Journée d'étude sur le bien-être animal en Région de Bruxelles-Capitale : "Animaux de labo, où en est-on ?"

(1)

STUDIEDAG OVER HET DIERENWELZIJN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST:

"PROEFDIEREN, LEG DAT MAAR EENS UIT! ?"

JOURNÉE D'ÉTUDE SUR LE BIEN-ÊTRE ANIMAL EN

RÉGION DE BRUXELLES-CAPITALE : "ANIMAUX DE

LABO, OÙ EN EST-ON ?"

(2)

Merci d'éteindre vos téléphones portables (ou de les placer sur silencieux)

Gelieve jullie mobiele telefoons uit te zetten

(of op stil te zetten)

(3)

Bienvenue - Welkom

Accueil des participants, objectifs et axes de travail de la

journée par Katrien Van den Bruel, Chef de la Sous-Division Police préventive et bien-être animal (Division Inspectorat &

Sols pollués) de Bruxelles Environnement

Verwelkoming van de deelnemers, doelstellingen en

werkassen voor de dag door Katrien Van den Bruel, hoofd

van de onderafdeling Preventieve politie en dierenwelzijn

(afdeling Inspectie & verontreinigde bodems) van Leefmilieu

Brussel

(4)

Les animaux

utilisés à des fins scientifiques

Inge DECORTE - Inspecteur-vétérinaire

DIVISION INSPECTORAT ET SOLS POLLUÉS DÉPARTEMENT BIEN-ÊTRE ANIMAL

en Région de Bruxelles-Capitale

(5)

1. LÉGISLATION

• 14 AOUT 1986 - Loi relative à la protection et au bien-être des animaux

• 30 NOVEMBRE 2001 - Arrêté royal portant interdiction de certaines expériences sur animaux

• 14 FEVRIER 2007 - Arrêté royal concernant le transport commercial d'animaux autres que les animaux agricoles

• 22 SEPTEMBRE 2010 - Directive 2010/63 de la Commission européenne relative à la protection des animaux utilisés à des fins scientifiques

• 29 MAI 2013 - Arrêté royal relatif à la protection des animaux d’expérience

• 7 SEPTEMBRE 2017 - Arrêté du Gouvernement de la Région de Bruxelles-

Capitale modifiant l’arrêté royal du 29 mai 2013 relatif à la protection des

animaux d’expérience

(6)

2. NOMBRE D’ÉTABLISSEMENTS

• Chaque année, les établissements agréés qui utilisent des animaux de laboratoire doivent remettre les données statistiques concernant le nombre d’animaux qu’ils ont utilisés dans des expériences pendant l’année écoulée. Même s’ils n’ont pas effectué d’expérience sur animaux, ces établissements doivent en informer le service compétent de Bruxelles Environnement. En 2016, 17% des établissements agréés qui utilisent des animaux de laboratoire n’ont pas effectué d’expérience sur animaux.

83%

17%

NOMBRE D’ETABLISSEMENTS AGREES EN 2016

ETABLISSEMENTS AYANT

EFFECTUE DES EXPERIENCES SUR ANIMAUX EN 2016 (70)

ETABLISSEMENTS N’AYANT PAS

EFFECTUE D’EXPERIENCE SUR

ANIMAUX EN 2016 (14)

(7)

3. NOMBRE D'ANIMAUX

• En 2016, 92. 292 animaux ont été utilisés à des fins d’expérimentation en Région bruxelloise, dont 0,5% étaient des animaux réutilisés. Les 409 animaux réutilisés étaient des souris. 90% de ces animaux ont été réutilisés pour la recherche

fondamentale et 10% dans l’enseignement supérieur et la formation.

NOMBRE D’ANIMAUX UTILISES EN 2016 92.292

NOMBRE D’ANIMAUX NON REUTILISES 91.883

NOMBRE D’ANIMAUX REUTILISES 409

(8)

4. ESPÈCES ANIMALES

• En incluant tous les animaux utilisés (y compris ceux réutilisés), l’examen détaillé de ce nombre permet de dégager 3 grands groupes d’animaux utilisés. Il s'agit, par ordre décroissant d’importance, de :

• En 2016, 62 amphibiens, 13 lapins et 2 chiens ont été utilisés en Région de Bruxelles- Capitale. Aucun primate ni poisson n’a été utilisé.

Groupe Pourcentage Nombre

Rongeurs 98,50% 90.901

Oiseaux 1,18% 1.093

Animaux agricoles 0,24% 221

Amphibiens et reptiles 0,07% 62

Lapins 0,014% 13

Chiens et chats 0,002% 2

Primates 0% 0

Poissons 0% 0

(9)

4. ESPÈCES ANIMALES (2)

REPARTITION DES ESPECES ANIMALES UTILISEES PAR ORDRE DECROISSANT D’IMPORTANCE

ESPECES NOMBRE D'ANIMAUX POURCENTAGE

Souris (Mus musculus) 84.665 91,74%

Rats (Rattus norvegicus) 3.367 3,65%

Cobayes (Cavia porcellus) 2.841 3,08%

Poules domestiques (Gallus gallus domesticus) 1.028 1,11%

Porcs (Sus scrofa domesticus) 180 0,20%

Autres oiseaux (Aves) 65 0,07%

Autres amphibiens (Amphibia) 54 0,06%

Ovins (Ovis aries) 41 0,04%

Hamsters (syrien) (Mesocricetus auratus) 28 0,03%

Lapins (Oryctolagus cuniculus) 13 0,01%

Grenouilles Xenopus (Xenopus laevis et Xenopus tropicalis) 8 0,01%

Chiens (Canis familiaris) 2 0,002%

Singes cynomolgus (Macaca fascicularis)

Gerbilles de Mongolie (Meriones unguiculatus)

Autres poissons (other Pisces)

Poissons zèbres (Danio rerio)

Bovins (Bos primigenius)

Caprins (Capra aegagrus hircus)

Chevaux, ânes et croisements (Equidae)

Chats (Felis catus)

Reptiles (Reptilia)

(10)

5. DOMAINES D’UTILISATION

• Les projets scientifiques dans lesquels les animaux ont été utilisés en Région de Bruxelles-Capitale relèvent - par ordre décroissant d’importance –

• La recherche fondamentale est la partie de la science qui s’occupe de l’étude des mécanismes de base d’une maladie, alors que la recherche appliquée ou translationnelle utilise les connaissances et la méthodologie scientifiques pour développer des produits et des méthodes utilisables en pratique.

