م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 %& ا #' ھرود ا و ا ا ت ا ى عا !"ا #$ .د ة * ثا * (! ھا ! – 12 3& 4 4 5 .أ ﷲ . ! نادو – 12 3& 4 4 5 .أ آ ر * – 12 3& 4 4 5 :89: ا ا ت ا ء أ ط أ عا ا ر ا !" # $ % $ ھا ا ت'() ا *ظ $ , - ا ذإ ، 12( ( " او 1 - او 1 2'او #د 5 6'ا ت' 7 ا 8 1718ا إ 9-: عا ا ! ; # ةر ا ز ،ق( ا ت -6(8 ?: *: - ا ا # @$ A B C1 " ا D - # 1$ 1 $ ا ةE1 ا ةز 1F 2ردو ،ج( ا ض وأ/و عا ا ل(Kد م :أ DMا(- ا ى( : د )# -7# : اBھو !1-: ع 6 $ E1 8 نأ #د 5 6ا : *% ض P# DMا(- او ت # ) ا هBھ ?: *: - $ A ذ ?:و ،د 7 ا !1 $ ا ء %B او عا ا $ R 1 7 1 $ ا S8ر 6 # Fو تا 1T ا هBھ ?6(8و *1 )8 و ,S$ *2أ !: ،يد 5 6'ا S $ -: و ت' 7: ة $ S8 1 و : * )8 لVK !: ت ا #د 8 نأ W7# يB ا ,S ا رو ا W 2 إ !:و ، ) ا ط X ا , 8و MV: A B *ھ 8 ا ;:ا ا دا إو #د 5 6ا Y1 !1:Z % D ا اBھ .ءا( F د(S7 ا %ر : D# ط ! ت 1 1 F "# و ا \ 58 نأ !" # : * & ا ت :; ا عا ا – ا ا "P ا – عا ا د ا ق ط -. عا ا DMا( Résumé :
L’innovation est considéré comme une condition préalable à la survie des entreprises active mondiale dans le cadre des changements actuels dans tous les domaines de la vie économique, sociale, scientifique et technologique, met en évidence la capacité de traiter avec les prévisions du marché, de sorte qu'il aide l’entreprise à acquérir un avantage concurrentiel par rapport aux coûts et / ou l’offre du produit, et le degré de l’innovation dans un secteur particulier et c'est ce qui fait qu'elle détermine le niveau des barrières à l'entrée pour de nouveaux concurrents, cependant relever ces défis, et les contraintes imposées à chaque institution économique qui se caractérise pour incarner la culture de la créativité, de l'intelligence économique, afin de comprendre et d'analyser et de prévoir ces changements et à protéger leur capacité concurrentiel et connaissances ainsi que le rôle important que doivent jouer les autorités par le biais de leurs responsabilités dans plusieurs domaines tels que la sécurisation environnement économique et l’élaboration des programmes qui se qualifient pour le partage approprié des risques potentiels, et cet esprit peut devenir l'Etat un véritable partenaires en
partageant les efforts semblables.
Mots-clés:
