ّﻳرﻮﻬﻤﺠﻟا ّﻳﺮﺋاﺰﺠﻟا ﺔ ّﺪﻟا ﺔ ّﺸﻟا ﺔﻴﻃاﺮﻘﻤﻳ ﻴﺒﻌ ّـ ﺔ ﻠﻌﻟا ﺚﺤﺒﻟا و ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﻴﻠﻌﺘﻟا ةرازو ـﻤـ ﻲ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺟﻴ ﺲﺑﺎﻴﻟا ﻲﻟﻼ – ﺳﻴ ـ سﺎﺒﻌﻠﺑ يﺪ ﻛـ ﻠ ّـ ﻴــ ﺔ بادﻵا ﻟاو ـ ّﻠـﻐ ـ تﺎ نﻮﻨﻔﻟاو ﻗـ ﺴـ ّﻠﻟا ﻢ ﻐـ ﺑﺮﻌﻟا ﺔ ـ ّﻴ ـ ادآو ﺔ ﺑـ ﺎﻬ
مّﺪﻘﻣ ﺚﺤﺑ ﻲﻓ ﻩارﻮﺘﻛّﺪﻟا ﺔﺟرد ﻞﻴﻨﻟ ّﻠﻟا ﻲﺑﺮﻌﻟا بدﻷاو ﺔﻐ * ﺒﻟﺎﻄﻟا داﺪﻋإ ﺔ: * فاﺮﺷإ : ﺔﻠﻴﺒﻧ ﻲﻟاوز أ .د . ﺔﻨﻴﻣأ ﻲﺒﻴﻃءﺎﻀﻋأ
ّﻠﻟا
ﺔﻨﺠ
ﺔﺸﻗﺎﻨﻤﻟا
:
-أ .د . ﻞﻴﻠﺠﻟا ﺪﺒﻋ رﻮﻘﻨﻣ .. . ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﻴﻠﻌّﺘﻟا ذﺎﺘﺳأ ) ﺖﻨﺷﻮﻤﺗ ﻦﻴﻋ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟا .( .. . ﺎﺴﻴﺋر أ. د. ﺔﻨﻴﻣأ ﻲﺒﻴﻃ ... .. . ذﺎﺘﺳأ ة ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﻴﻠﻌّﺘﻟا ) سﺎﺒﻌﻠﺑ يﺪﻴﺳ ﺔﻌﻣﺎﺟ .( .... ... .. ارﺮﻘﻣو ﺎﻓﺮﺸﻣ -أ .د . ﺮﻴﻤﺳ سﺎﻓر ة .... ... ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﻴﻠﻌّﺘﻟا ةذﺎﺘﺳأ ) سﺎﺒﻌﻠﺑ يﺪﻴﺳ ﺔﻌﻣﺎﺟ .( .. .. ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ اﻮﻀﻋ -أ .د . ﻰﻔﻄﺼﻣ ﻲﺑﺮﻏ .... .... ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﻴﻠﻌّﺘﻟا ذﺎﺘﺳأ ) سﺎﺒﻌﻠﺑ يﺪﻴﺳ ﺔﻌﻣﺎﺟ .. .. .. ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ اﻮﻀﻋ د . ردﺎﻘﻟا ﺪﺒﻋ ﻲﻠﺑ .. . ذﺎﺘﺳأ ﺮﺿﺎﺤﻣ –أ -) ﺖﻨﺷﻮﻤﺗ ﻦﻴﻋ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟا .( .. ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ اﻮﻀﻋ -د. ﺦﻴﺷ ﻞﻣﺎﻫ .. .. ﺮﺿﺎﺤﻣ ذﺎﺘﺳأ –أ -) ﺖﻨﺷﻮﻤﺗ ﻦﻴﻋ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟا ...( .. . ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ اﻮﻀﻋ ﺔﻨﺴﻟا ﺔﻴﻌﻣﺎﺠﻟا : 2016 -2017
لﻼﻬﺘﺳا
ّﻠﻟا ﺎﻧﺎﻄﻋأ ﺪﻗو ؟ﺎﻨﺴﻔﻧﺄﺑ ﻖﺜﻧ ﻻ ﻢﻟو ﻲﺿﺮﻳ ﻢﻟ ﺎﻫﺮﺨﺴﺘﺴﻧ ﺐﻫاﻮﻣو، ﺎﻬﺑ كرﺪﻧ ﻻﻮﻘﻋ ﻪ ّﻠﻟا ﻪﻟﻮﺳرو ﻪ . ﺎﻧﺮﻴﻐﻟ ﺎﻣ ﻞﺜﻣ ﺐﻫاﻮﻣ ﺎﻨﻟ . ﺨﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻴﻣﻮﻘﻟا هﺬﻫ ﻦﻣ ﺎﻨﻟو ﺎﻣ ﻞﺜﻣ ةﺪﻟﺎ ﺎﻧﺮﻴﻐﻟ . ﺎﻧﺮﻴﻐﻟ ﺎﻣ ﻞﺜﻣ ﻚﻠﻣو ﺪﺠﻣ ﺪﻴﻌﺒﻟا ﺪﺘﻤﻤﻟا ﺦﻳرﺎﺘﻟا اﺬﻫ ﻦﻣ ﺎﻨﻟو ﺎﻧﺮﻴﻐﻟ ﺎﻣ قﻮﻓو ... ﺎﻨﺨﻳرﺎﺗ فﺮﻌﻧ نأ ﺎﻨﻴﻠﻋ ﺎﻤﻧإو ، ﻲﻓ ﻪﺑ ﺔﻘﺋﻻ لﺰﻨﻣ ﻪﺴﻔﻨﻟ ﺬﺨﺘﻳ نﺄﺑ ﺮﻳﺪﺟ ﻪﺨﻳرﺎﺗ فﺮﻋ ﻦﻣو دﻮﺟﻮﻟا اﺬﻫ . اﺬﻫ ﻻإ ،ﺪﻴﻌﺴﻟا ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻟاو ﺮﻏﻷا ﺎﻧﺮﺿﺎﺤﺑ ﺪﻴﺠﻤﻟا ﺎﻨﻴﺿﺎﻣ ﻂﺑﺮﺗ ﺔﻄﺑار ﻻو ﻦﻴﺘﻤﻟا ﻞﺒﺤﻟا : ﺔﺳوﺮﻐﻤﻟا ﺔﻴﻨﻃﻮﻟا ﺔﻐﻟ،ﺔﻴﻣﻮﻘﻟا ﺔﻐﻟ،ﺲﻨﺠﻟا ﺔﻐﻟ،ﻦﻳﺪﻟا ﺔﻐﻟ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا . .. ] ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑ ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒﻋ [ ﺮﺋﺎﺼﺒﻟا : ﺔﻨﺴﻟا 4 دﺪﻋ، 171 ﺔﻌﻤﳉا مﻮﻳ ﺔﻨﻴﻄﻨﺴﻗ، 5 ﱃوﻷا ىدﺎﲨ 1352 ـﻫ -22 ناﻮﺟ -1939 م .
ماوﺪﻟا ﻰﻠﻋ ﻦﻴﻤﻳﺮﻜﻟا ﻦﻳﺪﻟاﻮﻟا ﻰﻟإ ﻲﺟوز ﻰﻟإ ﻟإ ﺮﻴﺸﺒﻟا نﺎﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ، ﺪﻤﺤﻣ ﻲﺋﺎﻨﺑأ ﻰ اﺮﻴﻐﺻو اﺮﻴﺒﻛ ﻲﺗاﻮﺧأو ﻲﺗﻮﺧإ ﻰﻟإ لﺎﻤﻛ ﺺﺧﻷﺎﺑو ﺪﻴﻌﺑ وأ ﺐﻳﺮﻗ ﻦﻣ ﻲﻧﺪﻋﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإﺔﻠﻴﺒﻧ
يوذ ﺮﻜﺸﻳ نأ ءﺮﻤﻟا ﺐﺟاو ﻦﻣ نﺎﻛ اذإ و ﺮﻜﺸﻟﺎﺑ ﻪﺟﻮﺗأ ﻲﻧﺈﻓ، ﻪﻴﻠﻋ ﻞﻀﻔﻟا نﺎﻓﺮﻌﻟا رﻮﺘﻛﺪﻟا ةذﺎﺘﺳﻷا ﻰﻟإ ة ﻲﺒﻴﻃ ﺔﻨﻴﻣأ ﺎﻫﺮﺒﺻ لﻮﻃو ، ﺚﺤﺒﻟﺎﺑ ﺎﻬﺘﻳﺎﻨﻋ و ﺎﻫدﻮﻬﺟ ﻰﻠﻋ ﻲﻌﻣ . ﺔﺳارﺪﻟا برد ﻲﻓ ﻲﻧوﺪﻋﺎﺳ ﻦﻳﺬﻟا ﻲﺗﺬﺗﺎﺳأ ﻰﻟإ . ﺮﻤﻋأ ﺦﻴﺸﻟا ةذﺎﺘﺳﻷا و ﻰﺴﻴﻋ ﻲﺘﻴﺨﺑ ذﺎﺘﺳﻷا ﻰﻟإ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﻞﻘﻧ ءﺎﻨﻋ ﻒّﻠﻜﺗ يﺬﻟا ﺦﻴﺸﻟا ﺮﻴﺒﻛ ذﺎﺘﺳﻷا ﻰﻟإ . جﺎﺤﻠﺑ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟا ةﺬﺗﺎﺳأ ﻞﻛ ﻰﻟإ ﺖﻨﺷﻮﻤﺗ ﻦﻴﻌﻟ ﺐﻴﻌﺷﻮﺑ و ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ بدﻷا ﺚﺤﺒﻟا راﻮﺸﻣ لﻮﻃ ﻲﻟ ﻢﻬﺗﺎﻌﻴﺠﺸﺗ ﻰﻠﻋ ﻲﺑﺮﻌﻟا . ﺪﻴﻌﺑ وأ ﺐﻳﺮﻗ ﻦﻣ ﻲﻧﺪﻋﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ .
ﻔﻟا ﻦﻣ دوﺰﺘﻟا ﱃإ قﻮﺘﺗ سﻮﻔﻨﻟا و ﺪﻓاﱰﺗ ﻢﻤﳍا ﺖﻟاز ﺎﻣ ﻩراﺮﺳأ ﻪﻛرﺪﺗ ﻻ يﺬﻟا ﱐآﺮﻘﻟا ﺾﻴ ، ﺪﲢ ﻻ و حﺎﻀﻳﻹا و نﺎﻴﺒﻟا ناﻮﻟأ ﻞﻜﺑ ةﺪﻬﻌﺘﻣ ، ﻪﺒﺋﺎﺠﻋ ﺬﻔﻨﺗ ﻻ و ﻪﺘﻤﻈﻋ زﻮﻨﻛ . ﲔﺜﺣﺎﺒﻟا و ءﺎﻤﻠﻌﻟا نﺄﺷ اﺬﻫو ﻞﺋﻻد و ﻩراﺮﺳأ ﻰﻠﻋ فﻮﻗﻮﻟا ﱃإ ءﻻﺆﻫ ﻰﻌﺳ ذإ نﺎﻣﺰﻟا ﺐﻗﺎﻌﺗ ﻰﻠﻋ و، ﻩزﺎﺠﻋإ ﻒﺸﻜﻟا و، ﻪﺑﻮﻠﺳأ ﻞﻴﻠﲢ مﺎﻜﺣﻷا طﺎﺒﻨﺘﺳﻻ ﻪﻴﻧﺎﻌﻣ ﺎﻳﺎﻔﺧ ﻦﻋ ا ﻟ ﱀﺎﺻ ﻪﻧأ ﻦﻣ ﲔﻘﻠﻄﻨﻣ ﺔﻴﻋﺮﺸﻟ نﺎﻜﻣو نﺎﻣز ﻞﻜ . ﺖﻧﺎﻛ ﺪﻘﻟ و ﻚﻟذ ﰲ ﻢﻬﺘﻠﻴﺳو ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻮﻫ و، ﲎﻌﳌا ﻪﻴﻠﻋ ﲎﺒﻳ يﺬﻟا سﺎﺳﻷا و ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ماﻮﻗ يﺬﻟا . تﺮﻬﻇ ﺪﻘﻓ ﺖﻠﻌﺟ، ةدﺪﻌﺘﻣ ﺔﻴﻟﻻد تﺎﻳﺮﻈﻧ ﺚﻳﺪﳊا ﺮﺼﻌﻟا ﰲ ﺎﳍ ارﻮﳏ ﲎﻌﳌا ﻦﻣ . ﻖﻠﻌﺘﺗ ﱵﻟا ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﻦﻳدﺎﻴﻣ عﻮﻨﺘﻟ ﺎﻘﻓو ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ﻦﻳدﺎﻴﻣ ﺖﻋﻮﻨﺗ ﺪﻗو فﺮﺻو تﻮﺻ ﻦﻣ ﺎ ﺔﻳﻮﺤﻨﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟاو،ﺔﻴﻓﺮﺼﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟاو، ﺔﻴﺗﻮﺼﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟﺎﺑ اﻮﻟﺎﻗ اﺬﻟ و، ﻮﳓو . ﺎﻬﺘﻳﺎﻏ ﺔﻴﻟﻻﺪﻟا ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ﺚﺣﺎﺒﳌا ﻩﺬﻫو ﻩﺪﻳﺪﲢ و ﲎﻌﳌا ﱃإ لﻮﺻﻮﻟا . ، ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا مﻮﻠﻌﻟاو ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ﲔﺑ ﻂﺑاﺮﻟا ﻮﻫ ﲎﻌﳌﺎﻓ و و، ﲔﻳﻮﻐﻟ ﻦﻣ نﻮﺳراﺪﻟا ﻩﺎﺧﻮﺗ ﺪﻗ و ﲔﻳﻮﳓ ﻮﺻأ و ﲔﻴﻏﻼﺑ ﺔﻐﻠﻟا ﻩﺬﻫ راﺮﺳأ ﺔﻓﺮﻌﳌ ﻦﻳﺮﺴﻔﻣ و ﲔﻴﻟ . ﺰﻜﺗرا يﺬﻟا ﲑﺴﻔﺘﻟا ﻢﻠﻋ ﺪﳒ مﻮﻠﻌﻟا ﻩﺬﻫ ﲔﺑ ﻦﻣ و ﲎﻌﳌا ﻰﻠﻋ . ﲔﺑ ﻦﻣ نﺎﻜﻓ ﲑﺴﻔﺘﻟا ءﺎﻤﻠﻋ ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒﻋ مﺎﻣﻻا ﺚﻳﺪﳊا ﺮﺼﻌﻟا ﰲ ا ﻪﺘﻧوﺪﲟ يﺮﺋاﺰﳉا ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑ ﲑﺴﻔﺘﻟا ﺔﻳ ﺎﻬﻤﺠﺣ ﺮﻐﺻ ﻢﻏر ﲑﺒﳋا ﻢﻴﻜﳊا مﻼﻛ ﻦﻣ ﲑﻛﺬﺘﻟا ﺲﻟﺎﺠﲟ ﺔﻓوﺮﻌﳌا و . مﺎﻣﻹاو ﻦﻣ ﻢﻠﻋ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑ ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒﻋ مﻼﻋأ ﺔﻴﻌﲨ ﺲﻴﺋر ﻮﻬﻓ، ﺚﻳﺪﳊا ﺮﺼﻌﻟا ﰲ حﻼﺻﻹا ﲔﻳﺮﺋاﺰﳉا ﲔﻤﻠﺴﳌا ءﺎﻤﻠﻌﻟا . ﺎﻣﻹا طوﺮﺷ ﻊﻣﺎﺟ، ﺪﻬﺘﳎ ﱄﻮﺻأ ﻪﻴﻘﻓ ﻮﻫو ﻣ ﲟ ﱂﺎﻋو، ىﻮﺘﻔﻟا و ﺔ ﻞﻫأ ﺐﻫاﺬ ﺔﻋﺎﻤﳉا و ﺔﻨﺴﻟا ، ﻊﻠﻀﺘﻣ ﻲﻜﻟﺎﳌا ﺐﻫﺬﳌا ﰲ و ةﺎﻴﳊا تﺎﻴﻀﺘﻘﲟ فرﺎﻋ، ﻌﻤﺘﳎ لاﻮﺣأ ﻪ. و ﻩﺮﻜﻓ ﻞﻤﻌﻳ نﺎﻛ ﺎﳕإ، ﺐﺴﺤﻓ ﺺﻨﻟا ﺮﻫﺎﻇ ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟﺎﺑ ﻲﻔﺘﻜﻳ ﺎﻳﺪﻴﻠﻘﺗ اﺮﺴﻔﻣ و ﺎﻬﻴﻘﻓ ﻦﻜﻳ ﱂ ذإ ﺗ ﱵﻟا ﺎﻳﺎﻀﻘﻟا ﻞﻴﻠﲢ ﰲ ﺪﻬﺘﳚ ﻌﺘ ﺎ ﻮﺸﻴﻌﻳ ﱵﻟا فوﺮﻈﻟا ﻖﻓو سﺎﻨﻟا ةﺎﻴﳊ ضﺮ . ﰲ ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﺮﺴﻔﻳ ﱂو ﻨﳌاو ﺪﺟﺎﺴﳌا ﰲ ﲑﻛﺬﺘﻟا ﺲﻟﺎﳎ ﰲ ﺎﻬﻴﻠﳝ تاءﻼﻣإ ﺖﻧﺎﻛ ﺎﳕإو، ﻪﺗﺎﺑﺎﺘﻛ ﺔﻴﻨﻳﺪﻟا و ﺔﻴﻨﻃﻮﻟا تﺎﺒﺳﺎ . ﺮﺴﻓ ﺪﻘﻓ ﺪﺟﺎﺴﳌﺎﺑ ﻪﺳورد ﰲ ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا . ﺖﻣاد و و ﺲﲬ ﺔﺑاﺮﻗ ﲑﺴﻔﺘﻟا ةﺪﻣ ﲔﺗذﻮﻌﳌا ﲑﺴﻔﺘﺑ ﺎﻬﻤﺘﺧ ﺔﻨﺳ ﻦﻳﺮﺸﻋ ، سﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﲑﻔﻏ ﻊﲨ ﻩﺮﻀﺣ ﺞﻴ ﻞﻔﺣ مﺎﺘﳋا مﻮﻳ ﻢﻴﻗﺄﻓ . ن ّ وﺪﻳ ﱂ ﻪﻧﻷ عﺎﺿ ﺪﻗو، ﺎﻴﻬﻔﺷ ﻩﲑﺴﻔﺗ نﺎﻛ اﺬ و
