ﻲﻣھارﺑ ،دﻣﺣﻣ
،
روﺻﻧﻣ ،دﻣﺣأ ﺎﺑ
.
ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ىدﻟ ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻا
:
مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ ﺔﯾﻻوﻟ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﻌﻟﺎطﻣﻠﻟ ﺔﯾﺳﯾﺋرﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا
"
ﻲﺳﯾﻣﺣﻠﺑ يﻻوﻣ
"
ﺎﺟذوﻣﻧأ
/
دﻣﺣﻣ ﻲﻣھارﺑ
،
روﺻﻧﻣ دﻣﺣأ ﺎﺑ
؛
فارﺷإ
أ
.
ﺔﯾدﺎﻧ يدﻣﺣﻣ
.
مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ
:
ﺔﻌﻣﺎﺟ
مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ
،
2018
ص
123
.
لﻣﻌﻟا اذﻫ زﺎﺟﻧﻹ ﺎﻧﻘﯾﻓوﺗ ﻰﻠﻋ ارﯾﺛﻛ ادﻣﺣ ﷲا دﻣﺣأ ﷲا رﻛﺷﯾ مﻟ سﺎﻧﻟا رﻛﺷﯾ مﻟ نﻣ بﺎﺑ نﻣو ﷲا ﺎﻣﻬظﻔﺣ نﯾﻣﯾرﻛﻟا نﯾدﻟاوﻠﻟ رﻛﺷﻟا لﯾزﺟﺑ مدﻘﺗﺄﻓ ﺔﻣﯾﻘﻟا ﺎﻬﺗادﺎﺷرإ ﻰﻠﻋ ﺔﻓرﺷﻣﻟا ةذﺎﺗﺳﻷا رﻛﺷأ نأ ﻻإ ﻲﻧﻌﺳﯾ ﻻ ﺎﻣﻛ ةرﺗﻓ ﺔﻠﯾط ﺎﻧﻌﻣ ﺎﻫرﺑﺻ ﻰﻠﻋو ﺎﻧﺗﺳارد ةذﺗﺎﺳأ ﻊﯾﻣﺟ ﻰﻠﻋو قﯾﺛوﺗﻟاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ لﻣﻌﻟا اذﻫ ءﺎﻬﻧإ ﻲﻓ ﻲﻧدﻋﺎﺳ نﻣ لﻛو رﺗﺳﺎﻣ ﺔﯾﻧﺎﺛ ﺔﻧﺳ ﺔﺑﻠط ﻲﺋﻼﻣزو ﻲﺗﻼﯾﻣز ﻰﻟإ نﺎﻧﺗﻣﻻاو رﯾدﻘﺗﻟا لﻛو قﯾﺛوﺗﻟاو ﺔﺛﯾدﺣﻟا ﺔﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ سﯾدﺎﺑ نﺑ دﯾﻣﺣﻟا دﺑﻋ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﺑﺗﻛﻣ لﺎﻣﻋ ﻊﯾﻣﺟ ﻰﻟإ رﻛﺷﻟﺎﺑ مدﻘﺗأ ﺎﻣﻛ .
نﻣﺣرﻟا ﺎﻣﻬﯾﻓ لﺎﻗ نﻣ ﻰﻟإ ﻊﺿاوﺗﻣﻟا ﻲﻠﻣﻋو يدﻬﺟ ةرﻣﺛ يدﻫأ " : حﺎﻧﺟ ﺎﻣﻬﻟ ضﻔﺧاو ارﯾﻐﺻ ﻲﻧﺎﯾﺑر ﺎﻣﻛ ﺎﻣﻬﻣﺣرا ﻲﺑر لﻗو ﺔﻣﺣرﻟا نﻣ لذﻟا " ﺔﯾﻵا ءارﺳﻹا 24 ﻰﻟإ ﻲﺳاردﻟا يراوﺷﻣو ﻲﺗﺎﯾﺣ ﻲﻓ ﻲﻧﺗدﻧﺎﺳ ﺎﻣﻟﺎط ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻟﺎﻐﻟا ﻲﻣأ ﻲﻧﻗرﺎﻔﺗ مﻟ ﻲﺗﻟا ﺎﻬﺗاوﻋدﺑ ﻲﻌﯾﺟﺷﺗ ﻰﻠﻋ ﺎﻣﺋاد تﺳرﺣو زﯾزﻌﻟا يدﻟاو ةﺎﯾﺣﻟا ﻲﻓ يدﻧﺳ ﻰﻟإ ﻲﺗاوﺧأو ﻲﻧاوﺧإ ﻰﻟإ : ﺔﻘﯾﻔﺷو،ﺔﯾروﺻ ،ﺔﺗﺧﺑ ،ﺔﻣطﺎﻓ . ﻲﺑﻧﺎﺟﺑ اوﻔﻗو نﯾذﻟاو ﻲﺗﺎﻘﯾدﺻو ﻲﺋﺎﻗدﺻأ زﻋأ ﻰﻟإ دﯾﻣﺣ ﻲﻘﯾدﺻ كﻟذﻛو ﺔﻧﯾﻣأ ،ﺔﺧﯾﻟوز ،ﺔﯾﻣﺳ ،نﺎﻧﺣ . ﻲﺣﺗﻓ ﻲﺗﻟﺎﺧ نﺑاو نﺎﻣﺛﻋ زﯾزﻌﻟا ﻲﻟﺎﺧو ٕاو ﺔﺑﯾط ﺔﻣﻠﻛﺑ وﻟو ﻲﻧدﻧﺎﺳ نﻣ لﻛ ﻰﻟ رﯾﺧﻟا ﻲﻟ اوﻧﻣﺗ نﻣو ﻲﺗﺑﺣأ ﻰﻟإ دﻣﺣﻣ ﻲﻣﻫارﺑ
نﻣﺣرﻟا ﺎﻣﻬﯾﻓ لﺎﻗ نﻣ ﻰﻟإ ﻊﺿاوﺗﻣﻟا ﻲﻠﻣﻋو يدﻬﺟ ةرﻣﺛ يدﻫأ " : حﺎﻧﺟ ﺎﻣﻬﻟ ضﻔﺧاو ارﯾﻐﺻ ﻲﻧﺎﯾﺑر ﺎﻣﻛ ﺎﻣﻬﻣﺣرا ﻲﺑر لﻗو ﺔﻣﺣرﻟا نﻣ لذﻟا " ﺔﯾﻵا ءارﺳﻹا 24 ةدﺎﻌﺳ ﺔظﺣﻟ مدﻘﯾﻟ ﻪﻠﻣﺎﻧأ تﻠﻛ نﻣ ﻰﻟإ بﺣ ةرطﻗ ﻲﻧﯾﻘﺳﯾﻟ ﺎﻏرﺎﻓ سﺄﻛﻟا عرﺟ نﻣ ﻰﻟإ ﻲﺑرد نﻋ كاوﺷﻷا دﺻﺣ نﻣ ﻰﻟإ رﯾﺑﻛﻟا بﻠﻘﻟا ﻰﻟﻹ مﻠﻌﻟا قﯾرط ﻲﻟ دﻣﯾﻟ زﯾزﻌﻟا ﻲﺑأ ضﺎﯾﺑﻟا ﻊﺻﺎﻧﻟا بﻠﻘﻟا ﻰﻟإ بﺣﻟا زﻣر ﻰﻟإ نﺎﻧﺣﻟاو بﺣﻟا ﻲﻧﺗﻌﺿرأ نﻣ ﻰﻟإ ﺔﺑﯾﺑﺣﻟا ﻲﺗدﻟاو ءﺎﺧﻹﺎﺑ وﻠﺣﺗ نﻣ لﻛ ﻰﻟإ ،ﻲﻣأ مﻫدﻠﺗ مﻟ نﯾذﻟا ﻲﺗاوﺧأو ﻲﻧاوﺧإ ﻰﻟإ ﻲﻠﻣﻋ يدﻫأو وزﯾﻣﺗو ا ﺑﺎﻧﯾ ﻰﻟإ ءﺎطﻌﻟاو ءﺎﻓوﻟﺎﺑ ﯾ قدﺻﻟا ﻊ نﻣ ﻰﻟإ ﻲﻓﺎﺻﻟا تدﻌﺳ مﻬﻌﻣ . نﻣ ءزﺟ صﯾﺻﺧﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯾدﺎﻧ يدﻣﺣﻣ ﺔﻓرﺷﻣﻟا ةذﺎﺗﺳﻷا ﻰﻟإ اذﻫ ﻲﻠﻣﻋ يدﻫﺄـ ﺎﻣﻛ نﺎﻛﻣ لﻛ ﻲﻓ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ لﻫأ ﻰﻟ ٕاو ﺎﻬﺣﯾﺣﺻﺗو ةرﻛذﻣﻟا لوﺻﻓ ﺔﻌﺑﺎﺗﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺗﻗو . دﻣﺣﺎﺑ روﺻﻧﻣ .
مﻗرﻟا ناوﻧﻌﻟا ﺔﺣﻔﺻﻟا 01 لﻣﻌﺗﺳﻣﻟا سﻧﺟﻟا نﯾﺑﯾ . 82 02 نﯾﺛوﺣﺑﻣﻠﻟ ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا نﯾﺑﯾ . 83 03 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻠﻋ ددرﺗﻟا نﯾﺑﯾ . 85 04 ﺔﺑﺗﻛﻣﻠﻟ لﺎﻣﻌﺗﺳﻻا ضرﻏ نﯾﺑﯾ 86 05 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﻣﻌﺗﺳﻣﻟا تﺎﻐﻠﻟا نﯾﺑﯾ . 88 06 ﺔﺳاردﻟا ﺞﻫﺎﻧﻣ ﻊﻣ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا دﯾﺻر قﻓاوﺗ ىدﻣ نﯾﺑﯾ . 90 07 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ةرﺛﻛﺑ ﺔﻠﻣﻌﺗﺳﻣﻟا قﺋﺎﺛوﻟا نﯾﺑﯾ . 91 08 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻟا ﺔﯾﺑﻠﺗ نﯾﺑﯾ 93 09 ﺎﻋوﻧو ﺎﻣﻛ ﻲﻘﺋﺎﺛو دﯾﺻر ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﺑﻠﺗ ىدﻣ نﯾﺑﯾ 94 10 قﺋﺎﺛوﻟا نﻋ ثﺣﺑﻟا ﺔﯾﻔﯾﻛ نﯾﺑﯾ . 95 11 قﺋﺎﺛوﻟا نﻋ ثﺣﺑﻟا ﻲﻓ ﺔﺑوﻌﺻﻟا ىدﻣ نﯾﺑﯾ . 96 12 ىوﺗﺳﻣ نﯾﺑﯾ دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﻪﻠﻣﻌﺗﺳﯾ يذﻟا ثﺣﺑﻟا . 97 13 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا دﯾﺻر ﺔﯾﺑﻠﺗ ىدﻣ ﺢﺿوﯾ . 98 14 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا لﺧاد تارﯾﻐﺗ لﺎﺧدإ بوﺟو نﯾﺑﯾ 100
مﻗرﻟا ناوﻧﻌﻟا ﺔﺣﻔﺻﻟا 01 لﻣﻌﺗﺳﻣﻟا سﻧﺟﻠﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 83 02 نﯾﺛوﺣﺑﻣﻟا مﯾﻠﻌﺗ ىوﺗﺳﻣﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ 84 03 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻠﻋ ددرﺗﻠﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 86 04 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا لﺎﻣﻌﺗﺳا ضرﻐﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ 87 05 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﻣﻌﺗﺳﻣﻟا تﺎﻐﻠﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 89 06 دﯾﺻر قﻓاوﺗﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ ﺔﯾﺳاردﻟا ﺞﻫﺎﻧﻣﻟا ﻊﻣ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا . 91 07 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ةرﺛﻛﺑ ﺔﻠﻣﻌﺗﺳﻣﻟا قﺋﺎﺛوﻠﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 92 08 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا دﯾﺻر ﺔﯾﺑﻠﺗﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 93 09 ﺎﻋوﻧو ﺎﻣﻛ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻠﻟ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﺑﻠﺗ ىدﻣ . 94 10 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ثﺣﺑﻟا ﺔﯾﻔﯾﻛﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ 96 11 لﯾﺛﻣﺗ قﺋﺎﺛوﻟا نﻋ ثﺣﺑﻟا ﻲﻓ ﺔﺑوﻌﺻﻟا نﯾﺑﯾ ﻲﻧﺎﯾﺑ . 97 12 دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﻪﻠﻣﻌﺗﺳﯾ يذﻟا ثﺣﺑﻟا ىوﺗﺳﻣﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 98 13 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا دﯾﺻر ﺔﯾﺑﻠﺗﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 99 14 ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا لﺧاد تارﯾﻐﺗ لﺎﺧدإ بوﺟوﻟ ﻲﻧﺎﯾﺑ لﯾﺛﻣﺗ . 101
رﯾدﻘﺗو رﻛﺷ ءادﻫإ تﺎﯾوﺗﺣﻣﻟا ﺔﻣﺋﺎﻗ . لوادﺟﻟا ﺔﻣﺋﺎﻗ . لﺎﻛﺷﻷا ﺔﻣﺋﺎﻗ . ﺔﻣدﻘﻣ ... أ. يدﯾﻬﻣﺗﻟا لﺻﻔﻟا : رﺟإ ﺔﺳاردﻟا تاءا ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾﻟﺎﻛﺷإ ــــ . ... ... .... 17 . ﺔﺳاردﻟا تﺎﯾﺿرﻓ ــــ . ... ... ... 18 . عوﺿوﻣﻟا رﺎﯾﺗﺧا بﺎﺑﺳأ ــــ . ... ... ... 18 . ﺔﺳاردﻟا فادﻫأ ...: ... ... 19 . ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾﻣﻫأ ــــ . .... ... ... ... 19 . ﺞﻬﻧﻣ ــــ ﺔﺳاردﻟا . ... ... .... ... . 20 . ﺔﺳاردﻟا دودﺣ ... ... .. ... ... . 20 .
ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا تﺎﺳاردﻟا ـــ . ... ... ... .... 20 . . ﻧﺎﯾﺑﻟا ﻊﻣﺟ تاودأ تﺎ ... .... ... . .. 23 . ﺔﺳاردﻟا تﺎﺑوﻌﺻ ـــ . ... ... ... 24 . لوﻷا لﺻﻔﻟا : ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧو ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا . دﯾﻬﻣﺗ : ... ... ... 27 . 1 ــــ 1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﻫﺎﻣ . ... ... ... 28 . 1 ــــ 1 ـــــــ 1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا فﯾرﻌﺗ . ... .. .. ... . 28 . 1 ــــ 1 ــــ 2 عاوﻧأ ـــــ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا .. ... .... . .. 30 . 1 ــــ 1 ــــــ 3 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﻣﻫأ . ... .. ... 33 . 1 ـــــ 2 ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تازﯾﻬﺟﺗو ﻲﻧﺎﺑﻣ . ... ... ... 33 . 1 ــــ 2 ــــ 1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻧﺎﺑﻣ .. ... ... ... 33 . 1 ــــ 2 ـــــ 2 تازﯾﻬﺟﺗ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا . ... ... .. 35 . 1 ــــ 2 ــــ 3 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﺎﺳﻗأ ... ... .... 39 . 1 ــــ 3 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تﺎﻣدﺧ . ... ... ... 40 .
1 ـــــ 3 ـــــ 1 ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟاو ﺔﯾﻠﺧادﻟا ةرﺎﻋﻹا ﺔﻣدﺧ . ... .... 40 . 1 ــــ 3 ـــــ 2 ﺔﻣدﺧ ﺔﯾﻌﺟرﻣﻟا . ... ... .. 43 . 1 ــــ 3 ـــ 3 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا بﯾردﺗ ﺔﻣدﺧ . ... ... ... . 46 . ﺔﺻﻼﺧ . ... ... ... 47 . ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا : ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا . دﯾﻬﻣﺗ ... ... ... 49 . 1.2 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﻫﺎﻣ . ... ... .. 50 . 1.1.2 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا فﯾرﻌﺗ . ... ... ... 50 . 2.1.2 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا عاوﻧأ . ... ... ... 51 ـــ 3.1.2 ﻣﻟا تﺎﺋﻓ دﯾدﺣﺗ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳ .... ... ... 2.2 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ... ... ... 57 . 1.2.2 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا فﯾرﻌﺗ . ... . ... ... 57 ــ 2.2.2 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا عاوﻧأ . ... ... 59 ـــ 3.2.2 تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ... 67 ـــ
3.2 ﺎﻬﻟ ﺔﺣرﺗﻘﻣﻟا لوﻠﺣﻟاو مﻬﺗﺎﯾﺟﺎﺣ ﺔﯾﺑﻠﺗ ﻲﻓ نودﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺎﻬﻬﺟاوﯾ ﻲﺗﻟا قﺋاوﻌﻟا .. . 68 . 1.3.2 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﺑﻠﺗ ﻲﻓ قﺋاوﻌﻟا . ... . 68 . 2.3.2 نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﻣدﺧﺑ ضوﻬﻧﻠﻟ تﺎﺣارﺗﻗﻻا ... ... 71 . 3.3.2 دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﻣدﺧ ﻲﻓ ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا رود . ... .... 71 . ﺔﺻﻼﺧ . ... ... ... 73 . ثﻟﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا : ﺔﯾﻧادﯾﻣﻟا ﺔﺳاردﻟا تاءارﺟإ . 1 مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ ﺔﯾﻻوﺑ فﯾرﻌﺗﻟا ــــ . ... ... ... 75 . 2 ﻲﺳﯾﻣﺣﻠﺑ يﻻوﻣ روﺗﻛدﻟﺎﺑ فﯾرﻌﺗﻟا .. ... .... ... 76 . 3 . مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ ﺔﯾﻻوﻟ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟﺎﺑ فﯾرﻌﺗﻟا . .... ... ... .... 77 . 4 . ﺎﻬﻌﻗوﻣو ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻧﺑﻣ . ... ... ... 78 ــ 5 . ﻘﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻠﻟ ﻲﻠﺧادﻟا نوﻧﺎ . ... ... ... .. 81 . 6 . نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا تﺎﻧﺎﯾﺑ لﯾﻠﺣﺗو ﻎﯾرﻔﺗ . ... ... .. ... 82 . 7 . ﺔﺳاردﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا . ... ... .. 102 ـــ ﺔﻣﺗﺎﺧ ... . ... ... 107 ـــ
ﺎﯾﻓارﻏوﯾﻠﺑﯾﺑﻟا . ... ... ... 110 قﺣﻼﻣ . صﺧﻠﻣ .
ﻣ
ــــــ
ﻣدﻘ
ــــ
ﺔ
أ ﻲﻫو ،ﺎﻬﻣدﻘﺗو مﻣﻷا رﯾوطﺗ ﻲﻓ ﺔﯾﻣﺎﺳ ﺔﻟﺎﺳر ﺎﻬﻟ ،ﺔﯾﻓﺎﻘﺛ ﺔﺳﺳؤﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻊﻓر ﺔﯾﻐﺑ ﺔﻓرﻌﻣﻟاو مﻠﻌﻠﻟ ﺎﻫرﺷﻧ نﻣ ﻪﺑ موﻘﺗ ﺎﻣﻟ اذﻫو ،يوﺑرﺗو ﻲﻓﺎﻘﺛ ،ﻲﻣﻠﻋ زﻛرﻣ ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا رﺎﻛﻓﻷا نﻣ ﻪﻠﻣﺣﺗ ﺎﻣ ﺔﯾﻣﻫﺄﺑ مﻬﺗﯾﻋوﺗو ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا دارﻓﻷ ﻲﻓرﻌﻣﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ا ةددﻌﺗﻣﻟا طﺋﺎﺳوﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻧودﻣﻟا ﺎﻬﻧود ﻲﺗﻟا موﻠﻌﻟا نﻋ قدﺻﺑ رﺑﻌﺗ ﻲﺗﻟا ،ﺔﻋوﻧﺗﻣﻟ ﻰﻟوﻷا تﺎﯾادﺑﻟا ذﻧﻣ ﺎﻬﺷﺎﻋ ﻲﺗﻟا لﺣارﻣﻟا رﺑﻋ نﺎﺳﻧﻹا إ رﺻﺎﻌﻣﻟا ﺎﻧرﺻﻋ ﻰﻟ بﻠﺟﻟ تﺎطﺎﺷﻧﻟاو تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻا فﻠﺗﺧﻣ مﯾدﻘﺗ ﻰﻠﻋ ةدﻫﺎﺟ لﻣﻌﺗ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟﺎﻓ داورﻟا ﺔﺿﯾرﻋ ﺔﻣﺋﺎﻗ سﻣﺗﻟ ﺔﻋوﻧﺗﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ردﺎﺻﻣ نﻣ ﻪﻠﻣﺣﺗ ﺎﻣﺑ مﻬﻔﯾرﻌﺗو نﻣ قﯾﻘﺣﺗو ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ ﺔﯾﻟﺎﻌﻓ نﺎﻣﺿﻟ مﻬﺗﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﺗ نأ ﺎﻬﯾﻠﻋ اذﻟ ،ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا تﺎﺋﻓ مﻫﺎﺿر ﻊﺟﻧﺄﺑ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻠﻋ ءوﺿﻟا ﻲﻘﻠﺗﻟ ﺎﻧﺗﺳارد ﻲﺗﺄﺗ ﺎﻧﻫ نﻣو ﺎﻬﺛدﺣأو قرطﻟا نﻣﺿﺗ دﻗو ﺎﻫداور ءﺎﺿرإ ﻰﻟإ ﺎﻬﻟﻼﺧ نﻣ ﻰﻌﺳﺗ قﺋﺎﺛو زارﺑإ لﻼﺧ نﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ب ﺔﻣوﺳوﻣﻟا ﺎﻧﺗﺳارد عوﺿوﻣ ": ﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻا ىدﻟ ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا ت تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺑ ، ﺣ ثﯾ لوﺻﻓ ﻊﺑرأ ﺔﺳاردﻟا تﻠﻣﺷ : لوﻷا لﺻﻔﻟا : ﻪﯾﻓ ﺎﻧﻟوﺎﻧﺗ رﺎطﻹا حرط نﻣﺿﺗ ﻲﺟﻬﻧﻣﻟا ﺔﯾﻟﺎﻛﺷﻹا ﻰﻠﻋ توﺗﺣا ﻲﺗﻟا مﺛ ﺔﯾﻋرﻓ تﻻؤﺎﺳﺗ ﻪﺗﺣﺗ تﺟردﻧا يذﻟا ﻲﺳﯾﺋرﻟا لؤﺎﺳﺗﻟا ﺎﻧﻟوﺎﻧﺗ ،ﺔﺳاردﻟا تارﯾﻐﺗﻣ ﻟا ﺔﻏﺎﯾﺻ مﺛ ﺔﯾﻋرﻔﻟا تﻻؤﺎﺳﺗﻟا ،تﺎﯾﺿرﻔ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ مﻫأ دﯾدﺣﺗ ﻰﻟإ بﺎﺑﺳأ رﺎﯾﺗﺧا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻊﻣﺟ تاودأو ﺔﻌﺑﺗﻣﻟا ﺞﻬﻧﻣﻟا ارورﻣ ﺔﺳاردﻟا فادﻫأ و ﺔﯾﻣﻫأ كﻟذﻛ عوﺿوﻣﻟا ﺔطﯾﺳﺑﻟا ﺔﯾﺋاوﺷﻌﻟا ﺔﻧﯾﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻧدﻣﺗﻋاو نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا ةرﺎﻣﺗﺳاو ﺔظﺣﻼﻣﻟا ﻲﻓ تﻠﺛﻣﺗ ﻲﺗﻟا
ب ﺎﻧﺗﺳارد ﺔﻌﯾﺑط ﻊﻣ ﺎﻬﻣؤﻼﺗﻟ . ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا : ﻋ تﺣﺗ ءﺎﺟ يذﻟاو ناوﻧ " ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧو ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا " طﺗ ثﯾﺣ ﺎﻧﻗر تازﯾﻬﺟﺗﻟاو ﻲﻧﺎﺑﻣﻟا مﻫأو ﺎﻬﻣﺎﺳﻗأ ،ﺎﻬﺗﯾﻣﻫأ ،ﺎﻬﻋاوﻧأ ،ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﻫﺎﻣ ﻰﻟإ ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿإ . ثﻟﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا : ﻰﻟإ ﻪﯾﻓ ﺎﻧﻗرطﺗ " نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا " ةرظﻧ ءﺎطﻋإ ﺎﻧﻟوﺎﺣ ثﯾﺣ ﺟﺎﯾﺗﺣاو نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻫﺎﻣ لوﺣ ةدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺋﻔﻟا دﯾدﺣﺗ ﻊﻣ مﻬﺗﺎ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا . ﻊﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﺑﻠﺗ قﺋاوﻋ دﻧﻋ فوﻗوﻟا ﻊﻣ دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﻣدﺧ ﻲﻓ ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا رود ﻰﻟإ قرطﺗﻟا . ﻊﺑارﻟا لﺻﻔﻟا : ﺎﺿرﻋ لﺻﻔﻟا اذﻫ نﻣﺿﺗ ﺔﯾﻧادﯾﻣﻟا ﺔﺳاردﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟ ﻼﺻﻔﻣ ﻼﯾﻠﺣﺗ ، ﺗﻧﺗﺳاو ﺎﻘﯾﻠﻌﺗو ﺎﻫزرﻓأ ﻲﺗﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا فﻠﺗﺧﻣ ضرﻋ ﻰﻠﻋ ىوﺗﺣا ثﯾﺣ ،ﺎﺟﺎ ﺞﺋﺎﺗﻧو ﺔﺳاردﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا ضرﻋ نﻣﺿﺗ ﺎﻣﻛ ،ﺎﻫرﯾﺳﻔﺗو ﺎﻬﻠﯾﻠﺣﺗﺑ نادﯾﻣﻟا ﻩذﻫ ،تﺎﯾﺿرﻔﻟا ءوﺿ ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا تﺎﯾﺻوﺗﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ حرط مﺗ ارﯾﺧأو نﻣ ﺎﻬطﺎﺑﻧﺗﺳا مﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻧادﯾﻣﻟا ﺔﺳاردﻟا .
