• Aucun résultat trouvé

Tasleḍt tasnalɣamkant n umawal n tfellaḥt deg temnaḍt n Tizi Γennif

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Partager "Tasleḍt tasnalɣamkant n umawal n tfellaḥt deg temnaḍt n Tizi Γennif"

Copied!
70
0
0

Texte intégral

(1)

Tigduda tamagdayt tazzayrit

Taneɣleft n uselmed unnig d unadi ussnan Tasdawit Akli Muḥend Ulḥaǧ n Tubiret

Tamezdeyt n Tsekliwin d Tutlayin Agezdu n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt

AKATAY N TAGGARA N MASTER TAMUZZIGT: TASNILEST D TUSNALMUDT N TAMAZIƔT

ASENTEL

Sɣur tinelmadin Imeskayaden:

Ḥami sulaf Anemhal n tesqamut: Djaber

Mariem Nacera Anemhal n ukatay: Lewhab samira Ameskayad: Chebeib nabil

AZEMZ N TSALALT:19/10/2017

Tasleḍt tasnalɣamkant n umawal n tfellaḥt deg

temnaḍt n Tizi Γennif

(2)

Asnimmer

Tanmirt tameqqrant i massa Gaci d Chebieb id-yellan ilmend n leqdic akken ad yelhu.

Tanmirt tameqqrant i wid i d-yellan di lemƹawna n leqdic-a si tazwara alami d taggara, ladɣa iselmaden d yinelmaden n tmaziɣt.

(3)

Abuddu

Ad hduɣ laqdic-a, i twacult-iw,Yemma d Baba ad yesseɣzef rrebbi di laƹmar-nsen .

 I wargaz-iw Lunes

 I wultma ƹzizen Wissam

 I watmaten-iw Ḥussam,Kussayla

 Ad tt-hduɣ i Yaya,Tiziri,Jeddi

(4)

Abuddu

Ad hduɣ leqdic-a, i wargaz-iw Ƹzizen akked twacult-iw Baba d Yemma akked yessetma Fatiḥa, Saliḥa, Dalila, Hafiḍa, Yamina,d Iman,d warraw-nsent.

I watmaten-iw ƹzizen Ali, Kamel, Hasan, Remḍan Timdukkal-iw yal yiwet s yisem-is

(5)

AΓawas

Tazwart tamatut……….07

Ixef Amezwaru :Tasnarrayt……….08

1/Asissen n usentel………09

2/Iswi n usentel………..09

3/Asissen n temnaḍt………09

4/Asissen n wammud………09

5/Awal ɣef yimsulɣa………10

Ixef wis 2: Teẓri……….11

A/Tarrayt n tesleḍt………11

B/ Asileɣ n umawal deg tmaziɣt………..13

B/1 Asuddes………..13

B/2 Asuddem………..………14

C Areṭṭal………20

C/1 Taggayin n ureṭtal………20

Ixef wis 3:Tasnamka……….………22

A/Tabadut n tesnamka………24

B/Iswi n tesnamka………24

C/Asileɣ asnamkay n yismawen………25

D/ Asegzi n wawalen………26

Ixef wis 4:tasleḍt

………50

Taggrayt tamatut………62

IΓbula……….63

(6)
(7)

Tazwart

tamatut

(8)

Tazwart tamatut

7

Yal amdan akken yebɣu yili udem-is d tmetti ideg yettidir yesƹa timenzay yettikkin deg lebni n tmagit-is,ger timenzay-a ;tutlayt.

Tutlayt d ṭṭawil n taywalt ger yemdanen,temxalaf seg tama ɣer tayeḍ,azal-is meqqar deg lebni d usebded n tɣerniwin.

Tamaziɣt d tutlayt i ttmeslayen imezdaɣ n tefriqt ugafa,teṭṭef seg yilel agrakal alami d asif n Niğer,si Maser alami d Lmeruk.

Tutlayt tamaziɣt nezmer ad d- nini yella deg wacu temgarad ɣef tutlayin-nniḍen,acku ɣas akken teqqim aṭas n leqrun deg timawit, ur tengir ara,ama di tsekla,ama deg yeḥricen-nniḍen acku tƹedda ɣer tira.

Seg timawit ,aṭas n wawalen n tamaziɣt dan di tatut.ɣef waya anadi-nneɣ yerza amawal n tfelaḥt deg temnaḍt n tizi ɣennif.

Nruḥ s annar akken ad nebdu tazrawt s tekti:nezmer ad naf atas n wawalen deg temnaḍ n tizi ɣnnif acku temnaḍt-a tesƹa atas n yimɣaren d temɣarin,harzen tutlayt-a,ɣur-sen ara ad d-naf ayen iɣef nettnadi

Tamukrist

Deg leqdic-nneɣ ara ad nawi,maci kan d asekfel n wamud n wawalen,maca ad nexdem tasleḍt tasnalɣamkant,ad nzar amek bnan wawalen-a seg tama n talɣa,wa ad nẓar tasleḍt-nsen.Ihi dacu-tt talɣa n wawalen-a?

(9)

Ixef n

(10)

Ixef amezwaru: tasnarrayt

Asentel-a yerza amawal n tfellaḥt deg temnaḍt n tizi ɣennif 1/Asissen n usentel

Asentel – a d win yerzan taɣult n tesnilest n tmaziɣt , ladɣa ayen yerzan

talγa d tesleḍt yellan deg wammud id-negmer.

2/Iswi n usentel

Nezra yal leqdic s tezrewt-is , iswi nneɣ deffir usentel-a:

 Iswi agejdan d tasleḍt n talɣa n umawal id negmar seg unnar.

Asekfel n umawal n tfelaḥt di tizi ɣennif.

Aseḥbiber ɣef umawal n tmaziɣt.

Ad naḥrez ayla n leğdud,uqbel ad yeddu di tatut.

Ad nẓer amek tga talɣa n wawalen-a. 3/Asissen n temnaḍt

1Tizi Ɣennif d taɣiwant di tizi uzu, tussa-d deg unẓul n umalu n tizi

Uzu,tebƹed fell-as azal n 60 km. Seg ugafa ad naf Bni Ʃemran ,ma seg unẓul Ayt Yaḥya Musa, seg umalu Draƹ Lmizan.

Tesƹa azal 135088 n yimezdaɣ,teṭtef azal 1320k deg umdiq di Tizi Uzu. Mazal teṭṭef deg laƹwayed-is am zik-nni,ger-asen timecreḍt.

4/Asissen n wammud

Dagraw n wawalen iwessaren i yellan deg temnaḍt n Tizi Ɣennif, agmar n wawalen-a yella-d s isastanen anda nesteqsay ,imdanen di tɣiwant n Tizi

Ɣnnif.tarrayt n unadi tella-d s udiwwni,ɣef wawalen n wamud , I yerzan

(11)

Ixef amezwaru: tasnarrayt

amawal n tfelaḥt.ngemred azal n 75 n wawalen ama dismawen ama d imyagen.

5/ Imsulɣa

mselɣu Tuzuft Laƹmar Tutlayt

Muḥend Ƹmmar D awtem D awtem

65

n yiseggasen 85 n yiseggasen Taqbaylit taqbaylit Malḥa Nacera D tawtemt D tawtemt 90n yiseggasen 80 n yiseggasen Taqbaylit Taqbaylit Racid TasaƸdit Rezkiya D awtem D tawtemt D tawtemt

70

n yiseggasen 79 n yiseggasen 88 n yiseggasen Taqbaylit,taƹrabt Taqbaylit Faḍma Kahina Nabil ḥmadac karim Fahim Qasi D tawtemt D tawtemt D awtem D awtem D awtem D awtem D awtem

80 n

yiseggasen 71

n

yiseggasen 75 n yiseggasen 83 n yiseggasen 88 n yiseggasen 87 n yiseggasen 71 n yeiseggasen Taqbaylit,taƹrabt Taqbaylit Taqbaylit Taqbaylit Taqbaylit Taqbaylit Taqbaylit/taƹrebt

(12)

Ixef amezwaru: tasnarrayt

Kamal Fahima Samia D awtem D awtemt D tawtemt 79 n yiseggasen 80 n yiseggasen 88 n yiseggasen Taqbaylit Taqbaylit Taqbaylit

(13)
(14)

Ixef wis 2:

Tezri

Deg uḥric-a ad nneg tasleḍt I wayen id nejmaƹ seg temnaḍt n tizi Γnif,aya tasleḍt tasnalɣamkant I yal aferdis.

