الانعكاسات الاقتصادیة لإقامة المناطق الحرة على الدول النامیة

ﻐﺘﺴﻣ ﺔﻌﻣﺎﺟ

ـ

ﻢﻧﺎ

ﺮﯿﯿﺴﺘﻟا مﻮﻠﻋ و ﺔﯾرﺎﺠﺘﻟا و ﺔﯾدﺎﺼﺘﻗﻻا مﻮﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛ

ﺳﺎﻛﻌﻧﻻا

ـ

ﺗﻗﻻا تﺎ

ـ

ﻗﻹ ﺔﯾدﺎﺻ

ـ

ﺣﻟا قطﺎﻧﻣﻟا ﺔﻣﺎ

ـ

ةر

ﺔﯾﻣﺎﻧﻟا لودﻟا ﻰﻠﻋ

زﻋ ﷲ رﻛﺷأ

مرﻛﻟا و لﺿﻔﻟا نﻣ ﺎﻧﻻوأ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ لﺟو

مﻌﻧﻟا نﻣ دﯾازﺗ ﺎﻣ ﻲﻓاوﯾ ادﺣ دﻣﺣﻟا و

دﻌﺑ و

ﻲﻓ ﻲﺗودﻗو مﻠﻌﻟا ﻲﻓ يذﺎﺗﺳأ رﻛﺷأ

ذﺎﺗﺳﻷا ﺔﯾدﺟﻟا و ﻊﺿاوﺗﻟا

"

ردﺎﻘﻟا دﺑﻋ يردﺎﻗ

"

ﺔﺷﻗﺎﻧﻣﻟا ﺔﻧﺟﻟ ءﺎﺿﻋأ و ةرﻛذﻣﻟا هذھ زﺎﺟﻧا ﻰﻠﻋ ﮫﻓارﺷﺈﺑ ﻲﻧﻓرﺷ يذﻟا

ثﺣﺑﻟا اذھ ءارﺛإ و ﺔﺷﻗﺎﻧﻣ ﻰﻠﻋ اوﻘﻓاو نﯾذﻟا

ﻰﺳﻧأ نأ نود

ثﺣﺑﻟا اذھ زﺎﺟﻧا ﻲﻓ ﻲﻧدﻋﺎﺳ نﻣ لﻛ

.

ﻊﺿاوﺗﻣﻟا لﻣﻌﻟا اذھ يدھأ

ءﺎطﻌﻟا ردﺻﻣ و ﻊﺑﻧ ﻰﻟإ

. . .

ﻲﺗﺑﺣﺻﺑ قﺣأ ﻲﮭﻓ ﻲﻣأ

هارﻛذﻟ بﻠﻘﻟا شﻌﺗرﯾ و هدﻘﺗﻓأو رﺧﻓ لﻛﺑ ﮫﻣﺳا لﻣﺣأ نﻣ ﻰﻟإ

. . .

ﷲ ﮫﻣﺣر ﻲﺑأ

.

ﺔﺑﯾطﻟا ﺔﻣﻠﻛﻟا و مﻠﻌﻟﺎﺑ ﻲﺑرد رﺎﻧأ نﻣ لﻛ ﻰﻟإ

ﻲﺗﺎﻘﯾدﺻ و ﻲﺋﺎﻗدﺻأ ﻊﯾﻣﺟ ﻰﻟإ

ﻛﺣ ، ﺔﺳﯾﻧأ ،ةزﯾوﻟ ، ةﺎﯾﺣ ،ﺔﻣطﺎﻓ

ردﺎﻘﻟا دﺑﻋ ، دﻣﺣﻣ ،لﯾﻋﺎﻣﺳإ ، مﯾھارﺑإ ، ﺔﻣﯾ

ةءادرﻟا و لﮭﺟﻟا ﮫﺟو ﻲﻓ ﺎﻔﯾﺳ رﮭﺷﯾ و ةءﺎﻔﻛﻟا و ةدوﺟﻟا رﺎﻌﺷ لﻣﺣﯾ نﻣ لﻛ ﻰﻟإ

.

تﺎﻳﻮﺘﺤﻤﻟا سﺮﻬﻓ نﺎﻴﺒﻟا ... ﺔﺤﻔﺼﻟا ﺮﻜﺷ ءاﺪﻫإ تﺎﻳﻮﺘﺤﻤﻟا سﺮﻬﻓ لواﺪﺠﻟا سﺮﻬﻓ ﺔﻣﺪﻘﻣ ... . ... أ لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ... .. ... 01 ﺪﻴﻬﻤﺗ ... ... ... ... . 02 لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﻲﳜرﺎﺘﻟا رﻮﻄﺘﻟا و ةﺄﺸﻨﻟا . ... ... ... 03 لوﻷا ﺐﻠﻄﳌا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻒﻳﺮﻌﺗ ... . ... ... 03 ﱐﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا عاﻮﻧأ ... . ... ... 09 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ءﺎﺸﻧإ تﺎﻗﻮﻌﻣ و تﺎﻣﻮﻘﻣ و فاﺪﻫأ ... ... .... ... 14 لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ءﺎﺸﻧإ تﺎﻣﻮﻘﻣ و فاﺪﻫأ ... ... 14 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻖﻃﺎﻨﳌا ءﺎﺸﻧإ تﺎﻗﻮﻌﻣ ةﺮﳊا ... .. .. ... 18 ﺔﺻﻼﺧ ... 23 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا : رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﳉ ةادﺄﻛ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ... 24

ﺪﻴﻬﻤﺗ ... 25 ﺚﺤﺒﻤﻟا لوﻷا : ﻴﻣﻮﻤﻋ ﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا لﻮﺣ تﺎ ﺮﺷ ... 26 لوﻷا ﺐﻠﻄﳌا : ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﻒﻳﺮﻌﺗ ... 26 ﱐﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺺﺋﺎﺼﺧ ... 29 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺰﻓاﻮﺣ . ... 31 لوﻷا ﺐﻠﻄﳌا : ﺰﻓاﻮﳊا ﱘﺪﻘﺗ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﳉ ﺔﺴﻓﺎﻨﳌا ... 31 ﱐﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﺟ ﻩﺎﲡ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا تارﺎﺒﺘﻋﻻا ... 36 ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا تارﺎﻤﺜﺘﺳﻻﺎﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﳌا ﺎﻳاﺰﳌا و ءﺎﺒﻋﻷا ... ... ... 38 ﺔﺻﻼﺧ ... 42 ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ يﻮﻤﻨﺘﻟا روﺪﻟا ... ﺔﻔﻠﺘﳐ ﺞﺋﺎﺘﻧ و ةدﺪﻌﺘﻣ برﺎﲡ ... 43 ﺪﻴﻬﻤﺗ ... 44 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ءادﻷ ﻢﻴﻴﻘﺗ ... ... 45 لوﻷا ﺐﻠﻄﳌا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ ﻞﻤﻌﻟا ، رﻮﺟﻷا ، تاردﺎﺼﻟا ... .. ... 45 ﱐﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : ﺔﺒﻌﺼﻟا ﺔﻠﻤﻌﻟا و ﺔﻴﻠﶈا ﺔﻓﺎﻀﳌا ﺔﻤﻴﻘﻟﺎﺑ ﺔﳘﺎﺴﳌا ... 52 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ندرﻷا و ﺮﺼﻣ ﺔﻟﺎﺣ ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رود ... 58 لوﻷا ﺐﻠﻄﳌا : يﺮﺼﳌا ءادﻷا رﻮﻄﺗ ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رود ... .. ... 58 ﱐﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : ﻢﻋد ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رود ﱐدرﻷا ﲏﻃﻮﻟا دﺎﺼﺘﻗﻻا ... ... ... 61 ﺔﺻﻼﺧ ... 66 ﻊﺑاﺮﻟا ﻞﺼﻔﻟا : ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا لوﺪﻟا برﺎﲡ ﺾﻌﺑ ... .. ... 67

ﺪﻴﻬﲤ ... ... ... 68 لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺮﺋاﺰﳉا و نادﻮﺴﻟا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا جذﺎﳕ ... 69 ﺐﻠﻄﳌا لوﻷا : نادﻮﺴﻟا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ... . ... 69 ﱐﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : ﺮﺋاﺰﳉا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ... 71 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : قاﺮﻌﻟا و تارﺎﻣﻹا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا جذﺎﳕ .. ... 79 لوﻷا ﺐﻠﻄﳌا : تارﺎﻣﻹا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ... 79 ﱐﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﳌا : قاﺮﻌﻟا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ... 83 ﺔﺻﻼﺧ ... 87 ﺔﻤﺗﺎﺧ ... 89 ﻊﺟاﺮﻤﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ ... 92

لواﺪﺠﻟا سﺮﻬﻓ

46 Emploi dans les ZFE dans certains pays sur la période 2002-2006. ﻢﻗر لوﺪﳉا

)

01

:(

...

47 Evolution de l’ emploi des ZFE par région au cours de لوﺪﳉا

ﻢﻗر ) 02 :( la période 2002 - 2006 ...

50 Evolution de la part des exportation issues des ZFE dans certains ﻢﻗر لوﺪﳉا

) 03 :( économies (2002-2006) مﻗر لودﺟﻟا ) 04 :( ﺔﺣورطﻣﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا و مﺎﺧﻟا ﺔﻣھﺎﺳﻣﻟا تﺎﺑﯾﻛرﺗ ... ... 56 ﻢﻗر لوﺪﳉا ) 05 :( تاداﺮﻳإ ةﱰﻔﻟا لﻼﺧ ﺔﺴﺳﺆﳌا تﺎﻘﻔﻧ و ) 1995 - 2000 ( رﺎﻨﻳد ﻒﻟﻷﺎﺑ . ... . 62 ﻢﻗر لوﺪﳉا ) 06 :( تاﻮﻨﺴﻠﻟ ﺔﻘﻄﻨﳌا ﺐﺴﺣ ﺔﺴﺳﺆﳌا تاداﺮﻳإ ) 2000 – 2001 ( رﺎﻨﻳد ﻒﻟﻷﺎﺑ ... ... ... 63 ﻢﻗر لوﺪﳉا ) 07 :( ﻲﻣﺎﻋ لﻼﺧ ﺎﻬﻋﻮﻧ ﺐﺴﺣ ﺔﺴﺳﺆﳌا تاداﺮﻳإ ) 2000 - 2001 ( رﺎﻨﻳد ﻒﻟﻷﺎﺑ ... .... .... 64 ﻢﻗر لوﺪﳉا ) 08 :( عﻮﻧ ﺐﺴﺣ ﺔﺴﺳﺆﻤﻠﻟ تﺎﻘﻔﻨﻟا ﱄﺎﲨإ قﺎﻔﻧﻹا ﻲﻣﺎﻋ لﻼﺧ ... 65 ) 2001 – 2000 ( رﺎﻨﻳد ﻒﻟﻷﺎﺑ

ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻣﺪﻘﳌا ﻖﻃﺎﻨﳌا مﺎﻴﻘﻓ ، ﺎ ﺎﻳدﺎﺼﺘﻗﻻ ﺎﻴﻜﻴﻣﺎﻨﻳد ﺎﻛﺮﳏ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ و تارﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﺟ ﱃإ ﱂﺎﻌﻟا لود ﻢﻈﻌﻣ ﻰﻌﺴﺗ ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا تارﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﻊﻴﺠﺸﺗ و بﺬﳉ ﺔﻴﻣﺎﻨﻟا ﺔﺻﺎﺧ و لوﺪﻟا ﺎﻬﻴﻟإ ﺄﺠﻠﺗ ﱵﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﻣ ﻼﻣﺎﻋ ﺪﻌﻳ ةﺮﳊا ﻬﺴﺗ ﻦﻣ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻚﻠﺗ ﻪﻣﺪﻘﺗ ﺎﳌ ﻚﻟذ و ﺔﺑرﺎﳍا ﺔﻴﻨﻃﻮﻟاو ﺔﻟﺎﻤﻋ و ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا و ﺔﻴﺒﻳﺮﻀﻟا ﺰﻓاﻮﳊﺎﻛ تازﺎﻴﺘﻣا و تﻼﻴ ﻖﻃﺎﻨﳌا دﺪﻋ ةدﺎﻳﺰﻓ ، ﺎﳍ ﺪﺋﺎﻋ ﱪﻛأ ﻖﻴﻘﲢ ﰒ ﻦﻣ و ﺔﻴﺴﻓﺎﻨﺘﻟا ﺎ رﺪﻗ ةدﺎﻳز ﰲ ةﺮﻤﺜﺘﺴﳌا ءﺎﻛﺮﺸﻟا ﻦﻜﳝ ﺎﻴﺒﺴﻧ ﺔﺼﻴﺧر ﳌا ﲔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﲔﺳراﺪﻟا و ﲔﺜﺣﺎﺒﻟا ﻩﺎﺒﺘﻧا ﺖﺘﻔﻟ ﱵﻟا ﺮﻫاﻮﻈﻟا ىﺪﺣإ ةرﻮﻤﻌﳌا لود ﻒﻠﺘﳐ ﰲ ةﺮﳊا لﻮﺣ ﲔﺼﺼﺨﺘ ﺎﳍ ةﺄﺸﻨﳌا ﺔﻟوﺪﻠﻟ يدﺎﺼﺘﻗﻻا مﺪﻘﺘﻟا ﺔﻴﻧﺎﻜﻣإ ﲔﺑ و ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﻫ رﺎﺛآ و ﻊﻓاود . ىﺮﺗ ﺖﺤﺒﺻأ ﱵﻟا ﺮﺋاﺰﳉا ﺎﻬﻨﻣ و ﺔﻴﻣﺎﻨﻟا لوﺪﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧ ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺔﻴﳘأ تدادزا ﺪﻘﻟ ﻲﺟرﺎﳋا ﻞﻳﻮﻤﺘﻟا ردﺎﺼﻣ ﻦﻣ حﺎﺘﻣ ﻮﻫ ﺎﻣ ﻞﻀﻓأ ﺎﻬﻴﻓ ﻩرود و ﺔﻟﺎﻌﻔﻟا ﻪﺘﳘﺎﺴﲟ ﺔﻴﻌﻗاﻮﻟا ﺪﻫاﻮﺸﻟا ﻦﻣ ﲑﺜﻜﻟا ﺪﻴﺸﺗ و ، تﻻﺪﻌﻣ ﻊﻓر لﻼﺧ ﻦﻣ راﺮﻤﺘﺳﻼﻟ ﺔﻠﺑﺎﻘﻟا و ﺔﻓﺪﻬﺘﺴﳌا ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا ﻖﻴﻘﲢ ﻰﻠﻋ ﻞﻳﻮﻄﻟا و ﻂﺳﻮﺘﳌا ﲔﻳﺪﳌا ﰲ ﻲﺳﺎﺳﻷا ﺔﺜﻳﺪﳊا ﺎﻴﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا ﻞﻘﻧ ، ﻞﻤﻌﻟا ضﺮﻓ ﻖﻠﺧ ، ﺞﺗﺎﻨﻟا ﻮﳕ . :ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻴﻟﺎﻜﺷإ ﶈا لؤﺎﺴﺘﻟا ﻞﻜﺷ ﻰﻠﻋ ﺚﺤﺒﻟا اﺬﻫ ﺔﻴﻟﺎﻜﺷإ ﺔﻏﺎﻴﺻ ﺎﻨﻨﻜﳝ ﻖﺑﺎﺴﻟا ضﺮﻌﻟا ﻦﻣ ﺎﻗﻼﻄﻧا ﱄﺎﺘﻟا يرﻮ : - ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﺔﻤﻫﺎﺴﻤﻟا ﻲﻓ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ﺖﺤﺠﻧ ىﺪﻣ يأ ﻰﻟإ ؟ . ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻴﻓ ﺎﻫﺰﺟﻮﻧ ﺔﻴﻋﺮﻓ ﺔﻠﺌﺳأ ةﺪﻋ ﺮﻬﻈﺗ ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا ﻩﺬﻫ لﻼﺧ ﻦﻣو : 1 - ؟ ﺎﻬﻓاﺪﻫأ و ﺎﻬﻋاﻮﻧأ ﺎﻣ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺔﻴﳘأ ﻲﻫﺎﻣ 2 - ؟ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا ﰲ ﻩرود ﻮﻫﺎﻣ و ؟ ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﻮﻫﺎﻣ :ﺚﺤﺒﻟا تﺎﻴﺿﺮﻓ رﺎﺒﺘﺧﻻا ﺪﻴﻗ ﺎﻫﺎﻨﻌﺿوو ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا تﺎﻴﺿﺮﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻧﺪﻤﺘﻋا ﺔﺣوﺮﻄﳌا ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا ﺔﺳارد ﻞﺟﻷ . و ﺺﺋﺎﺼﺧ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ فاﺪﻫﻷا ﻦﻣ ﺪﻳﺪﻌﻟا ﻖﻴﻘﲢ ﻰﻠﻋ ةردﺎﻗ ﺎﻬﻠﻌﲡ تاﺰﻴﳑ لوﺪﻟا ﺾﻌﺑ ﰲ ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا .

ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻣﺪﻘﳌا ﻪﺟاﻮﺗ ﱵﻟا تﺎﻳﺪﺤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﲑﺛﺄﺘﻟا ﰲ ﻲﺴﻴﺋر و ﻲﺳﺎﺳأ رود ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻼﻟ ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا . :ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻴﻤﻫأ يﻮﻤﻨﺘﻟا ﺎﻫرود ﺪﻳﺪﲢ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا ﺔﻟوﺎﳏ ﻰﻠﻋ ﺰﻜﺗﺮﺗ ﺚﺤﺒﻟا اﺬﻫ ﺔﻴﳘأ نإ ةﺪﻤﺘﻌﻣ ﺔﻴﻟود جذﺎﳕ لﻼﺧ ﻦﻣ . لوﺪﻟا تﺎﻳدﺎﺼﺘﻗا ﰲ ﺎﳍ ﻲﻣﺎﻨﺘﳌا روﺪﻟا ﻆﺣﻼﻳ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﳍ ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﺐﻧاﻮﳉا ﻊﺑﺎﺘﻳ ﻦﻣ و ﻔﻴﻀﳌا لوﺪﻟا ﰲ ﻞﻤﻋ صﺮﻓ ﲑﻓﻮﺗ ﰲ ﺎﻬﺘﻴﳘأ ﻦﻋ و ﺔﻴﻣﺎﻨﻟا ﺔ . :ﺚﺤﺒﻟا رﺎﻴﺘﺧا بﺎﺒﺳأ ﻲﻫ بﺎﺒﺳﻷا ﻩﺬﻫ و ﻊﻴﺿاﻮﳌا ﻦﻣ ﺎﻫﲑﻏ نود عﻮﺿﻮﳌا اﺬﻫ رﺎﺘﳔ ﺎﻨﺘﻠﻌﺟ بﺎﺒﺳأ ةﺪﻋ كﺎﻨﻫ : -ﻪﻴﻓ سرﺪﻧ يﺬﻟا ﺺﺼﺨﺘﻟﺎﺑ ﺚﺤﺒﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﻂﺑﺮﺗ ﱵﻟا ﺔﻠﺼﻟا . -ﺔﻋﺎﺴﻟا ﻊﻴﺿاﻮﻣ ﻦﻣ ﻩرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﻪﺘﻴﳘأ و عﻮﺿﻮﳌا ﺔﻤﻴﻗ . -ﺎﻬﺋﺎﺸﻧﻹ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا لوﺪﻟا ﻲﻌﺳ و ﱂﺎﻌﻟﺎﺑ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رﺎﺸﺘﻧا . ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رود و ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻠﻋ عﻼﻃﻻا ﰲ ﺎﻨﺘﺒﻏر ﻪﺑﺬﺟ . :ﺚﺤﺒﻟا فاﺪﻫأ ﺎﻫزﺮﺑأ طﺎﻘﻨﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﻰﻠﻋ فﻮﻗﻮﻠﻟ ﺎﻨﺘﺳارد فﺪ و : -ﺎﻬﻴﺿارأ ﻰﻠﻋ ﺎ ﺄﺸﻧأ ﱵﻟا تﺎﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻰﻠﻋ ﺎﻫﺮﺛأ و ﺎﳍﺎﻜﺷأ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا . -ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﺟ ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رود زاﺮﺑإ . :ﺚﺤﺒﻟا تاودأ و ﺞﻬﻨﻣ ﻬﻨﳌا ﺎﻨﻣﺪﺨﺘﺳا ﺚﻴﺣ ، ﺔﻠﻣﺎﻜﺘﻣ ﺔﻘﻳﺮﻄﺑ ﺞﻫﺎﻨﻣ ةﺪﻋ ماﺪﺨﺘﺳﺎﺑ ﺎﻨﻤﻗ ﺚﺤﺒﻟا اﺬﻫ ﺔﺳارﺪﻟ ﻊﻴﲨ ﰲ ﻲﻔﺻﻮﻟا ﺞ ﺔﺳورﺪﳌا ةﺮﻫﺎﻈﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﳋا تﺎﻣﻮﻠﻌﳌا . :ﺚﺤﺒﻟا تﺎﺑﻮﻌﺻ ﺎﻬﻨﻣ تﺎﺑﻮﻌﺻ ةﺪﻋ ﺎﻨﺜﲝ زﺎﳒا ﰲ ﺎﻨﻬﺟاو ﺪﻘﻓ : -ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لوﺎﻨﺘﺗ ﱵﻟا ﻊﺟاﺮﳌا ﺺﻘﻧ . -ﺺﻘﻧ ﺎﻫﲑﺧﺄﺗ ﰲ ﺐﺒﺴﺗ و ﺎﻨﺘﺳارد قﺎﻋأ ﺎﻣ ﺎﻬﻨﻣ ةﺪﻴﳉا ﺔﺻﺎﺧ تﺎﻴﺋﺎﺼﺣﻹا .

ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻣﺪﻘﳌا :ﺚﺤﺒﻟا تﺎﻤﻴﺴﻘﺗ ﱃإ ﺚﺤﺒﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﻢﻴﺴﻘﺘﺑ ﺎﻨﻤﻗ ﺔﺣوﺮﻄﳌا ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺎﺟﻹا و ، عﻮﺿﻮﳌا ﺐﻧاﻮﲜ ﺪﻴﳉا مﺎﳌﻹا فﺪ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﲤﺎﺧ ﻢﻬﻤﺘﲣ و ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻢﻬﻘﺒﺴﺗ ، لﻮﺼﻓ ﺔﻌﺑرأ . لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا : ناﻮﻨﻋ ﺖﲢ تءﺎﺟ : ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﺚﻴﺣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺔﻴﻫﺎﻣ لوﻷا ﺚﺤﺒﳌا مﺪﻘﻳ ذإ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺔﻴﻫﺎﻣ ءﺎﺸﻧإ تﺎﻣﻮﻘﻣ و فاﺪﻫأ ﱃإ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﺪﻘﻓ ﱐﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا ﺎﻣأ ، ﺎﻬﻋاﻮﻧأ اﺬﻛ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رﻮﻄﺗ و ةﺄﺸﻧ ﱃإ ﻪﻴﻓ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺎ ﺎﻗﻮﻌﻣ اﺬﻛ . ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا : ﱃإ ﻪﻨﻣ لوﻷا ﺚﺤﺒﳌا لﻼﺧ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ذإ رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﳉ ةادﺄﻛ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ناﻮﻨﻋ ﺖﲢ تءﺎﺟ ﻗﺮﻄﺗ ﺪﻘﻓ ﱐﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا ﺎﻣأ ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺰﻓاﻮﺣ ﱃإ ﺎﻨ . ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا : لﻼﺧ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ذإ ﺔﻔﻠﺘﳐ ﺞﺋﺎﺘﻧ و ةدﺪﻌﺘﻣ برﺎﲡ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ يﻮﻤﻨﺘﻟا روﺪﻟا ناﻮﻨﻋ ﺖﲢ تءﺎﺟ ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رود ﱃإ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﺪﻘﻓ ﱐﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا ﺎﻣأ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ءادأ ﻢﻴﻴﻘﺗ ﱃإ ﻪﻨﻣ لوﻷا ﺚﺤﺒﳌا ﺼﺘﻗﻻا ندرﻷا و ﺮﺼﻣ ﺔﻟﺎﺣ ﺔﻳدﺎ . ﻞﺼﻔﻟا ﻊﺑاﺮﻟا : ﱃإ ﻪﻨﻣ لوﻷا ﺚﺤﺒﳌا ﰲ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ذإ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا لوﺪﻟا برﺎﲡ ﺾﻌﺑ ناﻮﻨﻋ ﺖﲢ ءﺎﺟ ﻞﻛ ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا جذﺎﳕ ﱃإ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﺪﻘﻓ ﱐﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا ﰲ ﺎﻣأ ﺮﺋاﺰﳉا و نادﻮﺴﻟا ﻦﻣ ﻞﻛ ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا جذﺎﳕ قاﺮﻌﻟا و تارﺎﻣﻹا ﻦﻣ .

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ﺪﻴﻬﻤﺗ : دﻮﻌﻳ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﺔﻔﻠﺘﳐ لﺎﻜﺷأ ﺪﺟﻮﺗ ﺚﻴﺣ ، ﺔﻋﻮﻨﺘﻣ ﺪﺟ تﺎﻴﻌﺿﻮﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ةﺮﻜﻓ نإ ﺔﻌﻴﺒﻄﻟ ﺎ ﺎﻃﺎﺸﻧ . ﱃوأ ﻪﺑ تﺮﻬﻇ يﺬﻟا ﻲﺋاﺪﺘﺑﻻا ﻞﻜﺸﻟا ﻞﺜﳝ ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻋ ﺚﻳﺪﳊا نﺈﻓ ، اﺬﻫ ﻦﻣ ﺎﻗﻼﻄﻧا و ﱂﺎﻌﻟا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا . ﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰒ ﺔﻨﺳ تﺮﻬﻇ ﺔﻘﻄﻨﻣ لوأ ﺚﻴﺣ ﺮﻳﺪﺼﺘﻠﻟ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼ 1958 ﻲﻫ و اﺪﻨﻟﺮﻳﺎﺑ ءﺎﺸﻧﻹ ﺎﻌﺒﺗ تءﺎﺟ ﺔﻴﻜﻨﺒﻟا تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا ﻞﻴﺣﱰﻟ ﻞﻜﺷ لوأ ﺚﻴﺣ ﺔﻴﻜﻨﺒﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻚﻟﺬﻛ و ، نﻮﻧﺎﺷ ﺔﻘﻄﻨﻣ وروﻷا قاﻮﺳأ – EUROS – ﻰﻤﺴﻳ يﺬﻟا ، ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﺨﺘﺗ يﺬﻟا ﺪﻳﺪﳉا ﻞﻜﺸﻟا ﻮﻫ ﺔﺛاﺪﺣ ﺮﺜﻛﻷا و ﺳﺆﳌا ﻖﻃﺎﻨﻣ مﺎﻋ ﺎﻫرﻮﻬﻇ نﺎﻛ و تﺎﺴ 1980 ﺎﻴﻧﺎﻄﻳﱪﺑ . ﺾﻌﺑ فﺮﻌﺗ ﺎ أ ﻻإ ، ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻊﻣ ﺔﻛﱰﺸﻣ طﺎﻘﻧ ﺎﳍ ﺔﻴﺋﺎﺒﺟ ﲑﻏ ىﺮﺧأ ةﺮﺣ تﻻﺎﳎ ﺪﺟﻮﺗ ﺎﻤﻛ ةﲑﺧﻷا ﻩﺬﻫ ﻊﻣ ﺔﻌﻴﺒﻄﻟا ﰲ تﺎﻓﻼﺘﺧﻻا و تﺎﻴﺻﻮﺼﳋا .

