
% " %& ' # 8*8 % " 8
5 ? 13 ? 6 #
)) % %" ' "# 5 )) 6
9< ' / :
, < "& ) % '"% " # %
"% % 8? & $ % % %
?%& % ) %
5 %" % ? 6 ' # 8*8 ) ? *
% " " ) " "#8
" )) ? " #&%" %
% % ) 4 8
"% A % '"% " # %
% # ' )% % ' %
% % % '
%& & (% %& & "#G %
%?% * %? % " # % # %
% % " " % % & % " #% 8
%& % ;% ) 9 /: - "% % " 8
% % % " $ " & "% ) %" "%
" "% % ' "
5 6 9 :' ) " 13 ) "# 8
& 1" &% &% 5 "
* " % 6 - "" 8 "% ?
% ! 9% # " 1% "
') $% #13 ) * % 8
/C F - G " /0?5 /0H5 - -
-
5 " 6'5
%" 6'5 ) " %" ) % 6 D &% %
% 4 " $ % %? % % :'
% $ "# $ # # !
? @ % " & %
9 # %& & ? )) 8
' % % "% % %" "#% 8
%& % "#" ? :' % $ !#
%#& ! 91% " * %
& % "#?%" % ) % ? ) % ? :
7 % % H" % 3 % " % 8
% % "% & "% 4 % ) '
13 ) % % " % #% %"4 " %8
& "% "% % % % & %
# %& & % ) "
" % " "% - % ) % .%
A ) ' %? 1 " 8
% "# 1" 8
& % $ 1%
% " %
* # ) "#% ""%
) & "# & 8
% '"% "" % %" "# 8
&% % " % 4 " % $
% "# & %
"# "% 1 " 1" %
4 " % ) "% % %
A?% " " % % %"4 8
% ' " % %I % ) %
" # % " * 8
" "#$ %& &
" & % "#% 1"
#% % " $ %" % "%
) "# %& % % %8
& & < "& ) % % " %
" # % - $
? # "% " &
(#$ % "" " % % %"4 8
% % % 8
( % "H " %8
" " % $ &
# %
() ' % *+, -
(% %& & ! )
( " ? " #% "%
" & % ' " ? #"
? #% " 5 )) % $ ) 8
6 9< ' / : (#)) ) 8
% "% % % ) 8
3 " %? %?% 1 " A &% '
" % " & 41 "% %& &
%? % % (% %& &
)) $ "% '"#% " 8
"# % ' " % 8
" - % " ' ) "% 8
) "% %& & 9 " "% & ' " " '
"" "# % : # 5 "% "%8
" H" %? ' "
% " ) %" 6 9- % " ' /:
4% @ -
- - - 2 3
2 @ #
2 F " 3 G $@ 2 /009*
# - 2 2 ' 2 -
" - - 3 F % 3 # 2
2 2 2 -
# 2 G $' 2
/00H2 9:*
'
(% % " & " * ""
% 4 1 " '% "% " & 8
%" "% %& & 9- % " ' /: (% %& &
% % "% % " ?
% " "# % &
" ? "
# % "% %& & > "# %" %8
% ? % ? % 1" % 9 %
% % @ ) % % * #% " 8
? % :'"# %" % % ? %
& % 1" )% 1" '? % ) %
,)) ? ' " " % % * "# 8
"% %& & 5 %& & 6 "
"#$ 0 > " " " 1 %& 8
& 7 " C ' % %
%" "% % ? "% 8
1 " "" " 9C ' : C% #F
? ) " & %" J - "
1 - % " 5 "% " & % %" #
% ! " #4 % % 8
%? ) % 8
" & D %?
)% % % " $ #% % 8
% * "% % ) 8
D '"% " & % %" #
% " % %
" & ; %))
% ' % ? @
)) (% 4 "% # %
%? $ " %
% " , ?% '
) % " % 8
% ) " "# % !
%? )% @ ? % ' %
K% # # "# % " )% 8
6 9( :
< )' "# ' %? ; 9 +:'
"#$ ) % $ #
1" L * 1 $ &% ' 8
1" 4 ) % L "%
" #% # ? '"%
%& & @ )% % % *
% 5 1" 8
6 < % % 8
* "# % D # "#
% %& " "% "" 5 "
% "" %1 " * % "
1" % ) D " #4% " 1 ' %8
' %" #% 6 9C 'E ? 8
"%4' : , '"% %& & %
" ' "" )) ? %
#% % "% " L
9 % $ " % $ "" ) % .%
1" % 7 %& & 9C ' D C 8
'E ? "%4' D M N' :L '
% % '* "% " & "# %8
9 ) 7 % ' 0:
* "#$ ' #% 8
) "" " & %
(% % & ) "" # "%
? %& & 8
1 "" & % A "# %8
) '" " % $ %?