ﲑﺳﺎﻔﺘﻟا ﺾﻌﺑ ىﻮﺳ ﻪﻨﻣ ﻖﺒﻳ ﱂ و، ﺔﺌﻣ و ﺔﻳآ نﺎﲦ عﻮﻤﺠﲟ ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا رﻮﺳ تﺎﻳآ ﻦﻣ تارﺎﺘﺨﳌ ) 108 ﺔﻳآ ( بﺎﻬﺸﻟا ﺔﻠﳎ تﺎﻴﺣﺎﺘﺘﻓا ﰲ ﺎﻬﺒﺘﻛ ﺪﻗ نﺎﻛ . ـﺑ ﺎﻣﻮﺳﻮﻣ ﺚﺤﺒﻟا ءﺎﺟ ﺔﻧوﺪﳌا ﻩﺬﻫ ﻦﻣو : ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا ﺔﻴﻠﻳوﺄﺗ ﺔﻴﻟﻻد ﺔﺳارد رﺎﻴﺘﺧا ﺐﺒﺳ نﺎﻛ ﺪﻗ و ي ﻔﺗ ﺔﻧوﺪﻣ ﰲ ﺚﺤﺒﻟا ﻮﻫ عﻮﺿﻮﻟا اﺬﻫ ﺮﻬﻇ ﺮﺋاﺰﳉا مﻼﻋأ ﻦﻣ ﻢﻠﻌﻟ ﲑﺴ ﺮ ّﻣد ﺔﻴﻓﺎﻘﺛ و ﺔﻴﻋﺎﻤﺘﺟا و ﺔﻴﳜرﺎﺗ فوﺮﻇ ﰲ ﻩﲑﺴﻔﺗ ﺎﻬﻴﻓ ﻲﺴﻧﺮﻔﻟا لﻼﺘﺣﻻا ﻟ ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﺔﻗﻼﻋ ﻪﻟ ﺎﻣ ﻞﻛ ﺮﺋاﺰﺠﻠ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا . و ﺪﺟﺎﺴﳌا ﺎﻬﻳدﺆﺗ ﱵﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ةرﻮﻄﺧ كردأ ﺮﺋاﺰﳉا ضرأ ﻲﺴﻧﺮﻔﻟا رﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ماﺪﻗأ ﺖﺌﻃو نأ ﺬﻨﻤﻓ ﻓ، ﺔﻣﻷا ﺔﻴﺼﺨﺷ ﻰﻠﻋ ﺐﻴﺗﺎﺘﻜﻟا ﺖﻧﺎﻛ ﻞﺑ ﺐﺴﺤﻓ ﺔﻴﻨﻳﺪﻟا ﺮﺋﺎﻌﺸﻟا ءادأ ﻰﻠﻋ ةﺮﺻﺎﻗ ﺰﻛاﺮﳌا ﻩﺬﻫ ﻦﻜﺗ ﻢﻠ ﲔﺤﻠﺼﳌا لﺎﺟﺮﻟا داﺪﻋإ و ﻢﻴﻠﻌﺘﻟا و ﺔﻴﺑﱰﻠﻟ ﺮ ِﺿﺎ َﳏ ﺎﻀﻳأ . ﻰﻠﻋ تﺪﻤﻋو، ةﺪﺸﺑ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﺎﻬﺒﻀﻏ ﺎﺴﻧﺮﻓ ﺖﺒﺼﻓ فرﺎﻌﳌا و مﻮﻠﻌﻟا ةوﺬﺟ دﺎﲬإ . اﺬﻫ ﰲ ﺔﻐﻠﻟا ﻩﺬﳍ ﺎﻨﻴﻜﲤو، ﺔﺻﺎﳋا و ﺔﻣﺎﻌﻠﻟ ﺎﺳرد ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﲑﺴﻔﺗ نﺎﻜﻓ ّدرو، ﻂﺳﻮﻟا ﻻا رﺎﺒﺘﻋ ﺎﳍ ، ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﻮﻫ و ﺺﻧ ﻰﻗرأ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﺎﻬﻠﻫأ ﲔﺑ ﺑ سرﺪﻟا ﻦﻣ بﺮﻀﻟ ﺔﻴﻠﻌﻓ ﺔﺳرﺎﳑ ﺎﻬﺘﻠﻠﲣ ضﺮﻋ ﺔﻘﻳﺮﻄ يﻮﻐﻠﻟا . ﻚﻟذ ﻲﻤﺴﻧ نأ ﻦﻜﳝ و، ةﺮﺻﺎﻌﳌا ةﺎﻴﳊا و ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﱐﺎﻌﻣ ﲔﺑ ﻂﺑﺮﻟﺎﺑ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﻢﺘﻫا ﺪﻘﻓ د ﺐﺳﺎﻨﺗ ﻲﻜﻟ ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﱐﺎﻌﳌا ﺪﻴﻟﻮﺘﺑ ةﺎﻴﳊا بﺎﺒﺳﺄﺑ ﺬﺧﻷا و ﺔﻀﻬﻨﻟا ﱃإ ﻪﺗﻮﻋ . ﻪﺘﻘﻳﺮﻃ ﻪﻟ ﺖﻧﺎﻛ ، ﻩردﺎﺼﻣ ةﺮﺜﻛ و ﻪﺑرﺎﺸﻣ ﺐﻌﺸﺗ و ﻪﻏﻮﺒﻧ ﻞﻣاﻮﻌﻟ اﺮﻈﻧ و رﺎﻤﻌﺘﺳﻻا فوﺮﻇ ﻞﻇ ﰲو ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰲ ﺔﺻﺎﳋا . ، ﻩﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﺪﻳﺪﺠﺘﻟا ﻞﻣاﻮﻋ ﻲﻫ ﺎﻤﻓ ﺚﺤﺒﻟا ﰲ ﺔﻠﻘﺘﺴﻣ ﺔﻴﺼﺨﺷ اذ نﺎﻛ مأ ﻼﻗﺎﻧ نﺎﻛأ . ﻛ مأ ﺺﻨﻟا دوﺪﺣ ﺪﻨﻋ ﻒﻘﻳ ﻩﲑﺴﻔﺗ نﺎﻛأ ﻊﻗاﻮﻟﺎﺑ ﺺﻨﻟا ﻂﺑﺮﻳ ﺎﻴﻗﺎﻴﺳ اﲑﺴﻔﺗ نﺎ . ﻒﻴﻇﻮﺗ ﰲ ﻪﺘﻘﻳﺮﻃ ﻲﻫﺎﻣ و ﲔﺑ ﻪﻠﻘﻨﺗ ﱪﻋ ﺎﻬﻴﻧﺎﻌﻣ ﱃإ ﻞﻴﺒﺴﻟا ءﻼﺠﺘﺳا و ﺔﻤﻴﻜﳊا تﺎﻳﻵا تﻻﻻد غﻮﻠﺒﻟ يﻮﻐﻠﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا تاﻮﻄﺧ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ﺎ ﺎﻳﻮﺘﺴﻣ . ﳌا تﺎﻳﻵا ﻪﻴﻓ ﻖﺤﻠﻣ و ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ﻢﻫﻷ ﺔﲤﺎﲞ ﻰﻬﺘﻧاو ﻞﺧﺪﻣ ﺎﻬﻣﺪﻘﺗ لﻮﺼﻓ ﺔﻌﺑرأ ﰲ ﺚﺤﺒﻟا ءﺎﺠﻓ ةﺮﺴﻔ .
ﻞﺧﺪﳌا نﺎﻛ ﻲﻣﻮﻬﻔﻣ رﺎﻃإ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻦﻋ و، ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا و بﺎﻄﳋا و ﺺﻨﻟا ﻦﻋ ﻪﻴﻓ ﺖﺛﺪﲢ ﺎﻬﻋاﻮﻧأ و،ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا مﻮﻠﻌﻟﺎﺑ ﺎﻬﺘﻗﻼﻋ و ﺎﻬﻤﻴﻫﺎﻔﻣو ﺔﻟﻻﺪﻟا . ﺔﻟﻻﺪﻟﺎﺑ ﻪﺘﻗﻼﻋ و ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﻦﻋو . ةرﺎﺒﻋ نﺎﻛ ﺪﻗ و ﺺﻨﻟا تﺎﻴﻧﺎﺴﻟ جرﺎﺧ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺼﺑ تﺎﺤﻠﻄﺼﻤﻠﻟ حﺮﺷ ﻦﻋ . و لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﺎﻣأ ﳌا ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻪﻴﻓ ﺖﻟوﺎﻨﺗ ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰲ ﻪﺠﻬﻨﻣ و ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑﺎــﺑ مﻮﺳﻮ ﱵﻟا ردﺎﺼﳌاو ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰲ ﻪﺗاﻮﻄﺧ ﻊﺒﺘﺗ ﻚﻟﺬﻛو،ﻩﲑﺴﻔﺗ ﺎﻬﻴﻓ ﺮﻬﻇ ﱵﻟا فوﺮﻈﻟا ﺮﻛﺬﺑ ﻚﻟذو ﻩﲑﺴﻔﺗ ﻒﻳﺮﻌﺗو، ﺎﻬﻨﻣ ﺬﺧأو ﺎﻬﻴﻟإ ﻊﺟر . ﲑﺴﻔﺗ ﻦﻣﲑﺴﻔﺘﻟا ﺞﻫﺎﻨﻣ ﲔﺑ ﻩﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﻊﲨ ﻪﻧأ ﺮﻛﺬﺑ ﻚﻟذو ﻩﲑﺴﻔﺗ ﺺﺋﺎﺼﺧ اﲑﺧأو ﻪﺑﺎﻄﺧ ﺔﻐﻟ ﺺﺋﺎﺼﺧ اﲑﺧأو ،يأﺮﻟا و ﺔﻐﻠﻟا و رﻮﺛﺄﳌﺎﺑ . و ﺪﻗ ﻞﺼﻔﻟا ءﺎﺟ ﱐﺎﺜﻟا ﺑ ﺎﻣﻮﺳﻮﻣ ﺔﻴﺗﻮﺼﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟﺎ ﺔﻴﻓﺮﺼﻟاو ﺿﺮﻌﺘﺳﺎﻓ ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰲ ﺖ ﻪﻴﻓ ﺔﻟﻻﺪﻟا ﺔﻴﺗﻮﺼﻟا ﺮﻫاﻮﻈﻟا ﺾﻌﺑ حﺮﺷ ﰲ ﺔﻴﻧآﺮﻘﻟا تاءاﺮﻘﻟا ﻒﻴﻇﻮﺗو، ﺪﻳﺪﺸﺘﻟا و ﻒﻴﻔﺨﺘﻟﺎﻛ ﺔﻴﺗﻮﺼﻟا ﺮﻫاﻮﻈﻟا ﺾﻌﺒﻟ ا ﰲ ﺎﳍﺎﻤﻌﺘﺳا و ﺔﻴﺗﻮﺼﻟا ﻲﻫ و ﺔﻴﺗﻮﺻ ةﺮﻫﺎﻈﻟ ﰒ ، ﺔﻴﻧآﺮﻘﻟا ﻞﺻاﻮﻔﻟا ﺔﺳارد و، ﱄﻻﺪﻟا و يﻮﺤﻨﻟا ﻪﻴﺟﻮﺘﻟ ﻦﻳﻮﻨﺘﻟا . ﺔﻴﻓﺮﺼﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟا ﺎﻣأ ﻓ ﺪﻘ تءﺎﺟ ا ﰲ ﺚﺤﺒﻟ ﻦﻋ و ﺔﻐﻟﺎﺒﳌا ﻎﻴﺻ و ردﺎﺼﳌا ﺎﻬﻨﻣ ﺔﺻﺎﺧ ءﺎﲰﻷا ﺔﻟﻻد عرﺎﻀﳌا و ﻲﺿﺎﳌا ﺎﺘﻐﻴﺻو ﻞﻌﺘﻓا و ﻞﻌﻓأ و ﻞّﻌﻓ ﻎﻴﺻ ﺔﺻﺎﺧ لﺎﻌﻓﻷا ﺔﻟﻻد . ﺼﻟا ﰲ بوﺎﻨﺘﻟا و ﻒﻴﻇﻮﺗو ، ﻎﻴ ﻎﻴﺼﻟا كاﱰﺷا ﺲﺒﻟ ﻊﻓﺮﻟ ﻦﺋاﺮﻘﻟا . ﰐﺄﻳ ﰒ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا و ــﺑ مﻮﺳﻮﳌا ﺔﻳﻮﺤﻨﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟﺎ ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰲ . ﺔﻟﻻد ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﰲ ءﺎﺟو ﺔﻟﻻد و ﺔﻠﻤﳉا ﺔﻟﻻد و ةدﺮﻔﳌا ﺔﻟﻻد و ﱐﺎﻌﳌا فوﺮﺣ مﻼﻜﻟا ﱐﺎﻌﻣ . ﲎﻌﳌا ﻪﻴﺟﻮﺗ ﰲ ﻢﻫﺮﺛأو . نﺎﻜﻓ ﻊﺑاﺮﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺎﻣأ ــﺑ ﺎﻣﻮﺳﻮﻣ ﻟﺎ ﺔﻴﻗﺎﻴﺴﻟا و ﺔﻴﻤﺠﻌﳌا ﺔﻟﻻﺪ ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰲ . ﺖﺜﲝ ﺪﻘﻓ ﻴﻓ ﻦﻋ ﻪ ﺔﻟﻻﺪﻟا ﺔﻴﻤﺠﻌﳌا ىﺪﻟ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﻚﻟذو، ﻟا ﺔﻘﻳﺮﻃ ﰲ و تادﺮﻔﻤﻠﻟ ﻪﺣﺮﺷ ﺔﻘﻳﺮﻃ ﰲ ﺎﻬﻌﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘ . ﰲ ﺚﺤﺒﻟا ﰒ قﺎﻴﺴﻟا و ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻪﻴﺟﻮﺗ ﰲ ﻩﺮﺛأ . ﺔﻟﻻﺪﻟﺎﺑ ﻪﺘﻗﻼﻋ و ﻲﺟرﺎﳋا قﺎﻴﺴﻟا ﺔﺻﺎﺧ و قﺎﻴﺴﻟا ﻦﻋ ﻪﻴﻓ ﺖﺜﲝ ﺪﻘﻓ ﺒﻟﺎﺑ ﻚﻟذو، لوﺰﻨﻟا بﺎﺒﺳأ ﻦﻋ ﺚﺤ . ظﺎﻔﻟﻷا ﰲ صﻮﺼﳋاو مﻮﻤﻌﻟا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﰲ ﻚﻟﺬﻛ و . ﺔﺳارد ﻦﻋ و رﻮﺴﻟا ﲔﺑو تﺎﻳﻵا ﲔﺑ ﱄﻻﺪﻟا ﺐﺳﺎﻨﺘﻟا . ﺿﺮﻋ ﺔﲤﺎﳋا اﲑﺧأ و ﺖ ﺔﺼﻠﺨﺘﺴﳌا ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ﻢﻫﻷ ﺎﻬﻴﻓ .