 Deg tasnalɣa:d tasleḍt I talɣa n wawalen

 Deg tasnamka: ad nmeslay ɣef unamek-nsen

A/Tarrayt n tesleḍt:

tasleḍt-a tebḍa ɣef sin

 tasleḍt tasnalɣant:

deg-s ad nexdem tasleḍt I yal aferdis d wayen ibeddlen deg-s

 tasleḍt tasnamkant:

deg-s ad nmeslay ɣef inumak n wawalen n yal aferdis di temnaḍt n tizi

ɣnif.

Tamawt

Imedyaten ara ad nefk deg tesleḍt d wid id-negmer di temnaḍt-B/Asileɣ n umawal di tmaziɣt

B/A asuddes:

Tabadut:

Dakala n usileɣ n yayunin timawalanin,s usdukel neɣ s usenteḍ n snat n tayunin neɣ iferdisen inamkanen,akken ad efken yiwet n tayunt I yesƸan anamek Chaker yenna-d ”asuddes d yiwet n tumant tamawalant deg tmaziɣt terza anagar asileɣ n umawal”(Chaker,S.1997:104)

B/A/1 Asuddes s usenteḍ

Isem+1isem ijes+ dis

(15)

Ixef wis 2:

Tezri

Amyag+iesm agragu ager +agu

Di timerewt ad naf kra Md g uma

Ul tma

Yangma tamettut n gma TAMAWT:

Ulac deg wamud neɣ

B/A/2 Asuddes s usdukkel

Md:

Zit n uzemmur

B/B asuddem

D Akala neɣ allal n usileɣ n tayunin timawalanin s usdukkel n ulɣac ajaruman akked d tɣayemt tamawalant.

B/B/1 -1Asudde

2

m n yisem

 Isem seg Umyag

mi ara yelli umyag yesƸa 3 n tergalin mgaraden-t,yettili s tmerna A

md:

gzem→agelzim gger→amgar xbec→axabac

(16)

Ixef wis 2:

Tezri

 Amyag bu yiwet n tergelt neɣ2 ttbeddil talɣa n yisem n tigawt seg umyag

ɣer wayed

Md

ecc→ucci err→tirririt TAMAWT

Ulac-iten deg wamud neɣ

B/B/2 ANAWEN N YISMAWEN ISUDDIMEN

1/ Isem n tigawt

Isem n tigawt yemmal-d tigawt

Asuddem n yisem n tigawt seg umyag amezwaru zdem→azdam

fren→afran crew→acraw

2- serbaḥ→aserbaḥ

 TAMAWT

Llan kra n yimyagen nezmer ad nsileɣ seg sen ugar n yiwen n yisem

Md : ečč→učči→tuččit

kres→akras→tikersi ulac-it deg wamud neɣ3

(17)

Ixef wis 2:

Tezri

2-Isem n wallal

Isem n wallal yemmal-d taɣawsa s ways teḍra tigawt. Md: zwi→amez4way

3-Isem n umeskar

Yemmal-d anwa I yixedmen tigawt yettili s tmerna “AM” Md: gger→amgger 2- s tmerna n “AN” lmed→anelmad Ƹmer→aneƸmar 3- s tmerna “IM” innig→iminig TAMAWT:

Ulac-it ama d an ama im deg wamud neɣ 4-s tmerna n ulɣac”A” d tusda n tergelt tis snat xdem→axeddam

zdem→azeddam mggel→ameggal

4Isem n urbib

Dawal yemmal-d taɣara n yisem,amek tgga tɣawsa ni Md:lmaƹun→bulmaƹun

(18)

Ixef wis 2:

Tezri

tamurt→butmurt

B/b

Asuddem

nezmer ad nsuddem seg umyag

Amyag seg umyag

1-ASWAΓ

Yettil-d s tmerna n “s” I umyag di tazwara Md:ffeɣ→suffeɣ

2-ATTWAΓ

Yettili-d s tmerna “ttw ttwa ttu tt mm nn”

Md:ečč→mmečč

gzem→twagzem

3-AMYAΓ

D talɣa n umyag asuddim yettili s tmerna n uzwir”my” neɣ “m” Md:

xbec→myexbacen nqec→myenqacen

Tamawt

Ilaq felanaɣ an semgired ger “mm” n uttwaɣ akked d yiwen n “m” n umyaɣ.5

(19)

Ixef wis 2:

Tezri

.b/2/3.Asuddem n yisem n tigawt seg umyag n tɣara :

b/2/4 Asuddem n isem urbib seg umyag n tɣara :

Md. Arbib Amyag n tɣara Aɣezfan Iɣzif Awezlan Iwzil Ahrawan Ihriw Amellal Imelul

Tamawt : akk imyagen n tɣara nezmer ad d-nessudem seg-sen irbiben .Md. .b.amyag arlugan : d amyag ideg talɣa n urmir temgarad ɣef tin n yizri

Izri Urmir

Prétérit Tamellilt n teɣra : aoriste

Hraw werraɣ i – i / Ø - a (1) ihriw iwriɣ ẓiḍ berrik i – i / Ø - i (2) iẓiḍ ibrik Semmeḍ i – i / e – e (3) ismiḍ

Amyag n tɣara Isem n tigawt

IwƸir lewƸara

izwiɣ tezwaɣ

Imsus Temses

(20)

Ixef wis 2:

Tezri

Mellul6 i – u / e – u (4) imlul Meqqer i – u / Ø - Ø (5) imɣur Jfay ẓẓay a – a / Ø - a (6) ajfay aẓay Zur u – u / Ø - u (7) uzru  AMAΓUN

Tella yiwet n talɣa ur nfetti ara neqqar-as amaɣun mačči d timeẓri ɣas akken tebḍa ɣef tlata n yiḥricen ilmend n unamek .

D/1 Amatar umaɣun n yimyagen imugna :deg-s sin n yiḥricen : y (i ) deg tazwara , (n) deg taggara .

a – ilaw :i (y) ……….n MD:

Ilulen(talɣa n udem wis 3+n)

b- ibaw :deg-s (n) deg tazwara kan : ur n………... md: ur nlul , ur nuri ,talɣa n wudem 1.gt .

D/A.Amaɣun n urmir Md : ara yimlulen .

D/2 .Amaɣun n urmir ussid Md : Yettimlulen

4/4 .Amaɣun n urmir ussid ibaw : Md :ur nettimlul ara .

(21)

Ixef wis 2:

Tezri

3/A ARETTAL

TABADUT

D asekcem n tayunt n tutlayt seg tutlayt (A) ɣer tutlayt (B) Asegzawal petit larousse”d awal id yettwadmen seg tutlayt nniḍen”7

3/2Taggayin n urettal

1-Areṭṭal Agensay :deg yiwet n tutlayt.

MD :tilelli→d isem id yekkan seg tetergit ulac deg wamud neɣ 2- Areṭṭal Uffiɣ :seg tutlayt ɣer tayeḍ

MD :lemqes, lmaƹun→d isem id yekkanseg taƹrabt

 Ismawen ireṭṭalen id –yekkan si tutlayt talatinit kecmen di talɣa n yismawen

n tutlayt n tmaziɣt

Md:

rubia→tarubya ulmus→ulmu

ulac-iten deg wamud neɣ d/Igemmaḍ

Γer taggara nessaweḍ ɣer tsemlilt n tesleḍt-a,nufa-d ayen id nena deg

tazwara

amawal n tfelaḥt ur yemmgared ara s watas ɣef temnaḍin nniḍen.

