TIGDUDA TAZZAYRIT TAMGDAYT TA兇ERFANT A兇LIF N ULMUD UNNIG D UNADI USNAN
TASDAWIT AKLI MU END U L AO N TUBIRET AGEZDU N TUTLAYT D YIDLES AMAZI AGEZDU N TUTLAYT D YIDLES N TMAZI T
AKATAY N TAGGARA N TARAYT L.M.D
DEG TUTLAYT D YIDLES N TMAZI T
A
A
S
S
E
E
N
N
T
T
E
E
L
L
Tamedyazt n taddeyyanit
Adekker deg taddart n Yibahllal
(tasle
召t n wammud).
S ur:
LA RIBI SAMIR
BEL IDI YASMINA S lmendad:
mass: BELLAL Noureddine
ABUDDU
D tezwart , ad nini tanmirt tamuqqrant i kra n win i
-ye awnen
Aselmad i yellan yid-
nne Mass BELLAL Nurddin .
Ad hddu ixxeddim-a I twacult-iw s umata, Baba,
Yemma d wtmaten-iw. HAMID akked d tme
ut-is, melba ma
ttu tafat n uxxam NESRIN, BA RAB, A MIDUC akked d
weltma JILA. mebla ma ttu imdukkal-iw Yuba, Mussa,
Salim….. Lad a L emri wa id, akked emmi Qasi.
Tanmirt tameqqrant i tarfiqt-iw YASMINA d
wekked ggi axeddim-a akked d twacult-is.
SAMIR
ABUDDU
Le tab ,n uxeddim i ggi ad-tehdu I yimawlan-iw zizen
fell-i
Yessetma Fa ila d urgaz-is, Nadia akked d urgaz-is
,atmaten-
iw layen sa id d samir, arfiq-iw deg tezrawt-a
samir d at wexxam-nsen yal yiwen s yisem-is.
Ad tehdu di I tmeddukal-iw fouzia,roza ,Xalida……
Ad-as in
i tanmirt tameqqrant i mass Bellal Nourddine d
WA ID L emri id a d-yefkan afus n lem awna.
A awas
T
1. Afran n
2. Iswi n tezraw
3. Tamukrist
4. Turdiwin
1/A
勲ric n tesnarrayt
Tazwart
1.1. Tarrayt n ugemmar
1.2.Assissen n wadeg
1.2.1.Tamna
n Yibahllal
1.2.2.Awal
B
em
1.3.Assisen n yemsul a
1.4.Assisen n wamud
..14
Tazwart
2.1.Tamedyazt taqbaylit
2.2.Tamedyazt taddeyanit
2.3.Le naf n tmedyazt taddeyanit
2.3.1.Tamedyazt t ufit
2.3.2.lemda addeyani
2.3.3.Tiqesi in n ddin ..
19
2.3.4.adekker
2.4.ase ru ..
..
2.4.1.Tabadut n use ru
2.4.2.Adeg d wakud
2.4.3.Amsiwel d umseflid
.
2.5.Akkat n ufyir
2.5.1.akkat a erfi
2.5.2.akkat asemlal ..
2.6.Tame rut
.
2
T
.
Tazwart
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくヲヶ
3.1.Asedru
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐ.ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐヲヶ
3.1.1.Adeg d wakud
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐ..ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐヲヶ
3.1.2.amsiwel d umseflid
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐ..ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくヲΑ
3.2. Lebnni n usefru
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐヲΑ
3.2.1. Akkat n ufyir
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくくヲΒ
3.2.1.1.Akkat a
沓erfiぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐヲΒ
3.2.1.2.Akkat asemlal
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくヲΓ
3.3.Tama
塞rutぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくくンヰ
3.3.1.Tal
塞a tamenzutぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐンヰ
3.3.2.Tal
塞a tis snatぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐンヱ
3.4.Tutlayt
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐンヲ
3.4.1.Awalen ire
携alen...32
3.4.2.awalen n ta
坐rabt...33
Taggrayt
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくくンヴ
Taggrayt
ぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくくくくく...36
Amawal
ぐくくぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐぐくン8
Tijen
携a空
Amud ...44
8 Tazwart
Tasekla timawit te ef amkan d ameqqran deg tmetti taqbaylit, amdan seg zik s wawal i d -yemmal ayen yeb a me sub ulac tira. Tasekla timawit teb a ef sin n wanawen igejdanen : tasrit i deg tella tmacahut, tumgist, tullist. Tamedyazt i deg yella usefru, izli...
