HAL Id: hal-00973012
https://hal-sciencespo.archives-ouvertes.fr/hal-00973012
Preprint submitted on 22 May 2014
HAL is a multi-disciplinary open access archive for the deposit and dissemination of sci- entific research documents, whether they are pub- lished or not. The documents may come from teaching and research institutions in France or abroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des établissements d’enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics ou privés.
Les conséquences inattendues de la puissance européenne
Zaki Laïdi
To cite this version:
Zaki Laïdi. Les conséquences inattendues de la puissance européenne. 2007. �hal-00973012�
!" # $ % &'
( ) * # +
, # - . + *
# , # / #
0 1 / 1 * *
0 2 + " 3 *
# # / 1 * 0 #
1 + + # % / # 0
1 0 +
4 + * # #
+ , # * + , #
* # 5
/ + ( + , # *
+ # , # # 0
# #1 1 *
1 # 0 + 1 1 0
, * # 0 + + #
# + , # * # / #
1 + 6
1 0 # # , # #
, # 7 , # # / #
# # 5 + % + / # 7
05 !8 9 ' 7 , # #
+ # # # ##
* : , # # /
# 50 1 + + , # #
+ ; / !< ' 7
, # 50 0
+ , # # / 1
0
+ , # # 0 ; ; =
+ 0 ; ; =
4 # 5 # 0 , # =
> + + #
3 * 5 ; /
# 1 #
: % # 0
50 , ## # # *
# ( #
# # " * ?
5 1 , 1 * 15 0 #
## # 1 # % 0 6 9 # # :
@ #
# / :
( 1 # " 0 # # +
# # 0 +
A / # # *
* 3 #
( # * 50 # # +
5 #
0 6 0 0 * +
/ 0 # % + * +
/ 50 % # /
! " # # $ $
" %
/ : # % # # BC)
( , # 1 1 / # ,
# # # 0 #
: , * ,
+ + # *
1 / # 0 +
0
# ## + #
# * ;/; @ # 7
1 * # + 3 # *
/ 7 * @ # # 0
@ 7 # #
# * / % # #
+ # # 0
D 5 6 , # 3
# # E /
, # : * 1 0
# ; / $
# + * 0
, / # #
1 , 1 + ## $
% 0 + # + ( %
# 0 + # + 0
" 0 * 7 # 0 + /
@ + , #
0 + # ## 0 0 #
!( F ( ' " # * @
$ 50 $ @ $ #
$ @ 1 /
1 + - 0 . + # * *
5 0 * 0 0 / #
# # # ! * % # *
## '
( ## / 0 # ## / # ;
, # ; # , ( 0
, # ## $ ; 1
0 + ( , # * +
# , * : / + 0
( # # # G # 9*
: # # * , # # #
: !( F ' + # #
+ # , + # : ,
# 1 # # + # 5 0 #
# + # # # , @ /
# 0 + / / #
- H; : # , . #
# 0 # + / 0
# I + + # : / *
# 0 , * + # 0
+ ; 0 + 0 * + # +
/ : ( , # # 1 * / 1 #
/ , " * # : +
+ # / , # + * # + # , *
# # + # *
/ # 1 + 15 +
/ 0 1 # + !3 ' * , #
: 5 * # # # 0
+ 1 # 0 ,
# J * + * *
% 1 + # 0 ,
# 6 0 / # + #
* * # 1
% , , # / # ; 0 +
* # # # : ;
: * * # # /
# 1 + * /
# 1 @ # 1
* 1
# ( #
1 6 # ;:
1 # + - 1 . - # + .