(22)

Ixef wis 2:

Tezri

Amakken nessaweḍ nsemgared ger yismawen d yimyagen akked t tmeẓra-nsen.

(23)
(24)

Ixef wis 3 : Tasnamka

Ayen ara nexdem deg ixef-a ,d anamek n wawalen I yal awal deg wammud-nneɣ

Tabadut:

D tussna izerwen inumak ,yal yiwen amekit t-id yebadu

Dubois(J) “nessawal I yiger asnamkan:tajumma I ireglen deg taɣult n unamek, s

wawal neɣ ugraw n tutlayt”1(Dubois,J.1994:423)

A/ Iswi n tesnamka

Iswi n tesnamka yerza anagar inumak isnilsanen,ɣef wayaa namek ilaq ad yesƹu

 Ilaq ad yesƹu izen

 Izen ilaq ad yili yettwafham sɣur umseflid anasli yettmeslayen yiwet n tutlayt

B-Tabadut n tbadut

Tabadut d Tarrayt n usemẓi n wawalenyellandegtutlayt,tettili s wawalenneɣtifyaryettwasnen2

1“on appelle champ semantiquel’aircouverte,dans le domaine de la signification;par un mot ou un groupe de mots de la langue”1

“…..ne font partie se son pbjetque les significations l’inguistiques,purcela,la signification doitreprendre a certain nombre de condition

 Elle doit sentir un message

 le message doitpouvoirétre decode par un locuteur natifunilingue

”dans un dictionnaire la definition et l’analysesémantique du mot d’entrée,elleestconstituéed’unesérie de paraphrases synonymique du mot d’entrée ,chaqueparaphrase,distinct des autres ,constituent un sensoudans la términologielexicographiqueuneacception”

(25)

Ixef wis 3 : Tasnamka

C/Asileɣ asnamkay n yismawen

C/1 AsileɣAsnamkay s unamek n uẓar: a/asemmisegssut-nsen.

Md

cer→acercur

tm: amedya ur yelli ara deg wamud-neɣ b/ Asemmi seg tfekka

md

ameẓuɣ n yiles→dimɣi

tm:amedyaulac-it degwamud -neɣ C/ Asemmisegyini:

md

Timerqemt→Dafrux yecbaḥa ckuy erqem tm:ulac-itdegwamudneɣ

d/Asemmi seg yidgan md

Tamurt n uzumur

e/ asemmi seg talliyin ideg ttilin md

(26)

Ixef wis 3 : Tasnamka

f/ AsemmisegLeƹwayed3

md

Berwel→dabaƹu camectuḥ,ittebi ireggel tm ;ulac-it degwamudneɣ

g/ amerwes

Tabadut:Dasemmi n tɣawsa s wawalnniḍen I tt-irewsen h/aneflisem

Dasexdem n yisem n tɣawsa I tɣawsatayeḍ,teqqenɣer-s neɣyellawassaɣger-asent

md

aqcic-a aqemuc-is d tagelzimt→yuƹar aṭas,neɣyettqabaḥ D/ Asegzi n wawalen

Ilmend n uẓar

B-Lbala→BL..Refden akal seg umḍiqɣe rwayeḍ

Lmebred→BRD……semsaden lemqes lmus….akkayen yaḥfan Tabarwit→BRW…refden akal seg umḍiq ibaƹden ɣe rwayeḍ

C-Ticbekt→CBK..xedmen -yes cbak I tfarkaakkenadḥudm yal amḍiq Lcapa→CP…..Naqcen tibḥirin neɣ tiregwa

(27)

Ixef wis 3 : Tasnamka

Acaqur→CQR…Qedren is ɣareni meqqranen

Tacaqurt→CQR….Qedren is ɣaren imectaḥ Acwarit→CWR…..Garendeg-s aƹwin

tacwarit→CWR…..Garendeg-s aƹwin)

Ḍ-Aḍellaƹ→ḌLƩ…..Garendegaƹwin

Taḍelaƹt→ḌlƩ……Garen deg aƹwin deg uxxam

F-Afrag→FRG……srusundeg-s azemmur Taferka→FRK….teṭṭak-d azemmur Iferki→FRK……teṭṭak-d azemmur

Tafarast→FRS…..d tin ifersen azemmur asmiara yekfu

J-Ajerrar→JR….saxdamen-t iumegel

Tajerrart→JR …saxdamen-t I umegelmaca di tebḥirin

Ḥ-Aḥebbak→ḤBK….saxdamen-t Izewwi n uzemmur

G-Amgar →GR……ttḥucunlaḥcic n tfarka tamgart→GR…….ttḥucun laḥcic n tfarka

(28)

Ixef wis 3 : Tasnamka

Tagamilt→GML…..yelha itudma n wamman

Iger→GR………d taferka I nettḥu cusilawan ɣer wayeḍ Agelzim→GZM……..saxdamen-tiwɣizi

tagelzimt→GZM……..saxdamen-t iwɣizi

K-Akufi→KF……….srusundeg-s zzit

Akal→KL…..…yelha I wuẓuama d tizimrin,ama d tibḥirt Akruci→KRC….neğrentibḥirin.neɣtiḥemalin

takerza→KRZ….kerzentaferka

L-Tala→Lsesen-yes aman

Lemrec→LMRC………sesentibḥirt

Alqam→LQM…(.saxdamen-t ituleqmin n tzemmrin Alwaḥ→LWḤ….tḥucunaṣaɣur

Talewaḥt→LWḤ…..tḥucunaṣaɣur Alewac→LWC…….megren –yes talewact→LWC….megren-yes

N-Anner→NR ,..anda is rusuntimẓin Amenqac→NQC…..neqcentibḥirt

(29)

Ixef wis 3 : Tasnamka

Taneqalt→NQL….neqcen –yes tibḥirin

M-Aman →MN……sesenaman

Tamurt→MR….xedmentibḥirin-deg-s Amrar→MR….cudden –yes lmedlaƹ Tamrart→MR….cudden –yes lmedlaƹ Amaxtaf→MXRF….zewwin –yes azemmur Tamaxtaft→MXRF….zewwin-yes azemmur Timaxtafin→MXFT…zewwin-yes azemmur Tamencart→MNCR…..gezmeniṣɣaren-yes Timencarin→MNCR….gezmen isɣaren-yes Lmaƹun→MƩN…..ḥarten tamurt

lmeḍlaƹ→MḌLƩ…ttalin ɣef tzemmurt

R-aserbaḥ→RBḤ…..d amrar tcuddun–yes tirect→RC….anda isrusun azemmur

amerkub→MRKB….refden tiɣawsiwin –deg-s

Araṭṭu→RṬ….……ğemƹenl ewsax.neɣ ğemƹen ifer id yaɣlin seg stzemmrin

(30)

Ixef wis 3 : Tasnamka

Tasift→SF….sesen –yes aman

tissirt→SR….zḍen –deg-s timẓin

X-Axican→XCN……..tessunt it zemmur lawan n ulaqaḍ uzemmur Ixicanen→XCN….tessunt it zemmur lawan n ulaqaḍuzemmur Taxicant→XCN….tessunt I tzemmur lawan n ulaqaḍ uzemmur Taxabact→XBC xedmen tituksa n uzemmur

Tixabacin→XBC…xedmen ituksa n uzemmur axabac→XBC….xedmen tituksa n uzemmur axellal→XL…tcuddunt icekarin n uzemmur taxelalt→XL….tcuddun ticekarin n uzemmur

Y-Tayugga→YG…..meggren-yes

Z-Azebli→ZBL….saxdament i tguni n iɣersiwen Tazedamt→ZDM….zedmen isɣaren

zzit→ZT……yettas-d si tuksa n uzemmur

(31)
(32)

Ixef wis 4:

Tasledt

Ayen ara nexddem deg ixef-a d tasleḍt talɣawit ama dismawen ,ama d imyagen si tama n telɣa.

A /TASNAWLT

A/1 Tabadut n tasnawalt

D Aḥric n tesnilest tezerew amawal.

