Швейцарийн хөгжлийн агентлаг ìîнгîлä Жилийн тайлан 2015

Жилийн тайлан 2015

Ш в е й ц а р и й н х ө г ж л и й н а г е н т л а г ì î н г î л ä

Жèëèéí òàéëàí 2015 Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã Øâåéöàðèéí ЭСЯ-íы Хàìòыí àæèëëàãààíы ãàçàð Скай Плаза бизнес төв îлиìïийн ãóäаìæ 12, 1-ð õîðîî, С¿õбаатаð ä¿¿ðýã, Óлаанбаатаð, ìîнãîл Óлс Ш/õ 37 Óлаанбаатаð 14210 ìîнãîл óлс Óтас: 976 11 331422 Ôакс: 976 11 331420 Ý-øóóäан: ulaanbaatar@eda.admin.ch вýб: www.eda.admin.ch/mongolia Ãýðýë çóðàã & Эõ áýëòãýë Швейöаðийн õөãæлийн аãентлаã интеðïðесс ххÊ Çóðаã © Швейöаðийн õөãæлийн аãентлаã/ä.äаваанÿì Хýâëýëò интеðïðесс ххÊ © SDC 2016

аãóóëãà

Óäиðтãал 4 2015 îнû îнöлîõ ¿ð ä¿н 5 хөäөө аæ, аõóй õ¿нсний аюóлã¿й байäлûн чиãлýлýýð 7 ìýðãýæлийн бîлîвсðîл, сóðãалтûн чиãлýлýýð 11 Çаõиðãаанû øинýтãýл, îðîн нóтãийн засаãлал, иðãýний îðîлöîîнû чиãлýлýýð 15 Бичил óóðõайн салбаðт 19 2016 îнû õөтөлбөðийн төлөвлөлт 22

Жилийн тайлан 2015

Ш в е й ц а р и й н х ө г ж л и й н а г е н т л а г ì î н г î л ä

Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàã

Удèðòãàë

îн ãаðаõаас õîёð саðûн өìнө Шинýчлýлийн Çасãийн ãазðûã îãöðóóлаõ øийäвýðийã Óлсûн иõ хóðлûн чóóлãанааð ãаðãасан нь óлс төðийн наìóóäûн ýвслийã заäðаõаä õ¿ðãýв. аðäчилсан наì (ан) ìîнãîл аðäûн наì (ìан)-тай õаìтаðч, Шийäлийн Çасãийн ãазðûã байãóóлсан ч 2015 îнû найìäóãааð саðä ìан-ûн зóðãаан сайäûã îãöðóóллаа. инãýснýýð ан ìахн, ì¯ан-ûн õаìтаðсан “Шóäаðãа ёс” ýвсýлтýй õаìтðан Çасãийн ãазðаа äаõин байãóóлав. Óлсûн ýäийн засаãт тîìîîõîн õөðөнãө îðóóлалт бîлîõ îюó тîлãîйн äалä óóðõайн б¿тýýн байãóóлалтûн төсөл 2015 îнä óлс төðийн õалóóн сýäýв байлаа. ìîнãîл óлсûн ýäийн засãийн өсөлт 2015 îнä сааðлаа. Ýнý нь äýлõийн заõ зýýл äýýð б¿тýýãäýõ¿¿ний ¿нý óнаæ байãаатай õîлбîîтîй ãýæ ¿зýæ байна. хөðөнãө îðóóлаãчäаä зîðиóлсан õóóль ýðõ з¿йн зîõиöóóлалт нь савалãаатай, таатай бóс байãааãаас ãаäааäûн øóóä õөðөнãө îðóóлалт зîãсîнãи байäалä îðсîн. îюó тîлãîйн óóðõайтай õîлбîîтîй ìаðãаанûã óäтал õýлýлöýн øийäвýðлýснýýð äалä óóðõайн таван тýðбóì аì.äîллаðûн төсөл õýðýãæиõ бîлîìæтîй бîллîî. гýсýн ч ýксïîðтûн îðлîãî бóóðч, өðтөã иõтýй татаасûн õөтөлбөð¿¿äýýс øалтãаалсан óлсûн өð нýìýãäýн, óлìааð ìîнãîл óлс төлбөðийн тýнöлийн õÿìðалûн иðìýãт тóлæ иðýýä байна. Ýнýõ¿¿ õÿìðал нь 2016 îнû төãсãөл ¿е õ¿ðтýл ¿ðãýлæлýõ төлөвтýй. ìîнãîл óлс ãаäааä õаðилöаанäаа îлîн талт бîлîн ãóðавäаãч õөðøийн бîäлîãîî тîãтвîðтîй баðиìталсааð байна. ìөн тîãтвîðтîй аðäчиллûã öîãöлîîсîн ãýäãýý нîтîлæ, анõнû аðäчилсан сîнãóóль, байнãûн аæиллаãаатай ïаðлаìент байãóóлаãäсанû 25 æилийн îйã тýìäýãлýн, евðîïûн аюóлã¿й байäал õаìтûн аæиллаãаанû байãóóллаãûн õóðлûã нийслýл õîтнîî зîõиîн байãóóлæ, байнãûн төвийã саõисан óлс ãýäãýý îлîн óлсаä тóнõаãлав. 2013-2017 îнä ìîнãîл óлсаä õýðýãæ¿¿лýõ Швейöаðийн õаìтûн аæиллаãаанû стðатеãийн ãîл зîðилãî нь тóс îðнû ýäийн засаã, нийãìийн ýðõ тýãø, тîãтвîðтîй õөãæилä õóвь нýìðýý îðóóлаõ юì. Ýнýõ¿¿ зîðилãûнõîî õ¿ðýýнä: • Хөдөө аж ахуй, хүнсний аюулгүй байдал (ХАА); • Мэргэжлийн боловсрол, сургалт (МБС); • Захиргааны шинэтгэл, орон нутгийн засаглал, иргэний оролцоо (Засаглал) гэсэн гурван үндсэн чиãлýлýýð аæиллаæ байна. т¿¿нчлýн, Шха-ийн ìîнãîл äаõь õөтөлбөð нь бичил óóðõайн салбаðт ч õаìтаðч байãаа. ìөн Бîлîвсðîл, сîёл, øинæлýõ óõаанû ÿаìнаас õýðýãæ¿¿лæ бóй тîãтвîðтîй õөãæлийн бîлîвсðîлûн õөтөлбөðт äýìæлýã ¿з¿¿лæ байна. 2014 2015 Моíãоë óëсыí ýдèéí çàсãèéí ºсºëò 6.9% 3%

2015 ОнЫ ОнЦлОХ ҮР ДҮн

Хºдºº àæ, àõóé õүíсíèé àюóëãүé áàéдëыí

чèãëýëýýð:

• ìîнãîл îðнû бýлчýýðийн төлөв байäлûн ¿нýлãýýний ¿нäýсний тайланã ýöýслýн танилöóóлæ, ìалûн бýлчýýðийã талõаãäлаас сýðãийлýõ ãîл аðãа бîл зîõистîй аøиãлалт ãýæ ä¿ãнýсýн юì. ¯¿ний ¿ð ä¿нä Çасãийн ãазаð ìалчиäтай байãóóлаõ бýлчýýð аøиãлалтûн ãýðýýний талааð øинýýð бîлîвсðóóлæ бóй Бýлчýýðийн тóõай õóóльä тóсãалаа. • ìалчäûн бýлчýýð нóтãаа з¿й зîõистîй аøиãлаõ óлаìæлалт аðãа теõнîлîãийã õөõ¿¿лýн äýìæиõ зîðилãî б¿õий Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õýсýã (Бах)-¿¿äийн зîõиîн байãóóлалтûã нýвтð¿¿лæ бóй нîãîîн алт төсөл ìилан 2015 Ýксïî ¿зýсãýлýнãýýс байãалийн нөөöийн тîãтвîðтîй ìенеæìентийн тýðã¿¿н тóðøлаãûн øаãнал õ¿ðтлýý. • нîãîîн алт төсөл бîлîн Бах-ийн õаìтаðсан äóнäûн санãаас нийт 15,000 ìалчин өðõөä õýðýãлýýний зýýл îлãîснîîð îðлîãî баãатай, ýìзýã б¿лãийн ìалчин өðõ¿¿äýä байнãûн тóлãаðäаã бýлýн ìөнãөний õîìсäлûã øийäвýðлýõýä тóсалæ байна. • Óих-ä өðãөн баðьсан “ìал, аìьтнû ýð¿¿л ìýнäийн тóõай” õóóлийн төсөл нь ìал аæ аõóйн салбаðт ãаðсан чóõал äýвøил бîлîв. ìîнãîл óлсûн нóтаã äýвсãýðт ìал, аìьтнû ýð¿¿л ìýнäийã õаìãаалаõ, ìал, аìьтнû ãаðалтай т¿¿õий ýä, б¿тýýãäýõ¿¿ний аðиóн öýвýð, ýð¿¿л аõóйн øааðäлаãûã õанãаõ, нийтийн ýð¿¿л ìýнäийã õаìãаалаõ, õóäалäаанû чөлөөт байäлûã äýìæиõтýй õîлбîîтîй õаðилöааã óã õóóлиаð зîõиöóóлаõ юì.