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ﺒﻤﻟا لوﻷا ﺚﺤ : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ﺔﻴﻫﺎﻣ . لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﻲﺨﻳرﺎﺘﻟا رﻮﻄﺘﻟا و ةﺄﺸﻨﻟا .  ﻻوأ : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا رﻮﻄﺗ و ةﺄﺸﻧ . ﺬﻨﻣ ﻦﻣز تﺄﺸﻧ ﻖﻃﺎﻨﳌا ةﺮﳊا ﺐﻠﳉ ءﺰﺟ ﻦﻣ ﻢﺠﺣ ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﻟوﺪﻟا ﺎﻴﳜرﺎﺗو ﻊﺟﺮﺗ ةﺮﻜﻓ ﻖﻃﺎﻨﳌا ةﺮﳊا ﱃإ ﻮﳓ ﻲﻔﻟأ مﺎﻋ ﺖﻀﻣ ﺬﻨﻣ ﺮﺼﻋ ﺔﻳرﻮﻃاﱪﻣﻹا ﺔﻴﻧﺎﻣوﺮﻟا ﺖﻧﺎﻛو لوأ ﺔﻘﻄﻨﻣ ةﺮﺣ ﺔﻓوﺮﻌﻣ ﻲﻫ رﺰﺟ Délos -ﰲ ﺮﲝ ﺎﳚا Egée ﺖﻧﺎﻛ ﺚﻴﺣ ﻖﺒﻄﺗ ةﺮﻜﻓ ةدﺎﻋإ ﻦﺤﺸﻟا ﻦﻳﺰﺨﺘﻟاو ةدﺎﻋإو ﺮﻳﺪﺼﺘﻟا ﻊﺋﺎﻀﺒﻠﻟ ةﺮﺑﺎﻌﻟا دوﺪﳊ ﺔﻳرﻮﻃاﱪﻣﻹا . تﺪﻤﺘﻋاو لوﺪﻟا ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﰲ ضﻮﺣ ﺮﺤﺒﻟا ﺾﻴﺑﻷا ﻂﺳﻮﺘﳌا ﻰﻠﻋ طﺎﺸﻨﻟا يرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻣﺪﺨﺘﺴﻣ مﺎﻈﻧ ﻖﻃﺎﻨﳌا ةﺮﳊا ﰲ رﻮﺼﻌﻟا ﻰﻄﺳﻮﻟا ، ﻊﻣو رﻮﻬﻇ تاﺮﻤﻌﺘﺴﳌا ﺖﻣﺎﻗ لوﺪﻟا ﺔﻴﺑروﻷا ءﺎﺸﻧﺈﺑ ﻖﻃﺎﻨﻣ ةﲑﻐﺻ ﺎﳍ ﰲ نﺪﳌا تاذ ﺊﻧاﻮﳌا ﻞﻴﻬﺴﺘﻟ لﺎﻘﺘﻧا ةرﺎﺠﺘﻟا ﺎﻬﻨﻴﺑ ﲔﺑو اﺮﻤﻌﺘﺴﻣ ﻬﺗا ﻦﻣو ﺔﻠﺜﻣأ ﻖﻃﺎﻨﳌا ةﺮﳊا ﱵﻟا ﺖﻤﻴﻗأ ﰲ ﻚﻠﺗ ةﱰﻔﻟا . ﺔﻘﻄﻨﻣ ﻞﺒﺟ قرﺎﻃ ( 1704 ) ﺔﻘﻄﻨﻣو ةرﻮﻓﺎﻐﻨﺳ 1819 ﺔﻘﻄﻨﻣو ﻎﻧﻮﻫ ﻎﻧﻮﻛ 1842 ﺪﻗو ﺖﻠﻤﻋ ﻩﺬﻫ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﺳرﺎﳑ ﺔﻄﺸﻧأ ةدﺎﻋإ ﺮﻳﺪﺼﺘﻟا ، نﻮﲤ ﻦﺤﺸﻟا ﺔﻣﺎﻗإو نزﺎﺨﳌا ﺔﺻﺎﳋا ﻚﻟﺬﺑ . ﻊﻣو ﺼﻨﻟا ـ ﻒ ﱐﺎﺜﻟا ﻦﻣ نﺮﻘﻟا 19 ﺔﻳاﺪﺑو نﺮﻘﻟا 20 تأﺪﺑ ةﺮﻜﻓ ﻧاﻮﳌا ـﺊ ةﺮﳊا ﻮﻤﻨﺗ ﺔﻋﺮﺴﺑ ﰲ روأ وﺎﺑ ، ﺪﻌﺑو بﺮﳊا ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺎﻣﺪﻨﻋ تﺬﺧأ ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﻟوﺪﻟا ﰲ ﻮﻤﻨﻟا ةﺮﻣ ىﺮﺧأ ﻰﻄﲞ ﺔﻌﻳﺮﺳ ﰲ ﻊﻗاﻮﳌا ﺔﻴﺠﻴﺗاﱰﺳﻹا ﺔﻣﺎﳍا ﻰﻠﻋ طﻮﻄﺧ ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا نﺎﻛو ماﺪﺨﺘﺳﻻا ﺐﻟﺎﻐﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ةﺮﳊا ﰲ اﺬﻫ ﺖﻗﻮﻟا ﰲ ﻞﻜﺷ ﺰﻛاﺮﻣ ﻦﻳﺰﺨﺘﻠﻟ ةدﺎﻋإو ﺮﻳﺪﺼﺘﻟا . ﻦﻣو ﺔﻠﺜﻣﻷا ﺔﺤﺟﺎﻨﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ةﺮﳊا لﻼﺧ ﻩﺬﻫ ةﱰﻔﻟا ﺔﻘﻄﻨﻣ نﻮﻟﻮﻛ ﰲ ﺎﻤﻨﺑ ﰲو ﺮﺧاوأ تﺎﻨﻴﺴﻤﳋا ﺔﻳاﺪﺑو تﺎﻨﻴﺘﺴﻟا أﺪﺑ رﻮﻬﻇ ﻞﻜﺷ ﺪﻳﺪﺟ ﻦﻣ لﺎﻜﺷأ ﻖﻃﺎﻨﳌا ةﺮﳊا ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ﻻ ﺪﻤﺘﻌﻳ ﻰﻠﻋ طﺎﺸﻨﻟا يرﺎﺠﺘﻟا ﺐﺴﺤﻓ ﻞﺑ ﺪﻤﺘﻌﻳ ﻰﻠﻋ تﺎﻋﺎﻨﺼﻟا ﺔﻳﺮﻳﺪﺼﺘﻟا يأ ﻪﻧأ ﻢﺘﻳ ﻂﻴﻄﺨﺘﻟ باﺬﺘﺟﻻا ءﺰﺟ ﻦﻣ تﺎﻘﻓﺪﺗ تارﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺔﻴﻟوﺪﻟا رﺎﻤﺜﺘﺳﻼﻟ ﻲﻋﺎﻨﺼﻟا ﰲ ﺪﻠﺒﻟا ﻒﻴﻀﳌا . 1 ﺮﻳﺮﺳوأ رﻮﻨﻣ -ةرﻼﺑ ﺔﻘﻄﻨﻣ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ﻦﻋ ﺔﻳﺮﻈﻧ ﺔﺳارد دﺪﻌﻟا ﺚﺣﺎﺒﻟا ﺔﻠﳎ 02 / 2003 ﺔﻌﻣﺎﺟ سادﺮﻣﻮﺑ ، ﺮﺋاﺰﳉا ، ص . 40 1

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ﺔﻨﺳ ﺎﺻﻮﺼﺧ ﱃوﻷا ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا بﺮﳊا ﺪﻌﺑ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ءﺎﺸﻧإ ﺶﻤﻜﻧا ﺪﻘﻓ ﱂﺎﻌﻟا لود ﻲﻗﺎﺑ ﰲ ﺎﻣأ 1930 نﺎﺑإ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا طﺎﺸﻧ ﻲﻘﺑ تﺎﻨﻴﺴﻤﳋا ﺮﺧاوأ ﱴﺣ و ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا بﺮﳊا ﺪﻌﺑ ﻂﺸﻨﺗ و دﻮﻌﺘﻟ ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا دﺎﺴﻜﻟا ﺔﻣزأ ﺋﺎﺴﻟا يﺪﻴﻠﻘﺘﻟا ﻂﻤﻨﻟا ﺮﻳﻮﻄﺗ و ﲑﻴﻐﺘﺑ ، نﻮﻧﺎﺷ رﺎﻄﲟ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا تأﺪﺑ نأ ﱃإ يرﺎﺠﺘﻟا طﺎﺸﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﺼﺘﻘﻣ ـ ﺪ ﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌﺎﺑ ـ ﺸﻧإ ﻰﻠﻋ تﺰﻛر ﺚﻴﺣ ةﺮ ـءﺎ ﺔﻟﺎﻤﻌﻟا ﻦﻣ ﲑﺒﻛ دﺪﻋ ﺐﻋﻮﺘﺴﺗ ﱵﻟا ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا تﺎﻋوﺮﺸﳌا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﺗ و ، تاردﺎﺼﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ ﺔﻨﺳ تﺄﺸﻧأ ﺔﻘﻄﻨﻣ ﻲﻫ و ، 1922 ﻳدﺎﺼﺘﻗا ﻞﻛﺎﺸﳌ ﺎﻬﺘﻬﺟاﻮﳌ اﺪﻨﻟﺮﻳا لﻼﻘﺘﺳا ﺪﻌﺑ ـ ﺪﳊ ﻪﺒﺸﺗ ﺔ ﻌﺿ ﻦﻣ ﺎﻴﻟﺎﺣ ﺔﻴﻣﺎﻨﻟا لوﺪﻟﺎﺑ ةﺪﺟاﻮﺘﳌا ﻞﻛﺎﺸﳌا ﲑﺒﻛ ـ ﻋﺎﻨﺼﻟا جﺎﺘﻧﻹا ﻒ ــﻲ ﺎﻫﲑﻏ و ﺔﻟﺎﻄﺒﻟا و و ، ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺔﻠﺜﻣأ ﻦﻣ ﺔﻴﺑﻮﻨﳉا ﺎﻳرﻮﻜﺑ نﺎﺳ و برﻮﺑأ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ا ﰲ ﺺﺼﺨﺘﻟا ﺮﺸﺘﻧا تﺎﻨﻴﺘﺴﻟا ﺔﻳاﺪﺑ ﻊﻣ و ، ﺔﻄﺸﻧﻷ ﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا ة ) ﺔﻳرﺎﲡ ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ ، ﺔﻴﺗﺎﻣﺪﺧ ، ( ﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رﺎﺸﺘﻧا أﺪﺑ ﻚﻟﺬﻛ و ﻴﻣﺎﻨﻟا لوﺪﻟﺎﺑ ة ﺔ ﺎﻬﻌﺳﻮﺗ و ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﰲ 80 ﱂﺎﻌﻟا لﻮﺣ ﺔﻟود ﻊﺑرأ رﺎﺸﺘﻧﺎﺑ تأﺪﺑ ﺚﻴﺣ مﺎﻤﺘﻫﻼﻟ ةرﺎﺛإ ﺮﺜﻛأ ﻦﻣ ﲔﺼﻟا ﺔﺑﺮﲡ ﺖﻧﺎﻛ و ، ﺔﻨﺳ ﺞﺑوﺪﻧﺎﻏ ﺔﻌﻃﺎﻘﻣ ﰲ ةﺮﺣ ﻖﻃﺎﻨﻣ 1978 ﻞﺻو نأ ﱃإ ىﺮﺧﻷا ﺔﻴﻨﻴﺼﻟا تﺎﻌﻃﺎﻘﳌا ﻰﻠﻋ ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ ﺖﻤﻋ ﰒ ، ﺎﻫدﺪﻋ 32 ﺔﻨﺳ تﺄﺸﻧأ ﱵﻟا ﺞﻧدﻮﺑ ﺔﻘﻄﻨﻣ ﺎﻫﺮﺧآ ةﺮﺣ ﺔﻘﻄﻨﻣ 1990 . . ﺾﻌﺑ نأ ﺮﻛذ ﺎﻨﺑ رﺪﳚ و ءارﻵا ﺔﻴﺑﺮﻋ ﻞﺑ ﺔﻴﺑﺮﻏ ةﺮﻜﻓ ﺖﺴﻴﻟ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺲﻴﺳﺄﺗ و ةﺄﺸﻧ نأ ﱃإ ﺖﺒﻫذ ﺪﻗ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﺬﻨﻣ دﻮﺟﻮﻠﻟ تزﺮﺑ 15 ﳌا ﺔﻜﲟ ﺪﻳﺪﺤﺘﻟﺎﺑ و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةﺮﻳﺰﳉا ﻪﺒﺷ ﰲ نﺮﻗ ﺔﻣﺮﻜ -عرز يذﲑﻏ داو ﻞﻳﻮﲢ ﱃإ ﺔﻜﻣ ﱃإ ةرﺎﺠﺘﻟا ضوﺮﻋ و لاﻮﻣﻷا ﻖﻓﺪﺗ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ اﺬﻫ ﺎﻨﺘﻗو ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻪﺒﺸﻳ ﺎﻣ ﱃإ ﺔﻜﻣ ﺮﺳأ ﻞﻌﺟ ﺎﻣ ، ﻬﺘﻣا ﱵﻟا ﺶﻳﺮﻗ ﻠﺋﺎﻃ تاوﺮﺛ ﻰﻠﻋ ﻞﺼﲢ ةرﺎﺠﺘﻟا ﺖﻨ ﺔ ﻚﻟذ ﻞﻴﻟد و فﱰﻟا و ﲎﻐﻟا ﱃإ ﺮﻘﻔﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﻦﻣ ﺎﻬﻠﻳﻮﲢ و ﻮﻗ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﻢﻈﺗ ﱵﻟا ﻢﻬﻠﻓا ﲑﻌﺑ ﻒﻟأ ﻘﻳ ﻻ ﺎﲟ رﺪﻘﺗ ﻊﺋﺎﻀﺑ ﻞﻤﲢ ﱵﻟا و ـ ﻦﻋ ﻞ 50 ﻮﻫ و رﺎﻨﻳد ﻒﻟأ ﻮﻫ و ﻒﻟأ ﺮﺼﻌﻟا ﻚﻟذ تﺎﺑﺎﺴﲝ ﺔﻤﻴﻗ وذ ﻎﻠﺒﻣ . 1 ﺔﻤﻴﻄﻓ ﻞﻌﺒﻟ – ﺔﻳرﻮﺴﻟا ﺔﻴﻧدرﻷا ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا ةﺮﺤﻟا ﺔﻘﻄﻨﻤﻟا، ﺔﻴﻨﻴﺒﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ ﻲﻓ ﺎﻫرود و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا 2000 / 2010 ﺔﻟﺎﺳر ،ﺮﺋاﺰﳉا ، ةﺮﻜﺴﺑ ، ﺮﻀﻴﺧ ﺪﻤﳏ ﺔﻌﻣﺎﺟ ، ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا مﻮﻠﻌﻟا ﰲ ﱰﺴﻴﺟﺎﻣ 2011 / 2012 ص، 90،91 . 1

