lásaÉnL lán∏peÉnc lánHrôoJ pánHrôtàdG o∫ƒo∏rëne m »r≤ n°S n™ne más«pFÉn«pª«pc mInópª r°SCG n™ne l∫ƒ o°ùr¨ne lπrenQ
: ÊÉqãdG o•É n°ûqædG áeÓ©dG ™°VCG
) (
x: áÑ°SÉæŸG áfÉÿG ‘
: »pdG nƒoªrdG p∫hróérdÉpH lπ s°ünØoe nƒog Éne nÖ n°ùnM pør«nànYƒoªréne ≈ndpEG pánHrôqàdG päÉnf sƒnμoe o∞pæ n°UoCG .oás«pfnór©nªrdG oìnÓreC’G - o∫ÉnHoódG - oÚ u£dG - o¢ùr∏pμrdG - oAG nƒn¡rdG - oAÉŸG - oπesôdG
159
p¿GsõdGh »pÑn∏nërdG pônH rƒnæ s°üdG nánHÉnZ inCGnQ ÉnenóræpY nôn¡nÑrfGh nºpgGnQnO pør«nY ≈ndpEG mán∏rMpQ »pa l¢SGnôpa n∑nQÉ n°T n’h n»r≤ n°S n’ nh náKGnôpM Óna päÉnHÉn¨rdG p√pòn¡pH nÚpMsÓnØdG nánjÉnæpY oó«pØoj Éne nônj rºndh ,nán©pfÉn«rdG p¿ÉnfrôpØdGh
?mánjÉnæpY n¿hoO rânªnf nh oQÉné r°TnC’G p√pòng ränô n°ûnàrfpG n∞r«nc : päÉnHÉn¨rdG n¢SpQÉnM n∫nCÉ°S nh nÖsén©nàna ,nó«pª r°ùnJ .m¢SGnôpa p∫oDhÉ n°ùnJ rønY nÖ«pLoCG r¿nCG o∫phÉnMoCG : ådÉqãdG o•É n°ûqædG
p¢V rQnC’G ‘ pá nàrÑsædG pâ«pÑrãnJ »pa oº pgÉ n°ùoJ pá nàrÑsædG pá nj pòr¨nJ »pa oºgÉ°ùoJ
: »pJÉÑ°ùàμoe oºu«nboCG
? rºn∏r©nJ rπng -pInópª r°SnC’ÉH pánHrôtàdG nøpe oäÉnJÉnÑsædG Én¡oμp∏r¡nà r°ùnJ »pàsdG nás«pfnór©nªrdG nìnÓrenC’G n¿ƒoMsÓnØdG o¢V uƒn©oj pá˘sjƒ˘ r°†˘o©˘dG pInó˘pª˘ r°SnC’ɢH n∂˘pdnò˘nc nh (r•É˘nØ˘ r°ù˘oØ˘dG - rΩƒ˘o«˘ p°SɢnJƒ˘oÑ˘rdG - rΫ˘pfƒ˘oeC’G) pá˘s«˘˘Fɢ˘n«˘˘pª˘˘«˘˘pμ˘˘rdG nípÑ r°üoJ nh n∂sμnØnànJ ≈sànM mπjpƒ nW mârb nh ≈ndpEG oêÉnàrënJ oInÒpNnC’G p√pòng nh (päÉnfG nƒn«nërdG oänÓ n°†na) .pánHrôtàdG »pa pInOƒoL rƒnªrdG päÉsjpÒpàrμnÑdG pá n£ p°SG nƒpH kás«pfnór©ne ÉkMnÓreCG pánÄ«pÑdG ≈n∏Y pásjpƒ r°†o©rdG pInópª r°SnC’G nônKnCG oøq«nHlCGh pás«pLƒodƒo«ÑdG päÉnYGnQuõdG n∫ rƒM ÉvØn∏pe o¿ uƒncoCG
-.pás«pFÉ«ª«pμrdG pInópª r°SnC’G n™ne pánfnQÉn≤oŸÉH
: »``JÉeƒ∏©e …ôKCG
: ô`````q``μ`aCG
160
: ±ó````````¡dG
Gnòng p∫nÓpàrNG nÜÉnÑ r°SCG oOuónMoCGh v»pÄ«pÑrdG p¿oRGƒqàdG päÉne uƒn≤oe o±sô©JCG
.p¿oRGƒsàdG
.Én¡ n°†r©nH oôocrPCG . mInójpónY sQÉ n°†ne ≈ndpEG pás«pFÉn«rª«pμrdG päGnó«pÑoªrdG o∫Énªr©pà r°SpG …uOnDƒoj