Мýðãýæëèéí áоëоâсðоë, сóðãàëòыí чèãëýëýýð:

• ìБС-ûн салбаðт õýðýãæ¿¿лæ бóй төсл¿¿äийн ¿ð ä¿нä баðóóн б¿ст аæлûн байðааð õанãаãäсан ìБС-ûн төãсөãчäийн õóвь ýðс нýìýãäлýý. тóõайлбал, төслийн сîнãîãäсîн ìýðãýæлýýð төãсөãчäийн 60–аас äýýø õóвь нь сóðãóóль ä¿¿ðãýснýýс õîйø зóðãаан саðûн äîтîð аæлûн байðтай бîлсîн нь óлсûн äóнäаæ бîлîõ 48 õóвиас ил¿¿ байна. • аæил, ìýðãýæлийн чиã баðиìæаа îлãîõ зөвлөõ ¿йлчилãýýã сайæðóóлснааð ¿йлчилãýý õ¿ðтýãчäийн 75 õóвь нь ìýðãýæлýý сîнãîõäîî зөв øийäвýð ãаðãаõ äýìæлýãийã õ¿ðтýв. • 2015 îнä óлсûн õýìæýýнä, өсвөð наснûõанä зîðиóлсан äîлîîн ýìнýлýãт нийт 39,000 ãаðóй залóóс ¿йлчл¿¿лæýý.

Зàõèðãààíы шèíýòãýë, оðоí íóòãèéí çàсàãëàë,

èðãýíèé оðоëöооíы чèãëýëýýð:

• хýðýãлýãчийн сýтãýл õанаìæийн сóäалãааãааð төðийн заõиðãаанû ¿йлчилãýýний õ¿ðтýýìæ, ¿ð ä¿н тîãтìîл сайæиðч байна. îðîн нóтãийн санаачлаãа, õөðөнãөөð нýã öîнõнû ¿йлчилãýýний 152 төвийã байãóóлав. îðîн нóтãийн т¿вøинä øийäвýð ãаðãаõ ¿йл ÿвöаä иðãýäийн îðîлöîîã õанãаõ сóóðь ¿нäýс нийт сóìäаä бий бîллîî. иðãýäийн нийтийн õóðлûн иðö 14 õóвиаð нýìýãäýн, õаðиóöлаãûн тîãтîлöîî сайæðав. • нóтãийн óäиðäлаãûн байãóóллаãóóä төðийн ¿йлчилãýýã иðãýäýä õ¿ðтýýìæтýй бîлãîõ, øийäвýð ãаðãаõ ÿвöаä иðãýäийн îðîлöîîã õанãаõ бîлîн иðãýäийн өìнө аæлаа õаðиóöан тайлаãнаõаä сóðалöаæ, чаäавõи нь бýõæиæ байна. • ìîнãîл óлсаä төвлөðлийã сааðóóлаõ, иðãýäийн îðîлöîîã нýìýãä¿¿лýõ бîäлîãî, ýðõ з¿йн îðчинã бýõæ¿¿лýõ сóóðь бий бîллîî.

Бèчèë óóðõàéí сàëáàðò:

• 15,000 ãаðóй бичил óóðõай ýðõлýãч ýð¿¿л ìýнä, нийãìийн äаатãалûн ¿йлчилãýý õ¿ðтýæ, 1300 бичил óóðõайчиä төðөөс санõ¿¿æ¿¿лсýн аæлûн байðнû аюóлã¿й байäал, ýð¿¿л ìýнäийн ¿злýãт õаìðаãäлаа. • Бичил óóðõайн нөõөн сýðãýýлтийн аðãачлал нь Бичил óóðõайн ¿йл аæиллаãааã зîõиöóóлаõ 308 тîãтîîлûн õавсðалт бîлнî. • тîãтвîðтîй бичил óóðõай (тБÓ) төслийн ýеðýã ¿ð ä¿н, сайн тóðøлаãóóäûã ãаäааä еðтөнöөä т¿ãýýн таниóлснааð ìîнãîл óлс бичил óóðõайн ìýäлýãийн төв õýìýýн îлîн óлсаä õ¿лýýн зөвøөөðөãäлөө.

Швейцарийн хөгжлийн агентлаг нь бэлчээрийн зохистой менежмент, малын эрүүл мэндийг сайжруулах, төмс, хүнсний ногооны үрийн үйлдвэрлэлийг дэмжих замаар Монгол улсын хөдөө аж ахуйн салбарын хөгжилд хувь нэмрээ оруулж байна.