l’innovation - pensée créatrice - d'adopter l’innovation- difficultés d’innovation. 4 # ا : ^^^1 - ا و ^^^1 2'او #د ^^^5 6'ا ت' ^^^7 ا ^^^$ % ^^^$ ت'(^^^)8 ة ^^^ , ^^^- ا S^^^ # !ھا ^^^ ا _^^^6( ا ^^^$ ، ^%Z ا م ^ و ة ط ^X E^1 8 ا Y1 ا *-P ت # )8 ة 2ا(8 ا _) `أ a1) ، 12( ( " او و ت :( - ا ة b% و !M E ا ت cر $ 1T8 و $ ا ة إ $ d $ # "P ا ت 7 ا مد 8 لV^K !^: A^ ذو ،ت # ^) ا هB^ھ !^: ^)8 نأ !^" # ^ ا : S ا تاودeا Fأ *" # عا ا \ `أ ر ط ا اBھ س ^^ eا اB^^ھ ^^ و . #(^^ او 2 ^^ او يراد ا 1-^^5 ا ^ #(^^ ا و ^^# 7 ا ^^$ ^^#د # يB^^ ا رو ^ ا )8و D X #رو d V: عا ا -# .ةد # ا E% : لV Fا و ا 1 $ 8 D1 : # % 1 " ا ر( 8 Kا ا هBھ لVK ! $ 1 و ؟= ذ (4 ' & ا ا ا ھ 4و ا ا ت ا ى عا !"ا #$ (; ? @ : 1 ا ` - ا إ ق ا , 1 1 " ا هBھ 7 - و
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 -.عا ا 1ھ : -.ت ا ى ا ا "P ا ء -.عا ا DMا( -.ر " 'او 2( ( " ا عا g ط( ا م h ا ?6او عا !"ا ھ 4 : Aوأ "1 V%(1 ا يد 5 6'ا "P ا إ يد 5 6'ا ل 7 ا $ a# ) ا :(SP عا ا \ 5: ل - ا ?2 # 1 :(^^ C^#ز(2 ^ ^^$ 1912 ^^$ ^^# 2 م ^h وأ ^^ # ط ر ^^" ا !^ ^^78 ا 1^^5) ا) ^ Z ^^$ ^^6 و ( 1 58 1P1% و ، ; ا ت (": 11T8 إ يد # ج ا 1 . 1 ( :عا !"ا ? : S ھأ C#ر -8 ة 2(8 A B عا g Fاو C# -8 # )8 ل(F نو "P ا DP # , -" ا ة F( ا ! ةر عا ا ج ^ إ D^1 )8 ^ إ د(^ 8 ^ ا ، 1 (^d( ا و ^18اB ا *^:ا(- ا ( 7 : .;ھ او تV" او ر "$n ة # 7 ا ل( ) ا د 7#إ -# ? ا( ا ه - عا ا و ، 16 وذ *1`أو # 2 2 ا ،ج ^ ا ق ^ط ،ت ^7 ا ^ ظ(^) : !1^ )8 ^ إ يد ^8 ^ ا ة ^# 2 ر "$e D1 8 (ھ عا ا و ,1^h . ا ;M و ءادأ \2 و 7#إ Rأ ثا Fإ إ ف S8 1P1" ا *Kاد D#( ا 3 -د ^5 6 ا نا ^1: ^$ A^ ذ ن ^% ءا(^ ، ^S8 1 8 C^ X: !1^ )8 ^ إ ي-د ^8 ^ ا ر ^"$eا *% (ھ عا ا و ة 1) ا 8ا 1RZ8 و 8 M $ ، ط _ % S: # 2 ء *% يأ ، ` X ا وأ : - ا نو ا $ 5 ا . : P5 4 ت ^7 ا ^ ^ ا ر ^"$n جE^: ةد إ وأ ة # 7 ا ر "$n D1 8 أ عا ا C# -8 !" # D : 1 )8 ?dوو ?1 5 ا ق طو تا - او ت'qاو ن(^"# نأ ط ^ D#(^ او ,1^h ا ^P1ظو ى( : ت 1^ $ ا D^1 )8 *^2أ !: SMادأو ا ;M 1 7#إ ا 1RZ8 اBھ *" 5 r 8 ^: A^ ذ نأ !^: ,c ^ ا ^ .* ا $ ة ط X ^ ^ $و !1^ ) ا ^$ ھ يدارإ *^-$ ^S أ ^S : وeا ،ةد - : ر "$أ 2(# عا ا \ 5: C Kو $(^ : (^ھ ^` P ا ^$ -: نو ^ و *^ P ا وأ ح ^7 ا ^ إ ة ^"P ا يد ^8 نأ !" # a1F * ا ھا : S أ 1 b او : $ *b 8 tM 5K ة عا g نأ % : 6 -. Rا ) ا و # 7 ا -. 1 ا وأ -P ا -.ل( ا -. 1-2 ا -. 1 :E ا :ءا( ا 2 ( :عا !"ا عا 2أ P^5 وأ ,1^h ا ق ^طو ت 7 ا و ج ا ت 1 8 $ S:ا X ا ل 7: فV Kا W F عا ا عا( أ C X8 عا ^ g ل "^ أ ^ K ^ إ 1 :( C#ز(2 د F و ت ا 1 1RZ8 S ا ` - ا *% : : ھو
(1 ) Jean Lachman, Le financement des stratégies de l’innovation, Economica, Paris, 1993,p 110.
) 2 - ا،_#(" ا ،W#ر ا و تار b V 71 X ا عا ا % ،عا ا ئد : ، ( - ا م %أ ): ،نا #( ا ): قر ط ( ، 1 b ا 2002 ص ، 18 . ) 3
د - ا ، #د 5 6 ا ث ) eا 7: ، ل eا ت h : 1 $ 8 E#E-8 $ هرود و عا ا ، !# ا 5 #B ! ( 04 م( - ا 1 % ، ، ة 1 ا -: 2 ، 11 ا م( و #د 5 6 ا 2010 ص ، 227 . ) 4 -: 7 ا ت ( ا نا(#د ، 1 5 ا ا ت ط و CM ظو ، *1%وأ 1- ): ( ، MاE7 ا ، 1 1992 ص ، 110 .