يدﯾﻬﻣﺗﻟا لﺻﻔﻟا
:
17 1 . ﺔﯾﻟﺎﻛﺷﻹا : دﺧ ﻰﻟإ ﺎﻬﺗﺄﺷﻧ ذﻧﻣ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻌﺳﺗ ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا ﺔﻣدﺧو ﺔﻓرﻌﻣﻟاو مﻠﻌﻟا ﺔﻣ ، دﻌﺗ مﻟ ﺎﻬﻧأ ثﯾﺣ ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا ةدﺻرﻷاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ظﻔﺣﻟ نزﺧﻣ درﺟﻣ و ﺎﻬﻧﻣ ﺔﻋوﺑطﻣﻟا ﺎﻬﻟﺎﻛﺷأ فﻠﺗﺧﻣﺑ رﯾﻐﻟا و ﺔﯾﻓﺎﻘﺛ ﺔﯾﻠﺧ تﺣﺑﺻأ لﺑ ﺔﻋوﺑطﻣﻟا ضرﻐﻟ ﺔﯾرﺷﺑﻟاو ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﯾﻧﺎﻛﻣﻹ لﺿﻔﺑ ﺔﯾﻣﻠﻋ قﯾﻘﺣﺗ ﺎﻬﻓادﻫأ ، ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ مدﻘﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا كﻠﺗ ﻲﻬﻓ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا عاوﻧأ نﻣ ةدﺣاو ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟاو ﺟﻣﻟا تﺎﺋﻓ ﻊﯾﻣﺟﻟ نﺎﺟﻣﻟﺎﺑ و رﺎﻣﻋﻷا ﻊﯾﻣﺟﻟو زﯾﯾﻣﺗ نودﺑ ﻊﻣﺗ ﻲﻬﻓ ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑو ﺔﯾﻓﺎﻘﺛﻟا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا ا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا داوﻣﻟاو تﺎﻋوﺑطﻣﻟا ﻰﻠﻋ لﺻﺣﺗ ﻫو دارﻓﻷا ﺔﺑﺗﻛﻣ رﺑﺗﻌﺗو ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟ ﻪﻣدﻘﺗ ﺎﻣ اذ ﻲﻓ ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ حﺎﺟﻧ ىدﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺣﺎﺟﻧ فﻗوﺗﯾ ثﯾﺣ رﻣﺗﺳﻣﻟاو رﺣﻟا ﻲﺗاذﻟا مﯾﻠﻌﺗﻠﻟ ﺔﺳﺳؤﻣﻛ ﺗﺳﻣ تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﺑﻠﺗ ﯾﻔ ﻰﺗﺣو ﻲﻣﻠﻌﻟا ثﺣﺑﻟاو ءارﻘﻟا ﺔﻣدﺧ ﻰﻟإ ﻰﻌﺳﺗ ﻲﻬﻓ تﺎﻣﻠﻌﻣﻟا نﻣ ﺎﻬﯾد ﻫأ قﯾﻘﺣﺗ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻊﯾطﺗﺳﺗ و ﺎﻬﯾدﯾﻔﺗﺳﻣ ﺔﺳارد ﻰﻠﻋ بﺟو ﺎﻬﻓاد مﻬﺗﺎﺟﺎﯾﺗﺣا فﻠﺗﺧﻣ و ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ردﺎﺻﻣ نﻣ ﻩرﻓوﺗ ﺎﻣﺑ كﻟذو ﺔﯾﻓرﻌﻣﻟا مﻬﺗاردﻗ ﺔﯾﻣﻧﺗ لﺟأ نﻣ ﺎﻧﻫو ﺔﯾﺳﺎﺳﻷا لﺋﺎﺳوﻟا رﯾﻓوﺗو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ مءﻼﺗ ءارﻘﻟا تﺎﯾﺟﺎﺣ ، تﺎﻣدﺧ مﯾدﻘﺗ ﺎﺿﯾأو ﺔﯾﻧﻓ و و مﯾظﻧﺗ لﺟأ نﻣ ﺔﯾراد ٕا ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟاو ﺎﻬﻣﺎﻬﻣو ﺎﻬﻓادﻫأ قﯾﻘﺣﺗﻟ اذﻫو ﺢﺟﻧﻷا رﯾﯾﺳﺗﻟا ﻣ ﻲﺳﺎﺳأ رﺻﻧﻋ نﯾدﻔﻧﺗﺳﻣﻟا تﺎﯾﺟﺎﺣ ﺎﺑﺗﻛﻣﻟا رﯾﯾﺳﺗو مﯾظﻧﺗ ن ﺔﺳارد نﻣ فدﻬﻟاو ت و تﺎﯾﻛوﻠﺳﻟا ﺔﻓرﻌﻣﻟ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟاو ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نﯾﺑ لﺎﺻﺗﻻا تاوﻧﻗ ﺢﺗﻓو نﯾدﻔﻧﺗﺳﻣﻟا تﺎﺑﻏر مﻬﺋارأ ﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺎﺟﻹاو مﻬﺗﺎﻌﻠطﺗو ﻲﻓ لﺛﻣﺗﻣﻟاو ﻪﺳﻔﻧ حرطﯾ يذﻟا لاؤﺳ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﺑﻠﺗ ىدﻣ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا ﺎﻫدﯾﺻر لﻼﺧ نﻣ نﯾدﻔﻧﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا .
18 جردﻧﯾو ﺔﯾﻋرﻓ تﻻؤﺎﺳﺗ لؤﺎﺳﺗﻟا اذﻫ تﺣﺗ : 1 ﺎﻬﯾ دﯾﻔﺗﺳﻣ تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﻲﺑﻠﯾ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا دﯾﺻر لﻫ ـ ﺔﺑوﻠطﻣﻟا قﺋﺎﺛوﻟا نﻣ ؟ 2 ؟نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺑﻠطﺗﻣ دﯾﻔﯾ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻩذﻬﻟ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻟا لﻫ ـ 2 . ﺔﺳاردﻟا تﺎﯾﺿرﻓ : ﺎﻬﯾﻠﻋ لﺻﺣﺗﻣﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟاو يرظﻧﻟا بﻧﺎﺟﻟا نﯾﺑ طﺑرﻟا ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻬﻟا ةوطﺧﻟا ﻲﻫ ﺔﯾﺿرﻔﻟا , نوﻛﺗﻓ تﻻؤﺎﺳﺗ حرطﯾ ﻲﻣﻠﻋ ثﺣﺑ وأ ﺔﺳارد لﻛ نأ يأ رﺛﻛأ وأ نﯾرﺻﻧﻋ نﯾﺑ ﺔﻗﻼﻌﺑ ؤﺑﻧﺗﺑ ﺢﯾرﺻﺗ ﻷا فادﻫﻷا طﺑﺿﻟ لﺣ وأ ﺔﺑﺎﺟإ نﻋ ثﺣﺑﯾ ﺔﯾﺳﺎﺳ , رﻛذﻧ تﺎﯾﺿرﻔﻟا ﻩذﻫ نﯾﺑ نﻣ : ﻲطﺧﺗ تﺎﺑوﻌﺻﻟ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا دﯾﺻرﻟا نﻣ لﺋﺎﻬﻟا مﻛﻠﻟ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ داورﻠﻟ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺑﻠطﺗﻣ ﻊﻣ مءﻼﺗﯾ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻩذﻬﻟ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻟا . 3 عوﺿوﻣﻟا رﺎﯾﺗﺧا بﺎﺑﺳأ ـ : رﺎﯾﺗﺧا نإ ﺎﻬﻧﻣ رﻛذﻧ بﺎﺑﺳأ ةدﻌﻟ دوﻌﯾ عوﺿوﻣﻟا اذﻬﻟ : ﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﺎﻬﺗﻗﻼﻋو نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﺑﻠﺗ ىدﻣو ﺔﯾﻣوﻣ ﺎﻬﯾدﯾﻔﺗﺳﻣ تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﺑﻠﺗ ﻲﻓ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻪﺟاوﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﺑوﻌﺻﻟا ﺔﻓرﻌﻣ . ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا و ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا .
19 تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ردﺎﺻﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا رﯾﻓوﺗﻟا ىدﻣ ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا تﺎﺋﻓ ﻊﯾﻣﺟﻟ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا . ﻪﯾﻠﻋ فرﻌﺗﻟاو ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻟا نﻣ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻩذﻫ ﻪﻣدﻘﺗ ﺎﻣﯾﻓ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا يأر ﺔﻓرﻌﻣ 4 ﺔﺳاردﻟا فادﻫأ ـ : مﻫاوﺗﺳﻣ نﯾﺳﺣﺗو رﻛﻔﻟا رﯾوطﺗﻟ ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻋوﻷاو بﺗﻛﻟﺎﺑ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا دﯾوزﺗ ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا . ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ةردﻗ ىدﻣ ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﺎﻫداور تﺎﺟﺎﺣ ﺔﯾﺑﻠﺗ . ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا فرط نﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ رﻓوﺗﻣﻟا دﯾﺻرﻟا لﻼﻐﺗﺳا ىدﻣ ﺔﻓرﻌﻣ . ردﺎﺻﻣﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﻰﻟإ مﻬﺗﺟﺎﺣ ﻲﻓ ﺔﺑﻠطﻟا تﻻوﯾﻣو تﺎﺑﻏر ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا . 5 ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾﻣﻫأ ـ : ﺔﯾﻣﻫأ دوﻌﺗ اذﻫ ثﺣﺑﻟا ، لوﺎﻧﺗﯾ ذإ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا عوﺿوﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا ﺔﯾﺑﻠﺗ ىدﻣو . تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻪﺑﻌﻠﺗ يذﻟا رودﻟا زارﺑإ و ﺔﻓﺎﺿإ دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا تﺎﺑﻏر قﯾﻘﺣﺗﻟ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا . ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻر نﻣ ﻪﻣدﻘﺗ ﺎﻣو ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻪﺑ ﻊﺗﻣﺗﺗ يذﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا عوﻧ ﺔﻓرﻌﻣ .
20 6 ﺔﺳاردﻟا ﺞﻬﻧﻣ ـ : ﻪﻧﺄﺑ ﻲﻣﻠﻌﻟا ثﺣﺑﻟا ﺞﻬﻧﻣ رﺑﺗﻌﯾ " : دﻋاوﻘﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻣظﻧﻷاو مﺗﯾ ﻲﺗ ﻰﻟإ لوﺻوﻟا لﺟأ نﻣ ﺎﻬﻌﺿو نﯾﺛﺣﺎﺑﻟا لﺑﻗ نﻣ مﺎﻣﺗﻫا عوﺿوﻣ رﻫاوظ لوﺣ ﺔﻟوﺑﻘﻣ قﺋﺎﻘﺣ ﺔﻓرﻌﻣﻟا تﻻﺎﺟﻣ فﻠﺗﺧﻣ ﻲﻓ " ﻻا مﺗ عوﺿوﻣﻟا اذﻫ ﺔﺟﻟﺎﻌﻣﻟو ﻣﺗﻋ ﺎ ﻰﻠﻋ فوﻗوﻠﻟ ﻲﻠﯾﻠﺣﺗﻟا ﻲﻔﺻوﻟا ﺞﻬﻧﻣﻟا ﻰﻠﻋ د ﺎﻬﻠﯾﻠﺣﺗو مﯾﻫﺎﻔﻣﻟا ضﻌﺑ ، ﻰﻠﻋ تدﻣﺗﻋا دﻗو اذﻫ ﻧﻷ ﺞﻬﻧﻣﻟا ﻪ ثﺣﺑﻟا ﺔﻌﯾﺑطﻟ بﺳﻧﻷا لوﺎﻧﺗﻣﻟا ، نﯾﺑ ﺞﯾزﻣ ﻪﯾﻔﻓ ﻲﻓ ﺔﯾﻘﯾﺑطﺗﻟاو ﺔﯾرظﻧﻟا ﺔﺳاردﻟا إ دﺣاو ن ، ﻊﻣﺟ لﻼﺧ نﻣ ﺎﻧدﻣﺗﻋﺎﻓ ﺎﻘﺣﻟا عوﺿوﻣﻟا مدﺧﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟاو قﺋ ، ﺎﻬﯾﻠﻋ لﺻﺣﺗﻣﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا ﻲﻓ لﯾﻠﺣﺗﻟا تدﻣﺗﻋا ﺎﻣﻛ ﻎﯾرﻔﺗ قﯾرط نﻋ ﺔﯾﻧادﯾﻣﻟا ﺔﺳاردﻟا قﯾﺑطﺗ ءارﺟ تﺎﻧﺎﯾﺑﺗﺳﻻا ﺔﻘﯾرطﺑ ﺎﻬﻠﯾﻠﺣﺗو مﺛ ةدﯾدﺳ ﺔﯾﻣﻠﻋ ﻠﻋ قﯾﻠﻌﺗﻟا يرظﻧﻟا بﻧﺎﺟﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻬطﺎﻘﺳ ٕاو ﺎﻬﯾ 7 -ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا تﺎﺳاردﻟا : ﺎﻬﯾﻟإ ةرﺎﺷﻹو ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا تﺎﺳاردﻟا ﻲﻓ ةدراوﻟا رﺎﻛﻓﻷا صﯾﺧﻠﺗو ﺔﺷﻗﺎﻧﻣ كﻟذ نﻣﺿﺗﯾو , ءﺎطﺧﻷاو رارﻛﺗﻟا بﻧﺟﺗﻟ ﺔﻣﻬﻣ ﺔﻠﯾﺳو ﺎﻬﻧوﻛ كﻟذو . ﺎﻬﯾﻟإ ﺎﻧﻗرطﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﺳاردﻟا مﻫأ نﻣو رﻛذﻧ : ﺔﺳاردﻟا ﻰﻟوﻷا : عوﺿوﻣ ﺎﻬﯾﻓ لوﺎﻧﺗ ثﯾﺣ سرﺎﻓ يزﯾزﻋ ﺎﻬﺑ مﺎﻗ ﺔﺳارد : نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا مﯾﯾﻘﺗ ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا موﻠﻌﻟا ﺔﯾﻠﻛ ﺔﺑﺗﻛﻣﺑ ﻲﻧورﺗﻛﻟﻹا سرﻬﻔﻠﻟ ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو ﺗﺳﺎﻣ ﺔﺑﻠط ﯾ ر 2 تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ
21 ﺎﺟذوﻣﻧأ ، تﻣﺳﻗو ﻩذﻫ رﺎطﻹا لوﺣ لوﻷا لﺻﻔﻟا ﻲﻓ لوﺎﻧﺗ لوﺻﻓ ﺔﻌﺑرأ ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟاو ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا لوﺣ ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا ﻲﻓو ﺔﺳاردﻠﻟ ﻲﺟﻬﻧﻣﻟا ، ﺎﻣأ ﻟا لوﺣ ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا ﻪﺗﺎﺑﻠطﺗﻣو ﻲﻧورﺗﻛﻟﻹا سرﻬﻔ ، مﯾﯾﻘﺗ ﻪﯾﻓ لوﺎﻧﺗ ﻊﺑارﻟا لﺻﻔﻟا ﺎﻣأ ﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﺑ ﻲﻧورﺗﻛﻟﻹا سرﻬﻔﻠﻟ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا موﻠﻌ ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو . ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﺳاردﻟا : نﯾوﻛﺗﻟا ﺎﻬﺗرﻛذﻣ عوﺿوﻣ ﻲﻓ تﻟوﺎﻧﺗ ثﯾﺣ ﺔﻧﯾرﺑﺻ ﻲﻧﺎﻧﻘﻣ ﺔﺑﻟﺎط ﺎﻬﺑ تﻣﺎﻗ ﯾطﻧﺳﻗ يروﺗﻧﻣ ﺔﻌﻣﺎﺟﻟ ﺔﯾزﻛرﻣﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا يدﯾﻔﺗﺳﻣ ىدﻟ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا تﻣﺳﻗو ﺔﻧ لوﺻﻓ ، ﻲﻓو ﺔﯾﻧﻘﺗﻟاو ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﺔﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻰﻠﻋ لوﻷا لﺻﻔﻟا ﻲﻓ تﻟوﺎﻧﺗ تﺛدﺣﺗ ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا نﯾوﻛﺗﻟا لوﺣ ﻪﯾﻓ تﻟوﺎﻧﺗ ثﻟﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا ﻲﻓو ﺎﻬﯾﻓ ةرﺛؤﻣﻟا لﻣاوﻌﻟاو ﺔﯾﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﻓﺎﻘﺛﻟا نﻋ ﻪﯾﻓ ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا يدﯾﻔﺗﺳﻣﻟ ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا . ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا ﺔﺳاردﻟا : ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻣﻗرﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا رﯾﺛﺄﺗ ناوﻧﻋ تﺣﺗ ﺔﺷﺋﺎﻋ فﯾﺳﻣ ﺎﻬﺑ تﻣﺎﻗ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ : ﯾﻣ ﺔﺳارد ﺔﻌﻣﺎﺟﻟ ﺔﯾزﻛرﻣﻟا ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟﺎﺑ ﺔﯾﻧاد 20 توأ 1955 ةدﻛﯾﻛﺳﺑ ، لوﺻﻓ ﺔﻌﺑرأ تﻟوﺎﻧﺗ ثﯾﺣ : لوﺣ لوﻷا لﺻﻔﻟا إ رﺎط ﻲﻓو ﺔﺳاردﻠﻟ ﻲﺟﻬﻧﻣﻟا ﺎﺟﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗ قﯾﺑطﺗ لوﺣ ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا سﯾﺳﺄﺗﻟ قﯾرط ﺔﯾﻌﻣ ﺔﯾﻣﻗرﻟا ، ﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﻧﺎﻛﻣ لوﺣ تﻟوﺎﻧﺗ ثﻟﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا ﺎﻣأ ﺔﯾﻣﻗرﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻲﻓ دﯾ ، ىوﺗﺳﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا .
22 8 -ﺔﺳاردﻟا دودﺣ : ﺔﯾﻧﺎﻛﻣﻟا دودﺣ : يﻻوﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻫو ﻲﺗﺳارد ﻪﻟوﺣ تراد يذﻟا ﻲﻓارﻐﺟﻟا قﺎطﻧﻟا وأ لﺎﺟﻣ وﻫو ﻠﺑ ﻣﺣ ﺳﯾ مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ ﻲ . ﺔﯾرﺷﺑﻟا دودﺣ : مﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ ﺎﻫرﺎﯾﺗﺧا ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗو نﯾﺛﺣﺎﺑﻟاو نﯾﯾﻌﻣﺎﺟ ﺔﺑﻠطو ذﯾﻣﻼﺗ ، مﻫو ﻩذﻫ داور نﻣ مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ ﺔﯾﻻوﻟ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا . ﺔﯾﻧﺎﻣزﻟا دودﺣ : يذﻟا تﻗوﻟا وﻫ ﻪﺗﻗرﻐﺗﺳا ﻲﻧﺎﻛﻣﻟا لﺎﺟﻣو عوﺿوﻣﻟا دﯾدﺣﺗ نﻣ ﺔﯾادﺑ ﺔﺳاردﻟا ﻩذﻫ رﺎﯾﺗﺧاو ﻊﻣﺟﻟ ﺔﺑﺳﺎﻧﻣﻟا تاودﻷاو ﺔﻧﯾﻌﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﺛﻣﺗﻣو نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا قﯾﺑطﺗ ﻲﻓ عورﺷو ﺗﺳا نﺎﯾﺑ دﻗو ﺎﻬﻠﯾﻠﺣﺗﺑ مﺎﯾﻘﻟاو تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻎﯾرﻔﺗ مﺛ ءارﻘﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﯾﻧادﯾﻣ قرﻐﺗﺳا ﺔﻧﺳﻟ ﻲﻧﺎﺛﻟا ﻲﺳادﺳﻟا ﺔﻠﯾط 2018 ﺎﺑﯾرﻘﺗ رﻬﺷأ ﺔﺛﻼﺛ ةدﻣﻟ . ثﺣﺑﻟا ﺔﻧﯾﻋو ﻊﻣﺗﺟﻣ : رﺑﺗﻌﯾ رﺎﯾﺗﺧا ءارﻘﻟا ﻪﺟاوﺗ ﻲﺗﻟا روﻣﻷا بﻌﺻأ نﻣ ثوﺣﺑﻣﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣﻟ ﺔﻠﺛﻣﺗﻣﻟا ﺔﻧﯾﻌﻟا ﺔﺳاردﻟا ﻩذﻫو ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا تﻻﺎﺣﻟا لﻛ لﺛﻣﺗ نأ ﺎﻬﯾﻓ طرﺷﯾ ثﯾﺣ نﯾﺛﺣﺎﺑﻟاو تﻓدﻬﺗﺳا ﻲﻓ ءارﻘﻟا مﻫددﻋو ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا 60 مﺗ دﻘﻓ رﯾﺑﻛ ددﻌﻟ ارظﻧو ئرﺎﻗ رﺎﯾﺗﺧا نود يأ ﺔﯾﺋﺎﻘﻠﺗ ﺔﻧﯾﻌﻟا ﻊﯾزوﺗﺑ ﺎﻧﻣﻗو بﯾﺗرﺗ نﺎﯾﺑﺗﺳا ءارﻘﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﯾﺋﺎﻘﻠﺗ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ نﯾدﺟاوﺗﻣﻟا .
23 9 ـ تاودأ ﻣﺟ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻊ : حﺎﺟﻧﻟﺎﻓ ﻰﻠﻋ لوﺻﺣﻟا لﺟأ نﻣ ﺔﺑﺳﺎﻧﻣ ثﺣﺑ تاودأو لﺋﺎﺳو ﻪﯾدﻟ رﻓوﺗﺗ نأ دﺑﻻ ثﺣﺑ يأ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻠﻛﺷﻣ لوﺣ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا اذﻬﻟو ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ ﺎﻧدﻣﺗﻋا نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻊﻣﺟ ﻲﻓ ﺔظﺣﻼﻣﻟاو : ﻟا ﺔظﺣﻼﻣ : أ ﻲﻫ ﻲﻓ لﻣﻌﺗﺳﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﺳﯾﺋرﻟا تاودﻷا مﻫأ نﻣ ةاد ردﺻﻣو ﻲﻣﻠﻌﻟا ثﺣﺑﻟا ﺔﺳاردﻟا عوﺿوﻣﻟ ﺔﻣزﻼﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻰﻠﻋ لوﺻﺣﻠﻟ ﻲﺳﺎﺳأ ، ﻰﻠﻋ ﺎﺳﺎﺳأ دﻣﺗﻌﺗ ﺣﻻ ﺎﻣ ﺔﻣﺟرﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﻘﺋﺎﻔﻟا ﻪﺗردﻗو ثﺣﺎﺑﻟا ساوﺣ ﺋﺎﻗو نﻣ ﻪﺳﻣﻠﺗو ﻪ ﻊ ثادﺣأو . 1 ﻲﻓ ﺎﻧدﻣﺗﻋا دﻗو اذﻫ ﺔﺳاردﻟا لﻼﺧ نﻣ ﺎﻧظﺣﻻ ثﯾﺣ ﺔطﯾﺳﺑﻟا ﺔظﺣﻼﻣﻟا ﻰﻠﻋ ثﺣﺑﻟا ﻲﺑﻠﺗ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نأ ﺔﯾﻧادﯾﻣﻟا نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻠﻟ ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا ﺎﻬﺗﺎﺟﺎﯾﺗﺣا . نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا : صﺎﺧﺷﻷا ﻰﻟإ مﻠﺳﺗ وأ لﺳرﺗ وأ ﻪﺟوﺗ ﺔﻠﺋﺳﻷا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ نﻣ نوﻛﺗﯾ ةادأ وﻫ ﺔﺳاردﻟا عوﺿوﻣﻟ مﻫرﺎﯾﺗﺧا مﺗ نﯾذﻟا وﻣوﻘﯾﻟ ا ﺔﻠﺋﺳﻷا نﻋ مﻬﺗﺎﺑﺎﺟإ لﯾﺟﺳﺗﺑ ﻪﺑ ةدراوﻟا ٕاو ﺎﻬﺗدﺎﻋ ثﺣﺎﺑﻠﻟ كﻟذ دﻌﺑ . 2 ةرﺎﻣﺗﺳا دادﻋﺈﺑ ﺎﻧﻣﻗ دﻗو نﺎﯾﺑﺗﺳا نوﻛﺗ نأ ةﺎﻋارﻣ ﻊﻣ ﺔﺳاردﻟا تﺎﯾﺿرﻓو تﺎﯾﻟﺎﻛﺷإ ﻊﻣ قﻓاوﺗﺗ ةدﻘﻌﻣ رﯾﻋو ﺔﺣﺿاوو ﺔطﯾﺳﺑ ﺔﻠﺋﺳﻷا ءﻲﺷﻟا ، ةرﺎﻣﺗﺳا رﯾرﺣﺗ ﻰﻟإ ﺎﻧﻌﻓد يذﻟا نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا ﻣ ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻠﻟ ﻻوأ ﺔﯾﺑﯾرﺟﺗﻟا ﺔﺋﻔﻟا بوﺎﺟﺗ ﺔﯾﻧﺎﻛﻣإ ىد ﺔﺣورطﻣﻟا ﺔﻠﺋﺳﻷا ﻊﻣ ﺔﺳوردﻣﻟا ، مﺛ 1 ﺔﻧﯾﺎﺷﺑ ،دﻌﺳ . ﻲﺟوﻟوﯾﺳوﺳﻟا ثﺣﺑﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﺑﺎﻘﻣﻟاو ﺔظﺣﻼﻣﻟا . موﻠﻌﻟا ﺔﻠﺟﻣ ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا ، 1999 . ع 11 . ص 120 . 2 تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ ﻲﻓ ﮫﺟھﺎﻧﻣو ثﺣﺑﻟا ،ﻲﺣﺗﻓ دﻣﺣﻣ ،يدﺎﮭﻟا دﺑﻋ . ةرھﺎﻘﻟا : ،ﺔﯾﻧﺎﻧﺑﻠﻟا ﺔﯾرﺻﻣﻟا راد 2003 . ص 108 .
24 جارﺧﺗﺳا دﺎﻌﺑ ٕاو ﻪﺑ ةدوﺟوﻣﻟا تﺎﯾﺑﻠﺳﻟا ، ﺔﻘﯾرط ثﯾﺣ نﻣ ﺔﻠﺋﺳﻷا ضﻌﺑ ﻲﻓ رظﻧﻟا ﺎﻧدﻋأ مﺛ ﻲﺋﺎﻬﻧﻟا نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا دادﻋ ٕاو ﺢﯾﺣﺻﺗﻟﺎﺑ كﻟذ دﻌﺑ ﺎﻧﻣﻗ ﻪﺑ دوﺟوﻣﻟا ضوﻣﻐﻟا وأ ﺔﻏﺎﯾﺻﻟاو حرطﻟا نوﻣﺿﻣﻟا ﺔﯾﺣﺎﻧ نﻣو بوﻠﺳﻷا ﺔﯾﺣﺎﻧ حوﺿوﻟاو ﺔطﺎﺳﺑﻟا ةﺎﻋارﻣ ﻊﻣ وﺎﻧﺗﻣ ﻲﻓ نوﻛﯾ ﻰﺗﺣ ل نﯾﺑوﺟﺗﺳﻣﻟا ، نﻣ نوﻛﺗﯾ ثﯾﺣ 13 روﺎﺣﻣ ﺔﻌﺑرأ ﻰﻟإ مﺳﻘﻣ لاؤﺳ : روﺣﻣﻟا لوﻷا : ﺔﯾﺻﺧﺷ تﺎﻧﺎﯾﺑ )= ﻲﺳاردﻟا ىوﺗﺳﻣﻟاو سﻧﺟﻟا ددﺣﺗ ( ﻲﻧﺎﺛﻟا روﺣﻣﻟا ): ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻠﻋ ددرﺗﻟاو دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ( ﻷاو تﺎﯾوﺗﺣﻣ ﺔﻓرﻌﻣﻟ ﺔﻣدﻘﻣﻟا ﺔﺛﯾدﺣﻟا ضارﻋ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ، دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا فرط نﻣ ﺎﻬﻣادﺧﺗﺳا ىدﻣو . روﺣﻣﻟا ثﻟﺎﺛﻟا ): بﺗﻛﻟا نﻣ ﻪﺗﺎﯾﺟﺎﺣو دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ( ﺔﻓرﻌﻣﻟ تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﺎﻬﯾﺑﻠﺗ ﻲﺗﻟا وﻣﻌﻟا نﯾﺛﺣﺎﺑﻟاو نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ءﺎﺿرﻹ ﺔﯾﻣ . ﻊﺑارﻟا روﺣﻣﻟا ): ءارﻵا تﺎﺣارﺗﻗﻻاو ( مﻫأ ﺔﻓرﻌﻣﻟ تﺎﺣارﺗﻗﻻا بﺟﯾ ﻲﺗﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻠﻟ ﺎﻬﻣﯾدﻘﺗ ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ نﯾﺳﺣﺗو . 10 -ﺔﺳاردﻟا تﺎﺑوﻌﺻ : فﻗوﻣﻟا وﻫو ﻪﺛﺣﺑﻟ ﻩدادﻋإ دﻧﻋ ثﺣﺎﺑﻟا ﻪﺟو ﻲﻓ فﻘﺗ تﺎﺑوﻌﺻ نﻣ وﻠﺧﯾ ﻻ ثﺣﺑ يأ نإ يذﻟا ﺎﻫﺎﻧﻬﺟاو ﻲﺗﻟا تﺎﺑوﻌﺻﻟا نﯾﺑ نﻣو ﺎﻧﺗرﻛذﻣ دادﻋإ ءﺎﻧﺛأ نﺎﯾﺣﻷا نﻣ رﯾﺛﻛ ﻲﻓ ﻩﺎﻧﻓدﺎﺻ ﺎﻣ ﻲﻠﯾ : تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا دﺎﺟﯾإ ﻲﻓ ﺎﻧﺗﻬﺟاو ﻲﺗﻟا لﯾﻗارﻌﻟا ﻲﻓ تﺎﺑوﻌﺻﻟا تﻠﺛﻣﺗ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟاو ﺔﻘﯾﻗدﻟا ﺢﺿاوو بﺳﺎﻧﺗﻣ لﻛﺷﺑ عوﺿوﻣﻟا ﺔﺷﻗﺎﻧﻣﻟ ﺔﻣزﻼﻟاو .