ﻲﻠﻴﻠﺤﺘﻟا ﻲﻔﺻﻮﻟا ﺞﻬﻨﳌا ﻮﻫ ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻄﳋ ﺐﺳﺎﻨﳌا ﺞﻬﻨﳌا نﺎﻛ ﺪﻗ و نرﺎﻘﳌا . ﻲﻔﺻﻮﻟﺎﻓ : ﻒﺻﻮﻟ اﻮﻈﻟا ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ىﺪﻟ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ﺮﻫ . ﻲﻠﻴﻠﺤﺘﻟا و : ﺎﻫرﺎﺛآ ﺔﺳارد و يﻮﻐﻠﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﱂﺎﻌﻣ ﻊﺒﺘﺘﻟ . نرﺎﻘﳌا ﺎﻣأ : ﲑﺴﻔﺗو، يﱪﻄﻟا ﲑﺴﻔﺗ ﺎﻬﻨﻣ ﺔﻣﺪﻘﳌا ﰲ ﺎﻫﺮﻛذ ﱵﻟاو،ﲑﺴﻔﺘﻟا ﰲ ﻩردﺎﺼﻣ تﺎﺤﻴﺟﱰﺑ ﻪﺗﺎﺤﻴﺟﺮﺗ ﺔﻧرﺎﻘﻤﻠﻓ نﺎﻴﳊا ﰊأ ﲑﺴﻔﺗو، يزاﺮﻟا ﲑﺴﻔﺗ و، فﺎﺸﻜﻟا . ﺟوأ ﻂﻘﻓ ﺎﻧﺮﻛذ ﺔﻧرﺎﻘﳌا ﺪﻨﻋو ﻪﻟ ﺖﻧﺎﻛ اذإ وأ فﻼﺘﺧﻻا ﻪ نﻮﻜﻳ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﺎﻣأ ﺔﺻﺎﺧ تﺎﳚﺮﲣ ﺎﻫﺮﻛﺬﻧ ﻼﻓ ءارﻵا ﰲ ﻪﺑﺎﺸﺗ . و ﺎﻬﳘأ ﺐﺘﻜﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﺚﺤﺒﻟا ﰲ يداز نﺎﻛ ﺪﻗ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﲑﺴﻔﺗ ﻲﻫ و ﺔﺴﻴﺋﺮﻟا ﺔﻧوﺪﳌا . و يداﻮﻠﺳ ﻦﲪﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺴﳊ اﺮﺴﻔﻣ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑ ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒﻋ بﺎﺘﻜﻛ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑﺎﺑ ﺔﺻﺎﳋا تﺎﺳارﺪﻟا ﻚﻟﺬﻛ . ﺮﺻﺎﻌﳌاو ﺚﻳﺪﳊا ﰊﺮﻌﻟا ﺮﻜﻔﻟا بﺎﺘﻛو ) ﻋو ﻩﺪﺒﻋ ﺪﻤﳏ ﺎﺟذﻮﳕ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑ ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒ ( ﱘﺮﻜﻟا ﺪﺒﻌﻟ فﺎﺼﻔﺻﻮﺑ . ﺲﻴﻧأ ﻢﻴﻫاﺮﺑﻹ ظﺎﻔﻟﻷا ﺔﻟﻻد ﻞﺜﻣ ﺔﻴﻟﻻﺪﻟا ﻊﺟاﺮﳌا ﻢﻫأ و ،اﻟ مﺎﻤﺘﻟ ﺎﻫﺎﻨﺒﻣ و ﺎﻫﺎﻨﻌﻣ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠ ﺐﺘﻜﻟا ﻦﻣ ﺎﻫﲑﻏو نﺎﺴﺣ . ﺘﻬﺟاو ﱵﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﻦﻣو وﺪﻤﻠﻟ تﺎﺣوﺮﺷ دﻮﺟو مﺪﻋ ﲏ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﺖﺳرد ﺐﺘﻛ وأ، ﺔﻳﲑﺴﻔﺘﻟا ﺔﻧ ﻢﻴﻠﻌﺘﻟا و ﺔﻴﺑﱰﻟا و حﻼﺻﻹا ﺔﻧﺎﺧ ﰲ ﻩﺮﻛﺬﻳ ﺎﻫﺮﺜﻛأ نﺎﻛ ﻞﺑ يﻮﻐﻟ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ . ءﺎﻨﻋ ﺔﻠﻴﺼﺣ ﻮﻫ ﻊﺿاﻮﺘﳌا ﺚﺤﺒﻟا اﺬﻬﻓ، ﺪﻌﺑو و، ةدﺎﳌا ﻊﲨ ﰲ لﺬﺑ ﺪﻬﺟ و ﻞﻳﻮﻃ ﻩزﺎﳒإ ﰲ ﺎﻌﻤﻃ ﻪﺟو ﻞﻀﻓأ ﻰﻠﻋ . ﻟا ﱯﻴﻃ ﺔﻨﻴﻣأ ةرﻮﺘﻛﺪﻟا ﱃإ ﺺﻟﺎﳋا ﺮﻜﺸﻟﺎﺑ ﻞﻀﻔﺗأ ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﻊﻣ ﱵﻠﺣر ﰲ ﲏﺘﻘﻓار ﱵ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﲑﺴﻔﺗ و . ﺎﻬﺋارﺂﺑ ﲏﺗد ّ وز و، ﺚﺤﺒﻟا قﺎﻓآ ﻲﻠﻋ ﺖﺤﺘﻔﻓ، تﺎﺒﺛ و مﺰﻋ ﻞﻜﺑ ﻞﻤﻌﻟا اﺬﻫ ﺖﻌﺒﺘﺗو ﺔﻤﻴﻘﻟا ﺎﻬﺤﺋﺎﺼﻧ و . ﺎﲟ ﺖﻘﻓو نﺈﻓ و، ﺪﻳﺪﺴﺘﻟا ﷲا ﻦﻤﻓ ﺪﻬﺟ ﻦﻣ ﺖﻣﺪﻗ ﻦﻃاﻮﳌا ﺾﻌﺑ ﰲ ﻲﻣﺪﻗ ﺖﻟز نإ ﻲﺴﻔﻧ ﻦﻣ ﻚﻟﺬﻓ . ﻞﻜﻟ ﲏﻘﻓﻮﻳ نأ ﷲا ﻮﺟرأو ﻰﺿﺮﻳ و ﺐﳛ ﺎﻣ . ﺔﻠـﻴﺒﻧ ﻲـﻟاوز سﺎﺒﻌﻠﺑ يﺪــﻴﺳ مﻮﻳ : 29 -06 -2017
1-ﺺﻨﻟا
2
-بﺎﻄﺨﻟا
3
-ﻲﻧآﺮﻘﻟا بﺎﻄﺨﻟا
4
-ﺔﻟﻻﺪﻟا ﺔﻌﻴﺒﻃ
5
-ﻞﻳوﺄﺘﻟا
1 . ﺺﻨﻟا : ﺖﺣﺮﺷ ﱵﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا تدﺪﻌﺗ ءﺪﺒﻟا ﰲ يروﺮﻀﻟا ﻦﻣ ﻦﻜﻟو ،ﻪﺗﻻﻮﻟﺪﻣو ﺺﻨﻟا مﻮﻬﻔﻣ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﰲ ﺺﻧ ﺔﻤﻠﻜﻟ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻦﻋ ﻒﺸﻜﻟا ، نﻷ ﻚﻟذو ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﻢﺟﺎﻌﳌا ﻪﺗدروأ ﺎﳌ ﺎﻘﻓو " مﺎﻋ ﻞﻜﺸﺑ ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا ﺔﻴﻨﺑ ﰲ لاﺪﻟا يﺰﻛﺮﳌا مﺎﻈﻨﻟا ﻞﺜﲤ ﺔﻐﻠﻟا " ) 1 ( . ﺪﻘﻓ رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑﻻ بﺮﻌﻟا نﺎﺴﻟ دروأ نأ " : ﺺﻨﻟا : ﻞﻌﻓ ءﻲﺸﻟا ﺺﻧ، ﻪﻌﻓر ﻪﺼﻨﻳ ﺚﻳﺪﳊا ، ﻞﻛو ﺺﻧ ﺪﻘﻓ ﺮﻬﻇأ ﺎﻣ . يأ ﺔﺼﻨﳌا ﻰﻠﻋ ﻊﺿوو : رﻮﻬﻈﻟاو ةﺮﻬﺸﻟاو ﺔﺤﻴﻀﻔﻟا ﺔﻳﺎﻏ ﻰﻠﻋ . يﺮﻫزﻷا لﺎﻗو : ﺺﻨﻟا ﲔﺣ ،ءﻲﺸﻟا ﻦﻋ ﻪﺘﻟﺄﺴﻣ ﺖﻴﺼﻘﺘﺳا اذإ ﻞﺟﺮﻟا ﺖﺼﺼﻧ ﻞﻴﻗ ﻪﻨﻣ ،ﻩﺎﺼﻗأ ﻎﻠﺒﻣو ،ءﻲﺸﻟا ﻰﻬﺘﻨﻣ ﻪﻠﺻأ ﻫ ﺚﻳﺪﺣ ﰲو ،ﻩﺪﻨﻋ ﺎﻣ ﻞﻛ جﺮﺨﺘﺴﺗ ﻗﺮ ﻞ : ﻈﻳو ﻢﻬﻳأر جﺮﺨﺘﺴﻳ يأ ﻢﻬﺼﻨﻳ ءﺎﻬﻘﻔﻟا لﻮﻗ ﻦﻣو ﻩﺮﻬ : ﺺﻧ ﺔﻨﺴﻟا ﺺﻧو نآﺮﻘﻟا . ﻔﻟ ﺮﻫﺎﻇ لد ﺎﻣ يأ ﻈ ﺐﺼﺘﻧاو ءﻲﺸﻟا ﺺﺘﻧاو مﺎﻜﺣﻷا ﻦﻣ ﻪﻴﻠﻋ ﺎﻤﻬ إ ﻮﺘﺳا اذ ى مﺎﻘﺘﺳاو " ) 2 ( . ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا ﺔﻳﺰﻛﺮﳌا ﺔﻟﻻﺪﻟا نأ لﻮﻘﻟا ﻦﻜﳝ سﻮﻣﺎﻘﻟا ﰲ ةدراﻮﻟا ةدﺪﻌﺘﳌا تﻻﻻﺪﻟا ءاﺮﻘﺘﺳا ﻦﻣو ﻟ ﺺﻨﻟا لاﺪﻠ ﻲﻫ ﺔﻳﺎﻐﻟا ﰲ لﺎﻤﺘﻛﻻاو رﻮﻬﻈﻟا . اﺬﻫ لﻮﻘﻳ يﺬﻟا ﱐﺎﺟﺮﳉا ﻞﺜﻣ ﺔﻴﺣﻼﻄﺻا نﺎﻌﻣ ﰲ ﺎﻧﺎﻴﺣأ ﺺﻨﻟا مﺪﺨﺘﺴﻳ ﺪﻗو " : ﲎﻌﲟ ﺖﺒﺜﻳ ﺎﻤﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻟ ﺺﻨﻟا ﻻ ﺔﻐ ادﺎﻬﺘﺟا ، ﻪﻟﻮﻘﻓ : ﻞﻣﺄﺗ ﲑﻏ ﻦﻣ ﻆﻔﻠﻟا عﺎﲰ دﺮﺠﲟ نﺎﺴﻠﻟا فﺮﻌﻳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻪﻓﺮﻌﻳ يأ ﺔﻐﻟ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﻒﻴﻓﺄﺘﻟا ﻦﻋ ﻲﻬﻨﻟﺎﻛ : ﴿ ﻑﹸﺃ ﺎﻤﻬﹶﻟ ﹾﻞﹸﻘﹶﺗ ﺎﹶﻠﹶﻓ ﴾ ] 23 ءاﺮﺳﻹا [ ﻪﺑ ﻒﻗﻮﻳ بﺮﻀﻟا ﺔﻣﺮﺣ ﻰﻠﻋ دﺎﻬﺘﺟﻻا نوﺪﺑ ىذﻷا ﻦﻣ عﻮﻧ ﻪﻴﻓ ﺎﳑ ﻩﲑﻏو " ) 3 ( . ﺮﺧآ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻪﻟو " ﻞﻴﻗو ،ﺪﺣاو ﲎﻌﻣ ﻻإ ﻞﻤﺘﳛ ﻻ ﺎﻣ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﻞﻤﺘﳛ ﻻﺎﻣ " ) 4 ( ﻒﻴﻗﻮﺘﻟا ﻮﻫ ﺚﻳﺪﳊا ﻢﻠﻋ ﰲ ﺺﻨﻟﺎﻓ تﺎﺤﻠﻄﺼﳌا ﻦﻣ ﲑﺜﻜﻟا ﺺﻨﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﻳو ، ﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﻮﻫ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟاو ﺔﻴﻟﻮﺻﻷا تﺎﺑﺎﺘﻜﻟا ﰲ ﺺﻨﻟاو ﲔﻴﻌﺘﻟاو ةﺪﻤﺘﺴﳌا ﺪﻋاﻮﻘﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﻮﻫ وأ ﱘ 1 - ﺣ ﺮﺼﻧ ﺪﻣﺎ ط ،بﺮﻐﳌا ،ﰊﺮﻌﻟا ﰲﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮﳌا ،نآﺮﻘﻟا مﻮﻠﻋ ﰲ ﺔﺳارد ﺺﻨﻟا مﻮﻬﻔﻣ ، ﺪﻳز ﻮﺑأ 7 ، 2008 ص 178 . 2 - رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑا : ،طد ،ةﺮﻫﺎﻘﻟا ،فرﺎﻌﳌا ﺔﺒﺘﻜﻣ ،بﺮﻌﻟا نﺎﺴﻟ 1979 ج ، 13 ، ص 97 -98 . 3 - ﻒﻳﺮﺸﻟا ﱐﺎﺟﺮﳉا د ،توﲑﺑ ،نﺎﻨﺒﻟ ﺔﺒﺘﻜﻣ ،تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ،ﺪﻤﳏ ﻦﺑ ﺪﻤﳏ . ،ط 1978 ، ص 172 . 4 - ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﳌا ص ، 331 .
ﺺﻨﻟا كﺎﻨﻫو ﺺﻨﻟا دﻮﺟو ﻊﻣ دﺎﻬﺘﺟا ﻻ نأ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻬﻘﻔﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﺪﻤﺘﻌﻳ ﺚﻴﺣ ﺔﻨﺴﻟاو نآﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﻞﻘﻌﻟاو ﻞﻘﻨﻟا وأ يأﺮﻟاو ) 1 ( . 2 . بﺎﻄﺨﻟا : ﻪﻟﻮﻘﺑ رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑا ﻩدروأ ﺎﻣ ﺪﳒ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ﻪﺗﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﻦﻣو ،ﺺﻨﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا تﺎﺤﻠﻄﺼﳌا ﻦﻣ ﻮﻫو : " ﺔﺒﻃﺎﺨﳌاو بﺎﻄﳋا َﻃﺎﳐ مﻼﻜﻟﺎﺑ ﻚﺒﻃﺎﺧ ﺪﻗو ،مﻼﻜﻟا ﺔﻌﺟاﺮﻣ َ ﺒ ﺎﺑﺎﻄﺧو ﺔ " ) 2 ( . ﺔﻟﻻد نأ ﻢﻬﻔﻨﻓ ﻣ ﲔﻴﻨﻌﻣ ﻰﻠﻋ لﺪﻳ رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑا مﻼﻛ ﰲ بﺎﻄﳋا ﺢﻠﻄﺼ : بﺎﻄﳋا ثﺪﺣ يأ ﻦﻣﺰﻟا ﻦﻣ دﺮ ا ثﺪﳊا ﻦﻋ جﺮﳜ ﻻ ﻮﻫو ﻪﺑ ﺐﻃﺎﳜ ﺎﻣ يأ ﻰﻤﺴﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﻟﻻﺪﻟاو نأ " ﻦﻳﺮﻣﻷا ﰲ اﺮﺿﺎﺣ ﻞﻈﻳ ﻲﻠﺻاﻮﺘﻟا ﲎﻌﳌا ﺘﻋا نﻷ ،ﺎﻌﻣ داﺮﻓﻷا ﲔﺑ ﻲﻏﻼﺑﻹاو ﻲﻠﺻاﻮﺘﻟا ﻪﻓﺪﻫ ﻰﻠﻋ ﺰﻛﺮﻳ ﻩزﺎﳒإ لﺎﺣ ﺎﺑﺎﻄﺧ مﻼﻜﻟا رﺎﺒ ." ) 3 ( ﻪﺗﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﻦﻣ ﺎﻣأو ﻮﻫ تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ﰲ ﺪﳒ ﺔﻴﺣﻼﻄﺻﻻا :" مﺎﻬﻓﻺﻟ ﲑﻐﻟا ﻮﳓ مﻼﻜﻟا ﻪﻴﺟﻮﺗ " ) 4 ( . ﺪﻗو ﻪﻓﺮﻋ ﻪﻟﻮﻘﺑ يﺪﻣﻵا " ﻪﻤﻬﻔﻟ ﺊﻴﻬﺘﻣ ﻮﻫ ﻦﻣ مﺎﻬﻓإ ﻪﺑ دﻮﺼﻘﳌا ﻪﻴﻠﻋ ﻊﺿاﻮﺘﳌا ﻆﻔﻠﻟا ﻪﻧإ " ) 5 ( . ﺣﻼﳌﺎﻓ نأ ﻆ ﻐﻠﻟا ﻲﻫ ﻪﻴﻘﻴﻘﲢ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﺗ ﱵﻟا ﺔﻠﻴﺳﻮﻟا نأو ،ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﻮﻫ بﺎﻄﳋا راﺪﻣ ﺔ. ﻮﻫو ﺔﻐﻠﻟا رﺎﻃإ ﰲ ﻢﺘﺗ لﺎﺼﺗا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﻮﻫ ﺮﻬﻈﻳ ﺎﻤﻛ بﺎﻄﳋﺎﻓ ﺑ ﻦﻣ ﻒﻟﺄﺘﻳ ﺎﻴﻣﻼﻛ ﺎﺛﺪﺣ ﻩرﺎﺒﺘﻋﺎ ﻲﻫو ةﺪﻋ ﺮﺻﺎﻨﻋ : ﻞﺳﺮﳌا ، فﺪﳍاو ،عﻮﺿﻮﳌا وأ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟاو ،رﻮﻬﻤﳉا وأ ﻞﺒﻘﺘﺴﳌاو . فﺪﳍا اﺬﻫ ﺮﺛﺆﻳو ﻠﺟ اﲑﺛﺄﺗ ﻞﺋاﺪﺒﻟا ﲔﺑ ﻦﻣ ﺔﻨﻴﻌﻣ تارﺎﻴﺘﺧا ﻪﻴﻠﻋ ﻲﻠﻤﻴﻓ ﻞﺳﺮﳌا ﺔﻴﺠﻴﺗاﱰﺳإ ﰲ ﺎﻴ مﺎﻈﻨﻟا ﻪﻟ ﺎﻬﺤﻴﺘﻳ ﱵﻟا يﻮﻐﻠﻟا ، ﺆﻳ ﺪﻗو ،ﻪﺋﺎﻨﺑ ﺔﻘﻳﺮﻃو ﺚﻳﺪﳊا ةرﻮﺻ ﰲ ﺮﺛ ﻴﺳو ﻪﺛﺪﲢ يﺬﻟا ﺮﺛﻷﺎﺑ بﺎﻄﳋا فﺪﻫ ﻂﺑﺮﻳ ﺪﻗو ﺔﻠ ﻲﻘﻠﺘﳌاو ﻞﺳﺮﳌا ﲔﺑ لﺎﺼﺗﻻا ، ﻩﺬﻫو ﺔﻠﻴﺳﻮﻟا ﻞﺻاﻮﺘﻟا ةﺎﻨﻗ ﻲﻫ ) 6 .( 1 - ﺮﻈﻨﻳ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻟﻻﺪﻟا تﺎﺤﻠﻄﺼﻣ، دﻮﺒﻌﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﻤﳏ ﻢﺳﺎﺟ -ط، توﲑﺑ، ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد، ﺚﻳﺪﳊا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﻠﻋ ءﻮﺿ ﰲ ﺔﺳارد 1 ، 2007 ص ، 156 . 2 - رﻮﻈﻨﻣ ﻦﺑا : ج ،بﺮﻌﻟا نﺎﺴﻟ 4 ص ، 135 . 3 - ﳉا ﺪﻤﳏ يﺮﻜﻓ دﻮ ي : ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا ﰲ بﺎﻄﳋا ﺔﻴﻟﺎﲨ ﺔﺴﺳﺆﻣ، ،رﺎﺘﺨﳌا ط ،ﺮﺼﻣ 1 ، 2014 ص ، 73 . 4 - ﻒﻳﺮﺷ ﱐﺎﺟﺮﳉا : ص ،تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا 163 . 5 - ،طد،نﺎﻨﺒﻟ،توﲑﺑ، ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد،مﺎﻜﺣﻷا لﻮﺻأ ﰲ مﺎﻜﺣﻹا،ﻦﺴﳊا ﻮﺑأ ﻦﻳﺪﻟا ﻒﻴﺳ يﺪﻣﻵا 1983 ج، 1 ص، 136 . 6 - شﻮﻤﻌﻟا دﻮﻠﺧ ﺮﻈﻨﻳ : رﻷا ﺚﻳﺪﳊا ﺐﺘﻜﻟا ﱂﺎﻋ ،قﺎﻴﺴﻟاو ﺺﻨﻟا ﲔﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﰲ ﺔﺳارد ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا ط ،ند 1 ، 2008 ص ، 23 .