Γer Dubois(J)”Tasnawalt d tazrawt n umawal n yiwet n tutlayt deg wassaɣen-is,d yeswiren nniḍen,n tutlayt asnimeslan,ladɣa taseddast d yemeskaren inmettiyen idelsanen..”1(Dubois, J.1994:326)

A/2 Tabadut n umawal

DAferdis utlayan anamkan,yeddes s yiwen n yimeslic neɣ ugar,aferdis-a yezmar ad yettwaru ger sin yilmawen,di tseddast talɣa-s tezmer ad tbeddel,tezmer ur tettbeddil ara.

Γer Mounin(G) ”D tagrumma n tayunin tinamkanin n yiwet n tutlayt deg yiwen

wakud n tudert-is”2(Mounin,J.1974:293)

A/3 Tabadut n wawal

Awal sumata yemmal-d ayen yellan deg ugama:aɣersiw ,taɣawsa….

Γer Dubois (J)“Deg tesnilest tamensayt awal ,daferdis asnilsan,anamkan I yebḍan ɣef yiwen neɣ atas n yimeslicen”3(Dubois, J.1974:124)

B / Tabadut n tesnalɣa

Tasnalɣa d tussna i xeddmen tasleḍt n talɣa n wawalen. Tasnalɣa d tazrewt n wawalen seg tama n talɣa.

1« la lexicologie est l’étude du lexique du vocabulaire d’une langue dans ses relations avec les autre composant de la langue,phonologique et surtout syntaxique.et avec les facteurs sociaux,culturels et psychologiqye.. » 2« le lexique est l’ensemble des unités significatives d’une langue donné a un moment donné histoire » 3« en linguistique traditionnelle,le mot est un élement l’inguistique significatif composé d’un ou plusieurs phonémes »

(33)

Ixef wis 4:

Tasledt

Γer TAMINE (J)« D tussna i zerwen imeslicen,d umur yesƹan azal meqqrendeg tutlayt,icudd ɣer tseddast… »4(Tamime,J.1990:41)

B/A Tabadut n yisem :

D Awal id-yemmalen amdan,aɣersiw,imɣi,taɣewsa,yezmer ad yili d amadwan neɣ d akmam.amadwan dayen I d-izerrin deg wallaɣ ur nezmir ad t-nẓer ad t- neṭṭef,ma d akmam d win yerzan ayen i wumi nettḥulfu.

Γer NAIT ZERRAD « Isem yezmer ad yili d amilan neɣ d arbib,i sin yid-sen d ismawen imeskilen,amilan yemmal-d aɣersiw,taɣewsa,ma d arbib yettkemmil-it,yerna

yekanay-d taɣara n umilan,isem yettbeddil ilmend n tewsit,amḍan,addad »5(Nait

Zerrad,K.1995:44)

b/2Ticraḍ tigejdanin n yisem :

b/2/ 1 Tawsit

:

Temmal-d amalay,neɣ unti ,assaɣ ger-asen ;asemẓi /asemɣer, agraw/aferdis, assaɣ n wanzi, astehzi.

 Asemẓi /asemɣer Taqabact /aqabac Agelzim /tagelzimt Talewact /alewac  Agraw / aferdis Azemmur / tazemmurt

4« la morphologie est la discipline qui étude les monèmes, c’est un secteur très important de la langue,il est lié a la syntaxe… »

5« le nom comprend les substantifs et les adjectifs.ils sont tous deux mots variables, le substantifs designe une pérsonne,un animal,chose.l’adjectif le compléte,il exprime essentiellement une qualité du substantifs le nom varie en genre,nombre,état »

(34)

Ixef wis 4:

Tasledt

 Astehzi

Tirect /irec

b/2/1/aAmalay : Yemmal-d awtem.

 Isem amalay yezmer ad yebdu s:

A →Akruci A→araṭu A→axxican

U→ ulac deg wamud neɣ

I→ulac deg wamud neɣ

Tisuraf

 1-llan yismawen beddun s tergelt

md :lemqes, lcapa, taqabact,tazaglut,lmeḍlaƹ, tissirt,lmaƹun,tazzart. 2- Di tmaziɣt llan yismawen id-yekkan seg tutlayt n teƹrabt.

MD :lemqes,sellum

b/2/1/ b Unti

:

Yemmal-d tawtemt.sumata beddun s « t » keffun s « t » MD :Tamencart,tissirt ,taqabact,taxabact

 TAMAWT

 Llan kra n yismawen ur ttbeddilen ara tawsit-nsen.

(35)

Ixef wis 4:

Tasledt

b/2/2 Amḍan :

Isem,id yemmalen yiwet,neɣ ugar n tɣewsa.yebḍa ɣef sin : b/2/2/A ASUF:d isem id yemmalen yiwet n tɣewsa

MD :aserbaḥ,amrar,lemrec,anzel,annar,aqabac,lmaƹun,aɣerbal…. b/2/2/B ASGET :d isem id yemmalen ugar n tɣewsa.

MD :Agelzim→Igelzyam→Igelzimen Amrar→Imraren→Imurar

Akufi→Ikufan

b/4/c Addad

:

Deg Tmaziɣt addad yebḍa ɣef sin :

b/4/c/1 Addad ilelli :d talɣa taḥerfit n yisem MD :Aqabac,anzel,aɣerbal,amrar

b/4/c/2 Addad Amaruz :d talɣa n yisem mi tbeddel seg talɣa n waddad ilelli

Abeddel n teɣra

A→U

akufi→ukufi I→Y Iger→Yiger. A→W amrar→wumrar  Aɣelluy n teɣra : MD :Tamencart→tmencart  Timerna n Y ,W.

(36)

Ixef wis 4:

Tasledt

-Isem Asuddem :

Deg Tmaziɣt isem asuddim yekka-d seg umyag ddem.i yesƹa anamek n tudma.

Llan:

Isem n wallal Isem n tigawt

Asuddem n yisem seg umyag :

Yettili s tmerna n ulɣac n tjerrumt i umyag. MD : A+gzem→agelzim

Am+gger→amgar -

Isem uddis :

D Isem yebḍa ɣef sin wawalen,ttaken-d inumak d imaynuten,sƹan ticraḍ iten-id yemmalen :tawsit,amḍan,addad.

A T

awsit :

MD :Amextaf n Tzemmurt→Tamextaft n Tzemmurt.Amalay→Unti B

Amḍan :

MD :

Agelzim n Lebni→Igelzimen n lebni. Asuf→Asge

c Addad :

Aḥebbak n zzit→Uhebbak n zzit .Ilelli→Amaruz

(37)

Ixef wis 4:

Tasledt

Isem Amezwarru yettbeddil,ma disem wis sin ur yettbeddil ara.6

c/Amyag

c/aTabadut n umyag:

Γer Nait Zerrad”Amyag amaziɣ ifetti ilmend n tewsit ,amḍan udem,talɣa tamyagant

,tettili akka:

talɣa tamyagant=afeggag+awsil

affegag ula d netta yesƹa aẓar d usekim

talɣa tamyagant tettili akka aẓar+asekim+awsil

amyag yesƹa ukuz n isentel :urmir ussid ,urmir,izri ,izri ibaw,nezmer ad nefraq amyag ɣef sin

yegrawen :amsuk d aramsuk”7(nait zerrad,1995:71)

C/2 Ticrad Tigejdanin n umyag

D Ticraḍ i d–yeskanayen amyag , qqaren – asent daɣen tigensanin , imi daxel n umyag i llant , ur yezmir ara ad yili umyag ma ur tent- yesɛi ara , ticraḍ -a, malent –d win i yeggan tigawt d melmi i teḍra.

amyag deg wayen yerzan talɣa,yesƹa sin iferdis C/2/A→Amatar udmawan:

7

”le verbe se conjuge en genre,nombre et personne.une forme verbale peut se décomposer de la maniére suivante:

forme verbale=radical ou théme+affixe

le radical est lui méme formé d’une racine et d’une schéme,nous avons donc: forme vérbale=racine+schéme+affixe

le vérbe posséde quatre schéme:l’aoriste,l’aoriste intensif,le prétérit et le prétérit négatif.on peut diviser les vérbes en deux groupes:les vérbes réguliéres et les vérbes irreguliers”

(38)

Ixef wis 4:

Tasledt

yemmal-d anwa ixedmen tigawt

D Yiwet seg tecraḍ tigejdanin n umyag yemmal-d udem n win igan tigawt,llan tẓa(9) n yimataren deg umyag n tigawt nessasmel-iten ilmend n taywalt ad ten-af bḍan ɣef kraḍ wudmawen (win yettmeslayen,win iwumi nettmeslay, win iɣef nettmeslay).yettemgirid ilmend n snef n umyag,amyag n tigawt d myag n tɣara.

