(1)ﻲ ﺮﻌﻟا بد و ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ
ﺺﺼﺨﺘﻟا
:
ﺔﻘﻴﺒﻄﺗ تﺎﻴﻧﺎﺴﻟ
ناﻮﻨﻌﻟا
ﺳﺎﳌا ةدﺎ ﺷ ﻋ لﻮﺼ ا تﺎﺒﻠﻄﺘﻣ لﺎﻤﻜﺘﺳﻻ ﺔﻣﺪﻘﻣ ةﺮﻛﺬﻣ
ﺐﻟﺎﻄﻟا داﺪﻋإ
:
فاﺮﺷإ
ذﺎﺘﺳ
:
ﺔﻜﻴﻠﻣ يﺰ ﺰﻋ
ةرﺎﺳ ﺢﺑاور
ىﺮﺸ ﻒﻴﻠﺧ
ﺔﺸﻗﺎﻨﳌا ﺔﻨ
:
1
-أ
/
...
ﻮﺒﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ
ةﺮ
ﺎﺴ ﺋر
2
-أ
/
ﺔﻜﻴﻠﻣ يﺰ ﺰﻋ
ةﺮ ﻮﺒﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ
ارﺮﻘﻣو ﺎﻓﺮﺸﻣ
3
-أ
/
.
...
ةﺮ ﻮﺒﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ
ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ اﻮﻀﻋ
ﺔﻴﻌﻣﺎ ا ﺔﻨﺴﻟا
:
2019
/
2020
طﺳوﺗﻣ ﻰﻟوأ ﺔﻧﺳﻠﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا بﺎﺗﻛ ﻲﻓ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ
ﺮﻜﺷ ﺔﻤﻠﻛ
:
ﺔﻓﺮﺸﻤﻟا ﺎﻨﺗﺬﺘﺳأ ﻰﻟإ ﺎﻧﺮﻳﺪﻘﺗ و ﺎﻧﺎﻨﺘﻣا ﺺﻟﺎﺨﺑ مﺪﻘﺘﻧ
"
ﺔﻜﯿﻠﻣ يﺰﻳﺰﻋ
"
ﺎﻨﺘﻧﺎﻋأ ﻲﺘﻟا و ،ﺚﺤﺒﻟا اﺬھ ﻰﻠﻋ فاﺮﺷﻹا لﻮﺒﻘﺑ ﺖﻠﻀﻔﺗ ﻲﺘﻟا
ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا و ﺮﻜﺸﻟا ﻖﺋﺎﻓ ﺎّ ﻨﻣ ﺎﮫﻟ و ﺎﮫﺗادﺎﺷرإ و ﺎﮫﺗﺎﮫﯿﺟﻮﺘﺑ
.
ءاﺪھإ
ﻰﻟإ
و ﻲﺑأ
ﺎﻤھﺮﻤﻋ ﻲﻓ ﷲ لﺎطأ ﻲّﻣأ
ﺪﯿﻌﺑ و ﺐﻳﺮﻗ ﻦﻣ ﻢھﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ و ﻲﺗﻮﺧإ ﻰﻟإ
ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ ةﺮﻤﺛ اﺬھ ﻢﻜﯿﻟإ يﺪھأ
ىﺮﺸﺑ
ءاﺪھإ
ناﺰﻳﺰﻌﻟا ّيﺪﻟاو ﻰﻟإ
ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ مﺎﻤﺗإ ﻲﻓ ﻲﻧﺪﻋﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ
ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ ﻢﻜﻟ يﺪھأ
.
ةرﺎﺳ
ﺔﻣدﻘﻣ
1
ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا رﺻﺎﻧﻌﺑ ﺎﻬﻣﺎﻣﺗﻫﻻ كﻟذو مﯾﻠﻌﺗﻟا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ةزرﺎﺑ ﺔﻧﺎﻛﻣ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا تﻠﺗﺣا دﻘﻟ
ﻲﻫو ﺔﺛﻼﺛﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا
)
ىوﺗﺣﻣ ،مﻠﻌﺗﻣ ،مﻠﻌﻣ
(
قﺋارط رﯾوطﺗ ﻰﻟإ ﻰﻌﺳﺗو مﻬﻧﯾﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا سردﺗو
فادﻫﻷا قّﻘﺣﯾ لﺎﻌﻓ مّﻠﻌﺗ نﺎﻣﺿ ﻰﻟإ ﻰﻌﺳﺗ ﺎﻣﻛ سﯾردﺗﻟا
قﻓو ةررﻘﻣ ةدﺎﻣ لﻛ سردﯾ مﻠﻌﻣﻟﺎﻓ
ﻲﻫ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟﺎﻓ ﻪﻧﻣو بﯾﻟﺎﺳﻷاو قرطﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﺔطﺳاوﺑ كﻟذو ﺎﻬﻧﯾﻣﺎﺿﻣو ﺎﻬﻓادﻫأ
فرﺎﻌﻣ نﯾﻣﻠﻌﺗﻣﻟا بﺎﺳﻛإ ﻰﻟإ فدﻬﺗ مﺳﻘﻟا لﺧاد ثدﺣﺗ ﻲﺗﻟا تﺎطﺎﺷﻧﻟا عوﻣﺟﻣ
مﻠﻌﺗﻣﻟا دﻌﯾو ،
و ةررﻘﻣﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ةدﺎﻣﻟا ءﺎﻘﺗﻧا مﺗﯾ ﻪﺳﺎﺳأ ﻰﻠﻋ ﻪّﻧﻷ كﻟذ و ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا ﻲﻓ ازرﺎﺑ اروﺣﻣ
قرط
فرﺎﻌﻣ نﻣ مﻠﻌﺗﻣﻠﻟ مدﻘﯾ ﺎﻣ ﻲﺳارّدﻟا ىوﺗﺣﻣﻟا رﺑﺗﻌﯾ ﺎﻣﻛ ،ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا لﺋﺎﺳوﻟا نﻣ ﺎﻫرﯾﻏ و مﯾﻠﻌﺗﻟا
نوﻛﯾ و ،نﯾﺻﺻﺧﺗﻣ فرط نﻣ ﺔﻣﺎﺗ ﺔﯾﺎﻧﻌﺑ ﻩرﺎﯾﺗﺧا ﻲﻐﺑﻧﯾ كﻟذﻟ جﺎﻬﻧﻣﻟا ﻲﻓ ةررﻘﻣ ﺔﯾﺳارد داوﻣو
قرطﻟا ﻩذﻫ تددﻌﺗ اذﻟ ﺔﺣﺟﺎﻧ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ﺔﯾﻠﻣﻋ نﺎﻣﺿﻟ بﯾﻟﺎﺳأ و قرط قﻓو اذﻫ
ﻸﻟ ارظﻧ و ،
ﺔﯾﻣﻫ
تﯾﻣﺳ ةدﯾدﻋ تﺎﯾرظﻧ تزرﺑ مﯾﻠﻌﺗﻟا لﻌﻓ ﺎﻬﺑﺳﺗﻛا ﻲﺗﻟا ﺔﻐﻟﺎﺑﻟا
"
مﻠﻌﺗﻟا تﺎﯾرظﻧﺑ
"
رظﻧ ﺎﻬﻧﻣ لﻛ
ر ﺔﯾرظﻧ لﻛﻟو ﺔﺻﺎﺧﻟا ﻪﺗﻬﺟوﺑ مﯾﻠﻌﺗﻟا ﻰﻟإ
و ﺔﯾﻛوﻠﺳﻟا ﺔﯾرظﻧﻟا ﺎﻫزرﺑأ ﺎﻫداو
،ﺔﯾﺗﻟﺎطﺷﺟﻟا و ﺔﯾﺋﺎﻧﺑﻟا
ا وأ تﺎﯾوﺗﺣﻣﻟﺎﺑ ﺔﺑرﺎﻘﻣﻟا نﻣ ﺔﯾادﺑ لﺣارﻣ ﻊﺑرﺄﺑ رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ مﯾﻠﻌﺗﻟا ّرﻣ دﻗو
ﻰﻟإ ارورﻣ نﯾﻣﺎﺿﻣﻟ
فادﻫﻷﺎﺑ ﺔﺑرﺎﻘﻣﻟا
ﺑرﺎﻘﻣﻟا ﻰﻟإ ﻻوﺻو
ﻟﺎﺑ ﺔ
تﻟوأ ةرﯾﺧﻷا ﻩذﻫو ﺔﯾﺻﻧﻟا ﺔﺑرﺎﻘﻣﻟا ﺔﻣﺛ نﻣو تاءﺎﻔﻛ
دﻗو ﺔﯾﺟوﻏادﯾﺑﻟا ﺔطﺷﻧﻷا فﻠﺗﺧﻣ ﻪﯾﻠﻋ موﻘﺗ ﺎﯾﺳﺎﺳأ ﺎﻧﻛر ﻪﺗرﺑﺗﻋاو صﻧﻟﺎﺑ ةرﯾﺑﻛ ﺔﯾﺎﻧﻋو ﺎﻣﺎﻣﺗﻫا
يأ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا لﺧاد مﻠﻌﺗﻣﻟا تﻠﻌﺟ
ﻪﺗﻛرﺎﺷﻣ
بﺎﺳﺗﻛا ﻲﻓ
ﻟا
ﻌﻣ
ﺎ
فر
طﻘﻓ ﺎﻬﯾﻘﻠﺗ نود
و
ﻪﻠﻌﺟ
ﻪﻣﻠﻌﺗ ﺔﯾﻠﻣﻋ ءﺎﻧﺛأ تﺎﺑﻘﻋ نﻣ ﻪﻓدﺎﺻﯾ ﺎﻣ فﻠﺗﺧﻣ ﻊﻣ شﯾﺎﻌﺗﻠﻟ ﻼﻫؤﻣ
مّﻠﻌﺗ و مﯾﻠﻌﺗ ﻲﻓ ﻪﺗﻣﻫﺎﺳﻣو
ﺔﻣﯾﻠﺳو ﺔطﯾﺳﺑ ﺔﻘﯾرطﺑ ﺔﻐﻠﻟا
.
صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﺑ مﺎﻣﺗﻫﻻا ﺎﻧﯾﻠﻋ بﺟو سﯾردﺗﻟا ﻲﻓ صﻧﻟا ﺎﻬﺑﺳﺗﻛا ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻣﻫﻸﻟ ارظﻧو
ﻟا ةرﺎﻬﻣ مﻠﻌﺗﻣﻟا بﺳﻛﯾ صﻧﻟا نأ نوﻛ
دﺎﻣﺗﻋﺎﺑ ّﻻإ كﻟذ نوﻛﯾ ﻻو ،ﻲﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا لﺻاوﺗ
رط
ﺔﻘﯾ
،صوﺻﻧﻟا ﻩذﻫ سﯾردﺗ ﻲﻓ ﺔﻣﯾﻠﺳ و ﺔﺣﯾﺣﺻ
ﺔﯾﻣﻠﻋ نﻣ صوﺻﻧﻟا ﻩذﻫ عوﻧﺗﺗ و
ﺔﯾﺑدأ ﻰﻟإ
ﺔﻣدﻘﻣ
2
ﺦﻟإ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗو
...
أ ﻻإ
ﺔﯾﻘﺑ نﻋ فﻠﺗﺧﯾ ﻪﻧإ ثﯾﺣ ﻪﺗﯾﻣﻫﻷ ارظﻧ ﻲﻣﻠﻌﻟا صﻧﻟا ﺔﺳارد ﺎﻧرﺗﺧا ﺎﻧﻧ
دﺣأ رﺑﺗﻌﯾ ﻪﻧأ ﺎﻣﻛ ﻪﺗﺎﯾﺻوﺻﺧ ﻪﻟو ىرﺧﻷا عاوﻧﻷا
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا صوﺻﻧﻟا عاوﻧأ
بﺳﻛﯾ ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ
ﺎﻌﻣ مﻠﻌﺗﻣﻟا
ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻣﻫﻸﻟ ارظﻧو صوﺻﻧﻟا نﻣ ىرﺧأ عاوﻧأ ﺔﺳاردﻟ ﻪﺗﺎﻗﺎط ﻲﻣﻧﯾو ةدﯾدﺟ فر
وﺿﻟا طﯾﻠﺳﺗ ةرورﺿ ﺎﻧﯾأر ﺎﻬﺑﺳﺗﻛﯾ
ىرﺧﻷا صوﺻﻧﻟا نﻋ ﻩزﯾﻣﯾ ﺎﻣو ﻪﺻﺋﺎﺻﺧ نﻋ فﺷﻛﻠﻟ ﻪﯾﻠﻋ ء
ﺎﻧﺛﺣﺑ ﻲﻓ كﻟذ ﻲﻓ ﺎﻧﻠﺻﻓ دﻗو
.