Ma nerra lwelha-nne er wanaw-a n tmedyazt ad tt-naf muca et te fen amkan meqqren deg tmetti taqbaylit, yes i d yemmal umdan i ulfan-is d wayen i t-ice ben deg tudert-is n yal ass, deg yal tagnit. Anaw-a yes a le naf yemxalafen akken yemxallaf yeswi-ines. Ad naf, tamedyazt n tyemmat, tamedyazt n lweqt uxxeddim tin n lfuru , azenzi n l enni, tamedyazt n um e bar, tadeyyanit d tin n tegrawliwin.
Ma nefren enf-a n tmedyazt taddeyyanit i yes an azal ameqqran deg tudert n umdan aqbayli ad t-id-naf ye a tim emrin deg yal tamna t, yes iqerreb er win it-id-ixelqen. Y.Nacib, ibeggen-d azal n tem emrin deg tmetti taqbaylit yebder-d tid yufraren “tim emmart n Sidi abed a man deg At Sma il, sidi li U-Ye ya deg at Kufi, sidi Men ur di Fri a, CCix Mu end di Taqqa”(1). Tamedyazt taddeyyanit ula d nettat teb a d le naf: ta ufit, lmed addeyyani, tiqsi in n ddin. Adekkar i d enf agejdan, ttawin-tt-id tlawin akken it-id-ttawin yergazen yezmer ad yelli d agraw yezmer yiwen umdan iman-is. M,DJELLAOUI deg udlis-is “tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit” yenna-d « Adekkar d awal i d yekkan seg tutlayt n ta rabt addikr deg unamek-ines d asiwel s yisem n uxellaq ilmend n usmekti d cfawt ef yinna-ines imi me deg rebbi ur yecmit,lqe ra-ines d tameqqrant ccafu a d e ma-ines yettazen itt-i d mebla tilas ef lmumnin i d-yettabdaren isem-is i d-yesmektayen wiya nin ef ubrid-is.” izen n udekkar di llsas-ines d asmekti n le bad ef tidet n liman ye fan ».2
Tamedyazt udekker am nettat am le naf- nni en n tmedyazt yes a tignatin ideg d-yettili, ama d adeg-is, deg uxxam ne deg berra, akud-is, s ba ne deg yi , amsiwel d umseflid.
1 Y,NACIB.,poésies mystiqueskabyles,Alger,éd Andalouses,p.36.
9 Afran n usentel
Ayen i da -ye an anextir asentel n udekkar deg taddart n ibahlal ,d tuksa n enf – agi seg tatut imi tasekla taqbaylit tamensayt ur te i ara tira ,nekkni ass-a ne ra ad nawi isefra n udekkar i yellan deg temna t n ibahlal wa ad ten- naru e waya i d-qqaren ,Ilaq-a ,Ilaq-ad nessemne ,Ilaq-ayen umi nezmer deg id –yeqqimen seg yidles –nne skud ur iru ula d netta.Dayen i d-a ye an ad d –negmer isefra am wekken neb a ad f en ula ar tudrin
nni en .
Iswi n tezrawt
Deg tezrawt-a neb a ad d-n er ma mazal enf-a n tsekla deg tmetti taqbaylit ? Deg-s da en nra ad d-nsekfel, yerna ad n- se biber wa ad d negzu tignatin n temna n tewsit-a deg tizi n wass-a .Timental n iswi n tmedyazt-a d tuksa-ines deg tatut ,d asiwe n yizen i tes a tmedyazt,s waya ad nessiwe er tira i yellan d tarrayt n u raz n timawit akken ad tt- id-afent tsutiwin i d-iteddun .
