HAL Id: tel-00106335
https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-00106335
Submitted on 13 Oct 2006
HAL is a multi-disciplinary open access
archive for the deposit and dissemination of
sci-entific research documents, whether they are
pub-lished or not. The documents may come from
teaching and research institutions in France or
abroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est
destinée au dépôt et à la diffusion de documents
scientifiques de niveau recherche, publiés ou non,
émanant des établissements d’enseignement et de
recherche français ou étrangers, des laboratoires
publics ou privés.
LE STATUT JURIDIQUE DE L’ALIMENTATION EN
DROIT COMMUNAUTAIRE - DROIT DE
L’ALIMENTATION
Béatrice Viale
To cite this version:
Béatrice Viale. LE STATUT JURIDIQUE DE L’ALIMENTATION EN DROIT COMMUNAUTAIRE
- DROIT DE L’ALIMENTATION. Droit. Université de Rennes 1, 2001. Français. �tel-00106335�
U
NIVERSITE DE
R
ENNES
1
! "
#
$
! %
"
&
'()(
LE STATUT JURIDIQUE DE L’ALIMENTATION EN DROIT
COMMUNAUTAIRE
$
*
+
"
,
-!
!
# .
/ 0
#
"
#
0" 0
""1
Béatrice VIALE
2
Directeurs de la recherche
"
&
3
" 4
3
# 3
03
! !
!
"
2. !
#
!
$
%
&
! %
&
'
"&/
0
&
5
//
(
)
!
! %
66# 0 78 6((+
!"
*
#
$
%
&
'
(
$ )
$
*$ +
,
%*
&
-. /.
%
&&
*
&
* * 0
& 1
2 %
1
*
+
,
3 (
&
4
*
5
$
,
5%6
*
/
%
&& (
& (
+ &
*
1
-
&
7
* *
& &
0
8
*
&
6
*
/
9
:
,
* ; <=! /
-. .> ? 8/ @ -.
-ABREVIATIONS
A 4-
%A
,
-
A (
4
-B
%A
,
-
% &&
,
B C
8 3
$
D
$$
$$
:
*
$
A B
&&
%
&
* *
6 .
&*
- B
-
B
C
- .
-
&*
-.
-
*
&*
-.-
-
*
&*
(
%
-. .-.
-
&
%*
-
*
&*
-. E
-
&*
%E
-. /.
-.
/
.
&*
/
-.@
-
*
&*
-.
-
* *
-:-.
-
-
*
&*
-, 5/
-
,
F
5 G /
G
-
-.
.
.85/
.
&
8
5 G /
G
.
*&
&
&
$
(
.4 3
3
.
&*
@
4* *
$
$
8.A H
8
&*
%
8 A
8
A
H 44
H
4
$$
4
E --B
E I
C
-
$
-
B
3(
3(
3H B
3
*
&
&
* *
3A .
3
A
.
&
3B4
3
B
&
4
3 A
3
A
: 3
:
:A -.
:
$$
-
*
&*
.
:A /8
:
$$
/*& (
$
D
5H :
5 (
* *
&
534.-
5 (
, /
, *
%
1
&
*
*
1
$$*
J
*
A - .
A
&
-
&*
*
&&
.
&
A -,
A
-
,
*
A .-.
A
.
&*
&
-
&*
.
A 3.
A $$
3
.& I
A H ,
A
* *
$ *
A , -
A
,
-A ,
A
,
*
A BA -.
A $$
& (
$$
-
*
&*
&
&
A /
A
/1
$$*
&
&
B -
B
-&&
&
0
&
B6 8
B
8
/ .
/
$$
&*
/ B
/
& (
/ /
/
/ 6 .
/
%6
&*
/
7
-
4 (
&
1
/H 3B
/
* *
& (
/:.
/
:
%.
/:A
/
:
%A
/, -
/
,
*
/, -6 .
/
,
*
%6
&*
/, 6 .
/
,
*
&*
/4 .
/
&*
8 3
* * 8
D
&
&*
4B3
4 (
&
1
4-.
4
*
-
*
&*
46 .
4
*
%6
&*
6 .
6
&*
/
SOMMAIRE
3@ 4/A 6 -43A @
B /43. 3
5
/ 43A @ 53
43A @
6 , A .
%A /H @ 3
43A @
. -A , B.4.@ -.
-A @ 343A @ B/. 5
5.
%6 @ 4 46 4 :6 /3 326 . /.@ A #.
434/. 3
5
$
*
1
*
&*
*
1
-E B34/. 3 5
*
(
&
*
$
-E B34/. 33 5%*
&
&
$
+
434/. 33
5%
&
( *
*
% +
&*
*
+*
-E B34/. 3 5%* (
*
%
& +
*
-E B34/. 33 5% &&
*
%
&
$$
*
B /43. 33
5 /.@ A # 43A @
6 4 46 4 :6 /3 326 . #.-4.6 / %6 @ . @ A 6 #.55. 4/ 4.H 3. 53, .@ 4 3/.
434/. 3
5
*
%
K
0 %
(
$
-E B34/. 3 6
&
-E B34/. 33 5 &
*
%
434/. 33
6
%
*
-E B34/. 3 6
(
%
-E B34/. 33 6
*
% $$
*
%
-A @ -56 3A @
0
INTRODUCTION
-
*
%
*
0
L 6
&
$$*
.
!
E
;M
%
&
+
+ (
+
&
&
0
$
N
O
N %O
N O
=
%
(
M
*&
0
(
& C
$ (
$
7
$ *
&
&
& &
0
5%
&
*$
$
( (
"M
$
C (
%
$
&
0
7
. &
&
*
%
1
$$*
&
&
&&
+
.
$$
*
95
+
1
&
1
& *&
*
%
&
&
1
(
5
&
$$
!!