ـﺑ موﺳوﻣﻟا ﺎﻧﺛﺣﺑ ﻲﻓ ﺔﺳاردﺑ مﺎﯾﻘﻟا ﺎﻧﯾﺄﺗرا ﺎﻣﻛ
" :
ﻲﻓ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﺑ
ﺔﻐﻠﻟا بﺎﺗﻛ
طﺳوﺗﻣ ﻰﻟوﻷا ﺔﻧﺳﻠﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا
"
لﺎﺟﻣ ﻰﻟإ ﺎﻧﻠﯾﻣ ﺎﻬﻧﯾﺑ نﻣ بﺎﺑﺳأ ةدﻌﻟ عوﺿوﻣﻟا اذﻫ ﺎﻧرﺗﺧا دﻘﻟو
ﻌﺗﻟا
ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﻰﻟإ ﺎﻧﯾﻌﺳ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ثﺣﺑﻠﻟ ﻊﺳاو نادﯾﻣو يرﺛو بﺻﺧ لﺎﺟﻣ ﺎﻬﻧوﻛ ﺔﯾﻣﯾﻠ
لﺎﺟﻣﻟا ﺢﺗﻓ ﻪﻧﻣو ىرﺧﻷا صوﺻﻧﻟا نﯾﺑو ﺎﻬﻧﯾﺑ قرﻔﻟاو ﺎﻬﺻﺋﺎﺻﺧ فﺷﻛو صوﺻﻧﻟا ﻩذﻫ ﺔﯾﻣﻫأ
ﻟﺎﻛﺷﻹا حرطﻟ
ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺔﯾ
:
سردﺗ فﯾﻛ
صوﺻﻧﻟا
؟ﺔطﺳوﺗﻣﻟا ﺔﻠﺣرﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا
ﻟا ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺔطﺧﻟا ﺎﻧﻌﺑﺗا دﻗو
نﯾﻠﺻﻓ نﻣ ﺔﻧ ّوﻛﻣ
:
ةرﺎﺑﻋ لوﻷا مﺳﻘﻟا ،نﯾﻣﺳﻗ ﻰﻟإ مﺳﻘﻣ يرظﻧ لوﻷا
لوﻷا ثﺣﺑﻣﻟا نﻋ
:
ﻪﯾﻓ ﺎﻧﻟوﺎﻧﺗ دﻗو ،ثﺣﺑﻠﻟ ﺔﯾﺳﺎﺳﻷا تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟا لﻣﺷﯾ
) :
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا موﻬﻔﻣ
ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا موﻬﻔﻣ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ صوﺻﻧﻟا طﺎﻣﻧأو عاوﻧأ ،بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا موﻬﻔﻣ
ﺎﻬﺻﺋﺎﺻﺧو
.(
ّﻧوﻧﻋ ﻲﻧﺎﺛﻟا ثﺣﺑﻣﻟا ﺎﻣأ
ﻰﻟإ ﻪﯾﻓ ﺎﻧﻗرطﺗ يذﻟاو ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﺑ ﻩﺎ
) :
عاوﻧأ
صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا
)
ﺔﯾﺑدأو ﺔﯾﻣﻠﻋ
(
ﺔﺑرﺎﻘﻣﻟاو صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ﺔﯾﻣﻫأ ،
ارﯾﺧأو تاءﺎﻔﻛﻟﺎﺑ ﺔﺑرﺎﻘﻣﻟاو ﺔﯾﺻﻧﻟا
و ﻲﺳردﻣﻟا بﺎﺗﻛﻟا موﻬﻔﻣ ﺎﻧﻟوﺎﻧﺗ
ﻪﺗﯾﻣﻫأ
.(
ﻣ ﻲﻘﯾﺑطﺗ لﺻﻓ نﻋ ةرﺎﺑﻋ نﺎﻛﻓ ﻲﻧﺎّﺛﻟا لﺻﻔﻟا ﺎﻣأ
ﺔﻐﻠﻟا بﺎﺗﻛ ﻲﻓ ﺔﯾﻠﯾﻠﺣﺗ ﺔﺳاردﺑ نوﻧﻌ
ﻲﻠﯾ ﺎﻣ تﻧ ّﻣﺿﺗ رﺻﺎﻧﻋ ﻰﻟإ ﻩﺎﻧﻣﺳﻗو ﻲﻠﯾﻠﺣﺗﻟا ﺞﻬﻧﻣﻟا ﻪﯾﻓ ﺎﻧﻌﺑﺗا طﺳوﺗﻣ ﻰﻟوﻷا ﺔﻧﺳﻟا ﺔﯾﺑرﻌﻟا
:
)
ﺎﻧﻣﻗ ﻪﯾﻓو طﺳوﺗﻣ ﻰﻟوﻷا ﺔﻧﺳﻠﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا بﺎﺗﻛﻟ ﺔﯾﻠﯾﻠﺣﺗ ﺔﺳارد ،ﺔﺳاردﻟا تاءارﺟ ٕاو تاودأ
ﺔﻣدﻘﻣ
3
ارﯾﺧأو ،ﻪﻧوﻣﺿﻣو ﻲﺳردﻣﻟا بﺎﺗﻛﻟﺎﺑ فﯾرﻌﺗﻟﺎﺑ
صوﺻﻧﻟا ﻩذﻫ ﺎﻧﻠﻠﺣ
(
ﻰﻟإ ﺎﻧﻗرطﺗ اذﻫ مﺎﺗﺧ ﻲﻓو
ﺎﻬﯾﻟإ ﺎﻧﻠﺻوﺗ ﻲﺗﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ
.
بﺗﻛﻟاو مﺟﺎﻌﻣﻟا نﯾﺑ تﻋوﻧﺗ ﻊﺟارﻣﻟاو ردﺎﺻﻣﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ اذﻫ ﻲﻓ ﺎﻧدﻣﺗﻋا دﻗو
ﺦﻟإ تﻻﺎﻘﻣﻟاو
...
بﺎﺗﻛ ﺎﻬ ّﻣﻫأ ّنأ ﻻإ
)
ﺎﯾﻟوﺟﻟ صّﻧﻟا مﻠﻋ ،دﻧارﺟوﺑ يدﻟ ءارﺟﻹاو بﺎطﺧﻟاو صﻧﻟا
ﻼﻌﻟا ،ﺎﻔﯾﺗﺳرﻛ
ﺦﻟإ حﺎﺗﻔﻣ دﻣﺣﻣﻟ فﻼﺗﺧﻻاو ﻪﺑﺎﺷﺗﻟا ،فورودوﺗﻟ صﻧﻟا مﻠﻋ و ﺔﯾﺗﺎﻣ
.(...
ﺔﺑوﻌﺻو ﻊﺟارﻣﻟاو ردﺎﺻﻣﻟا ﺔﻠﻗ ﺎﻫزرﺑأ تﺎﺑﻘﻌﻟاو تﺎﺑوﻌﺻﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﺎﻧﺗﻬﺟاو دﻗو
ﻪﺟوﺗﻟاو ﺔﯾﻧادﯾﻣ ﺔﺳاردﺑ مﺎﯾﻘﻟا ﻊطﺗﺳﻧ مﻠﻓ ، ﺔﺑﻌﺻﻟا ﺔﺣﺋﺎﺟﻟا ﻩذﻫ لظ ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ ﺎﻬﯾﻟإ لوﺻوﻟا
ﺎﻬﻘﻠﻏ مﻛﺣﺑ تﺎطﺳوﺗﻣﻟا ﻰﻟإ
...
و
اذﻫ مﺎﻣﺗﻹ ﺎﻧﻌﺳوﺑ ﺎﻣو ﺎﻧﺗﺎﻗﺎط لﻛ ﺎﻧﻣدﻗ دﻘﻓ اذﻫ لﻛ نﻣ مﻏرﻟﺎﺑ
ﺎﻬﯾﻠﻋ وﻫ ﻲﺗﻟا ةروﺻﻟا ﻲﻓ لﻣﻌﻟا
.
لوﻷا لﺻﻔﻟا
:
طﺳوﺗﻣ ﻰﻟوأ ﺔﻧﺳﻠﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا بﺎﺗﻛ ﻲﻓ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ
.
ﺔﻣدﻘﻣ
ل ّوﻷا ثﺣﺑﻣﻟا
:
ﺔﯾرظﻧ مﯾﻫﺎﻔﻣ
1
-ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا
1
-1
ﺔﻐﻟ
1
-2
ﺎﺣﻼطﺻا
1
-3
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا رﺻﺎﻧﻋ
1
-3
-1
مﻠﻌﻣﻟا
1
-3
-2
مﻠﻌﺗﻣﻟا
1
-3
-3
ىوﺗﺣﻣﻟا
1
-4
مﻠﻌﺗﻟا تﺎﯾرظﻧ
1
-4
-1
ﺔﯾﻛوﻠﺳﻟا مﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾرظﻧ
1
-4
-2
ﺔﯾﺋﺎﻧﺑﻟا مﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾرظﻧ
1
-4
-3
ﺔﯾﺗﻟﺎطﺷﺟﻟا مﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾرظﻧ
2
-صّﻧﻟا موﻬﻔﻣ
2
-1
ﺔﻐﻟ
2
-2
ﺎﺣﻼطﺻا
2
-3
ﺔﯾﺻّﻧﻟا رﯾﯾﺎﻌﻣ
3
بﺎطﺧﻟا موﻬﻔﻣ
3
-1
ﺔﻐﻟ
3
-2
ﺎﺣﻼطﺻا
3
-3
بﺎطﺧﻟا و صّﻧﻟا نﯾﺑ قرﻠﻔﻟا
4
-صوﺻﻧﻟا طﺎﻣﻧأ و -صوﺻﻧﻟا عاوﻧأ
4
-1
عاوﻧﻷا
4
-2
طﺎﻣﻧﻷا
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ا
ﻷ
و
ل
:
ﻂﺳﻮﺘﻣ ﻰﻟوأ ﺔﻨﺴﻠﻟ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا بﺎﺘﻛ ﻲﻓ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا صﻮﺼﻨﻟا ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺗ
4
ﺎﻧﻋوﺿوﻣﻟ ﺎﺣﯾﺗﺎﻔﻣ رﺑﺗﻌﺗ ﻲﺗﻟا مﯾﻫﺎﻔﻣﻟا ضﻌﺑ يرظﻧﻟا لﺻﻔﻟا اذﻫ ﻲﻓ ضرﻌﻧﺳ
:
ﺔطﺳوﺗﻣﻟا ﺔﻠﺣرﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ لوﺣ ﺔﯾرظﻧ مﯾﻫﺎﻔﻣ
:
1
-ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا
:La didactique
مﻠﻌﺗﻟا و مﯾﻠﻌﺗﻟا نادﯾﻣ ﻲﻓ ةرﯾﺛﻛ دوﻬﺟ ةرﯾﺧﻷا تاوﻧﺳﻟا ﻲﻓ تﻟذﺑ
ﻰﻠﻋ موﻘﺗ ﻲﺗﻟا و كﻟذ ﻲﻓ لﺎﻌﻓ رود ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻠﻟ نﺎﻛﻓ ،ﺔﺣﺟﺎﻧ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ﺔﯾﻠﻣﻋ ﻰﻟإ لوﺻوﻟا لﺟأ نﻣ
ﻲﻫ و ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا مرﻫ لﻛﺷﺗ ﺔﯾﺳﺎﺳأ رﺻﺎﻧﻋ ثﻼﺛ
:
ﺎﻣﯾﻓ لوﺎﺣﻧﺳ و ىوﺗﺣﻣ ،مﻠﻌﺗﻣ ،مﻠﻌﻣ
موﻬﻔﻣﻟا ﻰﻠﻋ فوﻗوﻟا ﻲﺗﺄﯾ
ﺎﻬﻟ ﻲﺣﻼطﺻﻻا و يوﻐﻠﻟا
:
1
-1
ﺔﻐﻟ
:
ةدﺎﻣ ﻲﻓ ةرﺻﺎﻌﻣﻟا ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا مﺟﻌﻣ ﻲﻓ ءﺎﺟ
"
م ل ع
"
ًﻣﻠﻋ مَﻠﻌﯾ مِﻠﻋ
ﺎﻬﺑ مﻟﺎﻋ وﻬﻓ ،ﺎ
ﯾو
ﺔﯾﺎﻣرﻟا ﻪﻣﻠﻋ ،ﺔﺑﺎﺗﻛﻟا ﻪﻣﻠﻋ ،ﻩﺎﯾإ ﻪﻣﻬﻓ ،ﺎﻬﻓرﻌ
:
ﺎﻬﯾﻠﻋ ﻪﺑرد
] ."
1
[
رذﺟﻟا نﻣ قﺗﺷﻣ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺢﻠطﺻﻣ نأ ﺎﻧﻟ ﺢﺿﺗﯾ فرﻌﺗﻟا اذﻫ لﻼﺧ نﻣ
"
م ل ع
"
ﻲﻧﻌﺗ ﻲﺗﻟا و
ﺷﻟا ﻰﻠﻋ بﯾردﺗﻟا و نﯾﻘﻠﺗﻟا
ا ﻰﻠﻋ ﺔﺑردﻟا و ﺔﻓرﻌﻣﻟا ﻲﻧﻌﺗ ﺎﻣﻛ ،ءﻲ
ءﻲﺷﻟ
.
1
-2
ﺎﺣﻼطﺻا
:
ﻲﻫ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟﺎﻓ ﻲﺣﻼطﺻﻻا ﻰﻧﻌﻣﻟا ﻲﻓ ﺎﻣأ
:
ﺔﻣﻠﻛﻟ ﺔﻣﺟرﺗ
"
DIDACTIQUE
"
ﻲﺗﻟا و
ﻲﻧﻌﺗ
"
ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا ﻲﻓ مﻠﻌﺗﻣﻟا ﺎﻬﻟ ﻊﺿﺧﯾ ﻲﺗﻟا مﻠﻌﺗﻟا تﻻﺎﺣ و سﯾردﺗﻟا قﺋارط لﺟﻟ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﺔﺳاردﻟا
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا فادﻫﻷا قﯾﻘﺣﺗ فدﻬﺑ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا
]"
2
.[
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ داوﻣ نﻣ مﻠﻌﺗﻣﻠﻟ مدﻘﯾ ﺎﻣ و سﯾردﺗﻟا ﺔﯾﻔﯾﻛﺑ مﺗﻬﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ ﻲﻫ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟﺎﻓ ﻪﻧﻣ و
ﺗﻟﺎﺑ مﺗﻬﺗ ﺎﻣﻛ ،مﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻋ حﺎﺟﻧ نﺎﻣﺿﻟ
سﯾردﺗﻟا قﺋارط فﻠﺗﺧﻣﻟ رﯾظﻧ
.
1
،ةرﻫﺎﻘﻟا ،بﺗﻛﻟا مﻟﺎﻋ راد ،ةرﺻﺎﻌﻣﻟا ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا مﺟﻌﻣ ،رﻣﻋ رﺎﺗﺧﻣ دﻣﺣأ
2008
م ،
2
ط ،
1
ص ،
15
2
-ﻲﻧﺎﺳﯾﻋ دﯾﺟﻣﻟا دﺑﻋ
ﺔﻌﻣﺎﺟ ،يوﻧﺎﺛ ﻰﻟوﻷا ﺔﻧﺳﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺗﻼﻛﺷﻣ و ﺔﯾﺑدﻷا صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،يردﺎﻗ نﺎﻧﺣ ،
ددﻌﻟا ،ةرﻛاذﻟا ﺔﻠﺟﻣ ،ﺔﻠﻗرو
11
ناوﺟ ،
2018
ص ،
215
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
5
ﺎﻬﻧﯾﺑ نﻣ ﺔﯾﺑﻧﺟﻷا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺗرﺛﻛ ﻰﻟإ كﻟذ دوﻌﯾ و ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺗﻼﺑﺎﻘﻣ تددﻌﺗ دﻗ و
ﺢﻠطﺻﻣ
didactique
ﺎﻘﯾ يذﻟا
ةدﻋ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺑ
ظﺎﻔﻟأ
:
ﻣﯾﻠﻌﺗ
ﺦﻟإ سﯾردﺗﻟا مﻠﻋ ،تﺎﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،ﺔﯾ
...
و
ا تﻗوﻟا ﻲﻔﻓ ،لﺎﻣﻌﺗﺳﻻا ثﯾﺣ نﻣ تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟا ﻩذﻫ تﺗوﺎﻔﺗ
لﺎﻣﻌﺗﺳا نﯾﺛﺣﺎﺑﻟا ضﻌﺑ رﺎﺗﺧا يذﻟ
سﯾردﺗﻟا مﻠﻋ نوﻠﻣﻌﺗﺳﯾ نﯾرﺧآ نﯾﺛﺣﺎﺑ دﺟﻧ ﺢﻠطﺻﻣﻟا موﻬﻔﻣ ﻲﻓ سﺑﻟ يﻷ ﺎﺑﻧﺟﺗ كﯾﺗﻛادﯾد
...