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ  ﺎﻴﻧﺎﺛ : ﻒﻳﺮﻌﺗ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﺎﻬﻨﻣ ﺮﻛﺬﻧ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﻒﻳرﺎﻌﺗ ةﺪﻋ كﺎﻨﻫ : -نﺎﻜﺴﻟﺎﺑ ﺔﻟﻮﻫﺄﻣ ﲑﻏ و ﺔﻟوﺰﻌﻣ و ﺔﻘﻠﻐﻣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻲﻫ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻊﻠﺴﻟا ﻦﻣ ﲑﺜﻜﻟا ﺎﻬﻴﻓ ﻞﺧﺪﺗ ﱵﻟا و ، لﻮﺧﺪﻠﻟ ﺔﻴﲰر ﺔﻴﻛﺮﲨ تاءاﺮﺟإ نود ﺔﻋﻮﻨﳑ ﲑﻏ . -ﺎﻴﺳآ ﻲﺑﺮﻐﻟ ﺔﻴﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﺔﻨﺠﻠﻟا ﻒﻳﺮﻌﺗ : ﻢﻴﻴﻘﺗ لﻮﺣ ﺎ ﺖﻣﺎﻗ ﺔﺳارد ﰲ ﻚﻟذ و ﺎ ﺄﺑ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺖﻓﺮﻌﻓ اﻮﻜﺳﻷا ناﺪﻠﺑ ﻦﻣ دﺪﻋ ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا " : ﻲﻛﺮﻤﳉا جﺎﻴﺴﻟا ﻦﻤﺿ ﻊﻘﺗ ﻖﻃﺎﻨﻣ وأ ﻪﻨﻣ ﺔﺑﺮﻘﻣ ﻰﻠﻋ وأ يﻮﺟ رﺎﻄﻣ وأ يﺮﲝ ءﺎﻨﻴﻣ ﻦﻤﺿ ﻊﻘﺗ ﺔﻟوﺰﻌﻣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻣ ءﺎﻔﻋﻹا ﻦﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﺗ ، ـ ﻤﳉا مﻮﺳﺮﻟا ﻦ ـ ﺔﻴﻛﺮ ﺋﺎﻀﺒﻟا ﻦﻳﺰﺨﺘﻟ مﺪﺨﺘﺴﺗ ﺎﻬﻠﻌﳚ ﺎﳑ ﺔﻟوﺪﻠﻟ ﻲﻛﺮﻤﳉا قﺎﻄﻨﻟا جرﺎﺧ ﻊﻘﺗ ﻲﻬﻓ ﻚﻟﺬﺑ و ـ ﻌﻟا ﻊ ـ ﺎﻬﻴﻠﻋ ظﺎﻔﳊا و ةﺮﺑﺎ ﻟا ﻊﻓد ﺐﻨﲡ وأ داﲑﺘﺳﻻا مﻮﺳر ﻊﻓد ﲑﺧﺄﺗ و ﺎﻬﻌﻳزﻮﺘﻟ ﻢﺘﺗ ﱵﻟا ﺔﻄﺸﻧﻷا ﻦﻣ ىﺮﺧأ عاﻮﻧأ ﻰﻠﻋ ةﺮﺷﺎﺒﳌا ﲑﻏ ﺐﺋاﺮﻀ ﺎﻬﻴﻓ ." 1 -ةﺪﺤﺘﻤﻟا ﻢﻣﻷا ﺔﻤﻈﻨﻤﻟ ﺔﻌﺑﺎﺘﻟا ءﺎﺼﺣﻹا ﺔﻨﺠﻟ ﻒﻳﺮﻌﺗ ) (L' ONU ": ﰲاﺮﻐﺟ لﺎﳎ ﻲﻫ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا و ﺔﺘﺑﺎﺛ ﻩدوﺪﺣ كرﺎﻤﳉا ﺔﺤﻠﺼﻣ فﺮﻃ ﻦﻣ ﺐﻗاﺮﻣ ﻪﻠﺧﺪﻣ دوﺪﳊا رﻮﺒﻋ جرﺎﳋا ﻦﻣ ﺔﻣدﺎﻘﻟا ﻊﻠﺴﻠﻟ ﻦﻜﳝ ﺚﻴﺣ ، ﺔﺒﻗاﺮﻤﻠﻟ عﻮﻀﳋا نود ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا نﻮﻧﺎﻘﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺎﳍﻮﺧد ﻊﻨﳝ ﱵﻟا ﻚﻠﺗ اﺪﻋﺎﻣ ، نود جوﺮﳋا ﺎﻘﺣﻻ ﻊﻴﻄﺘﺴﺗ ﰒ ، تاردﺎﺼﻟا ﺔﺒﻗاﺮﻣ وأ قﻮﻘﳊ ﻊﻀﲣ نأ . رﺎﳋا ﱃإ ﻪﺟﻮﺗ عاﻮﻧﻷا ﻒﻠﺘﳐ ﻦﻣ ﻊﻠﺴﻟا نإ ﻊﻨﳝ ﱵﻟا ﻚﻠﺗ ءﺎﻨﺜﺘﺳﺎﺑ ج نﻮﻧﺎﻘﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺎﻬﺟوﺮﺧ ". 2 ﺎﻴﻓاﺮﻐﺟ ةدﺪﳏ ةﲑﻐﺻ ﺔﻘﻄﻨﻣ ﻲﻫ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا و ﻞﺋﺎﺴﳌا ﰲ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻠﻣﺎﻌﻣ ﻦﻣ ﺎﻴﻋﺎﻨﺻ و ﺎﻳرﺎﲡ ﺪﻴﻔﺘﺴﺗ ، ﺔﻴﺒﻳﺮﻀﻟا تﻻﺎﳊا ﻢﻈﻌﻣ ﰲ ةدﻮﺟﻮﻣ ﲑﻏ وأ ﺔﻀﻔﺨﻨﻣ نﻮﻜﺗ ﺚﻴﺣ ، ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا تاءاﺮﺟﻹا ﻦﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﺗ و ، ﺔﻤﻴﻄﻓ ﻞﻌﺒﻟ – و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ﺔﻳرﻮﺴﻟا ﺔﻴﻧدرﻷا ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا ةﺮﺤﻟا ﺔﻘﻄﻨﻤﻟا، ﺔﻴﻨﻴﺒﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ ﻲﻓ ﺎﻫرود 2000 / 2010 ص، 92 . 1 ﺪﲪأ ﱐاﺪﻣ ،ﻲﻠﻋ ﻦﺑ زوﺰﻌﻠﺑ د – ةرﻼﺑ ةﺮﺤﻟاﺔﻘﻄﻨﻤﻟا ﺔﺳارد ،ﺮﺷﺎﻴﻤﻟا ﻲﺒﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺐﻠﺠﻟ ﺰﻓﺎﺤﻛ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا رود لﻮﺣ ﱄوﺪﻟا ﻰﻘﺘﻠﳌا ﺮﺸﻟا قﺎﻔﺗا تﺎﺳﺎﻜﻌﻧا و رﺎﺛآ ، ﻒﻴﻄﺳ ، سﺎﺒﻋ تﺎﺣﺮﻓ ﺔﻌﻣﺎﺟ ، ﺔﻄﺳﻮﺘﳌا و ةﲑﻐﺼﻟا تﺎﺴﺳﺆﳌا ﺔﻣﻮﻈﻨﻣ و يﺮﺋاﺰﳉا دﺎﺼﺘﻗﻻا ﻰﻠﻋ دﺎﺼﺘﻗﻻا ﻰﻠﻋ ﺔﻛا 13 / 14 ﱪﻤﻓﻮﻧ 2006 ص ، 5 . 2

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ تﺎﺠﺘﻨﳌا ﺔﻘﺤﺘﺴﻣ ﺢﺒﺼﺗ قﻮﻘﳊا ﻩﺬﻫ نﺎﻓ ﻚﻟذ ﻊﻣ و ﺔﻴﻛﺮﲨ مﻮﺳر نودو ﺔﺑﺎﻗﺮﻟ عﻮﻀﳋا نود جﺮﲣ و ﻞﺧﺪﺗ ﱵﻟا ﺪﻠﺒﻟا ﻲﺿارأ ﱃإ ﻊﺋﺎﻀﺒﻟا داﲑﺘﺳا ﰎ اذإ . -ﻒﻳﺮﻌﺗ H.G.Grubel : ﺿارأ ﺎ إ ـ ﺠﺘﻟا ﻞﺋﺎﺳو ﻞﺧﺪﺗ ﻦﻳأ ﲏﻃو ﻲﻛﺮﲨ ﻢﻴﻠﻗإ ﻞﺧاد ةرﻮﺼﳏ ﻲ ـﻬ ﺰﻴ و ﻴﻛﺮﲨ تﺎﻴﻠﻜﺷ نود ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا ﻊﺋﺎﻀﺒﻟا ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻞﺧاد ﺎﻬﻠﻳﻮﲢ وأ ﺎﻬﻨﻳﺰﲣ ﻢﺘﻳ نأ ﻰﻠﻋ ﺔ ﺎﻫﺮﻳﺪﺼﺗ ﻢﺘﻴﻟ ﺔﻬﺟ ﱃإ ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا تﺎﻄﻠﺴﻟا ﻞﺧﺪﺗ نوﺪﺑ ىﺮﺧأ ﻻ ، تﻻدﺎﺒﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺎﻗر ﺎﻬﻴﻓ ﺪﺟﻮﺗ ةدوﺪﳏ ﺔﻴﺋﺎﺼﺣﻹا تﺎﻣاﺰﺘﻟﻻا و ، ﺔﻳدﺎﻋ ﺐﺴﻨﺑ رﻮﺟﻷا و حﺎﺑرﻷا ﻦﻣ عﺎﻄﺘﻗا ﺧﺪﻠﻟ ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻦﻣ ﻊﺋﺎﻀﺒﻟا جﺮﲣ نأ دﺮﺠﲟ ﻪﻧأ ﻻإ ، ﻢﻴﻠﻗﻹا ﱃإ لﻮ ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا ﺔﺑﺎﻗﺮﻠﻟ ﻊﻀﲣ و تﺎﻘﺤﺘﺴﳌا ﺎﻬﻴﻠﻋ ضﺮﻔﺗ ﲏﻃﻮﻟا ﻲﻛﺮﻤﳉا . -ﻒﻳﺮﻌﺗ

Thierry Schwob- Pascal Lorot

: ﺔﻄﺸﻧﻷا ﻦﻳأ دوﺪﳏ ﰲاﺮﻐﺟ لﺎﳎ ﻲﻫ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا نإ وأ ﺔﻀﻔﳐ نﻮﻜﺗ ﺪﻗ ﱵﻟا و ﺔﺒﻳﺮﻀﻟا لﺎﳎ ﰲ صﺎﺧ مﺎﻈﻧ ﻦﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﺗ ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا وأ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ﻢﻋﻷا ﺐﻟﺎﻏ ﰲ و ةﺎﻐﻠﻣ ﺔﻴﻧﻮﻧﺎﻘﻟا ﺔﻴﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺔﻔﻔﳐ نﻮﻜﺗ . 1 - ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻴﻓ ﺎﻬﻨﻣ ﺾﻌﺑ ضﺮﻌﻨﺳ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﻚﻟﺬﻛ تﺎﻌﻳﺮﺸﺘﻟا ﺖﻟوﺎﻨﺗ ﺪﻗو : يﺬﻴﻔﻨﺘﻟا مﻮﺳﺮﳌا ﺐﺴﺣ يﺮﺋاﺰﳉا ﻊﻳﺮﺸﺘﻟا 94 / 320 ﰲ خرﺆﳌا 17 / 10 / 1994 ﺎﻬﻴﻓ ﺔﻘﻄﻨﻣ ﺎ ﺄﺑ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻋﺎﻨﺻ ﺔﻄﺸﻧأ ﺔﻴ ، ﺔﻳرﺎﲡ ﺔﻄﺸﻧأ و تﺎﻣﺪﺧ و ﺎﻫدوﺪﺣ ﺔﻃﻮﺒﻀﻣ تﺎﺣﺎﺴﻣ ﰲ ﻊﻘﺗ ، وأ رﺎﻄﻣ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﺗ ﺪﻗ ، ءﺎﻨﻴﻣ ﻦﻣ بﺮﻘﻟﺎﺑ ﻊﻘﺗ وأ ﲏﻃو ﻚﻠﻣ تارﺎﻄﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻣﻮﻤﻌﻟا ﺔﻄﻠﺴﻟا تﺎﻴﺣﻼﺻ سرﺎﲤ ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ ﺔﻘﻄﻨﻣ وأ رﺎﻄﻣ ، ﺊﻧاﻮﳌا و . 2 -ﻣ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ةدﺎﳌا ﺐﺴﺣ ﱐدرﻷا ﻊﻳﺮﺸﺘﻟا ـ ﻃﺎﻨﳌا ﺔﺴﺳﺆﻣ نﻮﻧﺎﻗ ﻦ ـ ﻴﻧدرﻷا ةﺮﳊا ﻖ ـ ﻢﻗر ﺔ 32 ﺔﻨﺴﻟ 1984 و ﻪﺗﻼﻳﺪﻌﺗ : تﺎﻳﺎﻐﻟ ﻊﺋﺎﻀﺒﻟا ﻪﻴﻓ ﻊﺿﻮﺗ ﻞﺻﺎﻓ ﺰﺟﺎﲝ رﻮﺴﻣ و دﺪﳏ ﺔﻜﻠﻤﳌا ﻲﺿارأ ﻦﻣ ءﺰﺟ ﻲﻫ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺎﻬﻴﻠﻋ ﺔﺒﺗﱰﳌا مﻮﺳﺮﻟا و ﺐﺋاﺮﻀﻟا ءﺎﻔﻴﺘﺳا ﻖﻴﻠﻌﺗ ﻊﻣ ﻊﻴﻨﺼﺘﻟا و ﻦﻳﺰﺨﺘﻟا ﺔﻜﻠﻤﳌا جرﺎﺧ ﺎ ﺄﻛ ﻊﺋﺎﻀﺒﻟا ﻩﺬﻫ ﱪﺘﻌﺗو ، . ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻒﻳﺮﻌﺗ ﰲ ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﺞﺘﻨﺘﺴﻧ نأ ﻦﻜﳝ ﻒﻳرﺎﻌﺘﻟا ﻩﺬﻫ ﺔﻋﻮﻤﳎ لﻼﺧ ﻦﻣو : ﺔﻤﺒﻄﻓ ﻞﻌﺒﻟ ، ﺔﻳرﻮﺴﻟا ﺔﻴﻧدرﻷا ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا ةﺮﺤﻟا ﺔﻘﻄﻨﻤﻟا، ﺔﻴﻨﻴﺒﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ ﻲﻓ ﺎﻫرود و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا 2010 / 2011 ص 92 1 ص ،ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺪﲪأ ﱐاﺪﻣ ،ﻲﻠﻋ ﻦﺑ زوﺰﻌﻠﺑ 7 . 2