%
*&
%
& C 0
%
<5
&
*
&
- & * -" :A -. J - ! != < 9 9 & ; ! - 8 # . A : ( - B B 99; ==" & & 9 ; % * $ * % C *& ; % & % & & # $
!! . . !<<<
=
3 H 5 M % 1 ( : B P
Q % & . H - . C &* B * B 99< 3 ;
& && == "! & & ==9
- - &( ' @ / H G 8 F R P (CQ ( . 3 B S - 99 ; & && !; !=! " - 8 # && ! ; H 5 ) 4 1 & .E . 99 M % C & $$* $ * 0 % & % ( 5 , * % . 8 - B 99= !" & & 9 < : 5 8 : - (( P Q ( + . A : ( B 999 =9
1
&*
&
& *
*
+ $
1
+ *
%
*
%
*
*
* -
*
&*
5
&
& &
& *
-
*
&*
%
&
*
!3
*
& &*
&
& $
*
%
*
+
$
%
&
* 0 %
;3
%
&
(
%
$
*
% &&
0
*
(
& *
1
=.
$$
%
(
% &*
&
& (
*
-
+
*
%
7
$
*
$
&
+
&
0
*
&
$
&
(
*
% (
3
& *
%
$$
&
1
$ *
(
"&
*
%
&
* (
$
0
&
-
$$*
$
% * *
* * *
+
7
*
$
&&
&*
-
(
$
&
*
-7
&
&
%* (
%
& *
1
.
$$
9
&
(
*
&
$*
& & ;=
B , & C , . I - B * B 99 =1 * " = & && ;"
;
!
0 $$* * + & * ( 7 %
. 0 % . * & 0 $ ( T U % *
* & * 0 * * 0 %
& - * * $1 & & ( % & C 0 % U &
C % ( M : # B$ " ! - . ! 4 1 & 6 * B > 99 ; - 8 # && "; !"; = H 5 & FC # ? # . H -8 . 9 J < ;= & ( C I ) 4 1 & % $ 6 * @ C ! 99! U % $ % 1 M / && - - B &* -. - * * / " -A , P9 Q ; $ 9 < 99 && !9 ;< " : 8 H 5 ( && % * * &
! 0 99< J " && ";; "= & & ";; - 8 # & < M - & " 5
-.
9
3 - / 5 $ * && '
$ . . & 3 $ B ( , 99 J ; && & &
-
1
0
1
%
-
+&
(
*
+&
*
$
+
&
+
(*
&
M 7
*
&
&
5
*
&
%
1
0 %
%
*
% $
*
0
& &
$
*
!3
*
%
&
&&
*
$
*
0
% $
% (
% $
7
%
&D
&
&
* *
%
*
* & *
(
%
$
* 5% && *
0 %
& &
7
0
&&
$
;5 -
*
&*
0 %
%
(
& C
*
&
* *
5% $$
C
$$
(
& *
=$ *
5
&
%
%
*
*
&
&
-
*&
$
V
&
7
*
&
$
*
*
0 %
/
$
%
&
*
+
*
&
&
*$
0
(
$
*
1
% $$
*
*
*
%
*
? %
&
&
? &
3
&
*
*
*(
* 0 %
+
&
$
.
$$
0
&
$$
& 1
& &
% &
$$
*
*
$$ *
*
&
? <
%
$$
%
9 <
0
$
*
"<
"?
%
&
$$
(
&
*(
*
;<
%
1 0
$$
&
!
2
E - * - ' C * M * $$ *
$3# 99; J ! && < & & <
!
$ D & & 1 ! +
4 5
M - 5 / % $ * ? 2
L 6 + !<<< J !" && "; ! & & <
;
% C $$ %
& & && 0 % % & & & M : H /
. 5 $ D - B ( 1 & + B !<< J " < &
=
: 8 H 5 ( && % * * & & * *
& ";; $ 8 A / 99 -8 W9 W! " 4 H X : 5 4 ( # * * . * + , ? 7889 788: . - B && !9 9< % 0 =< ( & $$ $ M , # 5 + , R 5% &* $ 0 %* ( ;6(/ . A BA -. 999 J ;9 && ;< ; & ;<
*
1
*
* 5
*
"<
<
* *
*
&
%*
%
$$
& *
*
%
*&
& C
*
&&*
*
*
*
&&
* * * ( *
V
7
$
*
&
& C
*
&
*
+
%
$
*
&
1
(
*
0
!7
%
&
*
%
/
1
%
&
* 0 %
Y
&
+
% &
&
*
(
+
%
;5%
% $$
&
$
& +
*
=5
&
(
*
+
0
+
$
*
(
(
& (
*
& C
* &
C
% +&
&
&
%
*
%
%
99
%A , -
"&
&
*
(
+
0
$
%
* *
(
&
$$
$
(
&
*
=
9 < 0
99<
5
*
&
&
0 % &
&*
$
1
&*
& $
&*
C
*
5
& C
&
&
* 0
4 H X : 5 4 ( # * * . * + & ;! ! 5 & & 0 * M - - ) <=== 2 6 > ! -A , P9 Q !<<< $ < 99 3 & ! ; 4 H X : 5 4 ( # * * . * + & ;; = 5 4 B 5 & $ 0 * & 6 99 J ! < && ! ;! , # 5 + , R 5% &* $ 0 %* ( ;6(/ . A BA -. 999 J ;9 && ;< ; && ; ;; M
% & & Z * * & ( &
( % & % $ ( - &
* & & % &
* * & % (*
% > ? (
+ . * H 44 H 1 99= 9 & && =<
"
4 # 6
4 1 & & ( 6 * B 99 = &
# * * & & & 1 & C * && M
6 ! .