Хºòºëáºðèéí үð дүí

Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õýсýã (Бах) ãýäýã нь äөðвөн óлиðлûн бýлчýýðýý õаìтäаа аøиãлаæ иðсýн, õөðø зýðãýлäýý нóтаãлаäаã, бýлчýýðýý зîõистîй аøиãлаõ зîðилãîîð нýãäсýнýýð õаìтûн зîõиîн байãóóлалтанä îðсîн ìалчин өðõ¿¿äийн сайн äóðûн нýãäýл юì. нîãîîн алт төслөөс санаачилсан ýнýõ¿¿ аæлûн õ¿ðýýнä өнөөäðийн байäлааð нийт 1,100 Бах төвийн бîлîн баðóóн б¿сийн äîлîîн айìаãт îðîн нóтãийн засаã заõиðãаатай õаìтðан бîлîвсðóóлсан бýлчýýð аøиãлалтûн ãýðýý, ìал аæ аõóйн тîãтвîðтîй õөãæлийã õанãаõ õөтөлбөðт нýãäýýä байна. нîãîîн алт төслөөс ¿нäýсний байãóóллаãóóäтай õаìтðан ãаðãасан ìîнãîл îðнû бýлчýýðийн төлөв байäлûн ¿нäýсний тайланã ýöýслýн танилöóóлæ, байãалийн б¿с б¿сл¿¿ðýýð бýлчýýðийн äîðîйтîл, төлөв байäлûн өөðчлөлтийã бîлîвсðóóлан, бýлчýýðийн талõаãäлаас сýðãийлýõ аðãа заìûã тîäîðõîйлсîн юì. Óã тайланãаас ¿зýõýä нийт бýлчýýðийн 65 õóвь нь анõнû төлөв байäлаасаа өөðчлөãäөн äîðîйтсîн бîлîõûã õаðóóлæ, нýн äаðóй аðãа õýìæýý аваõã¿й тîõиîлäîлä öааøиä öөлæиõ аюóл н¿¿ðлýæ бóйã õаðóóллаа. ìîнãîл óлсûн Çасãийн ãазаð ìалчиäтай õийõ бýлчýýð аøиãлалтûн ãýðýýний тóõай заалтûã øинýýð бîлîвсðóóлсан Бýлчýýðийн тóõай õóóлийн төсөлä îðóóлæ 2015 îнû аðавäóãааð саðä Óих-ä өðãөн баðив. айìãийн Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õîлбîîäûн санаачлаãааð ¯нäýсний бýлчýýð аøиãлаãчäûн õîлбîî байãóóлаãäав. тóс õîлбîî нь öааøиä бýлчýýðийн зîõистîй аøиãлалтûн талааðõ тóðøлаãа, ¿йл аæиллаãааã Çасãийн ãазðûн бîäлîãîтîй óÿлäóóлаõаä анõааðан аæиллаõ юì. нîãîîн алт төсөл нь 2015 îнû ìиланû Ýксïî ¿зýсãýлýнä îðîлöсîн 756 төсөл äîтðîîс байãалийн нөөöийн тîãтвîðтîй ìенеæìентийн тýðã¿¿н тóðøлаãûн øаãналûã õ¿ðтсýн нь тóс төслийн аæлûã ìаø өнäөð т¿вøинä ¿нýлсний илðýл бîллîî. 2015 îнä ìал аæ аõóйн салбаðт ãаðсан бас нýãýн чóõал аõиö äýвøил нь х¿нс хөäөө аæ аõóйн ÿаìнаас Óих-ä “ìал, аìьтнû ýð¿¿л ìýнäийн тóõай” õóóлийн төслийã өðãөн баðьсан ÿвäал юì. ìалаас õ¿нä õалäваðлаäаã бðóöеллёз бîлîн îлîн óлсûн õóäалäаанä сөðãөөð нөлөөлäөã ø¿лõий өвчинтýй тýìöýõ ¿нäýсний стðатеãийã ìîнãîл óлсûн Çасãийн ãазðаас бîлîвсðóóлæ, óлìааð õýðýãæ¿¿лýлтýä нь îнöãîй анõааðан аæиллаæ байна. Ýнý нь ìîнãîл óлс õөðø зýðãýлäýý îðîс, хÿтаä óлс бîлîн îлîн óлсûн заõ зýýлä ìал, ìалûн ãаðалтай б¿тýýãäýõ¿¿ний ýксïîðтûã нýìýãä¿¿лýõийã зîðьæ бóйã õаðóóлæ байна. Хөдөлмөрийн бүтээмж: Малчид, тариаланчдын хөдөлмөрийн бүтээмж дээшлүүлэх нь 2014 îнä ìîнãîл óлсûн төìсний б¿õ талбайä Шха-ийн санõ¿¿æилттай ìîнãîл төìс төслийн õ¿ðýýнä нýвтð¿¿лсýн чанаðтай, øинý сîðтûн ¿ðýýð таðиалалт õийлýý. хаðин 2013 îнä ýнý тîî 81 õóвьтай байæýý. 2014 îнû төìсний óðãаö öаã аãааðûн õ¿нä нөõöлийã ¿л õаðãалзан 12 тîнн/ãа1 бóюó 2013 îнûõтîй иæил тîãтвîðтîй т¿вøинä байлаа. Óлсûн сîðт сîðилтûн кîìисс нь 2015 îнä äөðвөн õ¿нсний нîãîîнû сîðтûã øинýýð баталсан ба анõ óäаа байöаа, лóóван, сîнãинî, ìанæин ãýõ ìýт ¿нäсýн нîãîîнû 10 ãаðóй иðýýä¿йтýй ýðлийз сîðтûã баталлаа. Шха тóс салбаðт äýìæлýã ¿з¿¿лæ ýõýлснýýс õîйø нийтäýý 23 øинý õ¿нсний нîãîîнû сîðтûã батлааä байна. Зах зээлийн боломж: Малчид, тариаланчдын зах зээлд нэвтрэх боломжийã нэмэãдүүлэх нь 2015 îнä нîãîîн алт төслийн äýìæлýãтýйãýýð ìалчäûн 60 ãаðóй õîðøîî äîтîîäûн бîлîвсðóóлаõ ¿йлäвýð¿¿äтýй т¿¿õий ýä 1 _{Шха-ийн стðатеãийн õÿналт ¿нýлãýýний тайлан, 2015} ìалчиä бýлчýýðýý зîõистîй аøиãлаõ зîðилãîîð сайн äóðааð өөð õîîðîнäîî нýãäýæ байна. ìаõ бîлîвсðóóлаõ ¿йлäвýð¿¿äýä45.000 тîлãîй ìалûн ìаõûã нийт 3.4тýðбóì төãðөãөөð нийл¿¿лæýý нîîс бîлîвсðóóлаõ ¿йлäвýð¿¿äýä нийт1200кã äýýð зýðãийн чанаðтай тîðîìнû сýвлýãийã саìнан нийл¿¿лæýý. гиø¿¿ääýý таðаасан нîîãäîл аøиã267саÿ бóюó 2014îнûõîîс 32%өссөн байна. Мал×ДЫн ХОРØООД нийт õóвь нийл¿¿лсýн õаìтûн õөðөнãийн өсөлт: 1,1 саÿ¥ 2014 îн 2015 îн 1,4 саÿ¥ нîãîîн алт төслийн äýìæлýãтýйãýýð байãóóлаãäсан 60 ãаðóй õîðøîîä: 2015 îнä

нийл¿¿лýõ ãýðýý байãóóлан аæиллаæ ýõýллýý. инãýснýýð заõ зýýлä б¿тýýãäýõ¿¿нýý бîðлóóлаõ øинý ãаðö тýäýнä бий бîлæ байна. Ýðт óðãаöûн теõнîлîãийã ¿йлäвýðлýлä нýвтð¿¿лснýýð äîтîîääîî ¿йлäвýðлýсýн төìсний ýõний óðãаöûã äîлäóãааð саðûн ýõýýð õóðаан авсан нь еðäийн õóãаöаанаас äаðóй 20 õîнîãийн өìнө байлаа. Çîîðинû нөõöлийã сайæðóóлан, тîî õýìæýýã нýìýãä¿¿лæ, óðт õóãаöаанä ýð¿¿л õаäãалсан төìсний ач õîлбîãäлûã заõ зýýлä сóðталчилсанû ¿ð ä¿нä таðиаланчäûн ãаð äýýðýýсýý бîðлóóлаõ төìсний ¿нý óлиðлûн тóðø æиãä өнäөð (килîãðаì нь 1,000-1,200 төãðөã) байсан. Амьжирãаа: Малчид, тариаланчдын амьжирãааны тоãтвортой байдлыã дээшлүүлэх нь Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õýсã¿¿ä ìалчäûн äóнäûн санã тóс б¿ðäýý бий бîлãîæ нийт 1,6 тýðбóì төãðөãийн бичил зýýл îлãîæýý. Ýнý нь 15,000 ìалчин өðõийн ýð¿¿л ìýнäийн заðäал, õîîл õ¿нс, õ¿¿õäийн бîлîвсðîл, тýýвýð, өвс тýæýýл õóäалäан аваõ зýðýã зайлøã¿й õýðýãöýýтýй бýлýн ìөнãөний äóтаãäлûã нөõөæ, аìьæиðãаанû аюóлã¿й байäлûã äýìæиõýä ýеðýã нөлөө ¿з¿¿лсýн байна. 2015 îнû наìðаас тîìîîõîн банкóóä бичил зýýл îлãîõîî зîãсîîсîн. тийìýýс äýýðõ äóнäûн санãóóäаас îлãîсîн бичил зýýл ÿланãóÿа öөөн тîîнû ìалтай ÿäóó ìалчин өðõ¿¿äýä нýн чóõал ач õîлбîãäîлтîй бîлсîн. ìалчäûн õанäлаãа ìалûн тîîнîîс ил¿¿ чанаðт анõааðаõ нь ил¿¿ бîлæýý. нîãîîн алт төслөөс бýлчýýð аøиãлалтûн ãýðýýний ил¿¿ наðийвчилсан нөõöөлтýй тóõайлбал ìалûн тîîã öөөлөõ заìааð бýлчýýðийн төлөв байäал, äîðîйтлûã бóóðóóлаõ øинý õóвилбаðûã найìан сóìûн засаã äаðãûн таìãûн ãазаðтай õаìтðан тóðøлаа. Ýнý тóðøилтааð 18 Бах-ûн ìалчиä ìалûн тîî тîлãîйãîî æил б¿ð 5-8 õóвиаð бóóðóóлаõ заìааð 10-15 æилийн тóðøиä ìалûн тîîã бýлчýýðийн äааöаä тîõиðóóлаõ ãýðýý байãóóлав. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Моíãоë òºìс õºòºëáºð ºíãºðсºí 10 æèëд