Domaine des projets Pourcentage Nombre

Recherche fondamentale 69,99% 64.599

Tests réglementaires et production de routine 16,00% 14.763

Recherche translationnelle ou appliquée 11,35% 10.475

Maintien de colonies d’animaux génétiquement modifiés 1,89% 1.746

Enseignement supérieur ou formation 0,50% 459

Conservation des espèces 0,27% 250

(11)

5. DOMAINES D’UTILISATION (2)

• En examinant plus précisément les chiffres relatifs aux domaines de recherche, il apparaît que les essais en recherche fondamentale concernent essentiellement les études relatives à l’oncologie (33,57% des expériences de recherche fondamentale) et au système immunitaire (21,96% des expériences de recherche fondamentale).

• En matière de recherche translationnelle ou appliquée, il s’agit principalement du

diagnostic de maladies (25,23% des expériences de recherche appliquée), du cancer

chez l’homme (15,53% des expériences de recherche appliquée), et des maladies et

troubles des animaux (15,49% des expériences de recherche appliquée).

(12)

5. DOMAINES D’UTILISATION (2)

• Les tests réglementaires et production de routines sont pour 94,66% des contrôles de qualité et pour 5,34% des tests de toxicité et autres tests de sécurité.

Contrôle qualité Pourcentage

Test d’efficacité de médicaments 90,05%

Test de sécurité de médicaments 9,95%

Tests de toxicité et autres tests de sécurité, y compris la pharmacologie

Pourcentage

Tests de sécurité relatifs aux denrées alimentaires et aliments pour animaux

89,10%

Cinétique (pharmacocinétique, toxico-cinétique, déplétion des résidus) 1,90%

(13)

5. DOMAINES D’UTILISATION (3)

ESPECE ANIMALE RECHERCHE FONDAMENTALE

RECHERCHE TRANSLATIONNELLE

OU APPLIQUEE

TESTS REGLEMENTAIRES ET PRODUCTION DE

ROUTINE

CONSERVATION DES ESPECES

ENSEIGNEMENT SUPERIEUR OU

FORMATION

MAINTIEN DE COLONIES D’ANIMAUX

GENETIQUEMENT MODIFIES NON UTILISES DANS

D’AUTRES EXPERIENCES

Souris (Mus musculus) 62.241 8.109 12.040 250 279 1.746

Rats (Rattus norvegicus) 2.146 1.069 152

Cobayes (Cavia porcellus) 15 96 2.723 7

Hamsters syrien (Mesocricetus

auratus) 28

Hamsters chinois (Cricetulus griseus)

Gerbilles de Mongolie (Meriones unguiculatus)

Lapins (Oryctolagus cuniculus) 13

Chats (Felis catus)

Chiens (Canis familiaris) 2

Autres rongeurs

Porcs (Sus scrofa domesticus) 92 76 12

Ovins (Ovis aries) 41

Autres animaux de rente

Singes cynomolgus (Macaca fascicularis)

Autres espèces de primates

Poules domestiques (Gallus gallus

domesticus) 1.019 9

Autres oiseaux (Aves) 65

Amphibiens (Amphibia) 62

Poissons (Pisces)

Céphalopodes (Cephalopoda)

TOTAL 64.599 10.475 14.763 250 459 1.746

(14)

6. PROVENANCE

• La plupart des animaux de laboratoire (93,17%) sont nés dans l’Union européenne (UE),

chez un éleveur agréé. 6,77% des animaux de laboratoire sont nés dans l’Union

européenne, chez un éleveur non agréé. Un petit nombre provenait du reste de l'Europe

(0,03%) et du reste du monde (0,04%).

(15)

7. DEGRÉ DE DOULEUR

• En 2016, un peu moins de la moitié des animaux de laboratoire utilisés ont ressenti une

incommodité légère (25,67%) ou modérée (22,97%). La figure indique que 38,51% des

animaux de laboratoire ont ressenti un malaise sérieux. 12,85% des animaux ont eu une

anesthésie totale avant le début de l’expérience et n’ont plus repris conscience (non-

recovery).

(16)

8. ANIMAUX GÉNÉTIQUEMENT MODIFIÉS

• La figure montre que 63,39% des animaux de laboratoire utilisés étaient des animaux

non génétiquement modifiés. 36,61 % étaient donc génétiquement modifiés. Tous ces

animaux étaient des souris.

(17)

9. PLUS D'INFORMATIONS

• http://www.environnement.brussels/thematiques/bie n-etre-animal/lexperimentation-animale-une-pratique- tres-encadree

• http://www.leefmilieu.brussels/themas/dierenwelzijn/

dierproeven-een-strikt-omlijnde-praktijk

(18)

photo: Y . Glav ie et Architectes : Cepezed /Samy n and Partners

(19)

Dr. Philippe Vanparys (KU Leuven)

Proefdiervrije toxicologie :

status, perspectieven en

hinderpalen

(20)

Proefdiervrije toxicologie:

status, perspectieven en hinderpalen

Philippe Vanparys

1 8/11/2017 - Studiedag Dierenwelzijn - Leefmilieu Brussel - BIM

2

Inhoud

1. Historiek van de 3 V’s of 3 R’s en wetgeving

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek 4. Perspectieven

5. Hinderpalen 6. Besluit

8/11/2017 - Studiedag Dierenwelzijn - Leefmilieu Brussel - BIM

(21)

3

Inhoud

1. Historiek van de 3 V’s of 3 R’s en wetgeving

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek 4. Perspectieven

5. Hinderpalen 6. Besluit

8/11/2017 - Studiedag Dierenwelzijn - Leefmilieu Brussel - BIM 4

1. Historiek van de 3 V’s of 3 R’s en wetgeving

“The Principles of Humane Experimental Technique”

W.M.S. Russell and R.L. Burch (1959)

Vermindering (Reduction) van het aantal proefdieren

Vervanging (Replacement) van proefdieren door alternatieve methoden (ex vivo, in vitro, in silico, in chimico)

Verfijning (Refinement) van de testmethoden door alternatieve methoden zodat meer informatie kan gehaald worden uit minder dieren of waardoor proefdieren minder lijden

Het principe van de 3 V’s is de laatste decennia integraal deel geworden van weten regelgeving.