ﲔﺜﺣﺎﺒﻟا ﺾﻌﺑ ىﺮﻳو ﺒﺗ ﺔﻟﻻﺪﻟا نﻷ ،ﺺﻨﻟا وأ بﺎﻄﳋا ﻦﻣ ءﺰﺟ ﺔﻟﻻﺪﻟا نأ ﺤ ءاﺰﺟأ ﰲ ﺚ ﺺﻨﻠﻟ ﻪﺘﻠﻣﺎﻌﻤﻛ بﺎﻄﳋا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻳ ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻣو ،ﺺﻨﻟا وأ بﺎﻄﳋا ) 1 ( . ةﺪﻘﻌﻣ ةﺪﺣو ﺺﻨﻟﺎﻓ ﻦﻣ دﺪﳏ ﻞﻤﻋ ﰲ بﺎﻄﳋا جﺎﺘﻧإ ﺔﻴﻠﻤﻋ ﻪﻨﻣ ﻢﻬﻔﻳ ﺎﳕإو ﺐﺴﺤﻓ ﺔﺑﺎﺘﻜﻟا دﺮﳎ ﻪﻨﻣ ﻢﻬﻔﻳ ﻻ ذإ بﺎﻄﳋا . ﻳﻮﻗ ﺔﻗﻼﻋ بﺎﻄﳋاو ﺺﻨﻟا ﲔﺑو ﺮﻬﻈﳌا ﻞﺜﳝ ﺺﻨﻟا نأ ﲔﻳﻮﻐﻠﻟا ﺐﻠﻏأ ﻊﻤﳚ دﺎﻜﻳ اﺪﺟ ﺔ ﺺﻨﻠﻟ ﺔﻴﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﺔﻴﻠﻌﻔﻟا ﺔﺳرﺎﻤﳌا ﻮﻫ بﺎﻄﳋا ﺎﻤﻨﻴﺑ ،بﺎﻄﺨﻠﻟ دﺮ ا ﻲﻠﻜﺸﻟا ) 2 ( . ﰲ دﺎﻧﺰﻟا لﻮﻘﻴﻓ ﻚﻟذ " : ﻲﺋﺎﻳﺰﻴﻓ ﻦﺋﺎﻛ ﻮﻫ ﺺﻧ ﲔﺑ قﺮﻔﻳ ﻢﻬﻀﻌﺑو ﻟاو ﻞﻋﺎﻔﺘﻟا ﻦﻃﻮﻣ ﻮﻫ بﺎﻄﺧو ،ﺰﺠﻨﻣ كﺮﺤﺘﳌا ﻪﺟﻮ ﻞﻳوﺄﺘﻟاو ﲑﺒﻌﺘﻟا ﰲ ﻞﺜﻤﺘﻳو ،ﻪﻴﻓ " ) 3 ( . ﻦﻣ ﺔﻌﻤﺘﳎ ﺮﺻﺎﻨﻌﻟﺎﺑ ﻲﻔﺘﳛ و ﺺﻨﻟا جﺎﺘﻧإ طوﺮﺸﺑ ﲎﻌُ ﻳ بﺎﻄﳋﺎﻓ تﺎﺴﺑﻼﻣ و فوﺮﻇ و نﺎﻜﻣ و نﺎﻣز . 3 . ﻲﻧآﺮﻘﻟا بﺎﻄﺨﻟا : بﺎﻄﺧ ﻮﻫ ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا ﻲﳍإ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻟ ﻪﺗﻻﻮﻟﺪﻣو ﻪﻟاود ﰲ ﻲﺋﺎ ﻻو ﻖﻠﻄﻣ : ﴿ ﺲﻴﹶﻟ ﺮﻴﺼﺒﹾﻟﺍ ﻊﻴﻤﺴﻟﺍ ﻮﻫﻭ ٌﺀﻲﹶﺷ ﻪﻠﹾﺜﻤﹶﻛ ﴾ ) ىرﻮﺸﻟا 11 ( ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘﻟ ﻪﻈﻔﺣ ﻪﺴﻔﻧ ﻰﻠﻋ ﷲا ﺐﺘﻛ ، : ﴿ ﻥﻮﹸﻈﻓﺎﺤﹶﻟ ﺎﱠﻧﹺﺇﻭ ﴾ ) ﺮﺠﳊا 9 .( ﻪﺑﺎﺘﻛ ﰲ ﻞﺟو ﺰﻋ ﷲا ﻩﺎﲰ ﺎﻤﻛ ﻻإ ﻪﺘﻴﻤﺴﺗ ﺪﺣأ ﻊﻄﺘﺴﻳ ﱂ ﻲﳍإ بﺎﻄﺧ ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋﺎﻓ ﺔﻴﻤﺠﻌﳌا ،ﺔﻴﺗﻮﺼﻟا ﻪﺗﺎﻳﻮﺘﺴﻣ ﻞﻛ ﰲو تﺎﺑﺎﻄﳋا ﻦﻣ ﻩﲑﻏ ﻦﻋ دﺮﻔﺘﻣ بﺎﺘﻜﻟا ﻩﺎﲰ ﺚﻴﺣ ﱘﺮﻜﻟا ﺎﻘﻳﻹاو ،ﺔﻴﺒﻴﻛﱰﻟا ﺔﻴﻋ . ،ﺔﻴﺋﺎ ﻻو ﺔﻘﻠﻄﻣ ﻪﺗﺎﻋﺎﻘﻳإو ﻪﺗﺎﺒﻴﻛﺮﺗو دﺪﻌﺘﻟا ﻞﺒﻘﺗ ﻻ ةﺪﺣاو ﻪﻇﺎﻔﻟأ ،ﺔﻜﺳﺎﻤﺘﻣ ﺔﻤﺠﺴﻨﻣ ﻪﺗاﻮﺻﺄﻓ ،ءﻲﺷ ﻪﻠﺜﻤﻛ ﺲﻴﻟ دﺮﻔﺘﻣ ﻪﺑﺎﻄﺧ و ﻻو ﰐﺄﻳ نأ ﺪﺣﻷ ﺲﻴﻟو سﺎﻨﺟﻷاو تﺎﺑﺎﻄﳋا ﻞﻛ ﻪﻨﻋ تﺬﺧأ ﺪﻗ ﺑﺂ ،ﻪﻠﺜﻣ ﻦﻣ ﺔﻳ ﻓ ﻚﻟﺬﺑ نآﺮﻘﻟا ىﺪﲢ ﺪﻘﻠ ﻟ بﺮﻌﻟا ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻘ : ﴿ ﻲﻓ ﻢﹸﺘﹾﻨﹸﻛ ﻥﹺﺇﻭ ﺎﹶﻨﹾﻟﱠﺰﹶﻧ ﺎﻤﻣ ﹴﺐﻳﺭ 1 - ﺮﻈﻨﻳ : ،ﺺﻨﻟا تﺎﻴﻧﺎﺴﻟ ،ﺪﻤﳏ ﰊﺎﻄﳋا ط، بﺮﻐﳌا، ﰊﺮﻌﻟا ﰲﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮﳌا 2 ، 2006 ، ص 5 -6 . 2 - ﻲﺤﻴﺒﺼﻟا ﺮﻀﺧﻷا ﺪﻤﳏ : ط ،ﺮﺋاﺰﳉا ،فﻼﺘﺧﻹا تارﻮﺸﻨﻣ ،ﻪﻘﻴﺒﻄﺗ تﻻﺎﳎو ﺺﻨﻟا ﻢﻠﻋ ﱃإ ﻞﺧﺪﻣ 1 ، 2008 ص ، 73 . 3 - ﺮﻫزﻷا دﺎﻧﺰﻟا : ﻪﺑ نﻮﻜﻳ ﺎﻣ ﰲ ﺚﲝ ،ﺺﻨﻟا ﺞﻴﺴﻧ ط ،بﺮﻐﳌا ،ﰊﺮﻌﻟا ﰲﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮﳌا ،ﺺﻧ ظﻮﺤﻠﳌا 1 ، 1993 ص ، 15 .
ﻦﻴﻗﺩﺎﹶﺻ ﻢﹸﺘﹾﻨﹸﻛ ﻥﹺﺇ ﻪﱠﻠﻟﺍ ﻥﻭﺩ ﻦﻣ ﻢﹸﻛَﺀﺍﺪﻬﹸﺷ ﺍﻮﻋﺩﺍﻭ ﻪﻠﹾﺜﻣ ﻦﻣ ﺓﺭﻮﺴﹺﺑ ﺍﻮﹸﺗﹾﺄﹶﻓ ﺎﹶﻧﺪﺒﻋ ﻰﹶﻠﻋ ﴾ ) ةﺮﻘﺒﻟا 23 .( ﻦﻣ ﺎﻬﺘﻓﺮﻌﻣ ﻦﻜﳝ ﱵﻟا و ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﻦﻣ دﺪﻋ بﺎﻄﳋا ﰲ غﻼﺑﻹا و ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ ةرﻮﻠﺑ ﰲ كﱰﺸﺗ و ﺮﻈﻨﻟا لﻼﺧ إ ﻞﺳﺮﳌا ﻲﻫ و ﻪﺗاذ بﺎﻄﳋا ﱃ ، ﻞﺳﺮﳌا و إ ﻪﻴﻟ و،ﺔﻴﻗﺎﻴﺴﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ، ﺎﻫﺮﻛذ ﻦﻜﳝ ﱵﻟا و ،ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﰲ ﺎﳍﺎﲨإ ﻰﻠﻋ 1 : 1 ِﺳﺮﳌا ﻞ : ﻟ ﻲﺳﺎﺳﻷا ﻞﻋﺎﻔﻟا ﻮﻫ و بﺎﻄﳋا جﺎﺘﻧإ ﰲ ﱃوﻷا ﺔﻳرﻮﶈا ﺔﻘﻠﳊا ﺪﺴﳚ ﻮﻫ و ﻠ ﺔﻴﻠﻤﻌ ﻞﺒﻘﺘﺴﳌا ﻰﻠﻋ ﲑﺛﺄﺘﻟا ﰲ ﻮﻫ و ،ﺔﻴﻠﺻاﻮﺘﻟا ﺺﻨﻠﻟ ﻴﺘﺧﺎﺑ ﻚﻟذ و ﺎﻣ و ﺐﺳﺎﻨﳌا قﺎﻴﺴﻟا و ﺔﺒﺳﺎﻨﳌا ظﺎﻔﻟﻷا رﺎ ﻪﻌﺒﺘﻳ . ِﺳﺮﳌﺎﻓ ﻲﻘﻴﻘﳊا ﺎﻫرود سرﺎﲤ ﺎﻬﻠﻌﳚ و ﺔﻐﻠﻟا ﺪﺴﳚ يﺬﻟا ﻮﻫ ﻞ . و ﺔﻴﻠﻤﻌﺑ مﻮﻘﻳ يﺬﻟا ﻮﻫ إ بﺎﻄﳋا جﺎﺘﻧ و إ ﻪﻟﺎﺳر . 2 َ ﺳﺮﳌا ﻪﻴﻟا ﻞ : ﺔﻴﻠﺻاﻮﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟا ﰲ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﻘﻠﳊا ﻮﻫ و ﻓ ﺔﻐﻟ ﻪﺳﺎﺳأ ﻰﻠﻋ دﺪﺤﺘﺗ يﺬﻟا ﻮﻬ ﻫاﻮﺘﺴﻣ و بﺎﻄﳋا ِﺳﺮﳌا ﻞﻤﻌﻴﻓ ،ﺎ ﻪﺑﺎﻄﺧ رﺎﻴﺘﺧﻻ ﺔﻟﺎﻌﻔﻟا ﺔﻘﻳﺮﻄﻟا ﻪﺤﻨﲤ ﱵﻟا بﺎﻄﺨﻠﻟ ﺔﻴﻌﻳﻮﻨﺗ ﺔﺳرﺎﳑ ﻰﻠﻋ ﻞ . ﲎﻌﳌا ﱃا ﻞﺼﻴﻟ ﻪﻠﻴﻠﲢ و ﻪﻜﻴﻜﻔﺘﺑ مﻮﻘﻳ و بﺎﻄﳋا ﻞﺒﻘﺘﺴﻳ يﺬﻟا ﻮﻬﻓ . 3 -ﺔﻴﻗﺎﻴﺴﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا : رﺎﻴﺘﺧا ﰲ ﻢﻬﺴﻳ يﺬﻟا مﺎﻌﻟا رﺎﻃﻻا ﻲﻫ و ﻢﻬﻔﻟا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟ ﺔﺒﺳﺎﻨﳌا ﺔﻴﻟﻵا وا ﻹ ﺮﳌا ﲔﺑ مﺎﻬﻓ ِﺳ َ ﺳﺮﳌا و ﻞ ﻞ إ ﻪﻴﻟ . ﲔﺑ ﺔﻛﱰﺸﳌا ﺔﻓﺮﻌﳌﺎﻛ ةﺮﺛﺆﳌا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﱪﻋ ﻚﻟذ ﻢﺘﻳ و نﺎﻜﳌا و نﺎﻣﺰﻟا يﺮﺼﻨﻋ و ﺔﻴﻋﺎﻤﺘﺟﻻا فوﺮﻈﻟا و ﲔﺒﻃﺎﺨﺘﳌا . 4 -ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا : ﻊﺟﺮﻳ ﺎﻣ ﻮﻫ و إ ﻮﻫ بﺎﻄﳋﺎﻓ ،ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا ﺔﺛﻼﺜﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﲔﺑ ﻊﻣﺎﳉا ﻪﺴﻔﻧ بﺎﻄﳋا ﱃ ِﺳﺮﳌا ﻦﻣ ﺔﻬﺟﻮﳌا ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﻞ إ َ ﺳﺮﳌا ﱃ ﻞ إ و ﺔﻳﻮﻐﻟ تارﺎﺒﻋ ﰲ ﻪﻴﻟ آ ﲔﻌﻣ قﺎﻴﺳ ﻦﻤﺿ ةرﺎﺘﳐ ﺔﻴﺑﺎﻄﺧ تﺎﻴﻟ . ِﺳﺮﻣ ﲔﺑ ﺔﻟﺎﺳر لﻼﺧ ﻦﻣ ﻢﺘﺗ بﺎﻄﳋا ﰲ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻌﻓ ،ﻪﻴﻠﻋ و َ ﺳﺮﻣ و ﻞ ﻞ إ ﻞﺋﺎﺳﻮﺑ ﺰﺠﻨﺗ ﻪﻴﻟ ﲑﺛﺄﺘﻟا و لدﺎﺒﺘﻟا ﺪﺼﻗ نﺎﻣﺰﻟا و نﺎﻜﳌا ﰲ دﺪﳏ قﺎﻴﺳ ﻞﺧاد . عﻮﺟﺮﻟا ﺪﻨﻋ و ﱃإ ﺪﺤﺘﻳ ﻩﺪﳒ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﲑﺴﻔﺗ ﻨﻋ ث ﺪ ِﺳﺮﳌا ﻦﻋ ﺲﻳ ةرﻮﺳ ﻩﲑﺴﻔﺗ و ﻞ و ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا َ ﺳﺮﳌا و لﻮﺳﺮﻟا إ ﻞ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﰲ ﻚﻟذ و ﻢﻬﻴﻟ : ﴿ ﺲﻳ ) 1 ( ﹺﻢﻴﻜﺤﹾﻟﺍ ﻥَﺁﺮﹸﻘﹾﻟﺍﻭ ) 2 ( ﻦﻴﻠﺳﺮﻤﹾﻟﺍ ﻦﻤﹶﻟ ﻚﱠﻧﹺﺇ ) 3 ( ﹴﻢﻴﻘﹶﺘﺴﻣ ﻁﺍﺮﺻ ﻰﹶﻠﻋ ) 4 ( ﹺﻢﻴﺣﺮﻟﺍ ﹺﺰﻳﹺﺰﻌﹾﻟﺍ ﹶﻞﻳﹺﺰﹾﻨﹶﺗ ) 5 ( ﺭﺬﹾﻧﹸﺃ ﺎﻣ ﺎﻣﻮﹶﻗ ﺭﺬﹾﻨﹸﺘﻟ ﻥﻮﹸﻠﻓﺎﹶﻏ ﻢﻬﹶﻓ ﻢﻫﺅﺎﺑَﺁ ﴾ ] ﺲﻳ 2 -6 [ ، 1 ﺮﻈﻨﻳ يدﻮﳉا ﺪﻤﳏ يﺮﻜﻓ : ص ،ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا ﰲ بﺎﻄﳋا ﺔﻴﻟﺎﲨ 84 -85 .