رﯾﻏ
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا وﻫ ﻻﺎﻣﻌﺗﺳا رﺛﻛﻷا و ﻊﺋﺎﺷﻟا ﺢﻠطﺻﻣﻟا نأ
] .
1
[
ّﺗﻟا وﻫ ﺎﯾﻟﺎﺣ ﻪﺑ لوﻣﻌﻣﻟا نأ ﻻإ ﺢﻠطﺻﻣﻟا اذﻫ لﺎﻣﻌﺗﺳا ﻲﻓ نوﺛﺣﺎﺑﻟا فﻠﺗﺧا
ﯾﻣﯾﻠﻌ
ﺔ
و
نﻛﻣﯾ
إ لوﻘﻟا
مﻠﻌﺗﻟا و مﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﺑ قﻠﻌﺗﯾ ﺎﻣ لﻛﺑ ﻰﻧﻌﯾ مﻠﻋ رﯾﺧﻷا اذﻫ ن
.
1
-3
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا رﺻﺎﻧﻋ
:
ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ ﺎﻫرﻛذﻧ ﺔﯾﺳﺎﺳأ رﺻﺎﻧﻋ ﺔﺛﻼﺛ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا موﻘﺗ
:
1
-3
-1
مﻠﻌﺗﻣﻟا
:
دﯾرﻧ ﻲﺗﻟا ﺔﻧﯾﻌﻟا وﻫ و
نأ
مﯾﻠﻌﺗﻟ دﻋأ ﺎﻣ نأ ذإ ،ةرﺎﺗﺧﻣﻟا ﺔﯾوﻐﻠﻟا ةدﺎﻣﻟا ﺎﻬﻧﻘﻠﻧ
ﻷا
رﺎﺑﻛﻟا وأ نﯾﻘﻫارﻣﻟا نﻣ مﻫرﯾﻐﻟ نﯾﻘﻠﺗ ةدﺎﻣ نوﻛﯾ نأ ﺢﻠﺻﯾ ﻻ لﺎﻔط
] .
2
[
نﻣ
نإ لوﻘﻟا ﺎﻧﻧﻛﻣﯾ اذﻫ لﻼﺧ
روﺣﻣ وﻬﻓ اذﻬﺑو ةﺎﻘﺗﻧﻣﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ةدﺎﻣﻟا ﻪﻟ ﻰﻘﻠﺗ ارﺻﻧﻋ دﻌﯾ مﻠﻌﺗﻣﻟا
مﻬﻣ بطﻗ و ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا ﻲﻓ زرﺎﺑ
ﺎﻬﯾﻓ
.
1
-3
-2
مﻠﻌﻣﻟا
:
تﺎﻬﺟوﺗﻟﺎﺑ ﻪﺗﻗﻼﻋ و ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻا ﺔﯾﻓرﻌﻣﻟاو ﺔﯾﺳﻔﻧﻟا ﻪﺻﺋﺎﺻﺧو ﻪﻧﯾوﻛﺗو ﻪﺗﯾوﻫ ﻲﻓ
ﻪﺋادأ و ﻪﻐﯾﻠﺑﺗ قﺋارط و ﻪﺗﺳرﺎﻣﻣ بﯾﻟﺎﺳأ و مﯾﻠﻌﺗﻟﺎﺑ ﺔﻣﺎﻌﻟا
.
]
3
[
ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ مﻬﻣ ﻩرود مﻠﻌﻣﻟا نﺈﻓ ﻪﻧﻣ و
و
ﺎﻬﻐﯾﻠﺑﺗ و تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﺎﺻﯾإ ﻲﻓ نﻣﻛﯾ يذﻟا
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا فادﻫأ و ضارﻏأ قﯾﻘﺣﺗ دﺻﻗ ﺔﻣﻠﻌﺗﻣﻟا ﺔﺋﻔﻟا ﻰﻟإ
.
1
-دﺑرإ ،ثﯾدﺣﻟا بﺗﻛﻟا مﻟﺎﻋ ،قﯾﺑطﺗﻟا و ﺔﯾرظﻧﻟا نﯾﺑ صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،رﯾرﺑا رﯾﺷﺑ
،
،ندرﻷا
2007
ط ،
1
،
ص
8
-9
2
لﺧدﻣ ،ﻲﻧﺎﺳﯾﻌﻟا دﯾﺟﻣﻟا دﺑﻋ
رﺋازﺟﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ،ﻪﯾﻓ ةرﺛؤﻣﻟا لﻣاوﻌﻟا و ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا مﯾﻠﻌﺗ مﻠﻋ ﻰﻟإ
2
ص ،
27
.
3
-ص ،قﯾﺑطﺗﻟا و ﺔﯾرظﻧﻟا نﯾﺑ -صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،رﯾرﺑا رﯾﺷﺑ
11
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
6
1
-3
-3
ىوﺗﺣﻣﻟا
:
ﺔﻠﻣﺟ و ﻪﻣﯾﻠﻌﺗ و ﻪﻣﻠﻌﺗ نﻛﻣﯾ ﺎﻣ لﻛ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﯾ
ﺔﯾﻧﻔﻟا و ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا فرﺎﻌﻣﻟا
ﺔﺳارد ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ىوﺗﺣﻣﻟا سردﯾ نأ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﻲﻓ ثﺣﺎﺑﻟا نﻛﻣﯾﻓ ،ررﻘﻣﻟا ﺞﻣﺎﻧرﺑﻟا ىوﺗﺣﻣﻟ ﺔﻧوﻛﻣﻟا
ﺔﯾﻠﯾﻠﺣﺗ ﺔﯾﻔﺻو
] .
1
[
مﻠﻌﺗﻣﻟا و مﻠﻌﻣﻟا نﻣ لﻛ ﻪﯾﻓ ﻊﻣﺗﺟﯾو بﺳﺗﻛﯾ و سردﯾ ﺎﻣ لﻛ دﻌﯾ فﯾرﻌﺗﻟا اذﻬﺑ ىوﺗﺣﻣﻟﺎﻓ
ﺗﺳا ﻩرود ﻲﻧﺎﺛﻟاو ﻪﻣﯾدﻘﺗ ﻰﻠﻋ لوؤﺳﻣﻟا وﻫ لوﻷا
ﻪﻣﻬﻓو ﻪﺑﺎﻌﯾ
.
فادﻫﻷا قﯾﻘﺣﺗ ﻰﻟإ ﺎﻣﺗﺣ يدؤﯾ ﺎﻬﻧﯾﺑ ﺎﻣﯾﻓ رﺻﺎﻧﻌﻟا ﻩذﻫ لﻋﺎﻔﺗ نأ لوﻘﻟا نﻛﻣﯾ ﺔﻠﺻوﺣﻛ و
ﻧﻌﻟا ﻩذﻫ دﺣأ ﻲﻓ لﻠﺧ وأ روﺻﻗ دوﺟو ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ ﺎﻣأ ةوﺟرﻣﻟا
لﻠﺧ ﻰﻟإ ﺎﻣﺗﺣ يدؤﯾ اذﻫ نﺈﻓ رﺻﺎ
و
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا حﺎﺟﻧ مدﻋ
.
ﻣ نﻣ ﺔﺳوردﻣ ﺔطﺧ عﺎﺑﺗإ ﻲﻐﺑﻧﯾ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا حﺎﺟﻧﻟ
كﺎﻧﻫ نﺎﻛ كﻟذﻟ و ،بﻧاوﺟﻟا فﻠﺗﺧ
ﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ
و مﻠﻌﺗﻟا عوﺿوﻣ تﻧﺑﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﯾرظﻧ
ﻬﯾﻓ ضوﺧﻧﺳ ﻲﺗﻟا
ﺎ
ﻲﺗﺄﯾ ﺎﻣﯾﻓ
:
1
-4
مﻠﻌﺗﻟا تﺎﯾرظﻧ
:
ﺎﻬﻧﻣ لﻛو ،تﺎﯾرظﻧﻟا نﻣ ددﻋ روﻬظ ﻲﻓ ﺎﺑﺑﺳ تﻧﺎﻛ تﺎﻔﯾرﻌﺗ ةدﻋ مﻠﻌﺗﻟا ﺢﻠطﺻﻣ فرﻋ
لوﺎﻧﺗ
و صﺎﺧﻟا ﻩروظﻧﻣ نﻣ مﻠﻌﺗﻟا موﻬﻔﻣ
ةرﺎﺑﻋ ﻪﻧأ ﻪﻧﻋ لوﻘﻟا نﻛﻣﯾ ﻪﻟ طﯾﺳﺑ فﯾرﻌﺗ مﯾدﻘﺗ ﺎﻧدرأ اذ ٕا
تﺎﯾرظﻧﻟا ﻩذﻫ مﻫأ ضرﻌﻧﺳ ﻲﺗﺄﯾ ﺎﻣﯾﻓ و ﺔﺳرﺎﻣﻣﻟا لﻼﺧ نﻣ ﻪﺑﺎﺳﺗﻛا مﺗﯾ كوﻠﺳ نﻋ
:
1
-4
-1
ﺔﯾﻛوﻠﺳﻟا مﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾرظﻧ
LE BEHAVOIRISME
:
ﺔﺳرﺎﻣﻣﻟا ﺔﺟﯾﺗﻧ درﻔﻟا كوﻠﺳ ﻲﻓ ﺔﻣﺋاد ﻪﺑﺷ رﯾﯾﻐﺗ ﺔﯾﻠﻣﻋ وﻫ ﺔﯾرظﻧﻟا ﻩذﻫ بﺳﺣ مﻠﻌﺗﻟا
و
رﻧﯾﻛﺳ ،كﯾادﻧروﺛ ،نوﺳطاو ﺎﻫداور مﻫأ نﻣ و ،ﻲﺣﻟا نﺋﺎﻛﻟا ىدﻟ ءادﻷا رﯾﯾﻐﺗ ﻲﻓ رﻬظﯾ
ﻲﻧﻌﯾ يذﻟا كوﻠﺳﻟا موﻬﻔﻣ وﻫ رﻧﯾﻛﺳ ﻊﻣ ﺎﺻوﺻﺧ مﻫدﻧﻋ ﺎﻫدﺟﻧ ﻲﺗﻟا مﯾﻫﺎﻔﻣﻟا مﻫأو فوﻠﻓﺎﺑ و
ا طﯾﺣﻣﻟا تارﯾﺛﻣ نﻋ ﺔﺟﺗﺎﻧ تﺎﺑﺎﺟﺗﺳا ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﻪﺑﺳﺣ
أ نﺎﻛ ﺎﯾﻌﯾﺑط ﻲﺟرﺎﺧﻟ
و
و ﺎﯾﻋﺎﻣﺗﺟا
كﻟذﻛ
1
-ﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،رﯾرﺑا رﯾﺷﺑ
قﯾﺑطﺗﻟا و ﺔﯾرظﻧﻟا نﯾﺑ صوﺻﻧﻟا ﺔ
ص ،
11
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
7
و زﯾزﻌﺗﻟا موﻬﻔﻣ
ﺎﻬﯾﻓ بوﻏرﻣﻟا رﯾﻏ تﺎﻛوﻠﺳﻟا ءﺎﻧﺑﻟ ﻲﺑﺎﺟﯾﻹا زﯾزﻌﺗﻟا لﺎﻣﻌﺗﺳا ﻲﻧﻌﯾ يذﻟا بﺎﻘﻌﻟا
ﺔﺑﺎﺟﺗﺳﻻا ،رﯾﺛﻣﻟا ،ءارﺟﻹا ىرﺧأ مﯾﻫﺎﻔﻣﻟ ﻰﻟإ ةدﺎﯾز
].
1
[
و
نﻋ ﺞﺗﺎﻧﻟا كوﻠﺳﻟﺎﺑ مﻠﻌﺗﻟا تطﺑر ﺔﯾرظﻧﻟا ﻩذﻫ نﺄﺑ لوﻘﻟا نﻛﻣﯾ اذﻫ لﻛ نﻣ ﺔﻠﺻوﺣﻛ
و ﻲﺣﻟا نﺋﺎﻛﻟا
لﺛﻣ ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا مﯾﻫﺎﻔﻣﻟا ﻰﻠﻋ مﺋﺎﻗ
)
رﯾﺛﻣﻟا
ﺔﺑﺎﺟﺗﺳﻻاو
(
ثدﺣﺗ ﻻ ةرﯾﺧﻷا ﻩذﻫ نأ ثﯾﺣﺑ
كوﻠﺳﻟا زﻔﺣﯾ يأ ﺎﻬﻘﺑﺳﯾ رﯾﺛﻣﺑ ﻻإ
.
1
-4
-2
ﺔﯾﺋﺎﻧﺑﻟا مﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾرظﻧ
)
ﺔﯾﻧﯾوﻛﺗﻟا
: (
Le structuralisme
ﺳأ ﻲﺗﻟا تﺎﯾرظﻧﻟا مﻫأ رﺑﺗﻌﺗ
ﯾوﺑرﺗﻟا تﺎﯾﺑدﻷا روطﺗ ﻲﻓ تﻣﻬ
نﺎﺟ ﻊﻣ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﺛﯾدﺣﻟا ﺔ
و ،ﻪﯾﺟﺎﯾﺑ
ﻟا لﻔطﻟا سﻔﻧ مﻠﻋ لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﻪﺗﺎﺳارد ﻲﻓ قﻠطﻧا يذﻟا
مﯾﻫﺎﻔﻣﺑ ﺎﻧدﻣﯾ نأ ﻻوﺎﺣﻣ ﻲﺋﺎﻣﻧ
ﺳأ
ﻲﺗاذﻟا طﺑﺿﻟا و ﺔﻧزاوﻣﻟا ،فﯾﻛﺗﻟا ﺎﻬﻧﻣ ﺔﯾوﺑرﺗﻟا ﺔﺳرﺎﻣﻣﻟا روطﺗ ﻲﻓ تﻣﻬ
ﺦﻟإ
...
بﺳﺣ مﻠﻌﺗﻟا و
طرﺷ مﻬﻔﻟا نأ ﺎﻣﻛ ﻪﻧﻋ ﻪﻓرﺎﻌﻣ ءﺎﻧﺗﻗﺎﺑ سﯾﻟ و عوﺿوﻣﻟا ﻰﻠﻋ تاذﻟا لﺎﻐﺗﺷﺎﺑ نرﺗﻘﯾ ةرﯾﺧﻷا ﻩذﻫ
رورﺿ
نﯾﻘﻠﺗﻟﺎﺑ سﯾﻟ و ﺔﺑرﺟﺗﻟﺎﺑ نرﺗﻘﻣ ،مﻠﻌﺗﻠﻟ ي
].
