HAL Id: hal-01053334
https://hal-sciencespo.archives-ouvertes.fr/hal-01053334
Submitted on 30 Jul 2014
HAL is a multi-disciplinary open access archive for the deposit and dissemination of sci- entific research documents, whether they are pub- lished or not. The documents may come from teaching and research institutions in France or abroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des établissements d’enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics ou privés.
Business Networks and Meso-level Institutions in Nineteenth-Century Paris
Claire Lemercier
To cite this version:
Claire Lemercier. Business Networks and Meso-level Institutions in Nineteenth-Century Paris. Col- loque de la Business History Conference, Jun 2004, Le Creusot, France. �hal-01053334�
! " ! # $ %! $ % #
& #% '( & ! &
# ' &# ! ) # &&
* +, - # ) -
%# - - #% +, &&
# # ! ' - .#
& ! & #-
& # & )& " - / -#% , &
- % ! %# # * ! ) !0
# $ &' 1 - 2333,' - #
% & & & ! .# - ' 4 &
! # - # % & ! & * ! 53
! & # % % #
&& % # % 6' !
.# # - " ! ) ! # & ! # ! #
! # - - 7, ! # # &
) ! ! % # & # ,' 8
# &# & # & ! - - &
& " " & - %
- & - # ' .# &
& & # & - -- - $
- $ & # &
! ! !' 9 # ! % % ) -
- , % & # ! %
! & '
! % # &# & % # &
- " - % 6: # ! ; - # 0 &
# ' 6: # ! / & % %
! * ! ! &
# & % & # .# ! #
# ' <# 6= ! & #
&& ! & # # ) & ,
# & ! & # % )
, % & ) 6::6 ; 6::5
6::> && ' 2336 # 2332,' ! ; < % #
; % & 6: # ! ) 2335, ! #
% ! & #
- &# ' 9 % - %
&& - % & * & - )
, & * ) 1 & / # ,'
2
4 & & * - && # - %
# & # ' "
# ! % & & &
- # ( & " - !
! % ? # % % %
- $ & ' 1#
# ! % & " -
# && # ! - &
- '
# ! & # ! & #
! ! - >22 % & ;
# % 6>33 6>@6 ) % &
# % & 1 & / # - # , &
% A # ' # &
# # - )& ! %#
- - ,' B % #% &
# # ! ! & -
# # .# " & & & !
# ' % &
# 0 ( ! % - && # )&
% & # ,7 9 # " 7
; & - - # # !' ; #
- & # # ! ' ; # & #
- # # .# 7 '
; C % - & # & -
% # % ) , # & ) C,
!- % # % - #
'
- - - & % # ! & # /
6: # !' 1! # - &
- # %# - ! # ' ! D ! &&
# % & & -#% # ) ! & -
- !+, %# % -- # - #
' ! - & ! # ) " - &
& , & ! - & # ! &
- & %# ' 4 - ! & %#
.# ( ! ! - # - 27 & - !
% # ! - %# -
# & - 7 ! - #
% # # # - - -
) ! & ! - # ! & - # ,
5
A & & ) - & & A
% ,'
! # ! & % & ! #
- & ) - # # & +,
% - & % 0 % # - - "
# ! ' 1# & # #
% # ! ! - - ! #
! - % ' <
; %# & ; %# -# ( #
; - & # ! #
! & # ' E - - &
" - ! % # ' 1# !
% # # - % & ( ! # !
&& '
& # ! & # 5 ! % &
# & - - & % ' !
; %# # % ! && # & ;
& * & / - !
) & ,' ! & - ' -
# ) & # %
% - ! # ! & # - # , # %
! # &# ' % & - & & ; # '
) %# ,
6F # ! D# -#
)# # ! % , ! ! & # # G'
; # & & # # & !
%! ! & D# - # %# %! & & % &
' D# ) & - - ,
% # ' / 6@:3 6>3@ & 6>G> 6>=6 !
%! - - ! " ; ' - !
%! # & %!
- & ) ! & & & % &
, & %# ! # %
- % -# ( & %# %! - '
<# # # & ! & #
' 1# ; " - =' ; #
- % # - & 0 # !
! ' 1# # & # # #
& & .# - ) # +, * &
)% ! %# !''',' # #
% & # ! ' & # -
# -- %! ! " - % % 6>5G
6>G@ ! %! * ' E& # #
G
%# ' 1# ' 8 ! & % &
# '
) ,
6>33 1 &' # & &
& 6>3F #% F & 1 0
- ! ) ' ' & & !- & % ,
& 0 - # .# ' <# # ! 1 0 & &
% ) -- ; , %# % &
H11/ ; ) , ! !