(22)

Regelgevende krachten achter alternatieven voor proefdiertests

Directive 86/609/EEC

EU law requires that replacement methods must be used if they are available.

Art. 7: an experiment shall not be performed if another scientifically satisfactory alternative method is available.

1. Historiek van de 3 V’s of 3 R’s en wetgeving

2 2

³

6

1. Historiek van de 3 V’s of 3 R’s en wetgeving

Regelgevende krachten achter alternatieven voor proefdiertests EU Cosmetic Directive 76/768/EEC

7^deamendment

X

Cosmetische ingrediënten & finale Totaal verbod op producten getest op proefdieren mogen proefdiertests in niet meer op de markt komen (2009) 2013

Stoffen in vivo getest voor genotoxiciteit

2016: Zwitserse overheid heeft een verbod gesteld op verkoop van cosmetische producten die ingrediënten bevatten getest bij proefdieren

Naast de 28 EU lidstaten hebben Zwitserland, Indië, Nieuw Zeeland, Zuid Korea en Taiwan tests met proefdieren voor cosmetische producten verbannen.

(23)

7

Inhoud

1. Historiek van de 3 V’s of 3R’s en wetgeving

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek 4. Perspectieven

5. Hinderpalen 6. Besluit

8

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek Proefdiergebruik in de Europese Unie (2011)

Purposes of experimental biological and fundamental nature

Research and development of human + veterinary + dentistry products

Production and quality control of products for human medicine and dentistry Production and quality control of products for veterinary medicine

Toxicological and other safety evaluations

Education and training

Other

Procent aan proefdieren gebruikt voor experimentele en wetenschappelijke doeleinden in de Europese Unie in 2011 (DG ENV Report 2013 – EU COM (2013)859/final)

(24)

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek Proefdiergebruik in Vlaanderen (2015)

68.36%

24.04%

6.50% 0.16% 0.00% 0.76% 0.17%

Percentage proefdieren opgesplitst per onderzoeksdoel (www.lne.be) Alternatieven in het wetenschappelijk onderzoek is een heel ander hoofdstuk dan alternatieven in het regulatoire veld.

 Focus bij deze presentatie is naar alternatieven voor toxicologisch onderzoek in het regulatoire veld.

9

10

Inhoud

1. Historiek van de 3 V’s of 3 R’s en wetgeving

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek 4. Perspectieven

5. Hinderpalen 6. Besluit

(25)



Toxicokinetics (ADME): dermal penetration

Skin absorption methods TG 428 (2004)

Performance-based test guideline for stably transfected transactivation in

vitro assays to detect estrogen receptor agonists and antagonists TG 455 (2016)

H295R steroidogenesis assay TG 456 (2011)

BG1Luc estrogen receptor transactivation test method for identifying

estrogen receptor agonists and antagonists TG 457 (2012)

Stably transfected human androgen transcriptional activation assay for

detection of androgenic agonist and antagonist activity of chemicals TG 458 (2016) Performance-based test guideline for Human Recombinant Estrogen

Receptor (hrER) in vitro assays to detect chemicals with ER binding afinity TG 493 (2015)



Endocrine-mediated toxicity

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek



Acute toxicity (oral, dermal, inhalation): LD₅₀tests

Still in vivo tests needed but death is not the endpoint

Validated in vivo tests which reduce and refine animal testing

TG 420, 425, 433, 434 (proposal), 436 Normal human keratinocyte

neutral red uptake assay GD 129 (2010) Balb/c 3T3 neutral red uptake GD 129 (2010)

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

0.01 0.1conc.1(%) 10 100

% control

IC50

Acute (OECD TG 401) and subacute (OECD TG 407) toxicity tests Alternative tests for acute and subacute toxicity



Skin corrosion and irritation

In vivo Draize skin test (OECD TG 404) not allowed anymore Alternative skin corrosion tests

Alternative skin irritation tests In vitro membrane barrier test method for skin

corrosion (Corrositex®) TG 435 (2015)

In vitro skin corrosion: reconstructed human epidermis (RHE) test method (Episkin®, EpiDerm^TM,

SkinEthic^TMRHE and epiCS®)

TG 431 (2016) In vitro skin corrosion: Transcutaneous Electrical

Resistance test method (TER) TG 430 (2015)

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek

Reconstructed human epidermis test method (EpiSkin® (SM), EpiDerm^TMSIT (EPI-200), SkinEthic^TMRHE, LabCyte EPI-MODEL24SIT)

TG 439 (2015)

(26)



Eye irritation

In vivo Draize eye test (OECD TG 405) allowed only after 1) physico-chemical parameters have been analysed and 2) in vitro testing has been done and no classification can be made for mild or moderate irritation. In vivo testing taking into consideration reduction (less animals) and refinement (anesthesia, …).

