التجارة الدولية وتأثيرها على البيئة

1 ا ةد ة ن ا ود ت !و ود ن "#$%

ﺔــﺌــﻴــﺒــﻟا ﻰــﻠــﻋ ﺎــﻫﺮــﻴــﺛﺄــﺗو ﺔــﻴــﻟوﺪــﻟا ةرﺎــﺠــﺘــﻟا

داد إ ط ا : فار إ رو د ا : د ط ط ن ن أ د ن ز & ا ' ء )!أ : ر ا ن +! , -... .... ذ أ -أ -... ... . ر... ر ا . أ / ن 01 ... .... .. . ذ أ -أ -... ... ... .. ... ار .. ر ا - 2 زو1! .-... .. ذ أ. -أ -... .. ا ... ر ا .ب 6 -... ذ أ -أ -... ... . ا . 7 ' ا ا 2013 -2014 ا ةرازو ـ ـ7 ــ ?ـ ـ ا 6ـ ــ 7ـ ـ ـ او ـ@ ـ / ــ ا Aـ ـ7 ــ ـ? ــ ـ ـ ــ ـ ـ 7ـ ! ـ@ ـ ا ـ / ـ - .- ـ 0د ـ B ـ Cـ ـ 6 ا م ?7 او ق / ا ?

2

ل إ ا و ير م ظ" و ،مار $ا و زاز $ا و ر د% ا ن ر &و ' و أ ن ل إ ،ل " ا اذھ ز ا & يد* م* رزاؤ و م*, ط و م* -" ن ھ . ا

ھؤاز / د "& ھر ذأ م ن0& ، ھر 1& ھر ذأ ًاد مد و / ل34 ل34

' و - ن أ د ن ز رو د ا ل3 4 ا -" و يذ .أ ر ذ ص أو 6 و ' و و 78 ن ' د - و ل " ا اذھ - فار 9ا مار ا ذ .أ 6 إ ا و &ر" مد% أ ، ا ء 3 أ إ و * و ةر ذ ا هذھ ةءار ءب م*% - او- ن ذ ا * ورأ ن 3 ا ا ةر و ا " 3 أ ر مد% أو .

0 % و F

3 GHا ا 7 ا ا ھ ي ھأ K إ . ّ % N . ? أ . و ، % Pإ أ -أ أو ، ? آ نأ ا $R0 -ود ا -أو يرا ھ وز K إ ي ا 6 $@0 0 ?! BR -B R او 7 ، 7 '& ا F 0 7 ﷲ أ T وز و . 0 Pأ K إ . N Pأ K إ 0ز و أ - "Pأو وز تا Pأ K إ و ھ ،ءا ھ1 ا ط ،ء أ % 0 2 K إ / ا ?V ! K إ ك @ و م ?Nد ،ط X 7 ا V ز K إ و

ءا ــــھإ

4

Liste d’abréviations

ADPIC : Accord sur les Droits de Propriété Intellectuelle liée au Commerce AME : Accord Multilatéral sur l’Environnement

BIRD : Banque Internationale pour la Reconstruction CCE : Comité du Commerce et de l’Environnement CDD: Commission pour le Développement Durable CDI: Commission du Droit International

CNUCED : Conférence des Nations-Unies pour le Commerce et Développement CNUED : Conférence des Nations Unies pour l’Environnement et le Développement FAO: Food and agriculture organisation

FEM : Fonds de l’Environnement Mondial FMI_{: Fonds Monétaire International}

GATT: General Agreement on Tariffs and Trade GATS: General Agreement on Trade in Services

ICTSD : International Centre for Trade and Sustainable Development OCDE : Organisation de Coopération et de Développement Economique OGM : Organisme Génétiquement Modifié

OMC : Organisation Mondiale du Commerce

OMD : Objectif du Millénaire pour le Développement OMS: Organisation Mondiale de la Santé

ONG : Organisation Non Gouvernementale ONU : Organisation des Nations Unies ORD : Organe de Règlement des Différends PD : Pays Développés

PED : Pays en Développement PNB : Produit National Brut PMA : Pays les Moins Avancés

PNUD : Programme des Nations Unies pour le Développement PPTE : Pays Pauvres Très Endettés

PNAEDD:Plan National d'Actions pour l'Environnement et le Développement Durable PNUE : Programme des Nations Unies pour l’Environnement

5

SCM : Système Commercial Multilatéral SGP : Système Générale de Préférences SMC : Subvention et Mesure Compensatoire SNE: Stratégie Nationale pour l'Environnement

TAPDE: Taxe sur les Activités Polluantes ou Dangereuses pour l’Environnement TSD : Traitement Spécial et Différencié

UICN : Union Internationale pour la Conservation de la Nature

UNESCO: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization UPOV : Union Internationale pour la Protection des Obtentions Végétales

6

ــــــــ

!" # $ نأ &'() * ا ت , ' " أ -. ) ا / م ا 1 ) 2 3 ا '4إ ، ) 3 ا 73 ! . 8 ) * ا ت '49ا & ة ;او ھر 3 " ، * ا 7) > ا !/)ر $ را ?. ! $ ، .-. . ةر @Aاو ة ا هCھ 7D(" 9 '4إ ن A E ، ﷲ G .H C ، ت ! ( ) 2 " *E 1 ) ،G$ ; ت ' 2 3. و * 3ط - ر طإ *E 7J $و 7 ' $ أ ، 7 , او ء > او د M ا ?. رد و نزا ! (O أ *E لQ H9 ض $ 2 3 ا نأ 9إ ،* Aا ط ا S ، 7 G M ) ( 3ط ب 3 U إ S $ 2 " وأ 2 3 ا تQ' ( ا نأ V ،ن Aا ط د $ ب 3 U ) 3 ا > Uا & ( ا ، *ھ * ا 3> ا ب 3 Uا & 2 3 ا ?. ةر >H D أ ? 3$ . !" ا ?. 2 3 ا ةر دو ; *E !3.Vأ *E

2 3 ا تQ' ( ا ر !ظ *E X3 $ * ا > Uا ھأ & " & و ، C ةر M ا و ا Y3$را 7 و تاءا او ت & !" . ذإ & D *E Z( ، و ا ةر M ا ) $ نأ ت9 ا " ، 3> ا درا ( ا فا\ و 2 3 ا ث .$ ? إ E إ ، ع ,$را كQ! 9ا M; ،لد 3 او 33 ت ) , ا M; *E ةد )ز . S ( ; ! ا *E ن Aا S و يC ا Uا 7 2 3 ا د !) نأ G a4 & ، ف !" ) (; ! . اCھ م أو S ا ، Q ا '4إ b 3cأ ةر M ا ) $ & " 2 3 ا ) (;و ، 7 O ا ت ! و ا ) 3 ( ، E ! &( ، d 3 ا ى ) " ةر M ا ) $ نa لQH & SEر S ( \ ا ا ، & )\) 7H ا * "و ،* ( Aا ك ھ ن '$ ا ?. ةر E D'" ر (D 9ا *E # ا " . 2 3 ا ) (; & ; *E ، ى ) d 3 ا H9ا ج Aا ت ) ةد )ز نa" -هر 3 " ا *E * ا X3 ير M ا ط ا ةد )ز ف ه 3 را أ ? إ يدg) ?. 2 3 ا ، 9 لQ 3> ا درا (. ط ,( او )ا\ ( ا QD . و &) 3 $ 8 ا نa " لو ا 2 3 ا ) (;و و ا ةر M ا & " Q ا ، -Eو ر > ا h ; & !$ ) ، 8 ا (E نا .3 ا ا ) Pays en développement ( و 3$ ، V *!E b ( ةر M ا ) و ا

7 * ا ! $ 8 *E ا E ( ا ة 4 3( لو ا S ى 3' ا J ا ( ، ى $ نأ د ا ?. و ,( ا و ا ةر M ا U ب 3 2 " !E ھ ا & i E ا ةر ا ج *. ( ا ، و ل c ا S ( ا نا .3 ا قا أ ? إ D Uا 3.>$ ل M *E ) (; 2 3 ا و $ )أ د ا هCھ نأ 7D($ ل '4أ & ا ) Q'4 ( ا ، ! ا / ا ) * ا 73 & نا .3 ا ( ا ، ض , ت ! $ c H )ر M ا !$ . & ; *E ى $ ( ا نا .3 ا ) Pays développés ( ، نأ ? إ ; ك ھ د ض E )ر M$ & . ا ا G ا $ * ا 2 3 ا 7 ( . ر M$ ةر 4Aا ، لو ا هCھ نأ ( $ 9 ?. M $ا ا ة ; وأ ( E ) ( " -. ) ، 2 3 ا E ! 3 ت )9 ة ( ا ، b ةدد وأ ? ; )د وأ تاءا Aا d 3 ا ا 7 ا ، 2 3 ا ) ( و k ذ ?. 7 dEر -) J ا ت ,$9ا & ) ا ?. ,$ا k ذ *E (" 2 3 ا ع ا * 3 ا ل $و "و Aا ,$9 " - .( ا $ )ر ط $ نa " ة ( ا l خ ( ا ، س أ ?. نأ ،ت ,$9ا هCھ فا ھأ ضر $ ! J و )د J 9ا )ر M او . ةر M . *( ھ ,( ا ر طAا ? إ ق > ا )رو و 3) ع ( ا ت 3.> ( ا O و . 2 3 ا م !, اC و و ا و ا ةر M ا م !, لو $ نإ ، G " ةر M ا ? & ً9وأ ث ا م\. ) ل ا &'() G . و ،م ، نأ ? ةر M ا لوا ( ا & " س ا ، د ') ن ') ا J ?. د 3 S. ا ف !" Z" ا . -, )و اCھ ، S ? ( ا ي . ا (.' ةر M$ ، و ھ ل ( ا X . $ Z" ا ض ، و ف Q ا &"ا نو .H ةر M ا *E G ! a" و X ' ا ( " ءا " ل ( ا S. ا p H " ! "و ،ءQ " ) اCھو Y "أ ل ( Uا )ر M ا ، ھو ءا 4 7 أ & . ! " &(D" 3 أ ن ')و ھ ق , ا Z" ا . 1 ? ( ا أ يد J 9ا (.' ةر M$ ، جر ) ?. .( ط ا Y او & " # ،k.! و k ذ & M )و جو H & & ل ( Uا ق > & ةر M ا ، نإو ن )

1_{Cf. M.L. BENHASSINE : La conception du commerce et de l'activité commerciale dans la Muqaddima de}

Abderrahmane Ibn Khaldoun (1332-1406), Revue algérienne des Sciences Juridiques Economiques et Politiques, 1992, p177.

8 ?. *E ط YH ط ا ،يد J 9ا ع ا لوUا ھ G" م ) # ( ا لوUا c Hو . . اذإ -. $ Uا ت M ( " أ ، ار\ ا ع ا :* D ا !E م ) G" HUا k.! ( ا & ل Eأ ، J $ ?. . ا ءا 4 ف !" ! Q! ا ع , 9او ، !" & و ھ Q$ M ، & " ? ( ا ي . ا ةر M . ، ? ( ا & "و يد J 9ا ، ! يC او هرو " 7D( ) ط ا *E ل ( Uاو .J ( ا لوا " S. ا . 1 ? ( ا ? إ ع " أ * ا ، م !, نأ M اCھ *E ةر M ا ? ( ا S ) زو M )و يد J 9او ي . ا م !,( ا ، 7( 7) $ ت M ( ا & ! ; وUا ? إ S. J " ! " " ةد إ ! c ، *ھو ?( $ ت J " ، .) ا )أو 7( ) ط ا J " -. ( ا 7 او ي M او ي 3 ا و ك 3 او ف ; & G" - .) $ )ر M ، ة ( او ( " & a او ،ت / ا ل M(" -. ) 7 و 2 نrE ةر 4i و ي ا\M ا ع ( ا ، تاذ & ا ا 8. / *E ةر M ا 8) $ ? إ ض ) QD(E ، .J ا ، ي ا\M ا ير M ا ن ا ? إ ع " ، 7( ا 9 و ةر M ا ف ) ه M 9 ير M ا ، .ير M ا 7( ا G ?. د ) & ر يأ S ) 7" * ا ة HUا هCھ ، و ا ةر M ا م !, )أ 7( S $ا ةر M ا ن ( نإ ( ط ا) .Hا ا ةر M ا & ھ *E 8. /$ ، ; !" J ) * ا ا S. ت / او $ * ا & " دا Eأ وأ ص /4أ) ت 4 3ط وأ )ر 3 ا ( و ا 7Hاد ة ;ا ا ! و ن * طو ; تQ ا E ' * ا a $ & k ذ ، 9و ? $ ? إ ى ( ا . & ; *E J ) ةر M " و ا ، ; ع (M S. ا ت / او & " 8. / ا لود ، ? (" ت ,$ا ف & ا و !" ،ً ود " -. $ *!E ا (O ( ا ل 9 S. ا لد 3$و ت / او ( E & " لو ا *Eو ق > (M ا Uا -ط ( او )ر M ا . ( . Aا !4و O $ ةر M ا و ا ود ( ھا C ت "رأ ن ا &) ا ، ر .3$ S " ,$9ا ا ةر M . ت ,) او (ت M ا) ، * ا )رأ *E k ذ b ا ، ن '$ نأ ةادأ ء إ 1 S3ط ، J ، ) ( ا 3 ' ، ! و !$ ) O و ا ةر M ا :*. "أ ن >. 1981 ص ، 19 . 2 ص ،G , S ( ا :*. "أ ن >. 20 .