Tazrawt-nne ad a -tessiwe akken ad d-neg tasle t n yisefra n tmedyazt n udekkar wa d-n er azal-is deg tmetti n wass-a.
Tamukrist
Zik adekkar yes a azal d ameqqran deg tmetti taqbaylit,yes-s yettqerrib umdan er uxellaq , ef waya neb a ad nebnu tazrawt-nne ef ugur-a amek yettili use ru n wanaw-a n tseklwanaw-a (wanaw-adekker deg twanaw-addwanaw-art n Yibwanaw-ahllwanaw-al deg tizi n wwanaw-ass-wanaw-a?
Turdiwin
Deg tezrawrt-a nebna ef turdiwin-a, imi taddart n Yibhalal d tin ye fen deg wansayen-is ihi adekker d yiwen wanaw id-yeqqimen ara ass-a ur-sen.
as akken yeqqim-d wansay n udekker er Yibahlal, maca ass-a ttawin-t-id s udem nni en.
10
Deg tezrawt-a ad d-neb u leqdic nne ef kra n yi ercen; a ric amenzu d tasnarrayt,wis sin n tezri , anagaru d a ric n tesle .
A巾ric n tesnarrayt
Deg-s ad nawi awal ef taddart n yibehlal anda i d-tezga,taqsi t n jeddi Bahlul a em ,tarrayt n ugmar ,awal ef yisiwal ,dayen ar d nawi mi ara neffe er wannar.
A巾ric n te鶏ri
Ad d-nawi awal ef tmedyazt taqbaylit, taddeyyanit,le naf n tmedyazt taddeyyanit, laba da adekkar imi fell-as i tebna tezrwat ,tabadut n use ru d yi ercen-is, tabadut n wakat akked d tma rut.
A巾ric n tesle矯t
Deg u ric-a ad nawi awal ef use ru n enf n tmedyazt tadeyanit “adekker”, deg-s ara nexdem tasle t n tal a i wammud n yisefra i d- negmar deg taddart n Yibahlal, a d n ar tutlayt,lebni n usefru akked d tma rut n yisefra-a.
A
槃ric n tesnarrayt
12
Tazwert
Imi leqdic ara ad d-nawi ad telli tessastant deg unnar isefk fell-a ad d-nawi awal ef tesnaryt i ne fer ef waya id-nga deg u ric-a iferdisen n tsenrayt ida ye en ad neg anadin-nne .
1.1Tarrayt n ugemmar
Deg tezrawt nexdem ef udekkar deg temna t n yibahlal ne ra kra yidlisen i d-yewwin ef udekkar di en wid i d d-yewwin ef use ru.
Mi neffe er wannar newwi-d amud n yisefra s ur imdanen i yettdekkiren , amud-a newwi-t-id yettwarun s tutlayt n tamazi t maca s yisekkilen n ta rabt s ur adekkar Ilul mus afa,51n yiseggasen deg uzmam i yura.
Am wakken nesteqsa kra n yemdanen ef temna t n yibahlal, taq i n jeddi Bahlul a em ,amek id yettili udekkar d wayen akk ye nan asentel. imdanen i nesteqsa n taddart qerben-a , as maci a as maca me sub nessawed ad d negmer isallen i neb a .
Nemmuger kra n wuguren deg unadi i nexdem ef udekkar deg yibehlal: -Mači a as n yemdanen i yettdekkiren azal n semmus i yellan deg taddart. -Lex a n yedlisen deg tseddawit lad a wid id yewwin ef use ru d udekker
-Amud i d-newwi uran-t s yisekkilen n ta rabt d ugur i d-nemmuger mi ten i d- nerra er tutlayt n tmazi t.