Amḍan Udem Amatar

Asuf Udem 1 amalay Unti Udem 2 amalay Unti Udem 3 amalay --- ɣ --- ɣ t --- ḍ

a- 1-1Amatar udmawan yettas-d s kraḍ(3)n talɣiwin: a- Talɣa n uzwir: deg tazwara n umyag:

Md:tufeg (t) t---Yufeg (y)

(39)

y---Ixef wis 4:

Tasledt

Nufeg (n) n--- 8

b- Talɣa n udfir : deg tagara n umyag :

Md : Ufgeɣ (ɣ) ---ɣ Ufgen (n) ---n C/2/2 Afeggag :yefraq ɣef sin

c/ 2/2/1 Aẓar c/2/2/2 Asekim

c/2/2/1 Aẓar

D Aferdis n wadda ur nqebbel asemẓi d beṭtu,yecrek awalen yettikin daxel n yiwet n twacult tamawalant.

Aẓar di tmaziɣt yebna ɣef targalin.

a- lesnaf n uẓar

a-1 Aẓar Argalan: daẓr I yesƹan talɣa kan (tirgalin)yezmer ad yefk atas n twaculin

md: LQM

Alqam tuleqma

a/2 Aẓar Amawalan: d aẓar I yesƹan talɣa d unamekyerna yeqqen ɣer yiwet n twacult tamawalant.

2/3 Tarrayin n Usufeɣ n Uẓar

(40)

Ixef wis 4:

Tasledt

A/ISEM : Ad yuɣal ɣer talɣa taḥerfit(asuf,amalay),ad nsuffeɣ amyag ma yesƹa ,wa ad nekkes aẓar.

Md

Alewac / Imencaren /Tirect LWC / MNCR /RC TAMAWT

B/ AMYAG: Ilaq ad nekkes ticraḍ n umyag,ad nsefti amyag ɣer udem

keč(anaḍ)ad nekkes tiɣra wa ad naru tirgalin s usekkil ameqran

Md:

Ttemyuzzamen /Ad ttemwalin ZM / WL

2/3 ASKIM

Dubois(J) ;1994 dictionnaire de linguistique et des sciences de langage, éd :larousse.paris,p132

Ur ilaq ara ad naru agaz neɣ ajerriḍ ger tergalin n uẓar Md; taduli→DL

 nettaru aẓar s usekkil ameqqran

 “S” di tazwara n umyag temmal-d deg watas n tegnatin “ASWAΓ” ihi di kra n yemyagen “S” yettuɣal “C”

Md:

 Tikwal “S” n uswaɣ yettuɣal d “Z”

Md9

(41)

Ixef wis 4:

Tasledt

Yemmal-d melmi teḍra tigawt,lmaƹna-s d ticraḍ I nrenu I uẓar akken ad aɣ-d-yefk awal.

Γer :Haddadou ( M.A): « Am tutlayin tixamsamin , tutlayt n tmaziɣt tesɛa timeẓriwin

mačči d akud , ihi, amyag-is yemmal-d tigawt neɣ addad i iḍerrun deg wakud . sya idd-kkan

yismawen izri ibaw , urmir , urmir ussid i yettwasmersen akken add-neglem inagrawen imyaganen n tmeslayin n tmaziɣt».10(Haddadou,1985:176)

 Askim+Aẓar=Awal

 Ticraḍ Umyag+Aẓar=Amyag  Ticraḍ n Yisem+Aẓar=Asem

Llan s umata kraḍ n Yiskimen: -Askim n yizri.

-Askim n yizri ibaw

-Askim n wurmir.-Askim n wurmir ussid.

c/3Ticraḍ Timazzayin n umyag

10«comme toutes les autres langes camito-sémitiques le berbére distingue des aspects et nqn des temps en effet, le verbe berbére indique un procés , action ou un état envisagé dans sa durée , de la viennent les appellations de prétérit, aoriste, aoriste intensif utilisés pour décrire les systémes verbaux des parlers berbéres. »

(42)

Ixef wis 4:

Tasledt

Ticraḍ timazzayin n umyag d tid id-irennun i umyag,zemren ad t-id-zwirent akken zemrent ad t-id-ḍefrent.ticraḍ-a ,ur llint ara d tigejdanin imi d timernit i rennunt kan i umyag,ffɣent fell-as.

c/3/1/Tilleliyen c/3/1/1 Tazelɣa n wurmir: /3/1/2 Tazelɣa n tibawt: c/3/2Tid yettarzen md:ad d-yebdi

c/4- Lesnaf n Umyag

c/4/1/Amyag n Tigawt: yemmal-d tigawt Md:nqec ,gzem,fres

c/4/1 Tabadut-is

Amyag n Tigawt (Amagnu):): D Amyag i d-yemmalen tigawt yezmer ad yili d alugan neɣ d arlugan d amsuk neɣ d aramsuk .11

c/4/2.Asefti-ines:

a/ Amatar udmawan: yemmal-d udem n win i xedmen tigawt . Amedya : Asget Asuf n-- ɣ Udem 1 t – m t- ḍ Udem 2 t – mt t- ḍ

(43)

Ixef wis 4:

Tasledt

n -i / y (e) Udem 3 n t - t-Tamawt:

2/Amyag n Tɣara: yemmal-d taɣaraicbiḥ imruɣ ulac-it deg wamud neɣ 2/1.Tabadut n Umyag n Tɣara

Γer Mammeri( M )yenna-d : " amyag n tɣara deg unamek-is am urbib , immal amek

tga tɣawsa"(Mammeri,M.1990:61)

deg talɣa ixulef amyag amagnu seg kraḍ n tɣawsiwin : izri ( 1 ) ur yesɛi ara amatar udmawen n sdat

deg useget yiwet n talɣa kan ay ɣur-s 3 n wudmawen d 2 tewsatin. . Asefti-ines :

Amatar udmawen :

Yiwet n talɣa

tamawt :deg usget tella yiwet n talɣa kan i 3 udmawen .

c/5 Timeẓra n umyag

Nait-Zerrad”amyag yesƹa ukuz n isental:urmir ussid,urmir,izri,izri ibaw,nezmer ad

nefraq amyag ɣef sin yegrawen:amsuk d aramsuk”(Nait Zerrad,K.1995:20)

Asget Asuf Amḍan it -ɣ Udem 1 It -ḍ Udem 2 It / Udem 3 It -t 3

(44)

Ixef wis 4:

Tasledt

c/5/a/URMIR: yemmal-d tigawt taḥerfit.

Γer : Nait Zerrad «urmir d talɣa tarucriḍt , d arawsan( d asaka i as-yettaken

azal),d asdukkel n tzelɣiwin-ines ,yemmal-d amazlay (amuran)n yimal neɣ imiri».( Nait Zerrad,k.1995,20)

Ihi urmir yemmal-d tigawt ara yeḍrun deg yimal ,tigawt tettkemmil ɣer sdat, dacu kan yezmer lḥal ad tili tebda neɣ mazal maca ur temmid ara.urmir nezmer ad ten-seqdec s sin n yiberdan :

 s tzelɣa (la , ad)

 war tazelɣa ( d aḥerfi ). Md

Ad yeffeɣ

c/5/2Urmir Ussid:yemmal-d tigawt yettalsen neɣ tanumi.