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ  دوﺪﳊا ﻰﻠﻋ ﻊﻘﺗ ةدوﺪﳏ ﺔﻴﻓاﺮﻐﺟ ﺔﺣﺎﺴﻣ ءﺎﻨﻴﳌا ، ﻲﺿارأ ﻦﻣ ءﺰﺟ يأ وأ ﺎﻬﻨﻣ ﺔﺑﺮﻘﲟ وأ رﺎﻄﳌا ، ﺔﻟوﺪﻟا .  ﺎ ةﺪﺟاﻮﺘﻣ ﺔﻟوﺪﻟ ﱯﻳﺮﻀﻟا وأ ﻲﻛﺮﻤﳉا نﻮﻧﺎﻘﻠﻟ ﻊﻀﲣ ﻻ .  ﺔﻴﻣﺪﳋا و ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا و ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻄﺸﻧﻷا ﺎﻬﻴﻓ سرﺎﲤ . ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﲎﺒﻳ ﺚﻴﺣ ﺚﻳﺪﳊا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا ﱃإ يﺪﻴﻠﻘﺘﻟا مﻮﻬﻔﳌا ﻦﻣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا مﻮﻬﻔﻣ ﰲ لﻮﲢ ثﺪﺣ ﺪﻗو ﺞﻳوﱰﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ تاردﺎﺼﻟا ةدﺎﻳز ﻂﻘﻓ ﻮﻫ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻣ فﺪﳍا نأ ﻰﻠﻋ يﺪﻴﻠﻘﺘﻟا ادﺎﻤﺘﻋا ﺺﺋﺎﺼﳋا ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻌﻴﺒﻄﻟا ) و ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻊﻗﻮﻣ رﺎﻜﺘﺣا ﺎﻬﻠﻴﻐﺸﺗ و ﺎ رادﻹ مﺎﻌﻟا عﺎﻄﻘﻟا ﻪﻴﺟﻮﺗ و ، رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺔﻄﺸﻧﻷ ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا ﺐﺋاﺮﻀﻟا ﻦﻣ ﺾﻔﺨﻨﻣ ىﻮﺘﺴﲟ ةدﺪﳏ . تﺎﻳﻮﺘﺴﲟ ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﺟ ﻮﻫ فﺪﳍا نأ ﱃإ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﺪﻳﺪﳉا مﻮﻬﻔﳌا ىﺪﻌﺘﻳ ﺎﻤﻨﻴﺑ ﺔﻨﻴﻌﻣ ﻪﺑﺎﻌﻴﺘﺳﺎﻛ ﻟﺎﻤﻌﻠﻟ ﺔﻴﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا ﺔﻴﻟﺎﻋ تﺎﻋﺎﻨﺻ وأ لﺎﲰأر ﺔﻓﺎﺜﻛ وأ ﺔ إ و ، ثاﺪﺣ ﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﲔﺑ ﻂﺑاﱰﻟا ـ و ةﺮ ﺔﺣﺎﺗإ و يدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻞﻣﺎﻜﺘﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﻲﻠﶈا قﻮﺴﻟا تﺎﻣاﺪﺨﺘﺳا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﺔﻋﻮﻨﺘﻣ . ﺮﻬﻇ و ﺮﺷﺎﺒﳌا ﱯﻨﺟﻷا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﳉ ﺔﻘﻳﺪﺻ لﺎﻤﻋأ ﺔﺌﻴﺑ ﻖﻠﺧ ﻰﻠﻋ ﺎ رﺪﻗ ﻮﻫ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﺪﻳﺪﺟ ﲑﺒﻌﺗ .  ﺎﺜﻟﺎﺛ : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ةرادإ : ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا تﺎﻋﺎﻄﻘﻟا ﰲ ﺎﻫﲑﻴﺴﺗ ﱃﻮﺘﺗ ةﺰﻬﺟﻷ ﺔﺟﺎﲝ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا : ﳌا و ﺔﻳرادﻹا نوﺆﺸﻟا ﺔﻴﻟﺎ نوﺆﺸﻟا ، ﺔﻴﻧﻮﻧﺎﻘﻟا ﺔﻴﺳﺪﻨﳍا و ﺔﻴﻨﻔﻟا نوﺆﺸﻟا ، ﺔﻴﻨﻔﻟا ثﻮﺤﺒﻟا ، ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا و ءﺎﺼﺣﻹا ، . طﺎﺸﻧ ﻰﻠﻋ ﺔﻴﻓاﺮﺷﻹا و ﺔﻳرادﻹا مﺎﻬﳌﺎﺑ مﻮﻘﻳ يﺬﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ يرادﻹا زﺎﻬﳉﺎﺑ ةﺰﻬﺟﻷا ﻩﺬﻫ ﻰﻤﺴﺗ ﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ـ ﻰﻠﶈا ﻢﻜﳊا تاﺪﺣو زﺎﻬﳉا اﺬﻫ ﻢﻀﻳو ةﺮ ﺔﻨﻴﻌﳌا ﺊﻧاﻮﳌا ةﺰﻬﺟأ ، كرﺎﻤﳉا ةﺰﻬﺟأ ، ﺘﻟا تارازو ، ـ و ةرﺎﺠ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟاو ﺔﻴﻟﺎﳌا و دﺎﺼﺘﻗﻻا ﺔﻋﺎﻨﺼﻟا و ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻓﺮﻏ ، ﺔﻴﻟﺎﻤﻌﻟا تادﺎﲢﻻا ، لﺎﻤﻋﻷا لﺎﺟر ﻦﻣ نﻮﻠﺜﳑ ، نﻮﻠﺜﳑ ، ةﺮﳊا ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻖﻃﺎﻨﳌا تﺎﻃﺎﺸﻨﺑ ﺔﻗﻼﻋ ﺎﳍ نﻮﻜﻳ ﺪﻗ ىﺮﺧأ ةﺰﻬﺟأ ﻦﻋ ، ﻪﻧأ ﺮﻛﺬﻟﺎﺑ ﺮﻳﺪﳉا و ﺔﻟﺎﳊا ﻩﺬﻫ ﰲ ﺎﻫءﺎﺸﻧإ نﻮﻧﺎﻗ ﺐﺴﺣ ﻚﻟذو ﺔﻟوﺪﻟا ﰲ ﺔﻴﻣﻮﻜﺣ ﺔﻴﻓاﺮﺷإ ﺔﻬﳉ ةﺮﳊا ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻊﻀﲣ ةرازو نﻮﻜﺗ ﺪﻗ ، ﺔﻴﻟﺎﳌا ةرﺎﺠﺘﻟا ةرازو ، دﺎﺼﺘﻗﻻا ةرازو ، ءﺎﻨﻴﳌا ﺔﺌﻴﻫ ، .

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ﻣ ﺎﻴﻠﻣﺎﻜﺗ ﻩرود نﻮﻜﻳ يﺬﻟا ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا ﺔﺑﺎﻗﺮﻟا ﰲ ﻩرود ﺮﺼﺤﻨﻳ يﺬﻟا ﻲﻛﺮﻤﳉا زﺎﻬﺠﻠﻟ ﺔﻓﺎﺿإ ﻹا زﺎﻬﳉا ﻊ ﺎﻳدﺎﻔﺗ يراد مﺎﻬﳌا ﻞﺧاﺪﺘﻟ ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻞﺧاد طﺎﺸﻨﻠﻟ ﻦﺴﳊا و ﻲﻌﻴﺒﻄﻟا ﲑﺴﻠﻟ ﺎﻧﺎﻤﺿ و ﺎ رﺎﻀﺗ و . 1  ﺎﻌﺑار : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ﺺﺋﺎﺼﺧ . ﺔﻳرﺎﲡ ءاﻮﺳ ﺎ اذ ﺪﺣ ﰲ ﺔﻘﻄﻨﳌا عﻮﻧ فﻼﺘﺧﺎﺑ ﻒﻠﺘﲣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺺﺋﺎﺼﺧ نإ ﺔﻴﺗﺎﻣﺪﺧ وأ ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ ، ﻻإ ﺎﻬﳘأ تاﺰﻴﳑ ةﺪﻋ ﰲ كﱰﺸﺗ ﺎ أ : 1 -نﺮﻣ ﻲﺋﺎﺒﺟ مﺎﻈﻧ : ﻪﻴﻟإ ﻊﻀﳜ يﺬﻟا نﺮﳌا ﻲﺋﺎﺒﳉا مﺎﻈﻨﻟا ﰲ ﻦﻤﻜﺗ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا ﺔﻴﺻﺎﳋا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻞﺧاد ﺎ ﻮﺳرﺎﳝ ﱵﻟا تﺎﻴﻠﻤﻌﻟا ﻚﻟﺬﻛو نﻮﻠﻣﺎﻌﺘﳌا ﺢﻨﲤ ﻲﻬﻓ ، تازﺎﻴﺘﻣا لﺎﳎ ﰲ ةﺰﻔﶈا تاءاﺮﺟﻹا رﺎﻃإ ﰲ رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا و ﺔﻴﺋﺎﺒﳉا ﺔﻴﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ صﻮﺼﳋﺎﺑ ﻂﻴﶈا راﺮﻏ ﻰﻠﻋ ، يدﺎﺼﺘﻗﻻا ﱄوﺪﻟا ﻴﻟإ ﻲﻤﺘﻨﺗ يﺬﻟا ﻲﻤﻴﻠﻗﻹا وأ ـﻪ ، ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻞﺧاد ﻢﳍاﻮﻣأ سوؤر رﺎﻤﺜﺘﺳﻻ ﺐﻧﺎﺟﻷا ﲔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﲔﻠﻣﺎﻌﺘﳌا ﺐﻠﳉ ﺔﻠﻴﺳو ﻻإ ﻲﻫ ﺎﻣ تازﺎﻴﺘﻣﻻا ﻩﺬﻫو . 2 -ﺔﻴﻤﻟﺎﻌﻟا و ﺔﻴﻟﻮﻤﺸﻟا : ﳊا ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺢﺘﻔﺗ ﻮﻫو ﲔﻠﻣﺎﻌﺘﳌا ﻞﻜﻠﻟ ﻲﺟرﺎﳋا رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا تﻻﺎﳎ ﻰﻠﻋ ةﺮ ﲔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ) ﻦﻳﺮﻤﺜﺘﺴﳌا ( ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﻫ ﰲ ﺔﻳرﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﻢﻬﻌﻳرﺎﺸﻣ ﺔﻣﺎﻗإ ﰲ نﻮﺒﻏﺮﻳ ﻦﻳﺬﻟا ، نﺎﻓ اﺬﻫ ﱃإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ، ﺼﺘﻗﻻا ﲔﻠﻣﺎﻌﺘﳌا فﺮﻃ ﻦﻣ ةﺮﻤﺜﺘﺴﳌا لاﻮﻣﻷا سوؤﺮﻟ ﺔﻴﻠﺻﻷا ﺔﻴﺴﻨﳉا رﺎﺒﺘﻋﻻا ﲔﻌﺑ ﺬﺧﺄﺗ ﻻ ﺔﻔﻴﻀﳌا لوﺪﻟا ﲔﻳدﺎ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ . 3 -ةاوﺎﺴﻤﻟا : ﲔﻴﻠﳏ وأ ﺐﻧﺎﺟأ اﻮﻧﺎﻛ ءاﻮﺳ ﲔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﲔﻠﻣﺎﻌﺘﳌا وأ ﻦﻳﺮﻤﺜﺘﺴﳌا ﻞﻛ رﺎﻃﻹا اﺬﻫ ﰲ ) ﱃإ نﻮﻤﺘﻨﻳ ﺔﻔﻴﻀﳌا ﺔﻟوﺪﻟا ( ﳌا ﻞﺧاد تﺎﺒﺟاﻮﻟا و قﻮﻘﳊا ﺲﻔﻧ ﻢﳍ ﺰﻓاﻮﳊﺎﻓ ةﺮﳊا ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﺔﻘﻄﻨ ﺔﺣﻮﻨﻤﳌا تﺎﻧﺎﻤﻀﻟا و ءﺎﻨﺜﺘﺳا نوﺪﺑ فاﺮﻃﻷا ﻞﻛ ﺎﻬﻨﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﻳ و ﺎﻬﻠﻐﺸﻳ . 4 -ﺔﻳرادﻹا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا بﺎﻴﻏ : ﲑﻴﺴﺘﻟا ﰲ ﺔﻳرادإ ﻞﻴﻗاﺮﻋ ﱃإ ﻊﻀﲣ ﻻ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﰲ ﻢﺘﺗ ﱵﻟا تﺎﻴﻠﻤﻌﻟا نإ ﻢﺘﺗ نأ ﺐﳚ ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻞﺧاد ﺔﻳرادﻹا تاءاﺮﺟﻹا نأ ﺚﻴﺣ تاﺪﻴﻘﻌﺗ نود ﺔﻄﻴﺴﺑ و ﺔﻌﻳﺮﺳ ﺔﻔﺼﺑ ﺎﺸﻣ و ﺔﻴﻋﻮﻧ ﰲ ﻞﻛ ﲑﻴﺴﺘﻟا . ﻄﻓ ﻞﻌﺒﻟ ﻴ ﺔﻤ ، ﺔﻳرﻮﺴﻟا ﺔﻴﻧدرﻷا ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا ةﺮﺤﻟا ﺔﻘﻄﻨﻤﻟا، ﺔﻴﻨﻴﺒﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ ﻲﻓ ﺎﻫرود و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا 2010 / 2011 ص 93 -95 . 1

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا عاﻮﻧأ .  ﻻوأ : ﺎﻬﻴﻓ ةﺪﺟاﻮﺘﻤﻟا تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا دﺪﻋ ﺐﺴﺣ . ﱃا ﻢﺴﻘﻨﺗ : 1 -ﺔﻣﺎﻌﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﳉ يدﺎﺼﺘﻗﻻا طﺎﺸﻨﻟا ﺔﻳﺮﲝ ﻢﺴﺘﺗ تﺎﺴﺳﺆﳌا و تﺎﻛﺮﺸﻟا و رﺎﺠﺘﻟا ﻊﻴﻤ تﺎﺌﻴﳍا و ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا وأ ﺔﻴﻟﺎﳌا وأ ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ﺖﻧﺎﻛ ءاﻮﺳ ﺎ ﺎﻃﺎﺸﻧ ﺔﺳرﺎﻤﲟ ﺎﳍ ﺢﻤﺴﺗ ﱵﻟا ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا . 2 -ﺔﺻﺎﺨﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : دﻼﺒﻟا ﻞﺧاد وأ ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا ﺮﺋاوﺪﻟا ﻞﺧاد ﺄﺸﻨﺗ ﱵﻟا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻚﻠﺗ ﻲﻫ ﱃإ فﺪ ، ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ ضاﺮﻏﻷ ﺪﺣاو عوﺮﺸﻣ ﺔﻣﺎﻗإ ىﺮﺧأ ﺔﻴﻠﻤﻋ يﻷ وأ ﻦﻳﺰﺨﺘﻟا ، ، عوﺮﺸﳌا اﺬﳍ ﺔﺻﺎﳋا ﲔﻧاﻮﻘﻟا ﺪﻳﺪﲢ ﻢﺘﻳ . 1  ﺎﻴﻧﺎﺛ : ﺎﻬﻴﻓ سرﺎﻤﻤﻟا طﺎﺸﻨﻟا ﺔﻴﻋﻮﻧ ﺐﺴﺣ . 1 -ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﻦﻣ وأ دﻼﺒﻟا جرﺎﺧ ﻦﻣ ﻊﻠﺴﻟا داﲑﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا طﺎﺸﻧ مﻮﻘﻳ ﺎﻴﻠﻤﻌﻟا ﺾﻌﺑ ﺎﻬﻴﻠﻋ يﺮﲡ ﺪﻗ و ﺐﺳﺎﻨﳌا ﺖﻗﻮﻟا ﰲ ﺎﻬﻌﻴﺑ و ﺎﻬﻌﻴﻨﺼﺗ ضﺮﻐﺑ ﻪﻠﺧاد ةدﺎﻋ ﺎ ﺺﺧﺮﻳ ﱵﻟا ﺔﻄﻴﺴﺒﻟا ت ﻒﻴﻠﻐﺘﻟا و ﺔﺌﺒﻌﺘﻟا و زﺮﻔﻟﺎﻛ ﺎﻫﺮﻫﻮﲜ سﺎﺴﳌا نود ﺔﻋﺎﻀﺒﻟا ﻞﻜﺷ لوﺎﻨﺘﺗ ﱵﻟا و تﺎﻋدﻮﺘﺴﳌا ﰲ ... ﱁا . أ -ﺮﺤﻟا ءﺎﻨﻴﻤﻟا : ﺾﻌﺑ ﰲ ةﲑﻐﺻ ﻊﻧﺎﺼﻣ وأ نزﺎﳐ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﻳ يﺮﲝ ءﺎﻨﻴﻣ ﻞﺧاد ﺄﺸﻨﺗ ةﺮﺣ ﺔﻘﻄﻨﻣ ءﺎﻨﻴﳌا ﺔﻣﺪﳋ نﺎﻴﺣﻷا ﻗ ﺎﻬﻨﻣ فﺪﳍا نﺎﻛ و ، مﻮﺳر وأ ﺐﺋاﺮﺿ ﻊﻓد نود ﺎﻬﻨﺤﺷ ةدﺎﻋإ و ﻊﺋﺎﻀﺒﻟا ﻦﻳﺰﲣ ﻮﻫ ﺎﳝﺪ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﺔﻴﻛﺮﲨ ﱪﺘﻌﺗ و ﺎﻬﻠﻤﻛﺄﺑ ءﺎﻨﻴﳌا ﺎ ﻊﻘﻳ ﱵﻟا ﺔﻨﻳﺪﳌا ﻞﻤﺸﺘﻟ ءﺎﻨﻴﳌﺎﺑ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﺪﺘﲤ ﺮﺿﺎﳊا ﺖﻗﻮﻟا ﰲو ، ﺮﺸﻟا وأ داﺮﻓﻷا ﺖﻧﺎﻛ ءاﻮﺳ ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا تﻼﻣﺎﻌﳌا ﻊﻀﲣ ﻻ ﺚﻴﺣ ﺮﺣ ءﺎﻨﻴﻣ ﺔﻟﺎﳊا ﻩﺬﻫ ﰲ ﺔﻨﻳﺪﳌا مﻮﺳﺮﻠﻟ تﺎﻛ ﻛﺮﻤﳉا ـ ﺐﺋاﺮﻀﻟا وأ ﺔﻴ ﺎﻴﻧﺎﳌﺄﺑ غرﻮﺒﻣﺎﻫ ﱄﺎﳊا ﺖﻗﻮﻟا ﰲ ﺔﻓوﺮﻌﳌا عﻮﻨﻟا اﺬﻫ ﺔﻠﺜﻣأ ﻦﻣو ، كﺮﳕاﺪﻟﺎﺑ ﻦﺟﺎﻬﻨﺑﻮﻛ ، رﻮﺑ ، ارﻮﻓﺎﻐﻨﺳ و ﺮﺼﲟ ﺪﻴﻌﺳ ﻎﻧﻮﻛ ﻎﻧﻮﻫ و ، . ب -ةﺮﺤﻟا تﻼﺤﻤﻟا : ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ةﺮﻜﻔﻟ داﺪﺘﻣا ﻲﻫ ءاﺮﺸﻟا و ﻊﻴﺒﻟا ﱵﻴﻠﻤﻋ ﰲ ﺺﺘﲣ ، ، ﺰﻛﺮﻤﺘﺗ ﺊﻧاﻮﳌا ﰲ ﺎﺒﻟﺎﻏ ﺔﻳﺪﻳﺪﳊا ﻚﻜﺴﻟا و تارﺎﻄﳌا و . ص ،ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺪﲪأ ﱐاﺪﻣ ،ﻲﻠﻋ ﻦﺑ زوﺰﻌﻠﺑ 7 . 1