? päÉnHÉn¨rdG p¢SnônM p¿G nƒrYnCG uΩÉ¡ne rønY o±pôrYCG GnPÉne .râ n°Vnôn≤rfpG »pàsdG nh pás« p°ùpfƒtàdG pOnÓpÑrdÉpH ränópL oh »pàsdG päÉnfG nƒn«nërdG nøpe oójpón©rdG n∑Énæog .Én¡ p°VGnôp≤rfpG nÜÉnÑ r°SnCG oOuóMoCGh Én¡ n°†r©nH oôocrPnCG
? ''rÖ«pÑnd'' oás« p°ürî n°T oõoerônJ mAr» n°T u…nC’
? o√oQGnô r°VnCG n»pg Éne ? o√oQpOÉ n°üne n»pg Éne ? pAG nƒn¡rdG pç tƒn∏nJ rønY o±pôr©nJ GnPÉne
.nôNBG x»nM møpFÉnc ≈n∏nY x»nM møpFÉnc tπoc isòn¨nànj n∞r«nc oøu«nÑoJ oán«pdG nƒoªrdG oás«pFGnòp¨rdG oán∏ p°ùr∏ u°ùdG
? Én¡nd pánf uƒnμoªrdG päÉn≤n∏nërdG inórMpEG oán∏ p°ùr∏ u°ùdG p√pòng ränón≤na rƒnd nçoórënj r¿CG oøpμrªoj GnPÉne
≈n∏nY isòn¨àJ
161
.pás«pFGnòp¨rdG pán∏ p°ùr∏ u°ùdG päÉn≤n∏nM inórMpEG p¿Gnór≤pa nóræpY nçoórënj r¿nCG oøpμrªoj Éne oøu«nHoCG
: ∫ qhC’G o•É n°ûqædG : ô`qÑ````YCG
: âqÑãJCGh Üqô`LCG
pôrënÑrdG oπjpórærb
p•nôrØoŸG ... røpe tóoënàna ... ≈n∏Y pôrënÑrdG oIÉnØrën∏ o°S isòn¨nànJ *
.
.p•pôrØoŸG ... røpe tóoënàna ... ≈n∏nY oÚpHÉn©sãdG isòn¨nànJ *
.u»Ä«pÑrdG p¿oRG nƒsàdG »pa oºpgÉ n°ùoJ oÚpHÉn©sãdG nh oásjpôrënÑrdG o∞pMnÓ s°ùdG *
»°SGqôc ≈∏Y è`àrænàr°SnCG
∫ÉãŸG
: -
1oÜpQÉn≤oj kÓ r°ùnf »p£r©oj r¿CG oøpμrªoj p¿GnôrÄpØrdG nøpe nópMG nƒdG nê rhsõdG s¿CG nârªp∏nY GnPEG
∫són©oe o∂p∏r¡nà r°ùnj nópMG nƒrdG nQrCÉnØdG r¿nCGh pør«nànæ s°ùdG »pa mQrCÉna nÚpjnÓne nánKnÓnK
n
øe ≠c 50
.áæ q°ùdG »pa p܃oÑo◊G .pør«nànæ n°S »pa pørjnQrCÉnØrdG pê rhnR pπ r°ùnf røpe pánμn∏r¡nà r°ùoŸG p܃oÑoërdG nás«pªpc rÖ o°ùrMCG
.pÚpHÉn©sãdG pπrànb røpe n∂nØpb rƒne rOuónM nh nán≤pHÉ s°ùdG nás«pFGnòp¨rdG nán∏ p°ùr∏ u°ùdG pßMn’
-∫ÉãŸG
: -
2.pôrënÑrdG pπjpórænb ≈n∏nY pôrënÑrdG oIÉnØrën∏ o°S isòn¨nànJ Én¡ræpe Évæ nX Én¡oªp¡nàr∏nJ »pàsdG pôrënÑrdG pIÉnØrën∏°S p∑nÓng »pa oÖsÑ n°ùnànj p∂«pà r°SnÓnÑrdG p¢SÉn«rcCG oAÉ≤dEG
-.pôrënÑrdG oπjpOÉnænb Én¡sfCG
? n∂nànHÉnLpEG rπu∏nY ? n∂pjrCGnQ nÖ n°ùnM n∂pdnP rønY oèoàrænj GnPÉne
-pôrënÑrdG oIÉnØë∏ o°S
162