25 تارﺗﻔﻟا ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧﻟا تﺎطوﻐﺿﻟاو تﻗوﻟا قﯾﺿ بﻧﺎﺟ ﻰﻟإ بﺑﺳﺑ ةرﯾﺧﻷا ﺎﺑارﺿﻹا ت ﺔﯾﻠﺣﻣﻟاو ﺔﯾﻧطوﻟا . ﻊﺟارﻣﻟاو ردﺎﺻﻣﻟا ﻰﻟإ لوﺻوﻠﻟ ﺔﻠﯾوط تﺎﻓﺎﺳﻣ ﻊطﻗ لﻼﺧ نﻣ كﻟذو فﯾﻟﺎﻛﺗﻟا ةرﺛﻛ . ﺗ ﺔﯾﺟﻬﻧﻣﻟا ﻲﻓ نﯾوﻛﺗﻟا صﻘﻧ نﯾﯾﻌﻣﺎﺟﻟا ﺔﺑﻠطﻠﻟ رﯾﺑﻛ لﻛﺷﻣ رﺑﺗﻌ . 11 -تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟا طﺑﺿ : ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا : public libraires ﺔﯾﻓﺎﻘﺛ ﺔﯾوﺑرﺗ ﺔﺳﺳؤﻣ ، ﺔﯾرﻛﻓ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟا ﺔﯾﻔﯾﻘﺛﺗ ، وﻣﺗو ﺔﻟودﻟا ﺎﻬﺋﺷﻧﺗ ﯾ ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا ثارﺗﻟا ظﻔﺣ ﻰﻠﻋ لﻣﻌﺗ ﺎﻬﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯾﻧازﯾﻣﻟا نﻣ ﺎﻬﻠ يرﻛﻔﻟا ﻲﻧﺎﺳﻧﻹا , ءارﻘﻟا ﺔﻣدﺧ ﻲﻓ نوﻛﯾﻟ نﯾﻧطاوﻣﻟاو ﺔﻓﺎﻛ ﻲﻓ تﺎﺋﻔﻟا فﻼﺗﺧا ﻰﻠﻋ ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا ﻰﻠﻋو ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا مﻬﺗﻼﻫؤﻣ فﻼﺗﺧا وﻟا مﻫأ نﻣ رﺑﺗﻌﺗو مﻬﺗﺎﻓﺎﻘﺛو مﻫرﺎﻣﻋأ ﻋ نﯾﻌﺗ ﻲﺗﻟا لﺋﺎﺳ ﻠ ﻰ نﻔﻟا ىوﺗﺳﻣﻟﺎﺑ ءﺎﻘﺗرﻻا و ﺔﻓرﻌﻣﻟا رﺷﻧ ﺔﻓﺎﻘﺛﻟاو . 1 -نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا : تﺎﻣدﺧ نﻣ لﻌﻔﻟﺎﺑ نودﯾﻔﺗﺳﯾ نﻣﻣ مﻫرﯾﻏ وأ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا دارﻓأ مﻫ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﺎﻬﻣدﻘﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا . 2 -تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻا : ﯾﻔﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻰﻠﻋ لوﺻﺣﻟا ﻲﻓ دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﺔﺑﻏر ﻲﻫ ﺔﻠﻛﺷﻣ ﻰﻠﻋ ﻪﻟ ﻲﺿﻘﺗو ﻩد ﺎﻬﻬﺟاو . 3 1 ،هرﯾارﺻﻟا هدﺑﻋ دﻟﺎﺧ . ﻣﻟا موﻠﻋ مﯾھﺎﻔﻣ ﻲﻓ ﻲﻓﺎﻛﻟا يزﯾﻠﺟﻧا ــ ﻲﺑرﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛ = Alkafi in library sceince Information
conceptes arabic_english . نﺎﻣﻋ : ،ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﺔﻓرﻌﻣﻟا زوﻧﻛ راد 1431 ـــ ـھ 2010 م . ص 238 . 2 رﺳﺎﯾ ،ﻲطﻌﻣﻟا دﺑﻋ فﺳوﯾ . تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا زﻛارﻣ ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا تﺎﻣدﺧ . ةرھﺎﻘﻟا : ،ثﯾدﺣﻟا بﺎﺗﻛﻟا راد 2005 . ص 34 . 3 مﺳﺎﻗ ، تﻣﺷﺣ : ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺎﮭﻟﺎﻛﺷأو ﺎﮭﺗﺎﻣوﻘﻣ . ةرھﺎﻘﻟا : ،بﯾرﻏ ﺔﺑﺗﻛﻣ 1984 . ص 487 .
ا لﺻﻔﻟا
لوﻷ
:
ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا
ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧو
28 :دﯾﻬﻣﺗ ﻪﻟ نأ رﺎﺑﺗﻋﺎﺑ نطاوﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا ﺔﯾطارﻗوﻣﯾدﻟا ةرظﻧﻠﻟ ﺔﺳﻛﺎﻌﻟا ةآرﻣﻟا ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا رﺑﺗﻌﺗ فﺻوﺗ كﻟذﻟ نﺎﻛﻣﻟاو نﺎﻣزﻟا نﻋ رظﻧﻟا ضﻐﺑ ﻪﺗﺎﯾﺣ لﺣارﻣ ﻊﯾﻣﺟ ﻲﻓ ﻪﺳﻔﻧ فﯾﻘﺛﺗ ﻲﻓ قﺣﻟا ،ءارﺷ ،ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺎﻬﻗرطﺑو ﺎﻬﻟﺎﻛﺷﺄﺑ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ردﺎﺻﻣ ﻊﻣﺟ ﻰﻟإ فدﻬﺗ بﻌﺷﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺎﻬﻧﺄﺑ ﻲﻬﻓ ،تﺎﻣدﺧﻟا نﻣ ددﻋ لﻼﺧ نﻣ قرطﻟا رﺳﯾﺄﺑ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣﻟ ﺎﻬﻣﯾدﻘﺗو عادﯾإ ،ـءادﻫإ مﺗﺗﺳ ﺎﻣ كﻟذو ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧو .ﺎﻬﺗﯾﻣﻫأو ﺎﻬﻣوﻬﻔﻣ ﻪﯾﻓ ﺢﺿوﯾ ﻻﺎﺟﻣ ﺔﺳاردﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ بﻠطﺗﺗ .ﻪﺗﺟﻟﺎﻌﻣ
29 1.1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﻫﺎﻣ . 1.1.1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا فﯾرﻌﺗ . مﻠﻋ تﺎﯾﺑدأ فﻠﺗﺧﻣ ﻲﻓ ءﺎﺟ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻠﯾ ﺎﻣﻛ ﺎﻬﻣﻫأ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻠﻟ ةدﻋ فﯾرﺎﻌﺗ : ،ﺔﯾﺑﻌﺷ ،ﺔﯾﻓﺎﻘﺛ ﺔﺳﺳؤﻣ ﻲﻫ ﺔﯾطارﻘﻣﯾد ﺎﻫدوزﺗو ،ﺔﯾﻠﺣﻣﻟا تﺎطﻠﺳﻟا وأ ﺔﻟودﻟا ﺎﻬﺋﺎﺷﻧﺈﺑ موﻘﺗ ﺔﻓرﻌﻣﻟا بﺳﻛ ﻰﻠﻋ نﯾﻌﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا عاوﻧأ فﻠﺗﺧﻣﺑ 1 ، ﺔطﺎﺣﻹاو رﺣﻟا ﻲﺗاذﻟا فﯾﻘﺛﺗﻟاو ﻪﻣدﺧﺗ يذﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣﻠﻟ ﺎﻬﺗﺎﻋوﻣﺟﻣو ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ ﻪﺟوﺗ ﻲﻫو ﺔﺻﺎﺧ وأ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﯾرﺎﺟﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟﺎﺑ ﺔﻧﯾﻌﻣ ﺔﻘطﻧﻣ ﻲﻓ . ﺎﻬﻧﺑﻟا سوﻣﺎﻗ ﻲﻓ ﺎﻬﻔﯾرﻌﺗ ءﺎﺟ دﻗو ﺎﻬﻧأ ﻰﻠﻋ ﺎﺿﯾأ يو : ﺗﻛﻣ ﺑ لاوﻣﻷا نﻣ ﺎﯾﺋزﺟ وأ ﺎﯾﻠﻛ لوﻣﺗ ﺔ نﻣ مﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ يرﺟﯾ ﺎﻣو ﻊﻣﺗﺟﻣﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا ثادﺣأ نﯾﻧطاوﻣﻠﻟ كﻟذ مﯾدﻘﺗو تاروطﺗو ىوﺗﺳﻣﻟا وأ نﺳﻟا وأ تادﻘﺗﻌﻣﻟا وأ نﯾدﻟا وأ نوﻠﻟاو سﻧﺟﻟا نﻋ رظﻧﻟا ضﻐﺑ ،لﺑﺎﻘﻣ نود ﻲﻧﻬﻣﻟا 2 . تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻋوﺳوﻣﻟا ﺎﻣأ ﻲﻟﺎﺗﻟا وﺣﻧﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻓرﻌﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا موﻠﻋ : ﺔﻧﯾﻌﻣ ﺔﻘطﻧﻣ وأ نﯾﻌﻣ ﻲﺣ ﻲﻓ نﯾﻧطاوﻣﻟا ﻊﯾﻣﺟﻟ موﺳر نود ﺔﯾﺑﺗﻛﻣ تﺎﻣدﺧ مدﻘﺗ ﺔﺑﺗﻛﻣ يأ نود نﺎﺟﻣﻟﺎﺑ ﺎﻫدراوﻣ لﻼﻐﺗﺳاو ﺎﻬﻟوﺧد ﺢﻧﻣﯾو ،ﺔﯾﻣوﻛﺣ ﺔﯾﻟﺎﻣ تﺎﺻﺻﺧﻣ ﺎﻫدﻧﺎﺳﺗو ءﺎﻧﺛﺗﺳا 1 ﷲا بﺳﺣ دﯾﺳﻟا ،دﻣﺣﻣ دﻣﺣأ ،ﻲﻣﺎﺷﻟا . تﺎﺑﺳﺎﺣﻟاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻋوﺳوﻣﻟا : ــــ يزﯾﻠﺟﻧإ ﻲﺑرﻋ . ةرﻫﺎﻘﻟا : ،ﺔﯾﻣﯾدﺎﻛﻷا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا 2001 ﺞﻣ ، 3 . ص 18 . 2 ﻰﻔطﺻﻣ ﻲﺣﺑر ،نﺎﯾﻠﻋ . تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ةرادإ : تﺎﯾﻠﻣﻌﻟاو سﺳﻷا . نﺎﻣﻋ : ،ﻊﯾزوﺗﻟاو رﺷﻧﻠﻟ ءﺎﻔﺻﻟا راد 2008 . ص 19 .
30 بﺎﺑﺷﻠﻟ رﺧآو لﺎﻔطﻷا مﺳﻗ ﻰﻠﻋ لﻣﺷﺗ دﻗو 1 ﺑﺗﻌﺗ ﻲﻬﻓ ، ﻰﻠﻋ دﻋﺎﺳﺗ ﻲﺗﻟا لﺋﺎﺳوﻟا مﻫأ نﻣ ر ﺔﻓﺎﻘﺛﻟاو نﻔﻟا ىوﺗﺳﻣﺑ ءﺎﻘﺗرﻻاو ﺔﻓرﻌﻣﻟا رﺷﻧ 2 . ﺔﻓرﻌﻣﻟا ردﺎﺻﻣ ﺎﻬﺑ دﺟوﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو ﺔﯾﻓﺎﻘﺛﻟا ﺔﺳﺳؤﻣﻟا كﻠﺗ ﺎﻬﻧﺄﺑ ﺎﺿﯾأ فرﻌﺗ ﺎﻣﻛ روﻬﻣﺟﻟا ﺎﻬﺑ ﻊﻔﺗﻧﯾ ﻲﻛ ﺎﻫرﯾﺳﯾﺗو ﺎﻬﻋاوﻧأو ﺎﻬﻟﺎﻛﺷأ ﺔﻓﺎﻛﺑ 3 . ا ﺔﺳﺳؤﻣﻟا ﻲﻫ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نأ ﺎﺿﯾأ فرﻌﺗو دراوﻣﻟا مﯾدﻘﺗ ﺔﯾﻠﺣﻣ ﺔطﻠﺳ لﺑﻗ نﻣ ةﺄﺷﻧﻣﻟ ﺔﻘطﻧﻣﻟا وأ ﺔطﻠﺳﻟا قﺎطﻧ ﻲﻓ نﯾﻣﯾﻘﻣﻟا ﺔﻓﺎﻛﻟ تﺎﻣدﺧﻟاو 4 . ،ﺔﯾﻓﺎﻘﺛ ﺔﺳﺳؤﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نﺄﺑ صﻠﺧﺗﺳﻧ نأ ﺎﻧﻧﻛﻣﯾ فﯾرﺎﻌﺗﻟا نﻣ قﺑﺳ ﺎﻣﻣو نﻣ ﻻ ،زﯾﯾﻣﺗ نود ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا ﺢﺋارﺷ فﻠﺗﺧﻣﻟ نﺎﺟﻣﻟﺎﺑ ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ دﻘﺗ ﺔﯾﻔﯾﻘﺛﺗ ،ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟا ﺣﺎﻧ ىوﺗﺳﻣﻟا ﺔﯾﺣﺎﻧ نﻣ ﻻو نﺎﻛﻣﻟا ﻻو سﻧﺟﻟا ﻻو نﺳﻟا ﺔﯾ . 1 زﯾزﻌﻟا دﺑﻋ نﺎﺑﻌﺷ ،ﺔﻔﯾﻠﺧ . تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟ ﻲﻋوﺳوﻣﻟا يوﺎﻬﻧﺑﻟا سوﻣﺎﻗ . ةرﻫﺎﻘﻟا : رﺷﻧﻠﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ،ﻊﯾزوﺗﻟاو 1991 . ص 354 . 2 ﻩدﺑﻋ دﻟﺎﺧ ،ةرﯾارﺻﻟا . ﻲﻓﺎﻛﻟا : يزﯾﻠﺟﻧإ ـــ ﻲﺑرﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ مﯾﻫﺎﻔﻣ ﻲﻓ . نﺎﻣﻋ : ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﺔﻓرﻌﻣﻟا زوﻧﻛ ﺗﻟاو رﺷﻧﻠﻟ ،ﻊﯾزو 2012 . ص 238 . 3 لﯾﻋﺎﻣﺳإ رﺎﺗﺧﻣ لﺋاو ، . تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا زﻛارﻣ مﯾظﻧﺗ ةرادإ . نﺎﻣﻋ : ،ﺔﻋﺎﺑطﻟاو ﻊﯾزوﺗﻟاو رﺷﻧﻠﻟ ةرﺳﯾﻣﻟا راد 2009 . ص 246 . 4 جﺎﺗ دﻣﺣﻣ ،ﻲﻠﻋ دﻣﺣأ . ﺔﯾﻗرﺷﻟا ﺔظﻓﺎﺣﻣ ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯾﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﻣدﺧﻟا طﯾطﺧﺗ . ةرﻫﺎﻘﻟا ] : د . ن [ ، 1990 . ص 18 .