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ج -ةﺮﺤﻟا نزﺎﺨﻤﻟا : ﻴﺴﺒﻟا ﻦﻳﺰﺨﺘﻟا و ﻦﺤﺸﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ ىﺪﻌﺘﺗ ﻞﻤﻋ تﺎﻴﻧﺎﻜﻣﺈﺑ نزﺎﺨﳌا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ ﺰﻴﻤﺘﻳ ـ ﺔﻄ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﰲ ﺔﻧﺰﺨﳌا تﺎﺒﻛﺮﳌا ﱘﻮﻘﺘﺑ ﺢﻤﺴﺗ تﺎﻴﻠﻤﻋ ﱃإ ﻘﳊا رﺎﺒﺘﻋﻻا ﲔﻌﺑ ﺬﺧﻷا نوﺪﺑ ، ـ ﺮﻟا و قﻮ مﻮﺳ ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا . دوﺪﺣ جرﺎﺧ ﺔﻴﺋﺰﺟ ةﺮﺣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ءﺎﺸﻧإ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻛﺮﳊا ﻊﻴﺳﻮﺗ و ﻂﻴﺸﻨﺗ ﱃإ ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺄﺠﻠﺗ ﺔﻴﻠﺻﻷا ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﺔﻴﺋﺰﳉا ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا نﻮﻜﺗ ةدﺎﻌﻟا ﰲ ، sous- zones ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻊﻀﲣ ﺚﻴﺣ ، ا ﻦﻣ ءﺎﻔﻋﻹا مﺎﻈﻨﻟ ﺔﻴﺟﺎﺘﻧﻹا ﺎ ﺎﻴﻠﻤﻋ مﻮﺳﺮﻟ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻴﻠﺻﻷا ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﺔﻴﻟوﺆﺴﻣ و ةرادإ ﺖﲢ ﲑﺴﺗو ، ﱵﻟا ةﺮﳊا ﺬﺧﺄﺗ ﺮﳊا ءﺎﻨﻴﳌا ﻞﻜﺷ ةﺮﳊا نزﺎﺨﳌا و . 2 -ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا : ﻫ ةﺮﳊا ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ﺔﻘﻄﻨﳌا ـ و ﺔﻴﻨﻃﻮﻟا ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا تاﺪﺣﻮﻟا مﺎﻴﻘﻟ ةﺪﻋﺎﻗ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻲ ﺔﻴﺟرﺎﳋا ﰲ ﻖﳊا ﺎﳍ ، جﺎﺘﻧﻹا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟ ﺔﻳروﺮﺿ ﺔﻴﻟوأ داﻮﻣ و تاﺪﻌﻣ ﻦﻣ رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا داﻮﻣ داﲑﺘﺳا ﺢﺒﺼﺗ ﰒ ﻦﻣ و ، ﻋﺎﻨﺼﻟا ﺔﻬﺟﻮﻟا تاذ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻪﺘﻳار ﺖﲢ ﻊﻤﳚ كرﺎﻤﳉا فﺮﻃ ﻦﻣ سوﺮﳏ ﲑﺒﻛ عدﻮﺘﺴﻣ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻩﺬﻫ ـ ﺔﻴ ﻨﻤﻀﺘﳌا ـ ﺮﻳﺪﺼﺘﻠﻟ ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌ ﺔ ﻞﻤﻌﻟا ﻖﻃﺎﻨﻣ وأ تﺎﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻣ ، ﻐﺸﺘﻟا وأ ـ ﻞﻤﻌﻟا و ﻞﻴ . أ -ﺮﻳﺪﺼﺘﻠﻟ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﺒﺘﻌﺗ ذإ ،ﺎﳍ قدأ ﻒﻳﺮﻌﺗ ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا و ةرﺎﺠﺘﻠﻟ ةﺪﺤﺘﳌا ﻢﻣﻷا ةوﺪﻧ حﱰﻘﺗ ـ ﺮ نأ " : ﻛﺮﻤﳉا مﺎﻈﻨﻟﺎﺑ ﻲﻤﶈا ﲏﻃﻮﻟا لﺎ ا ﻞﺧاد ﺰﻴﺣ ﻲﻫ ﺮﻳﺪﺼﺘﻠﻟ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ـ ﻪﺑ لﻮﻤﻌﳌا ﻲ ةدﺎﻋ و ، ﳌ ةاذﺎﶈﺎﺑ ﻊﻘﺗ ﺎﻣ مﻮﺳﺮﻠﻟ ﻊﻀﲣ نأ نود ﺔﻴﻟوﻷا داﻮﳌا اﺬﻛ و تاﺰﻴﻬﺠﺘﻟا و ﻊﻠﺴﻟا ﺎﻬﻨﻣ درﻮﺘﺴﺗ ﺚﻴﺣ رﺎﻄﻣ وأ ءﺎﻨﻴ ﺪﻌﺑ ﺎﻤﻴﻓ ﺎﻫﺮﻳﺪﺼﺗ و ﺎﻬﻠﻳﻮﲢ ﻞﺟأ ﻦﻣ ﺔﻴﻛﺮﻤﳉا ﺮﻤﳉا مﻮﺳﺮﻟا ضﺮﻔﺗ و ، ــ ﺧد ﺔﻟﺎﺣ ﰲ ﺔﻴﻜ لﻮ ﻠﺴﻟا ﻩﺬﻫ ـ وأ ﻊ ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻪﺑ ﺪﺟﻮﺗ يﺬﻟا ﺪﻠﺒﻠﻟ ﻲﻤﶈا ﲏﻃﻮﻟا لﺎ ا ﻰﻠﻋ تﺎﺠﺘﻨﳌا ﱪﺘﻌﺗ و ، لوأ اﺪﻨﻟﺮﻳا ﺔﻳرﻮﻬﻤﲜ نﻮﻧﺎﺷ ﺔﻨﻳﺪﻣ ﺎﻫﺮﻳﺪﺼﺗ ةدﺎﻋإ و ﻊﻠﺴﻟا ﻞﻳﻮﲢ ﰲ ﺔﺼﺘﳐ ةﺮﺣ ﺔﻘﻄﻨﻣ ﺮﻳﺪﺼﺘﻠﻟ ةﺮﺣ ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ ﺔﻘﻄﻨﻣ لوأ و ، . ﻞﻛﺎﻴ ﻂﺒﺗﺮﻣ ﻲﻋﺎﻨﺻ ﻊﻤﳎ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻲﻫ ﺮﻳﺪﺼﺘﻠﻟ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا نأ ﺞﻨﺘﺴﻧ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا اﺬﻫ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺔﻴﺟرﺎﳋا ةرﺎﺠﺘﻠﻟ ﺔﻳﺪﻋﺎﻗ . ب -تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﻞﻤﻋ و ﻞﻴﻐﺸﺘﻟا ﻖﻃﺎﻨﻣ وأ تﺎﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻣ : ﻪﺟﻮﻣ ﺲﻴﻟ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﻫ جﺎﺘﻧإ نإ ﺔﻴﻠﶈا قﻮﺴﻟا تارﺪﻗ ﻰﻠﻋ ﺰﻜﺗﺮﺗ ﻲﻬﻓ جرﺎﳋا ﻮﳓ ،ﻞﻐﺸﻟا ﺔﻴﻗﺮﺗ و ﲏﻃﻮﻟا دﺎﺼﺘﻗﻻا ﺚﻌﺑ و شﺎﻌﻧإ ﺎﻬﻨﻣ ضﺮﻐﻟا و ،

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ﻧإ تﺎﺒﻠﻄﺘﻣ ﺐﺒﺴﺑ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا لوﺪﻟﺎﺑ ﺪﺟاﻮﺘﻳ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ و تاﺰﻴﻬﺠﺘﻟا ﻞﻛ ﻰﻠﻋ ﺮﻓﻮﺘﺗ ﻲﻬﻓ ﺎﻫءﺎﺸ ﺎ مﺎﻘﺗ ﱵﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ﺔﻳروﺮﻀﻟا ﻚﻳﺮﲢ فﺪ تﺎﻨﻴﻧﺎﻤﺜﻟا ﰲ ﺎﻴﻧﺎﻄﻳﱪﺑ أﺪﺑ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ نأ ﱃإ نﻮﺜﺣﺎﺒﻟا ﲑﺸﻳ و ، نﺪﳌا ﰲ ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ةﺎﻴﳊا ﻂﻴﺸﻨﺗ و ﻬﳌا طﺎﺸﻨﻟا ﻰﻠﻋ ظﺎﻔﳊا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ﺰﻛاﺮﳌا و ، ـ ﻪﻀﻳﻮﻌﺗ وأ دﺪ ىﺮﺧأ تﺎﻃﺎﺸﻨﺑ ﰒ ، ﺔﻴﻜﻳﺮﻣﻷا ةﺪﺤﺘﳌا تﺎﻳﻻﻮﻟا ﱃإ ﻞﻘﺘﻧا . 3 -ةﺮﺤﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﻖﻃﺎﻨﻣ : ﺔﻴﺋﺎﺒﺟ ﻖﻃﺎﻨﻣ و ﺔﻴﻟﺎﻣ ةﺮﺣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﱃإ ﻢﺴﻘﻨﺗ : 3 -1 ﺔﻴﻟﺎﻤﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﲔﻣﺄﺘﻠﻟ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا و ﺔﻴﻜﻨﺒﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻞﻤﺸﺗ و : أ -ﺔﻴﻜﻨﺒﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : رﻮﺘﻛﺪﻟا ﺎﻬﻓﺮﻌﻳ