1.2.Assisen n wadeg
Tamna
矯t n Yibahlal
Taddart n Yibehlal tezga-d tama n usamer n tubirett teb ed fell-as azal n 50Km.Zzint as-d tudrin seg yal tama,seg usamer d taddart n at mlikec ,seg umalu d in l emmam,seg un ul d at emdun seg ugafa tezzi -as d tqarbuzt
Teb a taddart n yibehlal ef kra n tudrin timezyanin : I il azem, cri a,mlal. imezda n yibehlal yal yiwen ansa id yekka, maca yedda zman armi u alen me sub d yiwen udrum ,tezdi ger-asen tegmatt,ftint twaculin armi tes a azal 3500 n yimezde .
A
槃ric n tesnarrayt
13
1.2.1.Awal
цef jeddi Bahlul ッa群em
Awal i d d-newwi ne issalen ef Jeddi Bahlul a em, yenna-t-id ILLUL Mu afa i yellan d yiwen ger yemsul a i d nesteqsa. as akka ulac issalen a as ef lwali-a la ,maca ne awe ad nawi kra n yissalen fell-as.
Jeddi Bahlul a em d lwali ale si taddart n ssus ladna di tmurt n lmerruk i edda-d ef ssaqiya L amra yekcem-d er tmurt n lezzayer deg tasut tis am ne di tazwara n tasut tis
a iswi it i d yewwin d a iwen lwali ale abd a man ta alibi seg um ezbar i yellan imiren.
yel a a as deg tmurt n lezzayer armi id yewwed er taddart n nif ta iwant n mcedllah tubiret anida yeqqim azal n 21 n yiseggasen syinna i iru er l i deg ubrid –is i edda ef tmurt n ma er d tmurt n be dad anda id yewwi tisura n tba nit s ur llwali ssale abd lqader l ilali syin yu al-d er lezzayer anda iru srid er taddart n yibehlal dinna i yebna l ame deg-s yexdem zzawiya.
Yes a jeddi bahlul a em 07 n warrac,02 n teqcicin yal yiwen anda yen el .Yusef deg taddart n nif , Ali deg yibehlal , M emmed deg taddart n ccerfa, A med deg taddart n yibehlal i yellan ddaw n lareb a n at yiraten (Bgayet), Ya ya deg taddart n le rac di wad ami ur.
Jeddi bahlul a em imi a as n tnebba t d l ikma i yes a iferru cwalat yefra amennu yellan ger snatn tudrin ta rabin dinna i yura lwatiqa deg-s yessers tilisa ger-asen mazal-itt ar ass-agi deg tmdint n wannu a . yen el lwli ale deg taddart n rru a i yellan deg nif.
1.3.Assisen n yemsul
цa
Imdanen ur i d-newwi isallen icudden er usentel n udekker deg temne t n yibahlal d wid yesnen adekker ad naf :
Illul Mustafa illulen ass 09/02/1963 deg u balu d afellah ,yelmed tantala n ta rabt imi d amdan ye ran leqran akked d udekker,yettmeslay taqbaylit akked d tfransist yessen kra seg umezruy n taddart imi d amdan yettnadin ef u ar-is.
Bu kac lma id i yes an azal n 68 n yiseggasen ,yewwe deg leqraya-s er uswir wis 06 deg u erbaz amenzu,yetmeslay taqbaylit d ta rabt, d win ye ran a as seg wawal Rrebi laba da adekker , yes a yewwet n tmusni d ta layant deg leqran.
A
槃ric n tesnarrayt
14
Ma d waye deg l emer-is azal n 64 n yiseggasen,i wumi qqaren A u umar, ye ra armi d BEM, yessen tutlayt tfransist d ta rabt akked d teqbaylit ,ula d netta d adekkar .
Cemllal l aziz,24 n yisseggasen d anelmad deg yiwwen u arbaz n tenesslemt deg Tizi wuzu,akken ad yeqqel d ccix n l ame .
Akk imdanen-a llemden adekker deg yiwwet n zzawiya n L a Sa id deg u effun.