ا ﻩﺬﻫ ﰲ كﻮﻠﺴﻟا و ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻞﺻأ ﻞﻌﺠﻓ ﻵ ﺔﳝﺮﻜﻟا ﺔﻳ و ِﺳﺮﳌا ﻮﻫ ﷲا نأ و ﻞ ﺎﺳر ﻲﻫ ﺐﺘﻜﻟا ﻚﻠﺗ ﻪﺗﻻ ﻚﺌﻟوأ و ، و ﻪﻠﺳر ﻢﻫ لﺎﺟﺮﻟا إ ﻞ َ ﺳﺮﳌا ﻢﻫ ﻖﻠﳋا لﻮﻘﻴﻓ ﻢﻬﻴﻟ " : ﻠﻌﻟا ﻞﺳﺮﳌﺎﻓ ﺮﻣﻷا و ﻖﻠﳋا ﻪﻟ و لﺎﻤﻜﻟا و ﻮ ... و ﻪﻟ ﻴﻫﻮﻟﻷا و ﺔﻴﺑﻮﺑﺮﻟا ﺔ ... ﺔﻤﻠﻇ ﻞﻛ ﻦﻣ جﺮﺨﳌا و رﻮﻨﻟا و ﺔﻤﻜﳊا و ﻖﳊا ﻞﺋﺎﺳﺮﻟا ﻚﻠﺗ ﰲ و ... و ﻷ ﻞﺳﺮﻟا ﻚﺌﻟو -مﻼﺴﻟا و ةﻼﺼﻟا ﻢﻬﻴﻠﻋ -و لﺎﻤﻛ ﻦﻣ نﺎﺴﻧﻺﻟ ﻦﻜﳝ ﺎﻣ ﻞﻤﻛأ ﻞﺳﺮﳌﺎﺑ ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻞﻤﻛأ -ﱃﺎﻌﺗ و ﻢﻈﻋأ ﻪﻟ ﺔﻴﺸﳋا . ةﺎﳒ ﻻ و إ لﻮﺻو ﻻ و ﻢﻬﻋﺎﺒﺗﺎﺑ ﻻ إ ﱃﺎﻌﺗ ﷲا ﱃ إ ﺎﺑ ﻻ ﻔﺘﻗ ءﺎ ﻢﻫرﺎﺛآ . و ﺮﻤﻠﻟ َ ﺳ ﻞ إ ﻬﻴﻟ ﺰﺠﻋ ﻢ ﻪﻘﻟﺎﺧ مﺎﻣأ ﻪﻔﻌﺿ و قﻮﻠﺨﳌا ... و ﻪﺗدﺎﺒﻋ ﻖﺣ ﻪﻴﻠﻋ ... و ﻪﺗﺎﻗﻮﻠﳐ و ﻪﺗﺎﻳآ ﰲ ﺮﻜﻔﻟا ." 1 ﻓﺮﻌﻣ ﻖﺣ ﺔﻌﺑرﻷا رﻮﻣﻷا ﻩﺬﻫ ﺔﻓﺮﻌﻣ نأ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﲔﺑ ﺪﻘﻓ و ﺎﻬﻨﻣ ﺪﺣاو ﻞﻛ مﺎﻘﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ و ﺎﻬﺘ ﻪﻴﻓ ﻪﻟ ﺎﻣ ﻹا لﺎﻤﻛ ﻲﻤﻠﻌﻟا نﺎﺴﻧ . ِﺳﺮﳌﺎﺑ ﻢﻴﺣﺮﻟا ﺰﻳﺰﻌﻟا ﺮﺴﻓ ﺪﻗ و ﺮﻘﻟا نأ و ﷲا ﻮﻫ و ﻞ آ لﻮﺳﺮﻟا ﲔﻠﺳﺮﳌا ﻦﳌ ﻚﻧإ و ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ﻮﻫ ﱘﺮﻜﻟا ن ﺐﻃﺎﺨﳌا ﻢﻠﺳ و ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺪﻤﳏ ﻮﻫ و . َ ﺳﺮﳌا و ﺎﺑآ رﺬﻧأ ﺎﻣ ﻦﻳﺬﻟا بﺮﻌﻟا ﻢﻫ ﻢﻬﻴﻟإ ﻞ ؤ نﻮﻠﻓﺎﻏ ﻢﻬﻓ ﻢﻫ : لﻮﻘﻴﻓ ": لﺎﻤﻜﻟا و ﻖﳊا ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﻖﻠﳋا ﻞﺿ ﺎﳌ و ﻪﺗﺎﺿﺮﻣ ﱃإ ،ﻪﻴﻟإ ﻢﻬﻠﺻﻮﻳ يﺬﻟا ﻞﺳرأ ﻪﻳﺪﻟ ﺎﲟ زﻮﻔﻟا ﻫﻮﻓﺮﻌﻴﻟ ﻞﺳﺮﻟا ﻢﻬﻴﻟإ لﺰﻧأ و ،ﺔﻳﺎﻐﻟا ﱃإ ﻢ دﺎﻗ و ﲑﺴﻟا ﰲ ﻢﻬﺘﻟدأ اﻮﻧﻮﻜﻳ و مﻼﺳﻹا ﻮﻫ ﻖﻳﺮﻄﻟا ﻚﻟذ نﺄﺑ ﻢ ﻖﻳﺮﻄﻟا ﺎ ﻢﳍ اوﲑﻨﻴﻟ ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻴﻟإ ." 2 بﺎﻄﳋﺎﻓ ﺮﻘﻟا ﻲﻫ ﻪﺘﻟﺎﺳر نأ و ﱃﺎﻌﺗ ﷲا ﻮﻫ و ﻞﺳﺮﳌا ﻰﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﻳ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﺮﻈﻧ ﰲ ﱐآﺮﻘﻟا آ ن ﻞﻌﻔﻟا و لﻮﻘﻟﺎﺑ ﻪﺟﻮﳌا ﻮﻫ لﻮﺳﺮﻟا نأ و ﱘﺮﻜﻟا إ ا ﱃ دﺎﺒﻌﻟا ﻢﻫ ﻢﻬﻴﻟإ ﻞﺳﺮﳌا و ﺢﻴﺤﺼﻟا ﻞﻤﻌﻟ . و ﻓ ﻪﻴﻠﻋ ﻪﺘﻤﻠﻛ نآﺮﻘﻟاو ﻞﺳﺮﳌا ﻮﻫ ﱃﺎﻌﺗو ﻪﻧﺎﺤﺒﺳ ﷲﺎﻓ ﻪﺘﻴﻌﺟﺮﻣ ﻮﻫ ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا ﺰﻴﳝ ﺎﻣ ﻢﻫأ نﺈ ﺐﻴﻛﱰﻟاو لﻮﻟﺪﳌاو لاﺪﻟا ﰲ ﻲﺋﺎ ﻻ ﻮﻫو ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺪﻤﳏ ﷲا لﻮﺳر ﻰﻠﻋ ﺖﻟﺰﻧ " بﺎﻄﺧ ا ﺔﻴﻌﺟﺮﻣ كﺎﻨﻬﻓ ﺔﻴﺛﻼﺛ ﺔﻴﻌﺟﺮﻣ ﱃإ ﻞﻴﳝ ﻪﻠﺳﺮﻣ لﺎﺜﻣ ﻰﻠﻋ ﺺﻨﻟا نﻮﻜﻳو ،لاﺪﻟ ، لﻮﻟﺪﳌا ﺔﻴﻌﺟﺮﻣ كﺎﻨﻫو ﻴﻘﻠﺘﻣ لﺎﺜﻣ ﻰﻠﻋ ﺺﻨﻟا نﻮﻜﻳو ﻪ . ﻪﺴﻔﻧ ﺺﻨﻟا ﺔﻴﻌﺟﺮﻣ اﲑﺧأ كﺎﻨﻫو ﻪﺴﻔﻧ ﻰﻠﻋ و ﻻاد ﻪﻴﻓ ﺺﻨﻟا نﻮﻜﻳ 1 ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒﻋ : ، طد، ﺮﺋاﺰﳉا، فرﺎﻌﳌا تارﻮﺸﻨﻣ، ﲑﺴﻔﺘﻟا 1991 ص ، 366 -367 2 ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا : ﲑﺴﻔﺘﻟا ، ص 367 .
ﺎﻘﻟﺎﺧ ﻻﻮﻟﺪﻣو ﺰﻟ ًاﺮﺋادو صﺎﳋا ﻪﻨﻣ ﻞﻛ نأ ،ﻚﻟذ ﻞﻛ ﰲ ةءاﺮﻘﻟا ﺔﲰو ،رﻮﺼﻌﻟا ﻞﻛ ﰲ ﲔﻘﻠﺘﳌا ﻦﻣز ﻊﻣ ﺎﻴﻌﺟﺮﳌا ﻩﺬﻫ ﻦﻣ ةﺪﺣاو ﻪﺴﻔﻧ ﺖﻗﻮﻟا ﰲ ىﺮﺧﻷا ﺐﻠﻄﺗو ﺎ اﺬﺑ ﻞﻘﺘﺴﺗ ت " ) 1 .( ﺔﻴﻟﺎﺼﺗا ﺔﻣﻮﻈﻨﻣ ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋاو إ ﺞﺘﻨﺗ ،ﺔﻴﻏﻼﺑ ﻗ ﺺﻨﻟا ءاﺮﻗ ﺎﳍ ﺮﻬﺒﻨﻳ ةدﺪﻌﺘﻣ ﺔﻴﻓﺮﻌﻣ دﺎﻌﺑأ تاذ ﺎﻤﻴ ﻢﻫﺪﻨﻋ ﻢﻬﻔﻟا تﺎﻳﻮﺘﺴﳌ ﺎﻌﺒﺗ سﺪﻘﳌا ) 2 ( . ﻰﻠﻋ بﺎﻄﳋا ﺔﻴﻨﺑ ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﻘﻠﺘﳌا ﻞﻤﳛ ﺎﻣ اﺬﻫو ﺳرﺎﻤﳌا قﺎﻴﺳ ﻪﺒﻠﻄﺘﻳ ﺎﻣ ﻖﻓو ﺎﺣﻮﺘﻔﻣ ﻞﻈﻳ ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا نأ نﺎﺒﺴﳊﺎﺑ ﺎﻧﺬﺧأ اذإ ﺎﻤﻴﺳﻻو ،ﺎﻬﺴﻔﻧ ﺔ ﺔﻴﻓﺎﻘﺜﻟا ﺎ ﺎﻴﻌﺟﺮﻣ ﺐﺴﲝ ﺔﺒﻗﺎﻌﺘﳌا لﺎﻴﺟﻷا ﻪﻟوﺎﻨﺘﺗ . لاﻮﺣأ ﻊﻣ ﺔﺒﺳﺎﻨﺘﻣ تءﺎﺟ ﺪﻘﻓ ﲔﺒﻃﺎﺨﳌا لاﻮﺣأ ﻊﻣ ﺔﻘﻓاﻮﻣ ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا ةرﻮﺻ تءﺎﺟ ﺪﻗو ﺟ ﻪﻧأ ﺎﻤﻛ ،ﺔﻳﺪﺋﺎﻘﻌﻟاو ﺔﻳﺮﻜﻔﻟا ﻢ ﺎﻬﺟﻮﺗ ﻒﻠﺘﳐ ﻰﻠﻋ ،ﺎﻌﻴﲨ سﺎﻨﻟا ﻰﻠﻋ اﺪﻤﺘﻌﻣ ،ﻪﺿﺮﻋ ﰲ ﺎﺟرﺪﺘﻣ ءﺎ فﺪﳍا ﱃإ لﻮﺻﻮﻠﻟ ﺮﻜﻔﻟا لﺎﻤﻋإو ﺮﻜﻔﺘﻟاو ﺮﺑﺪﺘﻟا ﱃإ سﺎﻨﻟا ﻮﻋﺪﺗ ﱵﻟا ﺔﻌﻨﻘﳌا ﺔﻴﻠﻘﻌﻟا ﲔﻫاﱪﻟا ﱘﺪﻘﺗ دﻮﺸﻨﳌا . ﻚﻟذ ﺔﻣﻼﻋو ﺔﻠﻋﺎﻓ ﺔﻳرﻮﻀﺣ ﺔﻟﺰﻨﻣ ﻲﻘﻠﺘﳌا ﻦﻣ ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا لﺰﻧ ﺎﻨﻫ ﻦﻣو " ﻲﻘﻠﺘﳌا ﺺﺧ ﻪﻧأ ﺎﺼﺘﻏاو جارﺪﺘﺳﻻا حور ﻦﻋ ةﺪﻴﻌﺑ ﺔﻳﺎﻨﻌﺑ ﺔﻋﺎﻨﻘﻟا ب ... ﻲﻘﻠﺘﳌا حور تﺎﻳﻵا ﺖﻬﺟاو ﺪﻘﻟ ، ، ﻋو ﻘ ﻪﻠ ﻩﲑﻤﺿو ، ﺪﻣ ﻦﻣ ﺔﺒﻳﺮﻗ ﺔﻄﻘﻧ ﻦﻣ ﻪﺘﺒﻃﺎﺧو ا يﺮﻜﻔﻟا لﻮﻘﳌا ﻒﻴﻇﻮﺘﺑ ﺔﻳﺪﻴﺣﻮﺘﻟا ﺎ ﺪﻴﻘﻋ ﱃإ ﻪﺘﻠﲪو ﻪﻛر ﻪﺘﻳﺮﻫﻮﺟ ﰲ ﺮﻤﻐﻳ نأ ﻞﻘﻌﻠﻟ ﻦﻜﳝ ﻻ يﺬﻟا يرﻮﻌﺸﻟاو " ) 3 ( . ﺟﻮﺗ ﰲ ﻚﻟذ و ،ﺢﺿاو ﻞﻜﺸﺑ و ﺎﻬﻠﻛ بﺎﻄﳋا ﺪﻋاﻮﻗ ﻰﻋار ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋﺎﻓ ﱃا ﺔﻴﻋاﺪﻟا ﻩﺮﻣاوأ ﻪﻴ ﱃﺎﻌﺗ ﻪﻟﻮﻗ ﻲﻔﻓ لﻮﻘﻟا ﺐﻳﺬ : ﴿ ﻲﻫ ﻲﺘﱠﻟﺎﹺﺑ ﻢﻬﹾﻟﺩﺎﺟﻭ ﺔﹶﻨﺴﺤﹾﻟﺍ ﺔﹶﻈﻋﻮﻤﹾﻟﺍﻭ ﺔﻤﹾﻜﺤﹾﻟﺎﹺﺑ ﻚﺑﺭ ﹺﻞﻴﹺﺒﺳ ﻰﹶﻟﹺﺇ ﻉﺩﺍ ﻦﺴﺣﹶﺃ ﴾ ] ﻞﺤﻨﻟا 125 [ ﻫ ﻦﻣ ﺲﻳدﺎﺑ ﻦﺑا دﺪﺣ ﺪﻘﻓ ، و ﺔﻌﺑرﻷا ةﻮﻋﺪﻟا نﺎﻛرأ ﺔﻳﻵا ﻩﺬ ﻲﻫ 4 : 1 - ﻫ و ﻲﻋاﺪﻟا ﻮ ﻠﺻ لﻮﺳﺮﻟا ﻢﻠﺳ و ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰ . 2 - ﻮﻋﺪﳌا و : سﺎﻨﻟا ﻊﻴﲨ ﻢﻫ و . 1 - ﻋﻴ رﺬﻨﻣ ﻲﺷﺎ : ﰲ تﻻﺎﻘﻣ ط ،ﻖﺸﻣد ،بﺮﻌﻟا بﺎﺘﻜﻟا دﺎﲢا تارﻮﺸﻨﻣ ،ﺔﻴﺑﻮﻠﺳﻷا 1 ، 1990 ص ، 220 . 2 - ﺮﻈﻨﻳ يدﻮﳉا ﺪﻤﳏ يﺮﻜﻓ : ط ،ﺮﺼﻣ ،رﺎﺘﺨﳌا ﺔﺴﺳﺆﻣ ،ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا ﰲ بﺎﻄﳋا ﺔﻴﻟﺎﲨ 1 ، 2014 ص ، 101 . 3 - نﺎﻤﻴﻠﺳ ﰐاﺮﺸﻋ : ،طد ،ﺮﺋاﺰﳉا ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا تﺎﻋﻮﺒﻄﳌا ناﻮﻳد ﱐآﺮﻘﻟا بﺎﻄﳋا 1998 ص ، 6 . 4 ﺑ ﻦﺑا ﺮﻈﻨﻳ ﺲﻳدﺎ : ص ﲑﺴﻔﺘﻟا 406 ﺎﻫﺪﻌﺑ ﺎﻣ .