Pascal Lorot -Thierry Schwob

ﻦﻳأ ﺔﻣﻮﻠﻌﻣ ﺔﻴﻓاﺮﻐﺟ ﻦﻛﺎﻣأ ﺔﺒﻌﺼﻟا تﻼﻤﻌﻟا مﺎﻈﻨﺑ ﻞﻤﻌﺗ نأ طﺮﺸﺑ ﺎ ﺎﻃﺎﺸﻧ ﺔﻳﺮﺣ ﻞﻜﺑ و ﺔﺳرﺎﳑ ﺎﻬﻨﻜﳝ ﺎﳍﻮﺻأ فﻼﺘﺧا ﻰﻠﻋ كﻮﻨﺒﻟا ﻲﻠﺧاﺪﻟا ﻚﻨﺒﺑ ةﺪﺟاﻮﺘﳌا ﲔﻤﻴﻘﳌا ﲑﻏ ﻊﻣ تﺎﻗﻼﻋ ﺎﳍ نﻮﻜﺗ ﻻأ و ، . ﺔﻟوﺪﻠﻟ ﺔﻴﻠﺧﺪﺘﻟا ﺔﻬﺟاﻮﻟا و ﺔﻴﺋﺎﻤﳊا ﺔﻤﻈﻧﻷا ﻰﻠﻋ ﻞﻌﻓ دﺮﻛ تﺎﻨﻴﺘﺴﻟا ﺪﻬﻋ ﰲ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ ﺮﻬﻇ ﻴﻋﺎﻨﺼﻟا لوﺪﻟا تدﺎﺳ ﱵﻟا ـ ﳊا ﺐﻘﻋ ﺔ ـ ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا بﺮ ﺎﻫﺮﻫﺎﻈﻣ ﻦﻣ ﱵﻟا و ، : ﺒﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﺿوﺮﻔﳌا ﺔﺑﺎﻗﺮﻟا ـ تﻻدﺎ ، ىﻮﺼﻘﻟا ﺎﻫدوﺪﺣ ﱃإ ﺪﺋاﻮﻔﻟا ﺐﺴﻧ فﻮﻘﺳ ﻊﻓر ﺮﺣ ﺔﺒﻗاﺮﻣ ، لاﻮﻣﻷا سوؤر ﻞﻘﻨﺗ ﺔﻛ ... ﱁا . كﻮﻨﺒﻠﻟ ىدأ ﺎﻣ ﻮﻫو ﺔﻳﺮﺣ ﻞﻜﺑ ﺔﻔﻠﺘﺨﳌا ﺔﻴﻜﻨﺒﻟا ﺎ ﺎﻴﻠﻤﻋ ﺎﻬﻴﻓ سرﺎﲤ ﺎﳍ ىﺮﺧأ ﻊﻗاﻮﻣ ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﱃإ ﺎﻫﲑﻏو دﻮﻴﻘﻟا ﻩﺬﻫ ﻦﻣ ﺖﻧﺎﻋ ﱵﻟا ﺎ لﻮﻤﻌﻣ نﺎﻛ ﱵﻟا ﺔﳝﺪﻘﻠﻟ ﺔﻓﺎﺿإ ةﺪﻳﺪﺟ ﻞﻤﻋ ﺐﻴﻟﺎﺳﺄﺑ و . ﺪﻴﻔﺘﺴﺗ ﺎ أ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﳍ ةﺰﻴﻤﳌا ﺺﺋﺎﺼﳋا ﻢﻫأ ﻦﻣو و ةﺮﺷﺎﺒﳌا ﺐﺋاﺮﻀﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻲﺋﺰﺟ وأ ﻲﻠﻛ ﱯﻳﺮﺿ ءﺎﻔﻋإ ﻦﻣ ﺔﻔﻴﻔﺧ ﺔﻴﻛﺮﲨ ﺺﺧﻷا ﻰﻠﻋ و ﺔﻴﻧﻮﻧﺎﻗ ﺔﻤﻈﻧﺄﺑ ﻰﻀﲢ ةﺮﺷﺎﺒﳌا ﲑﻏ تﻻدﺎﺒﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺎﻗﺮﻟا و دﻮﻴﻘﻟا بﺎﻴﻏ ﻚﻟذ ﻦﻣ ، ﻀﳌا ﺔﻤﻴﻘﻟا ﻰﻠﻋ مﻮﺳر كﺎﻨﻫ ﺲﻴﻟ ﺐﻟﺎﻐﻟا ﰲ و ﺔﻠﻤﻌﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا ـ تﻼﻤﻌﻟا ﻰﻠﻋ و ﺔﻓﺎ ﺎﻌﻔﻟاو ﺔﻋﺮﺴﻟﺎﺑ زﺎﺘﲤ ، ﰲ ﺔﻴﻟ تﺎﻣﺪﳋا ةدﻮﺟ ﻊﻣ تﻼﻴﻬﺴﺘﻟا ﺔﻓﺎﻛ ﲑﻓﻮﺗ . ب -ﻦﻴﻣﺄﺘﻠﻟ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻣ : ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا بﺮﳊا ﺪﻌﺑ ﱂﺎﻌﻟا ﺎﻫﺪﻬﺷ يﺬﻟا فوﺮﻈﻟا نأ ﲔﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻣ ﲑﺜﻜﻟا ﱪﺘﻌﻳ ﻈﻧﺄﺑ تﺰﻴﲤ ﺚﻴﲝ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ ﻞﻜﺸﺗ ءارو ﺔﻴﻧﺎﺜﻟا ـ ﻴﻗ ﺔﻣرﺎﺻ ﺔﻴﻧﻮﻧﺎﻗ ﺔﻤ ـ ﲔﻣﺄﺘﻟا تﺎﻛﺮﺷ ﻞﻤﻋ تﺪ و ، ﺲﻔﻨﺑ و ﲔﻧاﻮﻘﻟا ﻞﻴﻄﻌﺗ ﻦﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﺗ ةﺮﳊا ﺔﻴﻟﺎﳌا تﺎﺣﺎﺴﻟﺎﺑ ةﺪﺟاﻮﺘﻣ ىﺮﺧﻷا ﻲﻫ ﲔﻣﺄﺘﻟا تﺎﻛﺮﺷ كﻮﻨﺒﻟا ﺔﻐﻴﺻ ﺎﻬﺘﻄﺸﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﺒﻳﺮﻀﻟا .

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ 3 -2 ﺔﻴﺋﺎﺒﺠﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﺐﺋاﺮﻀﻟا تﺎﻨﺟ ﻮﻫ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﳍ ﻊﺋﺎﺸﻟا ﻢﺳﻻا ﺢﻨﲤ ﻢﻴﻟﺎﻗأ وأ ناﺪﻠﺑ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻲﻫو ، ﻨﻌﳌا وأ ﲔﻴﻌﻴﺒﻄﻟا صﺎﺨﺷﻷ ﲔﻳﻮ ﻣﺎﻈﻧ ﺎﻬﻴﻓ ﲔﻤﻴﻘﳌا صﺎﺧ ﺎ ﻋ مﺎﻌﻟا لﺪﻌﳌﺎﺑ وأ ةروﺎ ا ناﺪﻠﺒﻟﺎﺑ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ـ ﱂﺎﻌﻟا ﱪ ، ﱯﻳﺮﺿ مﺎﻈﻧ ﻦﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا وأ ﺔﻴﻠﺻﻷا ﻢ اﺪﻠﺑ ﺐﺋاﺮﺿ ﻦﻣ تﻼﻓﻹا ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻜﲤ ﺔﻴﺒﻳﺮﺿ ﺎﻳاﺰﲟ ﻪﺒﺟﻮﲟ نوﺪﻴﻔﺘﺴﻳ ﻞﻴﺧاﺪﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﺒﻳﺮﻀﻟا ﺺﳜ ﺎﻤﻴﻓ ﺎﻤﻴﺳ ﻻ ﻢ اﺪﻠﺑ ﻦﻣ اﺰﻴﻔﲢ ﺮﺜﻛأ ﺪﻳﺪﲢ ﻦﻜﳝ و ، ﺔﻴﺋﺎﺒﳉا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ تﻻﺎﺣ ﺔﺘﺳ ةﺮﳊا :  ﺟﻮﺗ ﻻ ناﺪﻠﺑ ـ ﺒﻳﺮﺿ يأ ﺎ ﺪ ـ ﻀﳌا ﺔﻤﻴﻘﻟا و ﻞﻴﺧاﺪﳌا ﻰﻠﻋ ﺔ ـ ﳌا سأر ﻰﻠﻋ ﺔﻓﺎ ـ ﺜﻣ لﺎ ـﻞ : ﻣﺎ ﺶ ، ﻦﻳﺮﺤﺒﻟا .  ﺑرﻷا وأ لﻮﺧﺪﳌا ﻰﻠﻋ ﺔﺒﻳﺮﻀﻟا ﻦﻳأ ناﺪﻠﺑ ـ ﻞﺜﻣ ﺔﻴﻤﻴﻠﻗﻹا أﺪﺒﻣ ﻖﻓ و ةرﺮﻘﻣ حﺎ : ﻧﻮﻛ ﻎﻧﻮﻫ ـ ،ﻎ ﺎﻳﺰﻴﻟﺎﻣ .  ﻣ ﺔﺒﻳﺮﻀﻟا ﺔﺒﺴﻧ ﻦﻳأ ناﺪﻠﺑ ﻚﻟﺬﻛ تدﺪﺣ ﺎ ﻷ ﺎﻣإ ﻼﻴﻠﻗ ﺔﻌﻔﺗﺮ ﻖﻴﺒﻄﺗ جﺎﺘﻧ ﺎ ﻷ ﺎﻣإ و ، اﺮﺴﻳﻮﺳ ﻞﺜﻣ ﺔﻴﺒﻳﺮﻀﻟا تﺎﻴﻗﺎﻔﺗﻻا .  ﻞﺜﻣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا تﺎﻛﺮﺸﻟ وأ ﺔﻀﺑﺎﻘﻟا تﺎﻛﺮﺸﻠﻟ ةﺰﻴﻤﺘﻣ ﺎﻳاﺰﻣ ﺢﻨﲤ ناﺪﻠﺑ : غرﻮﺒﻣﻮﺴﻛﻮﻟ و اﺪﻨﻟﻮﻫ .  ﻞﺜﻣ تاردﺎﺼﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ ﻞﺟﻷ ةﺄﺸﻨﳌا تﺎﻋﺎﻨﺼﻠﻟ ﺔﻴﺒﻳﺮﺿ تاءﺎﻔﻋﻹ ﺔﳓﺎﻣ ناﺪﻠﺑ : ﻳا اﺪﻨﻟﺮ .  ﻞﺜﻣ تﺎﻛﺮﺸﻟا ﺾﻌﺑ ﺎﻬﻨﻣ ﺪﻴﻔﺘﺴﺗ ﺔﺻﺎﺧ ىﺮﺧأ تازﺎﻴﺘﻣا ﺔﳓﺎﻣ ناﺪﻠﺑ : ﺎﻜﻴﻣﺎﺟ . 3 -ﺔﻴﺣﺎﻴﺴﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﻞﻴﻬﺴﺘﻟ ﺎﻣﻮﻤﻋ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﻫ ﻞﻴﲤ تارﺎﻄﳌﺎﺑ ﺰﻛﺮﻤﺘﺗ ﺐﺋاﺮﻀﻟا جرﺎﺧ تﻻﺎﳏ ﻦﻣ ﻒﻟﺄﺘﺗ حاﻮﺴﻟا ﱃإ ﺔﻴﻛﻼﻬﺘﺳﻻا داﻮﻤﻠﻟ ﺔﺋﺰﺠﺘﻟا ﻊﻴﺑ .  ﺎﺜﻟﺎﺛ : ﺎﻬﺑ ﺔﻛرﺎﺸﻤﻟا ءﺎﻀﻋﻷا لوﺪﻟا دﺪﻋ ﺐﺴﺣ : ﲔﻤﺴﻘﻟ ﻢﺴﻘﻨﺗ : 1 -ﺔﻴﻨﻃﻮﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﻲﺳﺎﻴﺴﻟا ﺎﻬﻤﻴﻠﻗإ دوﺪﺣ ﰲ ﺄﺸﻨﺗ ﺚﻴﺣ ةﺪﺣاو ﺔﻟود ﺺﲣ ﻲﻫ و . 2 ﺔﻴﻟوﺪﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ) ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا ( : ﻰﻠﻋ كﱰﺸﳌا يدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻞﻤﻌﻟا تاودأ ﺪﺣﺄﻛ ﻪﻟ ﺮﻈﻨﻳ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ و ﻌﻟا و ﻲﻤﻴﻠﻗﻹا ﻦﻳﺪﻴﻌﺼﻟا ﳋا عﺎﻄﻘﻟا وأ مﺎﻌﻟا عﺎﻄﻘﻟا ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ وأ ﲔﺘﻟود ﲔﺑ ﻊﻳرﺎﺸﻣ مﺎﻘﺗ ﺚﻴﺣ ﻲﳌﺎ ـ صﺎ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺔﻔﺴﻠﻓ و مﻮﻬﻔﻣ ﻦﻤﺿ ﻞﻤﻌﺗو ﺔﺳﺎﻴﺴﻟا ﻢﺳﺮﻟ ﺔﻓﺎﺿإ ﺎ رادﻹ و ﺎﳍﺎﻤﻋﻷ ﺔﻤﻇﺎﻨﻟا تﺎﻌﻳﺮﺸﺘﻟا دﺪﲢ و ، ﺎﻬﻴﻓ ﻦﻳﺮﻤﺜﺘﺴﻤﻠﻟ ﺢﻨﲤ نأ ﻦﻜﳝ ﱵﻟا تاءﺎﻔﻋﻹا و ﺰﻓاﻮﳊا و ﺎﳍ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﻦﻜﳝ و ، ﻦﻣ عﻮﻧ يأ ﺬﺧﺄﺗ نأ ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﳍ ﺮﻛﺬﻟا ﺔﻘﺑﺎﺳ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا عاﻮﻧأ ﺔﻛرﺎﺸﳌا لوﺪﻟا ﻲﺿارأ ﻦﻣ ءﺰﺟ يأ وأ ﺔﻳدوﺪﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ ﺎﻣإ مﺎﻘﺗ و ، .

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ  ﺎﻌﺑار : ﺔﻤﻈﻨﻣ ﺐﺴﺣ " wepza " 1 -ﺔﻌﺳاﻮﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻞﺜﻣ ﲔﻤﻴﻘﻣ نﺎﻜﺳ ﺎﻬﻴﻓ ﺔﺣﺎﺴﳌا ﺔﻌﺳاو ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻲﻫ و ﺴﻟﺎﺑ ﺔﻟﻮﻫﺄﻣ نﻮﻜﺗ ﺚﻴﲝ ةﺪﻳﺪﳉا نﺪﳌﺎﺑ ﻰﻤﺴﻳ ﺎﻣ وأ ﲔﺼﻟا ﰲ ﺔﺻﺎﳋا ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ـ ﺜﻣ و نﺎﻜ ــ ﻟذ لﺎ ــ ﻞﻳزاﱪﻟا ﻚ ، ﻎﻧﻮﻛ ﻎﻧﻮﻫ ﻮﻛﺎﻧﻮﻣ ، ةرﻮﻓﺎﻐﻨﺳ ، . 2 -ةﺮﻴﻐﺼﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﻦﻋ ﺎﻬﺘﺣﺎﺴﻣ ﻞﻘﺗ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ 1000 ﺐﳚ و جﺎﻴﺴﺑ ﺔﻃﺎﳏ نﻮﻜﺗ ﺚﻴﲝ رﺎﺘﻜﻫ ﲔﻤﻴﻘﻣ نﺎﻜﺳ ﺪﺟﻮﻳ ﻻ و راﻮﺳﻷا ﻚﻠﺗ ﻞﺧاد ﻊﻗﻮﳌا ﻚﻟذ ﻦﻣ ﻢﳍ ﺺﺼﺨﳌا ءﺰﳉﺎﺑ اﻮﻣﺰﺘﻠﻳ نأ ﻦﻳﺮﻤﺜﺘﺴﳌا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺸﺗ نأ ﻦﻜﳝ و ﺎﻬﻴﻓ ﻦﻛﺎﻣأ ﺼﲣ ـ ﺎﻴﻔﻴﻟﻮﺑ ﻚﻟذ لﺎﺜﻣ و لﺎﻤﻌﻟا ﺖﻴﺒﳌ ﺺ ﺎﺴﻧﺮﻓ ، ﺮﺼﻣ ، ﻨﻠﻓ ، ـاﺪ ندرﻷا ، ، صﱪﻗ . 3 -ﻟا ةﺮﺤ-ﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤ-ﻟا ﺔﻴﻋﺎﻨﺼ : ﻞﺜﻣ ﺔﻨﻴﻌﻣ ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ تﺎﺟﺎﻴﺘﺣا ﻢﻋد ﺎﻬﻓﺪﻫ ﺔﺣﺎﺴﳌا ةﲑﻐﺻ ةﺮﺣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ : ﺔﻓاﺮﺼﻟا ﻲﻠﳊا ، زﺎﻐﻟا ، تﺎﻴﻧوﱰﻜﻟﻻا ، ﺲﺑﻼﳌا ، ... ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ ﰲ ةﺮﻤﺜﺘﺴﳌا تﺎﻛﺮﺸﻠﻟ ﻦﻜﳝو ، ﱁا نﺎﻜﻣ يأ ﰲ ﺎﳍ ﻊﻗﻮﻣ يأ ﺬﺧﺄﺗ نأ ادﻮﻣﺮﺑ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻠﻋ عﻮﻨﻟا اﺬﻫ ﻖﺒﻄﻨﻳو ﺔﻳﺪﻨﳍا ﻲﻠﳊا ﺔﻋﺎﻨﺻ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﺎﳍﺎﺜﻣ و ، نﺎﻜﻴﻧﻮﻣﺪﻟا نﺎﺑﺎﻴﻟا ، ﺔﻴﺑﻮﻨﳉا ﺎﻳرﻮﻛ ، ناﻮﻳﺎﺗ و ﺎﻤﻨﺑ ، . 4 -ةدﺪﺤﻤﻟا ﺔﻄﺸﻧﻷا تاذ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا : ﻢﻬﻴﻠﻋ ﻖﺒﻄﻨﺗ ﻦﻳﺬﻟا ﻦﻳﺮﻤﺜﺘﺴﳌا ﻊﻣ ﺪﻗﺎﻌﺘﺗ ﻻ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﺔﺟرد ﱃإ لﻮﺻﻮﻟا ﻞﺜﻣ ﺔﻨﻴﻌﻣ ﲑﻳﺎﻌﻣ ﻊﻧﺎﺼﳌا ﻚﻟذ ﻞﺜﻣ دﺪﳏ ﻲﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺗ ىﻮﺘﺴﲟ ماﺰﺘﻟﻻا و تاردﺎﺼﻟا ﻦﻣ ةدﺪﳏ ﺮﻳﺪﺼﺘﻠﻟ ﺔﻬﺟﻮﳌا ﺔﻳﺪﻨﳍا ﻚﻴﺴﻜﳌا ، ﲔﺼﻟا و . 1 ﻄﻓ ﻞﻌﺒﻟ ﻴ ﺔﻤ ، ﺔﻳرﻮﺴﻟا ﺔﻴﻧدرﻷا ﺔﻛﺮﺘﺸﻤﻟا ةﺮﺤﻟا ﺔﻘﻄﻨﻤﻟا، ﺔﻴﻨﻴﺒﻟا ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ ﻲﻓ ﺎﻫرود و ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا 2010 / 2011 ص 96 -101 . 1