(5): Gerard DOKOU, l’innovation en PME, l’accompagnement managerial et industriel, cahier du leboratoire de recherche sur l’industrie et l’innovation , univ LUTTORAL, France, n°126 , 2006, p 06 ) 6 رود ،ﷲ | 6 ، 1 : ير( ( #د 5 6 ا ا 1 $ 8 E#E-8 $ ر " ا و عا ا – # MاE7 ا ا F – ةو ا $ - ا ، 1: ا لو ا $ عا ا و و ا : ل(F 1 و ا 13 -14 $( 2007 ، 1 : ~1 X #د 5 6 ا م( - ا S-: ، ص ، MاE7 ا 324 .
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 -# 2 ج( : ج إ ة 2 ج إ # ط ج :دإ # 2 ,1h 8 D1 )8 5 -1 وeا دا( # 2 ر 5: ما X ا -ة # 2 قا( أ وEcو # 2 BP : \ $ فا ^ھأو tM ^5K ?^: بو ^7 # ع(^ *%و عا ا !: عا( أ ة !1 E11 ا !" # ل " eا هBھ س أ و :ةد ): 1 2 -1 ( :E&% ا عا !"ا 1^ eا ^5M 5X ^ ر : ، ^: K وأ - ^ ن ^% ءا(^ ق(^ ا ^$ !^ ): وأ ^# 2 ; ^ : ل Kدإ 5 #و #د ا 1cو S : #د ا 2 :عا( أ RVR إ ع( ا اBھ , #و ، -; 1P1ظ( ا 1% 6V عا إ -; 12( ( "-; ا 1% ا 1T# عا إ ,# 8 tM 5K 1T# عا إ ; ا 2 -2 ( :ج &2"ا # ط عا !"ا ت ^7 ا ,1 ^ 8 وأ ت : ^X ا ,# ^ 8 وأ ^ ا ^$ ج ^ ا ى( : ): وأ ة # 2 # ط ل Kدإ (ھو 1 $ 8و S1$ ,") : ?#ز(8و ج إ P " و 1 ةد(2 تاذ ،ة # 2 ت 7 : ل(5) 3 . 2 -3 ( :ير & ا ى & ا J: عا !"ا C X: اBھ ,9# P1ظ( D - # : *% يأ ر S ا و ?1 ا و ?#ز( ا تا( 6 ى( : *5)8 ا تا 1T ا ص(5X و #ر 7 ا :V- C# - او ت -1 ا $ ةد #E ا ف S A ذو 1 #( ا !M E ا Rو ء'و W % 4 . 2 -4 ( : L%& ا ى & ا J: عا !"ا
!^" # a^1F CM ^ظ( ا W^1% 8 ^ # طو ^ ا ^$ دا $eا eا ?#ز(8و D K $ ة M ا $ *b # ت 1 )8 د(2و نe (_ 2 ا) ل eا ةرادإ $ عا ا إ $ d ، # 2 ?#ز(8 *"1ھ ?dو Vb: 6 ج ^^ إ ^^ إ ^^1%Z يد ^^# ى( ^^ ا ^^ ^^S م ^^6 ^^ ارد W^^ Fو ^^1 ھeا ^^# c ^^$ ت ^^ $ ^^9: ^^ 1 و : 11 ا P1ظو نأ 1 ( ا $ ن(1M 5Kأ 85 ت ا جر Kو *Kاد *% ا !: M 5 . 3 ( :عا !"ا ا : 1 ا ` - ا $ عا ا Mا($ ,ھأ 5F !" # 6 -ا و ج -ا ةد #ز $ أ *: عا ا -# -P8 : W و ت -1 ا و ت 7 ة ^# 2 قا(^ أ \ ^$ و ة ^# 2 جر ^X ا !^: ` Kو تار b 'ا !: #E ا بB2 عا ا # عا , S8 ' ا ت ا ~" D^^1 )8 ,^^R !^^:و 1^^ $ ا ةر ^^ ا ,^^ د و ة ^^# 2 *^^ ص ^^$ D^^ X ^^ eا E$ ^^) ا عا ^^ ا *^^b # ا $ ةد # ا ا ت لVT ^ إ و 2ر ^X ا r1^) ا تا ^# S8 ^S2ا(: ^ S8ر ^6 ةد ^#ز ^ إ ا $ عا ا \ # ق( ا $ ء ا و S1 $ : ق(P ا S " # : ، F ا ص P ا : # 1$ S5X ا $ عا g 1 7#إ ر Rأ ة 2(# Mا(P ا هBS ا h و 3 -1 : ا ءادأ ( ' (