: ÊÉqãdG o•É n°ûqædG .pQÉné r°TnC’G p™ r£nb røpe »pØpb rƒne oOuónMCGh pÚn«dÉsàdG pørjnón¡ r°ûnªrdG oπsenCÉnJnCG
: ‘ »pJÉnÑsædG oAÉ n£p¨dG oºpgÉ n°ùoj *
... røpe pánHrôtàdG ≈n∏Y pá n¶aÉnëoŸG ... pInQ rhsódG o§« p°ûrænJ
-... »pa oÖsÑ n°ùnànj t»pJÉnÑsædG pAÉ n£p¨dG oándGnRpEG *
»°SGqôc ≈∏Y è`àrænàr°SnCG
: ådÉqãdG o•É n°ûqædG
päÉnjÉnØuædG o¢ùjpórμnJ
m§rØnf oán∏pbÉnf lQÉ n£pb
p ™pfÉ°ünªrdG ¿ÉnNoO päGnQÉs«n°ùdG oäGnRÉnZ
163
: ™HGqôdG o•É n°ûqædG .nôpgÉ n¶ªrdG p√pòng rânÑsÑ n°S »pàsdG nás«p©«pÑ s£dG nπpeG nƒn©rdG oOuónMoCG nh nán«pdÉsàdG nópgÉ n°ûnªrdG oπsenCÉJnCG
: ∫ qhC’G o•É n°ûqædG .mº«p∏ n°S oôr«nZ l∑ƒo∏ o°S - lº«p∏ n°S l∑ƒo∏ o°S : pør«nàn«pdÉsàdG pør«nJnQÉnÑp©dG inórMpEÉH » p°SGsôoc ≈n∏nY oπpªrcoCG
.pán©«pÑ s£dG »pa päÉnjÉnØtædG oAÉ≤rdEG*
.mInOsónëoe mäGnônàna »pa oº s¶næoªrdG oór« s°üdG *
.pás«n◊G ...`H GkQGnô r°VCG oçpórëoJ nh u»pÄ«pÑrdG p§ n°S nƒrdÉpH ÉkK tƒn∏nJ ... nh... oÖuÑ n°ùoJ
»°SGqôc ≈∏Y è`àrænàr°SnCG
p±ÉnØnérdG pAGsônL røpe p¢VQnC’G p≥t≤n°ûnJ ±Gôpérfp’G ôqë°üàdG
.päÉnJÉnÑsædG pAGnòp¨pd GkQnó r°üne oπuãnªoJ »pàsdG pánHrôtàdG ≈n∏nY ... nh ... » p°†r≤nj *
.u»pÄ«pÑrdG p¿oRG nƒsàdG »pa k’nÓpàrNpG oÖuÑ n°ùoj nh pán©«pÑ s£dG »pa pás«pFÉnªrdG pInQ rhsódG »pa ... oôuKnDƒoj *
»°SGqôc ≈∏Y è`àrænàr°SnCG
: ≥qÑWCG
.pÚpHÉn©sãdÉnc páseÉ s°ùdG päÉnfG nƒn«nërdG oπrànb *
.pQÉné r°TnC’G o™ r£nb*
.pÅpWG nƒ s°ûdG »pa pänÓ n°†nØrdG oAÉn≤rdEG *
: ÊÉqãdG o•É n°ûqædG .pç tƒn∏sàdG pôpWÉnîne røpe » p°ùrØnf n»pbnC’ »p£«pëoe Én¡pH »pªrMnCG uπnbnC’G ≈n∏Y mäÉncƒo∏ o°S nánKnÓnK oΩuónboCG : ådÉqãdG o•É n°ûqædG .u»pÄ«pÑrdG p§ n°S nƒrdG »pa päÉnJÉnÑsæ∏d n™paÉnæne nçnÓnK oôocrPCG : ™HGqôdG o•É n°ûqædG .zlCÉ n£nN{ rhCG zlÜG nƒ n°U{ : `pH oπuªncCG : »pànÄ«pH pánenÓ n°S ≈n∏nY pá n¶naÉnëoªr∏pd
.ná n°SpônàrØoªrdG päÉnfG nƒn«ërdG oπoàrbnCG *
.Én¡ p°ù«p≤rØnJ nπrÑnb Éngoô u°ùncoCG nh pQƒo« t£dG n¢†r«nH o™nªrLnCG*
.Én¡pH »pænàrYnCG nh nQÉné r°TnC’G o¢SpôrZnCG*
.ÉngpôoKÉnμnJ pπ r°üna »pa p¿G nƒn«nërdG ≈nãrfoCG oOÉ n£ r°UnCG *