2
[
إ لوﻘﻟا نﻛﻣﯾ قﺑﺳ ﺎﻣ لﻼﺧ نﻣ
ّن
ﻲﺋﺎﻧﺑ روظﻧﻣ نﻣ مﯾﻠﻌﺗﻟا لﻌﻓ موﻬﻔﻣ تﻧﺑﺗ ﺔﯾرظﻧﻟا ﻩذﻫ
ﻓ ﺔﺳرﺎﻣﻣ قﯾرط نﻋ ﺎﯾﺑﯾرﺟﺗ مﻠﻌﺗﻟا لﻔطﻟا بﺎﺳﺗﻛا ةرﺑﺗﻌﻣ ﻲﻧﯾوﻛﺗ
و مﻠﻌﺗﻟا لﻌ
ﻪﻟ ﺎﯾرظﻧ ﺎﻧﯾﻘﻠﺗ سﯾﻟ
اذﻫ و
ﻣﻠﯾ ﺎﻣ قﯾرط نﻋ ﻪﺳﻔﻧﺑ مﻠﻌﺗﻣﻟا ﻪﯾﻧﺑﯾ مﻠﻌﺗﻟا لﻌﺟﯾ ﺎﻣ
ﻪﺳ
و
ﻪﺗﺑرﺟﺗ لﻼﺧ نﻣ ﻪﯾﻟإ لﺻوﺗﯾ
ﺎﯾرورﺿ ﺎطرﺷ ﺄطﺧﻟا ترﺑﺗﻋا ﺎﻣﻛ
،مﻠﻌﺗﻟا ﻲﻓ
و
مﻠﻌﺗﻧ ﺎﻧﺋﺎطﺧأ نﻣ ﺎﻧﻧﻷ كﻟذ
.
1
ص ،ﺔﯾﺑرﺗﻟا ﻲﻓ دﯾﻔﻣﻟا ،ﻲﻗودﺻﻟا دﻣﺣﻣ
17
.
2
-،ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
ص
17
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
8
1
-4
-3
ﺔﯾﺗﻟﺎطﺷﺟﻟا مﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾرظﻧ
Le gestalisme
:
موﻬﻔﻣ دﯾدﺣﺗ ﻲﻐﺑﻧﯾ ﺔﯾﺗﻟﺎطﺷﺟﻟا مﻠﻌﺗﻟا ﺔﯾرظﻧ ﻲﻓ ضوﺧﻟا لﺑﻗ
ﻲﻧﻌﯾ يذﻟا تﻟﺎطﺷﺟﻟا
نوﻛﺗ ثﯾﺣ مﺎظﺗﻧا و قﺎﺳﺗﺎﺑ ءازﺟﻷا طﺑارﺗﻣ لﻛ وﻫ رﻣﺗﯾرﻓ بﺳﺣ و ،ﺔﻐﯾﺻﻟا وأ لﻛﺷﻟا ﺎﯾﻟﻻد
ﻲﻓ مﯾﻫﺎﻔﻣﻟا مﻫﻷ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ و ىرﺧأ ﺔﻬﺟ نﻣ لﻛﻟا ﻊﻣ ﺔطﺑارﺗﻣ و ﺔﻬﺟ نﻣ ﺎﻬﻧﯾﺑ ﺎﻣﯾﻓ ﺔطﺑارﺗﻣ ءازﺟﻷا
ﻲﻠﯾﺎﻣ ﺔﯾرظﻧﻟا ﻩذﻫ
:
ﺗﻣ رﺻﺎﻧﻋ نﻣ لﻛﺷﺗﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ ﻲﻫ و ﺔﯾﻧﺑﻟا موﻬﻔﻣ
لﻛ و ،ﺎﻬﻧﯾﺑ ﺎﻣﯾﻓ ﺔطﺑار
ثﯾﺣ كاردﻹا ﻲﻧﻌﯾ يذﻟا رﺎﺻﺑﺗﺳﻻا ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ لﻛﻛ ﺎﻫرﯾﻐﺗ ﻰﻟإ يدؤﯾ ﺎﻬﻧﻣ رﺻﻧﻌﻟ رﯾﻐﺗ
مﯾظﻧﺗﻟا ةدﺎﻋإ و مﯾظﻧﺗﻟﺎﻛ ىرﺧأ مﯾﻫﺎﻔﻣ و ﻲﻘﯾﻘﺣﻟا مﻠﻌﺗﻠﻟ ﺎطرﺷ ﻪﺗرﺑﺗﻋا
].
1
[
ﺔﯾرظﻧﻟا نأ لوﻘﻟا نﻛﻣﯾ تﺎﯾرظﻧﻟا ﻩذﻬﻟ ﺔﺻﻼﺧﻛ و
فوﻠﻓﺎﺑ دﯾ ﻰﻠﻋ تﺳﺳﺄﺗ ﺔﯾﻛوﻠﺳﻟا
و
ّوط
ﺔطﺳاوﺑ كﻟذ نوﻛﯾ و نوﻛﯾ و درﻔﻟا كوﻠﺳﺑ مﻠﻌﺗﻟا طﺑرﺗ ثﯾﺣ نوﺳطاو و رﻧﻛﺳ نﻣ لﻛ ﺎﻫر
ﻲﺑﻠﺳﻟا ،ﻲﺑﺎﺟﯾﻹا زﯾزﻌﺗﻟا لﺛﻣ قرط ةدﻋ
ﺦﻟإ
..
.
2
صﻧﻟا موﻬﻔﻣ
TEXTE
:
ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ و تﺎﻓﺎﻘﺛﻟا فﻠﺗﺧﻣ ﻲﻓ رذﺟﺗﻣ مﯾدﻗ ﺢﻠطﺻﻣ وﻫ ﺎﻣﻧإ ﺎﺛﯾدﺣ صﻧﻟا موﻬﻔﻣ رﺑﺗﻌﯾ ﻻ
طﺻﻻا و ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ ﻪﻣوﻬﻔﻣ ضرﻌﻧﺳ
ﻪطﺎﻣﻧأ و ﻪﻋاوﻧأ دﯾدﺣﺗ ﻊﻣ حﻼ
:
2
-1
ﺔﻐﻟ
:
ﻲﻠﯾﺎﻣ صﺻﻧ ةدﺎﻣ ﻲﻓ برﻌﻟا نﺎﺳﻟ ﻲﻓ ءﺎﺟ
:
ﯾ ثﯾدﺣﻟا صﻧ ،ءﻲﺷﻟا كﻌﻓر صﻧﻟا
ﺎﺻﻧ ﻪﺻﻧ
لﺎﻘﯾ ،ﻪﻌﻓر
:
ﻰﻠﻋ ﻪﺿﻌﺑ تﻠﻌﺟ اذإ عﺎﺗﻣﻟا تﺻﺻﻧ مﻬﻟوﻗ نﻣ و ،ﻪﻌﻓر يأ نﻼﻓ ﻰﻟإ ثﯾدﺣﻟا صﻧ
ﻪﺗﺻﺻﻧ ﻪﺗرﻬظأ ءﻲﺷ لﻛ و ضﻌﺑ
].
2
[
-1
ﻣ
ﺔﯾﺑرﺗﻟا ﻲﻓ دﯾﻔﻣﻟا ،ﻲﻗودﺻﻟا دﻣﺣ
ص ،
18
.
2
-،برﻌﻟا نﺎﺳﻟ ،روظﻧﻣ نﺑا
ةدﺎﻣ
)
ص ،ص ،ن
(
،
م ،تورﯾﺑ ،ردﺎﺻ راد
14
ط ،
1
ص ،
271
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
9
ﻲﻓ دﺟﻧﻣﻟا مﺟﻌﻣ ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﻣﻛ
صﻧ ظﻔﻟ ﺔﻐﻠﻟا
:
ءﻲﺷﻟا ﺎ ًﺻﻧ
:
ثﯾدﺣﻟا و ،ﻩرﻬظأ و ﻪﻌﻓر
سورﻌﻟا و ،ﻪﻌﻓر نﻣﻟ ﻩدﻧﺳأ و ﻪﻌﻓر
:
ﻪﻘﻧﻋ نﻼﻓ و ﺔﺻﻧﻣﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻫدﻌﻗأ
:
ﻊﻣﺟ صﻧﻟا ،ﻪﺑﺻﻧ
صوﺻﻧ
:
لﯾوﺄﺗﻟا لﻣﺗﺣﯾ ﻻ وأ دﺣاو ﻰﻧﻌﻣ ﻻإ لﻣﺗﺣﯾ ﻻﺎﻣ وﻫ مﻼﻛﻟا نﻣ و صوﺻﻧﻣﻟا مﻼﻛﻟا
] .
1
[
ﺧﻧ نﯾﻘﺑﺎﺳﻟا نﯾﻔﯾرﻌﺗﻟا ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﻣ لﻼﺧ نﻣ
ﻰﻟإ صﻠ
ﺎﻣﻬﯾﻠﻛ دﻧﻋ دﺣاو صﻧﻟا موﻬﻔﻣ نأ
و
ﻪﺑﺣﺎﺻ ﻰﻟإ ﻩدﺎﻧﺳإ و ثﯾدﺣﻟا كﻌﻓر ﻻﺎﻣﺟإ ﻲﻧﻌﯾ يذﻟا
.
ﺔﯾﺑﻧﺟﻷا تﺎﻐﻠﻟا ﻲﻓ ﻪﻠﺑﺎﻘﻣ ﻲﻓ كﻟذﻛ و
TEXTE
تﺎﻣﻠﻛﻟا نﻣ ﺞﯾﺳﻧ صﻧﻟﺎﻓ ،ﺞﯾﺳﻧ ﻰﻧﻌﻣﺑ
قﻠطﻧا وﻫ و دﺣاو لﻛ ﻲﻓ ةدﻋﺎﺑﺗﻣﻟا و ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﻩرﺻﺎﻧﻋ ﻊﻣﺟﺗ طوﯾﺧﻟا ﻩذﻫ ضﻌﺑﺑ ﺎﻬﺿﻌﺑ طﺑارﺗﯾ
طﺻﻣ ﻪﯾﻠﻋ
صﻧ ﺢﻠ
] .
2
[
ﺔﻣﻠﻛ نﻣ ﺔﻘﺗﺷﻣ ﺔﯾﺑﻧﺟﻷا مﺟﺎﻌﻣﻟا ﻲﻓ صﻧ ﺔظﻔﻟ نأ ﻰﻟإ صﻠﺧﻧ
"
TEXTURE
"
ﻲﺗﻟا
ﺑ ﻰﻟإ ءازﺟﻷا مﺿ ﺎﻬﺑ دﺻﻘﯾ و ﺞﯾﺳﻧﻟا ﺔﻟﻻد لﻣﺣﺗ
ﺎﻬﺿﻌ
ﺔﻛﺳﺎﻣﺗﻣ و ﺔطﺑارﺗﻣ ﺎﻬﻠﻌﺟﻟ ضﻌﺑ
دﺎﻧﺳإ وﻫ و مﺟﺎﻌﻣﻟا لﻛ ﻲﻓ دﺣاو ﻰﻧﻌﻣ لﻣﺣﺗ صﻧ ﺔﻣﻠﻛ نأ تﺎﻔﯾرﻌﺗﻟا ﻩذﻫ لﻛ نﻣ ظﺣﻼﻣﻟا و
ﺑﺣﺎﺻ ﻰﻟإ ثﯾدﺣﻟا
ضﻌﺑ ﺎﻬﺿﻌﺑ ﻰﻟإ ءازﺟﻷا مﺿ و ﻪ
.
لﺋﻻد ﻪﺑﺎﺗﻛ ﻲﻓ كﻟذ لوﺎﻧﺗ دﻗ ﻲﻧﺎﺟرﺟﻟا دﺟﻧﻓ صﻧﻟﺎﺑ برﻌﻟا دﻧﻋ ﺔﻣﯾدﻘﻟا تﺎﺳاردﻟا تﻣﺗﻫا
ﻪﻟوﻘﺑ ﻩﺎﯾإ ﺎﻓرﻌﻣ مظﻧﻟا ﺔﯾرظﻧ ﻰﻠﻋ ثدﺣﺗ ﻪﻧﻣ ﺎﻗﻼطﻧا زﺎﺟﻋﻹا
" :
ﻊﺿﺗ نأ ﻻإ سﯾﻟ مظﻧﻟا نأ مﻠﻋا
ﻪﻟوﺻأ و ﻪﻧﯾﻧاوﻗ ﻰﻠﻋ لﻣﻌﺗ و وﺣﻧﻟا ﻪﯾﺿﺗﻘﯾ يذﻟا ﻊﺿوﻟا كﻣﻼﻛ
ﻼﻓ تﺟﻬﻧ ﻲﺗﻟا ﻪﺟﻫﺎﻧﻣ مﻠﻌﺗ و
ﺎﻬﻧﻣ ءﻲﺷﺑ لﺧﺑﺗ ﻼﻓ تﻣﺳر ﻲﺗﻟا موﺳرﻟا ظﻔﺣﻧ و ﺎﻬﻧﻋ ﻎﯾزﺗ
]. "
3
[
1
،تورﯾﺑ ،قرﺷﻣﻟا راد ،موﻠﻌﻟا و بادﻵا و ﺔﻐﻠﻟا ﻲﻓ دﺟﻧﻣﻟا
1997
ط ،
36
ص ،
810
/
811
.
2
-رﻫزﻷا
تورﯾﺑ ،ﻲﺑرﻌﻟا ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا زﻛرﻣﻟا ،ﺎﺻﻧ ظوﻔﻠﻣﻟا ﻪﺑ نوﻛﯾ ﺎﻣﯾﻓ ثﺣﺑ صﻧﻟا ﺞﯾﺳﻧ ،دﺎﻧزﻟا
1993
ط ،
1
ص ،
12
.
3
ص ،رﻛﺎﺷ دﻣﺣﻣ دوﻣﺣﻣ ﻪﯾﻠﻋ قﻠﻋ و ﻩأرﻗ ،زﺎﺟﻋﻹا لﺋﻻد ،ﻲﻧﺎﺟرﺟﻟا رﻫﺎﻘﻟا دﺑﻋ
81
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
10
كﺎﻧﻫ نﺈﻓ ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ و ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺔﯾوﻐﻠﻟا دﻋاوﻘﻟا بﺳﺣ مﻼﻛﻟا فﯾﻟﺄﺗ ﻪﺑ دﺻﻘﯾ مظﻧﻟﺎﻓ ﻪﻧﻣ و
وﻫو دﺣاو موﻬﻔﻣ ﻰﻠﻋ نﺎﻘﻔﺗﯾ ﺎﻣﻬﯾﻠﻛ نأ ﻲﻓ نﻣﻛﺗ ﺎﻣﯾدﻗ مظﻧﻟا و ﺎﺛﯾدﺣ صﻧﻟا نﯾﺑ ﺔﯾﻟﻻد ﺔﻗﻼﻋ
ضﻌﺑﻟا ﻪﺿﻌﺑ ﻰﻟإ مﻼﻛﻟا مﺿ و فﯾﻟﺄﺗﻟا و ﺞﯾﺳﻧﻟا
.