%& & ' " ' ?
% " & % % * " 8
) %" ' " % 8
) "" -
" % " & % 8
% ) % " ) % ""
9-% % C% 4' D O% -% !)'
: #% %& ) # 3
& $ ' .
5 %" % 6 %
% '" 5 3% & %& & 6
: I /058 /059
C F % " J3 - 6 J
J # ( K # .
2 " # 2 - 2 " # J
< 2 = %" 3<
J L 3 G $ I 2 /0:1*
8 - ) 2 3 2 2 455/
> "# "% % " 8
& % % " % % '" )% )8
) " & "# % ) % $8 % $
%? #$ ') "% %
"% ) ""
9P% & %? ' / : - "# ;% )
( % % %"4 % " % & % * "%
% % '5 "#$ %?% " "# 8
& % "% #%
% % ) "" 6
9 ' 0 0:
, ' % %& & ' " 8
& % ? $ " 8
" ? % $ ' $ "
% ' ? ? "% %" ' 5 "% 6 %
(% "% ?% # % 8*8
%& & % " " " & % ) 8
" " 1 # % %? %& 8
& ) " - " 1
# % ) "#% ) ""
& % ? 8*8? "#G % " $
% % % * #% 4 #$ "
5 %?% 6
.)& , * +
/ 0
( % & %" "# %& "
% % %& &
( %?% " "% " & ) 8
% " % $ %? %& & 8
? % )) "
% C%"& " & %" "% %& 8
& "% ? 1" % '" % %
%& & 3 H" %
% "% " & % "% ) &
E ? % ? $ "
E# % ' % "% ? & %"
% " % % %" 1 "& " %
" "# & ' #% % ' % 8
) % $ * "# 4 8
"% - % ) % .%
7% " % # & %" ? @
? '" 4% #%1 " #$ " %
% " % "# & 8
? * % "% & ?%"%1" "#% 8
1" % ! " "% " &
" - "# ( <% '5 ! !
" ! $ " *
!# !"! + % "
" $ ! !# # ,, & ! -
% ,,! . % " $ +
# % /! - ! !# # ,, (! + !
- !# # " !!6
9 : , )) '5$ ! !# # #" #
# +$ !! %0 # !
, #! !+ $ ! /! & !! -
, " ! !# # $ #
" !6 9( : A % # & %"
?% $ " " ) % $ !
* "# "" 9? %" :'"% "%
# ' " ) % ) 8
%& & # ) ? # %
&" 1%" % " # % 9<%""' / D
?% Q% ' : - &" 1%" % "
% ? ) %& % %
&% % % $ 9 ,'2-E,'<C'RC :'
%" % " 4 % ""
"% "% " ) % ?%" %
% % ? " % 4 % % $
9 $ @ 7 >A "#2-E,: "% ? &
"% ) % % %" 9( 1 :
, " % ) * "% < "& 8
) % ' $ " #$ " % 8
? @ %?% '* #4 2 8
9 : " * "% %& & * "#$ 8
%& & % ? % & "
% "% % $ %" * 8
1 % " 1 & "# & 9 :
#" % &%" ? * )% ? " "% & "%
1" 4 "% 1 "& ) %
2
% " # "% ? & % 8
&" #% " % $ ? % 4
9 :> " E 9 :'"% % " "
5 3 ) % 6 "#% 1"
"% " " % / " 1
% * 1
% " 1 & "# & (% ) % 8
% % ' " "" ' " 8
% 1% " ( * "#$ % %
% % & " % 8
"% % $ %" % $ ( %
5 13 ) 6 "#$ 3 )
% )) " % $ %" %.%
-# &%" "#$ " % ) % O% P%
9 : . " %& &
? ' " * % %" 8
% '" & )) " - % 8
" & " & 3 " "
1" @ %1" )) " & %
"#% 1" % " * "% %& &
$ "% ' % "# #? "
)" %" S % ) "%
" & %
9 :2 &%" ? %& 4
#% " %? " %& "% & "% 4 8
"% (% " # % %
%1" ? % "
* "% ) %& % * "% %" %
4 ) & % &"
9E % "% 'E N C% 4' 0: E% " %
'" " & "% % $ " % 8
%& & )
" % % ? A &% '" %& & 8
% " %
"% % % % % " % % 8
& ' " % " ' $ ""
? &"
% $ )) 5 % $ 6 # & % 8
" " ?%& " & % " @
% " 2 % % #"
" & %& & % 8
"" % ? "% % % %
( $ 4 %" &
$ )) #% " * "% %& &
& " & % % " $ 1 "& ! #
% ' )) " " 9 %
"% % $ %" :' #% % ' )) "
13 ) 9 &" : ( 8
)) ) "" 3 "'"
) " %1" ? " 8
""
( %& "% %& & " %
"% ) &
E% " % "% ) & '
? "# % "% % $ %" %
$ #% (#13 ) %& & "%
) '" " % "#$ ) '
)% & ? * % * )% 8
1" "#% " % % TS)) %
"# & ' # % " &
(% ) & " "# ?