# # # ;
+ # # # ; / #
( # , # 0
# 1 * # ; # # 1
& " $$ # # "
" %
6 /
' # # * #
0 , # 0 # #
5 * 1 + % #
+ # # 0 # * 5
# + "0 # # # 5 3 /
# @ 1 0 0 : /
% * : # K3 5 3
# # D # + # + #
# 0 * 1 : / +
/ 1 # # 1 :
# + # 0 # + @
# 0
' 0 * 5 1 # 1
# !, # * '
# ( # 5 + 1 # /
* 0 * / 50 # +
( + 50 1 # *
5 # 5
# K * 5 + # 5
: # 1 # L 0
0 # 1 + ; 0 +
* # # 1
# , 5
* / & < + /*
, ;7 + + #
# *
( # 1 # 5
# 5 # , # ,
+ ; # +
# + 1 H , # 5
+ ( ! " + +
1 + * ;
K + 0 1 + # # #
1 1 , + +
# # # + 0
# # # ,
# 1 1
+ 0 @ , #
0 # % 0 # 1 ( :
1 # + # 1
# * 0 # , # 1 ,
* / 1 # 1 0 0
+ * # # *
# / 0 * # 0
# @ 1 # +
5 / # #
# # # / 1 3 : , # *
# 1 ( # # # # 1I 0
/ # # # E # 1
, # D 0 2 !# * & '
' K / # #
1 1 < + / # * I 1
# * * 1 D # ;
* # # / 1 " % 1 *
# 0 # # # ( , # / # # #1 0 *
, 1 + % *
0 # + #
0 0 0 + ; * - . ,
# 5 1 # * /
# #1 + +
# # 0 + # +
# ! M1 '
K 1 / # + #
0
# # + / + # * , # 0
# ,
/ # / # * # + +
0 # # # # ## +
1 6 # E + #
, # 0 / # + ## 0 !-
.' + * * / # #
# # / N
## # + 0
1 @ # + / - # .*
* # + * + 3 0 / #
# # / % 50 + *
# 5 + 1 + 50 1
' ( ") " $ %
6 % 1 @ , # 1 1 /
# # / 0 *
: + ,
* + " + # +
, # 5 # # 0
# + # #
# + # # # *
+ % # 0
5 # !( # ,2
# B)O + # # #
# # &O # # '
+ , # / & # #
5 # + *
# : , # *
* : 0 , / # 0 + * #
* # E #
( ? # *
# # + # 1
0 0 # " # * 0 # +
? # , # # # 0 # # + %
1 0 + # # # # * # +
, # + # ( , ;7 #
0 0 # # : + ? ##
# , ;7 * # + 1 1 #
3 / # @ " /
0 0 * # / # + #
0 * , # * ##
# + #
# # # , # + # /
G ? * # 0
) , 1 0 / G
K3
# * , # # 1 1 / # 0
# # # "# 5 ? @ /
,2 # 0 #
# % + / # # +
, # 1 * ; + # # #
0 0
# # * , # # * * 0 0 /
O 0 H / * P O
0 0 # # , * # ) O / 1
) * % BCC G ## +
? * ,2 # , # / &O &; B
, # 0 # + / # 0 0 # "# 5
? * 7 # +
0 + / 0
3 # / ( #
# # #
# K * # * %
, B * # # * ,2
, # B) + / *QO BCC * +
? # &O B !, # * Q '
, # )* # # # 0 * #
0 ( # , #
1 # + , R* ,2 # , # )
/ # 1 # BCC * # ? (
# , # # #
2 % / + # # # # /
# / , ;7 1 * #
/ # # # #
! 0 '
( # # % #
+ 3 % # # + / #
0 1 * # * , ;7 +
# + : # 0 #
* # # ## J 7
## 5 , + / +
# # # 0 : - # .
( 0 + , #
# % ## 1 +
G 1 !G 0 * , " 1 H 1 '* S,,,
!S , , ,+ # ' GKA2 !G A H
2 '
# * # # # /
# 0 P 1 + + 0
/ ## 1 0 # + # # #
+ # K # E
+ # #
+ # 1 # !2 > ' @
5 ## / !" 9 * 2 * 3 ' 6
# + : K 3 @ , #
# # # , ;7 / K3 * 0
1 5 / K 3 +
# + 1 # #
,* - "
" * # + # 50
# 1 " # 0 * #
# + / 0 +
1 # 5 0 ( # 50
5 # , # 1 +
# +
% # , # / # 0 1
* # 5 # #
## + * % * # *
# + *
+ + T / + * , # #
# # #
/ , B + * # *
% # !