1.4.Assisen n wamud
Mi i neffe er wannar negmer-d 24 n yisefra i d-yewwin ef udekker deg temna t n yibahlal id yettwadmen seg ddiwan n L a Sa id.
Ger isefra-a ad naf wid ur nes i ara azwel,yal asefru s usentel i ef d yewwi ad d naf 09 wwin-d ef la ef Nnbi,10 wwin-d ef lexwan d lawliya,05 wwin-d ef umdan,ddunit akked d lmut.
Ammud id newwi yettwaru s isekkilen n ta rabt ,deg lwaqt-nni akken ssusreyen i ttarun , mi iten i d-narra er tmazi t nerraten-id akken llan.
Mi i n awed tira i amud-nni yettwarun s yisekkilen n ta rabt, nerra-ten er tmazi t nekkes-d a as n tuc iwin gar-asent:
Amek i yuran awalen Amek i ilaq ad ttwarun
1-Awalen n tjrrumt
F MD: flahwa
A MD:anaf
S MD:yekayas
Di / S MD:dinnuris
ef ef lahwa
Ad Ad naf
As Yefka-as
Deg / Is Deg nnur-isA
槃ric n tesnarrayt
15 2-tamsertit
Ll MD:Lla昭san
Gg MD:Yeggit
D+t Ad鯨re召
An MD:anmara昭
N+l N la昭san
Ww Yewwi-t
D+t Ad te鯨re召
Ad+N Ad nemarre昭A ric n te ri
17
Tazwart
Timetti taqbaylit terra azal d ameqqran i tmedyazt.tessemras-itt s wawalen iceb en d usfukel yemmal-d d akken tamdayzt d a ebaz,d tigejdit n tmetti taqbaylit
Deg u ric-a ad d-nawi awal ef tmedyazt n teqbaylit , ad nerr lweha tamedyazt tadeyyanit d enf-is mebla ma nettu adekker,ad nemesslay ef use ru tabadut-is d i ercen-is,ad nawi awal ef wakkat d tma rut.
2.1.Tamedyazt taqbaylit
Timetti taqbaylit,d tin yettwasnen a as s tmedyazt, am nettat am tmettiyin
nni en i d-yeddan deg ubrid n timawit ,terra azal i usefru imi yella d tawil n ttrebga i yemdanen .
Imi tamedyazt n leqbayel tebna ef timawit ,ad naf tuget n yisefra ur s in ara ameskar ,M.MAMMERI, deg udlis-is « poèmes kabyles anciens » yebda-tt ef sin i ercan :
« A ric amenzu ;tamedyazt d tin ys an ameskar :tamedyazt-a ttwasnen imawlan-is ,banen imedyazen i tt-id yettawin.Gar wid yettwasnen :Yusef Uqasi,Si MU end um end,Ccix mu end l usin…atg.d ttawin
A ric wis sin ; d win i ye an i tmedyazt war ameskar imi isefra-is ttru un s timawit seg umdan er waye bla ma yettwasen bab-is»(3).
Tamedyazt n leqbayel teb a d tiwsatin.Tin i d -ttawint tlawin d acewwiq ,d azuzen ne d a erqes , tamedyazt i d -ttawin yergazen ama deg lexla ama deg tejma t .
2.2.tamedyazt taddeyyanit
Asefru addeyyani ye ef amkan wessi en deg tudert n umdan aqbayli,ad t id-naf ye a tim emrin deg yal tamna t Y.NACIB. ibeggen-d azal-nsent,yebder-d tid yufraren ;”tim emmert n Sidi ebdarra man deg at sma il , Sidi li U Ye ya deg at kufi ,Sidi Men ur di fr a , Ccix Mu end di taqqa”(4)
3.MAMMERI,M.,(1980),poèmes kabyles anciens,Alger,éd Mehdi,p.103. 4.NACIB,Y.,(2009),poésies mystiques kabyles,Alger, éd Zeriab,p.36-37.