Γer Nait Zerrad : “urmir ussid yemmal-d tigawt n tnumi yettwalsen ,

iɣezzifen neɣ n tura.”12( Nait zerrad,k.1995:75)

Ihi urmir ussid yemmal-d tigawt iḍerrun tettkemmil urɛad tekfi,neɣ n tigawt n tnumi.

Imi yezmer ad yili weḥdes(war tazelɣa) neɣ s tmerna n tzelɣiwn Md

itteffeɣ

c/5/3 Urmir ussid war tazelɣa yekkat aqcic

(45)

Ixef wis 4:

Tasledt

C/5/4 /Izri:

tƹedda tigawt

md: yekrez

C/5/5 Annaḍ: yemmal-d asendah ɣef tigawt

Md : keč xdem

C/5/ 6 AnnaḍUssid :yemmal-d asendeh ɣef tigawt

D/ tizelɣiwin

Γer Dbois:: “tazelɣa dalɣac ajerruman ur yelli ara d afulman id-yessiliɣen akked ulɣac amawalan yiwen n uferdis aɣduban neɣ awal,tazelɣa tjemmeɛ s umata iwsilen (adfir,azwir),tisɣunin n tuqqna(…),imerna ibaw(…),tinzaɣ(…)”.(Dubois,J.1999:350)

a.tizelɣiwin n tnila: “d”,”n”

Γer:Alaoua (M) “d” d “n” qqaren d aɣen tizelɣiwin n useqreb neɣ n usebɛed”.

(Allaoua,M.1993:34)

Deg tmaziɣt, llant snat n tzelɣiwin ntnila “d”,”n”.

Tazelɣa n tnila temmal-d tama iɣer terra tigawt n umyag “d” d “n” iwumi

“D” d tazelɣa n wudem amezwaru tettarra tigawt ɣer tama n win

id-yettmeslayen.

“n” d tazelɣa n wudem wis sin tettarra tigawt ɣer tama n win iwumi nettmeslay

Adeg-nsent:

Tizelɣiwin-a zemrent ad ilint ama sdat n umyag ama deffir-s A.Deffir n umyag

Talɣa n yizri: mi ara yili umyag-nni yefti ɣer yizri . Md: yusa-d neɣ yeqqim kifkif.

(46)

Ixef wis 4:

Tasledt

Iruḥ wul ad yekkes lxiq,yufa-n leḥbab d imuḍan.

Talɣa n wurmir: mi ara yili umyag-nni yefti ɣer wurmir war tazelɣa “ad”. Md: win qqsen warẓaẓen,yerr-d ttar deg yibẓiẓen.

Talɣami n wurmir ussid: mi ara yili umyag-nni yefti ɣer wurmir ussid war tazelɣa “la”.

Md: zzin-iw yufrar,ixeddem-d baba fell-i. Times tettaǧa-d iɣed.

B.Sdat n umyag

Tazelɣa n wurmir: tezwar-as tzelɣa n wurmir “ad” akked “ara” . Md: awal ma wezzil yefra ,ma ɣezzif ad d-yawi kra. ( s ya ɣer da ).

Ara d-yini. ( s ya ɣer da ).

Tazelɣa n wurmir ussid: “la”

Md :la d-yessawal yal ass. ( sya ɣer da ). La d-yettnadi ɣef tilelli. (s ya ɣer da ).

Tizelɣwin n tibawt : mi ara ad d-zwir tzelɣa n tibawt ‘’ ur’’ d’’awer’’. Md: ur d-ittek ujeggu seg umageraman.

Awer d-yas ,awer d-yaf ixef-is. B.Tizelɣiwin tilelliyin

.b/1.Tazelɣa n tibawt:

Γer: Ben Dali ( S) “talɣa tibawt terza ,tigawt ur neḍri,ur nḍerru,neɣ ayen ur

nelli,ur nettili.” ),(ben dali,S.2007 :161)

(47)

Ixef wis 4:

Tasledt

D alɣacen n tjerrumt i irennun ɣer umyag akken ad d-senfalin tigawt ur neḍri ara neɣ ur nettili ara.

Talɣa n tibawt n tefyirt tanemyagt tella s talɣa-a: Talɣa tugzimt: ur---ara

Md: ur ičči ara / ur ixeddem ara.

Tella daɣen s tsenfelt-is: ul---ula Ul---ani

Md: ula yessin ula / ul nettekkay ula

Ul nettiḥwiǧ ani ( buɛendas, aweqqas).

Ticreḍt “ur”: ticreḍt-a tikwal ur tt-id-teṭṭafar ara tzelɣa

“ara”deg tuqqna n tigawin .

Md: ur yečči,ur yeswi /ur yekkis,ur yefki /ur yewwi ,ur yerri.

Ticreḍt “ara” : ur tettili ara d tazelɣa n tibawt,d amur wis sin n tzelɣa n tibawt.

Tamawt:

Γas akken tizelɣiwin n tibawt mgaradent deg talɣa seg tantala ɣer

tayeḍ,maca ɣer-sent yiwen n unamek.

E/ Imqimen

Tabadut-is:

Γer : Sadiqi .( F ) amqim yemmal-d aferdis astenqid i iqeblen adeg n yisem”.13(Sadiqi,F.1997: 130)

Imqimen s umata sɛan yiwen n usenqed akk d yismawen.

(48)

Ixef wis 4:

Tasledt

1-Imqimen illeliyen

Amḍan

Asuf

Asget

Udem Talɣa tawezlant Talɣa taɣezfant

Udem 1 Amalay Unti Udem 2 Amalay Unti Udem 3 Amalay Unti Nekk Nekk Kečč Kemm Netta Nettat Nekkini Nekkini Keččini Kemmini / / Nekkni Nekkenti Kunwi Kunemti Nutni Nutenti 2Imqimen iwsilen Bḍan ɣef :

1- Iwsilen icudden ɣer umyag:Ttarzen srid ɣer umyag s tezdit,bḍan ɣef sin amqim awsil asemmad arusrid,d umqim awsil asemmad usrid, ttilind sdat neɣ deffir n umyag.

2/Amqim awsil asemmad usrid:

D Amqim id yettuɣalen deg wadeg n yisem i yellan d asemmad usrid iwakken ur yettili ara wallus n wawal deg tefyirt.

(49)
(50)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

Deg uḥric-a nexdem talɣa d unamek iwawalen id negmer seg temnaḍt n tizi ɣennif..wa ad n sismel ammud nneɣ ilmend n ugemmay.

1/ Talɣa d unamek n wawal.

1/ Acaqur 2/ Acmux ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

TABARWIT Tacmuxt/acmux Ucmux/acmux …./icmax

ANAMEK xedmen-t s weglim n yiɣersiwen,icud akk ar yiwet n tama,ttawin Deg-s aman . 3/ Acwari ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Acwari Tacwarit/acwari Ucwari/acwari …/icwariyen

ANAMEK d tabettit temmug s ideqqi d tameqqrant,tettili di tarkent n waxxam Garen deg-s aƸwin d waɣrum

ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

ACAQUR Tacaqurt/acaqur Ucaqur/acaqur Acaqur/icaquren

ANAMEK D allal yemmugen s wuzzal,yesƸa afus wezzil,qedren yis isɣaren n tzemmurt

(51)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

4/AdellaƸ ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

aḍellaƸ tadellaƸt/adellaƸ udellaƸ/aḍellaƸ …/iḍellaƸen

ANAMEK d allal yemmugen s ucettiḍ ,garen s aƸwin,neɣ qeṭun-d deg-S di ssuq 5/Afḍis ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Afḍis tafḍist/afḍis ufḍis/aafḍis …/ifḍisen

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,sentaḍen-as afus ,tteddzen neɣ ttruẓun-Yis .MD : imesmaren. 6/ Afrag ISEM TAWSIT UNTI /AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF /ASGET

Afrag Tafragt/afrag Ufrag/afrag …../ifergan

ANAMEK d amḍiq deg uxxam hudden-t- id s ssur ,ttɣimin deg-s ,neɣ srusun Ayen izaden deg uxxam

7/ Agadir ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Agadir Agadir/* Agadir/* Agadiren/*

ANAMEK dallal n uƸebbi ,saxdament-tt tlawin i uƸebbi ɣer uzemmur, Ttawin-t deg-s lqahwa….