M - $* @ 6 - * && . B (
@ 6 !<<< !<< & & && =" = U
# % % M # ) > ? >
& ? ", $ . A - . !<< 9 &
4 H X : 5 4 ( # * * . * +
& ;
*
%
& &
* 0
0
&&
+ *
!&
&
%
&
*
*
&&
*
$ (
. $
&
* *
& $
&&
(
& ( 1
%
1 0
5
$
$
*
+
+&
&
&
(
(
+ &
$$
Z *
$$ (
& +
+
& &
&
5
*
&&
1
& C
*
&&
&
7
$
*
;*&
+ *
-
1
*&
*
%*
(
(
&
=& C
5%
1 0 %
& ( 1
(
+ .
7
&
*
5
$$
*
$1
1
*
"0
&
+
1
*
(*
%
&
&
&
0 *
$$
*
&
*
(
7
& &
&
*
0
$$
$$
*
*
-
*
?
(
&*
+
?
1
*
*
*$ +
% && *
%
&
&
5%
C
7
$
+&
*
$
%* (
&
(
*
&&
& * *
&
%
%
*
+ & C
$
* 0
& ( 1
+ & &
$$
*
/ / 4 % I & 1 * % * %A , - + 3 ? ' " * ( 99
J && & & <
!
5 ( $$ & + & % *$ & M % & < [
* 0 ;<[ & *
* & = [ & & & * U , : #
4 1 & 6 * + = 99"
;
B * * * + * & % ( & C
* . $ D * + & (
( * 0 & + + & 1 ( * & 7 $$ %
* && & C U , 8 C , * &&
@ , ;6 99 J ; && "<9 ";; = * M : * , , ; . E B 9 " ;9! & && ! !9 * / * * & * B % / ; 99" / 1 & A @ 6 & % % 99 S 8 9"W/.B " 5 & 1 & * * $ > M 3 H 5 M % 1 ( : B P Q % & & ="
B 1 & & * 99; - * &*
# $ ! . A BA -. 99 J W & = U
& % $ * [ & & * * C $ (
P & 0 "< [ * . ( Q M / !
? 6 . . 1 ; J W!<<< & ;
X 5* P Q # . 5
$ D - - 8 D B 99" ! &
+
&
&
-
*
&*
!&
*
;&
(
*
0
=$
5 -
* C &
&
K
0
&
&*
*
&&
"0
%
+
*
+
&
& &
+
(
*
$$*
& (
%7
+&
*
&
*
% &&
?
-
*
?
0 $
&
.
1
&
&
& 1
*
9% &&
&
* *
3
*
&
(
%
*
*
&
$
&
<&
*
.
$$
.
&*
* 0
*&
* 0 %
5
*
-
* .
.
&*
%
&
*
%
(
&*
&
.
* * $$ B - ( * 0 * & + & - * ! 5 $ . & & * %* %A 6 %6 . ? 5 - ; = !<<< %* & * * * * * * * 5 . $ * & )! M * - <= <= !<<< & 9 99 , . 5 $ D B !<<< J & = ; ;
5 * : C 5 & ( * . & % + 7 & *
999 J && = / 5 4 ( A Y *$ % L 6 99 J ! "= && ; ;! - * $ * - * % * %A - . " <; 99 & ; / && % ; 99" / 1 & A @ 6 & % % / 99 S 8 9"W/.B " 4 >> - &* * && -. U 3 $ % - * & % + * U
& M <=== <==A ? , ! $ B * & B * / B B &* <! !<<< ( 6 . && * W!<<< &
# M /1 !9!W9" - ! <" 99" & %
&* $ % && 0 * * :A -. J 5 "" < 99" & U
- - $ 7<8<B8C - -A , P!<< Q = ; $ W! ! <9 !<< " 2 788: -A , P 999Q ;" $ !" < 999 & . ( - * &* 0 % + & / C 6 H %3 @ B J = & +* * %6 &* :A -. J - 9 !9 < 99! U 5 * % $ + ( $ - * . ( M ;" * ! -. U - 1 + & M 5 (
-, . , - ? B ( B 999 ! & & &&
9
5 , - & + * & $ / ( (
!<<< H J != && !
<
B , # # . B6 8 - 2 L B 99" ! & & && = = M
- & 33 5 % +
4 * / * ! <; 9
,
(
+
0
* *
&
*
&
&*
&
(
*
%
+
&
0 &
* *
& *
!*
&
*
&
(
&
5
&
% (
5
&
&
$
* 0
*
&
;&
* * (
0
*
%
&
5%*& I
%
*&
&
&
$
(
&
% +&
#
$
* * * * *
& (
99"
*&
*
$$
*
$ 1
&
(
5
*
* *
*
0
&
* *
$
&
& &
%*& I
&
*
5%
&
%
&
&
$$ 0
*
*&
*
$ 1
&
$$
*
4
$
&
#
$
Z *
& $
*
=
&
% && *
5%
&
%
(
*$ +
&
1
&
B
*
*
&&
&
& *
&
& *
&
&
*
&
&&
$
* P
Q 5%
C
* &
#
$
0
1
C $
$$
&
0
7
&
% &&
P
Q 8
0
& *
1
&
&
*$
+
-
*
$
*
%
&&
*
P
Q
SECTION 1 :
La fragmentation du mode d’appréhension juridique
d’un secteur alimentaire diversifié
; -. U -. U -. U & M # +
. B6 8 B 99 ;" & && ! ;
!
5 & 1 & * & - * !; < 9"! %
. $$ 1 * M . H 5 '
* , 8 8 , P Q /
D " . C - 5 @
99< ;= & && ! != & & !