Мàëчдыí òýðãүүí òóðшëàãыã õоòíоос

õоòоíд дýëãýðүүëýõýд ìýдýýëèéí

òåõíоëоãèéã àшèãëàсàí íь

Б. Түвшинтунгалаг хîвä айìãийн цýöýã сóìûн Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õîлбîîнû тýðã¿¿н Б. Óäвал Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õîлбîîнû тýðã¿¿н¿¿äийн Б. Óäвал (з¿¿н ãаð талаас õîёðäаõь нь) ìалчиäтай õаìтðан виäеî бичлýã õийæ байãаа нь чөлөө ìóóтай, алслаãäсан ìалчäаä санал бîäлîî илýðõийлýõ, сайн тóðøлаãа, тóлãаìäсан асóóäлаа õóваалöаõ бîлîìæийã îлãîæ бóй ìýäýýллийã т¿ãýýõ ¿ð ä¿нтýй õýðýãсýл юì. тóс сóìан äаõь “Çайсан” Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õýсýã (Бах)-ийн ìалчиä õөäөлìөðөө õîðøиæ, өөðсäийн нөөö бîлîлöîîãîî äайчлан нýãнийõýý ìалûн өвлийн õаøаа бóóöûã сýðãýýн засваðласан тóõай таатай ìýäýýã тýðýýð õ¿лýýн авчýý. наìаð нýлýýä õýвийсýн, æиõ¿¿н салõитай нýãýн өäөð Çайсан Бах-ûн ìалчиäтай óóлзаæ, ýнýõ¿¿ сайн тóðøлаãûã баðиìтæóóлæ, бóсаä õýсãийн ìалчäаä ¿з¿¿лæ танилöóóлаõааð Óäвал каìеðтайãаа Çайсан баãийã зîðьсîн юì. өвлийн õаøаан äýýðýý öóãласан õýсýã ìалчиä äаðóй виäеî бичлýã õийõýä бýлтãýæ, õýðõýн õаìтðан аæилласнаа зóðãааð ä¿ðсýллýý. тýäний ãаðãасан зóðãийн äаãóó Óäвал бичлýãýý õийãýýä заðиì ìалчäûн сýтãýãäýл, ÿðилöлаãа зýðãýýð нýìæ баÿæóóллаа. Çайсан Бах-ûн ìалчäûн б¿тýýсýн аæлûã ä¿ðсæ¿¿лæ äóóсааä, Óäвал ìаань тýнäýýс 90 кì зайтай äаðааãийн баã ðóó ìýäýýлýл т¿ãýýõýýð ÿвлаа. тýð îðîйäîî өäөð нь бичсýн бичлýãýý öýãöýлæ ýвл¿¿лýýä äаðааãийн баãийн ìалчäаä ¿з¿¿лýõýä бýлýн бîлãîлîî. ìаðãааø өãлөө нь Шха-ийн нîãîîн алт төслөөс õýðýãæ¿¿лæ бóй бýлчýýðийн ìенеæìент, õаìтûн аæиллаãаанû талааð ìýäýýлýл баãатай, Бýлчýýð аøиãлаãчäûн õîлбîîнä нýãäýýã¿й ìалчиäтай óóлзсан юì. хөðø баãийн ìалчиä õаìтðан äóлаан өвөлæөө баðьсан тóðøлаãûã õаðóóлсан таван ìинóтûн бîãинî õýìæýýний кинî ìалчäûн анõааðлûã иõýä татлаа. Яланãóÿа б¿лýã õýсãýýðýý нийлæ õийсýн тýäний бîäит аæлûã õаðааä óðаìøсан тýä ч бас инãýæ õаìтааðаа õийæ бîлîõ юì ãýæ өөð õîîðîнäîî ÿðилöаæ байãаа сîнсîãäлîî. Б.Óäвал бýлчýýðийн зîõистîй ìенеæìентийн аливаа сайн тóðøлаãûã т¿ãýýн äýлãýð¿¿лýõýýð ìалчäûн байãóóллаãаа óлаì бýõæ¿¿лýõийн төлөө аæиллана. хаðин îäîî тýð каìеð ãýäýã нýãýн сайн тóслаõтай бîлæýý. äîтîðõ öөөõөн ýìýãтýй óäиðäаãчäûн нýã. Óäвал сóìанäаа бýлчýýðийн äîðîйтлîîс сýðãийлýõ, бýлчýýð óсаа õаìãаалаõ õаìтûн ìенеæìентийã бий бîлãîõûã зîðьæ бóй ìалчäûн өөðөө óäиðäаõ байãóóллаãûã тýðã¿¿лæ байна. хаðин с¿¿лийн ¿еä тýðýýð ýнý аæилäаа виäеî каìеð аøиãлаæ, ìалчäаас ãаðч бóй аливаа сайн санаачлаãа, тóðøлаãûã ä¿ðс бичлýãýýð баðиìтæóóлааä бóсаäтай нь õóваалöäаã бîллîî. тýðбýýð, Швейöаðийн õөãæлийн аãентлаãийн нîãîîн алт төсөл, австðалийн Êю¿нсланäûн иõ сóðãóóлиас õаìтðан зîõиîн байãóóлсан õаìтûн îðîлöîîнû виäеî сóðãалтаас ýнýõ¿¿ øинý чаäваðûã ýзýìøсýн аæýý. хаìтûн îðîлöîîнû виäеî ãýäýã нь тýð б¿ð õóðал öóãлаðалтаä îðîлöîõ бîлîìæã¿й зав

Жåíдåðèéí дóðàí – Ôоòо ºãүүëýë

Швейцарийн хөгжлийн агентлаг нь Монгол улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн ур чадвартай боловсон хүчин бэлтгэхэд нь мэргэжлийн боловсрол сургалтын салбарт дэмжлэг үзүүлж буй хандивлагчдын нэг юм. ШХА нь Мэргэжлийн боловсрол сургалт, Мэргэжлийн ур чадвар хөгжүүлэх гэсэн хоёр томоохон төсөл хэрэгжүүлж байна.

Мэргэжлийн боловсрол, сургалт (МБС)

Хºòºëáºðèéí үð дүí

хөäөлìөðийн ÿаì нь ìýðãýæлийн бîлîвсðîлûн салбаðûã õөãæ¿¿лýõ, т¿нø¿¿äийн õаìтûн аæиллаãаа, óÿлäаа õîлбîîã сайæðóóлаõ чиãлýлýýð ãîллîõ ¿¿ðýã ã¿йöýтãýæ байна. 2015 îнä хөäөлìөðийн ÿаì бîлîн ìýðãýæлийн бîлîвсðîл, сóðãалтûн т¿нøлýл (ìБСт) тББ õаìтðан аæиллаõ санаìæ бичиãт ãаðûн ¿сýã зóðав. Ýнýõ¿¿ санаìæ бичãийн õ¿ðýýнä ìБСт нь тóс ÿаìнû ãаäааä т¿нø¿¿äтýй õаðилöаõ õаðилöааã зîõиöóóлæ, ìýäлýãийн ìенеæìентийн ÿвö, ¿йл аæиллаãааã äýìæин аæилласан. тóс байãóóллаãа нь Шха, геðìанû хаìтûн аæиллаãаанû нийãýìлýã, îюó тîлãîй ххÊ, аæил îлãîãчäûн õîлбîî, Баðилãачäûн õîлбîî зýðýã õóвийн õýвøлийн байãóóллаãóóäтай õаìтðан хөäөлìөðийн ÿаìнû óäиðäлаãан äîð 2015 îнû äýлõийн óð чаäваðûн тýìöýýнä îðîлöсîн ìîнãîлûн баãийн еðөнõий наðийн бичãийн äаðãûн ¿¿ðãийã аìæилттай ã¿йöýтãýсýн юì. МБС-т хамраãдсан залуусын хөдөлмөр эрхлэх боломжийã нэмэãдүүлэх нь Баðóóн б¿сийн ìБС-ûн сóðãóóлиóäаä ¿з¿¿лæ бóй äýìæлýãийн õ¿ðýýнä төслөөс зîõиîн байãóóлсан óðт, бîãинî õóãаöаанû ìýðãýæлийн óð чаäваð îлãîõ сóðãалтанä õаìðаãäсан зîðилтîт зóðãаан сóðãóóлийн төãсөãчäийн 60-аас ил¿¿ õóвь нь аæлûн байðтай бîлсîн байна. Ýнý нь óлсûн бîлîн б¿сийн äóнäаæтай õаðьöóóлаõаä õаðьöанãóй өнäөð ¿з¿¿лýлт аæ. Óлсûн õýìæýýний ìБС-ûн байãóóллаãóóäûн б¿õ төãсөãчäийн аæлûн байðааð õанãаãäсан ¿з¿¿лýлт 2014-2015 îнû õичýýлийн æилä óлсûн ØÕÀ-èéí ÌÁÑ òºñºë íü Áàðóóí á¿ñèéí 6 ñóðãóóëü äýýð õýðýãæèæ áàéíà. Áàðóóí á¿ñèéí

6

ÌѯÒ-èéã íèéò

2874

îþóòàí òºãññºí.