9 (O ود ةر M . 7(' ) " ! h.D O ا ي ا ير M او *( ا ، ? إ X قو c ا * و ا k 3 او * و ا . "و & (H & S و ت M ا ,$ا ، يأ " * (@ ت9 ت و ,(. )ر M ا & " لو ا ، b a$ *E م 1995 ةر M ا (O ( ا M M يا Vرو9ا ،ة ! ا ذ , " !$ ,$ا تأ "و . و ت ,$ا *> $ ةر M ا ( ا ا ا (O ( ا ) ةر M ا و ا *E S. ا ت / او ، إ X ? م O ) $ ت ز ةر M ا و ا م O او * ا X ا M. )ر M ا '.( " . ( ا ) ', ا ر (D 9او * و ا . ، ا ; ا & و نrE ةر M ا و ا 9 S /$ ? إ ت ,$ا (O ةر M ا ،X E ( ا 7" ? إ (M & ت ,$9ا ت9 $و 3 او فا Uاو و ا ، ھز "أ - @ ا ةرد J ا & M Uا ة ( ا ن . (لا ا) ير M ا Uا ت ,$او (M ا قا Uاو ( ا فا Uاو ا و ت 2 ھ ةر M ا و ا *Eو ,. /( ا ! E V ةر M ا ، و ا 3ط ? إ X ت ,$9ا )ر M ا D ا . ت ) ا نأ ( ط ا ، & ا دا 9ا ) J او كر (M او -ط ( او ة ا ا ف او )ر M J او ت ) $و 7 ' ا ت / او ( ا ي 3 ا 7 او ي M او ، 7J $ ةر M " و ا ، ? إ X ا ا (O ( ا ! *E ير M ا ن ا وأ ا ا c / ا . ر / ا ةر M "

م $و و ا ةر M ا ، يد J 9ا * و ا ن ا !(' ) * ا ، (M ?. & ا ا ، ' ( ( او ( ا S (M ا ! S /) . و ? (" 9 (4 D أ * و ا ن ا ، ھ يد J 9ا ا ا & (M ' $ * ا )د J 9ا تQ ( ا ! 3ط b (! . و & (@ ، $ تQ ( ا هCھ نrE ،S وأ ق > *E 7ظ *E ل ا G . ھ ( م O ا * ا * ط ا . يد J 9ا * و ا ن ا نrE ،G . و ، *> ) ا د ( ا ير M ا م O ا ،فا طUا ' $ * ا & ن ' ) !E ،ةد تQ ا ا (M ' $ * ا O $ )د J 9ا و ا ت Q ا .

10 G . و ، ةر M ا م !, ع $ "و G rE ، b $ا ت Q ا )ر M ا Z3J ود ، ( ? ا د و ت آ Y3 7( ا ير M ا * و ا (" -, ) S ظ , ا ?. 2 3 ا ، ا O ر ھ . ( ( ا ، M م . يد J 9ا ت ط او )ر M ا اC!E ، ,D'( ا م ا هCھو ت ط ا b و نزا ا * 3> ا *E ، >H ( g) ةرو ا h 3 او & ل . ا ظ , . ?. 2 3 ا !$ '(" . و 2 3 ا ، Z.>J S /) & (M( ،8)ر ا ( أ ?. ل ) ! 7' $ 9 ا * و ا ى ( ا ?. ا ) !O$ *!E ،* ط او ي h) ا S( M(. . 2 3 ا (.' ي . ا 7cUا S ) ، ل\ و 7; يأ (أ 3$) ل )و ،(أ ") 7 , ا ? إ Z.>J نأ M ،ي M"Uا M ( ا ? إ ع " و . 2 3 ا ھ 7 , ا اCھ & 9او ،م أو 2 " &"ا ن Aا ):ل E ،Y ( ا G" J ) 2 3 ا G" J E 3> ا Z.>J أ ،(G ت ./( ا .ن ' ا ! ن ' ) * ا 1 c ( ا *(. ا حQ>c9ا *E 2 3 ا أ ، " : ! a" ف E ) 7 & ن A " Y ، !.( a" ) ( ا 7( E ، J ا ?. @g$ ء 4أ ھر "آ ، ھر ! أ ، ! را 4 ، ! و طا 4 g & ن Aا G و َ) 7 7( $ ( ، ھ z"Q & G 3.) و ،با 4و م ط ."k ذ Vو ، ( ' او ) M ا 7 ا ا ? إ E A " 2 2 3. ة ( ا Uا ($g أ ! *E ) 3 ا 1972 ، 2 3. ,) $ م E

ع 34A ، ن ' *Eو ، b و *E ; ( ا ( 9او )د ( ا درا ( ا cر" : ! a" "G$ ّ.>$و ن Aا ت ; . ن ا ! ف ) & ; *E 2 3 ا * و ا ، هرا *E ا رد J *E 4 3( 3 1997 ، 7( $ ! أ ?. درا ( ا" 3> ا ) ا V ، ءا ! ا k ذ *E (" " او ء ( او ت $ 3 او ت ا او & " 7 , او درا ( ا هCھ . )أ 7( $ ( X ا M ا 3> ا ظ (. ة\ (( ا " . 1 ، 2 3 ا ) (; & و ا وg ( ا :يو ا ح 3c ا\M ا ، و ./ ا راد S3ط ، 2010 ص ، 9 . 2 S3ط ،ة ھ ا ، " ا ! ا راد ، 2 3 ا ) (; ن : Q ) ' ا 3 (;أ 2002 -2003 ص ، 66 .

11 و ط ا ت ) ا ? إ ع " ، &( 2 3 ا ف ي ا\M ا ع ( ا نأ M ن ا 03 -10 ا ) ( " -. ( ا G " ، ا ( ا ( ا ر طإ *E 2 3 : " & 2 3 ا ن ' $

ضرUا &ط "و ضرUا و ء ( ا و M ا و ءا ! ، ) ا و ) ;Q ا 3> ا درا ( ا اC و ،درا ( ا هCھ & " 7 , ا ل '4أو ،*@ار ا ثا ا k ذ *E (" ،نا ا و ت $ 3 او 3> ا ( ا و ظ ( ا و & Uا " * , ا ع ( ا أ . ، Z.>J 8) $ ? 3$ E ن *E ة لوU 2 3 ا 10 .) 1976 ?. !E E ، 3> ا 2 3 ا ) ( " -. ( ا ! أ : " ةو D ا ،ضرUا ،ءا ! ا ، $ 3 او ا ا 7 J, ا ، 3> ا c ا & (M ,. /( ا 3> ا ھ O( ا و (M ( ا " . و 8. /$ ! أ M ت ,) ا هCھ ? إ O اذإ ، ا (O Uا فQ H " م ا ر طAا *E -, $ ! ' .م !,(. 2 3 ا ?. OE ( ا |)ر E ، 2 3. * ا م !,( ا ر >$ ? إ نأ !( ا & و " رآ b 4 ،دQ ( ا 73 َ ف9آ @Q@ ? إ ) $ 7 أ *E S ) UR " قا ا) (م ا ، فا\ 9ا ءا & ت " ا لQ ( ا م &( $ & ا S و *E

لQH ه ( ا }, " * ) *, أ 73 * و ا z.M( ا أ 7D( "و ، M ا *E ت 3D" و 2 3 ا ?. OE ( ا روC نأ C ا & * Vو ،ف ,M ا تا E $ ا ن )دUا )و ( 2 3 ا ن !ظ و . ، ل M *E S ا ا *E ت * ا تار > ا M ا ، !D) .$و 2 3 * ا ح " ت !ظأ ، ( . 2 " ) (; *E ن Aا -; را إ (ھأ

-.طُأ * او ،ن Aا ق ; ل أ & h D ا 7 M ا ق ; & - ا اCھ 3 )و ، 3 و .& ا ق ; ! . ) G cأ نأ ذإ ،ةa ا h) ; 2 3. * و ا ن ا 3 ) ! ? إ د $ ا ا يد J 9ا ( ا ! E •." * ا .; ( ا *ھو ،&) ا ن ا & ت ، ت ) ء 3 ا .; " ,$ ، عو E ;أ 2 3 ا ن ) h ; ، D ا ( ا ب ا b.$ * ا م ا * و ا ن ا ، * و ا ن ا ف ) G . و ، !3 ا 8. /(" 2 3 ا ) ( " !) يC ا S ل M *E لو ا ط O $ * ا * و ا ن ا ئد 3 و ا (M " :G a" *2 3 ا ,. /( ا را Uا 7 . $و ."*2 3 ا Y (. ,. / رد J & # $ * ا

12 ا ت !ظ و 2 3 ا ) ( ، d 3 M 2 3 ا ثرا ' ا ، * ا *E b و ة & -ط ، ا ت !ظأ و )ر ا d " * ا ر >HUا د !$ 73 ضرUا X ء "و C ا و ءا 3H ة S(M) يC ا ، ور يد E ، ا ت ' ا هؤ إ $ ي 1968 ه ) $ *E ر 4أ ، ن ( ا " " ( ا دو ; يC ا م *E 1972 درا ( ا نأ 3> ا c /"و ةد M ( ا V درا ( ا ، د ا 7D ير ,;Uا ، D أ b 3cأ ةر , و ، ( ا اذإ يد J 9ا ( ا ،فو O ا z, 7ظ *E ( !ظأ ) ا اCھ نأ ا $ ,. /( ا ت @ .( ا ةر ا ق ,) 2 3. " 9ا و ، * " ، نأ &'() X3 ) @ر $ اذإ 2 " ?. ة > ا و > Uا ، !( O $ ق 3 E ا ر ( ا ( يد J 9ا ، $ ن ' " 2 3 ا و ! . ( ط /( ( ت !ظ )ا 3 ا *E 2 3 ا ا ، ?. 7 E د @ ، 2 3 ا د !$ * ا ر >HUا b $ ? إ } ا * QHUا *, ., ا ، ? إ ) يC ا ،مQ ا هد ) & ا و م M 9ا و ھ E ا ، 3> ا S *!E ل $ ) )أ Aا * ا ، )د J 9ا 3 $ S. 3> ا درا ( ا هCھ ?. ء "و ، )ر M$ - ا ، b و $ ا ( . Aا ت (O ( و ا و ا 2 3 ا . و Uا ت !ظأ ة ( ا c H (ھأ ) ( يد J 9ا z.M( ا ر h ; ، 2 3 ا * ( 9او ا (M. S" ا l ة ( ا ، ?. ادر & ةرد 3 ) ا ، O $ لوأ *( ($g ل ; اCھ ، 2 3 ا ($g( ا هر 4 ن " ة ;او ضرأ " GEا ھأ & ن h ; ، بC ه 3 ا ت ' ا م ا يأ او ? إ 7; ةرو و (ھأ 7 ( ا 2 3 ا ) $و ، ) ا ، ود و $ X.> $ * ا دا 9او 8 D'$و ،نو ا اC! و ط ا د !M ا ا ( . A و او و ، نا *E ($g( ا 1972 *E ! ، ) " h ; ($g( ا ( ا & J ر ?. (ھUا & 3 : نQ إ 2 3 ا 7( ا >Hو 2 3 ا 7 أ & . & و ھأ ت c $ !' ا ($g ، ء إ ة ) 2 ھ ، 2 3. E ء إ # " Uا ة ( ا 2 3. (PNUE) ، HUا اCھ ، $ G$ -E ف ط & *( ا 2 3 ا (FEM) $ يC ا ، هؤ إ .ض ا اC!