8/ Ajerrar ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Ajerrar Tajerrart/ajerrar Ujerrar/ajerrar ijerraren

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,ttƸebbin fella-s tiɣawsiwin timeqqranin

(52)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

9/ Aman

ISEM TAWSIT ADDAD

AMARUZ/ILELLI

AMḌAN ASUF/ASGET

Aman Aman/* Aman/* aman

ANAMEK ayen yellan akk di ddunit yettidir s waman

10/ Amencar ISEM TAWSIT UNIT/AMALY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Amencar Tamencart/amencar Umencar/tmencart */timencarin

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,yesƸa afus i tuṭfa ,gezmen-yes isɣaren tzemmurt 11/ Amenqar ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Amenqar */amenqar Umenqar/amenqar */imenqaren

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal ,garen-t gar laḥyuḍ i wakken ad hudden amḍiq ibɣan. 12/ Amerkub ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Amerkub amerkub umerkub Imerkab/imarkuben

ANAMEK d aɣersiw saxdamen-t s waṭas zik-nni i uƸebbi n tɣawsiwin.

13/ Amrar ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Amrar Tamrart/amrar Umrar/* */imraren

ANAMEK d allal n ucuddu d aɣezfan mliḥ,saxdamen-t i w zuɣar neɣ i Ucuddu ama disɣaren ama dayen nniḍen

(53)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

14/ Aqṭar ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

aqṭar */aqṭar uqṭar/* */iqṭaren

ANAMEK d tabasant tameqqrant leqḍen deg-s azemmur ,tettili s watas ar Tlawin. 15/ Arattu ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

araṭṭu */arattu */arattu arattu

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,tesƸa afus meqqren ,saxdamen-t i tukksa n I xeclawen seg umḍiq ɣer wayeḍ

16/ Asebaḥ ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

asebaḥ asebaḤ usebaḤ isebaḥen

ANAMEK d amrar ameqqran tcuddun syis tiɣawsiwin ɣer ujerrar iwakken ad

ṭfent milḥ.

Assif

Isem Tawsit addad amḍan

Assif Assit/tassift assif isafen

Anamek D targa n waman ,maca ur zedigit ara saxdamen-ten i tissit n tferka.

17/ Atemmu ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Atemmu */atemmu Utemmu/Atemmu Atemmu/*

(54)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

Tzemmrin timectaḥ 18 Axebac ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Axebac Taxabact/axabac Uxabac/axabac */ixabacen

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,yenteḍ ɣer ujerrar ḥarten taferka.

19/ Axellal ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Axellal Taxellalt/axellal Uxellal/axellal Ixellal

ANAMEK d allal n plastik,tcuddun s yis taɣawsa ɣer tayeḍ.

20 / Azarb ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Azarb */azarb uzarb Azarb/*

ANAMEK d tigemca n isɣaren id gezmen si tzemrin,tthudun-d yes s iran n Tferka neɣ xedmen yes tilissa gar wayla d wayeḍ

21/ Azenzi ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Azenzi */azenzi Uzenzi /azenzi Azenzi/*

anamek d amḍiq anda ZEMZAYEN DEG DUZAN N TALAΓT

22/ Lbala ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

lbala lbala/* Lbala/* Lbalat/*

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,yesƸa afus,refden deg-s akal seg umḍiq

(55)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

23/Lcapa ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILLELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Lcapa Lcapa/* lcapa Lcapt

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal d amectuḥ,ttaran-d deg-s aman n targa I wakken ad swent tzemrin.

24/ Lemqes ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Lemqes Lemqes lemqes lemqes

ANAMEK d allal saxdamen –t i wegzam n iferawen i yellan ɣef tzemmurt.

25/LmaƸun ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

LmaƸun lmaƸun/* lmaƸun/* lmaƸun

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal icud ɣer ujerrar,ḥerten yes taferka

26 Lmebred ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Lmebred Lmebred lmebred lmebred

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal yettemcabi ɣer yimru, semsaden yes lmus Akked d umencar 27/ Tabarda ISEM TAWSIT UNTI/AMALY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Tabarda Tabarda/* Tbarda/* tibardiwin

(56)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

tɣewsiwin 28/ Tabarwit ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Tabarwit Tabarwit/* tbarwit tiberwiḍin

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,tesƸa sin ifasen akked d uqaru ,ttƸebin Fell-as armel ,akal,saxdamen-tt s watas i lebni.

29/ Tacwarit ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Tacwarit Tacwarit/acwari Tecwarit/tacwarit ticwariyen

ANAMEK d tabetit tameqqrant tettili di tarkent n waxxam ,garen deg-s aƸwin n Yal ass. 30/ Tafarast ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Tafarast Tafarast/afaras Tfarast/* tifarasin

ANAMEK d tamencart tettedu s trisiti neɣ s lmazuṭ,farsen yes tizemrin, neɣ gezmen isɣaren I usaḥmu.

31/ Taferka ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Taferka taferka taferka Tiferkiwin

(57)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

32/ Tagersa ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Tagersa tagersa tagersa tagersa

ANAMEK 33/ Tamencart ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Tamencart */amencar tmencart timencarin

ANAMEK d allal temmugen s wuzzal ,gezmen yes-s isɣaren,ifarawen.

34/ Tamextaft ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET Tamextaft Tamaxtaft/amaxtaf Tmaxtaft/tamaxtaft timaxtafin ANAMEK d allal temmug s usɣar,zeggin yes azemmur ibaƸden ɣef lqaƸa.

35/ Tamurt ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Tamurt tamurt tmurt timura

ANAMEK d akkal ameqqran,saxdamen-t i tuẓẓin n lɣella akked d tzemrin

36/ Targa

(58)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

UNTI/AMALY AMARUZ/ILELLI ASUF/ASGET

Targa targa */targa targa

ANAMEK D assif amectuḥ ,ttuɣalen-d deg-s waman,swayen yes tiferkiwin, D lɣella-nsen. 37/ Taxabact ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

Taxabact Taxabact/axabac txabact tixabacin

ANAMEK Dallal tmmug s plastik,tesƸa afus,saxdamen-tt i tukksa n uzemmur,acku tettḥader ifasen n umdan.

38/ Tayugga ISEM TAWSIT UNTI/ILELLI ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF /ASGET

Tayugga tayugga Tayugga tayugga

ANAMEK sin iɣersiwin neɣ sin yezgaren,cudden ɣur-s lmaƸun i wakken ad

ḥarten tiferkiwin –nsen.yella s watas zik nni.

39/ Taneqalt ISEM TAWSIT UNTI/ILELLI ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Taneqalt taneqalt tnaqalt tinaqalin

ANAMEK D allal temmug s wuzzal,am ugelzim ,saxdamen-tt i uɣizzi n taḥfirin.

40/ Timhezt

ISEM TAWSIT ADDAD AMDAN

Timhezt timhezt temhezt Temhizt

ANAMEK D allal yemmugen s wuzzal,yettcabi ar lcapa, ttɣizin yes tiḥefriwin i wakken ad ẓẓun ,neɣ ad swen tizemrin

41/ Tirect

(59)

IXEF WIS 4 : TASLEDT

UNTI/AMALAY AMARUZ/ILELLI ASUF/ASGET

Tirect Tirect Trect/tirect tirac

ANAMEK d amḍiq deg ufrag , anda yella uzemmur id tteksen si tzemrin.

42/ Tissirt ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMDAN ASUF/ASGET

Tissirt Tissirt tissirt tissirt

ANAMEK D allal tesƸa sin yeblaḍen wa sufel n wayeḍ,garen deg-s irden neɣ timẓin i wakken ad neɣdent.