# ) @ # % U &
9 / : ( % ) % % L
" % 1" D " % " D
" % " L #%" & )) )%? %1" 8
"% * "#%& % 3
) A 1 % '
% #$ ' % % $ % % $'
% ) %
3& "% 1" 8
1" 1" %" "% ?
" " $ > " 8
& 8 " ) ! % % ? % $ % 8
( 2 3 - 2 $4558*2 /0052 -
$ *
; ) $ ()* ( 2 45552
2 B <
- 3 "- # 3
# - 2 3 4558 $ :
M * - -
2 -
%4 '" % $ 1"
% "% & % "# &
1 "& % % % %" " ? ' % 8
" - % ) % .% (# " % 8
5 &% & 6 % "# 8
"% ( 1" " "% & "# 8
"% )) % 9 " %
% $ " )% 1" 1" " "% :' 3
9 " # % "% @ %8
: , )) 9"# T
" % : 7% % "" '" 8
% % % %" % %" "
% 1" #" $
& %" % ) % "% A '
" % " & % % %4 8
9 %4 % %? ' " 1 % ' "% :'
" 1" # % *
)% $ " 2 % %" # % ""
"% % % % #)) % 8
" " ? 4 "% %)) 8
#$ "" " % E% " $ & 8
%" ) 1 & % % "% - %
) % .% % 1 % ' %8
%& & ' %" 8
" % "
"# (#$ @ & ) % 8
- % 3 % )% "
"# & %1 1 * " " /V 1 &
"% - % ) % .% ) )) " " 8
* "# & * & 1 & 8
% % @ " %
"% - % E% $ '"% ?
#" 1" %" & ) %8
? + % "# % ' #% "
%& & '* "% %" "# & %1 %
* "# " ) "# &% %
&
(% 1" % ) "% 8
% % "% " " ?
) % % ' %
"% ) & '% %" % ""
% " & % ( 1" %
? " % " & %
"# & "% 1 "
" " ? % %?% " , #% '" 1" 8
. 1" % " $
? " % % ? # %3
# & % 1" # " 9 )
E % "% ' +: (# % %
& ? 1"
% ' #% % # #1 ?%
% " " )%. "# 8
1" - ? ' "# &% %
& ) ) %" ?
% " % % * "% ? %" '? %
"% % %& % % "%
"# "% 1 " " %1"
#% %& % @ 4 " "
%" " " ? 9 5 % 8
" % 6:
, ' "# % 5 6 5
% % T @ 6 9O & ' :' ) '% %8
%I % % E#% %
" % % #%?
$ " # 1" % "% " # 8
% ' % "% F "% " % )
% ? N % L
"" * "% %& & %
%?% " & % L )) # ) %
" & 9 ) O% -% !)' :
? & -# 3 3 #-
12/HN - 95 555 #- 2 - O #
$ - P M 3 2 /004*
H - 2 3 2
3 2 3 ( # 4554
F 3 G - -
3 # 2 - 3 " 2 -
- /0092 3 " #
# 7 $ @ #
6 2 ( 455H*
0 213 ' ' 4
(#% %"4 ?% ? "% "% " %8
& % % % & % # 8
%& & % " % 1% % " %
* "% ) & A) # 8
13 ' %? %" % %"4 8
% "# 1"
1% % - "
7% " / "% - % ) % .% *
5 "% ) * "% ) % % 8
& "# & % 6 * 8
5 3 "% ) * "# &% %
& "# & % 6'
N% S %
%" ? %& - $ % 8
? " % 1" " &
" % " "% - % ) % .%
A) ? ? "# 1% "% 8
) & 9 8
0:3 #* %?% % ) %" 9"% 5 ) "% 8
) 6 :'" % %"4 # %"
"% %""% *
( * "#% ? ' # ) % 8
"" " ? % ' #
% " % < " ?