;
# ! 33
=
# & C & 1 * M - # 5 B
-M # $ (, $ 99 J ! && !;9 !9;
-5%
&
&
&
&
$
*
0 &
1
&
1
%
&
%
!N
O !
;
-
+
*
=+ &
1
%
&
$
*
$
(
& &
5
&
1
&
1
$
(
&
&
& +
1
"(
&
*
$
&*
*
*
* *
$ 1
&
-
& +
*&
0
*
$ (
0 %*
P3Q
5
1
&
&
& &
*
(
(
$
(
$
&
%* *
$
*
+
* & (
*
?
&
&*
?
& *
&&
&
(
P33Q
I. - La diversité du secteur alimentaire
* $ * & * ! 5 *$1 0 % * *$ 1 E : 8 # . . - . B B 99 ! & & ; 8 C , 6 ) " . . 9 != & & = 3 $ M # > . 0 $/F - $* * & B &* - + ; < ! 99 . A BA -. + 999 ! & & 9 U # * % & * M / && $ * * & B &* / && M , 4 / $ C !! <; 9 9 ! W 9W && 9 < U
5 ( 5 & & F " * 99 J ! && =
9
6 ? , 78:8 7888 . . ? A BA -. !<<< "; & & &&
<; ;9 M - & ; B ( (
( M , # 6
99<
"
5 + & * * . $$ % ? & C 1 & 1 ?
*& % ? &
-% * % % $$ * * &
* & $ M - 6 )
" 2 , . 5 B 99" & & ;9 &&
" !
: 8 # & 9
5% * * * (
% M / / 4 % I & 1 * % * %A , - P + Q 3
? ' " 99 J && & &
.
5
1
&
1
0
$
& 1
$
(
& &
-
(
%
&
$
1
I
.
(
&
*
$ *
% *
!.
&
*
+
$
@
%.
&
;(
*
*
&
*$*
$ *
*
%.
&
P Q
-* %
&
%
&
&
* *
1
*
.
(
1
&
* * &
*
*$
P Q
A. L’hétérogénéité des pratiques culturales et des habitudes
alimentaires
5 -
*
&*
&
I .
(
0
$
1
*
M
$$
%*
8
H 1
$
$
1
*
&*
? 5
%
% C
*
&
+&
&
+
&
%
*
&
&
&
=3
&
(
%
$
&
& *
+ $
+
1
7
*
0
$
*
"$ (
0 %*
%
&
%.
%
.
%
*
5
N
O
%
1
*
+
+&
&
+
&
&
$
$
5
&
*
&
$
0 &K
&
*
-
&*
&
%
(
*
&
&
$
(
* 0
&
& % $ & + * * . & 0
& *& % & . $
N O M B - ( 5 6
. 5 $ D B 999 J " && ! ; & & !
! X $ . I - B * . B 99 ;" & & =" ; ? !! * "$ / M / && - - B &* - * * - * * / " -A , P9 Q ; $ 9 < 99 & !9 =
- * * & 1 & 1 &
, H 5% ( & * , !<<< J ! 9 && ; ; " # & + & * * M 3 H 5 M % 1 ( : B P Q % & && = " B ( C - M * * 6 99" J ! = && !
B , # 5 $ $3# 99! J = && !9 ;< & & !9;
/
*
5
&
&
*
0
&
&
$
&
0 &K
* 0
&
?
1
*
&
(
&
&
&
$$
&
7
*
0 %*
,
*
*
%
!$
1
-*
;%
&
&
*
*
*
+
&
+ &
(
+
*
-%
%
* *
* &
C&
%
.
=5
$
1
'
&
.
$$
%
& &
0
&
*
%
*
&
%*
&
!
5
&
$
&
+
&
0
!
!
0
!
"4
* 0
&
( *
5
&
&
$
%
*
!
!
!!
&
0
% $$
5
*
&
$
% * *
* * *
%
* * &
&
&
5 +
(
5
*
(
&
$
* *
&
$$
(
*
& (
%
*
+
* *
*
*
-
.
*
*
&
(
9%
&
$
&
&
, C && + & 1 0 ( G ! $ ; 9 #333 J ! ; && ; ! ! B ( C 5 * & ' >$ 99 J && "; 9< ! 3 H 5 M % 1 ( : B P Q % & & = ! ; A F $ 4 - B 4 - - / / E C P (CQ ( " ) 6 . - $ ? - ? 3 6 R A + 99 ==< & && 9 !!= = R H H R 5 8 $ C 8 H C 3 -, F . # P (CQ * H , " . \$$ B # 99 ;=; & && = B , # 5 $ & * * & !9 " H - # C & $ : - P Q 6 ! 2 ! .
. - , 999 J ! & && ; "" & & ;
3 H : B P Q % &
&& "<
: B & T , 99 J ! && ; =! & & ;;
9
-:-. = < 9 ; / I $$ =W ! & !== P + & Q U
-:-. < ! 9 ' $$ != W = & ; P& 1 $$ ( & $ Q U
-:-. <" < 9 " ' B ' $$ ;<=W = & ! P $ * * % 7 ' 5 U
-:-. ! <; 9 " B) $$ W = & !! P 7 C 1 & - & Q U
0
&& *
&
&
&
(
& $
%.
&
5 -
+ .
(
% (
&
*
& *
%
$
&*
.
&
* % +
&*
&
&
!
* (
*
(
%
C
&
&& *
1
$ *
6
&
1
* *
*
+
;&
*
&
$
&&
*
$$*
=6 *
%
$
&
$
1
*
* *
*
&
(
%
3
0
%
* *
&
%
*
&
-
0
*
(
$$
(
*
* 0
% +&*
+
0
*
(
%
7
&
!!
!
!
N %O
"&
B
*&
0
&
&
%
$
&
*
*
*
5
*
% (
&* $
.