.pán≤pjÉ n°†ooªrdG pÜÉ n°ûrYnC’G pándGnRpE’ nás«pFÉn«pª«pμrdG ,päGnó«pÑoªrdG oπpªr©nà r°SnCG *
.päÉs«pªrënªrdG nh päÉnHÉn¨rdÉpH »pænàrYnCG*
nÚpæpcÉ n°ùnàoªrdG pás« p°ùpfƒtàdG pOnÓpÑrdÉpH pánª p°UÉn©rdG n¢ùpfƒoJ pásjpón∏nÑnc inôrÑoμrdG p¿oólŸG »pa oäÉsjpón∏nÑdG o™ué n°ûoJ - , ohôràpŸG) u»peƒoªo©rdG p πr≤nædG p πpFÉ n°S nh pAÉ n£pàrepGh pá s°UÉnÿG päGnQÉs« s°ùdG p ∫Énªr©pà r°SpG p ønY »u∏nînàdG ≈n∏nY
? n∂pdnP røpe oInópFÉnØrdG Éne .(änÓpaÉnërdG
: »pJÉÑ°ùàμoe oºu«nboCG
164
165
päÉnHÉn¨rdG pçÉnãpàrLrÉpd oás«pÑr∏ s°ùdG oäÉ n°SÉnμp©f’G
o¢üp≤ræoJ Én¡sfnC’ u»pÄ«pÑdG p¿oRG nƒsàdG ≈n∏nY lás«pÑr∏ n°S läÉ°SÉnμp©rfpG Én¡nd päÉnHÉn¨rdG pçÉnãpàrLpG nás«p∏nªnY s¿pEG
»pàsdG pás«pfGƒn«nërdG pI nhrôsãdG ≈n∏Y » p°†r≤nJ Én¡sfnCG Énªnc .nánHrôwàdG o∞p∏ràoJ nh p Úpé p°ùcC’G pánÑ r°ùpf røpe p܃oæn÷Gh p§ n°S nƒrdG »pa »pfÉnehtôdG pô r°ün©rdG »pa GkOƒoL rƒne n¿Énc kÓnãne oπ«pØrdÉa .pánHÉn¨rdG »pa o¢û«p©nJ päÉnfG nƒn«nërdG nøpe inôrNoCG l´G nƒrfnCG n∑Énæog nh . pônH rƒnæ s°üdG oäÉnHÉnZ ränópL oh oår«nM u» p°ùpfƒtàdG p¿hoôo≤rdG …pP p∫Gnõn¨rdGh pó n°SnC’G nπrãpe ÉkeÉnªnJ râ n°Vôn≤rfpG pás« p°ùpfƒsàdG pOnÓpÑrdÉpH kInOƒoL rƒne rânfÉnc ánæ n°S nπpàob mó n°SnCG oôpNBG) pór¡nØrdG n∂pdnònc nh pánª«p≤nà r°ùoªrdG
n
nánæ n°S nπpàob m∫GnõnZ oôNBGh 1887
.(
1930: »``JÉeƒ∏©e …ôKCG
166
rºo¡nær«nH Énª«pa nQG nhrOnC’G GƒoYsRƒna .mºt∏©nJ nh mårënH pá s°üpM »pa pán¡pérdÉH más«pªrëne ≈ndpEG p¬«pªu∏n©nàoe oºu∏n©oªrdG n≥naGnQ . rºp¡pHpQÉnénJ pRÉnérfpE’ nánepRsÓdG nπpFÉ n°S nƒrdG GhoQÉnàrNpG nh .mánHpôrénàpH nΩÉnb nh Én¡ræpe kánæu«nY mƒ r°†oY tπoc nònNnCG ,pánYGnQuõ∏d pánHrôtàdG pás«pMnÓ n°U inóne p±tôn©nàpd -.pAG nƒn¡rdG nøpe n™«pbÉn≤na nóoYÉ n°ünJ nßnMnÓna nAÉnªrdG Én¡r«n∏nY sÖ n°U nh m…pQ rƒs∏pH mAÉnfpEG »pa kánHƒ oW o¢SGnôpa n™ n°V nh @ ... ≈n∏Y …pƒnàrënJ oánHrôtàdG
? pπnªn©rdG Gnòng røe o±nón¡rdG nƒog Éne .pønesõdG nøpe kIsóoe oÖ s°SnônànJ nánHrôqàdG n∑nônJ nh nAÉnfpE’G sênQ *
...