Çîðèëòîò 6 ÌѯÒ-èéí

òºãñºã÷äèéí õºäºëìºð ýðõëýëò

Çîðèëòîò 6 ñóðãóóëèéí òºãñºã÷èä Íèéò ÌÑ¯Ò òºãñºã÷èä (Óëñûí äóíäàæ) Òºãñºã÷äèéí õºäºëìºð ýðõëýëò, óëñûí äóíäàæòàé õàðüöóóëáàë: 2874 òºãñºã÷äèéí õºäºëìºð ýðõëýëò, õ¿éñýýð:

1507

1367

63% àæèëòàé 48% àæèëòàé

2014 - 2015

С¿¿лийн æил¿¿äýä ìС¯т-ä сóðалöаõ õ¿сýлтýй залóóчóóä нýìýãäýæ байна. Ýìýãòýé òºãñºã÷äèéí

42%

àæèëòàé Ýðýãòýé òºãñºã÷äèéí

74%

àæèëòàé

нийт ä¿нãýýð 48 õóвьтай байõаä баðóóн б¿сийн äóнäаæ 56 õóвь байна. иðãýäийн äóнä ìýðãýæлийн óð чаäваðаа õөãæ¿¿лýõ сîниðõîл бîлîîä ìБС-ûн талааðõ ¿нýлýìæ өнäөð õýвýýð байна. Швейöаðийн õөãæлийн аãентлаãийн ìîнитîðинãийн сóäалãаанä õаìðаãäсан насанä õ¿ðýãчäийн 57-ãîîс ил¿¿ õóвь, залóóчóóäûн 59 õóвь нь óã салбаðûн талааð ýеðýã бîäîлтîй байæ, залóóсûн 91 õóвь нь ìýðãýæлийн óð чаäваðаа õөãæ¿¿лýõ сîниðõîлтîй байãааãаа илýðõийлсýн аæ. Баðóóн б¿сийн ìБС-ûн төслийн нýвтð¿¿лсýн Чаäаìæиä сóóðилсан сóðãалтûн õөтөлбөð бîлîн аæил ìýðãýæлийн лавлаõ бîлîвсðóóлаõ аðãа з¿йã ¿нäýсний õýìæýýнä õýлýлöлýý. ìБС-ûн төслийн äýìæлýãтýйãýýð бîлîвсðóóлсан Сóðãалтûн õөтөлбөðийн заãваð, аæил ìýðãýæлийн лавлаõ бîлîвсðóóлаõ аðãачлалûã хөäөлìөðийн ÿаì ýöýслýн баталсан ба óäаõã¿й îðîн äаÿаð нýвтð¿¿лýõýýð бîллîî. Мэрãэжлийн боãино хуãацааны сурталтанд хамраãдсан ирãэдийн хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыã нэмэãдүүлэх нь Сîöиалист нийãìийн ¿еä ìýðãýæил ýзýìøсýн, өäãөө аæилã¿й иðãýäийн äóнä óð чаäваðûн бîãинî õóãаöаанû сóðãалт ил¿¿ ýðýлттýй байна. ìБС-ûн т¿нø байãóóллаãóóä баðилãа, автî ìеõаникийн чиãлýлýýð óð чаäваð îлãîõ бîãинî õóãаöаанû сóðãалтûã 67 óäаа зîõиîн байãóóлсан. тýäãýýðийã төãсөãчäийн 62 õóвь нь сóðãалт äóóссанаас õîйø ãóðван саðûн äîтîð аæлûн байðтай бîлæýý. ìýðãýæлийн чиã баðиìæаа îлãîõ, зөвлөãөө өãөõ ¿йлчилãýýний чанаðûã сайæðóóлæ, õîлбîãäîõ аæилтнóóäûã ìýðãýø¿¿лснýýð ìБС сóðãóóлиóä, îðîн нóтãийн õөäөлìөð ýðõлýлтийн ãазðóóä нь ýðýлтýä нийöсýн ¿йлчилãýý, зөвлөãөөã залóóчóóä, насанä õ¿ðýãчäýä өãөõ чаäваðтай бîлсîн. Çөвлөãөө, ¿йлчилãýý õ¿ðтýãсäийн 75 õóвь нь (¿¿ний 54 õóвь нь ýìýãтýй) ìýðãýæлýý сîнãîæ, зөв øийäвýð ãаðãаõаä ýеðãýýð нөлөөлсөн ãýæýý. Залуучуудын хөãжил: Амьдрах ухаанд суралцахуй Çалóóчóóäûн õөãæлийн õөтөлбөðийн õ¿ðýýнä нýвтð¿¿лсýн аìьäðаõ óõаанû бîлîвсðîлûã 2015 îнû õичýýлийн æилä еðөнõий бîлîвсðîлûн б¿õ äóнä сóðãóóльä зааæ ýõýллýý. Сóðãалтûн õөтөлбөðт “аìьäðаõ óõаанä сóðалöаõóй” ãýсýн бие äаасан õичýýл баãтсан. ìөн бóсаä б¿õ õичýýлийн сóðãалтûн õөтөлбөðийн аãóóлãаä øинýчилсýн аðãа з¿йн äаãóó аìьäðаõ óõаанû сóðãалтóóäûã баãтааõааð бîллîî. Çалóóчóóäûн õөãæлийн õөтөлбөð нь өнãөðсөн õîёð æилийн õóãаöаанä залóóст аìьäðаõ óõаанû бîлîвсðîлûã т¿ãýýõ б¿тöийã бий бîлãîõîä т¿лõ¿¿ анõааðч аæилласан бîл 2015 îнä тýðõ¿¿ бий бîлãîсîн б¿тöийнõýý ¿йл аæиллаãааã иäýвõæ¿¿лæ, тîãтвîðæóóлаõаä ãîл анõааðлаа õанäóóлан аæиллаæ байна. Çалóóст зîðиóлсан ýìнýлã¿¿äийн ¿йл аæиллаãаа æиãäýðч, тîãтвîðæлîî. Ýð¿¿л ìýнä сïîðтûн ÿаì, Ýõ õ¿¿õäийн ýð¿¿л ìýнäийн ¿нäýсний төвтýй õаìтðан, зîðилтîä б¿с¿¿äýä залóóст ýýлтýй äîлîîн ýìнýлãийã байãóóлсан нь õîёð ба ãóðавäóãааð т¿вøний ýð¿¿л ìýнäийн ¿йлчилãýý ¿з¿¿лæ байна. өнãөðсөн æил äýýðõ ýìнýлã¿¿äýýð 39,000 ãаðóй залóóс ¿йлчл¿¿лæýý. Çалóóчóóäûн õөãæлийн төв¿¿ä залóóст нөөö бîлîìæîî нýýõýä нь тóсалæ

ìîнãîл óð чаäваð 2013 тýìöýýнä ж. Ýнõчиìýã з-ð байð ýзýлснýýс õîйø æил б¿ð аìæилтаа аõиóлæ байв ж. Ýнõчиìýã äýлõийн óð чаäваð тýìöýýнä өðөã óãсðалтûн төðлөөð îðîлöсîн анõнû ìîнãîл ýìýãтýй бîлæ т¿¿õýнä нýðýý ¿лäýýлýý

Ж. Эíõчèìýã: Бè ººðèéíõºº

коìпàíèéã áàéãóóëíà

Б. Çîлáаатаð тýðýýð, 2015 îнä “ìîнãîл óð чаäваð“ тýìöýýнä т¿ð¿¿лæ, “äýлõийн óð чаäваð” тýìöýýнä îðîõ ýðõийã авсан. ìîнãîл óð чаäваð тýìöýýнä ãóðван óäаа îðîлöîõäîî 2013 îнä 3-ð байð, 2014 îнä 2-ð байðûã тýðýýð тóс тóс ýзýлæ байæýý. “ìиний ýýæ өðөã óãсðаãч ìýðãýæилтýй. Ýнý ìýðãýæлийã õ¿¿õýä байõаасаа л би сайн ìýääýã. Баðилãûã õýðõýн баðьäаã нь наäаä ìаø ãайõалтай байäаã. Би иðýýä¿йä өөðийн ãýсýн баðилãûн кîìïаниа байãóóлаõûã ìөðөөäөæ байна” õýìýýн ж. Ýнõчиìýã õýллýý. “ìýðãýæлийн ìýäлýãýýс ãаäна õичýýл з¿тãýл, тýсвýð тýвчýýð бîл т¿¿ний аìæилтûн нóóö юì” ãýæ баãø нь ж. Ýнõчиìýãийн óð чаäваðûã тîäîðõîйлäîã юì. ж. Ýнõчиìýã ýðч¿¿äийн ãýсýн тîäîтãîлтîй ìýðãýæлийн салбаðт õ¿йсийн талааðõ тîãтсîн óлаìæлалт îйлãîлтûã өөðчилæ чаäлаа. тýðýýð ýýæийнõýý ìýðãýæлийã өвлөõ зîðилãîîð өðөã óãсðаãчийн ìýðãýæлийã сîнãîн сóðалöаæ ¿нäýсний бîлîн îлîн óлсûн т¿вøинä өнäөð аìæилтóóäûã ãаðãасан. ж. Ýнõчиìýã Бðазили óлсûн Сан Паóлî õîтîä бîлсîн “äýлõийн óð чаäваð” ìýðãýæлийн óð чаäваðûн îлîн óлсûн óðалäаанä өðөã óãсðалтûн төðлөөð îðсîн ìîнãîлûн анõнû ýìýãтýй бîлæ т¿¿õýнä нýðýý ¿лäýýлýý.