مﻠﻛﻟا مظﻧ ﻲﻓ ﻪﺑﺎﺗﻛ ﻲﻓ رﺧآ ﻊﺿوﻣ ﻲﻓ درو و
:
»
رﺎﺛآ ﺎﻬﻣظﻧ ﻲﻓ ﻲﻔﺗﻘﺗ نأ وﻫ مﻠﻛﻟا
سﻔﻧﻟا ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻌﻣﻟا بﺗرﺗ بﺳﺣ ﺎﻬﺑﯾﺗرﺗ و ﻲﻧﺎﻌﻣﻟا
...
فﯾﻟﺄﺗﻟا و ﺞﯾﺳﻧﻠﻟ ارﯾظﻧ مﻫدﻧﻋ نﺎﻛ كﻟذﻟ و
ءﺎﻧﺑﻟا و ﺔﻏﺎﯾﺻﻟا و
...
«
]
1
[
ﺞﯾﺳﻧﻟا ﺢﻠطﺻﻣ لﺎﻣﻌﺗﺳا نﻣ لوأ نﺎﻛ ﻲﻧﺎﺟرﺟﻟا ّنﺈﻓ ﻪﻧﻣو
كﻟذ و ﻲﻧﺎﻌﻣﻟا ﻲﻓ فﯾﻟﺄﺗﻟا و
فﯾﻟﺄﺗﻟا كﻟذﻛ ءﻲﺷﻟا ﻰﻟإ ءﻲﺷﻟا صر وﻫ ﺞﯾﺳﻧﻟا نأ ذإ ﺎﻣﺟﺳﻧﻣ و وﻣﻬﻔﻣ ﻰﻧﻌﻣﻟا نوﻛﯾ ﻲﻛﻟ
.
2
-2
ﺎﺣﻼطﺻا
:
ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ ضرﻌﻧﺳ و ﻪﻬﺟوﺗ بﺳﺣ ﻪﻓرﻋ لﻛﻓ ،صﻧﻟا موﻬﻔﻣ لوﺣ نﯾﺛﺣﺎﺑﻟا تﺎﻔﯾرﻌﺗ تددﻌﺗ
ﺎﺟ ﺎﻣ مﻫأ
كﻟذ ﻲﻓ ء
:
قﯾﻘﺣﺗ ضرﻐﺑ كﻟذ و نﯾرﺧﻶﻟ ﺎﻬﻟﺎﺻﯾإ و رﺎﻛﻓﻷا نﻋ رﯾﺑﻌﺗﻠﻟ ﺔﻠﯾﺳو دﻌﯾ ﻻﺎﻣﺟإ صﻧﻟا
ﻲﻓ ﺔﯾﻧﺎﺳﻟ رﺑﻋ ةرﻫﺎظ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ ﻪﻟ ﺎﻬﻔﯾرﻌﺗ ﻲﻓ تﻘﻠطﻧا ﻲﺗﻟا ﺎﻔﯾﺗﺳﯾرﻛ ﺎﯾﻟوﺟ ﻪﺗﻟوﺎﻧﺗ دﻗ و لﺻاوﺗﻟا
ﺎﻬﻟوﻗ
:
»
فدﻬﯾ ﻲﻠﺻاوﺗ مﻼﻛ نﯾﺑ طﺑرﻟﺎﺑ نﺎﺳﻠﻟا مﺎظﻧ ﻊﯾزوﺗ دﯾﻌﯾ ﻲﻧﺎﺳﻟ رﺑﻋ زﺎﻬﺟ صﻧﻟ
ﻰﻟإ
ﻪﻌﻣ ﺔﻧﻣازﺗﻣﻟا وأ ﻪﯾﻠﻋ ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا تﺎظوﻔﻠﻣﻟا نﻣ ةدﯾدﻋ طﺎﻣﻧأ نﯾﺑ و بﺳﺎﻧﻣﻟا رﺎﺑﺧﻹا
«
] .
2
[
فﯾرﻌﺗ نﻣ ظﺣﻼﻣﻟا و
)
ﺎﻔﺳﺗﺳﯾرﻛ
(
ﺻﻧ ﻊﻣ ﻊطﺎﻘﺗﯾ نأ نﻛﻣﯾ ﻪﻧأ صﻧﻠﻟ
ىرﺧأ صو
و
ﻘﯾ ﺎﻣﻛ ،صﺎﻧﺗﻟﺎﺑ ﻰﻣﺳﯾ ﺎﻣ اذﻫ و ﺎﻬﻧﻣ ذﺧﺄﯾ
ءﺎﻧﺑ دﯾﻌﯾ و ﻩذﺧأ مﺗ ﺎﻣ ﻊﯾزوﺗﺑ مو
تادﺣو ﻊﻣ ﻪﻠﺑﺎﻘﯾﻟ ﻩ
ﻪﺗﻘﺑﺳ وأ ﻪﻌﻣ نﻣازﺗ ىرﺧأ
.
-زﺎﺟﻋﻹا لﺋﻻد ،ﻲﻧﺎﺟرﺟﻟا رھﺎﻘﻟا دﺑﻋ
ص ،
49
. 1
2
-ﺎﻔﯾﺗﺳﯾرﻛ ﺎﯾﻟوﺟ
رﺗ ،صﻧﻟا مﻠﻋ ،
:
،برﻐﻣﻟا ،ءﺎﺿﯾﺑﻟا رادﻟا ، رﺷﻧﻠﻟ لﺎﻘﺑوﺗ راد ،ﻲﻫازﻟا دﯾرﻓ
1997
ط ،
2
،
ص
21
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
11
دﺟﻧ اذﻫ لﺑﺎﻘﻣ ﻲﻓ
)
فورودوﺗ
(
ﻪﻧﺄﺑ ﻪﻓرﻋ يذﻟا
:
»
ةدﺣو ﻲﻫ ﻲﺗﻟا ةرﻘﻔﻟا نﻋ زﯾﻣﺗﯾ
وﻬﻓ ﻪﻠﻣﺎﻛﺑ بﺎﺗﻛ ﻊﻣ قﺑﺎطﺗﯾ ﺎﻣﻠﺛﻣﻣ ﺔﻠﻣﺟ ﻊﻣ صﻧﻟا قﺑﺎطﺗﯾ نأ نﻛﻣﯾ ﺎﻣﻛ لﻣﺟ ةدﻌﻟ ﺔﯾﻔﯾﻧﺻﺗ
ﻪﻗﻼﻐﻧا و ﻪﺗﯾﻟﻼﻘﺗﺳﺎﺑ ددﺣﺗﯾ
«
] .
1
[
ﻗ نﻣ ﺢﺿﺗﯾ ﻪﻧﻣ و
لو
)
ﺗ
فورودو
(
إ ثﯾﺣ ،ةرﻘﻔﻟا نﻋ ﻩزﯾﻣ ﻪﻧأ
ﺔﻠﻣﺟ نوﻛﯾ نأ ﻊﯾطﺗﺳﯾ ﻪﻧ
ﻪﺣﺎﺗﻔﻧا و ﻪﺗﯾﻟﻼﻘﺗﺳﺎﺑ طﺑﺗرﯾ و ددﺣﺗﯾ وﻬﻓ ﻪﻠﻣﺎﻛﺑ ﺎﺑﺎﺗﻛ نوﻛﯾ نأ ﻪﻧﻛﻣﯾ ﺎﻣﻛ
.
دﺟﻧ اذﻫ نﻋ ﻼﺿﻓ
"
وﻧوﻐﻧﺎﻣ كﯾﻧﻣود
"
ﻼﺋﺎﻗ صﻧﻟا فرﻌﯾ
:
»
ﺎﻣﯾﻗ ﻲﺳﺗﻛﯾ صﻧﻟا ظﻔﻟ نإ
بﻟﺎﻏ ﻲﻓ ظوﻔﻠﻣ و بﺎطﺧ ﻲظﻔﻟ رارﻏ ﻰﻠﻋ ةرﯾﻐﺗﻣ
وﺗﻣﻛ يأ ظوﻔﻠﻣﻟ فدارﻣﻛ لﻣﻌﺗﺳﯾ نﺎﯾﺣﻷا
ا
ﺔﯾﻟ
ﻲﻐﯾﻠﺑﺗ قﺎﯾﺳ ﻲﻓ نﯾظﻔﻠﺗﻣ ةدﻋ وأ دﺣاو ظﻔﻠﺗﻣ ﺎﻬﺟﺗﻧأ ﺔﺑوﺗﻛﻣ وأ ﺔﯾوﻔﺷ تﻧﺎﻛأ ،ﺔﻠﻘﺗﺳﻣ ﺔﯾوﻐﻟ
نﯾﻌﻣ ﻲﻟﺎﺻﺗا
«
] .
2
[
دﻧﻋ صﻧﻟا نﺈﻓ ﻪﻧﻣ و
"
وﻧوﻐﻧﺎﻣ
"
اذﻫ ﻰﻧﻌﻣ و بﺎطﺧﻟا وأ ظوﻔﻠﻣﻠﻟ قﺑﺎطﻣ ظوﻔﻠﻣﻠﻟ قﺑﺎطﻣ
ﻻﺎﻣﻌﺗﺳا رﺛﻛﻷا نأ ﻻإ ، ﺎﻣﻬﻧﯾﺑ لﺻﻔﯾ ﻻ ﻪﻧأ
وﻫ
"
ظوﻔﻠﻣ
".
يد طﺑر دﻗو
ﻲﻫ و ﺎﺻﻧ صﻧﻟا نﻣ لﻌﺟﺗ يأ ﻪﺗﯾﺻﻧ قﻘﺣﺗ رﯾﯾﺎﻌﻣ ﻊﺑﺳﺑ صﻧﻟا دﻧارﺟوﺑ
ﻲﺗﻷﺎﻛ
:
1
-رﺗ ،ﺔﯾدرﺳ مﯾﻫﺎﻔﻣ ،فورودوﺗ نﺎﺗﯾﻔﯾزﺗ
:
ط ،فﻼﺗﺧﻻا تاروﺷﻧﻣ ،نﺎﯾزﻣ نﺎﻣﺣرﻟا دﺑﻋ
1
،
2000
/
2005
،
ص
127
.
2
-رﺗ ،بﺎطﺧﻟا لﯾﻠﺣﺗﻟ ﺢﯾﺗﺎﻔﻣﻟا تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟا ،وﻧوﻐﻧﺎﻣ كﯾﻧﻣود
:
اد ،نﺗﺎﯾﺣﯾ دﻣﺣﻣ
،نورﺷﺎﻧ موﻠﻌﻠﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ر
ض
127
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
12
2
-3
ﺔﯾﺻّﻧﻟا رﯾﯾﺎﻌﻣ
:
2
-3
-1
كﺑﺳﻟا
Cohésion
:
ﻰﻠﻋ بﺗرﺗﯾ وﻫ و
تاءارﺟإ
ﺎﻬﻧﻣ قﺑﺎﺳﻟا يدؤﯾ ﻊﺋﺎﻗو ةروﺻ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﺣطﺳﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا ﺎﻬﺑ
ﺑ كﻟذ نوﻛﯾ و ،ﻲﻔﺻرﻟا طﺑارﺗﻟا ﺎﻬﻟ قﻘﺣﺗﯾ ثﯾﺣﺑ قﺣﻼﻟا ﻰﻟإ
بﯾﻛارﺗﻟا و مﺎﺿﺗﻟا لﺋﺎﺳو ﺔطﺳاو
و
طﺑاورﻟا و ﺔﻟﺎﺣﻹا و فذﺣﻟا و رارﻛﺗﻟا لﺛﻣ ىرﺧأ روﻣأ و لﻣﺟﻟا
ﺦﻟإ
..
] .
1
[
ﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا طﺑارﺗ قﻘﺣﯾ رﺎﯾﻌﻣﻟا اذﻬﻓ ﻪﻧﻣ و
ﻼﻟا و ،ﺔﻘﺣﻼﻟﺎﺑ ﺎﻬﻧﻣ ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا ﺔﯾوﻐﻠ
ﺎﻣﺑ ﺔﻘﺣ
ﻋوﻣﺟﻣ لﻌﻔﺑ ﺔﺑﺗرﻣ و ﺎﻬﻧﯾﺑ ﺎﻣﯾﻓ ﺔﻣﺣﻼﺗﻣ و ﺔﺻارﺗﻣ ﺎﻬﻠﻌﺟﻟ ﺎﻬﯾﻠﯾ
نﻣﺿﺗ طﺑرﻟا تاودأ نﻣ ﺔ
ﺗا
ﺎﻬﻗﺎﺳ
.
2
-3
-2
مﺎﺣﺗﻟﻹا
cohérence
:
"
ا رﺻﺎﻧﻋ ﻪﺑ طﺷﻧﺗ ﺎﻣ تاءارﺟﻹا نﻣ بﻠطﺗﯾ وﻫ و
ﻲﻣوﻬﻔﻣﻟا طﺑارﺗﻟا دﺎﺟﯾﻹ ﺔﻓرﻌﻣﻟ
و
لﻣﺷﺗ و ،ﻪﻋﺎﺟرﺗﺳا
ﻘطﻧﻣﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا ﻰﻠﻋ مﺎﺣﺗﻟﻻا لﺋﺎﺳو
صوﺻﺧﻟا و موﻣﻌﻟا و ﺔﯾﺑﺑﺳﻟﺎﻛ ﺔﯾ
ﺎﻣﯾﻓ كﺳﺎﻣﺗﻟا ﻰﻟإ ﻲﻌﺳﻟا ،فﻗاوﻣﻟا و تﺎﻋوﺿوﻣﻟا و ثادﺣﻷا و لﺎﻣﻋﻷا مﯾظﻧﺗ نﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣ
ﺔﻓرﻌﻣﻟا ﻊﻣ صﻧﻟا ﺎﻬﺿرﻌﯾ ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﻋﺎﻔﺗﺑ مﺎﺣﺗﻟﻻا مﻋدﺗﯾ و ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا ﺔﺑرﺟﺗﻟﺎﺑ لﺻﺗﯾ
مﻟﺎﻌﻟﺎﺑ ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا
] ."