.pInOsônéoŸG pør«n©rdÉpH Én¡oJnóngÉ n°ûoe oøpμrªoj ... røpe oánHrôtàdG o¿ sƒnμnànJ*
.pQƒo∏rμdG n¢†peÉnM pánHrôtàdG nøpe inôrNlCG más«uªpc ≈n∏nY oìnôna râsÑ n°U nh
*.mêÉnLlR r»nànë«pØ n°U nør«nH Én¡ræpe kánæu«nY râsμnM rón≤na oQƒof ÉseCG *
.x»pfnór©ne mAÉnfpEG »pa Én¡ræpe mπ«p∏nb pÚpî r°ùnJ »pa oónªrMnCG n∂nªn¡rfpGh
*? pánHpôrésà∏d p√pRÉnérfpEÉH mºu∏n©nàoe tπoc n∞ p°ûrμnj r¿CG nOGnQnCG sºnY *
...rønY oìnôna oøpgrônÑoà n°S
-... rønY oQƒof o∞ p°ûrμnà n°S
-... rønY oónªrMnCG oøpgrônÑo« n°S
-.zpás«pfnór©nªrdG pìnÓrenC’Gh pÚ u£dG pOƒoL oh rønY Énªp¡pH o∞ p°ûrμnf pør«nànHpôrénJ Énæ« p°ùnf rón≤nd{ : l¢SGnôpa n∫Énb
.mº r°SnôpH Énªo¡rænY pÒpÑr©sàdGh pør«nànHpôrésàdG pør«nJÉng pôtcnònJ ≈n∏nY n∫ÉnØ rWnC’G oópYÉ n°SoCG
-: áq«©°VƒdG
OóY êÉeOpE’ÉH ºq∏©J áq«©°Vh 1
óªMCG áHôŒ Qƒf áHôŒ
Qƒ∏μdG ¢†eÉM
167
-n∑Énæog pInOƒoL rƒnªrdG pás«pØnænërdGh páncrôpÑdGh pôrÄpÑrdG pAÉne røpe mäÉnæu«nY nÖn∏nL rón≤na »pfÉqãdG o≥jpônØrdG ÉseCG pánenÓn©rdG p™ r°V nƒpH »pdÉsàdG p∫ nhrónérdG pÒpªr©nJ nh Én¡pà n¶nMnÓoe »pa n´nô n°T nh .pánÑ p°SÉnæoªrdG pánfÉnîrdG »pa
(*)
? GPÉnªpd . oºu∏n©oªrdG o¬n©nænªna pôrÄpÑrdG pAÉne p¥ thnònàpH rºogoónMnCG sºng
-...
pánenÓn©rdG p™ r°V nƒpH p∫ nhrónérdG nÒpªr©nJ oπuªncoCG
-.pánÑ p°SÉnæoªrdG pánfÉnîrdG »pa (*)
ÉkëpdÉ n°U pôrÄpÑrdG pAÉne pπr©népd Én¡pH oΩÉ«p≤rdG oÖpénj »pàsdG päÉs«p∏nªn©rdG pójpórënJ ≈n∏nY n∫ÉnØ rWnC’G oópYÉ n°SoCG
-.pÜrô t°û∏d
oπ«p∏r©sàdG pÜrô t°û∏d mípdÉ n°U oôr«nZ pÜrô t°û∏d lípdÉ n°U pAÉnªrdG oQnó r°üne
... pás«pØnænërdG oAÉne
... * p ™n≤rænà r°ùoªrdG oAÉne
... uó o°ùdG oAÉne
... * oás«pfnór©nªrdG o√Én«pªrdG
pôrÄpÑrdG oAÉne
...
...
...
pÜrô q°û∏d lípdÉ n°U lAÉne