13 و b ." رد 2 3 ا 7 ( " * ا ا ُ" ( ر (" Uا E ،ة ( ا ا (M ا ت ( ا l X ة ( ا ! ($g *( ا ق D ( ا ، 3>. E ةر 4i و م ة ( ا Uا ت 1982 ، h ; ، '" *"و *E ا ($g ($g( ا اCھ نأ 9إ ، ( او 2 3 " -. $ * ا نوg ا ض ا ? إ 7c ) يأ را س (. ، تا $ ا X3 " ب او ق ا & " . & V ا ?. " M)Aا تا 4g( ا * . " 2 3 ا ) ، ط ا نأ 9إ ?. b.ظ 2 3 ا ا (M ا b و ; k C ،د )دز9ا *E ةCHآ l ة ( ا ، 2 3 ا & " Y" ا ، ( او E *E b2 a م 1983 ( ا ( ا M. ا ( او 2 3 " (CMED) . b 3cأ ة HUا هCھ وg ، حا ا & 7 Uا .) ط ت M $ا ا ( ا ( . ا 2 3 ا ، م ل . " 2000 .ه " و ( ت هCھ ، ( ا M. ا " )أ Eو ( ا ن ( ا ھ ) $ ، Q و " M " ك ( ا .3 " م *E 1987 M ) $ ىدaE ، Q و " ، ? إ *( ($g 2 3 ا ل ; & &) " ء "و ، ! ?. ت c $ M Q و " ، (M ا تر O $ ا ) ($g 2 3 ا ل ; ، لQH & كا 4إ و M)د )ر ($g لQH & k ذ M$ ، ( ا م !, 1992 . )ر ($g 7c $ 1992 إ ? ظ . # ، ) (; ع 7 *E b(ھ $ و ،* و ا ى ( ا ?. ت9 9ا ھأ & 2 3 ا QH G Z E & ,$ا ق > ?. *( ، . :لو ا 73 & S )ر طAا ,$9ا l ة ( ا $ نa " ,$او خ ( ا .* 3 ا ع ا )ر ($g & # ، )أ \. V ص J ، A ل ; نQ و 2 3 ا ة أ 7( >Hو ( ا ن ا 21 نa " ل ( أ M " ( ا و ، ا ( ا ص J S ( b(ھ )ر ص J و " " )ر ،" جو H *E ، 3 7' " * و ا ن ا 2 3. لQO ا & و .ء ا ى ) G. و 3( 3 *E 2002 ، ت Uا ة ( ا *E غ 3 ھ ( ا ($g نا " " )ر + 10 ،" \ ر ا ($g( ?. " ا ( ا ( ا " هر Hا *Eو ا اC! ع ( ، دارأ ? إ *( م ( ا ($g( ا م !, ; # 3 7 4 & ا " ، . ( ا ت )

14 م *E أ 2008 ، أ E 2 3. ة ( ا Uا # " -.ط ، د J 9ا ةرد 3 ، HUا ءا H ت > *E ر (D Q * ا او 7 . ا E $ ف !" ، *Eو +) )ر ($g( ًا $و . 2 3. ) c V ت > /$ 20 ا ) $ # 3 ا ر cأ ،( : Hأ د J ا " :نا " ? إ تار , ا ث D او ا ( ا ( ا " . م *Eو 2012 ، +) )ر ($g $ 20 ; ،( زUا ت 3 " G$ا $ ت @a$ h ( 9او )د J 9ا ت9 " و ، ! ا ل ; )ؤ ا ض (Vو ( ا )د J 9ا " ا > ( ا *E او ، اC و و . >3 ا و , ا ت9 )ا\$ ) $ ? إ ف ھ C , $ ت 3 ) $و ا ( ا ( " * ا ما\ 9ا " ا تا ($g( ا # . هCھ 7 تا >/ ا " ا ر > ،*2 3 ا * ا ?. ل $ م * ')ا م O ،* ود نأ 9إ هر !ظ ،& ا\$ S ه M$9ا ر >$و د c * ا 3 . ا ) M ا ، *E ھ يC ا ر !ظ تQ ,$ * و ا *2 3 ا م O ا S و ا ةر M ا . .J ا تاذ ت9 M( ا & و 2 3 " ، * او ة 4 3 ت Q ! ، H„" وأ 7' " ، S عا أ : C و ا ةر M ا ) 3 ا ت $ 3 او ت ا ا ت ) , ا ، ( ' ا دا ( ا ،ة >/ ا ا 3ط ، و خ ( ا ،نوزوUا ،* 3 ا ع ا ( ا هCھو . 4 b ، h ; نأ &'() ر طإ *E Q ا م $ ت > و 7 ا ،ك ( Uا ) J و ار\ ا .| ا ت ,$9ا & أ فا طUا ةد ( ا 2 3 ا ، ?. p $ * ا "ا ا )ر M ا ) ا z ، 7 4 ?. ، ( إو c H ) >" ، ،9وأ C ةد ( ا 2 3 ا ت ,$9ا فا طUا ا M ( () ا S ا (. و &> 4او ,$ا :*ھ نa " *E و ا ةر M ا عا أ ) 3 ا ت $ 3 او ت ا ا ضا 9 " ةد !( ا م *E 1973 Eو ( ا ، ار J Hا ـ" " ل ) ل $و " ،"z ) دا ( ا نa " 3> ة , ( ا نوزوUا م 1987 ,$ا ، لز " ' ا نa " 7 *E دو ا 3 ة >/ ا ت ) , ا p./ او ! ، م 1989 . b و & لوأ ،فا طUا ةد ( ا 2 3 ا ت ,$9ا هCھ "ا $ b و ) $ . و ا ةر M ا *E & D ا (M( ا أ فا طUا ةد ( ا ت ,$9ا ، S ا ( ا لو $ * او 24 ا E :*! * 3 ا ع ا ,$ا م 1992 ,$ا ، Uا ة ( ا $ نa " خ ( ا م *E

15 1992 ل $و " ، 9 S" ا $ ة ( ا Uا ,$ $ نa " خ ( ا م 1997 ,$ا ، !' ا م 1998 ت @ .( ا نa " ) ا ، " D ا ماد $ور ,$ا م 1998 ، ( ا

*E ة >/ ا ت )و ( ' او تا 3( ا نa " . & 3 ( ا Eا ( ا تاءا r" و ا ةر M ا و ط ل $و " ;Aا Q ا نa " ,$Q * 3 ا ع " . ( ا م *E 2000 . و ا )ر M ا ت9د 3( ا نإ 2 3 ا ?. ر @آ ! ، -. $ ( " ت M ( M; ، ت او 7 ! ا ،يد J 9ا ط ا وأ ر @†ا هCھ . 2 3 ا ) ( ا ، *$a$ 3 ء\ *E ! > أ & ، ت > ا D Uا )د J 9ا D) .$ 7D و ار\ او J ا ،7 ا & و . . -) ا لQH & S او ق > ?. ج Aا . * "و b نإو ، و ا ةر M ا ، E $ و S. ا ه E ا 7 أ & Uا ت / ا ط *E X3 $ ! أ 9إ ،* ( 9ا ?. 2 3 ا . E '4r Q ا و و ا ةر M ا & " !,$ ، 2 3 ا ) (; ر O & ت ا ر @آ 2 3 ا و ا ةر M ا ?. و ، )د J 9ا ( ! ا ! ر ($ * ا ( ا نا .3 ا لو ا ?. S ا او ، ا ض E GM $ ( ا نا .3 ا نأ 2 " د نا .3 ا ?. ا ، C , $ *E *E !$ )د J 9ا ( ا ، ( " . ا لو ا ? 3$ Ha ا كار " ،يد J 9ا G X$ ) ( ط ?. عا Uا S ( & 3> ا درا ( ا . نأ ر 3 " ، ا\M ا *E 3 D) ا ) ا & 3 $ ، 2 3 او ةر M ا ) نإ ا\M ا ( ا ةر M ا (O ( م ( 9ا ? إ ? $ ، يد $ b 3cأ * ا " ت 3.> ( 2 3 ا ةر M ا ) " ( ا ت !M ا E & " ك ( ا 7( ا ةرو & k ذ S3 ) و ، 2 3 ا و )ر M ا ت . م ر طإ V c ف !" ، 2 3 او ، م ( 9ا ت 3.> S 8 ' ) ( ا رUا S )و ا\M ا *E M ( ا ت / ا و S. . 3 ، ل c ا & &'( $ ? ; د M ا ? إ M$ نأ ?. ةرد Z3J$ و " .>( ا ة ( . إ ; ,( ا قا Uا *E م ‡ط ! ( و ، E $ 7 3 ?. ? ; وأ و S. ا هC! 3 ( ا 2 3 ا ت / ا ، ن '$ h " k C . . ( ا ق ا *E 3 ، J ةد و ت bM! ا ا\M ا M تار ھ ا M ، 2 3 ا ) (; ، ا ا . ا ( ا ( ا ر طإ *E k ذ 7 ت نأ يأ

16 2 3 ا ) (; 7 أ & ) ا\M ا و ا ، م O ا *E ج 9ا & ! '($ J *$a$ ( إ را أ & 2 3 ا ) (; ? إ ف !$ 9 ! أ يأ ،z' ا z و *( ا ير M ا ةر M ا ، . 4 3( ا ھ (" و b 3cأ S ا 2 3 او ةر M ا ، ًا 3 ً9 D$ D' ا & ،& D; 3 ا *E ر طإ ت ار ا ا و )د J 9ا و ، ? ; )ا\$ 7ظ *E c H ،را ا S c & أ *E و ا ت ,$9او 4 3( ا *3 Uا ر (D 9ا ت E $ ةد )زو ، و ا ةر M ا ) $ ت .( & م ا *E ( 9او )د J 9ا !$ ' او 2 3 ا تQ' ( ا ظ $و ، ! & $ D) يC ا Uا ،ى Hأ ! ) ھ 9ؤ : 3> ا درا (. فا\ ا نود را ( 9ا و ا ةر M . &'() 7ھ و ) !$ 2 3.

؟ 2 3 ا تار 3 9 " CHUا فا طUا د ( ا ير M ا م O ا ا &'() ى يأ ? إو م $ ?. ء "و ، ع ( ا c S ( M ء , 9و ، M! ت ( ا ?. h 3 ا *. . ا *,c ا #! ( ا ، & هر 3 " #ھ ( ا 3 ( ا هC! S ا ( ا ، G 9 ف !) Y E 8cو ? إ S ا ا ,cو اد M ( ھ ، 7" 7 . ا ? إ هزو M ) ، k ذو ض " ل c ا ? إ ت ا $ ?. !E k ذ S ا ا ?. G ; . و *E ر طإ * ا " i & '4Aا $ $ ، ;و >( ا h 3 ا اCھ :* ا ا ?. & .JE ? إ :لو[ا #R ا )رو ن ( ، و ا ةر M ا & 7' ا م ';Uا ? إ ق > ا * و ا م O ا اC و ،فا طUا د ( ا ير M ا م O . م ا ر ط9ا لو $ $ G rE ، 2 3 او *2 3 ا ، h 3( ا لQH & ء k ذ 7 @a$ ى لو $ & * D ا h 3( ا *E &'( ،لوUا

. 2 3 ا ?. ه ا و ير M ا ) ا : + ا #R ا $ ق > ا G QH & رو ? إ و و ا ةر M ا & " - E ا ة 2 3 ا ر طإ *E ا ( ا ( ا و 8. / لو $ لQH & k ذو ، و ا ةر M ا & " Y" ا 7 و اC و و ا ت 2 ! ا رود (ھU ا O و ،لوUا h 3( ا ر طإ *E k ذ ء و 2 3 ا .* D ا h 3( ا &( k ذ لو $ $ ا ( ا ( ا - $ *E ط ا ت ) ا

17

لو[ا #R ا

:

ا ةر ' ا

ـ

و و

ا

ـ

?X

@

ا ت

@

\

إ Aا ءارو * ا ن )د J 9ا ، !ظأ هرود *E 2 3 ا ر ھ $ ، لQH & G E X3 $ & فا\ ا ةد M ( ا V درا (. ، د ا 7D ير ,;Uا ، ا $ ت @ .( ا ,. /( ا 7 ، ت ) , ا ة >/ ا 8 ،يرا ا س 3 ;9ا ، نوزوUا 3ط ) !$و ع ا .* 3 ا و إ ?. k ذ @ ، ير M ا ط ا & " Q ا , ة ) ت ھ M$ا تز " ! &(E ، 2 3 او ، 3 أ م ( ھا ? إ ) ! ا *E SE ةر M ا ) $ نa" ) & ك ھ ! . OE ( ا و و 2 3 " )ا\ و ، c / ا ت ا GE ! $ نأ &'() اCھو ط ا 7 ,$ &'() h ; ،ةر M ا ) " *( ا يد J 9ا ، ةد )ز ? إ يدg) يC ا ھ E او ( ا ى & $و د , ا 7Hد ى ، دا EUا 7 M) ( ن ( !) 2 3 ا درا ( ا ?. OE ( " ، .* ا ةد )ز M ى Hأ ! & و ، ك ھ & نأ ى ) SEر ط ا ةد )\ ج Aا ت ) 3 را أ ? إ يدg) ف ،ير M ا 2 3 ا ?. ة ، ط ,( او )ا\ ( ا كQ! 9ا M ث . ا ةد )زو 3> ا درا (. ، ا *E 2 3 ا ) (; ر J أ & د رC; و ، & ( ا ةر M ا ) $ ةر >H ، نود ر 3 ا ? دأ زQ ا 2 3 ا ) (. . ا لد 3 ا XھC * 3$ لQH & و و ا ةر M ا نإ ، م ';a" \ ( $ b 3cأ ، فا طUا د ير M$ م O 3 )ر M ا ت9د 3( ا ) $ م !, M$ ، ه 3 $ ( ا ةر M ا (O . b(ھ أ ئد 3 و ر 'Eأ ?. ت ا E 2 3 ا ا أ *2 3 ا * و ا م O ا ء " *E ، ا ) ا ر J أ ى ) 2 " ) S و *Eو ! أ ير M و ا ةر M ا ?. اد 7' $ د ا هCھ نأ 9إ ،(لوUا h 3( ا) ، ھر 3) ! O " تا @a$ ? إ 2 3 ا ?. ير M ا ح , 9ا .(* D ا h 3( ا)

18

ا

ـ

/@

ـ

لو[ا A

:

ط]ا

ـ

7 ا ر

ـ

م

' ?

ـ

و ا ةر

ـ

\ @ ا و

ـ

ا ا ا نإ ' $ * ا ر طAا *( ھ ,( ا و *( O ا و ا ةر M . ) (;و 2 3 ا ، O $ * ا ت ا ? إ $ V c & !,( ا ) $و ت ھ M$9ا ا و و ، ! $ دا ( ا فا ھUا ُو b ا ا هCھ ن ;Uا d " *E ، لQH & و ا ت ,$9ا !. M$ * ا ، \. نأ 9إ ة ( ئد 3( ا d " & ت Q Aا وأ ى HUا ص J ا & ھ V ، تاذ b * ا . ( و ا ةر M ا نإ ـ ( ـ ($ ـ سر ا ـ م ، ھ ـ M * ـ 'El ـ ر ـ ا 3 . ا )د J 9ا ، ! و * ا ت )9 ا و ة ( ا ?(O ا >) " ب ا لQH ( ا . D ا ر 'EUا هCھ * و ا ير M ا لد 3 . ا ا ا ، ت !ظ ُ XھC( &( ! )ا " *E ) ت ا تا 1990 ( " . ' ا ر ! ا ا ) bloc communiste ( و ُ$ ? إ b( ر ( C , $ لQH & فا طUا د ( ا ير M ا م O ا ) système commercial multilatéral ( ، ( ا ةر M ا (O ء إ لQH & M( ا (لوUا X.>( ا) . و ا ا ا ا نإ ، 2 3 ا ) ( " . ( ا ، و ( ا & (M او & و ت ,$9ا 2 3 ا ت ا ، *ھ !3 V *E ا ة D 3 ، & \ ا ?. *ھو ، z' $ * ا ت ا نأ ى $ Aا )د J 9ا ) le productivisme économique ( b ) ! ء*4 7 ، * 3 ) 9 G أو ا Z"C ?. 2 3 " Z" ا . ف $ ( ا ا 3 ا ! a" ، 2 ا c 7 أ & و ا ةر M ا ا ! U ،ء Aا k ذ S و ، S3 $ ! rE تار م O ا * و ا *2 3 ا (* D ا X.>( ا) .

19

X ا

ـ?

ـ

لو[ا ^

:

0 F%

ـ

' ا م _ ا B

ـ

ا ير

ـ

7

ــ

ط[ا د

ـ

فا

م . ( ا & ، نأ م O ا ) ا Gط >H *E c ( ا يد J 9ا * و ا ، ھ ت )9 ا G" b ( ج و ة ( ا E ،ل M( ا اCھ *E ?(O ا >) " ير M ا م O فا طUا د ( ا ، !O) م ا جذ ( ;و ت9د 3( ا ل M *E و ، و ا )ر M ا ز\ م ( ا & 3 د ? إ لو ا اCھ م O ا X >( ا ، و ا ةر M ا ) " ( ة ( ?. أ ا h 3 Z" ا & S ( & ى HUا ا . 1 &' و S ا اCھ يC ا س ') ةد ;و ير M$و يد J ا م O E z Y " ة ) ! و . ا >. . * ا G.D($ و ، !) م O ھ ( إ ( ا ت9 (" ،ت ا\ ا ، * 3> ا عا J ا و ." 2 " J )و فا طUا د ( ا ير M ا م O ، (M ت ,$9او ا ا S. ا -E $ ه M$ا ?. ف $ * ا ت (O ( او تارا او تا ($g( او تاءا Aاو (" لو ا هC! )ر M ا ت ا $و G $ ? إ E إ ، ا لو ا & " ت / او ( ، و ا ةر M ا M " 9 3 اّ ( و 3 ارا ا - $ 7,') " G" J ) (M ك . ا ا Y3 D ا ( ا ب ا ب أ *E b و * ا ت 3 $ او ا ا ." ,. /( ا لو ا & " )ر M ا ت Q ا *E 3 فا طUا د ( ا ير M ا م O ا نإ ) SCM ( ) ر b $ ةر M ا (O ، ( ا ن ' ) & ر 'EUا ! و * ا * .طUا ق D م 1941 ( ا ,$ا و ، د 3 ( ا 1942 ,$9او ا ( م 1945 ، او ! إ 7c ا ّ $ * لQH & نو ا ت )9 ا & " و ة ( ا ?(O ا >) " ، E لQH &( ت ,$9ا هCھ D ا تد ; ، ت )9 ا و ة ( ا >) " ، " M) يC ا ر طAا "7 Eأ " ب ا ، يC ا و لQH & G( O $ * 3 ) )ر M ا ت9د 3( ا و ا و ، S /) نأ * 3 ) ر طAا اCھ ? إ 1 " ( : S3ط ، )ر ' Aا ، , ا ع 4Aا 3> و 3 ' ، و ا ةر M ا 2001 ص ، 39 .

2 _{Abraham Yao GADJI : libéralisation du commerce international et protection de l’environnement, thèse de}

doctorat en droit, Université de Limoges, France, 2007, p 55. http://www.theses.fr/125980167, date de consultation : 20-12-2012.

3

ص ،G , S ( ا : " (

40 .

20 ر 'Eأ . ( ا *E ةاو ( ا د 3 ( ا , ( او لو ا & " ، *E ق ) $ ،تQ ( ا E 7' >) "و ة ( ا ت )9 ا & ، (c G>>/ *.Hا ا يد J 9ا ?. ى ( ا * و ا ، لQH & ر طإ b 3D$ ا ?. a ا م O 9ا يد J ا * و ، اCھ HUا G أ ?. ف ) (M ' ( ا ا & فا ھأ -Eو ?. م ) م O * و ا ا 7( . . 1 و ا )د J 9ا ت g( ا نأ و 3)و k 3 ا 7D قو c ،* و ا ا * و ا (O و ، ةر M ا ( ا ، و " b( أ * ا ( ا ب ا D ا ، $ تء 3V ') أ .M أ .

ا

ـR

ـ

لو[ا ع

:

-ـ

زو

0إ

ـ

0ـ

ـ

ـ

ا

ـ

ـ@

ـ

/ ا لد

ـ

) ) ; XھC و ا ةر M ا ، ?. S 3 ا ; ) ; S. او *E ق * 3 ) \ , $ G E Aا و ج و ،كQ! 9ا ء إ \ ( ا * (M ا *3) او h ; ، * 3 ) 9 c / ا ةرد 3( ا ف إ ( إو $ ! M لQH & & ا ا ا 3 . ا (O Uاو . 2 bE ا J ا لو ا ، ! أر ?. و ت )9 ا و ة ( ا >) " ، ) ! *E D ا ( ا ب ا " ! a ?. ةرد V S $ ق > نود نو ا كا 4إ d " !$ا 3H ت9 M ، )د J 9ا و " ا تد * ا )ر\( ا ع وl ا O ) ! D ا ( ا ب ا ، b لو ا S و ? إ )د J ا z أ و ، ة " &ط . ، U )و م ) ( إ * و ا S( M( ا ن ، )د J ا ت ھر ?. ، )ر M$ و ? ; ( ا . 3 1 7( . * و ا ا نإ *E م !, ھ ، ا 3 . ا ج X . ا ق ا ى ا ، م !, *E أ ا 49ا ج ھ ، " ح ( ا *E لو ا ةدارإ Y >/ !$9د 3( - ( ا )د J 9ا & أ ، O ! و ن E h D ا ا * و ا $ ? إ يدg) 7( . ةد )ز و ا 7H $ O د J 9ا & ا 7 أ & ( ا ة ME ر @†ا :| ا Z c ( & .

S3ط ، )ر ' Aا ،? وUا 3> ا ،ع 4Aا 3 ' ، ! ) ( ا 7 وو 2 3 ا ث . ( ا و )د J 9ا

2002 ، ص 67 . 2 و ت M ا : 8ط S3ط ، J ، " ا 7 ا (M ،? وUا 3> ا ،h D ا ا 2003 ص ، 23 . 3 و ا 7( ا (O ر د *E G . ص J ( ا ي E ة ھ p ) G أ ?. " z a$ &'() مQ ا ا او *( ا س أ ?. 9إ & ( 9ا ا ا " و " ك ھ 7( ا فو ظ ?. ي > $ .O ا ن او سg3 او # $ * او ، ت "ا > ا ة 3 ) h " >H مQ ا ?. م او . ا *E "

21 إ ا ن م O ،* و ا ير M ا ، M)ر $ G . a ا $ يC ا ?. Z" . 3. ا ?> أ ب ; ا .J( ا ) l’intérêt général ( اC و م O ا ب ; ?. ق ا ن *.H ا ) système interventionnel ( . 1 :bوأ و ا ةر ' ا 0 N نإ لد 3 ا ا ا ، b( $ يد J 9ا * و ا م O ا ، ُ4 يC ا ض أ ?. Uا م )د J 9ا ز 1929 ت )9 ا *E .ة ( ا ) تار >$ ا !4 و ، D ا ( ا ب ا " c H ، ;Q و ذإ لو ا & (M b و ; ، ء ! ا ةا V ا ب ا ة 4 3 D ا ( ، & و ، ( ا )د J 9ا نوg ا O " . , 73 د M)إ 7 أ !( $ و .( ا 7) $ 7 7; لو . 7) ( ا E $ اC و ، & * $ * ا ت زأ ، ن ) " ($g لQH & ق ,$9ا $ زدوو 1944 ، & 7 ء إ ?. * و ا ا قو c ) FMI ( و i * و ا k 3 ا ( او ء ) BIRD ( " فو ( ا k 3 *( ا ) Banque Mondiale ( ، نrE * "و S ا ت ,$ا ?. زدوو ن ) " ، )ا " 3 ا -) ط ر طإ S ) * ود يد J ا . نأ و 3) D ا ( ا ب ا ، ت ) ! ا\ 9ا و Uا تر @أ ة 'E و )ر M ا Z J( ا ( ا )د J 9ا .لو ا S (M

يد J 9ا z.M( ا نإ l S" ا * ( 9او ة ( ا ، G ن ر O ( ا G , ، ن ( )ر M ا ت9د 3( ا ) ; را 9او ، ي ا ( و ، تار (D 9ا و ا O و ، * و ا * ' ا را ا ، ( Q( ا -. ' ا ( ا . 2 و \)\ $ $ لQH & * و ا ير M ا م O ا ما "إ ت M ا ,$ا ) GATT ( م *E 1947 . ا M ـ ت ) GATT ( ھ ـ ;Uا * ـ وUا ف ـ ? ـ & ـ ا ( ـ ـ )\ .ـMـ Aا " General Agreement of Tariffs and Trade "

،

يأ ا ,$9ا (M ا ت ,) . 1 " ( : -" ا S ( ا ص ، 195 . 2 S3ط ، )ر ' Aا ، M ا E ( ا راد ، D ا 3> ا ،* و ا د J 9ا :ب !4 د ( ي M 1996 ، ص 125 .