& (
%
*
* *
%
$ *
*
&
% &&
$$
*
*
&& *
&
&&
+ *
&
+
5% +
% (
$ *
*
%
&
+
+&
$
&&
& *
$$
&
&
% && *
%
&
5
*
%
&
&
%
&
&
$$*
*
B
*
* *
&& *
% * *
* * *
& &
&
*
.
(
+
(
96
&
&
# * M A , # ! , * & . 8 * @ 99= & + -:-. ! <; 9 " B) & * * & = ! ; -:-. ! <; 9 " B ) & * * & == = -:-. " < 9 " ' B ' $$ ;<=W = & & !< 9W < - ! ! 9 && * . ($ & 7 & C* * :A -. J 5 =< <! 9 9 & ! " 9W < & * * + 33 & ; - - B &* - -. - * * ? + ! <=== <==A ? , ! * $ -A , P!<<<Q = <9 <! !<<< & : B - # 4 1 & B 33 9 = < & 9 . S @ $3# 99! J ! ; && =9 & <
1
$$
7
*
.
&
%
+
*&
+
(
&
&&
*
B. La qualité des produits alimentaires, une notion polysémique
B
&
& & *
+
%
+
& D
*
&
* 3
$ *
K
0
M
*
*
&
5%
&
*
*
$
M
&
&
*
%
&
C
*
0 %
*
&
&
&
1
*
.
*
*
%
.
(
0 %
$ 1
&
&
(
*
?
(
%
*
+
&
5
&
.
(
+
*
%
&
1
&
*
.
(
&
*
&&
*
%
&&
&
P Q
B
0
$
*
* *
*
&
&
&
& &
!
*$
* &&
* 0 %
(
0
%*
-
* P!Q
1. La fonction des mentions relatives à l’origine géographique des
produits, révélateur de perceptions différentes de la qualité
5%
%
&
% $
5% +
7
*
C
*
& &
.
(
&
%
* 0
&
$
? .
H
%
%
$
*
&
&
&
&
(*
&
&
$
*
%
&
* *
&
C
*
!&
&
(
&
& C
F
B C
B
&
% &&
.
*
&
& *
0
&
$
&
* &
% &&
*$*
*
&
5
*
0
1
% C 1
5
'
$$
?
?
0
&
&
%* (
*
5%
8 B && % . /*& I - 99 &
!
B 4 $ $ & $3# 99 J = && !; ! & & !;
7
& $
& D
* &
0
&* $
*
&
&
*
-
.
*&
&
&
$
&&
%
* 0
&
&
&* $
* *
&
? 5%
*
-
.
& * 1
*(
1
%
* *
+
&* $
1
&
*
;<
-
&
$
C
*
$
0 %
0
&
%
&
!-
1
;3
+
%
&
*
*
&
$
0
&
&
*&
&
5
&* $
% &
&
$
%
$
* &
1
=*
&
+
&
$
&
:
&* $
%
C
&
&&
%
"? .
&
0
C
*
.
(
*
%
0
%
*
&
%
&
* &
1
*
0
%* (
.
8
&&
%
&& *
&
*
$$
*
&
*
$* *
5 0 * C <" 9<9 @ F#; & =99
!
8 R / R F 4 & $ & $ H C
. & - C ; H ! 99= J && ; & && ; ;
;
5 & * &* $ $ 99" J . A BA -. = & & &
=
, E 5 && % & , *
6 + ' - &* * &
5C = < 9"! . 3 & & $$ C 9"= 9 & && < = & & !
#
M - : : ,
. I - B * B =1 * 99; !; & & & = = U & *$
% & & $ D M - % && B <" <! 9 " ) 9 " &
5 - $ && 0 *$ ( & & % & M
! -:-. !< <! 9 " B ) 7 F $$ !W =
& & U & - * * * %
& && % U & M 8 R 5 * * & *
& && % , * 6
9 & "< * 8 B && % . /*& I -99 & 9
"
5% && % * & % & C % * % *
! ! 5 ( & &&
% ; < 9 * > ! J
; ! & !<
3 $ & * + & & (
( * & 1 % && % ? $ +
* & 1 % & ? & * + C $ ( M
- : : , & = =
$
&
1
&
*
$
$$*
*
$
*
&
&
*
*
&
0
*
&
*
%
$$
!5
%
&&
&
%
%
+
$
& & * *
;+ &
*
*
*
=&
*&
+
+
$$
*
5
&
*
1
% &&
*
5
&
*
&
&
&
* *
-
&&
% &
& C
-
*
&
M 8
. &
3
B
5
*
*
0 $
*
-
.
&
* &
(
*
"5 &
%
*
*$*
0 %
*
&
%
&
0
*
*
$$*
&
*
.
@
-
*
5
(
*
*
9%
* *
*
&
*
$
$$*
&&
@
*
0
*
&
7
.
&
1
+
*
&
&
*
&
-
$$*
&
&
B
0 &
* *
&
&
*&
*$
*
&
0 *
5 ! - $ D B & * * 5 " 9 9 0 &
&& % $ * & * * & J "" = ! " 9"" :A /8 < 9"" J 9< ! 99< :A /8 " < 99<
# * M - : : , && 9; <
!
. 8 %3 @ && %A &*
;
! - %6 B & & & & * * ? , !< <; ; ( * > ! J & ;<
=
- 1 5 % & % &
* M % && % - & , !<<< J ! && "< "< M % C %
& ( 0 * *
% && %
5 5 & && %
9 9 J " && ;!" ;;< & & ;!