! - & ; !'
#% -- %! %#
%! 1 0 - ' #
H11/ # ( % !
! -- % ' #
#-- %! H11/ & $ %# ! $ '
! ) 0 - ,
6>35' & 1 # - - -
- %! ; & $ - & -# &
& & & - ' % -- %! H11/'
9 & H11/ % % # #
! - * # ) % ! !
- % ,' 1# 2=I & # #
% ( & % # '
; % & 6>35' % &
E / %# ; ? ! % 6@:6
# ' 9 ! % $ ! $ ! !
! .# - &
' & & % - # - ' ;
% % - # & & &
& - & ' 8 % # ! # %
% & & % & %# % ! - # &
' H # ! # &
& % & # ! ) # - % !
!,' & 6>G3 # %
.# - & # % ! #
- ) & & .# ! ,' % 0 % -
& .# - ' & % %! &
%# % %! - & ' &
%! & -# - #- 6>52@' ! %! =3 F3
- # # % %# D# &
%! # % D# ' 6>G: & &
% - - " & & ! # ' 8&
=
6>=2 % %! &
# '
4 # # 63 F3 % ' ' #%
-- - # - % %# & %
( # 0 ! ! ?
& # 0 - ' 4 &
& # & & - * ! % &
! ' % ! # &
% % ) ! % / - #
# ! & # , ! ! &# %
- & - # ' ! 6>F@ - ! 0 #
& # ; D# % & % &
% ! - & $ !
! - -
' % # ! & & - & ) & #
, % % % & %# ! # !
&& # % # ' & & &
-#% & & & ! -
- ! - & # % # & % '
- - - #% % ( ! -- %#
% # ! # ! %# - &
& %# 0 -# - % ' 1#
! # # & - %%! &
- # & '
" # ! & #-
%# && # ' & % - A 7 !
.# # # ! & #
% % & - & # ' < % & &
) # ! & , & & A & ! & % --
) ' - ' ', & - # - &
- ! & % # 7 .# %#
- % & D & % & # & -
& ' .# & & & & ! & ( 9
! - & ! & # 7
- % - & - % ! & # # &
7 / - & & # & & %
& & - - & -- # & # 7 8
# # & ! & 0
7 # - " ! & - % $ - # ! & &
& & ! $ % & # & * ! # &# %
# '
F
" # # #$
! < % 6>65 ); 6:>= -& 2332,' &
J < - & J J - < $ %
& # & / % ; #& #
8 ! % & 6: # !? ! - " #& #
- ' 8 & 2= ! % & &
% !0 % 4 # % &
" #& # )%# % # ! #
6>F2,' / % & 6>=30 ! % & & !
% ! - # - ' D# &
6>G@ 6>=5 % & % & & 6>=5 6>F@
) ! # - ,' 6>FG % & 1 &
/ # 6>>2 $ 6>FG -
& & #% & 1 ' 8 ! < -
% & ) - * # ,
8 " < ' 8 " % & % 6>G@ %
% & # )6>2> 6>56, % & )6>2: 6>5>,
< # # )6>56 6>GF, # - # )6>52 6>GF,' !
& # % & & J J - J
< % & % & )% , < #
# # - # )J J - $ ! # %!
8 " < # # , # H11/ )J
$ ! # %! 8 " H11/,'
# " - & # % % # %# ) % # &
- , - & & & & % %
- ! # & - " --
- # ' / - & % # % # &#
- & # # &&
& # .# ) .# # % ( 9 ! < #
# ! % -- 7, )9 ! !
& 7, )< & & & - &
# & & # - ! 7 < ! - !
7,'
1 & ! - % & - #
& " - ' ! H11/ & ! -
! ! ! )6>FG 6>>2, & 8 " )6>G@ 6>F5, & J
)6>36 6>GF,' # & - # !
< ' E 7 ! % & <
&& % & # # ' 8 & &
) % & 6>56 6>==? < # # 6>56 6>G5?
# - # 6>5= 6>5@? 6>GG 6>==, 8 " 0 % ' 1#
@
% #& # ( & & !
) ,'
#% # & ' ( $
& " - # && # & & & ! & ' 9 !
- - ! - % % !
) & ! ! % &
- ,' 1# &
- - % & & -
&& # & - ! & & ' 8 & 7
; % % ! & ! & !
! '
8 & & && # ( # !