Alternative eye irritation tests

Fluorescein Leakage (FL) test TG 460 (2012)

CIRC cells Bovine corneal opacity permeability (BCOP) test TG 437 (2013)

Isolated chicken eye (ICE) test TG 438 (2013)

Short time in vitro test method for identifying i) chemicals inducing serious eye damage and ii) chemicals not requiring classsification for eye irritation or serious eye damage

TG 491 (2015) Reconstructed human Cornea-like Epithelium (RhCE)

test method for identifying chemicals not requiring classification and labelling for eye irritation or serious eye damage

TG 492 (2015)

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek



Skin sensitization

Local lymph Node assay (LLNA): reduction and refinement test

OECD TG 429, 442A Direct Peptide Reactivity Assay (DPRA) TG 442C (2015) ARE-Nrf2 Luciferase Test Method (KeratinoSens^TM) TG 442D (2015) Human Cell Line Activation Test (h-CLAT) TG 442E (2016) U937 cell line activation test (U-SENS^TM) Draft TG

IL-8 Luc assay Draft TG

X

In vivo Guinea Pig Maximization Test of Magnusson and Klingman and Buehler Test (OECD TG 406)

Alternative skin sensitization tests

X

3T3 Neutral Red Uptake Phototoxicity test TG 432 (2004) ROS (Reactive Oxygen Species) assay Draft TG



Phototoxicity

Alternative phototoxicity tests

(27)

15

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek



Genotoxicity

In vivo Chromosome Aberration Test (OECD TG 475; 2014), Micronucleus Test (OECD TG 474; 2016), UDS Test (OECD TG 486; 1997), Transgenic Rodent Somatic and Germ Cell Gene Mutation Assays (OECD TG 488; 2013), Comet Test (OECD TG 489, 2014)

Alternative genotoxicity tests

Bacterial reverse mutation test TG 471 (1997) Mammalian cell gene mutation tests using the Hprt TG 476 (2015) and xprt genes

Mammalian cell gene mutation tests using the TG 490 (2016) thymidine kinase gene

In vitro chromosome aberration test TG 473 (2016) In vitro mammalian cell micronucleus test TG 487 (2016) In vitro sister chromatid exchange test TG 479 (1986) In vitro unscheduled DNA synthesis test TG 482 (1986) Saccharomyces cerevisiae gene mutation test TG 480 (1986) Saccharomyces cerevisiae mitotic recombination test TG 481 (1986)

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek



Subchronic and chronic toxicity

No GD or TG Alternative subchronic and chronic toxicity tests

Subchronic Toxicity Test in rodents (OECD TG 408) and non-rodents (OECD TG 409), Chronic Toxicity Test in rodents (OECD TG 452)



Reproductive & developmental toxicity

No GD or TG

Prenatal Development Toxicity Study (OECD TG 414), One-generation Repro- ductive Toxicity Test (OECD TG 415), Two-generation Reproductive Toxicity Study (OECD TG 416), Developmental Neurotoxicity Study (OECD TG 426) Alternative reproduction toxicity tests



Carcinogenicity

Alternatives to the 2-year bioassay: in vivo tests with transgenic animals, neonatal mice and initiation- promotion models

No GD or TG Syrian Hamster Embryo (SHE) cell transformation

assay (CTA) GD (2015)

Carcinogenicity study in rats and mice (OECD TG 451) Alternative carcinogenicity tests

(28)

17

Inhoud

1. Historiek van de 3 V’s of 3R’s en wetgeving

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek 4. Perspectieven

5. Hinderpalen 6. Besluit

4. Perspectieven

Nieuwe benadering voor het ontwikkelen van alternatieve tests: IATAs Integrated Approach to Testing and Assessment (IATAs) based on the

Adverse Outcome Pathway (AOP) concept

(29)

19

4. Perspectieven

Voorbeeld van een IATA: mechanismen voor huidsensibilisering

1^stexposure INDUCTION ELICITATION

to chemical

(hapten) _Dermal

Chemical penetration

properties Interaction with proteins

Molecular Interaction

initiating ^{with DC}

events ₂nd exposure

to chemical

Cellular DC activation (hapten)

response

DC migration

Inflammation

T-cell interaction

T-cell migration T-cell proliferation

Organ response Organism response

AOPs en beschikbare alternatieve tests voor huidsensibilisering

DPRA (P&G) PPRA (P&G)

AREc32 (CXR Bio)

Keratinosens (Givaudan)

NCTS 2544 IL-18 (Univ. Milan)

EE Potency assay (VUMC)

SENS-IS (Immunosearch)

H-CLAT (KAO/Shiseido)

PBMDC (Beiersdorf)

LuSens (BASF) MUSST

(L’Oreal) mMUSST (BASF)

VITOSENS (VITO)

GARD (Univ. Lund)

SenCeeTox (CeeTox)

SensiDerm (Proteome Sciences)

Human T cell proliferation assay (Univ. Lyon & Univ

Freiburg) Adme Task Force

Exposure Bioavailability

Metabolism (CXR Bio)c

Non-animal Methods studied by Cosmetics

Europe

Reisinger and Hoffman et al.

Toxicology in Vitro 29 (2015) 259-270

4. Perspectieven

Voorbeeld van een IATA: mechanismen voor huidsensibilisering

(30)

21

4. Perspectieven

EU Framework programs

EU-TOXRisk: an Integrated European ‘Flagship’ Programme Driving Mechanism-based Toxicity and Risk Assessment for the 21^stcentury

• Doel: het stimuleren van een paradigma wijziging in toxicologie naar

proefdiervrije, op mechanismen gebaseerde risicobeoordeling bij middel van een aantal “cases”. Dit zou moeten resulteren in de ontwikkeling van proefdiervrije teststrategieën voor het testen van chemicaliën.

• 8 cases opgenomen die relevant zijn voor risicobeoordeling door de regelgevers (project positief ontvangen door de regelgevers).

• Focus naar 2 toxicologische areas: 1) systemische toxiciteit bij herhaalde dosering (long, nier, lever en zenuwstelsel) en 2) voortplantings- en ontwikkelings

toxicologie.

• Integratie van betere kennis in cel- en systeembiologie, omics technieken en computermodellen om de complexe keten aan biologische mechanismen te kunnen koppelen aan toxicologische bevindingen.

• Samenwerking met de US Tox21 partners.