31 2.1.1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا عاوﻧأ . لﺎطﺗ ﻰﺗﺣ ﺎﻫدﺟاوﺗ ﺔﻘطﻧﻣو ﺎﻬطﯾﺣﻣﻟ ﺎﻘﻓو فﻠﺗﺧﺗ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ ةدﯾدﻋ عاوﻧأ كﺎﻧﻫ ﻲﻫ عاوﻧﻷا ﻩذﻫو ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا تﺎﺋﻓ ﻊﯾﻣﺟ ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ : أ . ﺔﯾزﻛرﻣﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا : ندﻣﻟا ىوﺗﺳﻣ ﻰﻠﻋ دﺟاوﺗﺗ ﻩذﻫ ذﺧﺄﺗ تﺎﯾﻻوﻟا زﻛارﻣ وأ ىرﺑﻛﻟا تﺎﻋوﻣﺟﻣﻟا لدﺎﺑﺗ مﯾظﻧﺗو ﻲﻧﻔﻟا فارﺷﻹاو ﺔﻣﺎﻌﻟا ةرادﻹا ﺔﻣﻬﻣ ﺎﻬﻘﺗﺎﻋ ﻰﻠﻋ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﻘطﻧﻣﻠﻟ ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا ثارﺗﻟا ظﻔﺣﺑ مﺗﻬﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو . ب . قطﺎﻧﻣﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣ : ﻰﻠﻋ فرﺷﺗو ﺎﻬﯾﻓ دﺟاوﺗﺗ ﻲﺗﻟا ىرﻐﺻﻟا ندﻣﻟا ىوﺗﺳﻣ ﻰﻠﻋ دﺟوﺗ ﺑﺗﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺎﻬﻌ . ج . ﺔﯾﻋرﻔﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا : ةرﯾﺑﻛ دادﻋأ ﺎﻫدﺎﺗرﺗ ﻲﺗﻟا ءﺎﯾﺣﻷا ﻲﻓ موﻘﺗ ةرﯾﻐﺻ تﺎﺑﺗﻛﻣ ﻲﻫو نﻣ ﺔﯾرﺎﺟﺗﻟا ءﺎﯾﺣﻷا لﺛﻣ ةءارﻘﻟا رﯾﻏ ىرﺧأ ضارﻏﻷ سﺎﻧﻟا 1 . د . لﺎﻔطﻸﻟ ﺔﻣﺎﻋ تﺎﺑﺗﻛﻣ : مﻫرﺎﻣﻋﺄﺑ لﺎﻔطﻸﻟ ﻪﺟوﺗو ءﺎﯾﺣﻷا ىوﺗﺳﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﺿﯾأ موﻘﺗ تﻼﺟﻣﻟاو بﺗﻛﻟا مﻬﻓرﺻﺗ تﺣﺗ ﻊﺿﺗﻓ ،ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ،مﻬﻟ ﺔﺑﺳﺎﻧﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو مﻼﻋﻹا لﺋﺎﺳوو ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟا لﺎﻔطﻷا تﻻوﯾﻣ ﺔﯾﻣﻧﺗﻟ نودﻬﺗﺟﯾ نوﯾوﺑرﺗ نوﯾﺑﺗﻛﻣ ﺎﻬﯾﻓ لﻣﻌﯾ . بﺗﻛﻟا تﺎطﺣﻣ : ،نﺎﻛﺳﻟا نﻣ ﺔﻠﯾﻠﻘﻟا دادﻋﻷا تاذ ةدﯾﻌﺑﻟا ىرﻘﻟاو ﺔﯾﺋﺎﻧﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ دﺟوﺗ ﻓ ﻊﺿوﺗ بﺗﻛ تﺎﻋوﻣﺟﻣ نﻋ ةرﺎﺑﻋ نوﻛﺗ ،ﺔﯾدﻠﺑﻟا راد وأ دﯾرﺑﻟا بﺗﻛﻣ ﻲﺋﺎﻧﺛ نﻛﺎﻣﻷا ﻩذﻫ ﻲ 1 فﯾطﻠﻟا دﺑﻋ ،ﻲﻓوﺻ . تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا موﻠﻋ ﻰﻟإ لﺧدﻣ . ﺔﻧﯾطﻧﺳﻗ : ،يروﺗﻧﻣ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﻌﺑطﻣ 2001 . ص 99 .
32 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا فﺋﺎظو يدؤﺗ ﺔﯾرود ةروﺻﺑ بﺗﻛﻟﺎﺑ دوزﺗﺗو ﺎﻬﻧﻋ نﯾﻟوؤﺳﻣﻟا فارﺷﺈﺑ ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟا ﺔﻌﻟﺎطﻣﻠﻟ بﺗﻛﻟا ةرﺎﻋإ ﻲﻫو ﺔطﯾﺳﺑﻟا . ﺔﻠﻘﻧﺗﻣﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا : فﺎﯾرﻷﺎﻛ ةدﯾﻌﺑﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﻲﻓ ءارﻘﻠﻟ بﺗﻛﻟا لﺎﺻﯾﻹ بﺗﻛﻟا تارﺎﯾﺳ ﺔطﺳاوﺑ ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧ مدﻘﺗ ﺎﻬﻧﻣ نﯾﻋوﻧ دﺟوﯾو ،ﺔﻧﯾدﻣﻟا فارطأ ﻲﻓ ءﺎﯾﺣﻷاو ةرﺎﯾﺳﻟا لﺧاد بﺗﻛﻟا يوﺣﯾ قﻠﻐﻣﻟا عوﻧﻟا باوﺑأ ﺎﻬﻟ ﺔﯾﺟرﺎﺧو ﺔﯾﻠﺧاد فوﻓر قوﻓ يأ ،ﺎﻬﺟرﺎﺧو 1 . رﻓوﺗﻣﻟا دﯾﺻرﻟا ﻰﻟإ ادﺎﻧﺗﺳا ﺎﻬﯾﻠﻋ ددرﺗﯾ يذﻟا روﻬﻣﺟﻟا سﺎﺳأ ﻰﻠﻋ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﺳﻘﺗو عاوﻧأ ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻟإ ﺎﻬﺑ : مﺟﺣﻟا ةرﯾﺑﻛ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا : نﻣ ةرﯾﺑﻛ ﺔﻋوﻣﺟﻣ مدﺧﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ ﻲﻫ ﺔﯾﻓﺎﻘﺛﻟا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟاو رﺎﻣﻋﻷا فﻠﺗﺧﻣ نﻣ نﯾﻧطاوﻣﻟا . مﺟﺣﻟا ﺔطﺳوﺗﻣ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا : ةرﯾﺑﻛﻟا ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣ نﻣ ﺎﯾﺑﺳﻧ لﻗأ نﯾﻧطاوﻣﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ مدﺧﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ ﻲﻫ . فﯾطﻠﻟا دﺑﻋ ،ﻲﻓوﺻ . تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا موﻠﻋ ﻰﻟإ لﺧدﻣ . ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟاا . ص 100 . 1
33 مﺟﺣﻟا ةرﯾﻐﺻ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا : و ﻣ ﺎﻬﻣاودو نوﻠﯾﻠﻗ ﺎﻫداورﻓ ادودﺣﻣ ﺎﻌﻣﺗﺟﻣ مدﺧﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻫ دودﺣ 1 . 3.1.1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﻣﻫأ . ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﻣﻫأ : ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﻣﻫأ لﺛﻣﺗﺗ ﺎﻬﻧوﻛ ﻲﻓ : ﺔﯾﺑﻌﺷ ﺔﯾﻓﺎﻘﺛ ﺔﺳﺳؤﻣ ﺔﯾطارﻘﻣﯾد ﺔﯾﻧﻌﻣﻟاو ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻓﺎﻘﺛﻟا رﺷﻧ ﻰﻠﻋ لﻣﻌﺗ . رﺻﻌﻟا ﺔﻓﺎﻘﺛ ﻲﻓ ﺔﯾﺑﺎﺟﯾﻻا مﻬﺗﻛرﺎﺷﻣو ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا ءﺎﻧﺑأ تاردﻗ ﺔﯾﻣﻧﺗ . رﻣﺗﺳﻣﻟا مﯾﻠﻌﺗﻟا ﻲﻓ ﺔﻔﻠﺗﺧﻣ راودﺄﺑ ﻊﻠطﺿﺗو ءﺎﻧﺛﺗﺳا نود ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا ﺢﺋارﺷ ﻊﯾﻣﺟ مدﺧﺗ فدﻬﺑ رﺎﺑﻛﻟا مﯾﻠﻌﺗو ﻲﺗاذﻟا ءﺎﻘﺗرﻻا قﯾﻣﻌﺗو درﻔﻟا ﺔﻓﺎﻘﺛﺑ ءﺎﻣﺗﻧﻻا ﻊﻣﺗﺟﻣﻟاو نطوﻠﻟ 2 . نﻣﺿﺗﺗ نﻣ تﺎﯾﺳﺎﺳﻷا ﻊﯾﻣﺟ مارﺗﺣا ﻊﻣ ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣﻻا ﻊﻣ ﻰﺷﺎﻣﺗﺗ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﯾدﺄﺗ رﺷﺎﺑﻣﻟا عﻼطﻻا قﺣ ﻲﻧﺎﺟﻣﻟاو . ﻩذﻫ ﻰﻠﻋ عﻼطﻹا ﻲﻓ نوﺑﻏرﯾ نﻣ ﻊﯾﻣﺟﻟ ﺎﻧﺎﺟﻣ ﺎﻬﺑ ةرﻓوﺗﻣﻟا ردﺎﺻﻣﻟا ﻊﯾﻣﺟ ﺔﺣﺎﺗإ ﺔﯾدﺎﻣ زﺟاوﺣ يأ كﻟذ قﯾﻘﺣﺗ ﻲﻓ مﻬﺿرﺗﻌﯾ نأ نود ، ردﺎﺻﻣﻟا . تﺎطﻠﺳﻟا نﻣ لﺧدﺗ يأ وأ ﺔﯾﻧﯾدﻟا وأ ﺔﯾﺳﺎﯾﺳﻟا 3 . 1 مﯾﻫارﺑإ ،ﻲﻏروﻟا ، ﺢﻟﺎﺻ نﺳﺣ ، ﷲا دﺑﻋ . زﻛارﻣو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﻧﻔﻟا تاءارﺟﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا . نﺎﻣﻋ : ،قاروﻟا ﺔﺳﺳؤﻣ 1999 . ص 21 . 2 لﺑﺟﻣ ،ﻲﻛﻟﺎﻣﻟا مزﻻ ،ةدوﻋ دﻣﺣﻣ ،يوﯾﻠﻋ . ﺔﯾﻋوﻧﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا : ﺔﯾﻧطوﻟا . نﺎﻣﻋ : ،قاروﻟا ﺔﺳﺳؤﻣ 2006 . ص 136 .