"
5% T 9< &* % (
0 *& - + * * & * 0 &
&& %
B - C & & * & P Q ;
99= J " && ; ;!<
- $ * 0 < <; 9"< * < < 9" U
& *$ * ( $ + & + && %
& + & M - ( * $ & & && %
& * & * 0 , ! <" 9 ; :A /8
<= 9 & =<
9
- * % $ 9
*
2. Une proposition de définition de la qualité alimentaire
6
*$
*
0
C
1
$$*
&&
& *
&
&&
&
0 %
* (
& &
*
?
(
&
$
$
?
1
$
*
* M
1
&
*
-
* *
%
&* 1
0 &
* %
&
5
&
&
*
&
&
0
*
$
%
5
*
&
* 0 %
* * & *
*
&
*
&
0
*&
$ D
*
1
+ (
*
(
+&
%
0
$
T
%
*
&
(
&
%
0
T
*
% C 1
*
$
!+ $
*
$$*
C&
(
%
&
2
* &* $
* .+
%
&
2
* T
*
* /*
*
-
+
+&
&
&
*
.
(
;M
&
1
0 % &&
?
* &
&
$
0
1
(
$ ?
? &
(
? *&
0
*
%
$
&
*
3
$
&
&
&&
+
&&
6
&
*
*&
(
0 %
(
(
*
*
5
*
*
+
+ $
%
7
*
* .
&
& *
&
*
&
7
$
$ D
*
%
&
2
* &* $
* .+
0 %*
0
*
&
% &
=5
*
&
+ *
* $
*
$
M
*
* +
5
*
$
*
*
(
5
* +
%
1
0
*
%
&
&&
0
$
+
*
*
% C 1
%
%
&*
*
&
C
/ 5 A 2 C $ M $$ / ! 2 ). , H G E 3 & 99 =;! & && =
!
- * * *$ * * & & * 0 % % * 8 & H & *$ + * * 9 & * * & , - %. - C - & & * $
* * & , 1 % % 0 (
& 1 & $ $ & * *
$ & & & $ * && - 0
& & ( 6 * % ( & &
&* & * & * & $ * (
% && U B * @ $ + J ; * 0 & $* 99 &
! ; # = 5 * $ $ * % * & & $ * * M ! B 3 4 33 - & 3 !
+
&
&
* *
&
.
$
$
8
!0
&
*
&
*
+
$ (
+
*
&
%
;*
*
*
&&
0
&
+
&
%
(
=5%
%
&
*
5
*
&
0 &
* *
*
*$
& *
99!
"%
*
* *
&
&
%
$
*
&
% +
5
*
*$*
0
*
&
0
$ (
5
C
1
%
(
&
1
0 *$
&
*
M
&
?
+
? 0
7
$
(
&
&
%
1
% &
&
*
*
*
- C& & *& 0 1 * & + Z *
- & ( & % & *
! @ ! ! . 3 %* B 99; !;! & ; H B / 5 % # ! . C - * * B 999 ! & && =; = # . + . A - . 99 =< & = /1 !<9!W9 - != <" 99 $ + & % :A -. J 5 9 !! < 99 & U $ * & M /1 <=W99 - 9 < 999 & C &
1 !<9!W9 :A -. J 5 !!! != < 999 & U 8 > , B (
M % 0 * , 999 J !"9 && !9 ;= U * M # ?
@ . A BA -. ? - &* !<< ! &
# & + & * M 5 - $ + ? !
6 ) " -A , P Q ;;; $ < 9 U & + & + +&
% % M /1 9 W - ! <; 9 $ +
$ B - :A -. J 5 9; ;< <; 9 &
@ : 2 % + $ L ' ">$ J ; 99! && ;9 =<!
5 6 ) " , * & . .
& * / 99; = & & && 9 ;! M - & ! 5%* $ *
B -: H C # , * & . . & * / 99 ! & " *$ B - 99! M / && % * - * &* # " ? 788< . A BA -. 99; ==! & U * M /1 !< W9! - ;< <" 99! * &
& ( + & % % % &
:A -. J 5 ! ;< < 99! & $ * < * & ( ( . $$ + ! M / 4 5 & * % & M & *$ B - : - & P Q # " . B* B 9 &&
"9 ; & && ; 5% + & &
,
5
*
&
1
*$*
0
*
&
%0
*
$ (
5%*
&
$$*
1
&
'
$$
*
&*
*
$
*
'
%
%*
&
5
&
+
& *
&
$
*
(
(
.
&1
%
*
0
1
&
1
& (
%7
&*
(
0
1
&
*
*
&
(
% &
1
$
(
0
&
C&
&
.
5%
&
%
*&
0
$
+ +
+
$ *
-& *
+ ? &
&
? &* * &
*
5
$
*
&
?
& &
?
&
*(
5
*
& * &
&&
6
$
*
* *
+
&
* *
* $ *
II. - La dualité de l’encadrement juridique du secteur alimentaire
5
*
&
%
* *
0 %
+
(
*
$
*
&&* &
1
3
$
*
(
$$*
&
% &&
+ &
*
*
5%
&
*
*( * 1
&
1
*
(
%
$
&* $
& *
*
!P Q B
$
*
&
* *
&
*
;( * 0
$$
(
=C
*
,
*
*
P Q
# ! B 33 4 3 - & ! ! ; -. ; ! -. 9 -. = ! 0 ; -. 9= 0 9 -.-A. La réalisation de la libre circulation des produits, fondement
d’un vaste corpus
5
&
&
(
%
.
(
0 %
*
(
0 %*
5
(
?
(
* $
*
!? %
&&
*
&
0 &
0
&
$
*
1
* *
(
,
*
&
*
1
9 5
-
*
*
*&
0 &
*$
M
*
%
*
(*
*
0 %*
&
$$
&*
$
%
& (
? &
*
*
*
C
*
?