• Budget: 30 miljoen € (project van 6 jaar met start op 1 Januari 2016)

4. Perspectieven

Nederlands project: “Transitie naar proefdiervrij onderzoek – over mogelijkheden voor het uitfaseren van dierproeven en het stimuleren van proefdiervrije innovatie”

Opgezet door het Nationaal Comité advies proefdierenbeleid (NCad) in opdracht van de Nederlandse Staatsecretaris van Economische zaken

“Legally prescribed animal testing for safety research on chemical substances, food ingredients, pesticides and medicines (including

veterinary medicines) can be phased out by 2025”

(quote Herman Koëter, Chairman of NCad)

3D-huidmodel voor micronucleus test

• Belangrijk voor de cosmetische industrie

• Validatierapport binnenkort beschikbaar

Mutation Research 607 (2006) 192–204 8/11/2017 - Studiedag Dierenwelzijn - Leefmilieu Brussel - BIM 22

(31)

23

Inhoud

1. Historiek van de 3 V’s of 3R’s en wetgeving

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek 4. Perspectieven

5. Hinderpalen 6. Besluit

Spielmann (1966)

MAS

Laboratorium

Vastzitten aan het paradigma dat het proefdier de “gouden standaard” is

• Het dierenmodel niet langer als de “gouden standaard” aanzien.

In Vivo Draize test (OECD TG 405; 2002)

Irritant Niet-irritant

• Kunnen afscheid nemen van bestaande denkwijzen en praktijken. Het denken vanuit bestaande patronen leidt niet tot snelle ontwikkeling van alternatieve modellen. Er is een radicale omslag nodig in de manier van denken, doen en organiseren.

• Dierproeven zijn vastgelegd in vele richtlijnen en wetten. Om tot een herziening van het paradigma en een reductie in het proefdiergebruik voor wettelijk verplichte veiligheidstesten te kunnen komen moeten we de regelgevers mee hebben.

5. Hinderpalen

(32)

25

5. Hinderpalen

Er wordt niet genoeg ingezet op dierproefvrije innovaties

• Er moet meer focus zijn naar het ontwikkelen van proefdiervrije innovaties.

• Beschikbaarheid fondsen voor het ontwikkelen van proefdiervrije innovaties is relatief beperkt.

• We merken dat door niet doorgedreven onderzoek veel proefdiervrije innovaties nog altijd moeizaam de weg van ontwikkeling naar toepassing doorlopen.

• Initiatieven en fondsen zijn versnipperd. De EU Framework Programs zijn al een stap in de goede richting maar ze moeten meer gefocusseerd worden naar het ontwikkelen van testen die tot regelgeving kunnen komen.

• Overheid zou meer moeten faciliteren in het ontwikkelen van proefdiervrije innovaties.

5. Hinderpalen

De complexiteit van de biologische systemen bij zoogdieren zorgt ervoor dat men een batterij aan in vitro alternatieve tests nodig heeft om gans het biologisch proces te kunnen omvatten

ReProTect: Europees programma met doel het ontwikkelen van tests voor voortplanting- en ontwikkelingstoxicologie

2-Generation reproductive tox

Developmental tox

Geschatte proefdierverbruik door REACH 8/11/2017 - Studiedag Dierenwelzijn - Leefmilieu Brussel - BIM

(33)

5. Hinderpalen

Hoge kost en lange tijdsduur voor validatie van alternatieve modellen

• Investeren in de validatie van proefdiervrije modellen is wetenschappelijk gezien niet “sexy” en kan je moeilijk publiceren.

• Zowel de Europese als Nationale overheden zouden de validatie van proefdiervrije methoden meer moeten stimuleren en financieel ondersteunen.

EURL-ECVAM kan het financieel niet alleen aan en moet in haar taak zowel financieel als met menselijke resources meer ondersteund worden door de Nationale overheden.

• Door de hoge kost en tijdsduur van validatie, evolueren sommige proefdiervrije innovaties niet naar toepassing.

• De validatie duurt zeer lang. Er is nood aan versnelde en kortere validatie procedures.

Regulatory Academia Industry

Post- approval follow-up Regulatory

acceptance Peer Public

review comment Peer

Pre- Re-

search

Test In house Develop- validation

ment “valid test” validation review

models Catch-up validation Me-too Test Presubmission Form Test Submission Template

EURL-ECVAM “VAMs”

Industrial and regulatory driven process

Retro- spective validation

Prospective validation

> 10 years > 8 - 12 years

Screening test

Industrial driven process

28

5. Hinderpalen

Er is niet genoeg kennis beschikbaar over proefdiervrije innovatie en de 3V’s

• Er moet meer multidisciplinair en grensoverschrijdend samengewerkt worden en er moet beter gecommuniceerd worden.

EURL-ECVAM heeft dit ingezien. Op 28-29 November 2017 grijpt er een “Joint PARERE ESTAF Workshop “Better knowlege sharing for advancing alternative approaches” plaats te Ispra (I) om 1) bestaande kennisbronnen aangaande 3V’s beter te coördineren, verspreiden en communiceren, en 2) opleidingen en trainingen te verbeteren.

• In het bijzonder moet er meer focus komen naar blootstelling, kennis van kinetiek en moleculaire biologie om werkingsmechanismen te ontrafelen en zo doelgericht proefdiergebruik af te bouwen. Hoe relevant zijn de diermodellen om veiligheid van de mens te voorspellen?

• De kennis en data die er is zit Nationaal en Europees verdeeld over verschillende databasen. Een meer gecentraliseerde database zou het de onderzoekers gemakkelijker maken om een zoektocht te ondernemen om te weten of er voor de in vivo test die ze willen uitvoeren er überhaupt al een alternatieve test bestaat.

(34)

29

5. Hinderpalen

Het mondiale speelveld van zowel de regelgeving voor o.a. chemicaliën (Europese Commissie, …) en geneesmiddelen (EMA, FDA, …) als het opstellen van nieuwe testrichtlijnen (OECD, ECHA), vertraagt sterk het opnemen van alternatieve tests ter vervanging van de conventionele proefdiertests

Voorbeelden:

• De vervanging van de LD₅₀naar andere dierexperimentele ontwikkelingen heeft 30 jaar geduurd.