34 فدﻬﺗ ذإ ﻊﻣﺗﺟﻣﻟاو درﻔﻠﻟ ﺔﯾﻟﺎﻌﻓ رﺛﻛأو ﻊﻔﻧأ لﻛﺷﺑ غارﻔﻟا تﻗو ءﺎﺿﻗ ﻰﻠﻋ ةدﻋﺎﺳﻣﻟا ﻰﻟ ٕاو ﺔﺣﻟﺎﺻﻟا تﺎﯾاوﻬﻟا ﺔﯾذﻐﺗ ﻰﻟ ٕاو ﺔﯾدﺟ تاءارﻗ ﻲﻓ ﺎﯾﻠﻌﻟا مﯾﻘﻟا زارﺑﻹ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا ﺔﻓﺎﻘﺛ عﺎﻔﺗرا . ءارﻘﻟا دادﻋ ٕاو ﻲﺣورﻟاو ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا رﯾوطﺗﻟاو ﺔﯾﻋوﺗﻠﻟ ةادأ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا لﻌﺟ . ﺔﯾﻧوﺎﻌﺗﻟا ةﺎﯾﺣﻠﻟ كﻟذﺑ ﻊﻣﺗﺟﻣﻟﺎﺑ ﻲطارﻘﻣﯾدﻟا . 2.1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا تازﯾﻬﺟﺗو ﻲﻧﺎﺑﻣ . 1.2.1 : ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻧﺎﺑﻣ . ﺔﻓﺎﺳﻣ دﯾدﺣﺗ ﻲﻓ ﺎﻣﻬﻣ ارود ﻲﻧارﻣﻌﻟاو يدﺎﺻﺗﻗﻻاو ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا ﺎﻫاوﺗﺳﻣو ﺔﺋﯾﺑﻟا ﺔﻌﯾﺑط بﻌﻠﺗ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﯾﻣﺻﺗ دﻧﻋ ﺎﻬﺗﺎﻋارﻣ ةرورﺿ ﻰﻠﻋ فﻘﺗ طورﺷ كﺎﻧﻫ نﻛﻟو ،ﺎﻬﺛﯾﺛﺄﺗو ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﺎﻬﺗﺎﯾﻠﻣﻌﺑ ﺎﻬﺛﯾﺛﺄﺗو : ﻊﻗوﻣﻟا : طﺳوﺗﻣ ﻊﻗوﻣ ﻲﻓ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نوﻛﺗ نأ بﺟﯾ ﻪﯾﻟإ لوﺻوﻟا سﺎﻧﻠﻟ لﻬﺳﯾو ﻊﯾﻣﺟﻠﻟ فورﻌﻣ ﺔﻘﺷﻣ نود . ةدﯾﺟﻟا ةءﺎﺿﻹاو ءودﻬﻟا ﻪﯾﻓ رﻓوﺗﯾ نأ . ﺔﺣﺎﺳﻣﻟا : ﺔﯾﺗﻵا لﻣاوﻌﻟا ﺎﻧرﺎﺑﺗﻋا ﻲﻓ ذﺧﺄﻧ نأ ﻻوأ بﺟﯾ ﺔﺣﺎﺳﻣﻟا دﯾدﺣﺗ لﺑﻗ : 1 . ؟ﺔﻘطﻧﻣﻟا ﻲﻓ ىرﺧأ تﺎﺑﺗﻛﻣ دﺟوﺗ لﻫ
35 2 . ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ نﯾﯾﻣﻷا ﻰﻟإ مﻬﺗﺑﺳﻧو نﯾﻣﻠﻌﺗﻣﻟا ددﻋ 1 . 3 . ﺎﻌﺑﺗ نﻛﺎﺳﻣﻟا ﺔﻟﺎﺣ ءوﺿ ﻲﻓ نﻛﺎﺳﻟا ﺔﺟﺎﺣﻟ تارﺎﺑﺗﻋﻻا ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا سﺳﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا : ﻲﻟاوﺣ 25 لﻛﻟ ﻊﺑرﻣ رﺗﻣ 1000 نﺎﻛﺳﻟا نﻣ . نﻣ 1.5 ﻰﻟإ ادﻌﻘﻣ 3 لﻛﻟ دﻋﺎﻘﻣ 100 نﺎﻛﺳﻟا نﻣ . نﻣ 150 ﻰﻟإ بﺎﺗﻛ 300 لﻛﻟ بﺎﺗﻛ 1000 نﺎﻛﺳﻟا نﻣ . ورﺿﻟﺎﺑ طرﺗﺷﯾ ﻻ ﺎﻬﺗﯾﻣﻫأ نﻣ مﻏرﻟﺎﺑ ﺔﺑﺳﻧﻟا ﻩذﻫ نأ رﯾﻏ ﺎﻬﺑ مازﺗﻟﻻا ةر ﺎﻬﻠﯾدﻌﺗ نﻛﻣﯾو ﺎﻘﺑط ﻊﻣﺗﺟﻣ لﻛﻟ ﺔﯾﻟﺎﻌﻟا تﺎﯾﻧﺎﻛﻣﻺﻟ ﻲﻠﻌﻓ ﻷ ﺔﺣﺿاو ةروﺻ ﺎﻧﯾطﻌﺗ ﺎﻬﻧ . ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا لﻣﻌﻟ ﺔﯾﺳﺎﺳﻷا ﺔﯾوﯾﺣﻟا قﻓارﻣﻟا ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا مﺿﺗ نأ بﺟﯾو ﺎﻬﺗﺎطﺎﺷﻧو ﻰﻟإ ﺔﺟﺎﺣﻟا كﺎﻧﻬﻓ ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧو : 1 . ﺔﻌﻟﺎطﻣﻟا تﺎﻋﺎﻗ : تﺎﺟﺎﺣو ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا مﺟﺣ ﻊﻣ بﺳﺎﻧﺗﯾ ﺎﻣﺑ ﺎﻬﻣﯾﻣﺻﺗو ﺎﻫرﺎﯾﺗﺧا نوﻛﯾ ىرﺧﻷا ﺔﺑﻌﺻﻟا طورﺷﻟاو ﺔﺣارﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ رﯾﻓوﺗ نﻋ ﻼﺿﻓ مﻫدادﻋأو نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا . 2 . ىرﺧﻷا ﺔﯾﺑﺗﻛﻣﻟا داوﻣﻟاو بﺗﻛﻟا نزﺎﺧﻣ . 3 . كﻟذ ﺔﻗﻼﻋو مﻬﻟﺎﻣﻋأ تﺎﺑﻠطﺗﻣ ﻊﻣ ﺔﺑﺳﺎﻧﻣ نوﻛﺗ نأ ﻲﻐﺑﻧﯾو ،ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ نﯾﻔظوﻣﻠﻟ فرﻏ ،ﺔﻟزﻌﻧﻣ وأ ﺔﻠﻘﻧﺗﻣ نوﻛﺗﻟ جﺎﺗﺣﺗ فرﻐﻟا ﻩذﻫ ضﻌﺑﻓ ،ىرﺧﻷا مﺎﺳﻗﻷا ﻲﻓ لﻣﻌﻟا ﺔﻌﯾﺑطﺑ ﻰﻠﻋ نوﻛﯾ نأ ﻰﻟإ جﺎﺗﺣﯾ رﺧﻵا ﺎﻬﺿﻌﺑو لﺎﺻﺗا نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﻊﻣ رﺷﺎﺑﻣ . 1 ﻊﻓﺎﻧ دﻣﺣأ ،ﺔﺣدادﻣﻟا . تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا عاوﻧأ = types of libraries . نﺎﻣﻋ : ،ﻊﯾزوﺗﻟاو رﺷﻧﻠﻟ ةرﯾﺳﻣﻟا راد 2011 ـ ــ 1432 ه . ص 55 .
36 4 . تﺎﻋﺎﻗ لﺛﻣ ﺎﻬﺟﻣارﺑو ﺎﻬﺗﺎﻣدﺧﻟ ﺔﯾﻓﺎﺿإ ىرﺧأ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟاو ﺔﯾﻓﺎﻘﺛﻟا مﻼﻓﻷا ضورﻋ دﯾﻠﺟﺗﻟاو رﯾوﺻﺗﻟاو ﺦﺳﻧﻟا ةزﻬﺟﺄﻛ تادﻌﻣﻟاو ةزﻬﺟﻷا ﺔﻋﺎﻗ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿ ٕاو تاودﻧﻟاو تارﺿﺎﺣﻣﻟاو . 5 . ثﯾﺛﺄﺗﻟاو مﯾظﻧﺗﻟاو لﻛﺷﻟﺎﺑ نوﻛﺗ نأ لﺿﻔﯾو ،لﺎﻔطﻷا تﺎﻣدﺧﺑ ىرﺧأ ﺔﺻﺎﺧ تﺎﻋﺎﻗ لﺎﻔطﻷا رﺎﻣﻋأو تﺎﺑﻏرو قوذ ﻊﻣ قﻓاوﺗﻣ 1 . 2.2.1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تازﯾﻬﺟﺗ . نﯾﻌﺑ ذﺧﻷا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا رﯾدﻣ ﻰﻠﻋ ﻲﻐﺑﻧﯾ ﻪﻧﺈﻓ ،ﺎﻬﻋوﻧ نﺎﻛ ﺎﻣﻬﻣ ﺔﺑﺗﻛﻣ يأ ثﯾﺛﺄﺗو زﯾﻬﺟﺗ لﺑﻗ دارﻣﻟا ثﺎﺛﻷاو زﯾﻬﺟﺗﻟا ﻲﻓ ﻪﻧﻋ ﻰﻧﻏ ﻻ ﺊﯾﺷ ﺎﻫدﺟاوﺗ رﺑﺗﻌﯾ ﻲﺗﻟا تﺎﯾطﻌﻣﻟا ضﻌﺑ رﺎﺑﺗﻋﻻا ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا طﺎﻘﻧﻟا ﻲﻓ تﺎﯾطﻌﻣﻟا ﻩذﻫ صﻠﺧﺗﺗو ﻩؤارﺷ : ﺔﻧورﻣﻟا : رﺳﯾ لﻛﺑ ﺎﻬﻛﯾرﺣﺗ ﻰﻠﻋ ةردﻘﻟا لﺟأ نﻣ اذﻫو ،ﺔﺗﺑﺎﺛﻟا تازﯾﻬﺟﺗﻟاو ثﺎﺛﻷا بﻧﺟﺗ ﻲﻧﻌﺗ لﺑﻘﺗﺳﻣﻟا ﻲﻓ . دوﻣﺻﻟا : لﻣﺣﺗﻟا ﻰﻠﻋ ةردﻘﻟا وذ ثﺎﺛﻷاو تازﯾﻬﺟﺗﻟا رﺎﯾﺗﺧا . ﺔﻣءاوﻣﻟا : تازﯾﻬﺟﺗﻟاو ثﺎﺛﻷا ﻊﻣ مءﻼﺗﯾ ﻩؤارﺷ دارﻣﻟا ثﺎﺛﻷاو تازﯾﻬﺟﺗﻟا تﻧﺎﻛ اذإ ﺎﻣ ﺔﻓرﻌﻣ ﻘﺑﺎﺳ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ةدوﺟوﻣﻟا لﺑﻘﺗﺳﻣﻟا ﻲﻓ ﺎﺣﺎﺗﻣ ﻪﺋﺎﻘﺑ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻧﺎﻛﻣإ كﺎﻧﻫ لﻫو ،ﺎ 2 . 1 ﺔﺟﯾدﺧ ،ﺔﻔﻟﺎﺧوﺑ ،ﺔﯾﻣﺳ ،ﻲﺟازﻟا ،ﺔﯾﺟﻧ ،حوﻣﻗ ؛ ﻲﺑرﻌﻟا دﻣﺣأ . ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻠﻟ دﺣوﻣﻟا ﻲﺑرﻌﻟا رﺎﯾﻌﻣﻟا ] . د. م ] :[ د . ن [ ، 2013 . ص 48 . 2 تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا تﺎﯾﻧﻘﺗو تﺎﺑﺗﻛﻣﻠﻟ رﺳﯾﻟا تﺎﯾدﺗﻧﻣ . ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ] . طﺧﻟا ﻰﻠﻋ .[ حﺎﺗﻣ html://file/<:/users/ <
37 تﺎﺑﺛﻟاو ﺔﻣﻼﺳﻟا : ﺔﯾﺑﺷﺧﻟا فاوﺣﻟا وأ ةدﺎﺣﻟا ﺎﯾاوزﻟا ﻪﺑ دﺟوﺗ يذﻟا ثﺎﺛﻷا بﻧﺟﺗ . تازﯾﻬﺟﺗﻟاو ثﺎﺛﻷا ﺔﻧﺎﯾﺻو فﯾظﻧﺗ فﯾظﻧﺗ ﺔﻟوﻬﺳ . ﺎﺣﯾرﻣ ثﺎﺛﻷا نوﻛﯾ نأ . ﻰﻟإ ﻊﺟار اذﻫو ﻲﻧدﻌﻣﻟا ثﺎﺛﻷا ءﺎﻧﺗﻗا ﻰﻟإ لﯾﻣﺗ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔﯾﺑﻟﺎﻏ نأ دﺟﻧو ﻰﻠﻋ ﻪﺗردﻗ ثﺎﺛﻷﺎﺑ نروﻗ ﺎﻣ اذإ ،نﻣﺛﻟا صﯾﺧر ﻪّﻧأ وﻫ ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﻪﺗﯾﺻﺎﺧو ،ﻩرﻣﻋ ﻲﻓ دﯾزﯾ ﺎﻣ اذﻫو ،لﻣﺣﺗﻟا ﻲﺑﺷﺧﻟا 1 . وﻬﻓ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا ﺔﻌﻟﺎطﻣﻠﻟ ﺔﯾﺳﯾﺋرﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻪﯾﻠﻋ لﻣﺷﯾ يذﻟا ثﺎﺛﻷا عاوﻧأ صﺧﯾ ﺎﻣﯾﻓو ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﻛ : نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا ثﺎﺛأ : لﺎﻣﻋﻷﺎﺑ مﺎﯾﻘﻟا لﺟأ نﻣ نﯾﻠﻣﺎﻌﻟﺎﺑ صﺎﺧﻟا ثﺎﺛأ رﯾﻓوﺗ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻠﻋ دﺑﻻ بوﻠطﻣﻟا لﻛﺷﺑ ﺔﯾﻧﯾﺗورﻟا . لﺎﻣﻌﻟا بﺗﺎﻛﻣ : نﻣ ضرﻷا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻋﺎﻔﺗرا ﻲﻓ لﯾدﻌﺗﻟا ﺔﯾﻧﺎﻛﻣﺈﺑ زﯾﻣﺗﺗ بﺗﺎﻛﻣ رﯾﻓوﺗ 22 ـــ 45 نﯾﺑ حوارﺗﯾ ﺎﻬﻋﺎﻔﺗرا ثﯾﺣ ،ﺔﺻوﺑ 26 ـــ 28 ﺔﺻوﺑ . دﺿﺎﻧﻣﻟا : ﯾ لوط نﻣ نوﻛﺗ نأ نﺳﺣﺗﺳ 3 ضرﻋو مادﻗأ 3 عﺎﻔﺗرﻻاو مادﻗأ 30 ﻲﻓو ﺔﺻوﺑ نﻋ عﺎﻔﺗرﻻا دﯾزﯾ ﻻ نأ لﺎﻔطﻷا تﺎﺑﺗﻛﻣ ﺔﻟﺎﺣ 26 ﺔﺻوﺑ . دﻣﺣأ دوﻣﺣﻣ ،مﯾﺗإ . لﺎﻔطﻷا ﺔﺑﺗﻛﻣو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا لﯾﻟد ةزﻏ ، : ،نﺎطﻘﻟا نﺳﺣﻣﻟا دﺑﻋ ﺔﺳﺳؤﻣ 2005 . ص 116 . 1
38 دﻋﺎﻘﻣﻟا : عﺎﻔﺗرا دﯾزﯾ ﻻأو ،ﻼﯾﻠﻗ ﺔﻓوﺟﻣ ﺎﻬﺗدﻋﺎﻗو ةرﯾدﺗﺳﻣ ﺎﻫروﻬظو ﺔﺣﯾرﻣ نوﻛﺗ نأ بﺟﯾ ضرﻷا نﻣ ﺎﻬﺗدﻋﺎﻗ 18 لﺎﻔطﻷاو ﺔﺻوﺑ 16 ﺔﺻوﺑ . ﺔﺳرﻬﻔﻟا قﯾدﺎﻧﺻ : قﯾدﺎﻧﺻ ءارﺷ وأ ﻊﻧﺻ نﻛﻣﯾ سرﺎﻬﻔﻟا لﻣﻌﻟ تﺎﻗﺎطﺑﻟا ﺔﻘﯾرط ترﯾﺗﺧا اذإ سﺎﯾﻘﻣﺑ ﺢﻣﺳﺗ ةدﯾﺟ 4 * 6 وأ 3 * 5 ﺔﺻوﺑ . ﻊﺿوﺗ ةدﻋﺎﻗ ﻰﻠﻋ زﻛﺗرﯾ دﯾدﺣﻟا وأ بﺷﺧﻟا نﻣ نﯾﺑﻧﺎﺟ نﻋ ةرﺎﺑﻋ وﻫ ،تﻼﺟﻣﻟا تﻼﻣﺎﺣ نﯾﺑ ﺎﻣ ضرﻌﻟا اذﻫ حوارﺗﯾو ضرﻌﻠﻟ تﻼﺟﻣﻟا ﺎﻬﯾﻠﻋ 3 ، 4 عﺎﻔﺗرﻻاو ،مادﻗأ 5 مادﻗأ . ﻲﻓو ﺗﻗو بوﺳﺎﺣﻟا بوﺳﺎﺣﻟا مادﺧﺗﺳا ﺢﺑﺻﺄﻓ رﺻﻌﻟا ﺔﺑﻛاوﻣو ﻲﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا روطﺗﻠﻟ ارظﻧ رﺿﺎﺣﻟا ﺎﻧ نﻣ ﻲﻓﺎﻛ ددﻋ دﺟاوﺗ ﻰﻠﻋ ﺎﯾﻟﺎﺣ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا صرﺣﺗو ﺎﻬﻟﺎﻣﻋأ مظﻌﻣ ﻲﻓ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ يرورﺿ ﺔﯾﻠﻣﻋ لﯾﻬﺳﺗﻟ كﻟذو ،ﺎﻬﻧﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ددﻋو ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا مﺟﺣ ﻊﻣﻻ بﺳﺎﻧﺗﯾ ﺎﻣﺑ بﯾﺳاوﺣﻟا ﻰﻟإ وأ بﺎﺗﻛﻟا ﻰﻟإ لوﺻوﻟا نﻣ ﻻدﺑ بوﺳﺎﺣﻟا زﺎﻬﺟ ﻰﻟإ دﯾﻔﺗﺳﻣﻟا ﻪﺟوﺗﯾ ثﯾﺣ ،ﺔﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻊﯾﻣﺟ رﻬظﺗ ثﯾﺣﺑ ،عوﺿوﻣﻟا مﺳا ﻰﺗﺣ وأ فﻟؤﻣﻟا وأ بﺎﺗﻛﻟا مﺳا ﻊﺿﯾو ،ﺔﯾودﯾﻟا سرﺎﻬﻔﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﻓﺎﻛو بﺗﻛﻟا ءﺎﻣﺳﺄﺑ ثﺣﺑﻠﻟ ﺔﻘﺑﺎطﻣﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا 1 . ةءﺎﺿﻹا : بﺟﯾو ﻲﻓﺎﻛﻟا ﻲﻌﯾﺑطﻟا ءوﺿﻟﺎﺑ اروﻣﺿﻣ ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا نﻣ ءزﺟ لﻛ نوﻛﯾ نأ بﺟﯾ ءوﺿﻟا ردﺻﻣﻟ ﺎﻬﺟوﻣ ئرﺎﻘﻟا رﻬظ نوﻛﯾ ثﯾﺣﺑ دﻋﺎﻘﻣﻟا فﺻو . ﺔﺑﻗارﻣﻟا : ﺔﺑﻗارﻣﻟا ﻊﻣ رﯾﺳﯾ ثﯾﺣﺑ ثﺎﺛﻷا بﯾﺗرﺗ نوﻛﯾ نأ بﺟﯾ . 1 ﺔﻔﯾﻠﺧ ﺔﻠﯾﺑﻧ ،ﺔﻌﻣﺟ ،ﻲﺣﺗﻓ دﻣﺣﻣ ،يدﺎﻬﻟا دﺑﻋ . ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا . ةرﻫﺎﻘﻟا : ،ﺔﯾﻧﺎﻧﺑﻠﻟا ﺔﯾرﺻﻣﻟا رادﻟا 2001 . ص 37 .