Жåíдåðèéí дóðàí – Ôоòо ºãүүëýë

Засгийн газар төвлөрлийг сааруулж, сайн засаглалыг бэхжүүлэхээр дэвшүүлсэн зорилтын хүрээнд хэд хэдэн чухал хууль батлуулсан нь Монгол улс захиргааны болон төсвийн төвлөрлийг сааруулах талаар хийсэн томоохон алхам боллоо. Засгийн газрын энэхүү зорилгыг Швейцарь Улс дэмжиж, ардчиллыг бэхжүүлж, төвлөрлийг сааруулах туршлагаасаа хуваалцаж байна.

Захиргааны шинэтгэл, орон нутгийн засаглал, иргэдийн оролцоо

Хºòºëáºðèéí үð дүí

Орон нутãийн засаãлал: Орон нутãийн засаãлалын үйл ажиллаãаа, хариуцан тайлаãнах тоãтолцооã сайжруулах нь îðîн äаÿаð байãóóлаãäсан нýã öîнõнû ¿йлчилãýýний (нц¯) төвийн ¿ð ä¿нä төðийн ¿йлчилãýýний õ¿ðтýýìæ, чанаð, ¿ð нөлөө тîãтìîл сайæиðч байна. îðîн нóтãийн óäиðäлаãа төсөв õөðөнãөөðөө 152 нц¯ төвийã байãóóлæýý. Сóäалãаанû ä¿нãýýс õаðаõаä нц¯-ний төвөөð ¿йлчл¿¿лýãчäийн сýтãýл õанаìæ 76-80 õóвь бîлæ өсчýý. Çасаãлалûã äýìæиõ, төвлөðлийã сааðóóлаõ õөтөлбөðийн ¿ð ä¿нä îðîн нóтãийн т¿вøинä øийäвýð ãаðãаõ ÿвö ил¿¿ иðãýäийн îðîлöîîтîй, ил тîä бîллîî. тóõайлбал, îðîн нóтãийн õөãæлийн сан (îнхС)-ãийн õөðөнãөөð õýðýãæ¿¿лýõ төсөл, õөтөлбөðийã тîäîðõîйлîõ 173 óäааãийн õýлýлö¿¿лýãт 16,800 ãаðóй иðãýä îðîлöæýý. тýäний 56 õóвь нь ýìýãтýйч¿¿ä юì. ийнõ¿¿ иðãýäийн îðîлöîî нýìýãäсýнýýð нóтãийн óäиðäлаãûн байãóóллаãóóäûн ¿йл аæиллаãаа ил¿¿ ил тîä бîлæ байна. Б¿õ сóìäаä îðîн нóтãийн т¿вøинä øийäвýð ãаðãаõаä иðãýäийã îðîлöóóлснааð ил тîä байäал бîлîн õаðиóöан тайлаãнаõ ÿвö сайæиðч байна. нийт 14 сóì, ãóðван õîðîîнä îðîн нóтãийн т¿вøинä иðãýäийн îðîлöîîã нýìýãä¿¿лýõ төсөл õýðýãæсýнýýð îлîн нийтийн õóðал, öóãлаанä îðîлöîõ иðãýäийн иðö 13.9 õóвиаð нýìýãäýн, сýтãýл õанаìæийн т¿вøин нь 50 õóвиас 60 õóвь бîлæ өссөн. Óих-ä өðãөн баðьæ бóй аливаа õóóлийн төслийн санаачлаãаä иðãýäийн îðîлöîîã õанãаõûã баталãааæóóлсан хóóль тîãтîîìæийн тóõай õóóль 2015 îнä батлаãäлаа. ¯¿нä Швейöаðийн õөãæлийн аãентлаãаас ¿з¿¿лсýн теõникийн тóслалöаа тîìîîõîн õóвь нýìýð îðóóлсан юì. төвлөðлийã сааðóóлаõ, иðãýäийн îðîлöîîã нýìýãä¿¿лýõ бîäлîãî, ýðõ з¿йн îðчнû сóóðь ¿нäсийã бий бîлãîõîä Çасаãлалûã äýìæиõ, төвлөðлийã сааðóóлаõ õөтөлбөð (ÇäтС)-өөс бîäлîãûн сóäалãаа бîлîн õýлýлö¿¿лãийã зîõиîн байãóóлан äýìæлýã ¿з¿¿лæ аæиллав. ÇäтС õөтөлбөð бîäлîãûн õýлýлö¿¿лãийã аìæилттай зîõиîн байãóóлснааð Óих-ûн төðийн бîлîн îðîн нóтãийн өìчөөð баðаа, аæил, ¿йлчилãýý õóäалäан аваõ тóõай õóóлийн нýìýлт өөðчлөлтийн талааðõ øийäвýðт нөлөөлөв. хóóлийн нýìýлт өөðчлөлт¿¿ä нь өðсөлäөөнийã õÿзãааðлаæ, îðîн нóтãийн õóäалäан аваõ аæиллаãаанû нýãæ¿¿äийã татан бóóлãаснааð õóäалäан авалтûн ýðõ з¿йн îðчинä тааã¿й нөлөө ¿з¿¿лýõ байв. îðîн нóтãийн õóäалäан аваõ аæиллаãааã 13 айìаãт ¿ð ä¿нтýй зîõиîн байãóóлæ, тýäãýýðийн ã¿йöýтãýлä иðãýний нийãìийн байãóóллаãóóä (инБ) õÿналт тавьæ аæиллалаа. инãýснýýð нийтийн õөðөнãийã ил тîä, ¿ð ä¿нтýй, аøиãтайãааð заðöóóлаõ îðîн нóтãийн õóäалäан аваõ аæиллаãаанû чаäавõи бýõæсýн. тенäеðийн öаõиì õóóäсûã найìан айìаã тîãтìîл аæиллóóлснааð õÿналт-øинæилãýý, ¿нýлãýý õийõ бîлîн îлîн нийтýä ìýäýýлýл т¿ãýýõ байнãûн тîãтîлöîî бий бîлîв. инБ-óóä нийтäýý 38 баðилãа байãóóлаìæийн ãýðýýний õýðýãæилтýä õÿналт тавьснааð теõникийн тîäîðõîйлîлтîä нийöýýã¿й баðилãûн ìатеðиал аøиãласан зýðýã îлîн зөðчлийã илð¿¿лæýý. гýðýýний ¿¿ðãýý зөðчсөн ã¿йöýтãýãчиä иðãýäийн øааðäлаãааð зөðчлөө аðилãасан. Ýäãýýð ìýäýýллийã îðîн нóтãийн õýвлýл ìýäýýллийн õýðýãсл¿¿äýýð өðãөнөөð ìýäýýлсýн. îðîн нóтаãт øийäвýð ãаðãаõ ¿йл ÿвöаä иðãýä óлаì иäýвõтýй îðîлöîæ, санал бîäлîî илýðõийлäýã бîлæ байна. хîвä айìãийн иðãýний танõиìä бîлæ бóй õóðал.

2 _{ìîнãîлûн төсвийн заðöóóлалт, санõ¿¿ãийн ил тîä байäлûн} тайлан (PEFA), äýлõийн банк, 2015 îнû 4 ä¿ãýýð саð äýлõийн банкнû ¿нýлãýýãýýð ìîнãîл óлсûн төсөв санõ¿¿ãийн ил тîä байäал, төðийн санõ¿¿ãийн óäиðäлаãа îðîн нóтãийн т¿вøинä сайæиðсан байна2_{. îðîн нóтãийн төðийн õóäалäан аваõ} аæиллаãаа 13 айìãийн 26 сóìанä ил¿¿ ил тîä, õаðиóöлаãатай зîõиîн байãóóлаãäав. Ирãэний нийãмийн хөãжил: Ирãэний нийãмийн байãууллаãуудын чадавхи, нийãмийн хариуцлаãыã сайжруулах нь îðîн нóтãийн сóðãаãч баãø наðûн ¿нäýсний с¿лæýý бий бîлснîîð îðîн нóтãийн чаäавõийã бýõæ¿¿лýõýä äýìæлýã бîллîî. îðîн нóтãийн õөãæлийн õ¿ðýýлýн тББ байãóóлаãäаæ, óлсûн õýìæýýнä нийт 52 сóðãаãч баãø бýлтãýсýний 17 нь ýìýãтýйч¿¿ä байна. îðîн нóтãийн т¿вøинä иðãýäийн îðîлöîîã äýìæиõ төсөл õýðýãæсýн 17 сóì, õîðîîäîä “иðãýäийн îнîîнû каðт” санаачлаãûã õýðýãæ¿¿лснýýð анõан øатнû ýð¿¿л ìýнä, сóðãóóль, öýöýðлýã, нийãìийн õалаìæ ¿йлчилãýýний чанаð бîлîн îнхС-ãийн төлөвлөлт сайæиðлаа. ìөн ýнýõ¿¿ санаачлаãûн ¿ð ä¿нä иðãýäийн îðîлöîî нýìýãäýн, төðийн аæилтнóóäûн иðãýäтýй õаðилöаõ õаðилöаа сайæиðч бóй зýðýã өөðчлөлт¿¿ä ãаðч байна. Оðîí íóòãèéí õºãæëèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñëèéã èðãýäèéí îðîëöîîòîéãîîð ñîíãîõ, ýðýìáëýõ îëîí íèéòèéí õýëýëö¿¿ëã¿¿ä àìæèëòòàé ºðíºæ áàéíà. Оðîí íóòàãò èðãýä зàì áàðèõ, õîòûí ãóäàìæíû ãýðýëò¿¿ëýã, íîãîîí áàéãóóëàìæ зýðýã õºãæëèéí òºñë¿¿äýä õºðºí㺠îðóóëàõûã ãîë÷ëîí äýìæñýí áàéíà.