• Soms komen tests niet tot een EU of OECD richtlijn (vb. prevalidatie van de in vitro celtransformatietest met Syrische hamster embryo (CTA SHE) cellen).

Syrische

Carcinogeen Hamster

Embryo [Benzo(a)pyrene]

(SHE) cellen

Niet getransformeerde kolonie Getransformeerde kolonie 1) Sensitiviteit van de CTA voor: - genotoxische carcinogenen: 82%

- niet-gentoxische carcinogenen: 58%

(ref. OECD Draft guidance document: in vitro syrian hamster embryo (SHE cell transformation assay (July 2014). Paris, France) 2) Goede resultaten in de prevalidatiestudie

 Geen OECD “Technical Guideline” maar een “Guidance Document”

5. Hinderpalen

Ontwikkeling van in vitro alternatieve tests wordt nog teveel gedaan op onderzoeksmodellen van een andere organisme

• Ontwikkeling zou meer moeten gedaan worden op cellijnen, primaire cellen en systemen gebaseerd op humaan materiaal (vb. human on a chip).

• Er wordt nog teveel gevalideerd naar dierlijke modellen. Er zouden meer humane data moeten beschikbaar gemaakt worden zodat de nieuw ontwikkelde alternatieven naar humane data kunnen gevalideerd worden.

• Humaan weefsel is moeilijk te krijgen. Dit zou eenvoudiger en sneller moeten kunnen verkregen worden.

• Als toch nog een proefdiermodel nodig is, zouden in vitro (of ex vivo) kinetiekstudies moeten uitmaken welk het meest relevante diermodel is naar de mens toe waarbij dan dus voor ontwikkeling van een product maar één diersoort wordt gebruikt in plaats van standaard 2 diersoorten.

(35)

31

Inhoud

1. Historiek van de 3 V’s of 3R’s en wetgeving

2. Gegevens naar proefdiergebruik voor toxicologisch onderzoek

3. Status alternatieve tests voor toxicologisch onderzoek 4. Perspectieven

5. Hinderpalen 6. Besluit

6. Besluit

• Status van alternatieve tests _Phototoxiciteit voor proefdiertests:

 Percutane absorptie

 Huidcorrosie

 Genotoxiciteit

 Huidirritatie

 Oogirritatie

 Huidsensibilisatie

 Acute toxiciteit

 Subchronische & chronische toxiciteit

 Photosensibilisatie

 Toxicokinetiek

 Voortplanting- en ontwikkelingstoxicologie

 Carcinogenese

• Er moet zeker en vast nog meer focus gelegd worden naar het ontwikkelen van in vitro alternatieven tests met cellen en weefsels van de mens en de validatie van deze alternatieve tests moet sneller en goedkoper kunnen.

• Om meer vooruitgang te kunnen boeken hebben we een radicale omslag nodig in ons denken waarbij we het paradigma, dat het proefdier de “gouden standaard” is, van ons moeten afzetten.

(36)

4^deR (Responsibility) of

4^deV (Verantwoordelijkheid)

Dank voor Uw aandacht.

Vragen?

Philippe Vanparys, PhD, ERT

Guest Professor KU Leuven, Technology campus De Nayer Consultant Genetic Toxicology

GENTOXICON BVBA

Boskant 101, B-2350 Vosselaar, Belgium Mobile + 32 (0)479229166

E-mail professional: philippe.vanparys@gentoxicon.com

(37)

Merci pour votre attention

Pause … Reprise à 10h45

(38)

Dr. med. vet. Annemarie Lang

AniMatch : Sharing Organs and Tissues

to sustainably reduce lab animal usage

Options and Experiences

(39)

Sharing Organs and Tissues

to sustainably reduce lab animal usage

Options and Experiences

Dr. med. vet. Annemarie Lang

AniMatch UG (haftungsbeschränkt), Berlin

Department of Rheumatology and Clinical Immunology, Charité-Universitätsmedizin Berlin

Berlin-Brandenburg School for Regenerative Therapies, Charité-Universitätsmedizin Berlin

(40)

Declaration of conflict of interest

• AniMatch UG (haftungsbeschränkt) (CEO: Dr. med. vet. Annemarie Lang) is an organization with non-profit interests aiming to reduce lab animal usage.

Therefore, we declare no competing financial interests.

• I am an employed full-time scientist at the Charité-Universitätsmedizin Berlin and a PhD student at the Berlin-Brandenburg School for Regenerative

Therapies. The views and opinions in the following presentation are solely my

own and do not express the views or opinions of my employers.

(41)

Problem

?

→ There is a great need to develop feasible solutions

(infrastructures).

(42)

Problem – Numbers from Germany

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

A N IMALS IN TH OU SA N D S

KILLED FOR SCIENTFIFC PURPOSE

BMEL. Tierversuchszahlen

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

A NIM A LS IN THOU SA ND S

KILLED FOR SCIENTFIFC PURPOSE EXPERIMENTS TOTAL

(43)

Which species are mainly used?

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

0 100 200 300 400 500 600 700 800

TO TAL THO US A NDS

KILLED FOR SCIENTIFIC PURPOSE ^THOUSANDS

Mice Rats Birds Others

BMEL. Tierversuchszahlen 2015

→ Solutions should be feasible for

high numbers and small animals.

(44)

Further potential categories

Breeding & surplus animals Killed for

scientific purposes

Organ and tissue collection under

anaesthesia

Educational purposes

Preservation of species Maintenance of colonies of established genetically

altered animals

Control animals &

Surplus materials Animal experiments

Organ & tissue collection Education

2013: 1.4 Mio animals in

Germany

0.18 Mio animals in Europe

7

^th

REPORT FROM THE COMMISSION

2015: 0.8 Mio animals in

Germany

→ Solutions should be suitable to exploit the full potential.

(45)

Solution – Sharing animals

Providing an information infrastructure

for organs and tissues

Web-based platform to share organs and tissues

“Member States shall facilitate, where appropriate, the establishment of programs for

the sharing of organs and tissues of animals killed.”