$ @ 8
% "
1 '" % % "%
" - "" 8 1" )% 8
% '%" ? ) ? 8
9- ""% ' : (#% ? 8
" & %& " ) %1" " 8
% , '" #"" )% 8
" #% L # % " % L'" % ?
? " % " " 8
4 %" % & "# ? &% 8
% 1% % " % !
"# " ) % "
%& & $ % "# %
% % % " " )
" % " " & % "
" ? " & %
"% ) % " % 1 "#
E% "#% %"4 " & % S " 8
& % "% ) ' %? % ) * "%
) 1% 9 '
" & % :% #* " ) 9"#13 "% 8
'" "% ) %
)% )% % 1% : %? &%" 8
" % "#? " "%
) ) 1% "#? " % 8
) " ' ? ""% 3 * % 8
" % $ % " #$
" 1%
- %"" * " ? '"#% %"4 8
) "#4 # %" %
"% %& & % " " * ) " & 8
% "#% 1" % "" "% "% ? % 8
%1" (% ) 1%
%& & " & "% )
) )% "
"% % * " &% A ' #" 4 % 1
%" % & %" "% %& &
% " " ' # % " " & 1 "
"% " & "#% 1" '"
$ " " 7% % "" ' " * "%
% % %& & 8
1) + %
* %
1 45552 F . G 6
0 DD>>> 3 D
/5 " ( &
$.'*$/004 /008*2. @ .'$/008 /009*2 , I .'$/009/000*2.
B < 3 $.& *$/000 4558*( - /0082 ( & - - .
. @ 2 - 2
) ? ' % #% " * "% % ? 8
"" '* ) "#13 ? 1% * %
" % "% " & ' "% # 8
@ ) % "% " % , '"# " %8
"% ? % " " %& &
?% ) "#? " "" 8
1% ' "% % % " " 8
* ?%" * %3 % % ) "
, ) ' " % &
" ? % & % ? " & % % " 8
% %& & ' )) "
% "% %& & " 1% % %?
#? % %& ' " % 8 %
- )) ? "
% % " % *
0 (#)) % ) " "
5 " & 6 "
"% "" % 8
% "#% "# % % %
" " " " 1% '* %? " ) " 8
( " * %
) " ) & 8
" ' 8 % % % % ?
) % %" , ? #?%" % 8
' % %"4 %
9- ""% ' :' " # % " " 5 "
& 6 9( <% ' /:
> " ( <% ' % 5 ) & 6 5 1
? & " % 1" 6
" " 4 " & " 8
'" "" ) % %
" ! 5 S(% %" %" % % D
S(#% " " & D 0 S,"" %I
" % $ D S(#% 4
) % 6 " %3 ! 5 7% 1" 8
& " ' %
? " $ "# 1" ' 1%1" "# 8
%1" " ! 3 D 3 #% %
* & ? D 3 $ )% ? D
? #@ # % # ? )) 6
9( <% ' /' :
(# % ) % % %" 8
) "# " %?% ""% *
$ " " % $ #"
" % % * "#% %"4 8
) ' $ & % %
1 ) # ) " & 9(
<% ' /: ( * "#% %"4 ) 8
) " 1 " " % 8
%& 4 1 " %? " %?% '
% ) ? " %?% %& % % 8
'"# & (
?% "% ? %" * %& 8
" ( " %"
? ) % % - 8
1 " $ % # %8
& #% " & % ! "# ? % 5 1 6'
"% ' 5 ? % 8 1" 8 8
8" 8& 6 "% $ %? 8
%? " " - % "% " 8
* )% "% " % )% #
$ %? $ #" ' "" %
) " & ? '"#% " *
% % %?% " H" 9( :
- % " 5 " & 6 "
?% $ "
" % % %"4 '* %8
? "% # " " & " 8
& %
// - = F # 2 # "
2 3 # 3
2 F G - =
2 = 3 2 2
" # G $ 2 2 # 2 2 2 Q *
$) 2 4555* 3 2
- = # 2 - " - #
= " Q 3
- 3 C
2 " - $3 *