? ! ! -
! % & % & ' 8 % ! -
! && ' 1# ! /
& & 6: # ! - & ! &
- - - % ' J ;
% - - - - !
# & & ! # .# ! %!
& ? & - & & ! &
&& & ) 6::6,' & % &
& K % K % ) - % - +, #
4 - & % # & & %
& # &# - & - & % ); 6:>=
1 6::6 -& 2332,' - - & ! / (
- % # & & - !
% -- & & " - %
- # $ ! !
- && ) #" 6:>F,'
- # - & # & & ! &
# # # -
& - ! # #- ' 6>G: - & %
& - % & & #
# & & % # # &
) % ; 6>=3,' - % #
& - # % & % - - % &
- % - - % ! & & - '
&& - ! & - # % ' -
& ; % & & (
- % # #
- & % % ' 9
- ' % ! " !- &
# !' 4 & # # -
& ! %
>
& # ! % & % '
' 9 &
# # & % ! - &
% ' ! !
- # '
- - 6>=6 $ - 6>=2'
- & ; %
! ! ! ) # - #
& D# , - & % & J 1 - &
# & % - ! & 0 %
/ L # #" ) & D# ,' !
J ; # #" & / L %
& & ! % & ! .#
%# & -#% % # '
- ! % % 0 # & #
% # && % & & !
& & -# %! % # & 6:
# !' & # -
6>63 ) & 6>F3 , -# ! 0 # * &
)%! % , & % D#
# & & $ # * - % &
# & > D# >' D# % # ! #%D
# - & & % & # ? %# & # # !
D# - - && & - ! )
# % # ,' - ! D# #
% # && ' ! - ( & ! -
? ! # - ! & ) D# - # 7,
- # #- # - - ! $ D# &
& & '
& % % & 0 % -
& & - - % ! & & & # ?
# % # # & %
# ' - ! & && - && &
- # ( ! & # & % #
&& & - &# - # #- ) !,
# '
) ( # %
& # & # ! && #
" - & ! < ' 9 # & # & -
& ! & ! ! % & # # ' "
% # ! < & & !
& ' 1# ! 8 - - & # #
! ) % 6>== % -# ,' & /
! & ! # & % ? & #
! - ! ) ! # ! & J % ,' 1#
:
- % % ! - ' E% -& & ! %
! & ) & ! / ! & ! 08 ,
# #& # ; < 0' &
# / ! -- H # & #& # ) #
& % & , & - ; --
E% -& M & N ) 6:>:,' &
% & - % % ! & % # !
& - #- -- !
# - % ' 1# -
; # & # & '
! - & % & # ' 9
& % & # # -
#( $ - & '
B & # ! & & & # &
& ! % ! ' H# !
# &# " - ) ! 6:3F,' % % & % &
6>@2' - - - ! & # '
& - # & - ;
! ' D ! & - &
& ' # & - % 6>G> -
.# & / L < &
- %# & - & % &
% & & ! # - # - ' !0 .#
# ' # # - % # # # "-
- - &&
# - % ' #% .# ! ! - & 8 " <
& 0 & !0 & !' & !
.# &! G = & - % !
< ( & # # & K-
! % - ; %# # ! #
# - % % ! # %
) ! - - - % % ! ,' 8 ! ! & !
- && # # -
' & 0 & ! ! # #
& ! - ! # ( &
'
1# % # # ! " # !
# & - & "- -
' 8 & .# & "- & % - !
%! ! & # & 6>F3 !
% / H 1 ' % % & ! % !
- " '
% %# ) %
, # ! # & % & ' %
%! # ) # & , % !
6>F@ %! - ! # %
% & # ' &&
63
" - - & % ! &#
& & % - '
!0 % # # ! &
# % # # " - # % #
- && % - && ' 1# &
! % # ! - & %
! & ! < 0 '
- & # 0 % !
< ) - % % ! % && & # - ,' 8
& - # # !
.# & - & & # & # '
* '
! # % & & &
# # & & % 6>33 6>@6' 6>@6
% # & - % # & 6>F@
& # & # & ' ! -
# # 6>@2' / ! - & # ! )- C
& - - , >22 & G #- ) -
, & & -- &
# # ( 6@>= 6>35 ) & # & ,
& :2 & 6>3G 6>56 & 2=5 6>52 6>G> & 2@= 6>G: 6>@6 & 2:G' 6>56
6>G> ! & - & -- - # &
& # ) - # ,'
& ! & #
-#% # % & % # - )
! H 6:=: 1 6:@> 6::6
# &# & ,' 8 D ! & ! & # #
& # ! - ! & '
& ! ! - -
# ' % ! D# ! %
# ' 1# & & .# ! & & % '
9 ! % # *
! & & ' 9 % - % & % #
# ! # ! % # )&
" - ,' - # &
% " '
- % & # && # ' & -
& & ! % % & & & 0
? %# & - ' 9 #
! ' 1# ! && # & ! !'