3 - ﱃﺎﻌﺗ ﷲا ﻮﻫ و ﻪﻟﻼﺟ ﻞﺟ بﺮﻟا ﻞﻴﺒﺳ ﻮﻫ و ،ﻪﻴﻟا ﻮﻋﺪﳌا و . 4 - ﻊﻣﺎﳉا ﺢﺿاﻮﻟا مﻼﻜﻟا و ﺔﻤﻜﳊا ﻲﻫ و ةﻮﻋﺪﻟا ﻦﻋ نﺎﻴﺒﻟا . ﻮﻋﺪﻳ نأ ﻢﻠﺳ و ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﻪﻟﻮﺳر ﱃﺎﻌﺗ ﷲا ﺮﻣأ ﺪﻘﻓ إ ﻦﻣ لﻮﺳﺮﻟا ﺢﺒﺻﺄﻓ ﻪﺑر ﻞﻴﺒﺳ ﱃ ﻞﺒﻘﺘﺴﻣ ﺳﺮﻟ ﱃﺎﻌﺗ ﷲا ﺔﻟﺎ إ ِﺳﺮﻣ ﱃ و ﻮﻋﺪﳌا ﺮﻛذ ﻊﻣ ﺎﻬﻨﻋ ﻊﻓاﺪﻳ ﻒﻴﻛ و ىدﺆﺗ اذﺎﲟ و ةﻮﻋﺪﻟا ﺔﻴﻔﻴﻛ ﲔﺒﻳ نﺎﺛ ﻞ ﻮﻋﺪﳌا إ ﻪﻴﻟ . بﺎﻄﳋا و ﺺﻨﻟا ﲔﺑ ﻊﻤﳚ ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا و . ﻦﻤﻀﺘﺗ ﺎ اﺬﺑ ﺔﻴﻔﺘﻜﻣ ﺔﻴﻣﻼﻛ ﺔﻴﻟاﻮﺘﻣ ﻮﻬﻓ ﺎﺼﻧ نﺎﻛ اذﺈﻓ ﺎﻫﲑﺴﻔﺗ طوﺮﺷ ﺎﻬﻠﺧاد ﰲ . ﺔﻴﻟواﺪﺗ ﺔﻟﺎﺣ ﻮﻬﻓ ﺎﺑﺎﻄﺧ نﺎﻛ اذإ ﺎﻣأ ﺔﻴﻟﺎﺼﺗﻻا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟا ﻂﺳو ﰲ ﻊﻘﺗ، ﺔﻴﻟﺪﺟ ﻞﺒﻘﺘﺴﳌا و ﻞﺳﺮﳌا ﲔﺑ . لﺎﺼﺗﻻا ﺔﻴﻠﻤﻋ تﺎﺴﺑﻼﻣ و طوﺮﺸﻟ ﺎﻫﲑﺴﻔﺗ ﰲ ﻊﻀﲣ ﺚﻴﲝ . بﺎﻄﳋﺎﻓ ﻪﻴﻠﻋو ﻮﻫ ﱐآﺮﻘﻟا ا ﱴﺣ ﲔﻘﻠﺘﳌا ﲑﻐﺘﺑ ﻪﻣﻮﻬﻔﻣ ﲑﻐﺘﻳو ﺔﻣﻮﻠﻌﳌا ﻦﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﻧ ﻒﻴﻛ نﺎﻴﺒﺑ ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا لﺎﺼﻳ ىﻮﺘﺴﳌا ﺐﺴﲝ ﺔﻣﻮﻠﻌﳌا ﻞﺻﻮﺗ .
4 . ﺎﻬﺘﻌﻴﺒﻃ و ﺔﻟﻻﺪﻟا : أ . ﺎﻬﻣﻮﻬﻔﻣ : ﺎﺣﻼﻄﺻا و ﺔﻐﻟ : ةﺪﻋ تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﺔﻟﻻﺪﻟا ةدﺎﻣ ﺖﻓﺮﻋ ﺪﻗ ﺎ أ ﺪﳒ ،ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا ﻢﺟﺎﻌﳌا ﱃإ ﺎﻨﻌﺟر اذإ . ﺎــﻘﻣ ﻢــﺠﻌﻣ ﻲــﻔﻓ ﻴﻳ ﻲــﻠﻳ ﺎــﻣ ﻪــﻔﻳﺮﻌﺗ ﰲ لﻮــﻘﻳ سرﺎــﻓ ﻦــﺑﻻ ﺔــﻐﻠﻟا ﺲ " : ﺔـــﻧﺎﺑإ ﻲــﻫ ﺔــﻴﺑﺮﻌﻟا ﰲ ﺔــﻟﻻﺪﻟا ﺎﻬﻤﻠﻌﺘﺗ ةرﺎﻣﺄﺑ ءﻲﺸﻟا . ﻳ ﻖﻳﺮﻄﻟا ﻰﻠﻋ ﻪﻟد ﺪﻗ و ﻰﻠﻋأ ﺢﺘﻔﻟا و ،ﺔﻟﻻِد و ﺔﻟﻻَد ﻪﻟﺪ : ﻪﻴﻟإ ﻩدﺪﺳ " 1 . لﻮﻘﻴﻓ حﺎﺤﺼﻟا ﻪﻤﺠﻌﻣ ﰲ يﺮﻫﻮﳉا ﺎﻣأ " : ﻞﻴﻟﺪﻟا - ﻪﺑ ّلﺪﺘﺴﻳ ﺎﻣ - ﻞﻴﻟّﺪﻟا و : لا ّﺪﻟا و ، ُﻪـﱠﻟ َد ﺪﻗ ﻰﻠﻋأ ﺢﺘﻔﻟا و ،ﺔﻟﻮﻟ ُد و ﺔﻟﻻِد و ﺔﻟﻻَد ُﻪﻟ ُﺪَ ﻳ ﻖﻳﺮﻄﻟا ﻰﻠﻋ " 2 . ﻂﻴـﶈا سﻮﻣﺎﻘﻟا ﺐﻴﺗﺮﺗ ﰲ ءﺎﺟ ﺪﻗ و " : ّﺪـﻟا و ، ّلﺪـﺗ ﺖـﻟ َد ﺪـﻗ و ﺔﻨﻴﻜـﺴﻟا ﻦـﻣ ﺎـﳘ و ،يﺪـﳍﺎﻛ لا ﻨﳌا ﻦﺴﺣ و رﺎﻗﻮﻟا و ﻈ ﺮ. ّلدأ و ﻠﻋ ﻪﻴ : ﺔـﻟّﺪﻟا و ،ﻂﺴﺒﻧا : ﺎـﻣ ـﺗ ﻰـﻠﻋ ﻪـﺑ لﺪ ﲪ ـﻤﻴ ،ﻚ و ﺔـﻟﻻَد ﻪـﻴﻠﻋ ُﻪـﻟ َد - ُﺚﻠﺜ ُ ﻳ و - ّلﺪﻧﺎﻓ ﻪﻟﻮﻟ ُد و : ﻪﻴﻟإ ﻩدﺪﺳ " 3 . يﺮﺸﳐﺰﻠﻟ ﺔﻐﻠﻟا سﺎﺳأ ﰲ ءﺎﺟ ﺪﻗ و " : ،ﻢﻴﻘﺘـﺴﳌا طاﺮـﺼﻟا ﻰـﻠﻋ ﻪـﻟد و ،ﻪـﻠﻋﺎﻔﻛ ﲑـﳋا ﻰﻠﻋ لا ّﺪﻟا و ﺘــﺳا و ،ﻊﻤــﺴﻟا ﺔــﻟدأ و ،ﻞــﻘﻌﻟا ﺔــﻟدأ تﺮــﺻﺎﻨﺗ و ،ﻞــﺋﻻد اﺬــﻫ ﻰــﻠﻋ ﱄ و ،ﻪــﻴﻠﻋ ﻪــﺑ لﺪ و ﷲا يﺪــﻫ اﻮــﻠﺒﻗأ ﻪﻠﻴﻟد " 4 . ﲏﻌﺗ ﺔﻟﻻﺪﻟا نأ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﺲﻴﻣاﻮﻗ ﻊﻤﲡ اﺬ و : دﺎﺷرﻹا و داﺪﺴﻟا ،يﺪﳍا . 1 ا ت ،ﺔﻐﻠﻟا ﺲﻴﻳﺎﻘﻣ ،ﺎﻳﺮﻛز ﻦﺑ ﺪﲪأ سرﺎﻓ ﻦﺑ : ﻟا ،نورﺎﻫ مﻼﺴﻟا ﺪﺒﻋ د ،نﺎﻨﺒﻟ ،توﲑﺑ ،ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا راﺪ ط ، ، تد ج 2 ، ص 259 . 2 ت ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا حﺎﺤﺻ و ﺔﻐﻠﻟا جﺎﺗ حﺎﺤﺼﻟا ،دﺎﲪ ﻦﺑ ﻞﻴﻋﺎﲰإ ﺮﺼﻧ ﻮﺑأ ،يﺮﻫﻮﳉا : رﻮﺸﻨﻣ ،ﻲﻘﺑﺮﻃ ﻞﻴﺒﻧ ﺪﻤﳏ و بﻮﻘﻌﻳ ﻊﻳﺪﺑ ﻞﻴﻣإ راد تا ،توﲑﺑ ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا د ،طد ،نﺎﻨﺒﻟ ج ،ت 4 ص ، 510 . 3 ط ،نﺎﻨﺒﻟ ،توﲑﺑ ،ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد ،ﻂﻴﶈا سﻮﻣﺎﻘﻟا ﺐﻴﺗﺮﺗ ،يواﺰﻟا ﺪﲪأ ﺮﻫﺎﻄﻟا 2 ، 1979 ج ، 2 ص ، 206 . 4 ت ،ﺔﻏﻼﺒﻟا سﺎﺳأ ،ﺮﻤﻋ ﻦﺑ دﻮﻤﳏ ﷲا رﺎﺟ ،يﺮﺸﳐﺰﻟا : ا ،ﻢﺳﺎﻘﻟا ﺪﲪأ ﺪﻤﳏ ،نﺎﻨﺒﻟ ،اﺪﻴﺻ ،ﺔﻳﺮﺼﻌﻟا ﺔﺒﺘﻜﳌ د ،ط 2005 ص ، 263 .
لﻮـﻘﻳ تادﺮـﻔﳌا ﻪﺑﺎﺘﻛ ﰲ ﱐﺎﻬﻔﺻﻷا ﺐﻏاﺮﻟا ﺪﳒ حﻼﻄﺻﻻا ﰲ ﺔﻟﻻﺪﻟا تﺎﻔﻳﺮﻌﺗ ﻦﻣ و " : ﺔـﻟﻻﺪﻟا ﻟا و تارﺎﺷﻹا ﺔﻟﻻد و ﲎﻌﳌا ﻰﻠﻋ ظﺎﻔﻟﻷا ﺔﻟﻻﺪﻛ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﱃإ ﻪﺑ ﻞﺻﻮﺘﻳ ﺎﻣ و زﻮـﻣﺮ و ،بﺎـﺴﳊا ﰲ ﺔـﺑﺎﺘﻜﻟا لﺎـﻗ ،ﻲـﺣ ﻪـﻧأ ﻢﻠﻌﻴـﻓ نﺎﺴﻧﻹا ﺔﻛﺮﺣ ىﺮﻳ ﻦﻤﻛ ﺪﺼﻘﺑ ﻦﻜﻳ ﱂ وأ ﺔﻟﻻد ﻪﻠﻌﳚ ﻦﳑ ﺪﺼﻘﺑ ﻚﻟذ نﺎﻛ ءاﻮﺳ ﱃﺎــﻌﺗ : ﴿ ﹺﺽﺭﹶﺄــﹾﻟﺍ ﹸﺔــﺑﺍﺩ ﺎــﱠﻟﹺﺇ ﻪــﺗﻮﻣ ﻰــﹶﻠﻋ ﻢــﻬﱠﻟﺩ ﺎــﻣ 1 ﴾ ] 14 ﺄﺒــﺳ ةرﻮــﺳ [ و ﱐﺎــﺟﺮﳉا ﻒﻳﺮــﺸﻟا ﺎــﻬﻓﺮﻋ ﺪــﻗ " : نﻮــﻛ لﻮﻟﺪــﳌا ﻮــﻫ ﱐﺎــﺜﻟا و لاﺪــﻟا ﻮــﻫ لوﻷا ءﻲــﺸﻟاو ،ﺮــﺧآ ءﻲــﺸﺑ ﻢــﻠﻌﻟا ﻪــﺑ ﻢــﻠﻌﻟا ﻦــﻣ مﺰــﻠﻳ ﺔــﺟﺎﲝ ءﻲــﺸﻟا " 2 ، ﻘﻓ و ﺔﻟﻻﺪﻟا ﱐﺎﺟﺮﳉا ﻒﻳﺮﺸﻟا فﺮﻋ ﺪ لﻮﻟﺪﳌا و لاﺪﻟا ﺎﳘ و ﺔﻴﻟﻻﺪﻟا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟا ﰲﺮﻃ ﲔﺑ . ـــﺳارد ﻲـــﻫ ﺔـــﻟﻻﺪﻟا نأ نوﲑـــﻓ نﻮﺛﺪـــﶈا ﺎـــﻣأ ﲎـــﻌﳌا ﺔ . ﺎـــ أ و " لاﺪـــﻟا ﻂﺑﺮـــﺗ ﱵـــﻟا ﺔـــﻗﻼﻌﻟا ﻦـــﻋ ةرﺎـــﺒﻋ لاﺪـــﻟا ﲔــــﺑ نﻮـــﻜﻳ نأ ﺔــــﻗﻼﻌﻟا ﻩﺬـــﻫ صاﻮــــﺧ ﻦـــﻣ و ،ﺔﻴﻧﺎــــﺴﻠﻟا ﺔـــﻣﻼﻌﻟا ﻞــــﺧاد لﻮﻟﺪـــﳌﺎﺑ و لﺎــــﻤﻛ لﻮﻟﺪــــﳌا نﻮــﻜﻳ ﻼــﻓ ،ﻪﺒﺣﺎــﺼﺑ نﻮــﻫﺮﻣ ﺎــﻣ ﻞــﻛ رﻮــﺼﺘﻓ ،ﻪــﺑ نذﺆــﻳ و ﺮــﺧﻵا ﻲــﻀﺘﻘﻳ ﺎﳘﺪــﺣأ نأ و ،لﺎــﺼﺗﻻا ــﻟا لاﺪ ﻻاد نﻮﻜﻳ ﱴﺣ ﻪﻟ ا ﲎﺴﺘﻳ ﻻو ،لﻮﻟﺪﻣ لاد ﻪﻟ نﻮﻜﻳ ﱴﺣ لﻮﻟﺪﳌا ﻰﻠﻋ مﻼﻜﻟ " 3 . ﻦﺌـﻟو ءﺎﻴـﺷﻷا ﻦـﻣ ءﻲـﺷ دﺮـﳎ ﻮـﻬﻓ لﻮﻟﺪـﻣ ﻼﺑ لاﺪﻟ دﻮﺟو ﻼﻓ نﺎﻣزﻼﺘﻣ نﺎﺌﻴﺷ لﻮﻟﺪﳌا و لاﺪﻟﺎﻓ و ﻻاد نﻮـﻜﻳ ﻒـﻴﻜﻓ ،ﺔـﻟﻻد يذ ﲑـﻏ ﻪـﻧﺈﻓ سﻮـﺴﶈا يدﺎـﳌا ﻩدﻮﺟو نﺎﻛ و ؟لﺪـﻳ ﻻ ﻮـﻫ لاد ﻼـﺑ لﻮﻟﺪـﳌا ءاﻮﺳ مﺪﻌﻟا و ﻮﻬﻓ ،رﻮﺼﺘﻳ ﻻ و ﻖﻘﺤﺘﻳ ﻻ ﺮﻣأ . ﺎﻓ ﻠﻤﻌﻟ نﺎﻬﺟو لﻮﻟﺪﳌا و لاﺪﻟ ﺔ ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻲﻫ و ةﺪﺣاو . ب . ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا مﻮﻠﻌﻟا و ﺔﻟﻻﺪﻟا : ﻴﺋﺮــﻟا عﻮــﺿﻮﳌا ﻮــﻫ ﲎــﻌﳌا ﺲ ﻮــﻫو ،ﻢــﻠﻌﻟا اﺬــﻫ ﻪــﻴﻠﻋ ﲏــﺒﻨﻳ يﺬــﻟا سﺎــﺳﻷا ﻮــﻫ و ،ﺔــﻟﻻﺪﻟا ﻢــﻠﻋ ﰲ ﺔــﺳارﺪﺑ ﺺﺘــﳜ " ﲎــﻌﳌا ﻞــﲪ ﻰــﻠﻋ اردﺎــﻗ نﻮــﻜﻳ ﻲــﻛ ﻆــﻔﻠﻟا ﰲ ﺎــﻫﺮﻓاﻮﺗ ﺐــﺟاﻮﻟا طوﺮــﺸﻟا " 4 ﺔــﳉﺎﻌﲟ مﻮــﻘﻳو ، ﻴﻫﺎﻔﻣ ﺮﻄﺑ ظﺎﻔﻟﻷا ﻢ ﺋا ﻲﺟرﺎﳋا ﱂﺎﻌﻟﺎﺑ ﺎﻬﺘﻗﻼﻋ ﺪﻳﺪﲢ و ،ﺔﻴﺠﻬﻨﻣ ﻖ . 1 ت ،نآﺮﻘﻟا ﺐﻳﺮﻏ ﰲ تادﺮﻔﳌا ،ﱐﺎﻬﻔﺻﻷا ﺐﻏاﺮﻟا : ط ،نﺎﻨﺒﻟ ،توﲑﺑ ،ﺔﻓﺮﻌﳌا راد ،ﱐﺎﺘﻴﻋ ﻞﻴﻠﺧ ﺪﻤﳏ 1 ، 1989 ص ، 177 . 2 ص ،تﺎﻔﻳﺮﻌﺘﻟا ،ﱐﺎﺟﺮﳉا ﻒﻳﺮﺸﻟا 109 . 3 ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ،ﻦﺷﻮﻟ ىﺪﳍا رﻮﻧ ) ﺎﻘﻴﺒﻄﺗ و ﺔﺳارد ( ،ﺔﻳرﺪﻨﻜﺳﻹا ،ﺚﻳﺪﳊا ﻲﻌﻣﺎﳉا ﺐﺘﻜﳌا ، طد ، 2006 ، ص 27 . 4 ط ،ةﺮﻫﺎﻘﻟا ،ﺐﺘﻜﻟا ﱂﺎﻋ ،ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ،ﺮﻤﻋ رﺎﺘﳐ ﺪﲪأ 6 ، 2006 ص ، 11 .