(Directive 2010/63/EU, Art. 18) 3R Project

(Reduce, Replace,

Refine)

(46)

Exemplary projects – Implementation

General ists Special ists

www.animatch.eu

(47)

Dr. med. vet. Annemarie Lang Coordination and ideation

Dr. rer. nat. Jan Saam

Design and business development

Dipl.-Ing. Resa Ebadi and Benjamin Zimmer IT-Development

Team

(48)

Participate: Who and why?

• Open for interested institutions (Academic and non-academic)

• Reduce unnecessary animal use

• Save costs

• Possibility to use „surplus animals“ – visibility of the existence

• Option to get high amounts of tissue or organs

• Access option for rare species - visibility of the opportunity

→ collaboration with the German Primate Center, Göttingen

(49)

How does it look like?

(50)

Principle

4. AniMatch Administrator activates the Researcher.

1. Organization determines AniMatch Administrator.

2. AniMatch Administrator sets up the organization.

3. A Researcher registers to AniMatch.

(51)

Overview

(52)

Find organs

Own offered animals

(53)

Different filters for an adapted search

Find organs

(54)

Compatibility of the hygiene management

Green = Go!

Red = Stop!

Find organs

(55)

https://demo.animatch.eu/

TRY IT!

(56)

Current status

Using AniMatch Interested in AniMatch

15 Organizations and 50 Users

are registered on AniMatch

(57)

Visions

Sharing is Caring – Reduce Lab Animals Usage

Work Resource-Sparing – Act Morally Sustainable

Get Access to Rare Materials – Discover New Paths

Be Part of the Community – Share Knowledge and Experience

Facilitate your Lab Work – Use Existing Infrastructures and Save Costs

(58)

www.animatch.eu

Thank you for your attention!

Fischer et al. (2010)

(59)

Katharina Kardinal (Nederlands ministerie van Economische zaken – directie Dierlijke agroketens en Dierenwelzijn)

De transitie naar innovatie

zonder dieren

(60)

13 november 2017

Transitie naar Proefdiervrije

Innovatie

Katharina Kardinal

(61)

Inhoud

13 november 2017

Ministerie van Economische Zaken 61

• Ambitie Staatssecretaris Economische Zaken

• Advies Denktank, 2015

• Advies National Comité advies dierproevenbeleid 2016

• Transitiedoelen NCad advies

• Eerste stappen

• Stavaza Agenda Proefdiervrije Innovatie

(62)

Ambitie Staatssecretaris Economische Zaken

Nederland in 2025 wereldwijd koploper Proefdiervrije Innovatie

• 3V beleid vervangen door de focus te leggen op innovatieve methoden zonder proefdieren:

• Verbeteren dierenwelzijn:

reductie van het aantal dierproeven in Nederland

• Verbeteren kwaliteit en relevantie van (wetenschappelijk) onderzoek voor mens, dier en milieu

• Stimuleren van de bedrijvigheid in Nederland

2015 Advies Denk tank: In Transitie! Nederland internationaal toonaangevend in proefdiervrije innovaties

(63)

Advies Denktank, 2015

• Richt een virtueel netwerk op voor PDV-I

geef pioniers/ koplopers een podium

• PDVI- geen afhankelijkheid van diermodel

maak een overgangsmatrix

• Creëer een fonds voor PDV-I

leg verbinding met wetenschapsprogramma’s

• Richt een projectbureau in

makelaar voor financiering, topsectoren en gezondheidsfondsen

• Zoek naar kansrijke financieringsbronnen

“Het daadwerkelijk reduceren van het aantal dierproeven vraagt om radicale omslagen in manieren van denken, doen en organiseren”

13 november 2017

(64)

Advies National Comité advies dierproevenbeleid (NCad), 2016

• Heldere transitiedoelen

• Transitiestrategie

• Regie op de transitie

Met een brede en gecoördineerde inzet van alle partijen kan een serieuze sprong voorwaarts gemaakt worden om

proefdiergebruik te verminderen

“

13 november 2017

(65)

13 november 2017

Transitiedoelen NCad advies

• Voor wettelijk voorgeschreven onderzoek

–dierproeven uitfaseren voor: chemische stoffen, voedsel, bestrijdingsmiddelen, (dier)geneesmiddelen en vaccins

!Onder behoud van huidig veiligheidsniveau!

• Voor fundamenteel onderzoek

– Substantiële vermindering afhankelijk van domain

• Voor toegepast onderzoek

– hier liggen de meeste kansen voor DPV-I

• Voor onderwijs en training

– Sterke vermindering mogelijk

(66)

Eerste stappen

• Juli 2017:

Congres ‘Nederland wereldleider proefdiervrije innovatie’

• Ondersteunend projectbureau voor PDV-I in oprichting bij ZonMw

• Kerngroep PDV-I op directeursniveau:

EZ, RIVM, NCad, KNAW, ZonMw

• Oprichting Fonds PDV-I: Fund Humane4Animals Stichting Proefdiervrij en Triodos foundation

• Oriëntatie voor oprichting Programma Transitie PDV-I en regierol EZ

13 november 2017

(67)

Opdracht Staatssecretaris EZ:

“maak Agenda Proefdiervrije Innovatie”

• Concretiseert transitiedoelen voor wettelijk voorgeschreven testen, fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en onderwijs

• Samen met veldpartijen uit de verschillende domeinen

• Agenda richt zich op concrete, ambitieuze en haalbare doelstellingen

• Een roadmap voor het stapsgewijs vervangen van dierproeven door innovatief proefdiervrij onderzoek

• Planning: 2 ^de kwartaal 2018

13 november 2017

(68)

Stavaza Agenda Proefdiervrije Innovatie

• Opdracht aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

• Stel tot 2018 op: Agenda Proefdiervrije Innovatie voor wettelijk verplichte veiligheidstesten