22 و ةر M ا ، و & يد J 9ا X M ا ، فا طUا ةد ود ,$ا *ھ ، ت9د 3( ا O $ ة ( ا فا طUا ا b $ ! إ $ * ا لو ا & " )ر M ا . 1 و &( $ ,$9ا هCھ لو ا & " )ر M ا ت Q ا ' $ * ا ا ا . Q 4 O *E S $و ،ء Uا 35 م ! b, أ ،ةد 1965 @Q@ ) 3 ا لو ا X > 3. ة ) دا ( ) PED ( و : $†ا Uا ط ا *E ,$Q م ا ر طAا 7D( ) 2 • & و ا ةر M ا ) $ 7 ا د ا Vو ,) ا ,) . 3 • . )ر M ا تQ ( ا *E ,. /( ا لو ا & " \ ( ا م • ?. أ ة ,$9ا bJ h ; ، (M ا ,) ا لQH & ) ( ا ت9 ; *E 9إ ، ,) ا V \ ا ا ? إ ء M. ا ل " (M ا ,) ا ?. د ( 9ا ;ا c ,$9ا ! . bJ D ا . 4 7 أ & و - $ GEا ھأ ، b ( $ XM) * ا ئد 3( ا & (M ت M ا ,$ا ،فا طUا لو ا 73 & !" ما\ 9ا و !$ ا و ئد 3 @Q@ ? إ ق > ا ! ، ) " ? وUا و ا ط 4 *ھو ) La clause de la nation la plus favorisée (

ط 4 ،

ط ا . ( ا

) Clause de traitement national (

و

(' ا د ا O;

) La prohibition des restrictions quantitatives ( ، ع (. 3 " ! (ھU ا O k ذو .لوUا 7J, ا & * D ا h 3( ا *E k ذ !O ( # ( ا ت M ا ,$ا طو 4 & ت ( او ار\ او ت / ا ع > د 3 ا $ . و $ C ، ا لو ا تأ " ، $ ! J 7 ($ 9 ,$9ا نأ ? إ . ،لو ا هCھ X >( ت , 9ا ) و ( ا و ةر M . ة ( ا Uا ($g *E 9إ 1

Otmane BEKENNICHE : L’Algérie, le GATT et l’OMC, office des publications universitaires, Algérie, 2006, p 25. 2 ، و ا )د J 9ا ت Q ا :ﷲ ض & ; X )ز S3ط ، )ر ' Aا ، ا و 3>. Z , ا 2003 ص ، 223 . 3 ص ،-" ا S ( ا : 8ط 36 . 4 S ( ا :ب !4 د ( ي M -" ا ص ، 127 .

23 ) CNUCED ( م 1964 م ، ?. ق ,$9ا $ جاردإ ق ,$9ا *E . , ا . ( ا أ 3 ) Le principe du traitement préférentiel ( . 1 ? وUا z(/ ا ت9 M ا ت\ ($ h ; ،ت9 (@ ت M ا bE ، 2 ف $ * او ى J ا ت9 M ا " ، و ، (M ا د ا & ةر M ا ) $ ?. \ " b ; ،ل M( ا اCھ *E ا 3 $ أ ت9 M ا " Eو ( او 3 ( ا @QD ا ت9 M ا ى 3' ا ، 3 M ا ة ل > E إ ، ! E ( ا # ا 3> ا\ ( ' 7 $ ! rE ! إ ق > ا $ * ا S ا ( ا 3ط اC و ، ى J ا ت9 M ا را V ?. ! 3 * ا . اCھ ) ة HUا M ا ت , أ و يا VروU ( ، 7) Eأ *E ب ( " 1 ا ($g " 1994 73 & ! . S ا "و ، 117 ود ، ء "و ةر M . ( ا (O ( ا ء إ & S.> S !.( 1995 . 4 نإ ( ا ةر M ا (O ء إ M) ر J ا ا لد 3 ا XھC ، ك ھ و ة ب 3 أ ,$ ا اCھ ، ا & ذ '()و ، ( ا ةر M ا (O ? إ ت M هCھ :*.) ( ب 3 Uا 1 !$ا Hأ و ت ا :يو ھا "ا \ ، D ا 3> ا ، " ا ( ا 73 و و ا ةر M . ) M ا م O ا تو " ، " ا ة ; ا ت ارد S3ط ، 1997 ص ، 24 . 2 م ا ) " 8 1947 ر " 32 * آ ، ود م ت و ," 1949 لو ا د •." ! E ر ( ا 13 3( 3 & M ا هCھ ت ( ا ا .M r" ي ر $ ، ود 1950 م 7) Eأ ) V ? إ 1951 ، b( و 38 ت ا ) " 8 ، و ا ةر M ا ) $ *E 3V ا و * ا رد تدادزا نأ " ود *, & " 8 M" ي و 1956 ! E ك 4او 26 ر ( ا لو ا د •." ا ) " 8 M" ن .)د ، ود 26 ة , ا لQH ت و ود 1960 و 1961 يC ا ن .)د سQ ود ') Uا ر / ا )زو X ف 4 ?. b ( و M ا " ف $ * او ? وUا z(/ ا ت9 M ا هCھ ت\ ($ و . M ا د ا ح ا ?. \ " ى J ا ت9 .ل M( ا اCھ *E ا 3 $ b ; و ، (M ا د ا & ةر M ا ) $ و ا ت9د 3( ا : ( ا 3 ط 3 ز & b 3ط ، ا\M ا ،h; 3 ا .M ،ةر M . ( ا (O ( ا ? إ ةر M ا و ,) ا ل ; ا ,$9ا & 2007 ، ص 61 . 3 ا\ ( ' ت9 M ا هCھ 7 $ ،يا VوروUا و ط ،ي *E ى 3' ا ت9 M ا 7D( $ ت9 M ا را V ?. ! إ ق > ا $ * ا S ا ( ا 3ط اC و M ا ة ل > E إ ، ! E ( ا # ا 3> . ! " ا ى J ا ( ا و S ( ا : ( ا 3 ط 3 ز .ن " ا S 4 S3ط ، ا\M ا ، M ا ت 3>( ا نا )د ، D ا 3> ا ،ةر M . ( ا (O ( ا :X ظ , 2010 ، ص 25 .

24 • نأ ت M ا ,$ا 24 ا *E 30 لوUا &) $ 1947 " 8 M ، (M 3 $ ، b g ض JJ/ ا 1 E b 8> ( & E ھ ق D ) la Charte de la Havane ( . Eو b g( ا S" > ا اC! ق ,$9ا ، نأ ; لQH & * ! ا د ( 9ا ) l’adoption définitive ( E ھ ق D ( و ةر M ا (O ( ل , ا C , ا و ا و ق ) ) ةد ( ا &) او ا (ت M ا & . G أ 9إ ، ) ء إ ةر M ا (O و ا ، dEر X3 " ت )9 ا ة ( ا E ھ ق D ( ، نأ M " اCھ ق D ( ا ( ا . ا لد 3 ا & D أ ن E ھ ق D نrE ةر 4i و G . S ا *E 24 سر 1948 .اCھ ) ? إ - ) k ذ نأ 9إ ، • نأ ,$ا ت M ا 1947 b.ظ *E ,$ا Y 3 7'4 ، 2 z, ! z G أ ? (" ة ا ة ھ يa ا ! . قد J 3 ف ط & >. . . • نأ ت 1947 &'$ ، ود (O !) &') * "و J/4 ) la personnalité juridique ( ، )C , ا Uا b و ) le Secrétariat exécutif ( ، ز !M ا ا ا ; ا ، & ; *E * 3 ) ن ') نأ 7( ا ( ت ( 9ا ء @أ )د ا ، Eو . ةد ( &) او / ا ، ? إ k ذ ىدأ و د و م 7 D($ ى ( ا ?. .*( ا 4 ا اCھ S ) ( ? إ ت ر (( ا ة b * ا ر طإ *E ت M ا ، *,E تا ا b.$ * ا ?. Eا ( ا b($ ت M ا ,$ا ?. S ا تاء D ا (! E إ 1 S3ط ، ا\M ا ، ا ) ( ( ا راد ،ةر M . ( ا (O ( او ا\M ا : ( يو ،نو يداد c 2003 ص ، 60 . 2 ا b اذإ 9 ,$ ا ع & Y 3( ا 7' ةCE Z3J$ د M(" ! . S ا نrE ، S ا ھ . و p ا - @ و ا 3 $ * ا J او ! QH & ! Eا & . *E ، ا هCھ ; ك ھ b .* @ ف J & &) ا حQc : ن ا ار ! ا راد ،م ا * و ا S3ط ،ة ھ ا 3> ، " ا 2003 ص ، 193 . 3 ! . S ا $ * ا ة ھ (. لو ا 7Hاد *E J /( ا ت >. ا را إ ?. ل J ا G" J ) ءا إ ھ -) J ا ا >. ا وأ ، ) ا >. ا S و ا z ر أو ،ًاد , و ا z ر أ *ھ ت >. ا هCھو ) ?. ة ھ ( ا bJ اذإ ،ً ز9 ءا إ -) J ا ن ')و .لو ا 8. / *E ة ا )ر ا O . ً 3$ k ذو ، ھ ; و ا 7D( ن اذإ وأ ،-) J ا طا 4ا ?. b ,$ا b و , ( ا لو ا نإ ى Hأ ) >" b3@ اذإ وأ ،k ذ ط " }, ا S ة ھ ( ا ?. S و ن ') نأ *E ( ا لو ا ت " اذإ وأ ،-) J ا -;Q ا -) J ا ط " S ا ا G . ت أ ھ و و ,( ا ء @أ k ذ & ت 3 وأ !.D( d) ,$ @و & ةد ( 14 & E ,$ا ن ،تا ھ ( ا *E ة ( ( ا 23 ) 1969 * ا و \ ; b.Hد *E ذ , ا 27 & ) ) م 1980 & . &) ا حQc : S ( ا G , ص ، 194 . 4 S ( ا : ( يو ،نو يداد c G , ص ، 60 .

25 ? إ 3 M ا ت ,$9ا . ( ا " ةد ت > ، و ء , إ لوأ Z ? إ ا ت )9 ة ( ا م *E 1955 ! Z( h ; ، " ار\ ا تادرا ا 1 و ، ? إ اد ا . ( ا م ';Uا " D 9ا فو O Z $ ، & D أ ء , إ . * ا ! ا نإ !" b تاء D 9ا هCھ ، ن نأ 7( ( ا & ُ$ ه حور لو $ * ا م ';Uا ، D 9ا فو O ا &') * ا م ';Uا هCھ ھا ،اد E تاء , Aا ة D' ، * $ *E ا c ك ھ $ G أ Z 9ا تاء D ، هCھو ت ر (( ا .ھ ( ا ، ةرو " *ھ )ر M ا ا " ةر . !" ل ( ( ا *E ي ھ M ا 8 ا اCھ ء ت M. *, ظ ا 7./ ا و Z ا ا & ن ، U ر J و ا ةر M ا ) $ ر طإ E $ ةرو م ';U ' ($ D أ و 4أ ا c . 4 ھ تا او * g( ا ر طAا *E ر طإ ت ز ( ا ) $ . ( ا " ة ( Aا ـ ع ، ـ م O ا b. * و ا ير M ا 8 ' ) M)ر $ S تا ةر M ا ، ( ا و *E ق ا اCھ م *E 1986 يراز ا ($g( ا *E " * ا لد ، يC ا -.طأ ت و , يا Vوروأ ، 2 M ا هCھ فا ھأ & و \)\ $ م O ا * g( ا ، و ا ةر M ا ل M *E ( ا و S ا و ) ا & )\ - $ ، S S ا و ا ةر M ا م !, *E ، 7D ة ) ت9 M 7( ت / ا '.( ا ق ;و ) ', ا تار (D 9او . 3 * (@ " ت و ,( ا & تا ، S ا $ " ذ ( ، ?. ت ,$ا Uا يا Vورو *E 1 ا *E 15 7) Eأ 1994 \ ; b.Hدو ، C , ا *E 1 *,

1 _{Patrick LOVE, Ralph LATTIMORE : Le commerce international libre, équitable et ouvert ? , les essentiels}

de l’OCDE, OCDE, paris, 2009, p 94.