كاﱰـﺷا ﻦـﻣ ةدﺮـﻔﳌا ظﺎـﻔﻟﻷا ﲔـﺑ ﺔـﻴﻟﻻﺪﻟا تﺎـﻗﻼﻌﻟا و ،ﻪـﺗﺎﻫﺎﲡا و ﱄﻻﺪـﻟا رﻮﻄﺘﻟا ﺔﺳارﺪﺑ مﻮﻘﻳ و فداﺮـــﺗ و و دﺎـــﻀﺗ . ـــﻬﻳ و ﺘ ﻼﺘـــﺧا ﻰـــﻠﻋ ﺔـــﻳﻮﻐﻠﻟا ﺐﻴﻟﺎـــﺳﻷﺎﺑ ﻢ ﺎـــﻬﻋاﻮﻧأ ف ﺮﻣﻷﺎـــﻛ و مﺎﻬﻔﺘـــﺳﻻاو ﻲـــﻬﻨﻟا و ءاﺪـﻨﻟا . ﻚﻟﺬــﻛ ﻢﺘــﻬﻳ و ،ﺔﻴﺒﺒــﺳ و ﺔــﻴﻟﻮﻌﻔﻣو ﺔــﻴﻠﻋﺎﻓ ﻦــﻣ ﺔـﻠﻤﳉا ءاﺰــﺟأ ﲔــﺑ تﺎــﻗﻼﻌﻟا و ﺔـﻳﻮﻐﻠﻟا ﺐــﻴﻛاﱰﻟﺎﺑ ﺔــﻟﻻﺪﻟا ﺪـﻳﺪﲢ ﰲ ﻩﺮــﺛأ و قﺎﻴـﺴﻟا ﻪﺘــﺳارد ﻦـﻋ ﻼـﻀﻓ . ﺔــﻟﻻﺪﻟا ﻦـﻣ ﺺــﺧأ ﲎـﻌﳌا ﺢﻠﻄــﺼﻣ نﻮـﻜﻳ ﻚﻟﺬـﺑ و ﻪﻨﻣ ﺎﻋﺎﺴﺗا و ﺔﻴﻟﻮﴰ ﺮﺜﻛأ ﺪﻌﺗ ﱵﻟا 1 . ﻮﻠﻌﻟﺎــﺑ ﺔــﻟﻻﺪﻟا ﻢــﻠﻋ ﺔــﻗﻼﻋ ﺔــﺜﻳﺪﳊا ﺔــﻳﻮﻐﻠﻟا تﺎــﺳارﺪﻟا ﺖﻔــﺸﻛ ﺪــﻗ و يﻮــﻐﻠﻟا ثاﱰــﻟا ﰲ ىﺮــﺧﻷا م ﻲﻣﻼﺳﻹا ﰊﺮﻌﻟا 2 . ﺔـﻴﻟﻻﺪﻟا ﺚـﺣﺎﺒﳌا ﺖـﻠﲡ ﺪﻘﻓ ﺪـﻟ ـﻘﻃﺎﻨﻣ ﻦـﻣ بﺮـﻌﻟا ءﺎـﻤﻠﻌﻟا ى ﺔ و ءﺎـﻬﻘﻓو ﻦﻳﺮـﻜﻔﻣ دﺎﻘﻧ و ﲔﻳﻮﳓ و ﲔﻳﻮﻐﻟ و ﲔﻴﻟﻮﺻأ و و ،ﻢﻬﺘﻳﺎـﻨﻋ ﻊـﺿﻮﻣ ﺖـﻧﺎﻜﻓ ﲔـﻴﻏﻼﺑ و ﲔﻳﻮـﺤﻨﻟاو ﲔﻳﻮـﻐﻠﻟا ﺎﻤﻴـﺳﻻ ﺪﻟا اوﺬــﲣا ﻦﻳﺬــﻟا ﲔﻴﻟﻮــﺻﻷا و ﻷا ﻢــﻬﻔﻟ ﺔﻠﻴــﺳو ﺔــﻟﻻ و ظﺎــﻔﻟ ﺔــﻗﻼﻌﻟا ﻚــﻟذ ﰲ ﻦﻳﺪــﻤﺘﻌﻣ ؛ﺔــﻳﻮﻐﻠﻟا ﺐــﻴﻛاﱰﻟا ﻤﺋﺎﻘﻟا ﺔ لاﺪﻟا وأ ،ﻩﺎﻨﻌﻣ و ﻆﻔﻠﻟا ﲔﺑ لﻮﻟﺪﳌا و . و ﻴﻟﻮﺻﻷا ﲏﻋ ﺪﻗ ﻮ ﺰـﻋ ﷲا بﺎـﺘﻛ صﻮـﺼﻧ ﻢـﻬﻔﺑ ﻖـﻴﺛو لﺎـﺼﺗا ﻦـﻣ ﺎﳍ ﺎﳌ ﻚﻟذ و ،اﲑﺜﻛ ﺔﻟﻻﺪﻟﺎﺑ ن ﻞــﺟو و ﱘﺮـــﻜﻟا ﻪـــﻴﺒﻧ ﺔﻨـــﺳ ) ﻢﻠـــﺳ و ﻪـــﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠــﺻ ( ﺎﺤﻴﺤــﺻ ﺎـــﻤﻬﻓ ا مﺎـــﻜﺣﻷا طﺎﺒﻨﺘـــﺳا ضﺮـــﻐﻟ ﺔﻴﻋﺮـــﺸﻟ ﺎـــﻬﻨﻣ . ﲎـــﻌﳌا ﺔـــﺳارد و ،ﺔـــﻣﺎﻌﺑ ﺔـــﻳﻮﻐﻠﻟا تﺎـــﺳارﺪﻟﺎﺑ نﻮﻴﻟﻮـــﺻﻷا ﲏـــﻋ ﺔـــﻳﺎﻐﻟا ﻩﺬـــﻫ ﱃإ ﻞـــﺻﻮﺘﻟا ﻞـــﺟأ ﻦـــﻣو ،ةدﺮـــﻔﳌا ظﺎــــﻔﻟﻷا ىﻮﺘـــﺴﻣ ﻰـــﻠﻋ ﻞﺋﺎـــﺴﳌ اﻮـــﻗﺮﻄﺗ و ،ﺔـــﺻﺎﲞ و ﺐـــﻴﻛاﱰﻟا و ﺎــــﻬﻴﻟإ ﻖﺒـــﺴﻳ ﱂ ﱵـــﻟا تﺎﻗﺎﻴـــﺴﻟا ﻢﻫﲑﻏ 3 . ﻪﻴـﺳراد مﺰـﻠﻳ ﺎـﻣ و ﻪـﻘﻔﻟا لﻮـﺻأ ﻢﻠﻋ ﻪﺘﻣﺪﻘﻣ ﰲ ﺮﻛﺬﻳ نوﺪﻠﺧ ﻦﺑا اﺬﻬﻓ لﻮـﻘﻴﻓ " : ﰲ ﺮـﻈﻨﻟا ﲔـﻌﺘﻳ ﻚــﻟذ و ،ظﺎــﻔﻟﻷا ﺔــﻟﻻد أ ﻒــﻗﻮﺘﻳ قﻼــﻃﻹا ﻰــﻠﻋ مﻼــﻜﻟا ﺐــﻴﻛاﺮﺗ ﻦــﻣ قﻼــﻃﻹا ﻰــﻠﻋ ﱐﺎــﻌﳌا ةدﺎﻔﺘــﺳا ن ﻰـــﻠﻋ ﻣ ﺔﻴﻧﺎـــﺴﻠﻟا ﲔﻧاﻮـــﻘﻟا و ﺔـــﺒﻛﺮﻣ و ةدﺮـــﻔﻣ ﺔﻴﻌـــﺿﻮﻟا تﻻﻻﺪـــﻟا ﺔـــﻓﺮﻌ ... ىﺮـــﺧأ تادﺎﻔﺘـــﺳا كﺎـــﻨﻫ نإ ﰒ 1 ﺮﺗ ،ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ،ﺰﻨﻳﻻ نﻮﺟ ﺮﻈﻨﻳ : ﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﻌﺒﻄﻣ ،ناﺮﺧآ و ﺔﻄﺷﺎﳌا ﻢﻴﻠﳊا ﺪﺒﻋ ﺪﻴﳎ ﺒ د ،داﺪﻐﺑ ،ةﺮﺼ . ،ط 1980 ، ص 9 . ﺮﺗ، ﺔﻟﻼﻟا ﻢﻠﻋ،رﺎﳌﺎﺑو : ا ﺔﻌﻣﺎﳉا،بدﻵا ﺔﻴﻠﻛ،ﺔﻄﺷﺎﳌا ﻢﻴﻠﳊا ﺪﺒﻋ ﺪﻴﳎ د، داﺪﻐﺑ،ﺔﻳﺮﺼﻨﺘﺴﳌ . ، ط 1985 ص، 3 . 2 ﻒﻳﺎﻧ ﺮﺧ د ،ﺖﻳﻮﻜﻟا ،ﺔﻓﺮﻌﳌا ﱂﺎﻋ ،ةﺮﺻﺎﻌﳌا ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻰﻠﻋ ءاﻮﺿأ ،ﺎﻣ . ،ط 1978 ص ، 95 . 3 راد ،ﻪﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ءﺎﻤﻠﻋ ﺪﻨﻋ يﻮﻐﻠﻟا رﻮﺼﺘﻟا ،رﺎﻔﻐﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﲪأ ﺪﻴﺴﻟا ﺮﻈﻨﻳ د،ﺔﻳرﺪﻨﻜﺳﻹا ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا ﺔﻓﺮﻌﳌا . ،ط 1996 ص ، 04 ..
ﻲــﻔﻜﻳ ﻻ و ﻪــﻘﻔﻟا ﻮــﻫ و مﻼــﻜﻟا ﺐــﻴﻛاﺮﺗ ﻦــﻣ ﺔــﺻﺎﺧ ﻓ ــﻟا ﺔــﻓﺮﻌﻣ ﻪــﻴ ﺪ ﻻ ﻞــﺑ ،قﻼــﻃﻹا ﻰــﻠﻋ ﺔﻴﻌــﺿﻮﻟا تﻻ ﺘﺗ ىﺮــﺧأ رﻮــﻣأ ﺔــﻓﺮﻌﻣ ﻦــﻣ ﺪــﺑﻻ و ﺔــﺻﺎﳋا تﻻﻻﺪــﻟا ﻚــﻠﺗ ﺎــﻬﻴﻠﻋ ﻒــﻗﻮ ﺎــ ﺗ مﺎــﻜﺣﻷا دﺎﻔﺘــﺴ ... ﺖــﻧﺎﻜﻓ ﻜﻟ ﻦﻔﻟا اﺬﻫ ﺪﻋاﻮﻗ ﻦﻣ ﺎﻬﻠﻛ ﻮ ﺔـﻳﻮﻐﻟ ﺖـﻧﺎﻛ ﺔـﻟﻻﺪﻟا ﺚـﺣﺎﺒﻣ ﻦـﻣ ﺎ " 1 . ﻢـﻠﻋ ﺔـﻗﻼﻋ ﺢـﺿﻮﻳ نوﺪـﻠﺧ ﻦﺑﺎـﻓ ّ ﲔـﺑ ﺚـﻴﺣ ﺔـﻴﻟﻻﺪﻟا ﺚـﺣﺎﺒﳌﺎﺑ و ﺔـﻟﻻﺪﻟﺎﺑ ﻪـﻘﻔﻟا لﻮـﺻأ ﺪـﻣ ﰲ ﺔﻴﻧﺎـﺴﻠﻟا ﲔﻧاﻮـﻘﻟا ﻦـﻣ ﱄﻮـﺻﻷا ةدﺎﻔﺘـﺳا ى مﺎﻜﺣﻷا طﺎﺒﻨﺘﺳا ﺔﻴﻠﻤﻋ . نوﺮـــﺴﻔﳌا ﺎـــﻣأ و ،ةﲑـــﺒﻛ ﺔـــﻳﺎﻨﻋ ﲎـــﻌﳌا اﻮـــﻟوأ ﺪـــﻘﻓ يﲑـــﺴﻔﺘﻟا ﻢـــﻬﻠﻤﻋ نأ ذإ ،ﺎﺑﺮﻐﺘـــﺴﻣ ﻚـــﻟذ ﻦـــﻜﻳ ﱂ ﺔﻳﺎﻨﻌﻟا ﻩﺬﻫ مﺰﻠﺘﺴﻳ . ﺐـﻴﻛاﱰﻟاو ظﺎـﻔﻟﻷا ﱐﺎـﻌﻣ نﺎـﻴﺑ سﺎـﺳأ ﻰـﻠﻋ مﻮـﻘﻳ يﲑـﺴﻔﺘﻟا ﻞـﻤﻌﻟا رﻮﳏ نﺎﻛ ﺪﻘﻟ و ﻌﳌ ﺎـــﻬﻠﻴﻠﲢ و ﺔـــﻴﻨﻳد ﺾﺋاﺮــــﻓ و ﺔﻴﻋﺮـــﺷ مﺎـــﻜﺣأ ﻦــــﻣ ﺎـــ ﻞـــﺼﺘﻳ ﺎــــﻣ ﺔـــﻓﺮ 2 . لﻼــــﺧ ﻦـــﻣ ﻻإ ﻚــــﻟذ ﻢﺘـــﻳ ﻻ و ﲔــﻴﺒﺗ ﻰــﻠﻋ ﻪــﺘﻧﺎﻋإ ﰲ ﺮــﺴﻔﻤﻠﻟ ﲔــﻌﻣ ﲑــﺧ و ،ﻪــﻴﻟإ ﻞــﺻﻮﺗ و نﺎــﻴﺒﻟا ﻚــﻟذ ﱃإ ﱄﺪــﺗ ﻞﺋﺎــﺳﻮﺑ ﺔﻧﺎﻌﺘــﺳﻻا ﺎﻣ ﻞﻳوﺄﺗ و ،ﺔﻴﻧآﺮﻘﻟا صﻮﺼﻨﻟا ﻦﻣ ﺾﻣﺎﻐﻟا ُأ ِﻜﺷ ﺪـﻋاﻮﻗو ﺎﻫراﺮﺳﺄﺑ ﺔﻃﺎﺣﻹا و ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻮﻫ ﺎﻬﻨﻣ ﻞ ﺎﻫ ﺎﳍﻮـــﺻأ و . ﰲ ﻞﺋﺎـــﺳو ،ﻮـــﳓ و ،فﺮـــﺻ و ،تﻮـــﺻ ﻦـــﻣ ﺔـــﻴﻟﻻﺪﻟا و ﺔـــﻴﺑﺮﻌﻟا مﻮـــﻠﻌﻟا نوﺮـــﺴﻔﳌا ﺪـــﻤﺘﻋا اﺬـــﻟ ﻟا ﻦﻣ ةﺎﻐﺘﺒﳌا ﱐﺎﻌﳌا ﱃإ لﻮﺻﻮﻟا و ﻢﻴﻜﳊا ﺺﻨ ﺔﻟﻻﺪﻟا طﺎﺒﻨﺘﺳا . ج . ﺔﻟﻻﺪﻟا عاﻮﻧأ ﲎﻌﳌا طﺎﺒﻨﺘﺳاو ﱄﻻﺪﻟا ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﰲ ﺔﻳﻮﻐﻠﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﺔﻴﳘأ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ءﺎﻤﻠﻋ كردأ . ﻟا اﻮﻤﺴﻘﻓ ﺔﻟﻻﺪ ﻮﺤﻨﻟا ﰒ فﺮﺼﻟا ﱃإ تﻮﺼﻟا ﻦﻣ ءاﺪﺘﺑا يﻮﻐﻠﻟا سرﺪﻟا تﺎﻳﻮﺘﺴﻣ ﺐﺴﲝ . ﻦﻣ مﺪﺨﺘﺴﻳ ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋو ﻟاو ﺔﻴﻓﺮﺼﻟاو ﺔﻴﺗﻮﺼﻟا ﺺﺋﺎﺼﳋا ﺔﻳﻮﺤﻨ ﺔﻴﻟﻻﺪﻟا ﺺﺋﺎﺼﳋا ﻦﻋ ﻒﺸﻜﻠﻟ ﱄﻻﺪﻟا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ ءﺎﻨﺛأ بﺎﻄﺨﻠﻟ ﺔﻤﻠﻜﻠﻟ ﺐﻴﻛﱰﻟا وأ ، 3 . ﰲ ﺮﺼﻨﻋ ﺮﻐﺻأ ﻦﻣ ءاﺪﺘﺑا ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻴﺴﻘﺗ ﻦﻜﳝ اﺬﻫ ﻦﻣو ﱃإ تﻮﺼﻟا ﻮﻫو ﺔﻤﻠﻜﻟا ﺔﻟﻻد ،ﺔﻴﻓﺮﺻ ﺔﻟﻻد ،ﺔﻴﺗﻮﺻ ﺔﻟﻻد ﺔﻳﻮﳓ ﺔﻴﻗﺎﻴﺳ ﺔﻟﻻدو ﺔﻴﻤﺠﻌﻣ ﺔﻟﻻد ، . 1 ا ﺪﺒﻋ نوﺪﻠﺧ ﻦﺑا ط ،نﺎﻨﺒﻟ ،توﲑﺑ ،ﺔﻴﻤﻠﻌﻟا ﺐﺘﻜﻟا راد ،ﺔﻣﺪﻘﳌا ،نﺎﲪﺮﻟ 4 ، 1978 ص ، 454 . 2 د ،توﲑﺑ ،ﺮﻜﻔﻟا راد ،نآﺮﻘﻟا مﻮﻠﻋ ﰲ نﺎﻓﺮﻌﻟا ﻞﻫﺎﻨﻣ ،ﱐﺎﻗرﺰﻟا ﻢﻴﻈﻌﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﻤﳏ . د ،ط . ج ،ت 02 ص ، 14 - 15 . 3 ،ﺔﻳﺮﺼﳌا ﺔﻀﻬﻨﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ،ﺔﻴﻘﻴﺒﻄﺗو ﺔﻳﺮﻈﻧ ﺔﺳارد ﺔﻟﻻﺪﻟا ﻢﻠﻋ ،رﺪﻴﺣ ضﻮﻋ ﺪﻳﺮﻓ ﺮﻈﻨﻳ ط ،ﺮﺼﻣ 2 ، 1999 ص ، 15 ﺎﻫﺪﻌﺑ ﺎﻣو .