2
[
دﻌﯾ
يد بﺳﺣ مﺎﺣﺗﻟﻻا
مﻟﺎﻌﻟا ﻊﻣ صﻧﻟا ﻲﻓ ﺔﻟوﺎﻧﺗﻣﻟا مﯾﻫﺎﻔﻣﻟا قﺑﺎطﺗ طرﺗﺷﯾ ارﺎﯾﻌﻣ دﻧارﺟوﺑ
ﻩذﻫ بﺳﺎﻧﺗ و طﺑارﺗ و مﺣﻼﺗ قﻘﺣﺗ ﺎﻣ ﻲﻫ و موﻣﻌﻟا و ﺔﯾﺑﺑﺳﻛ ﺔﯾﻘطﻧﻣ لﺋﺎﺳو ةدﻋ ﺔطﺳاوﺑ ﻲﻌﻗاوﻟا
مﯾﻫﺎﻔﻣﻟا
.
1
-يد
رﺗ ،ءارﺟﻹا و بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا ،دﻧارﺟوﺑ
:
،بﺗﻛﻟا مﻟﺎﻋ ، نﺎﺳﺣ مﺎﻣﺗ
1998
ط ، ةرﻫﺎﻘﻟا ،
1
ص ،
451
.
2
ص ،ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
103
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
13
2
-3
-3
دﺻﻘﻟا
Intentionnalité
:
"
نوﻛﺗ نأ ﺎﻬﺑ دﺻﻗ ﺔﻐﻠﻟا روﺻ نﻣ ﺎﻣ ةروﺻ نوﻛ نﻣ صﻧﻟا ﺄﺷﻧﻣ فﻗوﻣ نﻣﺿﺗﯾ وﻫو
و كﺑﺳﻟﺎﺑ ﻊﺗﻣﺗﯾ ﺎﺻﻧ
مﺎﺣﺗﻟﻻا
لوﺻوﻠﻟ ﺔﻧﯾﻌﻣ ﺔطﺧ ﺔﻌﺑﺎﺗﻣ لﺋﺎﺳو نﻣ ﺔﻠﯾﺳو صﻧﻟا اذﻫ لﺛﻣ نأ و
ﺎﻬﻧﯾﻌﺑ ﺔﯾﺎﻏ ﻰﻟإ
] . "
1
[
نوﻛﯾ يذﻟا و صﻧﻟا ءارو نﻣ وﺟرﻣﻟا فدﻬﻟا وأ ﺔﯾﺎﻐﻟا ﻲﻧﻌﯾ دﺻﻘﻟا نأ اذﻫ نﻣ مﻬﻔﯾ
ﺣﺎﺻ
ا ب
ﺧ ﻊﺑﺗا ﻪﯾﻓ صﻧﻟ
دﻬﻟا ﻰﻟإ لوﺻوﻠﻟ تاءارﺟﻹا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ وأ ﺔﻧﯾﻌﻣ ﺔط
رطﺳﻣﻟا ف
و
صﻧﻟا بﺣﺎﺻﺑ قﻠﻌﺗﻣ اذﻫ
.
2
-3
-4
لوﺑﻘﻟا
é
Acceptabilit
:
"
نوﻛﺗ نأ ﺎﻬﻟ ﻲﻐﺑﻧﯾ ﺔﻐﻠﻟا روﺻ نﻣ ﺎﻣ ةروﺻ ءازإ صﻧﻟا لﺑﻘﺗﺳﻣ فﻗوﻣ نﻣﺿﺗﯾ وﻫو
و كﺑﺳ وذ صﻧ ﻲﻫ ثﯾﺣ نﻣ ﺔﻟوﺑﻘﻣ
مﺎﺣﺗﻟا
] . "
2
[
ةءارﻗ دﻧﻋ ئرﺎﻘﻟا ﻪﻔﻗوﻣ و ،صﻧﻟا بﺣﺎﺻ دﺻﻗ ءازإ ﻪﻠﻌﻓ ةدر و ئرﺎﻘﻟﺎﺑ لوﺑﻘﻟا طﺑﺗرﯾ
و كﺑﺳﻟا ﺔﺻﺎﺧ ىرﺧﻷا رﯾﯾﺎﻌﻣﻟﺎﺑ ﺎﻘﯾﺛو ﺎطﺎﺑﺗرا طﺑﺗرﯾ ﺎﻣﻛ صﻧﻟا
مﺎﺣﺗﻟﻻا
نﻣ لﻛﺷﺗﯾ لوﺑﻘﻟﺎﻓ اذإ ،
ﺎﻬﺗﻣﺟرﺗ و ﺄﺷﻧﻣﻟا رﺎﻛﻓأ ةءارﻗ قﯾرط نﻋ ﻲﻘﻠﺗﻣﻟا ﻪﻧوﻛﯾ يذﻟا مﻬﻔﻟا لﻼﺧ
.
2
-3
-5
فﻗوﻣﻟا ﺔﯾﺎﻋر
Situationalitè
:
ﻲﺗﺄﯾ و ﻪﻋﺎﺟرﺗﺳا نﻛﻣﯾ دﺋﺎﺳ فﻗوﻣﺑ ﺎطﺑﺗرﻣ صﻧﻟا لﻌﺟﺗ ﻲﺗﻟا لﻣاوﻌﻟا نﻣﺿﺗﺗ ﻲﻫو
ﻩرﯾﻐﯾ نأ و فﻗوﻣﻟا بﻗارﯾ نأ ﻪﻟ نﻛﻣﯾ لﻣﻋ ةروﺻ ﻲﻓ صﻧﻟا
] .
3
[
فﻗاوﻣﺑ طﺑﺗرﻣ صﻧﻟا لﻌﺟﺗ لﻣاوﻋ لﻣﺷﺗ ﺔﯾﻣﺎﻘﻣﻟا ضﻌﺑﻟا ﺎﻬﯾﻣﺳﯾ ﺎﻣﻛ وأ فﻗوﻣﻟا ﺔﯾﺎﻋرﻓ
فدﺎﺻﻧ نأ نﻛﻣﯾ يأ ﻪﻋﺎﺟرﺗﺳا نﻛﻣﯾ
ﻪﻌﺟرﺗﺳﻧ فﻗوﻣﺑ ﺎﻧرﻛذﯾ ﺎﻔﻗوﻣ صﻧﻟا ﻲﻓ
.
1
-ﻧارﺟوﺑ يد
ءارﺟﻹا و بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا ،د
ص ،
103
.
2
-ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
،
ص
104
3
،ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
ص
104
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
14
2
-3
-6
صﺎﻧﺗﻟا
Intertextualité
:
ﺔﺑرﺟﺗ دودﺣ ﻲﻓ تﻌﻗو ﻪﺑ ﺔطﺑﺗرﻣ ىرﺧأ صوﺻﻧ و ﺎﻣ صﻧ نﯾﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا نﻣﺿﺗﯾ وﻫ و
ﺔطﺳاو رﯾﻐﺑ وأ ﺔطﺳاوﺑ ﻻ ﺔﻘﺑﺎﺳ
] .
1
[
صﺎﻧﺗﻟﺎﻓ
رﺧأ صﻧ و صﻧ نﯾﺑ نوﻛﯾ دﯾﻗ ﺎﻬﻬﺑﺎﺷﺗ وأ ﺎﻬﻧﯾﺑ ﺎﻣﯾﻓ صوﺻﻧﻟا لﻋﺎﻔﺗ ﻪﺑ ﻲﻧﻌﻧ
ﺎﻬﻧودﺑ وأ طﺑر ﺔﻠﯾﺳوﺑ نوﻛﯾ ،صوﺻﻧ و صﻧ وأ
.
2
-3
-7
ﺔﯾﻣﻼﻋﻹا
Informativitè
:
"
ﻲﻓ ﻊﺋﺎﻗوﻟا وأ ،ﺔﯾﺻﻧﻟا ﻊﺋﺎﻗوﻟا ﻰﻠﻋ مﻛﺣﻟا ﻲﻓ مزﺟﻟا مدﻌﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ رﺛؤﻣﻟا لﻣﺎﻌﻟا ﻲﻫ و
ﻟا لﺋادﺑﻟا ﺔﻠﺑﺎﻘﻣ ﻲﻓ ﻲﺻﻧ مﻟﺎﻋ
ﺔﻧﻛﻣﻣ
] ."
2
[
ﻪﺟوﺗ و صﻧﻟا ﻲﻓ دﺟوﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣ و ﺎﻣ قﺋﺎﻘﺣ تﺎﺑﺛإ ﻲﻧﻌﺗ ﻲﺗﻟا و ﺔﯾرﺎﺑﺧﻹا وأ ﺔﯾﻣﻼﻋﻹا
ةدﯾﺟ قﺋﺎﻘﺣﻟا و تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻩذﻫ تﻧﺎﻛ ﺎﻣﻠﻛ و ﻲﻘﻠﺗﻣﻠﻟ ءﻲﺷ ﻪﯾﺟوﺗ و مﯾدﻘﺗ ﻪﻓدﻫ صﻧ لﻛﻓ ﻲﻘﻠﺗﻣﻠﻟ
ﺢﯾﺣﺻ سﻛﻌﻟا و ﺔﯾﻣﻼﻋﻹا ﺔﺟرد تداز ﺔﻌﻗوﺗﻣ رﯾﻏ و
.
-3
بﺎطﺧﻟا موﻬﻔﻣ
:
ىرﯾ
ضﻌﺑ
ﯾ كﻟذﻟ دﺣاو بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا نأ ﻲﻓ نﯾﯾوﻐﻠﻟا
بﺟ
ﻰﻠﻋ ضرﻌﺗﻧ نأ ﺎﻧﯾﻠﻋ
نﯾﻣوﻬﻔﻣﻟا نﯾﺑ لﺻﻔﻟا ﺎﻫدﻌﺑ ﻪﻣوﻬﻔﻣ
.
3
-1
ﺔﻐﻟ
:
ةدﺎﻣ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﺛﻟا دﻠﺟﻣﻟا ﺔﻐﻠﻟا نﺗﻣ مﺟﻌﻣ ﻲﻓ ءﺎﺟ
"
ب ط خ
"
بطﺧ ،ﻪﺑطﺧ و ﺎﺑﺎطﺧ بطﺧ
ةأرﻣﻟا
:
ﻪﺑطﺎﺧ ،ﺎﻬﺟوزﺗﯾ نأ بﻠط
:
ﺧ ردﺻﻣ بﺎطﺧﻟا و نﺎﺑطﺎﺧﺗﯾ ﺎﻣﻫ و مﻼﻛﻟﺎﺑ ﻪﻬﺟاو
بطﺎ
].
3
[
1
د
،ءارﺟﻹا و بﺎطﺧﻟا و صّﻧﻟا ،دﻧارﺟوﺑ ي
ص
104
.
2
،ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
ص
105
.
3
-ﺔﻐﻠﻟا نﺗﻣ ،ﺎﺿر دﻣﺣأ
ةدﺎﻣ ،
)
ب ،ط ،خ
(
،
تورﯾﺑ ،ةﺎﯾﺣﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣ راد
،
1952
م ،
2
ص ،
292
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
15
ﺎﻣ ﻲﻓ ةرﺻﺎﻌﻣﻟا تﺎﯾﻧﺎﺳﻠﻟا مﺟﻌﻣ ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﻣﻛ
ةد
"
ب ط خ
"
ﺎﺑﺎطﺧ بطﺎﺧﯾ بطﺎﺧ
و
ﻪﺛدﺎﺣ و ﻪﻣﻠﻛ ﻪﻘﯾدﺻ بطﺎﺧ ،بَطﺎﺧﻣ لوﻌﻔﻣﻟا و بٌطﺎﺧﻣ وﻬﻓ ﺔﺑطﺎﺧﻣ
:
ﻪﺟﺗا ،مﻼﻛﻟﺎﺑ ﻪﻬﺟاو
،لﺎﻣﻌﻟا ﺔﺑطﺎﺧﻣ ﻰﻠﻋ صرﺣ ،مﻼﻛﻟﺎﺑ ﻪﯾﻟإ
"
ﺎﻣﻼﺳ اوﻟﺎﻗ نوﻠﻫﺎﺟﻟا مﻬﺑطﺎﺧ اذإ و
] ."
1
[
ظﺣﻼﻣﻟا
ﺔﻠﺑﺎﻘﻣﻟا و ﺔﻬﺟاوﻣﻟا وﻫو دﺣاو ﻰﻧﻌﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﻌﻣﺗﺟا ﺎﻣﻬﻧأ نﯾﻣﺟﻌﻣﻟا ﻼﻛ ﻲﻓ درو ﺎﻣﻣ
مﻠﻛﺗﻣ و ﻲﻘﻠﺗﻣ ﻪﺗاذ تﻗوﻟا ﻲﻓ نﯾﻓرط دوﺟو ﻲﺿﺗﻘﯾ بﺎطﺧﻟا نأ ﺎﻧﻟ ﺢﺿﺗﯾ ﺎﻣﻛ ،مﻼﻛﻟﺎﺑ
.
3
-2
ﺎﺣﻼطﺻا
:
ﺔﻣﻠﻛ ﺔﯾﺑﻧﺟﻷا مﺟﺎﻌﻣﻟا ﻲﻓ بﺎطﺧ ﺢﻠطﺻﻣ لﺑﺎﻘﯾ
discoures
"
مﺟﻌﻣﻟا ﻲﻓ ءﺎﺟﺎﻣ اذﻫ
ﺎﺣﻠطﺻﻣﻟ دﺣوﻣﻟا
نﻣ رﺑﻛأ ظﻔﻠﺗ لﻛ وأ ،ﺔﻠﻣﺟﻟا وﻠﻌﺗ وأ لدﺎﻌﺗ ةدﺣو ﻪﻧﺄﺑ ﻪﻓرﻋ ثﯾﺣ تﺎﯾﻧﺎﺳﻠﻟا ت
ﺔﻠﻣﺟﻟا
].
2
[
ﺎﻬﺿﻌﺑ ﻲﻘﺗﻠﯾ ﻻ رﺻﺎﻧﻌﻟا نﻣ تﺎﯾﻟﺎﺗﺗﻣ سﯾرﺎﻫ بﺳﺣ بﺎطﺧﻟا نأ نﯾطﻘﯾ دﯾﻌﺳ ىرﯾ
ضﻌﺑﺑ
يزاوﺗﻟﺎﺑ ﺔﻠﻣﺟﻟا تﺎﯾﻟﺎﺗﺗﻣ نﯾﺑ مﺎظﺗﻧﻻا اذﻫ ﻰﻣﺳ دﻗ و مﺎظﻧ قﻓو ﻲطﺎﺑﺗﻋا لﻛﺷﺑ
.