39 قﯾﺳﻧﺗﻟا : تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ثﯾﺛﺄﺗ ﻲﻓ ﺔطﺎﺳﺑﻟا رﻓوﺗﯾ نأ نﺳﺣﺗﺳﻣﻟا نﻣ نأو ىوﻘﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣ ﺎﻣﯾﺳ ﻻو حﺎﯾﺗرﻻﺎﺑ ئرﺎﻘﻟا رﯾﺷﯾ نأ بﺟﯾو لﯾﻣﺟﻟا قوذﻟاو نزاوﺗﻣ بﯾﺗرﺗﻟا نوﻛﯾ . دﻋﺎﻘﻣﻟا : رﻬظﻟا دﻧﺳﻣو دﻌﻘﻣﻟا ﻲﻓ لﯾدﻌﺗﻟا ﻰﻠﻋ ةردﻘﻟا نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻠﻟ ﺢﯾﺗﯾ نأ ﻲﻐﺑﻧﯾ . ﻰﺗﺣ اذﻫو قﻠﺧﻟاو مﺎﻣﻷا ﻰﻟإ رﻬظﻟا دﻧﺳﻣ رﯾﻐﺗ نﻣ نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا نﻛﻣﺗﯾ . رﻬظﻟا ﺔﯾواز ﻲﻓ رﯾﻐﺗﻟاو 1 . فوﻓرﻟا : سوﺑﻣوﺗ ﻲﻓ درو ﺎﻣ بﺳﺣ THOMPOSON ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﻛ ﺎﻫدﺎﻌﺑأ ددﺣﺗ : فرﻟا قﻣﻋ ـــــ : 230 ـــ 255 مﻣ . فرﻟا لوط ـــــ : 900 ـــ مﻣ 914 لدﺎﻌﯾ ﺎﻣ مﻣ 3 مادﻗأ . فرﻟا عﺎﻔﺗرا ـــــ : 300 ــــ مﻣ 400 مﺟﺣﻟا ةرﯾﺑﻛ بﺗﻛﻠﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ مﻣ . سرﺎﻬﻔﻟا ﺎﺿﯾأ دﺟوﯾ ﺎﻣﻛ . جاردﻷا . لﻘﻧﻟا تﺎﺑرﻋ ... ﺦﻟا . ﺎﻣأ ﺔﻌﻟﺎطﻣﻠﻟ ﺔﯾﺳﯾﺋرﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻣدﺧﺗﺳاو ﺔﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا تاروطﺗﻟا تﺣﺿأ ﻲﺗﻟا تازﯾﻬﺟﺗﻟا ﺔﯾﻧورﺗﻛﻟﻹا تادﻌﻣﻟا ﻲﻓ ﻰﺗﺷ عاوﻧأ رﯾﻓوﺗ ﺔﯾرﺎﺑﺟإ ضرﻔﺗ ،ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا 2 . ،سﻛﺎﻔﻟاو فﺗﺎﻬﻟا ﺎﺿﯾأو بﺳاوﺣﻟﺎﻛ تازﯾﻬﺟﺗو تﺳﺎﻛﻟا تﻼﺟﺳﻣﻟﺎﻛ ﺔﯾرﺻﺑﻟا ﺔﯾﻌﻣﺳﻟا داوﻣﻟا ﺢﺋارﺷﻟا ضرﻋ ةزﻬﺟأ ،ﺔﯾﺗوﺻﻟا . 1 ﺔﻌﻣﺟ ﺔﻔﯾﻠﺧ ،ﺔﻠﯾﺑﻧ ،ﻲﺣﺗﻓ دﻣﺣﻣ ،يدﺎﻬﻟا دﺑﻋ . قﺑﺎﺳﻟا ﻊﺟرﻣﻟا . ص 67 . ص ،قﺑﺎﺳﻟا ﻊﺟرﻣﻟا ، دﻣﺣأ دوﻣﺣﻣ ،مﯾﺗأ 117 . 2
40 3.2.1 ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﺎﺳﻗأ . ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻟا ﺔﺟﻟﺎﻌﻣ مﺳﻗ : ﺎﻬﻣﻫأ مﺎﻬﻣ ةدﻋ مﺳﻘﻟا اذﻫ فﻠﻛﯾ . ئرﺎﻘﻟا فرﺻﺗ تﺣﺗ ﺎﻬﻌﺿو ﺔﯾﺎﻏ ﻰﻟإ ﺎﻬﻣﻼﺗﺳا ذﻧﻣ رﺎﺳﻣ نﺎﻣﺿ . دﯾﻠﺟﺗﻟاو ظﻔﺣﻟاو مﯾﻣرﺗﻟا قﯾرط نﻋ ﻪﯾﻠﻋ ﺔظﻓﺎﺣﻣﻟاو ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻟا ﺔﺟﻟﺎﻌﻣ . قﺋﺎﺛوﻟا ءﺎﻧﺗﻗا ﺔﯾﻠﻣﻋ رﯾﯾﺳﺗ . ﺔﺳارد نﯾﻣﻠﻌﺗﺳﻣﻟا ﺔﻣدﺧ مﺳﻗ ﻊﻣ قﯾﺳﻧﺗﻟﺎﺑ ءﺎﻧﺗﻗﻻاو تﺎﯾﻧﺎﻛﻣﻹا . ﺔﺳرﻬﻔﻟاو درﺟﻟا نﻣ ﻪﻟوادﺗ لﺑﻗ بﺎﺗﻛﻟا ﺔﺟﻟﺎﻌﻣ نﺎﻣﺿ 1 . نﯾﻣﻠﻌﺗﺳﻣﻟا ﺔﻣدﺧ مﺳﻗ : ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺎﻬﻣﺎﻬﻣﺑ مﺳﻘﻟا فﻠﻛﯾ : نﯾطرﺧﻧﻣﻟا ةدﺋﺎﻔﻟ ﻪﯾﺟوﺗﻟاو ﻲﻟﻵا مﻼﻋﻹﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣ تﺎﻣدﺧ نﺎﻣﺿ . و ﺔﯾﺋورﻘﻣﻟا مﯾﯾﻘﺗﻟ تﺎﯾﺋﺎﺻﺣﻹا دادﻋإ ﺔﺑوﻠطﻣﻟا قﺋﺎﺛوﻟا ﺔﻌﯾﺑط . نﯾﻠﻣﻌﺗﺳﻣﻟا فرﺻﺗﻟا تﺣﺗ ﻊﺿو مﻬﺗطﺷﻧأ لﻬﺗﺳﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾدﺎﻣﻟا لﺋﺎﺳوﻟاو قﺋﺎﺛوﻠﻟ . ﺔﯾﺑﻧﺟﻷاو ﺔﯾﻧطوﻟا تﺎﺳﺳؤﻣﻟا ﻊﻣ ﺔﯾﻧﻘﺗﻟاو ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو قﺋﺎﺛوﻟا لدﺎﺑﺗﺑ مﺎﯾﻘﻟا . ﺔﻠﻘﻧﺗﻣﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺔطﺷﻧأ مﯾظﻧﺗ . لﺋﺎﺳوﻟاو ةرادﻹا مﺳﻗ : ﺎﻬﻣﻫأ مﺎﻬﻣ ةدﻌﺑ فﻠﻛﯾ . دادﻋإ ﻩرﯾﯾﺳﺗو نﯾﻣدﺧﺗﺳﻣﻟا رﯾﯾﺳﺗ ططﺧﻣ . 1 ﺣ نﺑ ﺎ ﺔﻧﯾﻣﯾ ،ﺔﯾو . تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تﺎﻣدﺧ ةدوﺟ رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا . ﻩاروﺗﻛد ﺔﺣورطأ . نارﻫو ﺔﻌﻣﺎﺟ : ﺔﯾﻧﺎﺳﻧإ موﻠﻋ ﺔﯾﻠﻛ ﺔﯾﻣﻼﺳ ٕاو : ،ﺔﯾﻘﺋﺎﺛوﻟا موﻠﻌﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ مﺳﻗ 2006 . ص 132 .
41 تازﯾﻬﺟﺗﻟاو ﺔﯾﺎﻧﺑﻟا ﺔﻧﺎﯾﺻ . ﺔﻟوﻘﻧﻣﻟا تﺎﻛﻠﺗﻣﻣﻟاو ﻲﻘﺋﺎﺛوﻟا دﯾﺻرﻟاو نﯾﻣدﺧﺗﺳﻣﻟاو ﺔﯾﺎﻧﺑﻟا نﻣأ ﻰﻠﻋ رﻬﺳﻟا نﯾﻠﻣﻌﺗﺳﻣﻟاو . ﺎﻫزﯾﻬﺟﺗو ﺎﻫرﯾﯾﺳﺗ تﺎﯾﻧازﯾﻣ ذﯾﻔﻧﺗ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻣدﺧﺗﺳﻣ فﯾظوﺗ . ﺿو مزاوﻟو تادﻌﻣو ثﺎﺛأ نﻣ ﺎﻬﺗﺎﻘﺣﻠﻣو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تﺎﺟﺎﯾﺗﺣا دﯾدﺣﺗ ﺎﻬﺋﺎﻧﺗﻗا نﺎﻣ 1 . 3.1 ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تﺎﻣدﺧ . 1.3.1 ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟاو ﺔﯾﻠﺧادﻟا ةرﺎﻋﻹا ﺔﻣدﺧ : ﺔﯾﻠﺧادﻟا ةرﺎﻋﻹا : رﯾﻐﻟ تﻧﺎﻛ ءاوﺳ ،ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﻲﻠﺧادﻟا عﻼطﻺﻟ داوﻣﻟا ﺔﺣﺎﺗإ ﺎﻬﺑ دﺻﻘﯾ ردﺎﺻﻣ ضﻌﺑ ﻰﻠﻋ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﺎﻬﺿرﻔﺗ ﻲﺗﻟا دوﯾﻘﻠﻟ مأ ،ﺎﯾﺟرﺎﺧ داوﻣﻟا كﻠﺗ ةرﺎﻌﺗﺳا ﻲﻓ نﯾﺑﻏارﻟا ﺎﯾﺟرﺎﺧ ﺎﻬﺗرﺎﻋإ ﻊﻧﻣﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا . ﻊﺿﺧﺗ ﻻ ﺎﻬﻧوﻛﻟ ﺔﻘﯾﻘﺣ ةرﺎﻋإ ﺔﻣدﺧ لﺛﻣﺗ ﻻ ﺔﯾﻠﺧادﻟا ةرﺎﻋﻹا نأ ضﻌﺑﻟا ىرﯾو تاءارﺟﻹ ةرﺎﻋﻹا مﺳﻗ ﻲﻔظوﻣ ﻰﻟإ عوﺟرﻟا نود مﺗﺗ عﻼطا ﺔﯾﻠﻣﻋ ﻲﻬﻓ ،ةرﺎﻋﻹا ﻲﻔظوﻣ ىدﻟ لﯾﺟﺳﺗﻟا نﯾدﯾﻔﺗﺳﻣﻟا مادﺧﺗﺳﻻ ﺢﯾرﻣﻟاو مﺋﻼﻣﻟا نﺎﻛﻣﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ رﻓاوﺗﯾ نأ دﺑﻻ ﺔﻣدﺧﻟا ﻩذﻫ مﯾدﻘﺗﻟو ود لوﺣﺗ دﻗ ﻲﺗﻟا فورظﻟا نﻣ دﯾدﻌﻟا كﺎﻧﻫو ،نﺄﺷﻟا اذﻬﺑ ةددﺣﻣﻟا رﯾﯾﺎﻌﻣﻟا ﻊﻣ قﻔﺗﻣﻟاو ن ﺔﻧﯾﻣﯾ ،ﺔﯾوﺎﺣ نﺑ . رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﻣوﻣﻌﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا تﺎﻣدﺧ ةدوﺟ . ﻊﺟرﻣﻟا سﻔﻧ . ص 133 . 1