5 . ﻞﻳوﺄﺘﻟا : يﻮﻐﻠﻟا قﻮﻄﻨﳌا ﲔﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا نإ ﺺﻨﻠﻟ ةءاﺮﻘﻟا ﻦﻣ أﺪﺒﻳ ﻻ ﻪﻤﻬﻓو ،ﻲﻌﻴﺒﻃ ﺮﻣأ ﻩﺪﻴﻔﻳ يﺬﻟا ﲎﻌﳌا ﲔﺑو ﻨﻟا ﺐﺣﺎﺻو ئرﺎﻘﻟا ﲔﺑ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ نإ ﻞﺑ ،ﺔﻄﻴﺴﺒﻟاو ﺔﻴﻟوﻷا ﻲﺳﺎﺳأ روﺪﺑ ﺺﻨﻟا ﺎﻬﻴﻓ مﻮﻘﻳ ﱵﻟاو ،ﺺ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﺎﻬﻨﻣ قﺮﻄﺑ ﻚﻟذو ﺺﻨﻟا ﺔﻳﺪﺼﻘﻣ ﻢﻬﻓو ﲎﻌﳌا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻠﻟ ﻻﺎﳎ ئرﺎﻘﻠﻟ ﺢﺘﻔﺗ . صﻮﺼﻨﻟا ﲔﺑ ﻖﻴﻓﻮﺘﻟا ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﺔﻤﻬﻤﻓ ، ﻨﻴﺑ ﻦﻣو ﺎﻬ ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا ﺪﳒ . ﻩﺎّﻘﻠﺗ نأ ﺬﻨﻤﻓ ﻮﻫو نﺎﺴﻧﻹا ﻣﺎﳌإ ﺪﻌﺑ ، ﺺﻨﻟا ﻖﻤﻋ ﰲ ﺔﻴﻔﳋا تاءﺎﳛﻹاو تاءﺎﳝﻹا ﺲﻤﺘﻠﻳ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﻬﻤﻬﻔﺘﻳ ﱵﻟا ﺔﻳﺮﻫﺎﻈﻟا تﻻﻻﺪﻟﺎﺑ ﻪ تادﺮﻔﻣ َـﺗ ﱵﻟا ﺎﻬﺒﻴﻛاﺮﺗو ﺔﻐﻠﻟا ﺎ َلﱠﺰَـﻨ . ﻞﻳوﺄﺘﻟﺎﻓ " مﻮﻬﻔﻣ ﰲ روﺪﺗ ﻲﻘﻠﺘﳌا نﺎﺴﻧﻹا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺔﻴﻠﻘﻋ ﺔﻛﺮﺣ ﻮﻫ ﻪﻗﻮﻄﻨﻣ ءارو ﻲﻔﺨﺘﳌا ﺺﻨﻟا بﻮﻠﺳأ " 1 جﺎ َﻴِﺘ ْ ﺣا نﺄﻛ ،ﻦﻃﺎﺒﻟا ﱃإ ﺮﻫﺎﻈﻟا زوﺎﲡ ﻮﻫ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﱃإ ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا ﻦﻣ جوﺮﳋاو ﺔﻳزﺎ ا ﺔﻟﻻﺪﻟا ﱃإ ﺔﻴﻘﻴﻘﳊا ﺔﻟﻻﺪﻟا . ﻊﻤﳚ ﻪﻠﻌﳚ ﺎﻋﺎﺴﺗا ﻩﺎﻨﻌﻣ ﻊﺴﺘﻳ ﻪﻧﻮﻛ ﰲ ﻦﻤﻜﻳ ﻩزﺎﺠﻋإ نإ ﻞﺑ ، عﺎﺴﺗﻻا ﻪﺗﺰﻴﻣ ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟاو ﺺﻨﻟا اﺬﻫ ﰲ ﺪﳒ ﻦﺤﻨﻓ ، تﺎﺿرﺎﻌﺘﳌا ﻞﺒﻘﻳو ، تﺎﻔﻠﺘﺨﳌا : ﻢﻜﶈاو ،ﻦﻃﺎﺒﻟاو ﺮﻫﺎﻈﻟاو ،خﻮﺴﻨﳌاو ﺦﺳﺎﻨﻟا او ،يزﺎ او ﻲﻘﻴﻘﳊاو ،ﻪﺑﺎﺸﺘﳌاو ،ﻲﻌﻗاو بﺎﻄﺧ ﻰﻠﻋ ﻪﻴﻓ ﻒﻘﺗ ﻚﻟﺬﻛ ،صﺎﳋاو مﺎﻌﻟاو ،ﻞﺼﻔﳌاو ﻞﻤ ... ،رﺎﻴﺘﺧﻻاو ﱪﳉاو ﻲﻬﻨﻟاو ﺮﻣﻷاو ،ﻞﻘﻨﻟاو ﻞﻘﻌﻟاو ... ﺖﺴﻴﻟ ﻪﻧﻷ ﺾﻗﺎﻨﺗ وأ ضرﺎﻌﺗ ﺔﻟﺄﺴﻣ ﺔﻟﺄﺴﳌا ﺖﺴﻴﻟو ﺮﻈﻨﻳ ﻩﺮﻈﻧ ﻊﺳو يﺬﻟا ﺎﻣأ ،ﺐﻧﺎﳉا ةﺪﻴﺣو ، ﺔﻳدﺎﺣأ ةﺮﻈﻨﺑ ﻪﻴﻟإ ﺮﻈﻨﻳ ﻦﻣ ﺪﻨﻋ ﻻإ تادﺎﻀﺘﲟ تﺎﻴﺋﺎﻨﺜﻟا ﻩﺬﻫ ﻪﻴﻟإ فﻼﺘﺧﻻا ﻚﻟذ ﰲ نﺈﻓ ﻩدﺎﻌﺑأو ﻪﻫﻮﺟو ةﺮﺜﻛو ، ﻪﺗﺎﻣﺎﻘﻣو ﻪﺗﺎﻗﺎﻴﺳ فﻼﺘﺧا ﺚﻴﺣ ﻦﻣ ﻒﻠﺘﳐ رﺎﻈﻨﻣ ﻦﻣ ﻪﳌاﻮﻋو ﻪﺒﺗاﺮﻣو دﻮﺟﻮﻟا ﺮﺻﺎﻨﻋ ﻒﻠﺘﳐ ﻰﻠﻋ ﺢﺘﻔﺘﺗ ﺔﻳﺪﻴﺣﻮﺗو ﺔﻌﺳاو ﺔﻳؤر ، دﺪﻌﺘﻟاو 2 . ﺎﺑ داﺮﳌﺎﻓ ، نآﺮﻘﻟا صﻮﺼﻧ ﺮﺑﺪﺗو ﻪﻘﻔﺘﻟﺎﺑ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﻂﺒﺗرا ﺪﻘﻟو ﻟ ﻪﻌﺿو ﻦﻋ ﻆﻔﻠﻟا ﺮﻫﺎﻇ ﻞﻘﻧ ﻞﻳوﺄﺘ ﻷا ﻆﻔﻠﻟا ﺮﻫﺎﻇ كﺮﺗ ﺎﻣ ﻩﻻﻮﻟ ﻞﻴﻟد ﱃإ جﺎﺘﳛ ﺎﻣ ﱃإ ﻲﻠﺻ . و " ﺺﻨﻟا ﻞﺧاد ﻊﻘﺗ ﻻ ةءاﺮﻘﻟا تﺎﻬﺟﻮﻣ نإ ﲎﻌﳌا ﻰﻠﻋ عاﺮﺼﻠﻟ ﺔﺣﺎﺳ دﺮﳎ نآﺮﻘﻟا ﺎﻬﻌﻣ نﻮﻜﻳ ﺔﻴﻔﻴﻜﺑو ﻪﺟرﺎﺧ ﻞﺑ سﺪﻘﳌا " 3 . 1 -د ،ﺎﻴﺒﻴﻟ ، يﲑﻫﺎﻤﳉا ﺮﻜﻔﻟا ﺔﻴﳝ-دﺎﻛأ ،ﱘﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا ﰲ يﺪﻴﻘﻌﻟا ﻞﻳوﺄﺘﻟاو تاءاﺮﻘﻟا ﺮﺛأ ،ﻲﻠﻋ ﲑﺸﺒﻟا ﻦﺴﺣ . ،ط 2011 ص ، 67 . 2 -بﺮﺣ ﻰﻠﻋ ﺮﻈﻨﻳ : ط ،بﺮﻐﳌا، ﰊﺮﻌﻟا ﰲﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮﳌا،ﺔﻘﻴﻘﳊا ﺪﻘﻧ 1،1993 ص، 19 -20 . 3 -ﻟﻻﺪﻟا ﰲ ﺢﻴﺗﺎﻔﻣ ،ﺪﻴﻌﺳ داﺮﻛ ﻦﺑ ﻊﻗﻮﻣ ﻦﻣ ﻞﻳوﺄﺘﻟاو ﺔ
نأ ﻲﻐﺒﻨﻳو بﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﺑ لﺰﻧ ﷲا بﺎﺘﻜﻓ ،ﻞﻘﻌﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳا ﺐﻧﺎﺟ ﱃإ ﻪﺘﻐﻠﺑو ﺺﻨﻟﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﺗ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﺔﻴﻀﻘﻓ ﻔﻳ ﲝ ﻢﻬ ﻟﺎﻓ ،ﺮﻜﻔﻠﻟ ءﺎﻋو ﻲﻫ ﺔﻐﻠﻟاو ، ﻢﻬﺴ قوﺮﻔﻟا كاردإو ، ﺰﻴﻴﻤﺘﻟا ﰲ ﲑﺒﻜﻟا ﻩﺮﺛأ ﻪﻟ ﻒﻗﻮﻣ ﻮﻫ ﻞﻘﻌ ﻢﳍو ،ﺎ ﺐﺘﻛ ﱵﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑو ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ةﺎﻴﲝ اﻮﺳﺮﲤ ﻦﳌ ﻻإ حﺎَﺘُـﺗ ﻻ ، ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻦﻣ ﻞﺋﺎﺳو ﱃإ ﻞﻳوﺄﺘﻟا حﺎﻀﻳإو ﺎﻫدﻮﺟﻮﻟ يﻮﻗ كاردإ 1 . ﻓ ﰲ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﺮﺛأ ﱃإ ﺔﻐﻠﻟا ءﺎﻤﻠﻋ ﻪّﺒﻧ ﺪﻗو ﻪﺗﺎﻗﺎﻃو ﺺﻨﻟا ﺔﺳارد ةروﺮﺿ ﱃإ اﻮﻬﺒﻧ ﺎﻤﻛ ،ﺺﻨﻟا ﻢﻬ ءادﻷا ﰲ ﻪﺒﻴﻟﺎﺳأو ﻪﺼﺋﺎﺼﺧو . ﻓ ﻩﺪﺣو ﺪﻘﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﻳ ﻻ ﻞﻳوﺄﺘﻟﺎ ﰲ ﻪﺋادأ ﻚﻟذ ﱃإ فﺎﻀﻳ ﺎﳕإو ،ﲎﻌﻤﻠﻟ اﺬﻛو ، نوﺆﺷ ﻦﻣ ةﺎﻴﳊا ﰲ ﺪﳚ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺻﻮﺼﻧ ﻦﻣ ﻖﺒﻄﻨﻳ نأ ﻦﻜﳝ ﺎﻣو ، ﺎﻬﻠﻫأ فوﺮﻇو ﺔﻌﻳﺮﺸﻟا ةﺎﻴﺣ ﻳ ﺎﲟ ﲑﺒﻌﺘﻟا ةﺎﻋاﺮﻣ ﺔﻴﻠﺻأ ﺔﺸﻳﺎﻌﻣ ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا ةﺎﻴﳊا ﺶﻳﺎﻌﺗ ﺖﻧﺎﻛ صﻮﺼﻨﻟا نأ ﻚﻟذ ظﺎﻔﻟﻷا ﻦﻣ ﻪﻟﻮﻟﺪﻣ ﲑﻐﺘ " ، ﻪﻨﻣ ﺮﻫﺎﻈﻟا ﻪﻟﻮﻟﺪﻣ ﲑﻏ ﻰﻠﻋ ﻆﻔﻠﻟا ﻞﲪ ﻮﻫ ﻞﻳوﺄﺘﻟا نأ يأ . ﻆﻔﻠﻟا ﻦﻋ ﺔﺟرﺎﳋا ﱐﺎﻌﳌا ﻦﻣ ﲎﻌﳌ ﺢﻴﺟﺮﺗ ﻮﻫو ﺎﻫاﺪﺣﻹ ﻊﻄﻗ نود . ﻲﻬﻘﻔﻟا ﻲﻣﻼﺳﻹا رﻮﺼﺘﻟا ﰲ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﻂﺒﺗﺮﻳو " إو دﺎﻬﺘﺟﻻاو يأﺮﻟﺎﺑ ﺎﻣأ ﻞﻘﻌﻟا لﺎﻤﻋ م ﻪﻧإ ، ﱐﺎﻌﳌا دﺪﻌﺗ ﻻﻮﻟ ْﺪ َ ﻣ ضﺮﻔﺗ ﱵﻟا تﺎﻗﺎﻴﺴﻟا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﱪﻋ ﺺﻨﻟا ﻰﻠﻋ لﺎﻐﺘﺷﻼﻟ ثورﻮﳌا زوﺎﺠﺘﻳ ﻪﻧﻷ ﺞﺘﻨﻣو ﻂﺸﻧ ﻞﻌﻓ ﺮﺧآ نود " 2 . ﺎﻴﺋﺰﺟ ﺎﻣﻮﻬﻔﻣ ﻪﺗﺎﻴﻃ ﰲ ﻞﻤﳛ ﻮﻬﻓ ، ﻦﻫﺬﻟا اﺬﻛو ﻞﻘﻌﻟا لﺎﻤﻋﺈﺑ دﺎﻬﺘﺟﻻا مﻮﻬﻔﻣ ﻂﺒﺗرا ﺪﻘﻓ ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﲎﻌﻣ ﻦﻣ " : عﻮﻧ دﺎﻬﺘﺟﻻﺎﻓ تﺎﻌﻤﺘ ا ﰲ ةﺎﻴﳊا ﺪﻘﻌﺗو ﻊﻗاﻮﻟا رﻮﻄﺗ ﻩﺎﻀﺘﻗا يﺬﻟا ﻞﻳوﺄﺘﻟا ﻦﻣ رﻮﺼﻌﻟا ّ ﺮﻣ ﻊﻣ ﺔﻴﻣﻼﺳﻹا " 3 . 1 -ص ،لﻮﺻﻷا ءﺎﻤﻠﻋ ﺪﻨﻋ يﻮﻐﻠﻟا رﻮﺼﺘﻟا ،رﺎﻔﻐﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﲪأ ﺪﻴﺴﻟا ﺮﻈﻨﻳ 117 -118 . 2 -د ،بﺮﻐﳌا ،قﺮﺸﻟا ﺎﻴﻘﻳﺮﻓأ ،ﻞﻳوﺄﺘﻟاو ﺪﺴﳉاو ﺺﻨﻟا ، ﺪﻳﺮﻓ ﻲﻫاﺰﻟا . ،ط 2003 ص ، 80 . 3 -اﺮﻘﻟا ﺔﻴﻟﺎﻌﻓ ،ﺪﲪأ ﻦﺑ ﺪﻤﳏ نﻼﻬﺟ ط ،ﺔﻳرﻮﺳ ،ﺮﺸﻨﻟاو تﺎﺳارﺪﻠﻟ تﺎﺤﻔﺻ راد ،ﱐآﺮﻘﻟا ﺺﻨﻟا ﰲ ﲎﻌﳌا ﺪﻳﺪﲢ ﺔﻴﻟﺎﻜﺷإو ةء 1 ، 2008 ص ، 258 .