;& *
*
$
* &
&
*
,
*
*
-
*
*
&&*
+
*
=? 5 &
1
*
&
*
%
0
(
$
%
! -. 3
0
-
%
$
& *
(
(
+
+
*
0
*
"5
K
1
%
*
&
*
.
(
*
&
* & (
&
$
0 %
1
+
&
%
.
(
? 6
*
* * *
*
&
*
&
$*
$
*
&
*
+ %
*
* *
&
&
* 0
%
* *
*
&
$ &
9 5 - : *$ M ! + M -:-. < ! 9" " B; $$ W" & " & & "!
!
!; 0 ; -.
;
, C 5 , * * 0 << %* * ; ! 99! M ( & & ' ">$ 99 && < = & & <;
= @ 8 5 & * & % M * $3# 99= J && !9 && 9 !!" -. " ! -. 5% ( $ + &* % . ( % %
& * ( 0 & $ * * * &
-& (* M -:-. < ! 9 ' $$ != W = & ;
H / #
4 1 & & ( 6 * B 99= =9< & && = - & 3 @ * * & % 9 /* - ! < 9"9 * ( & %* + * * * & * & * * . ( :A -. J - " <" 9"9 & - - - B &* ) . -A , P Q "<; $ < 9 - - ( * 0 % *
.
3
-
*
*
C *
? &
&
&
?
*
*
*
5 -
&
*
& *
*
(
& &
?
5%
&
*
$
$
% +
<<
* -.
% &
* *
*
5
$$
*
*
* *
*
& *
+
*
* *
$
*
&
&
*
*
&
1
%
*
5
-$$
&
0
&
$
%
& &
& *
*
&
-
+
*$
$
!5
(
0
& &
&
*
$
$
&
%*
-
&
&
& *
(
*
%
&
-
$$
*
&
*
*
0
*
*
*
-
&
1
$
*
9 <
*$ +
$
* 0 $
(
&
1
&
%
;0 %
&
*
5 -
-
*
*
'
* .
*
*
&
&
&
0
-
*
*
?
@
&&
=-
&
* *
*
&
%*
*
5
-
% &1
+
& *
& *
"&
M E
8
I
5
*
&
&
$
*
! J 5 -
* %
J
!<J
C
*
$
%
1
-
% &1
* %
0
-
&
&
*
* *
M
&&
(
+ &
+
- * :A -. J - ! != < 9 9 & ;
H / #
&& =9 9 M - & 33 5%* * &* % *
! % 9= -. + % 7 * & - $ % 9 -. + % * & & 0 & $ * ; ( 1 ! $ ! !! ? J E @ . A BA -. 9 ! & U & M H / # && "! "= / && $ * * & B
&* / && M , 4 / $ C !! <; 9 9 B. ! W 9W && < ;
/* B &* = <= 9 9 :A -. J - !< " < 9 9 & ;== & !
=
, 5% ;< * -.. & - & &
' >$ 99! J = && ; " -:-. !< <! 9 9 H K ) @ $$ !<W & "=9 % * * 8 - & " !;= -. # ]( , G 4 F( G ! <! 9 I J = <; 9
/
.
(
&
% $$
*
0
%
! -. L 3
& *
&
&
*
*
5 -
* % +
&
.
(
&*
&
*
& (
%
*
B1
&
.
% (
(
&
.
(
1
&
$
0
*
.
&
5
&
&
& *
%*
*
!'
+
* *
*
&&
*
*
$
C 1
5
-
&
% (
*
*
$
&
(
0 % &&
%
! -.
%
% && *
&
% $$
*
0
;(
.
% &1
-
C *
*
(
+ *
=%
%
&
&
*
!
5 -
$$
*
*
*
*
1
*
&
*
5
5 +
(
&
*
% +
&*
-
D
&
$
(
&
5 -
*
* *
N
O
!
.
&
0
"1
% +
&*
.
% &1
-
C *
*
*
& (
%7
* 0
*
+
&*
*
0
C
*
0
&
* -
%
&
&
* *
*
? %
0
*
*
? &
-
-
1
$$
* *
*
0
&
*
(
M
-
0
M
!
!
- $ % ( & % ! # $ + ! & !! /* - < < 9 * :A -. J - ;" <= <" 9 & ; -:-. < 9 = , $$ W = & ; =- 0 & & ( M / && %
$ 0 % $$ !<W H K ) @ & * * & " # & M : / , - @ " + . I 99 4 ! ;1 * & & != -:-. !< <! 9 9 H K ) @ & * * & " -:-. < <! 9 ) ! - $$ !=<W ; & ; -:-. !< <9 9 " B , E $$ ;<!W " & ="< -:-. !< <! 9 9 H K ) @ & * * & ;
0
5
%
*
& *
%
;< -.
%
& *
-
& *
$$
&
(
*
*
N
O
N
O
N
O
0
% &&
+
*
*
%7
*
5
% +
&*
1
&
%
;< -.
&
0 %
*
*
%
& *
!5
-$
* 0 ' *
*
+
+&
*
*
C 1
& *
$
& (
*
&&
(
+ &
+
%
.
(
0
*
5 -
*
7
*&
C
;.
%
& *
&
&
*
* &
-
&
* (
*
%
*
?
@
&&
=5%
*
*
(
*
*
,
*
*
1
"&
*
$ D
& *
%
! -.
?
&
?
9=
9
-. ? $
+
%
*
5
0
%
*
*
*
+
Y
& (
+ *
$
*
%
+
&
%
;< -.