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ءﺎﺸﻧإ تﺎﻗﻮﻌﻣو تﺎﻣﻮﻘﻣ و فاﺪﻫأ . لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ءﺎﺸﻧإ تﺎﻣﻮﻘﻣ و فاﺪﻫأ .  ﻻوأ : فاﺪﻫأ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻟا ءﺎﺸﻧإ . ﺎﻬﳘأ ﻦﻣ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ءﺎﺸﻧإ ﻦﻣ فاﺪﻫأ ةﺪﻋ ﻖﻴﻘﺤﺘﻟ لوﺪﻟا ﻰﻌﺴﺗ :  ﻩﺬﻫ ﻦﻜﻤﺘﺗ ﺚﻴﲝ ﻲﳌﺎﻌﻟا دﺎﺼﺘﻗﻻا ﺔﻣﻮﻈﻨﻣ ﰲ ﲏﻃﻮﻟا ﺎﻫدﺎﺼﺘﻗا ﺞﻣد ﰲ ﺪﻋﺎﺴﺗ ةادﺄﻛ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ماﺪﺨﺘﺳا تﺎﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻩﺬﻫ ﻰﻠﻋ أﺮﻄﺗ ﱵﻟا تارﻮﻄﺘﻟا ﺔﺒﻛاﻮﻣ ﻦﻣ لوﺪﻟا ﻣ ﻢﻠﻗﺄﺘﻟا و ، لوﺄﺑ لوأ ﺎﻬﻌ .  ﺔﻀﻬﻨﻟا ﰲ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻪﺑ مﻮﻘﺗ يﺬﻟا روﺪﻟا ﰲ ﻚﻟذ ﺔﻈﺣﻼﻣ ﻦﻜﳝ و يدﺎﺼﺘﻗﻻا ﻮﻤﻨﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﺢﻳﺮﺴﺗ ﲏﻴﺼﻟا يدﺎﺼﺘﻗﻻا قﻼﻤﻌﻟا ﺎﻫﺪﻬﺸﻳ ﱵﻟا ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا .  ﺔﻔﻴﻀﳌا لوﺪﻠﻟ ﺔﻴﻌﻴﺒﻄﻟا دراﻮﳌا ﻦﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﻟا " ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﺔﺌﺸﻨﳌا " ﺎﻜﻣإ ﺎﻬﻨﻜﲤ ﻻ ﱵﻟا ﺎ ﺎﻴﻧ ﺔﺑﻮﻠﻄﳌا ةرﻮﺼﻟﺎﺑ ﺎﻬﻨﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا ﻦﻣ ﺔﻴﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا وأ ﺔﻳدﺎﳌا .  تاردﺎﺼﻟا ﺔﻴﻤﻨﺗ و ﻊﻴﻨﺼﺘﻟا ةﺪﻋﺎﻗ ﻊﻴﺳﻮﺗ .  ةﺮﺷﺎﺒﳌا ﲑﻏ دراﻮﳌا ةدﺎﻳز لﻼﺧ ﻦﻣ ﺔﻔﻴﻀﳌا لوﺪﻟا ﻪﻨﻣ ﱐﺎﻌﺗ ﱵﻟا تﺎﻋﻮﻓﺪﳌا ناﺰﻴﻣ ﺰﺠﻋ ﺾﻴﻔﲣ ﰲ ﺔﳘﺎﺴﳌا ﺔﻠﺜﻤﺘﳌا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﻫ ﻦﻋ ﺔﲡﺎﻨﻟا ﻣ ﺎﻬﻠﺧد ةدﺎﻳز ﰲ ﺣﻼﳌا مﻮﺳر ﻦ ﺔ تﺎﻣﺪﳋا مﻮﺳر و ﲔﻣﺄﺘﻟا و روﺮﳌا و .  ﻲﳌﺎﻋ يرﺎﲡ ﺰﻛﺮﻣ ﱃإ ﺎﻬﻴﻓ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻞﻳﻮﲢ لﻼﺧ ﻦﻣ لوﺪﻟا ﻪﺑ ﺰﻴﻤﺘﺗ يﺬﻟا ﰲاﺮﻐﳉا ﻊﻗﻮﳌا ﻦﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا ﺎﻫﲑﻏ و ةروﺎ ا قاﻮﺳﻷا ﱃإ تاردﺎﺼﻟا ﻖﻳﻮﺴﺘﻟ . 1  دﺎﳚإ و تﺎﻋﺎﻨﺼﻟا ﰲ ﻞﻤﻋ صﺮﻓ ﻖﻠﺧ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﻟﺎﻄﺒﻟا ﺔﺤﻓﺎﻜﻣ ﰲ ﺔﳘﺎﺴﳌا و ةﺪﻳﺪﺟ ﻞﻤﻋ صﺮﻓ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﰲ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ةرﻮﺼﺑ ةروﺎ ا تﺎﻛﺮﺸﻟا . ﻲﻠﻋ ﺪﻤﳏ يزاﺮﳊا ضﻮﻋ -تارﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﺟ ﻲﻓ ةﺮﺤﻟا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ يدﺎﺼﺘﻗﻻا روﺪﻟا -ﺔﻴﻗﻮﻘﳊا ﱯﻠﺣ تارﻮﺸﻨﻣ ﱃوﻷا ﺔﻌﺒﻄﻟا ، نﺎﻨﺒﻟ ، ، 2007 ، ص 42 ص 44 . 1

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا لﻮﺣ تﺎﻴﻣﻮﻤﻋ  ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﻰﻠﻋ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻞﻤﺘﺸﺗ ﺚﻴﺣ ﺔﺜﻳﺪﳊا ﺎﻴﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻠﻟ ةﺮﻫﺎﻣ ﺔﻴﻋﺎﻨﺻ ﺔﻟﺎﻤﻋ ﺐﻳرﺪﺗ ةدﺎﻋ ﺔﺑﻮﺤﺼﻣ نﻮﻜﺗ ﺔﺜﻳﺪﳊا تﺎﻋﺎﻨﺼﻟا ﺔﺜﻳﺪﺣ ﺔﻴﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺗ و ﺔﻴﻤﻠﻋ ﻞﺋﺎﺳﻮﺑ " ﺎﻴﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا ﻞﻘﻧ ."  تﺎﻋوﺮﺸﻣ تﺎﺟﺎﻴﺘﺣا ﲑﻓﻮﺗ ﰲ ﺔﻴﻨﻃﻮﻟا ﺔﻋﺎﻨﺼﻟا ﺔﳘﺎﺴﻣ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﻴﻨﻃﻮﻟا ﺔﻋﺎﻨﺼﻟا و ﻲﺟﺎﺘﻧﻹا زﺎﻬﳉا ﺮﻳﻮﻄﺗ ﺔﻴﻠﶈا جﺎﺘﻧﻹا تﺎﻣﺰﻠﺘﺴﻣ ﻦﻣ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا اﺬﻫ تﺎﺠﺘﻨﳌ ﺔﻴﻠﻴﻤﻜﺘﻟا تﺎﻴﻠﻤﻌﻟا ﺾﻌﺑ ءاﺮﺟﺈﺑ مﺎﻴﻘﻟا وأ ، تﺎﻋوﺮﺸﳌا .  ﺪﺼﺗ ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﱯﻨﺟﻷا ﺪﻘﻨﻠﻟ ةﺪﻳﺪﺟ ردﺎﺼﻣ ﺢﺘﻓ ﻞﻤﻌﻟا ﺮﺼﻨﻋ تﺎﻣﺪﺧ ﻞﺜﻣ تﺎﻣﺪﳋا ﺮﻳ و ضرﻷا ﲑﺟﺄﺗ و ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﻞﺧاد ﲑﻐﻠﻟ ىدﺆﺗ ﱵﻟا تﺎﻣﺪﳋا ﻦﻣ ﺎﻫﲑﻏ و ﻦﺤﺸﻟا و ﻎﻳﺮﻔﺘﻟا و تﺂﺸﻨﳌا و ﱐﺎﺒﳌا ﻦﻋ وأ ، ﺎﻬﺟﺎﺘﻧﺈﺑ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا تﺎﻋوﺮﺸﳌا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ مﻮﻘﺗ ﻊﻠﺳ ﺮﻳﺪﺼﺗ ﻖﻳﺮﻃ .  ﻊﻴﺳﻮﺗ ﱃإ ﺮﻳﺪﺼﺘﻟا ﻪﻨﻣ دﺎﻌﻳ ﺰﻛﺮﻣ ﺢﺒﺼﺘﻟ ةﺮﳊا ﺔﻘﻄﻨﳌا ﱃإ ةﺮﺑﺎﻌﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا باﺬﺘﺟﺎﺑ ﺔﻴﺟرﺎﳋا ةرﺎﺠﺘﻟا قﺎﻄﻧ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ﻞﺣاﺮﳌا ﺾﻌﺑ ﰲ ﺎﻬﻣاﺪﺨﺘﺳا وأ ﺎﻬﻠﻳﻮﺤﺘﺑ مﺎﻴﻘﻟا و ﺔﻴﻟوﻷا داﻮﳌا داﲑﺘﺳا ﻚﻟﺬﻛ و ﱂﺎﻌﻟا لود ﻒﻠﺘﳐ داﻮﳌا ﻩﺬﻫ ﻊﻴﻨﺼﺘﻟا ﻞﺣاﺮﻣ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ وأ ﺔﻠﺣﺮﻣ ﺬﻴﻔﻨﺗ ﺢﻴﺘﻳ ﺎﳑ .  ﺔﻔﻠﺨﺘﳌا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ ﺔﻴﻤﻴﻠﻗﻹا ﺔﻴﻤﻨﺘﻟا ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﻴﺋﺎﻨﻟا ﻖﻃﺎﻨﳌﺎﺑ ﺔﻳﺎﻨﻌﻟﺎﺑ ﻲﻤﻴﻠﻗﻹا دﺎﺼﺘﻗﻻا ﻞﻜﻴﻫ ﲔﺴﲢ ﻚﻟذو ، ةﲑﺒﻜﻟا نﺪﳌا ﱃإ ﺔﻴﻠﺧاﺪﻟا ةﺮﺠﳍا ﺔﻠﻜﺸﻣ ﻦﻣ ﻒﻔﳜ ﺎﻳرﺎﻀﺣ اﺰﻛﺮﻣ ﻖﻠﳜ ﺎﳑ ﺎ تﺎﻋﺎﻨﺻ ﲔﻃﻮﺘﺑ .  ﻠﻟ ﺔﻴﺋﺎﻋد رﺎﺛآ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﻤﻠﻟ نأ ﺚﻴﺣ ﺔﻴﺒﻨﺟﻷا تارﺎﻤﺜﺘﺳﻻا بﺬﺟ بﺬﳉ ﻊﻓﺪﺗ ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﺔﻀﻬﻨ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا جرﺎﺧ و ﻞﺧاد تارﺎﻤﺜﺘﺳﻻا . ﻞﺜﲤ ﱵﻟا و فاﺪﻫﻷا ﻩﺬﻫ ﻖﻴﻘﺤﺘﺑ ﺢﻤﺴﺗ ﺎ أ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋ و ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا نأ ﱃإ ةرﺎﺷﻹا ﺎﻨﺑ رﺪﳚ و ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻩﺬﳍ ﺔﻤﻴﻘﳌا لوﺪﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺪﺋاﻮﻓ اﺬﻫ ﺪﻛﺆﻳ ﺎﻣ و ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ﺎﻬﺘﻴﳘأ ﺎﳍﻼﺧ ﻦﻣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺐﺴﺘﻜﺗ ، مﺎﻋ ﺬﻨﻣ ﺎﻴﳌﺎﻋ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رﻮﻄﺗ تﺮﻬﻇأ يﺬﻟا ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا ﺮﻳرﺎﻘﺘﻟا 1970 ﱴﺣو 2006 ﱄﺎﺘﻟا ﻮﺤﻨﻟا ﻰﻠﻋ : ﻦﻣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا رﺎﺸﺘﻧا ﺪﻳاﺰﺗ 25 مﺎﻋ ﺔﻟود 1970 ﱃإ 120 ﺔﻟود ﻦﻣ ﻖﻃﺎﻨﳌا دﺪﻋ ﻊﻔﺗرا و ، 80 ﺔﻘﻄﻨﻣ ﱃإ 5000 ﺔﻘﻄﻨﻣ نﻵا ﺢﺒﺻأ و ﺔﺻﺎﺧ ةﺮﺣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﺔﻳأ كﺎﻨﻫ ﻦﻜﺗ ﱂ ، 80 % عﺎﻄﻘﻟا ﺔﻄﺳاﻮﺑ راﺪﺗ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﻦﻣ صﺎﳋا ﻦﻣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ةرﺎﲡ ﻢﺠﺣ ﻊﻔﺗرا ، 10 رﺎﻴﻠﻣ $ ﱵﻟا ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﺖﻌﻔﺗرا ، نﻮﻴﻠﻣ ﻦﻣ ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺎ ﺮﻓو ﻔﻴﻇو ـ مﺎﻋ ﺔ 1970 ﱃإ 41 ﺔﻨﺳ ﰲ ﺔﻔﻴﻇو نﻮﻴﻠﻣ 2006 ةﺮﳊا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺖﻘﻘﺣ ، 600 رﺎﻴﻠﻣ $ ﺼﺘﻟا ﺪﺋاﻮﻋ ﻦﻣ ـ ﺮﻳﺪ ،