2 & ; 7 ! ،ن ( ،S)ز ا و . E D ا راد ،? وUا 3> ا ، ( ا ةر M ا (O :يوQ , ا 2006 ص ، 25 . 3 ص ،-" ا S ( ا : ( يو ،نو يداد c 29 .

26 1995 ، ، ود (O ھر 3 "و 1 ( ا ةر M ا (O \ ( $ J/ " S ( $و ماو " ( )ر 3 ا) نإ . (O ( ا هCھ ء إ & و ا ةر M ا ) ; ?. a ا G 3 لQH ت آ ق ا د J ا . ط ا 3 ت ا ( ھ S $و : c ق ا د # ا ھ > ) M ا * ا 3 . ا ه M$9ا )د J 9ا ة ا ?. و ا و ط ا ( ، G أ & 7. ق > و ا 7H $ ) l’intervention de l’Etat ( &'( ; ? دأ ? إ ، Z J ت آ ق ا ) Mécanismes du marché ( ، 2 نأ س أ ?. ةرد V و ا 7H ا ?. 7' " و ل E ق ا نأ 7 Eأ 7' " 7( ) ، نأ 9إ اCھ G ا ك $ O $ > Uا ق ا ت † )د J 9ا G .$ ، ة E &( ھ ! E و ا 7H $ ،د J 9ا *E E د ' 3' ا ، G$ !4 يC ا ت )9 ا ة ( ا م 1930 ، د D ا !" S ( $ * ا ( أ ا ا 3 . ا ، ء ME ا ا ح ن يد J 9ا \ ) John KEYNES ( ، ْنa" ) ا 7H ا Y ، د J 9ا \ , لQH & ( ا ا ، زl 7 ، * "و - 3>$ $ و ر Uا ?. " ا pJ ا (' ا . 3 ت "رUا *E ) 1940 ( ن ب . ( ا 3 @أ D ا ، & Z3cأ h ; .( 7 ( ا ، S و M $ا ا ?. ( ( $ ت )9 ا تأ 3E ، ) J ا ة ( ا ء " *E !$ار J ا ا " ) ( ا & (M ا ، ا و b ة ( ا ت )9 ا لQH & " >H ل 4ر " ، ( د 3 ا ر ( إ ةد A 1 م تا ھ ( ا ن ,$ا عو & D D ا ةد ( ا bE 1956 ' لو ا & ( " ! a" و ا (O ( ا

اCھ *O; و "ء Uا لو ا J/4 & ة\ ( J/4 ! و عو E و ر " S ( $ ،ة ھ > ا " ج ،م ا * و ا ن ا ئد 3 :ن >. " ( & .G , ا 3 V Eا (" 8) ا 1 ،S)ز او . ب ا نا )د ، S3ط ، ا\M ا 2002 ص ، 16 . 2 J ا ق ا ف ) d 3 ا ! 3) ا ا ل J$9ا & . &) ( او & 3 ا &'() يC ا ن '( ا G a" ، ً )د

Y"او ا b) و قا Uا b $ا ھد $و ل J$9ا 7 و ) " و . . ا هC!" . ( ا ت . ( ا S (M" ط ;Aا و أ ! b 3cأ Y E . قا أ S. ا d 3 ن نأ "و . ! " ($ ر H قا أو & ( ا > ا 7( $ قا

ق ا ر J نأ '() ( ، ر ?. () ن ' G أ ?. ق ا ر J$ &'() G . و ، 3 Uا ر > Uا ? إ ! 3" ل J$ا ?. ،& " و &) ،لو ا وأ ت ا وأ دا EUا & (M G أ ?. ا ص J/" ،d 3 *E 7 ا ، M ا ب 34 g ، M $ا 9او م !,( ا D) ا ) ا ةرادAا :يو ا حQc & . . S3ط ، )ر ' Aا 2000 ص ، 157 . 3 ت Q ا ،ﷲ ض & ; X )ز ا 9 )د J ص ،-" ا S ( ا ، و ا 59 .

27 "وروأ ب ا ! \ * ا k ذو " E لد ) ) ة 3 لا أ سوؤر 1.5 & ٪ #$ ا (* ( Aا * ا و S M $ ا ?. & "وروUا ةد ا Y >/ ا تار (D Q . 1 لو ا *E ة ( ( ا " آ *E ، ) Eأو b E ت >. ا Y >/ ا و يد J 9ا * ا 73 ھ "و ب ا أ ، " لQ 9ا ( ا E ، د M ا م ' ا 7H ا ر ! , وأ ) >" " & ى Ha ،ر ( 9ا ( تر Hا ') أ لود $Q ا k C ، 7H ا ) >$ لQH & . ( ا ت J ا ، b3M أ و هCھ نا .3 ا D) ; . ( ا " M)Aا # " S) ا * J ا ل . ، *E د $9ا * E ا ةد b $ .* ا ب\ ا و $ $a ) G ا 7H ا 73 & ) O z ر لر ) Karl MARX ( يC ا ، ى ) ق ا نأ يدg) # ? إ ا ، @أ و #! ا * ر ( ا 3 ; ? إ *E O ا E ا . J او تا " و Y3 " م *E 1943 ت !ظ ) O " ? إ \, ا م Uا " bond en avant) ( ل 3 &) زور نادور ) Paul ROSENSTEIN-RODAN ( ، * ا $ *E ھ\)\ $ م 1958 ) O لQH & " M $ا ا نزا ( ا ( ا " ن (4 ! ت 3 أ ) HIRSCHMAN Albert ( ، 2 ت أ h ; ت ) O ا هCھ ، لو ا 7H $ ةرو ?. س أ ?. ق ا نأ '() 9 G ن ( -فو ظ 7ظ *E $ا -. ) ار >$ 3 b Eد S ا ( ا هCھ و /)ر ا " ) ', ا ،نا .3 ا & D' ( 9 ا نا .3 ا ، ? إ * 3$ #! 7H ا \)\ $ 7 أ & يد J 9ا ( ا . 4 G . و ، نأ };Q 7H ا و * ا 3 . ا ه M$9ا ، ا D ن ' ) ن 3 )و ن '( او ن \ ا *E 7H ا ?. ا 3 . ا ? >$ نأ 73 ، ، & ءا "ا ت ا تا ) 1970 .( 1 ا *( ا يد J 9ا م O ا : ( ا 3 X.>( ا 3 ط ،ة ھ ا ، " ا 7 ا (M ، ) M S3 2003 ص ، 128 .

2 _{Abraham Yao GADJI: Op.Cit, p 63.}

3 ﷲ ض & ; X )ز ، )ر ' Aا ، M ا E ( ا راد ،* و ا د J 9ا : ط S3 1992 ص ، 58 . 4

28 ا O تأ " ،7 ا ة نا .3 ا & ) ا *E & *./ ا 7H ا ت (D ا تا ت\ ($و 1980 ت ا و 1990 " )د J ا ت ;Qcr ) les réformes économiques ( 7 أ & لا 3 ا 7H ا ق ا ت „" ، Uا أ ب 3 ةر 3( ا ت ;Qci د $ ا 3 . ا )د J 9ا 7( ء ? إ و " ا م O O ا ! & م O ه ! ) ن يC ا ء D ا ? إ و ، ق ا ى Hأ ! & . ت !4 لو ا ا ى HUا ى .$ ة ;ا D $ (M ا ) ( ا لQ;إو تادرا ا * J ا ( ا اC و ، ى )و d " & )د J 9ا نأ ا تQH Uا *E ر ن ! ( V # ، E ,$ ( ا (M ا \ ا ، ? إ تدأ ر !ظ c V M ة , ا ر أ ع ,$را و S يC ا ( ا O ا ر >$ 9ا ض ,/ او ي ا ر Hد و S M $ تار (D 9ا M ( ا V اذإو ، هC! ن # ا @a$ ،& نrE ? دUا ا ر l ) Les salaires minimum ( 74أ 8 ظ ا ة ; & دازو ةاو ( ا م ، ع ,$را نأ ( اC ا دا ( ا ر أ ?. و ,( ا X ا او ار\ ا تارد J ا & را\( ا Y3;أ و Hأ ار\ ا Aا ةد )ز E ، ت !ظ X ا *E 7H ا اCھ Hاوأ ت ا ) 1960 ( ، ىدأ ( ) ت 3 ا تا *E Y, ا ر أ ع ,$را 1970 ( ، و ر ھ $ هQ$ يC ا ا لد 3 ا ت9 ا 9ا وUا دا (. ير M ر / ا ن ) ا ةد )زو ت (D ا *E ) 1980 ( ، ? إ 7 E ت M $ا 9ا ا .H ( و ا 7H $) . 1 *E b ا ا "إو و D أ ن '$ نأ نا .3 ا S ( ?. "9 ن يC ا ، ا O يد J 9ا م O ا 7ظ *E را 9ا م ، ف !" ر ' "9ا SEدو G $ ? إ > Uا ، ) b.ظ Y>/( ا د J 9ا تاذ لو ا ' ( وأ " م O ، و ا 7H $ ك ھو k ذ ر " & ، ل " ، d " نأ ا نا .3 ا نأ b > ا $ ز 3 3 " & و ا E ، و " M ا )ر ' QD نا ) $ ، D) ا J ا لو ا & ; نا 3 $ ، Vر 8 $ م و ا 7H $ . ھد J ا *E 2 1 :ﷲ ض & ; X )ز د J 9ا ص ،-" ا S ( ا ،* و ا 56 . 2 ص ،-" ا S ( ا : ( ا 3 X.>( ا 3 130 .

29 ى Hأ ; & ، نأ و 3) ر J أ ا لد 3 ا و ا > ا ق ا *E ا * يد J 9او X ( ا ، ح ا ر > ق ا ?. ا ح , 9او ، " M ق ا نأ -./) E ( ا ، ھرو " * ا \, $ ?. SEر E ، Aا ?. ة ( ( ا نا .3 ا *, د J ا ق ا ، ما\ إ ) & M ( ا ةء ,'" 7( ا ?. و 8 ' ا d,H ، -) ط & ! إ ةد )ز (. b $أ c , ا k C . 1 ي )g( 3 3E 9 ، و ا ةر M ا ) $ *.($ ق ا ى تارا ج Aا ، ?. \ , ا نrE SEر ،d,/ ) Aا ?. و k ذ z' ، و ا Z ا نrE SE $ ? إ & h 3 ا 7H ا ، د , ا ? إ SE $ ( ، و و ا ن '$ *ھ ( ا (D ج إ *E ا ت g( ا ، SEاو ا نrE طا و 3 او ا ، ةدارإ Y3 $ هCھ * وg ت ا !D " *E Aا & . 2 هCھ 7 #M ا ا 3 . ا ، ?. ت J ا م O Y>/( ا د J 9ا ، و G" b Eد ? إ ،ق ا د J ا و ت ار Eو !" م z ي , ) Jeffrey SACHS ( و ور أ راو ) Andrew WARNER ( ، & & )د J ا (ھو " در Eر ھ ! . " و ا ( ، نrE G ا * ا 3 . ا يد J 9ا د ) ، 7' " 3 ة $و ، تادا )Aا ( و ةد )ز ، Aا و S k ذ ، ! ارد نrE ُ$ !O نأ C , $ ?. ( ا ت ا G$اذ ; *E ق ا ، z E ( ا ن ( نأ ( ، هCھ 9 ت ار ا 3 $ ' إ - $ يد J 9ا ( ا ، لQH & ق ط .ى Hأ 3 *E &' و * ) )إ ق يد J ا @a G ، لQH & G . &( ! و ', ا ) M ا * ا 3 . ا يU &'() 9 ، ة ا ت9 M & ل M & بو ! ا .ق ا ى * "و 9 ط ا ت ا فا ھU &'() ت9 9او )د J 9ا .Hا ا ت اC و ) (; 2 3 ا ، ! " p./ ا & ى ق ا د J ا . 1 ص ،-" ا S ( ا :ب !4 د ( ي M 201 .