]
3
[
بﺎطﺧﻟﺎﻓ
ﺎﻘﻠﻐﻣ ﺎﻣﺎظﻧ ﺔﻠﻛﺷﻣ ضﻌﺑ ﺎﻬﺿﻌﺑﺑ ﺔطﺑﺗرﻣ لﻣﺟﻟا نﻣ تﺎﯾﻟﺎﺗﺗﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ اذإ
.
ﻲﻓ روﯾﯾرﺑ يرﺎﻏ لاوﻧ يرﺎﻣ ﻪﺗﻓ ّرﻋ دﻗ و
تﺎﯾﻧﺎﺳﻠﻟا ﻲﻓ ﺢﯾﺗﺎﻔﻣﻟا تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟﺎﺑ موﺳوﻣﻟا ﺎﻬﺳوﻣﺎﻗ
ﻲﻓ
بﺳﺣ رﺧآ ﻊﺿوﻣ
ورﻛﯾد
":
ﺎﻬﺳﻔﻧ تﺎﯾﺿﺗﻘﻣﻟا مﺳﺎﻘﺗﺗ تﺎظوﻔﻠﻣﻠﻟ ﺎﻌﺑﺎﺗﺗ ﻪﻔﺻوﺑ بﺎطﺧﻟا
"
.
]
4
[
1
،ةرﺻﺎﻌﻣﻟا ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا مﺟﻌﻣ ،رﻣﻋ رﺎﺗﺧﻣ دﻣﺣأ
ةدﺎﻣ
)
ب ،ط ،خ
(
،
،بﺗﻛﻟا مﻟﺎﻋ راد
2008
م ،
1
،
ص
659
.
2
،تﺎﯾﻧﺎﺳﻠﻟا تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟ دﺣوﻣﻟا مﺟﻌﻣﻟا ،بﯾرﻌﺗﻟا قﯾﺳﻧﺗ بﺗﻛﻣ ،موﻠﻌﻟا و ﺔﻓﺎﻘﺛﻟا و ﺔﯾﺑرﺗﻠﻟ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻣظﻧﻣﻟا
،ءﺎﺿﯾﺑﻟا رادﻟا حﺎﺟﻧﻟا
2002
ص ،
48
.
3
،تورﯾﺑ ،ﻲﺑرﻌﻟا ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا زﻛرﻣﻟا ،ﻲﺋاورﻟا بﺎطﺧﻟا لﯾﻠﺣﺗ ،نﯾطﻘﯾ دﯾﻌﺳ
1997
ط ،
3
ص ،
17
.
4
-ﺗﺎﻔﻣﻟا تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟا ،روﯾرﺑ يرﺎﻏ لاوﻧ يرﺎﻣ
رﺗ ،تﺎﯾﻧﺎﺳﻠﻟا ﻲﻓ ﺢﯾ
:
يدﯾﺳ ،رﺋازﺟﻟا ،ﻲﻧﺎﺑﯾﺷ مﯾﻬﻓ ردﺎﻘﻟا دﺑﻋ
،سﺎﺑﻌﻟﺎﺑ
2007
ط ،
1
ص ،
50
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
16
ﺎﻧﻫ بﺎطﺧﻟﺎﻓ
نﯾﺑ ﻊطﺎﻘﺗ لﺻﺣ اذأ ثﯾﺣﺑ ﺔﻟﻻدﺑ ضﻌﺑﻟا ﺎﻬﺿﻌﺑﺑ ﺔطﺑﺗرﻣ لﻣﺟ ﻊﺑﺎﺗﺗﻟ ﺔﺟﯾﺗﻧ نوﻛﯾ
ﻻ ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ و ﻪﺗﯾرارﻣﺗﺳا و ﻩﺎﻧﻌﻣ بﺎطﺧﻟا دﻘﻔﯾ تﺎﯾﻟاوﺗﻣﻟا ﻩذﻫ
دﺣاو ﻰﻧﻌﻣ وذ بﺎطﺧ لﻧﻟ لﻛﺷﺗﯾ
و
ﻧﻛﻣﯾ رﯾﺧﻷا ﻲﻓ
ﻰﻧﻌﻣﻟ ﺔﻧوﻛﻣﻟا لﻣﺟﻟا نﯾﺑ ﺔﻌﻣﺎﺟﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻲﻓ لﺛﻣﺗﯾ بﺎطﺧﻟا عوﺿوﻣ نأ لوﻘﻟا ﺎﻧ
دﺣاو
.
3
-3
بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا نﯾﺑ قرﻔﻟا
:
صﻧﻟا نﯾﯾوﻐﻠﻟا نﻣ دﯾدﻌﻟا رﺑﺗﻋا نأ ﺔﺟردﻟ ارﯾﺑﻛ ﻼﺧادﺗ بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا ﺎﺣﻠطﺻﻣ لﺧادﺗ
لﻛﻟ موﻬﻔﻣ دﯾدﺣﺗ بﻌﺻﻓ ﺎﻣﻬﻧﯾﺑ ﺎﻣﯾﻓ نﯾﺣﻠطﺻﻣﻟا سﺎﻣﻐﻧا ﺔﺟﯾﺗﻧ اذﻫ ،ﺎﺻﻧ بﺎطﺧﻟا و ﺎﺑﺎطﺧ
ﻻ و ﺎﻣﻬﻧﻣ
ﻻا طﺎﻘﻧ مﻫأ ضرﻌﻧﺳ ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ و دﺣاو موﻬﻔﻣﺑ ﺎﯾﺗﺄﯾ نأ ﻲﻐﺑﻧﯾ
نﻣ دﯾدﻌﻟا بﺳﺣ فﻼﺗﺧ
نﯾﯾوﻐﻠﻟا
:
دﺟﻧ
ﻣ
حﺎﺗﻔﻣ دﻣﺣ
ﻪﻟوﻗ لﻼﺧ نﻣ ﺎﻣﻬﯾﻠﻛ نﯾﺑ زﯾﻣﯾ
:
»
نﯾدرﻔﻣ ﻰﻠﻋ يوﺗﺣﺗ ﺔﯾﺑرﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا
لﻛﻟ ﺔﻐﻟ ﻰﻟإ لﺎﻘﺗﻧﻻا دﻧﻋ و ءﻲﺷﻟا ﻰﻬﺗﻧﻣ و نﯾﯾﻌﺗﻟا و مﻛارﺗﻟا و رﺎﻬظﻹا ﻲﻧﻌﯾ يذﻟا صﻧﻟا ﺎﻌﻣ
نﻋ ةرﺎﺑﻋ ﻪﻧأ و ﺔﯾﺎﻬﻧ و ﺔﯾادﺑ ﻪﻟ نأ ﻲﻧﻌﯾ ﻪﻧأ دﺟﻧ ةرﺻﺎﻌﻣ
،ﻪﻧﯾﻌﺗ و ﻲﻔﺧ ﺎﻣ رﻬظﺗ ﺔﻣﻛارﺗﻣ لﻣﺟ
ﻘﯾﻓ ناروﺎﺣﺗﯾ دﻗ ،بَطﺎﺧﻣ ﺎﻣﻬﯾﻧﺎﺛ و بُطﺎﺧﻣ ﺎﻣﻫدﺣأ ،نﯾﻓرط نﯾﺑ موﻘﯾ ﻪﻧﺈﻓ بﺎطﺧﻟا ﺎﻣأ
ﺎﻣﻬﻧأ لﺎ
نﺎﺑطﺎﺧﺗﯾ
«
].
1
[
ﻛﻟ يوﻐﻠﻟا رذﺟﻟا فﻼﺗﺧا ﻰﻟإ حﺎﺗﻔﻣ دﻣﺣﻣ رﯾﺷﯾ ﺎﻧﻫ و
ﻰﻧﻌﻣﻟا فﻠﺗﺧﯾ ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ و ﺎﻣﻬﻧﻣ ل
ﺧﻟا نﯾﺣ ﻲﻓ مﻛارﺗﻟا و رﺎﻬظﻹا ﻲﻧﻌﯾ صﻧﻟﺎﻓ
ﺞﺗﻧﻣﻟا و ﻲﻘﻠﺗﻣﻟا نﯾﻓرط نﯾﺑ رودﯾ مﻼﻛ وﻫ بﺎط
ﻰﻧﻌﻣﻟا و ﺔﻟﻻدﻟا ثﯾﺣ نﻣ نﺎﻔﻠﺗﺧﯾ ﺎﻣﻬﻧﺈﻓ ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑ و
.
آ ﺎﻔﯾرﻌﺗ حرﺗﻘﯾ ﻪﻧأ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ
بﺎطﺧﻟاو صﻧﻠﻟ رﺧ
".
ﺔﯾوﻐﻟ تادﺣو نﻋ ةرﺎﺑﻋ صﻧﻟا نإ
نﻋ ةرﺎﺑﻋ بﺎطﺧﻟا نإ و ،ﺔﻘﺳﺗﻣ و ةدﺿﻧﻣ ﺔﯾﻌﯾﺑط
ﺔﻘﺳﺗﻣ ةدﺿﻧﻣ ﺔﯾﻌﯾﺑط ﺔﯾوﻐﻟ تادﺣو
1
-ص ،ﺔﯾردﻧﻛﺳﻹا ﺔﺑﺗﻛﻣ ، ﻲﺑرﻌﻟا ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا زﻛرﻣﻟا ،فﻼﺗﺧﻹا و ﻪﺑﺎﺷﺗﻟا ،حﺎﺗﻔﻣ دﻣﺣﻣ
34
_
35
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
17
و
ﺔﻣﺟﺳﻧﻣ
] ".
1
[
قﺎﺳﺗﻻا رﺻﻧﻋ نﻼﻣﺣﯾ بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا نﻣ ﻼﻛ نأ فﯾرﻌﺗﻟا اذﻫ لﻼﺧ نﻣ ﺎﻧﻟ رﻬظﯾ
ﻋوﻣﺟﻣ ﻪﻠﻣﺟﻣ ﻲﻓ وﻫ يذﻟا
ﺎﻬﺿﻌﺑ ﻊﻣ تﺎﻣﻠﻛﻟا طﺑرﺗ تﺎﻗﻼﻋ ﺔ
بﺎطﺧﻟا نأ نﯾﺣ ﻲﻓ ،ضﻌﺑ
كﻟذ ﻰﻠﻋ ةدﺎﯾز مﺎﺟﺳﻧﻻا رﺻﻧﻋ لﻣﺣﯾ
.
طﺎﻘﻧ مﻫأ ضرﻌﻧﺳ ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ و دﺣاو موﻬﻔﻣﺑ ﺎﯾﺗﺄﯾ نأ ﻲﻐﺑﻧﯾ
فﻼﺗﺧﻻا
نﯾﯾوﻐﻠﻟا نﻣ دﯾدﻌﻟا بﺳﺣ
:
ﻓ
ﻟا فرﻌﯾ فورودوﺗ دﺟﻧ
فﻠﺳﻣﻠﯾ تﺎﺣﻠطﺻﻣ نﻣ ﺎﻗﻼطﻧا صﻧ
:
»
ﻧﺄﺑ
ﺔﻟﻻد اذ ﺎﻘﺳﻧ دﻌﯾﻟ ﻪ
ﺔﯾﺋﺎﺣﯾإ
«
]
2
[
اذ و ﺎﺑوﺻﻧﻣ نوﻛﯾ صﻧﻟا نﺄﺑ ىرﯾ فﻠﺳﻣﻠﯾ نﺈﻓ ﻪﻧﻣ و ،بﺎطﺧﻟا نﻋ ﻩﺎﯾإ ازﯾﻣﻣ
بﺎطﺧﻟا ﻲﻓ ﺎﻫدﺟﻧ ﻻ و ﻩرﺻﺎﻧﻋ نﯾﺑ نوﻛﺗ ﺔﻟﻻد
.
ﻘﻧ صﯾﺧﻠﺗ ﺎﻧﻧﻛﻣﯾ ارﯾﺧأ و
ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا فﯾرﺎﻌﺗﻟا لﻼﺧ نﻣ بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا نﯾﺑ فﻼﺗﺧﻻا طﺎ
ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ ءﺎﻣﻠﻌﻟا نﻣ دﯾدﻌﻟا بﺳﺣ ﺎﻬﻧﯾﺑ قرﻔﻟا و ﺎﻣﻬﻟ
:
ﺎﻣ اذﻫ و بطﺧ ةدﺎﻣ نﻣ بﺎطﺧﻟا نﯾﺣ ﻲﻓ صﺻﻧ ةدﺎﻣ نﻣ صﻧﻟﺎﻓ يوﻐﻠﻟا رذﺟﻟا ﻲﻓ فﻼﺗﺧا
نﯾﺣﻠطﺻﻣﻟا نﯾﺑ قرﻓ دوﺟو ﻰﻟإ ﻲﻣرﯾ
.
-مﺎﺟﺳﻧﻻا و قﺎﺳﺗﻻا يرﺻﻧﻋ لﻣﺣﯾ بﺎطﺧﻟا
لﺗﺧﯾ ﻩﺎﻧﻌﻣ نﻷ ﻪﻧﻣ رﺻﻧﻋ يأ فذﺣ لﺑﻘﯾ ﻻ ﺎﻌﻣ
ﺔﻠﻣﺟ وأ رﺻﻧﻋ فذﺣ لﺑﻘﯾ و طﻘﻓ قﺎﺳﺗﻻا رﺻﻧﻋ لﻣﺣﯾﻓ صﻧﻟا ﺎﻣأ
.
1
-فﻼﺗﺧﻹا و ﻪﺑﺎﺷﺗﻟا ،حﺎﺗﻔﻣ دﻣﺣﻣ
،
ص
34
_
35
.
2
-ﺔﯾﺗﺎﻣﻼﻌﻟا ،فورودوﺗ
رﺗ ،صﻧﻟا مﻠﻋ و
:
ط ،برﻐﻣﻟا ،ﻲﺑرﻌﻟا ﻲﻓﺎﻘﺛﻟا زﻛرﻣﻟا ،ﻲﺷﺎﯾﻋ رذﻧﻣ
1
ص ،
110
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
18
4
صوﺻﻧﻟا طﺎﻣﻧأ و عاوﻧأ
:
4
-1
عاوﻧﻷا
:
4
-1
-1
ﺔﯾﻔﺻوﻟا صوﺻﻧﻟا
descriptive
:
"
دﺟﻧ
ءارﺛإ مﺗﯾ ،فﻗوﻣﻟا و ءﻲﺷﻠﻟ تاروﺻﺗ ﺎﻬﻣظﻌﻣ ﻲﻓ صﻧﻟا مﻟﺎﻋ ﻲﻓ طﺑﺿﻟا زﻛارﻣ
ﺟو رارﻛﺗ ﻊﻣ تﻼﺻوﻟا فﺷﻛ ﻰﻟإ تﺎﻫﺎﺟﺗﻻا ةرﺛﻛﺑ ﺎﻬﺗﺋﯾﺑ
لﺎﺣﻟا لﺛﻣ تﻼﺻوﻟا نﻣ عاوﻧأ دو
و
صﯾﺻﺧﺗﻟا و لﺎﺛﻣﻟا و ﺔﻔﺻﻟا
] ".