! %# # - G - !
66
& ' < - % ( &
% % & %# % %! -
- - % ' # % " !
&& # - & # ' #
& - # ! $ & & #
D ! & % & ' 8 &
% # # - ( & # # '
8 # " & :' &
- % ! % &# # %# - % # ! !
# ! % ' % #
& ! # & .# # .#
' '
& ! & - )& % , #
55 & ! #- & 2 G # :I & - -# # ) - 663,'
D ! & & - &
& ' ! & ) - % % ! & &
& # , & 3'2I' # )
& " # # # #
# , % ! # # # % &
# ' - # & %# -
) & # - # , ) - 2,' 9 G2 #- &
2 = # 65I & - -# ! & 3'2I' 1#
-- & # % ) - 5,'
# ! & & #
! & & %# !
% % ' 9
5> - # 2 F= -- ' 8 ! # 2GI
& - -# $ %# ! & # 3'GI'
- # .# #- # &
% ' 9 ! # & " & # # # 7 < !
) 7, ! " ) & 7, - & !
# #- 7 % # ' - #- !
!' - ! % ! % #
& ' % # #" ; #
! - % % ! - # %
% ' 1# % & !( G = & -
- ' 8 - % % ! & # ! "
.# & ! 66 $ - - # & ! $
- & - & " - # <
< & '
62
'
0 ) - G,' 8 6=I & #
# - -# ) !( 3'2I,' -
! - F> % 25 #- & 2 G # #
# ' - # - & & &
62 # - % ' 1# # !- '
/ # - -# # ! - !
( 6=I & % %!
? 22I & # ' && #
# & & # % # & & - % # %#
# % & D ! & '
& - # ! &
- - 8 - $ !
# ! - - & $ J
1 - !0 $ #
! ' # - ! #
- & ! ' ! ! # !
- & # -
# # # $ # # # '
% # < < !
%# # &# % ! %
% #- ' 8 " & # %
- - & ( ! D ! & & ! #-
' - & ! #-
& - - ! & %! %D %# %# & $ ! $
- ' - 0 ! !
%# - % % ! & # # '
& ! % & - & -
# & & " % ! & - - # ) # %
& - ! # , & & %
- * # ) &
+,' % 2G
-- - & - - &
- - ' 1# - " ! ( & " -
&& # ) - -
# ( ! # # ,' /
& - - ! % & &
" & % % '
' ' + ,
& " & & - 652 # )6FI &
- -# , 56 - 2 : % =>F -
- @3I & - -# # ) - =,' 9 # & %
& ' E D ! & % & #
! ! & # & -
65
# ' E ! & !
& !A& #- - % - % % !
& # # %# ! - % % ! # #
! $ & % $ " '
- & - ) - - # %
#&& ! , & #% #- -- - % % ! -# #
- # ) # ; #
& % # && - & %
< < +,' ! # - %
% #- #- #-- - & - ' 1#
- ! %# & 65' # % #
# # & # " & - &
- & && ' ! % % 0 # ' 1#
& # - % & & - % ?
- & ( " &
D ! & & D ! & #
- '
! & - % 7 4 & %
& % & # - ) / # , %
% & ! & & ) & %! 1 6::6, ! %
& # & - & & - %
# % ' E ! & % & % &
" # # % # %# !' &
% & ! & % - !
)- # ! ! -- - , & !
& &
- * - & ! ! & %! - !
) ' ' , # ' % & %
& & 2'@ ! 6G %# %
& ='F - 6'5 & 6'F & - '
.# & % % - -
& ' 8 ! 62I & % - & &
' && & & - # '
E - ! % ' / F:
% & % & - & ! &
% ) & - & % &
& %! 1 6::6,' 1# % # &
- ! ' -
& % & % & G'G %# @ &
% 5'= & ' 8 & ! # - %!
! & - ? / " -
! & - % %! - & )
% ,( % ! ' & #
& % % 6= %# 22 & % 62 & ' 9
" # )63 6=, & % & < )
% , ; )& # % , < ) % , ) % ,
/ ; 9 J .# && ( ! &