, UA V ' , * + : % #
3 # 1
5 # * / 5 /
1 + 5 S V +
* / + 3 , # * +
# , ;7 + # +
# # 3 , # * +
# , # + , ;7 !> '
5 3 0 0 #1 #1 #
+ % 1 , ;7 > , # *
# 1 1 / #
0 1 " * #
* +
+ 1 # ;:
# + ! 6 ' ,
* + # 3 # 5 + #
/ #
( # 1 50 # #
+ 0 + , # * # #
# # / + 1 0 #
5 5 # , * + , # # +
* # 50 # / 1
( # 50 # # # # * %
% % # , # + , ;7
< # " % 1 * # 1 0 +
1 0 ## 0 + # / #
( , # 0 # # # *
+ / # + !3 '
, * % + * , # # 0
# + ## - . ! # *
# * 1 0 '* 3
# 1 R # +
0 K3 * , # * * # #
# 0
!S 9' , # 4 & O #
, # 0 1 * # $ 0 + , # #
# 5 / 1 * # I + I
+ 5 * % 50 * +
N ( , # + # #
+ # # + #
1 0 ( , # #
/ # # * ## 1
, ;7 + % # + 5 * #
+ ! 0 1'
# Q* # + 1 #
# # # 0 * 1 *
# #
T 0 # # + 0 *
, # + # # 0 +
# + 1 #
# # # !, # * Q '
# / # + +
# , # , % + #
# # # *
5 1 # * 0 *
# # * #
* 0 + A ( +
* E * # + 1 0
# # + ## / , #
!T 3 ' ( + : # + +
, # # # / * / 0 #
0 #
* . - + "
J # + + # # 0
N 0 # + # , + 0
5 / +
0 # I #
#
" K3 * , # # - 0 0 . + / # 0
: # 1 0 : 1 0
*
" KJ7* / # # "0 3
,
3: 0 # * # # 0 0 2
# # # # * +
0 , # # ) # # # 1
+ # 3 # 1 *
6TG2 # - # . +
# # 5 # !72;
"" ' (/ @ + ! ' /
I * * :
0 #
* 0 * 0 #
, # # #
* K3 # # / # - 0
0 . / + , # #
1 * , # 1 # 50
* #
* * # #
# - . * , # #
0 + # ( 1 1 / /
+ # / , #
$ * : , # # # 0
5 * + 0 #
3 # 0 , # + # # * #
* / # 0
2 + ; T36 5 *
1 * 6 O /
6 * 0 + ; #
# 0 0 + # #
0 + + #
# # / # = , * % 0 * + #
: # # * , # / 1 , 1 1 /
# # 5 G 1 0 *
+ 1 0 #
# 0 0 # + !A ' 3 1
+ / # # , # +
0 # 0 0 !T ( '
6 # # + * / + *
* + # + #
#
D + , # # + 50
# # # 0 * 0 5
# # # , : # *
# # # # #
+ # 50 + /
, # * # + /
0 : ( 1 + # "
* * +
# , # * 0 # +
0 # # # 1 *
1 # # %
# 6 0 + , # 5
+ # # 0 0 # 0
! 1 * 6 * G ' # # 0 U 0
, # 0
, * / # 0 /
# 0
/ , -
T " 9 * , 2 G 3 * $ %
& * D 7 * Q
VVV U0 U UV#U Q; Q72G," A #
K 3 6 * - , # # 6
3 9 . " 2 # ! '* ' ! * 0 *
< 0 * ! * 0 *
1 # UUVVV 0 0U U 0 #1#=6 WBBQC
, # * Q * X , # # 0 1 V
1 ,7 0 V 1 # 0 Y K3 Q; K Q
1 # UU # U U U QU U ZBP P #
, # * Q * X 0 V 1 0 1 ? % Y*
K Q
1 # UU ; # U( 7 2 U( 7 2 = W ,(,[ ) Q Q)& ,J JKD
, # * * X" 0 9 H 6 G # 1
2# 0Y* , #
1 # UU ; # U( 7 2 U( 7 2 = W ,(,[ ) Q ,J JKD