2 _{Abraham Yao GADJI : Op.Cit, p 66.}

3 ت Q ا :ﷲ ض & ; X )ز ا 9 )د J ص ،-" ا S ( ا ، و ا 116 .

30 نإ ء 3 ا Aا * ) ) ( ! ق ا د J ا ، ? إ () ، 3) $ ا لود 7 E اC! 9ا ر J ) M ا * ا 3 . ا ( ) ضا Eا ?. ا لد 3 ا نأ ، ه E ا -يد J 9ا نا .3. 73 $ * ا ? إ $و اCھ ه M$9ا . و و 3) ، نأ ة ) M ا ا 3 . ا ?. M" ت و * ا ضرUا ، k ذ g$ و ،- " اذإ نأ b3@ ا لو ا تد , ا & 3 ; ? إ ةر M ا ) $ و ا &(E ، Z ا ا ، نأ ) $ و ا ةر M ا SM4 Q E نا .3 ا *E ( ا ا و ، ! Z( كار " 7H ا ت ) ( ا نا .3 ا *E ? ; وأ ن ( " م ا لو . * ( 9ا ،ة , ا G أ 9إ و ?. ،k ذ & z' ا تدأ ,$ ? إ و ا ةر M ا ةاو ( ا م 7Hاد ا نا .3 ا . 1

) 3 ( ا )ر M ا # ا نإ *E ا نا .3 ا ) PED ( ى ?. &) ا & ( ا ، S ضر $ س (; *E ا لد 3 " &)د ( ا . و ا ةر M ا Eو ) ( ا و ةر M . ة ( ا Uا ($g ) CNUCED ( م 2002 ةر M ا ل ; ( او ، نrE د لود & 7 . ق 4 ق 4 ب و آ ، 2 b > ا & !$ارد c S) $و ةد )ز S. ا J( ا ) produits manufacturés ( و ! J; ةد )ز *E ( ا ةر M ا ، *E ،7" ( ا نrE ا ( 7 Uا نا .3 ا ) PMA ( و ا نا .3 ا ) PED ( ى HUا ، ( $ * ا ) J$ ?. وUا ت M ( ا ، ت E *E ! J; .ق ا 3 " ( ا و ةر M . ة ( ا Uا ($g( ) CNUCED ( ، ق ط نrE ر نا .3 ا م O ا *E ا فا طUا د ( ا ير M ا و ا A ة ( ( ا ت .c & " ر / ا ةر M ا > Uاو .Hا ا )د J 9ا ) ; ارود X .$ ، " |)ر ا )و 9 أ S > Y E قا Uا ?. د ( 9ا E زQ ا \Eا ا -7 '$ زا $ D أ 1 ) Eو Uا # " * ( Aا ة ( ا ( . م ) 3 ا 1999 b.cو ، 7H ا *E ة M, ا & " 20 & ٪ ن ' ا ن ) &)C ا ? Vأ *E و نا .3 ا 20 & ٪ ن ) &)C ا س ا ا E نا .3 ا 4أ *E 74 -1 م *E 1997 ، 60 -1 م *E 1990 و 30 -1 م 1960 . 60 & ٪ ( ر . • 3 ا ( ا نا .3 ا ن ' 7( ) *( ا 7H ا & ; *E ، نأ 3.5 ( ر . ن ' & 7H ا تاذ نا .3 ا d,/ ( ا ! 20 .٪ 2 ص ،-" ا S ( ا : 8ط 41 .

31 -.Hو 7 ,$ *' )د ( او ر / ا ةر M ا & " " . 1 G ا $ 3 Vو قا Uا ت ,Hإ ) Des défaillances ( ، و &'() A ق ا ت ,H نأ ھ $ ? ; *E ,$ 2 3 ا زUا ق > ا ھو ;9 G إ . 2 ا d # ? _7% و ط ا @! ت & ا ھ : + c ( ا تد $ ) La mondialisation ( ," 7 3ـ ت ا ـ ط ا ) Les sociétés transnationales ( ، 3 E & ا & . ( م O و ا )د J 9ا ت Q ا ت او ط ا 3 ?. &( !$ ر (D 9ا و ةر M او ج Aا د J 9ا *E *( ا ا ج ا 7' $ k C" *ھو ، 4 3( ةر M ا ) . و ا 4 3 ت ا ط ا ، ة ( ا Uا ! . -.>$ ( ، b ! أ Z ھ ( إو ود & D أ ! ا أ سوؤر k. () ت 4 * ) ا *E عو E ! ت 4 & -Eو 7( $و لو ا M $ا 9ا ،مUا ا ھد $ * ا M$ * ا ة ط ا " D(" 3 $ ا تد $ و ، ,. /( ا ا أ 4 3( ا *3 Uا ر (D 9ا ھءارو 8)ر ط ا 3 ت " c / ا ، ! 3 Uا ت .>J( ا د ا O -.>) d 3 E 3 Uا ت ا ! . ةد ت ا وأ ت M ا . و ا ت ا وأ 5 b ة ( ا Uا ء r" M " ت M ا ةد ت ا 8) $ ، و " ( $ ! . b .طأ " طو 3 4 ! أ ?. ! E و : " 7( ) يد J ا ن يأ 7' ا ن )أ ، D أ وأ &) ." *E 7( $ )د J ا ت (M وأ ;او ." & D أ *E Oُ ءا و !ط G E سر ($ يC ا .3 ا *E وأ ! ط *E ءا هC/ $ يC ا * ا 1 ( ا و ةر M . ة ( ا Uا ($g ل ; ) $ : ةر M ا ( او 2002 ،ة ( ا Uا ، كر ) 8 و ، 2002 ص ، 31 .

2 _{Abraham Yao GADJI: Op.Cit, p 71.}

3 ،ة ھ ا ،& Uا راد ، J ا ت ) $ و ( ا :ةر ( & ; D" ط S3 2000 ص ، 27 . 4

Abraham Yao GADJI: Ibid, p 73.

5 ( M) H ،?. 3 ا Uا : رود ر (D 9ا *3 Uا ص / ا د *E 4 3( ا ةر ا ' ا ، " ا دQ3. .M د ا ، " نوg4 79 ، J ، *E S3ط 3( 3 1994 ص ، 138 .

32 ( M وأ ةد , ! إ " . 1 ا Uا ءا 3H 8) $ لا\) 9 k ذ & V ا ?. و ة ( .د Vو ( أ ( او ةر M . ة ( ا Uا ($g ) CNUCED ( ، E ف هCھ ت ا ?. ! أ k.$ ت g( ا تاذ g ( ا ةدو ( ا و وأ V ةدو ( ا * ا 8 a $ & ا مUا و ! و E 3 Uا E مUا *ھ ' ( ا ل cl / ( ا *E ج Aا *E جر / ا . أ ع , ا *3 Uا ك .(( ا . وأ \ ، !E g( ا تاذ g ( ا و ةدو ( ا وأ V ةدو ( ا ، * ا و ا ھ * او , ( ا k. ($ ! E 4 &ط ا مUا J; Z $ ! -; ر ( ا *E ادAا ةر . * " 8) $ &'() ط ا 3 ا ، 2 * ا g( ا ! أ ?. ? إ ? $ O $ !; "رأ ، ت .( " م ا لQH & جر / ا *E ، & و لQH ع $ ! J و ا $ ! أ & ; *E ، ض تا @a . ,. / طو !Eا ھأ ? إ O " ، 3 $ ا D تاودأ ت ا هCھ يد J 9ا لQ Q تاءQ إ و نا .3 ا ا ، و & !$ لQH ( ا ض $ 3 V ةد ا نا .3 ا d " ، ة HUا هCھ &'$ اذإ ، ما\ 9ا ?. ة 3M " ت ! او )د J 9ا ( ا & .cUا نا .3 ا هC! ت ا . 3 1

،ة ( ا Uا ،ا ' Aا *E ء Uا لو ا *E ط ا 3 ت ا : آ *" ( 9او )د J 9ا M. ا ،كر ) 2005 ص ، 3 . 2 ت .>J ة " ت ا هCھ 8c $ *E ھ J; &'() " ت M ا ةد " ،" ود " ،" " ( " وأ 3 ." ط ا م !,( ا اCھ & 3 . ! ا / ا &'() ت .>J( ا هCھ & ة ;او 7 و

&' و " Z.>J 3 4 " طو & G ) '$ $ يC ا ھ ا & .ة ( ا Uا 73 S ( ا : آ *" ( 9او )د J 9ا M S ( او " ا ن . 3 & ا\$ ح , 9ا ا ، ) EUا نا .3 ا *E * ? إ ىدأ يC او ، "\ ا )د ا ت > . ط ,( ا J/J/ ا S )د J 9ا ء " !' ا 7D ،ت9 J$9ا ه ( ا نأ ( ،Y, او . ھ دا أ د و & ط ا 3 ت ا *E " ا ت > ا هCھ او M $ا 9ا ر / ي ا ،يد J 9ا ح , 9ا 7 أ & X c رود ) $ ط ا 3 ت ا ، h ; نأ ر ' ;9ا ا سر (( ا -.>( ا G3 ت > ا هCھ *E ت ا 73 & ، ط ا 3 S ?E ) ةرد 3( ا حور * ا ة ا ?. ةرو " ي > $ ر Hا ) ; ا & )د J 9ا ء & .& )ر M او ( 9او )د J 9ا M. ا ص ،G , S ( ا : آ *" 7 .

33 & h 3 ا نإ ?J أ &'( X ' ، ھ د و X3 ا ت 3 ط ا ، & و نأ 7( ( ا ُ$ . ار ت ا هCھ > أ X3 و h 3$ 9 و E ، ا ?. Z" *E لوUا م ( ا ( إ و * ا $ Z ($و ) وUا ا .J( ا . ةر 4Aا ر M$ ، نأ S(M$ )د J 9ا ة ا G$ وأ * ا ط ا 3 ت ا ، &'() ن ') نأ . ئد 3 X3 " d) E ( ا ة ا ) les principes de la libre concurrence ( 1 )أو ) ! * و ا يد J 9ا م O ا و ت 3.> ( " G ! ا ، 2 3 ا ءارو X3 ا ھو ة ) ا " ا > أ ?. ت ا هCھ ا 7 أ & ، >H & 7 . و *2 3 ا ر ھ ا Q ا O $ & " ةر M ا . 2 3 او 2 & h 3 ا نإ E ا ةر ا ةد )ز SEرو Aا ى ?. 3 ت ا ط ا ، ي ھ أ *E لد 3 ا ل ( أ ، ا & h 3 او *$a) )د J 9ا ةء ,' ا & - 3>$ ) O 3 ا ة\ ( ا ) la théorie des avantages comparatifs ( . S ا ا *E X ;و ، ) O 3 ا ة\ ( ا ، نrE لد 3 ا ا يدg) ? إ نا .3. * و ا pJ/ ا ، *E ت Aا ود 7' 3 " ا ةء ,' ا تاذ ، أ 7( . * و ا ا E G a و 3 *Eا S)ز $ ج Aا 7 ا ، * ا $ د J; )د J 9ا > Uا ." 7' X ; ةء ,' ا . ،اC'ھو ج Aا نrE S او ق > ?. لQH ر ( 9ا ، SEد " "وروUا لو ? إ ة ) قا أ Z E S) $و &) ( ا رد J ، & ا -) ط & ج إ لو ا ا ، " ة ( ( ا ، م / ا دا (. . 3 و م ودر ')ر ,)د ) O 3 ا ة\ ( ا *E * ا د J 9ا ئد 3 G" و ،X ا ا ? إ !/)ر $ د ) h ; ن ا ، & D ا & -;9 b و *E ھ ) >$ ف ط ن 7 ترا . Eو ، ) O ا هC! .3 ا ن اذإ \ ( ) أ & ب .3 ا *E c و تار ا ھ ب .3 ا 7 Eأ & .3 ا ،ت ( ا c *E أ .J &(E 1 نإ *E 3V ا ت E J$ حQcإ اC و ط ا 3 ت ا فو O ا 2 !$ E (. ة ا b ( M. ت ا ط ا 3 " ا ة ( ا l " ت ا ك . ا و S ط ا 3 . ك . ا ا و ? إ ( ءا\ أ : 3) ا فا ھUاو ؛ و 8)ر ا ؛- 3> ا ق > > أ ط ا 3 ت ا ، . 3 ت ا ط ا نو ا ؛ * و ا * ' ا ، - 3>$ .ك . ا و !( ا & نأ ? إ ةر 4Aا b و ( ا ,$ا &' و M & .ءار†ا *E -Eا -" ا S ( ا : آ *" ( 9او )د J 9ا M. ا ص ، 7 .