Çóóнìîä сóìûн итх-ûн äаðãа ä. Бýðöýöýã (з¿¿н ãаð талаас) залóóчóóäûã сайн äóðûн ¿йлсýä óðиалан îðîлöóóлæ, îðîн нóтãийн øийäвýð ãаðãаõ ¿йл ÿвöаä тýäнийã иäýвõтýй îðîлöîõûã äýìæäýã.

иðãýдèéí дóó õооëоé áоëсоí

òºëººëºãч ýìýãòýé

Филип Лîнг ä. Бýðöýöýã баãø иõ сóðãóóлиа ä¿¿ðãýснýýс õîйø төðөлõ Çóóнìîä õîтäîî бîлîвсðîлûн салбаðт 30 ãаðóй æил аæиллаæýý. “Би Çóóнìîä õîтûнõîî иðýýä¿й õîйч ¿еийã сóðãан õ¿ì¿¿æ¿¿лýõýä õóвь нýìðýý îðóóлаõааð иðсýн” ãýæ тýðбýýð äóðсан өã¿¿лýв. өäãөө Çóóнìîä õîт 4600 ãаðóй өðõийн нийт 16 ìÿнãа ãаðóй õ¿н аìтай. 1990-ýýä îнîîс ýõýлсýн аðäчилсан õóвьсãалûн ¿еä ä. Бýðöýöýã óлс төðä татаãäан îðсîн. Сîнãóóлийн сóðталчилãаанû ìенеæеðýýс ýõлýн îðîн нóтãийн сîнãóóльä õîёð ч óäаа нýð äýвøсýний ýöýст тýðбýýð 2012 îнä анõ Сóìûн иðãýäийн төлөөлөãчäийн õóðал (итх)-ä сîнãîãäæýý. Сîнãîãäсîнûõîî äаðааõан тýðбýýð итх-ûн б¿õ төлөөлөãчäийн чаäавõийã äýýøл¿¿лýõ чиãлýлýýð н¯Б-ийн хөãæлийн õөтөлбөð бîлîн Швейöаðийн õөãæлийн аãентлаãаас õаìтðан õýðýãæ¿¿лæ бóй нóтãийн өөðөө óäиðäаõ байãóóллаãûн чаäавõийã бýõæ¿¿лýõ төслийн ¯нäýсний сóðãалтаä õаìðаãäав. Óã сóðãалтааð øийäвýð ãаðãаõ ¿йл ÿвöаä иðãýäийн îðîлöîîã нýìýãä¿¿лýõ, төсвийн ìенеæìент, төлөөлөãчийн ёс з¿й, нîãîîн õөãæил, õ¿ний ýðõ, æенäеð зýðýã îлîн талûн ìýäлýã ìýäýýлýлтýй бîлæýý. ìөн төслөөс ¿нäýсний õýìæýýнä зîõиîн байãóóлсан Ýìýãтýй ìанлайлаãчäûн сóðãалтанä õаìðаãäæýý. “Çóóнìîä сóìûн итх-ä сîнãîãäсîн 14 ýìýãтýй төлөөлөãчäийн нýã бîлîõîîð ýнý сóðãалт наäаä ìаø îлîн талааð нөлөөлсөн” ãýæ Бýðöýöýã îнöîллîî. Óã сóðãалтааð иðãýäийн õóðлûн б¿õ ýìýãтýй төлөөлөãчäийã ìанлайлал, ýðõ ìýäлийн õ¿ч, õ¿ний ýðõ зýðýã чиãлýлýýð сóðãаæ, чаäавõæóóлæ байна. ийì сóðãалтóóäааð ýìýãтýй төлөөлөãчäийã äýìæсýýð байãаасай ãýæ õ¿сч байна ãýæ Бýðöýöýã õýлýв. “Ýìýãтýйч¿¿ä бîлîн ãýð б¿л, нийãìийн ãîл тóлãóóð баãана. Óäиðäлаãûн т¿вøинä ýìýãтýйч¿¿ä îлнîîðîî ãаðч иðýõ тóсаì ýв нýãäýл, ¿ð б¿тýýл нýìýãäýæ, зөðчил õîõиðîл баãа байõ бîлнî” ãýлýý. Бýðöýöýãийн õóвьä õаðиóöлаãатай óäиðäаãч байна ãýäýã нь îðîн нóтãийн бîäлîãî бîлîвсðóóлаõ, øийäвýð ãаðãаõ ¿йл ÿвöаä иðãýäийн äóó õîîлîй бîлæ, ил¿¿ сайõан иðýýä¿йã байãóóлна õýìýýн ¿зýæ байна.

Жåíдåðèéí дóðàí – Ôоòо ºãүүëýë

2015 онд Тогтвортой бичил уурхай төсөл нь төрийн албан хаагчид (үүрэг хүлээгчид) болон бичил уурхайчидтай (эрх эдлэгчид) хамтран ажилласны үр дүнд олон эерэг үр дүн гарлаа. Тухайлбал, бичил уурхайн үйл ажиллагаа албажих үйл явц эрчимжиж тэдгээрийн амьжиргаа дээшилсний зэрэгцээ хүний эрхийн нөхцөл байдал сайжирсан байна.