9*&
0 %
+
&*
%
& *
.
$$
;< -. ! -:-. ! < 9 F $$ ="W " & ; - - ; < 9 < % 7 & -- * &* !< <! 9 9 % $$ !<W P" , + 5 :A -. J - ! " ; < 9 < & ! = - - - B &* % . * -A , P Q 9 $ ; < 9 /* - < < 9 > * :A -. J - ;" <= <" 9 & 5 ( - # ' 0 % - &* , ! !9 < 9 -A , P Q ; < $ = <" 9 - - ) . ! $ -A , P Q << U B - ? 9 -. W 9 && ;" ; " - - # ' . -A , P Q "<; $ U - -" :A -. J - ! != < 9 9 & ; 8 ( C - # * . B* B 99 ;= & && 9 =- + * & $ & * * % & * % * * % &
% * & M $ M B 33 4 33 - & 33
9
4 E + # + . 5H : - C 1 - B
!<< 9 & && < !
*1
&
$
-
5 +
(
&
N
O
"
!5
-
*
*
*
%
*
+
& (
&
& *
0
*
,
*
*
.
&
0
7
(
* % (
$
%
*
&
* *
*
6
*
%
(
*
0
&
C *
&
& *$*
* 0
*
%
( *
0
&
% (
$
*
&&
*
.
$
*
@
&&
-
$ +
*
$
0 %
&
&*
% &&
&
& $
&
*$
&* $
;-& *
%
&*
=& *
& *
+
5
&
&
& *
@
&&
% (
0
&*
*
.
&
$
&
(
.
$$
&
&&
&*
(* *$
%
& *
&
$
* 0
?
@
&&
?
*
&&
& &
&* $
@
&&
% &
* * &
V
5
$
+
*
0
$
*
%
&
& *
+
+
&*
&
%
*
%
$
&
*
$$
&
.
&*
-&
*
7
$
*
%
$
1
1
* * * ( * U
0
*
*
5
&
?
& & D
$
&
%
$
&
?
* *
0
(
&
"# E I & .+ &* &* M * * & *
L (, $ 99 J ! && 9 !;" & 9
!
5 5 && * % << * -. M %
$ + + & ' " 9 9 J ;! && ;= ; 9 & ; "
; 5 - - % % & &* $ M - - " < 9 = $ + * * % & &* M 4 + 1 & D * - < < ; ! 9 = . A BA -. 9 ! 9 & && ;! ;; U - - - B &* % . * -A , P Q 9 $ ; < 9 U /* - < < 9 * :A -. J - ;" <= <" 9 & = 5 - * . &* @ * 1 &* * * 8 ( C - # * & * * & "
@ &* & + & + * % C & $ * ( *
*
5% &
@
&&
&
$
*
*
-$
*
(
&
.
$$
&
* *
&&
1
*
$
% (
%
5
0
I
& (
% &&
0 %
(
*
!0
(
&
%
* * &
* * 5
&
%
? &
C&
&
?
* * (
*
&
+
-
*
* *
*
&
*
&&
& &
*
;&
0
$
*
&
&
(
5
(
*
* *
* &
0 &
K
0
+
M
+ *
%
&
*
-
0
&
&
&
+
*
%
&
* * (
*
&&
B
-B. L’instauration de la Politique Agricole Commune, fondement
d’un corpus spécifique
5
*
&
=.
$$
C
&
&
(
.
(
/
&
& * &&
&&
P Q
%
*
P!Q
1. La mise en place discutée d’une Politique Agricole Commune
5% *
%
&*
*
(
*
*(
(
*
/
9
1
9!
$
D
& & *
*
&*
%
*
&
( *
B
&
*
* * * ( *
$
*
0
*
- * . &* @
8 - & 5 ( & , * &* ' ">$ 99; J ; !
&& 9<
!
# & + & M 9W ! - ! 9 0 %* 0 & ( * *
( + & :A -. J 5 ;; < <! 9 9 & ; /* - < ! 99! C % ( $ , * * :A -. J - ;;= ! 99! & = - 6 ) " 2 , . 5 B
99" & & &
5 5 6 9!
*
-
* .
&*
-
(
%
9
5
%
*
%A .-.
*
%
*
&*
&
+
*
*
&
%*
0 % (
&
!-
+
&
$$
* % && *
5
&
%
&
+
$
%
%
*
*
^
5 (
.
6
1
;5%
.
&*
5 (
.
&
+
&
&
&*
*
+
&
=5
*
& *
(
0
*
/
*(
% &&
*
%
&
&*
%
&
*
* *
* 5
& * &
&
&
*
*
* 7
.
(
$
&
+ & *
(
*
6
&
&
* * *
*
&
8
&
1
%
*(
*
&*
0
&
5 &
&
% +
,
*
"
* * & *
&
(* *$
$
D
$
+
&*
&
%
&
& &
&
-
+
%
&* $
*
&*
5 &
&
%
,
*
9&
&
(
6
%
& *
M % &&
*
*
& *
$
& *
&* $
L
8 4 # 6 ) " . B6 8 - 2 L B 99; ! & &
- / / E C P (CQ ( " ) 6 . - $
3 ? - ? 3 6 R A + 99 ==< & & !
!
H @ _ , # "
78LA 78AA . . B 9 ;!= &
; + 1 % * M - B : , . 5H : - , B 99 =1 * !< & && ! = ! " = 2 C B - ? 5 ( ( . : - -. & $ ; < 99 & ; + & * ( & . $ *
% &1 & & H 44 & * * & * &
( * + . & 0 & *$* 7
&
5 $ + % & & Z * & & & &
B - . 6 + %*
& +& * & . % & 7 & *
& % & - * & $ . 6 U & M
/ . $ > B "$$ . B6 8 - 5 1 $ D B 99= ;! & " ;! -. 8 C , 6 ) " . . B 9 != & && " H A 6 ) " - , * . %6 * + 99 ! ;!; & & ! 9 ;! -.