2 _{Abraham Yao GADJI: Op.Cit, p p 73, 74.}

3

34 ،& و ا & 7 أ و ا pJ/ $ نأ *E ج إ *E ب و او ،تار ا ج إ لد 3$ ) نأو ،ت ( ا (!$ M 1 ، .&) .3 ا & " * . ا &) 3 ا م !, ? إ اد ا 2 & G أ و 3)و Y $ نأ S ( ا V ط ا 3 ت ا 7 أ & ) (; 2 3 ا 2 3 ا 3 $ يد J ا S " X ' - ) ، ! . ت . ن ط ا 3 ت M ا ,$ا ر !ظ *E 3 رود ، ء إ @ (O ـ ( ا ةر M ا ـ م 1994 ، ھد ! لQH & ـ A ة D' ا ـ هCھ $و ، (O ( ا قا Uا ) $ !Eا ھأ -( ا ةر M او .

+ ا ع R ا

:

و

7 ا ةر ' ا _

ير ' ا م _ ا 1017%

و ا

- $ ا لد 3 ا ) )إ ر J ا " ( ا ةر M ا (O ء r ، •.3) * ا ! E لو ا د * ا b ا *E 159 ود . ب . أ نإ ا ،ةرادAا ، O و * ا (O ( ا هCھ ر طإ *E ، !Oُ) ح " م O ا نأ فا طUا د ( ا ير M ا ?. ز\ ) * g( ا ى ( ا *( O ا وأ Y E ، ( إو G " ط لQH & ض ُE مر J ا ي\ ( او 7 ?. ا لود 3) $ . 3 نإ م O ا فا طUا د ( ا ير M ا Uا ئد 3( ا ?. a ا ةد r" ز\ $ ةر M ا و (M ا ,) . ا ,$9ا ! . ت أ * ا ) ت M ا ( & ! ( k ذ و ، *E (ھأ . و ا )ر M ا ت9د 3( ا ) ; M$ ت و ,( ا & -D3 ا ت * ا 9 M تا S3 ى ?. ا ) ن و ا ةر M . ن و ت / ا *E ةر M ا (ھو ، ق ; .ةر M " .J ( ا ) ', ا '.( ا 1

OMC: un commerce ouvert sur l’avenir, 2ème éd, Genève, juillet, 2001, p.9.

2 ت Q ا :ﷲ ض & ; X )ز ا 9 )د J ص ،-" ا S ( ا ، و ا 25 .

35 :bوأ Hو R ا ر ط]ا و _ ا F ا ? _ ةر M ا (O نإ ( ا ود (O *ھ \ ( $ ة\! a" !" c H J/ "و ، *E * ا ھ S ) 8 ) ا ) ( ، ! *( ق > &( $و 7 ت ,$9ا فا طUا ةد ( ا *E ( ا 1 ا *E 15 7) Eأ 1994 ، نأ ( ? إ م ( 9ا ,$ا ء إ ( ا ةر M ا (O م\. ) م ( 9ا ? إ ,$9ا .J ا تاذ ت ةر M ا (O ( ( ا . هCھ 7 ,$9ا فا طUا ةد ( ا ت ! ة ?. \. ء أ ةر M ا (O ( ا ؛ اCھ * ) هCھ ك ! ا نأ D) م ';Uا م أ عا\ ت ز ( ا ) $ 2 ھ * ا اC! b2 أ ض ا *E ر طإ ( ا ةر M ا (O . E إ ? إ ا ! أ ; ا ق > O )ر M ا ت Q ا ود $ ( ا ةر M ا (O ر طإ ا ( اد ت و ,(. )ر M ا و ا . أ 7 ا ةر ' ا _ ھ 7 أ & ! (! ز M إ ( ا ةر M ا (O ( $ ، ?. 7 ھ , ظو ) Des structures fonctionnelles ( *E 7D( $ ، ،يراز ا ($g( ا ) $ 2 ھ ،م ا z.M( ا ت ز ( ا ا و ، )ر M ا ت ا . و ق > ا :ز M)r" ! إ 1 -%e ا يراز ا ) La Conférence ministérielle ( 3 ) .D( وأ ءارزو & ن ' ) ، (O (. ا 2 ! ا z.M( ا اCھ لو ا S ( & & و . !" ء Uا ،7 Uا ?. & 7 ة يراز ا z.M( ا S( M) 1 E يراز ا ($g( . ا 2 ! ا ھ ( ا ةر M ا (O ( ، ھو يو ) فا طUا ($g ى ?. ت ,$9ا . ( ا و ا 2 3 " ، و اذإ ا ($g M ;او ا ل M *E و ا ةر M E ل M *, .Hا ( ا تا ($g( ا & ) ا ك ھ 2 3 ا h ; $ تا ($g & ) ا فا طUا ا لQH . 2

1 _{Otmane BEKENNICHE: Op.Cit, p 63.}

2

36 2 م 7 ا B?' ا ) Le Conseil général ( G ھ ) * ا 8 ظ " م ) و ،ء Uا S ( *.D( & 8 a ) ($g( ا .ةرو ا S( M) و ، (O ( ا م !( * ا C , ا ?. فا 4Aا ? ) و ،يراز ا م ! ? ) G rE k ذ ? إ E A " ء Uا لو . )ر M ا ت ا ا م ! و ت ز ( ا dE 2 ھ . 1 3 -7 ا \ ھ 0ر ' ا ت ا ) L’Organe d’examen des politiques

commerciales ( ) $ ز ! X ? إ ةر M . ( ا (O (. ة\! Uا ھأ & 2 ! ا هCھ 3 $ ,J" ء Uا لو . )ر M ا ت ا ا ض b2 أ و ت ز ( ا ذإ ، E , ا أ 3(" ما\ 9ا ?. (O ( " ء Uا لو ا S M $ 7 أ & k ذو ، )رود ا ( " م $ ء Uا لو ا 8. /( )ر M ا ت . )رو ا ، 2 و ا ( ا هCھ $ 7 Uا لو . تا b و ا لو . تا S"رأ 7 و ( ا لو . & 7 .ا ( 3 !E & " S(M) S ( & & .D( *E ء Uا لو ا ( ا ةر M ا (O ، h ; $ ا z.M( ا !2 ) c H ق E ف ?. م )ر M ا ت ا ا . 4 V 3>. k ذ S ) و ا ( " م . \ ا ة ( ا *E تو ,$ ك ھ نأ };Q تار >$ & ه ! $ 7ظ *E ا ( 7 Uا و ا لو ا ت )د J 9 ة ( ا .ل طأ ز ة E ! ح E ، 3 و ة ) تQ) $و 1 ص ،-" ا S ( ا :X ظ , 65 . 2

Abraham Yao GADJI: Op.Cit, p 95.

3 ،-" ا S ( ا : ( يو ،نو يداد c ص

70 .

37

4

ت !ز ا 0 % \ ھ

) L’Organe de règlement des différends (ORD ت ز ( ا ) $ ز ! نإ & ;او تا\ ( ز "أ ةر M ا (O ( ا ، 1 E ! م ھ ر ' "ا م O ا *E ،فا طUا د ( ا ير M ا ) & 8 a لو ا S ( *.D( 7( ) .ء Uا ت ز ( ا ) $ ز ! 3 ا ?. و C , $ E ) ا تاءا إ *E S ( ( ا ةر M ا (O ت ,$ا & ةرد J ا تارا ا C , $ ? إ E إ (O ( ا ةر M ا ) و ،ر طAا اCھ &( & > ا م أ ف 2 9ا 2 ھ 3 $ h ; ، ا تارا G ةرد J ا )ر 3 إ E ،ء Uا لو . \. و Q &'() ء إ يأ ر J) را & 9إ ف 2 9ا 2 ھ را " ع ( A " & ت ز ( ا ) $ 2 ھ . ت ز ( ا ) $ ز ! نإ Eو ةد (. 2.3 & ھ , ا ة C 7' ) ا J أ & Uا E *E ر طإ فا طUا د ( ا ير M ا م O ا ، G أ 9إ 7D() & ة ;او ?. ت EQ H9ا ا ا ا ى & " ) $ و ا ةر M ا . 2 3 ا ) (;و ةر 4Aا ر M$ *E G أ ? إ عا\ م ; & " م ';أ & '; يأ (O ,$ا ( ا ةر M ا و ق ,$ا *E '; ير M$ فا طUا د نrE ، * D ا ?. ( ) لوUا 3 ) h ; لوUا ' ا م ن ' ا 3 )و * D ا .ص H ن أ 3( ا اCھ G - 3>$ | ار * ط ا ن ا *E و ; *ھ & " ضر $ د و ة c H و ة ق , E c / ا ة ا . 2 جذ ( ا ھر 3 ا ? إ E إ * g( ا ، ةرادإو O )ر M ا ت Q ا و ا ( ا ةر M ا (O 3 $ ، ' )ر M ا ت و ,(. & " لو ا ء Uا . ب 0ر '% ت Hو R ?! ^?C0 d # لو ا ( ا ةر M ا (O نإ ةد ( ا X (" 3 . 2 ق ,$ا & ! إ ى b ت و ,(. نa " ! أ & " ( E فا طUا ةد ( ا )ر M ا !$ Q و ، نأ ! '()

1 _{Patrick lOVE, Ralph LATTIMORE: Op.Cit, p 99.}

2

38 " D(" )أ ن '$ ' & ى Hأ عا U ت و ,( ا k C و C , هCھ # ت و ,( ا . 1 و رو " 6 لود ة b"أد ، ( ا ةر M ا (O ء إ ?. تا ( ا لو ا & !(O ) PD ( )راز ا ت ( 9ا لQH & ?. ل Hدإ ت ة ) ، 2 3 ا و ةر M ا ت ( ا هCھ ھأ & " & و ، & " Y" ا ? إ * " k ذو .ةر M ا ?. @g$ 2 " تارا ذ /$ا م و ، ( ا و 2 3 ا و و ا ةر M ا 2 7Hاد M ء إ $ ( ا ةر M ا (O ، ت و ,( ا M." bE قQطإ & وg *ھو ، )ر M ا تارو ( ا ! ا ) ا ل ; دا ( ا فا ھUاو ! $ و ، ? . $ ت و ,( ا M & )ر $ ن M. ا ء ؤر قا أ ? إ ذ , ا ل ; ا ،ت / ا ، ار\ ا ، ار\ ا V ت M ( 7 ! $ ةر M ا ،ةر M ا و ( ا ةر M او ، 2 3 او ُ$ )ر ا هCھ ; !O م ا م وأ م ا *E . ) ا هCھ $ ) ا O $ ت ( 9ا & ا . . )راز .3 ( ا ت و ,( . b33 $ ت ( 9ا هCھ *E تاد ا ،ت و ,(. ة D !(ھأ ب V E , ا د 3 او . 3) $ ا نا .3 ا S ( 3 @a $ ة " ضو , ا .( لو ا Z J(" ى Uا b 3cأ * ا ?. ةد ةد ،ت و ,( ا ت9 *E ة . و ?( $ M ا" "ءا / ا ) Green Round ( وأ " "ءا / ا ف ا ) Chambres Verte ( ، و *ھ & دو د ! ? ) ة c ف V "ءارآ -Eا $" 7' ?. ھ , . & ( M( ا ،د E ا S ( و E . z ءا / ا ( ا ةر M ا (O *E *( ر د و ، b و آ *E ر ُ 7( k ذ S و ، (O ( ا ھد و b E ، 3 J ا تارا ا ذ /$ا *E ; رود ! Z3cأ ? ; ت و , *E ( ا ةر M ا ) $ . 4 نا .3 ا d 3 3 " ا ، 9 &'() ضو , ا ( ا ةر M ا (O *E ( G . ن ل ا ر طإ *E ت M ا ,$ا ى M$ h ; ، & " ت و ,( ا لو ا ا ، M ض , ! ?. فا طUا S ( 3 نود . ت ر (( ا هCھ 7D ، 9

1_{Abraham Yao GADJI: Op.Cit, p 100.}

2 ص ،-" ا S ( ا : ( يو ،نو يداد c 66 . 3 S ( ا : ( يو ،نو يداد c ص ،G , 58 . 4