1
[
اذﻫ و
كﻟذ و ءﺎﯾﺷﻷا وأ فﻗاوﻣﻟا فﺻو ﻰﻠﻋ ﻰﻧﺑﯾ وأ دﻣﺗﻌﯾ صوﺻﻧﻟا نﻣ عوﻧﻟا
ﻲﺗﻟا طﺑاورﻟا نﻣ ﺎﻫرﯾﻏ و ﺔﻔﺻﻟا و لﺎﺣﻟا لﺛﻣ تﺎﯾﻟﻵا و طﺋﺎﺳوﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ ﻰﻠﻋ دﺎﻣﺗﻋﻻﺎﺑ
عوﻧﻟا اذﻫ ﻲﻓ لﻣﻌﺗﺳﺗ
.
4
-1
-2
صﺻﻘﻟا صوﺻﻧ
narrative
:
"
لﻣﻌﻟا و ثدﺣﻟا تاروﺻﺗ ﺎﻬﺑﻠﻏأ ﻲﻓ ﻲﻫ صﻧﻟا مﻟﺎﻋ ﻲﻓ طﺑﺿﻟا زﻛارﻣ
ﻲﻓ مظﺗﻧﺗ ﻲﺗﻟا
ﺔﯾﻧﻣزﻟا ﺔﺑرﺎﻘﻣﻟا و بﺑﺳﻟا و ﺔﻠﻌﻟا لﺛﻣ ﺔﻠﺻوﻟا نﻣ عاوﻧأ دورو ررﻛﺗﯾﺳ و تﻼﺻوﻠﻟ بﺗرﻣ ﻪﺟوﺗ
.
]
2
[
"
ﻷا صﺻﻘﻟا ﺎﻧﻟ درﺳﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ ﻲﻫ صﺻﻘﻟا صوﺻﻧﻓ
و لﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔطﺳاوﺑ تاروﺻﺗﻟا و ثادﺣ
بﺑﺳﻟا
ﺻﺻﻗ ﺎﻧﻟ درﺳﺗ ﻲﺗﻟا صوﺻﻧﻟا لﺛﻣ عاوﻧأ ﻲﻫ و ﺎﻫرﯾﻏ و نﯾﻛﻣﺗﻟا و
ﺎ
ﺎﻫرﯾﻏ و ﺔﯾﺧﯾرﺎﺗ
...
4
-1
-3
ﺔﯾﻟدﺟﻟا صوﺻﻧﻟا
argumentative
:
"
قﺋﺎﻘﺣ ﺎﻬﻧوﻛ دﺎﻘﺗﻋﻻ بﺎﺑﺳأ و قدﺻ مﯾﻗ بﺳﻧﺗ ﺔﻠﻣﺎﻛ ﺎﯾﺎﺿﻗ ﻲﻫ
...
ﺎﻧﻫ ررﻛﺗﺗ فوﺳ و
1
-يد
ءارﺟﻹا و بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا ،دﻧارﺟوﺑ
،
ص
415
.
2
،ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
ص
415
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
19
بﺑﺳﻟا و كاردﻹا و ةدﺎﻓﻹا و ﺔﻣﯾﻘﻟا لﺛﻣ تﻼﺻوﻟا نﻣ عاوﻧأ
] "
1
[
ﻲﻧﻌﻧ
ﺎﻋوﻧ دﺟﻧ عوﻧﻟا اذﻫ ﻲﻓ و ﺔﯾﻘﯾﻘﺣ قﺋﺎﻘﺣ و ﺎﯾﺎﺿﻗ ﺞﻟﺎﻌﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ ﺔﯾﻟدﺟﻟا صوﺻﻧﻟﺎﺑ
اوﺑ كﻟذ نوﻛﯾ و ﻲﻘﯾﻘﺣ ﻪﻧأ دﻘﺗﻌﯾ ﺎﻣ يأر تﺎﺑﺛأ ﺔﻟوﺎﺣﻣ و لدﺟﻟا نﻣ
ﺎﻬﻧﻣ طﺋﺎﺳوﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ ﺔطﺳ
و بﺑﺳﻟا
ﺔﻣﯾﻘﻟا
...
4
-1
-4
ا
ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟا صوﺻﻧﻟ
didactique
:
"
ا صوﺻﻧﻟا ﻲﻓ صﻧﻟا مﻟﺎﻋ ضرﻋ نوﻛﯾ نأ ﻲﻐﺑﻧﯾ
نﻣ ﺔﯾﺟﯾردﺗ ﺔﯾﻠﻣﻋ لﻼﺧ نﻣ ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗﻟ
ﻲﺗﻟا ﺔﻓرﻌﻣﻟا تﺎﺣﺎﺳﻣ نﻣ ﺔﯾﻓﺎﻛ تﺎﻣوﻠﻌﻣ ﻪﻟ نوﻛﺗ نأ صﻧﻟا لﺑﻘﺗﺳﯾ نﻣﯾﻓ ضرﺗﻔﯾ ﻻ ﻪﻧﻷ ،جزﻣﻟا
ﻪﻟ ﻲﻣﻠﻌﻟا صﻧﻟا ﺎﻬﺑﻠطﺗﯾ
ﺦﻟإ
...
ذإ
ﻰﻠﺧﺗﯾ مﺛ ﺔﻠﻛﺷﻣﻟا ﻊﺑﺎط ﺔﺗﺑﺎﺛﻟا قﺋﺎﻘﺣﻠﻟ تﻼﺻوﻟا ءﺎﺷﻧإ بﺳﺗﻛﯾ
دﻌﺑ ﺎﻣﯾﻓ ﻊﺑﺎطﻟا اذﻫ نﻋ
] " .
2
[
ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا صﻧﻟا
صﺧﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﺑ ﺔﯾارد اذ ﻲﻘﻠﺗﻣﻟا نوﻛﯾ نأ بﻠطﺗﯾ ﻻ يذﻟا كﻟذ وﻫ اذإ
مﻬﻔﻟا ﺔﺑﻌﺻ تﻼﻛﺷﻣ نﻋ ةرﺎﺑﻋ ﺔﯾادﺑﻟا ﻲﻓ نوﻛﺗ عوﻧﻟا اذﻫ تﺎﻣوﻠﻌﻣ و قﺋﺎﻘﺣﻓ ﻪﻠﺑﻘﺗﺳﯾ يذﻟا صﻧﻟا
ﺔﻔﺻﻟا ﻩذﻫ نﻋ ﻰﻠﺧﺗﯾ ﺎﻫرﯾﺳﻔﺗ و ﺎﻬﺣرﺷ دﻌﺑ نﻛﻟ لﯾﻠﺣﺗﻟا و
.
4
-1
-5
ﺔﯾﺑدﻷا صوﺻﻧﻟا
:
"
ﺗ ﺔﻗﻼﻋ ﻲﻓ صﻧﻟا مﻟﺎﻋ ودﺑﯾ
مﺎﻌﻟا لوﺣ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا نﻣ ﺔﺑﺳﺎﻧﻣﻟا طﺎﻣﻧﻷا ﻊﻣ ﺔﻧﻧﻘﻣ ﺔﯾﻟدﺎﺑ
ا ﻲﻌﻗاوﻟا
ظﻧﻟا ضﻌﺑ ثﺣ ﺎﻧﻫ دوﺻﻘﻣﻟا و لوﺑﻘﻣﻟ
ﺔطﺳاوﺑ ﻲﻌﻗاوﻟا مﻟﺎﻌﻟا مﯾظﻧﺗ ﻰﻟإ ﺔﺑﻗﺎﺛﻟا تار
بﯾﺗرﺗﻟا ةدﺎﻋإ و تﻼﺑﺎﻘﺗﻟا
] ".
3
[
1
ءارﺟﻹاو بﺎطﺧﻟا و صﻧﻟا ،دﻧارﺟوﺑ يد
ص
416
.
2
-ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
،
ص
417
.
3
-ص ،ﻪﺳﻔﻧ ﻊﺟرﻣﻟا
417
.
اﻟ
ﻔ
ﺼ
ﻞ
ﻷا
لو
:
ﺗ
ﻌ
ﯿﻠ
ﯿﻤ
ﺔ
اﻟ
ﺼﻨ
صﻮ
ا
ﻌﻟ
ﻤﻠ
ﺔﯿ
ﻓ
ﻲ
ﺘﻛ
بﺎ
ا
ﻠﻟ
ﺔﻐ
ا
ﻌﻟ
ﺑﺮ
ﺔﯿ
ﻠﻟ
ﻨﺴ
ﺔ
ﻰﻟوأ
ﺘﻣ
ﺳﻮ
ﻂ
20
ﺎﻬﺑ ﻲﻧﻌﻧ ﺔﯾﺑدﻷا صوﺻﻧﻟﺎﻓ اذإ
ﺔﯾﻌﻗاو ءﺎﯾﺷأ وأ ﺔﯾﻌﯾﺑط ةرﻫﺎظ فﺻﺗ وأ مﺗﻬﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ
ﺔﯾﻌﻗاو تﻼﺑﺎﻘﻣ ﻊﺿو قﯾرط نﻋ كﻟذ و ﺎﻫرﯾﻏ و لﺎﻌﻓﻷا و لاوﺣﻷا و تﺎﻔﺻﻟا ﻰﻟإ دﺎﻧﺗﺳﻻﺎﺑ
ﻪﺑﯾﺗرﺗ ةدﺎﻋإ و فوﺻوﻣﻟا ءﻲﺷﻠﻟ
.
4
-1
-6
ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا
seientifiec
:
ﻪﻧﺄﺑ فرﻌﯾ و ﺎﻧﺗﺳارد روﺣﻣ وﻫ صوﺻﻧﻟا نﻣ عوﻧﻟا اذﻫ و
:
ﺟﯾ يذﻟا
مﻟﺎﻋ قﻔﺗﯾ نأ ب
لوﺻوﻟا وﻫ ﺎﻧﻫ دوﺻﻘﻣﻟا ،سﻛﻌﻟا ﻰﻠﻋ لﺋﻻد مﻘﺗ مﻟ ﺎﻣ لوﺑﻘﻣﻟا ﻲﻌﻗاوﻟا مﻟﺎﻌﻟا ﻊﻣ ﺎﻗﺎﻔﺗا ﻪﯾﻓ صﻧﻟا
ءﺎﺷﻧإ نأ ﻊﻗاوﻟا و ،مﻟﺎﻌﻠﻟ لﯾدﺑ مﺎظﻧ ﻰﻟإ ﻻ ﻲﻌﻗاوﻟا مﻟﺎﻌﻟﺎﺑ مﺋﺎﻘﻟا مﺎظﻧﻟا ﻰﻟإ ﺔﻠﺻﻔﻣ ﺔﺑﻗﺎﺛ ةرظﻧ ﻰﻟإ
ﻼﺧ ﺔﻠﻛﺷﻣﻟا ﻊﺑﺎط نﻣ ﺔﯾﺎﻬﻧﻟا ﻲﻓ صﻠﺧﺗﯾ ثادﺣﻸﻟ تﻼﺻوﻟا
ﺑﻌﺗﻟا ل
ﺔﯾﻠﻌﻟا ةرورﺿﻟا نﻋ رﯾ
و
ّﺗﻟا
بﯾﺗر
] .
1
[
ﻪﻧﺄﺑ رﯾرﺑإ رﯾﺷﺑ ﻪﯾﻟإ بﻫذ ﺎﻣ اذﻫ و ﺔﯾﻌﻗاو ﺔﯾﻘﯾﻘﺣ مدﻘﺗ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟا نأ اذﻫ ﻲﻧﻌﯾ
:
»
رﺎﯾﺗﺧﺎﺑ ﺎﻬﻣﻬﻓ ﻲﻓ نوﻧﯾﻌﺗﺳﯾ ﺎﻣﻧإ و ﺎﻬﯾﻓ سﺎﻧﻟا فﻠﺗﺧﯾ ﻻ ﺔﻘﯾﻘﺣ مدﻘﯾ ﻪﻧوﻛﺑ زﯾﻣﺗﯾ يذﻟا صﻧﻟا
ﺔﻔﺻ بﺳﺗﻛﯾ صوﺻﻧﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ مﻛﺣﻟا رﺎﯾﻌﻣ ،ﺔﺳوﺳﺣﻣ ﺔﯾدﺎﻣ لﺋﺎﺳوﻟ ﺎﻌﺿﺎﺧ ارﺎﯾﺗﺧا ﺎﻬﺟﺋﺎﺗﻧ
ثﯾﺣ نﻣ ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ مﺎﻣﺗﻫﻻا لﻼﺧ نﻣ ءﺎﯾﺷﻸﻟ رﺷﺎﺑﻣﻟا ﻲﻌﻗاوﻟا فﺻوﻟا دﻣﺗﻌﺗ ﺎﻣﻛ ، ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا
ﺎﻬﺗﺎﺣﻠطﺻﻣ
لﺑﻘﺗ ﻻ و ءﺎﺣﯾﻹا نﻣ ﺔﯾﻟﺎﺧ ﺎﻬﻧأ ﺎﻬﻣﺟﺎﻌﻣ زﯾﻣﯾ ﺎﻣ مﻫأ و ﺎﻬﺗادرﻔﻣ ثﯾﺣ نﻣ ﻻ
نﻣ دﻧﺗﺳﯾ و ﺔﯾزﺎﺟﻣ تﺳﯾﻟ ةددﺣﻣ ﺎﻬﺗﻟﻻد فدارﺗﻟا و ﻲظﻔﻠﻟا كارﺗﺷﻻا
ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا و ﺔﯾوﻐﻠﻟا تﺎﻋوﺳوﻣﻟا
...
«
]
2
[
نﯾﻘﺑﺎﺳﻟا نﯾﻔﯾرﻌﺗﻟا نﻣ ﺎﻬﺻﻠﺧﺗﺳﻧ ﻲﺗﻟا صﺋﺎﺻﺧﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟﺑ زﯾﻣﺗﺗ ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا صوﺻﻧﻟﺎﻓ
:
1
،دﻧارﺟوﺑ يد
ص،ءارﺟﻹا و بﺎطﺧﻟا و صّﻧﻟا
417
.
2
-ص ،قﯾﺑطﺗﻟا و ﺔﯾرظﻧﻟا نﯾﺑ -صوﺻﻧﻟا ﺔﯾﻣﯾﻠﻌﺗ ،رﯾرﺑإ رﯾﺷﺑ
115
.