• Met alle relevante organisaties en instituten

• Denk anders/OM: Afscheid nemen bestaande denkwijze en praktijken: Paradigmashift

• Innovatie van risicobeoordeling:

Niet alleen investeren in niches, maar aanpak van regime

• (Inter)nationale coalitievorming en lobby

13 november 2017

(69)

Stavaza Agenda Proefdiervrije Innovatie

• Opdracht aan KNAW met veld:

• Werk streefbeelden uit voor het fundamentele onderzoek

• NCad begeleidt proces

• systematiek opstellen, monitoren, evalueren

• Gesprekken met koepel organisaties NFU en VSNU over streefbeelden voor toegepast onderzoek en onderwijs

Streefbeelden :

• heldere transitiedoelen voor het specifieke onderzoeksdomein

• voor de komende tien jaar

• gericht op de transitie naar proefdiervrij onderzoek

• gelijke of betere onderzoekskwaliteit

• In een streefbeeld wordt beschreven wat de mogelijkheden, ambities en noodzakelijke acties zijn om transitie te versnellen.

13 november 2017

(70)

Dank u wel, zijn er nog vragen?

13 november 2017

(71)

Anne-Dominique Degryse (AAALAC international)

AAALAC International accreditation to

Evaluate Animal Care and Use Programs

How, What and Why ?

(72)

AAALAC International accreditation to

Evaluate Animal Care and Use Programs How, What and Why ?

Studiedag Dierwelzijn 8 november 2017

A-D Degryse, D.V.M., Dipl. ECLAM, DACLAM (Hon)

Director BOD AAALAC Itl.

(73)

Studiedag Dierwelzijn 8 november 2017

A-D Degryse Brussels 08-11-17

(74)

The Association for the

Assessment and Accreditation of Laboratory Animal Care International promotes the humane treatment of animals in

science through a voluntary accreditation program

What is AAALAC International?

(75)

AAALAC’s history as a private non-profit organization

Overview

 Origin

 Organization

 Growth

(76)

Origin

 End 40’s: explosion of science

 1950: the “Chicago Five” – Animal Care Panel

Concepts of building and care (e.g. Standards for the care of dogs used in medical research, 1952)

 1959: Animal Facilities Certification Committee

 Animal Facilities Certification Board – Animal Care Panel

• Standards of animal housing, care and use: promote sound and proper animal care

• 1960 NIH grant

 1963: The Guide for the Care and Use of Laboratory

Animals (PHS)

(77)

History: 1965-today

 1965: American Association for Accreditation of Laboratory Animal Care (AAALAC) Bylaws and Goals

 1981: First institution accredited outside the US (Canada)

 1986: First European institution (UK)

 1995: First Asian institution (Philippines)

 1996: Strategic Plan: AAALAC International

 2004: Creation of a European Section

 2009: Creation of a Pacific Rim Section

 2016: Strategic Plan: BOD vs BOT AAALAC Itl.

 2017: over 987 accredited institutions in 44 countries

(78)

The quality of the scientific data and quality of animal

care are inexorably

linked

(79)

Report of the Felasa working group on

evaluation of quality systems for animal units

B. Howard H. van Herck J. Guillen B. Bacon R. Joffe

M. Ritskes-Hoitinga

2004, 38(2) 103-118

(80)

Quality Systems for Animal Units:

GLP, AAALAC, ISO

Lab Animals Ltd (2004), 38, 103-118

 Quality

 Consistency

 Reproducibility

 Legal requirement (ETS 123, Dir 2010/63/EU)

 Best practices

 Benchmark performances …

(81)

GLP: Pros and Cons

 Focuses on quality and thus reproductibility

 Guarantees accurate information on process

 Emphasizes confidentiality

 Allows international recognition

 Important resources required (time, money)

 Very bureaucratic (paperwork)

 Focus on study, not on animals

 Responsibility on Study Director

 No specialty in LASM

 ? Animal = the client?

(82)

ISO 9001: 2000: Pros and Cons

 Focuses on quality

 Accurate information on process

 Oriented to customer satisfaction (external)

 Aimed at improving productivity

 Allows international recognition (business)

 Important resources

necessary (time, money)

 Productivity oriented

 No specialty in LASM

 ? Animal = the client?

(83)

Organization of AAALAC Itl.

 HOUSE OF DELEGATES: 68 international prestigious scientific, educational , patient advocacy & other

professional organizations (eg.ICLAS, FELASA, ECLAM, ESLAV, EFPIA, NC3R, IAT, Interpharma)

• Set Policies

 COUNCIL ON ACCREDITATION: 63 Members, 5

sections: 3 USA, 1 European (2004), 1 Pacific Rim (2009).

Extensive experience in field of veterinary medicine and laboratory animal science and research

 AD HOC CONSULTANTS: 337; expertise in specific

area’s: management, scientific specialties, international

regulations

(84)

The Accreditation Process

 Totally confidential (Code of Ethics, Confidentiality agreement, Conflict of Interests Statement, password protected website)

 1 COA + Ad Hoc(s)

 Performance based

 Peer-reviewed process

(85)

Standards used

Legislation

Guide for the Care and Use of Laboratory Animals (NRC, 2011), Ag Guide

European Conventions (ETS 123, ...) EEC Directives

National legislation

Rules on Accreditation

Position statements and FAQ on website Reference Resources

https://www.aaalac.org/accreditation/resources_list.cfm

(86)

Performance Standards

 “The Guide” and other legislation as a basis for performance (outcome oriented, flexibility allowed, respect and requirement of

professional judgment)

 Rationale and justification

• Revision and approval by IACUC/EC

 Performance objectives and outcome

(87)

The Process

 Request an application package (Outline PD)

 Internal evaluation

 Submit Program Description - Schedule SV

 External objective assessment during the SV

 Immediate feed-back during Exit Briefing

 Site Visit report

 Peer review

(88)

Evaluation of a Programme Description

I. Animal Care and Use Programme

(Institutional policies and responsibilities)

II. Animal environment, housing and management

III. Veterinary medical care

IV. Physical plant

(89)