43/ TUZZLA ISEM TAWSIT UNTI/AMALAY ADDAD AMARUZ/ILELLI AMḌAN ASUF/ASGET

TUZZLA TUZZLA/* */TUZZLA TUZZLA/TUZZILIN

ANAMEK d allal yemmugen s wuzzal,semsaden yes lemas,d wayen bɣan.

Igemmaḍ :

Nexdem tasleḍt i wazal n 45 yismawen,igemmaḍ i ɣer nessaweḍ

talɣa : Nufa-d azal n 40 n yismawen,tuget deg-sen usan-d s talɣa n wasuf .anamek :yal awal yesƸa tabadut-is ilmend n temnaḍt n tizi ɣennif.

Llan azal n 15 n wawalen nufaten s talɣa n unti,beddun s T keffun s T

Llan kra n wawalen yal yiwen amek is yeqqar .Asget –is,yimxalaf seg umdan ɣer wayeḍ Llan kra n yismawen sƹan yiwet talɣa ,ttuɣalen akk ɣer umaruz s « u ».

(60)
(61)

Taggrayt

tamatut

(62)

Taggrayt tamatut

Tazrawt-a terza taγult n tesnilest deg-s newwid γef tasleḍt d talɣa n umawal n tfellaḥt deg temnaḍt n TiziΓnnif ,ngemer-d azal n 70 n wawalen seg yal tama n temnaḍt-a

Nexdem tasleḍt i wazal n 45n yismawen,igemmaḍ i ɣer nessaweḍ

talɣa : Nufa-d azal n 40 n yismawen,tuget deg-sen usan-d s talɣa n wasuf .anamek :yal awal yesƸa tabadut-is ilmend n temnaḍt n tizi ɣennif.

Llan azal n 15 n wawalen nufaten s talɣa n unti,beddun s T keffun s T

Llan kra n wawalen yal yiwen amek is yeqqar .Asget –is,yimxalaf seg umdan

ɣer wayeḍ

Llan kra n yismawen sƹan yiwet n talɣa ,ttuɣalen akk ɣer umaruz s « u ». Llan kra n wawalen ulac-iten s tmaziɣt,llan kan di taƸrabt neɣ di t fransist.

Leqdic-a mačči d win isehlen imi aṭas n wuguren i d-nemmuger ,negmer-d si myal tama,nqaƸditen.

Γer taggara ad nini leqdic-a mačči d win ikemmlen ulama yella waye i d-newwi

d amaynut maca yella waṭas n wayen ixussen, imi ur nessaweḍ ara ad negmer akk iferdisen i yellan deg yiḍrisen .annect-a ad yeǧ tiwwura llint iwid ara ikemmlen.

Sumata ad nini d akken amawal aqbur n tmaziɣt d agerruj ,yewwi-d ad yettwasekfel,d yettwaru, akken tamaziɣt ur tettuɣal ara ɣer deffir, ad teṭtef amkan-is ger tutlayin nniḍen.

Γer taggara nessaram dakken ad yili leqdic nneɣ d aƹwin nneɣ d aɣbalu I

(63)
(64)

IΓBULA

IDLISEN :

CHAKER, (S).1995 : Linguistique berbère - Etude de syntaxe et de diachronie. Ed :PEETERS. PARIS-LOUVIN.

DUBOIS(J)1994 :dictionnaire de la l’inguistique et des sciences de

langage.Ed :LAROUSSE.Paris.

HADDADU(M.A).1985 :structuresléxicales et signification en

berbére(kabyle),thése de 3éme siécle de linguistique,univérsitéALX-enprovence,sous la diréction de S.chaker.

HADDADU(M.A) .2002 :depense et illustration de la langue

bérbére.Ed :INNA-YAS.ALGER.

HADDADU(M.A) .2010 :précis de lexicologie amazighe.Ed :ENAG. DALLET(J.M).1982 :dictionnaire kabyle-francais(parler des

aitmenguellat).Ed :SELAF,PARIS.

NAITZERRAD,(k).1995 :tajerrumttmaziɣttamirent.(taqbaylit).(talɣiwin).Ed :E NAG.AlGER.

NAIT ZERRAD, (K).2012 : Manuel de conjugaison

kabyle.Ed :l’HARMATTAN.

(65)
(66)

AMMUD B-Lbala→BL Lmebred→BRD Tabarwit→BRW C-Ticbekt→CBK Lcapa→CP Acaqur→CQR Tacaqurt→CQR Acwarit→CWR tacwarit→CWR Ḍ-Aḍellaƹ→ḌLƩ Taḍelaƹt→ḌlƩ F-Afrag→FRG Taferka→FRK Iferki→FRK Tafarast→FRS J-Ajerrar→JR Tajerrart→JR

(67)

Ḥ-Aḥebbak→ḤBK G-Amgar →GR tamgart→GR Tagamilt→GML Iger→GR Agelzim→GZM tagelzimt→GZM K-Akufi→KF Akal→KL Akruci→KRC takerza→KRZ L-Tala→L Lemrec→LMRC Alqam→LQM Alwaḥ→LWḤ Talewaḥt→LWḤ Alewac→LWC talewact→LWC N-Anner→NR , Amenqac→NQC Anzel→NZL

(68)

Taneqalt→NQL M-Aman →MN Tamurt→MR Amrar→MR Tamrart→MR Amaxtaf→MXRF Tamaxtaft→MXRF Timaxtafin→MXFT Tamencart→MNCR Timencarin→MNCR Lmaƹun→MƩN lmeḍlaƹ→MḌLƩ R-aserbaḥ→RBḤ tirect→RC amerkub→MRKB Araṭṭu→RṬ S-Asif→SF Tasift→SF Taslalt→SL tissirt→SR

(69)

T-atemu→TM X-Axican→XCN Ixicanen→XCN Taxicant→XCN Taxabact→XBC Tixabacin→XBC axabac→XBC axellal→XL taxelalt→XL Y-Tayugga→YG Z-Azebli→ZBL Tazedamt→ZDM zzit→ZT Azaglu→ZGL Tazaglut→ZGL Q-Aqellal→QL Taqelwact→QLWC

(70)

Références

Documents relatifs

The tanks and connections are designed in such a way that the mixed gate can simultaneously maintain a down- stream water level and store water in the upstream reach.. The mixed

Differences in soil P status between control and invaded plots may also result from changes of soil microbiological activity as soil CO 2 release and phosphomonoesterase

ءودهو نمأ يف ةميرجلا بكترت لب ،ريبك دهجل جاتحي لا مئارجلا نم عونلا اذه نإ وهو هفصي ضعبلا لعج ام ا عانلا مئارجلاب (Crime Soft) حيتافملا ةحول سمل درجمبف

صاخلا و ماعلا لاملا ةيامح : نمض صاخلاو ماعلا لاملا سلاتخا ةميرج ىلع صن دق يرئازجلا عرشملا دجن ثيح صاخ نوناق , هتحفاكمو داسفلا نم ةياقولا وه 1 , ماعلا

2 - ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا ةدﺎﻣﻟا " ﺔﯾﻟﺎﻣﻟا تﺎﺳﺳؤﻣﻟا نﯾﻣﺄﺗ ﻰﻠﻋ تﺻﻧ لاوﻣﻻا لﯾﺳﻏ ﺔﺣﻓﺎﻛﻣ نوﻧﺎﻗ , مﯾرﺟﺗ لﻼﺧ نﻣ بﻠﻘﺗﻟا ﺔﺑرﺎﺣﻣو لاوﻣﻻا لﯾﺳﻏ لﺎﻌﻓا , ﺔﻣﯾرﺟﻟا لﯾوﻣﺗ ,

Ce défaut de prise en charge des nourrissons et des jeunes enfants reflète l’épidémie marginale qu’a été l’infection à VIH pédia- trique jusqu’au milieu des années 2000,

detected climate change impacts in both natural and human systems at a global scale.. As a general

Furthermore, the impact of HLA-G ∗ 01:04∼UTR3 on CLAD occurrence seems to be independent of the HLA-E ∗ 01:03 allele; finally, contrary to HLA-G alleles, HLA-E ∗ 01:03 was