Бичил уурхайн салбарт

Хºòºëáºðèéí үð дүí

ìîнãîл óлсаä õ¿ний ýðõийн кîнвенöийн õýðýãæилтýä өнäөð т¿вøний ¿нýлãýý õийсýн нь ìîнãîлûн бичил óóðõайн нýãäсýн äýýвýð õîлбîîнä бичил óóðõайчäûн ýðõийã õаìãаалаõ нөлөөллийн аæиллаãаа ÿвóóлаõ таатай бîлîìæ îлãîв. тóс õîлбîî нь н¯Б-ûн х¿ний ýðõийн зөвлөлийн х¿ний ýðõийн ä¿ãнýлт õýлýлö¿¿лýã бîлîн н¯Б-ûн Ýäийн засаã, нийãýì, сîёлûн ýðõийн тóõай Пактûн õîðîîнä ìîнãîлûн бичил óóðõайчäûн ýðõийн талааð тайлан, ìýäýýлýл õ¿ðã¿¿лсýн. Ýäãýýð õ¿ний ýðõийã õаìãаалаõ ìеõанизìûн тóслалöаатайãааð бичил óóðõайã албаæóóлаõ, ýðõ з¿йн îðчнûã сайæðóóлаõ, бичил óóðõайн аæиллаãаанä ìөнãөн óснû õýðýãлýýã баãасãаõ тóõай ìинаìатаãийн кîнвенöийã õýðýãæ¿¿лýõ, õ¿¿õäийã бичил óóðõай äаõь õөäөлìөðөөс õөнäийð¿¿лýõ зýðýã асóóäлûã тóсãасан зөвлөìæ¿¿äийã ìîнãîл Óлсûн Çасãийн ãазаðт өãсөн. Ýäãýýð зөвлөìæийã ìîнãîл óлсûн Çасãийн ãазаð õ¿лýýн авч, õýðýãæ¿¿лýõ төлөвлөãөөã бîлîвсðóóлааä байна. Шха-ийн ìîнãîл Óлсаä бичил óóðõайн äýä салбаðт ¿з¿¿лсýн äýìæлýãийн ¿ð нөлөө нь äýлõийн т¿вøинä ¿нýлýãäýæ байна. Ýнý тóõай бичил óóðõайн талааðõ îлîн óлсûн бîäлîãûн õýлýлö¿¿лãийн ¿еýð îнöлîн тýìäýãлýæ, óлìааð ìîнãîл Óлсûã бичил óóðõайн ìýäлýã, тóðøлаãа сîлилöîõ төв õýìýýн îлîн óлсаä танилöóóллаа. ¯¿ний ¿ð ä¿нä танзани, Ýтиîï, Çиìбабве, Êîлóìб зýðýã îðîн õөãæиæ бóй óлсóóäûн õîîðîнä өìнөä-өìнөäийн õаìтûн аæиллаãааã бýõæ¿¿лæ, тóðøлаãа сîлилöîõ сîниðõлîî илýðõийлýýä байãааãийн зýðýãöýý ìîнãîлûн бичил óóðõайн ìýäлýãийн төвөөс тîìîîõîн õ¿лýýлттýй байãаа. Байãаль îðчин, õөãæлийн îлîн óлсûн õ¿ðýýлýн ìîнãîл óлсûã äýлõийн бичил óóðõайн õýлýлö¿¿лãийн зөвлөõ б¿лýãтýý îðóóлсан. Ýнý нь îлîн óлсûн бичил óóðõайн бîäлîãûн õýлýлö¿¿лýãт Шха-ийн äýìæлýã, ìанлайллûã õ¿лýýн зөвøөөðч байãааã нîтîлæ байна. азийн санãаас õýðýãæ¿¿лæ бóй “Байãаль îðчнûã õаìãаалаõаä талóóäûн îðîлöîîã нýìýãä¿¿лýõ нь II” төслийн õ¿ðýýнä 2014-2015 îнä ãаð аðãааð аøиãт ìалтìал îлбîðлîсîнû óлìаас ýвäýðч, îðõиãäсîн нийт 144 ãа ãазаðт Бичил óóðõайн нөõөн сýðãýýлтийн 17 төслийã заãваð бîлãîн õýðýãæ¿¿ллýý. Ýнýõ¿¿ нөõөн сýðãýýлт нь ýäийн засãийн õóвьä õýìнýлттýй, байãаль ýкîлîãиä ýýлтýй, îлîн нийт õ¿лýýн зөвøөөðөõ¿йö байäãааðаа îнöлîã юì. гаðсан ¿ð ä¿н, тóðøлаãа äýýð ¿нäýслýн Бичил óóðõайн нөõөн сýðãýýлтийн аðãачлалûã бîлîвсðóóлан õýлýлö¿¿лæ, “Бичил óóðõайãааð аøиãт ìалтìал îлбîðлîõ æóðаì”-ûн øинýчилсýн õóвилбаðûн õавсðалт бîлãîн батлóóлаõааð бýлтãýýä байна. 2015 îнä хөäөлìөðийн ÿаì, Ýð¿¿л ìýнä, сïîðтûн ÿаìнаас зîõиîн байãóóлалтанä îðсîн бичил óóðõайчäаä чиãлýсýн тîäîðõîй аðãа õýìæýýã авч õýðýãæ¿¿лсýн. 2015 îнä нийт 1367 óóðõайчин (57 õóвь нь ýìýãтýй) төðийн санõ¿¿æилттýй ýð¿¿л ìýнäийн ¿злýãт õаìðаãäсан байна. 2015 îнû нýãä¿ãýýð саðä Баÿнõîнãîð айìаã äаõь бичил óóðõай ýðõлýãчäийн хóвиаðаа аøиãт ìалтìал îлбîðлîãчäûã äýìæиõ õîлбîî тББ байãаль îðчинä ýýлтýй, аюóлã¿й óóðõай ýðõýлæ байãааãаа баталãааæóóлæ Шóäаðãа îлбîðлîлтûн ãýðчилãýý õ¿ðтсýн азийн анõнû бичил óóðõайчäûн байãóóллаãа бîллîî. äýлõий äаõинä õ¿лýýн зөвøөөðөãäсөн Шóäаðãа îлбîðлîлтûн станäаðтûн äаãóó тóс тББ-ûн óóðõайчиä æилäýý 36 кã алт îлбîðлîõ бîлîìæтîй. Ýнý нь тîãтвîðтîй бичил óóðõай төслөөс тóс тББ-ä байãаль îðчнû станäаðтаа сайæðóóлаõаä нь теõникийн бîлîн санõ¿¿ãийн тóслалöаа ¿з¿¿лсний ¿ð ä¿н юì. Шха-ийн äýìæлýãтýйãýýð îнöãîй байäлûн еðөнõий ãазðûн Óóл óóðõайн авðаõ алба бîлîн хөäөлìөðийн ÿаì 8044 óóðõайчнûã (18 õóвь нь ýìýãтýй) õөäөлìөðийн аюóлã¿й аæиллаãаанû сóðãалтанä õаìðóóлсан. Баÿнõîнãîð айìаã äаõь хóвиаðаа аøиãт ìалтìал îлбîðлîãчäûã äýìæиõ õîлбîî тББ нь Шóäаðãа îлбîðлîлтûн ãýðчилãýý õ¿ðтсýн азийн анõнû бичил óóðõайчäûн байãóóллаãа бîллîî.

Мîнгîл áанканд áîðлуулсан алтны хэмжээ Àшигт малтмал ашигласны төлáөð/ðîяалти Ýмэгтэé Бичил ууðхаéн зîðиулалтааð îлгîсîн газаð2 1_{2015 îнд үндэсниé хэмжээнд хиéгдсэн ниéт алтны алáан} áîðлуулалтын 46% 2_{Өссөн дүнгээð}

Би×ил УУРХайн Би×ил СтатиСтик 2013-2015

3.2êã 2013

2013 -

875ãà

2014 -

931ãà

2015 -

1556ãà

0 2013 3,203êã 2014 6.2 тэрбум ₮ 2014 5,950êã1 2015 10.1 тэрбум ₮ 2015 3500 2013 15,451 2015 7035 2014 ¥ ¥¥¥¥¥¥¥ ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ Ниéгмиéн áîлîн эðүүл мэндиéн даатгалд хамðагдсан áичил ууðхаéчдын тîî 2014 2015 2013

2016 оíы õºòºëáºðèéí òºëºâëºëò

батлаãäсанû äаðаа óÿлäóóлан бîлîвсðóóлаõааð төлөвлөæ байна. 2016 îнîîс ýõлýн 2020 îнîîс õîйøõи Швейöаðь, ìîнãîлûн õөãæлийн õаìтûн аæиллаãааã õýðõýн õөãæ¿¿лýõ чиãлýлýýð øинý аðãа з¿й, øинýлýã талбаð, õаìтûн аæиллаãаанû бóсаä õóвилбаðóóäûã сóäлаõ бîлнî. 2015 îнä Шха-ийн төсөл õөтөлбөðийн төсвийн äýýä õýìæýý îðãилäîî õ¿ðч îнû ýöýс ãýõýä нийт 22 саÿ øв.фðанк заðöóóлсан байв. хаðин 2018 îнîîс төсвийн õýìæýý бóóðна. Швейöаðийн õөãæлийн аãентлаã нь 2016 îнä øинýýð õýðýãæиõ зóðãаан төсөл бîлîн õýðýãæиæ бóй төслийн óäааõ ¿е øатûã ýõл¿¿лнý. Швейöаðийн õаìтûн аæиллаãаанû ãазаð нь төсөл õөтөлбөðийнõөө ¿йл аæиллаãаанû õýðýãæилтýä т¿лõ¿¿ анõааðч, төсөл бîлîн салбаð чиãлýл¿¿äийн õîîðîнäûн óÿлäаа õîлбîîã сайæðóóлаõаä анõааðлаа õанäóóлна. Шха-ийн õөтөлбөðийн б¿õий л ¿йл аæиллаãаанä ÿäóóðлûã бóóðóóлаõ, æенäеðийн тýãø байäлûã õанãаõ нийтлýã зîðилãийã õýвýýð õаäãална. 2015 îнû õîёðäóãааð саðä ìîнãîл Óлсаä õýðýãæ¿¿лýõ Швейöаðийн õаìтûн аæиллаãаанû 2013-2016 îнû стðатеãиä äóнä õóãаöаанû ¿нýлãýý õийãäсýн бөãөөä ýнýõ¿¿ стðатеãийн õóãаöааã нýã æилýýð сóнãаõûã зөвлөсөн. ийнõ¿¿ õаìтûн аæиллаãаанû øинý стðатеãийã 2016 îнû Óих-ûн сîнãóóлийн ¿ð ä¿нä б¿ðýлäýõ øинý засãийн ãазаð байãóóлаãäсанû äаðаа, ìөн îäîî õýлýлöýæ бóй Швейöаðийн хîлбîîнû Óлсûн îлîн óлсûн õаìтûн аæиллаãаанû баðиìт бичиã

ШХÀ-иéн төсөв

2015

2015

2014

20.0 саÿ 25 20 15 10 5 (заðцуулсан) (заðцуулсан) (төлөвлөсөн) Шв.ф ðанк 17.7 саÿ 22.2 саÿ