(1): Michel MARCHESNAY et Colette FOURCADE, gestion de la PME/PMI, ed NATHAN, 1997,
p 284 2 : -ت ^ ارد ^ 7: ، ^1 1 ا -ت ^ h ا ^ ) ةر ^ إ ?: ل eا ت h : $ عا ا ت ط ، P 5: ن ر( ، ,1ھا إ ن ر( د - ا ، #د 5 6ا 12 ،طا(c' 71 R ر -: 2 ، 2009 ص، 25
3: Robert BOYER et Michel DIDIER, le management stratégique de l’innovation, ed DALLOZ,
1998, p :07 (4): idem, p 09
(5): Michel MARCHESNAY et Colette FOURCADE, OP.CIT, p :289
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 ةد ^#ز ^ إ ةر(^ ا ت ^1 ا ما X ^ ا و #(^ ا و a^) ا P1ظو *1-P8 لVK !: 2( ( " ا عا ا يد # *^ -# ^ : # ^ ا و ^1 ا و ^#د ا درا(^ ^ V - ا ل - ^ 'ا ^ * -# % 12 ا ةر ا 1 -P ا و ةء P" ا D1 )8 _ ^ ^ ا ت ار ا ى Fإ _ 1 6 و ءادeا $ 1300 و ^ وروأ ^$ ^ : نأ ار ا _5 K a1F ، 2( ( " ا عا او ءادeا !1 ي(6 ط 8را ك ھ نأ 1 ا "# :أو ن 1 ا و ى( ^ : ةر( ا 12( ( " ا W ةE1 :و 1 _ % ت ا A 8 ح رأو ءادأ ت #( : CM ^ظ ت 1 - او ج ا 1 3 -2 : ا يراد"ا 1 L%& ا ( ' ( %ر ^ او ^1طا # ا ?17^ 8 ^ * -# % ا دا $أ !1 7 ا * - ا ‚1 8 عا ا * -# ( ا ج ^ ا !^: ل() ^ عا ا \ # % ، 1 ا ا تار ا ر Sظإو تارد ا ح اE$ F *" # : ?^ ا ^ و : تاذ ج ^ إ ,^h ^ د ^ 'ا W^ 8 ^ ا ،!M E ا ت $و ت 7 : ج إ إ 1 ا ت 7 . ةE1 : ت 7 : ,# 8 8 3 -3 ( : ا % 1 ب %إ عا ا * -# !1^ )8 لVK !: اBھ و ق( ا $ $ ا ھE% : زE-8 1 $ 8 #اE: ا
لV^K !^: ^ 1^ $ ا تار ^ ا ةد ^#ز ^ عا ^ ا *^ -# ^ % ،C1 ^" ا ^$ ,") او ت 7 ا ةد(2 ا ت ^ cرو ت ^2 ) 7 ^ ا ^ إ $ ^d .ج ^ ا ت 1 11T8 و ة # 2 ت 7 : ,# 8 !1" S ^ ^S8 -1 : ةد #E ة # 2 ص $ د 7#إو S ": و ا ةر(` !1 )8 إ يد # : ت 7 ا ,1 8 و . 16( ا S 5F ?$رو SF رأو 3 -4 ( : 5 %;& ا ر N& ا .@ا 4 C^1b"8 لV^K !^: A ذو ، 2( ( " ا ر( ا %ا(: ةرد 6 ا *-2 إ 2( ( " ا عا ا يد # *^ -8 ت ^ $ ^S8 1F ةرود ^# 8 ^ و ، ^S8 7 ^ ا !1 ) ا 56 #( ا و a) ا ت ط ^ 8 ^ ا h ،ة # 2 ت 7 : ح ط إ SM(7 !: b%أ S8 7 : تV# - ا و ت 1 ) ا ل Kدإ ت ا *% ى $( 8 ' 6 ة 1 % ت ":إ !: ة 1Keا هBھ 2 $ :ت ا ى ا !"ا ; ا ء %! : 2 ة ط ^X ^Sط 8راو ة ھ ^h ا هB^ھ ^ -8 !^" !1-: ا إ "$ ء S ا( أ C X ت ا a) 8 نe ، ^S : بو ^S او ة ^"P ا !^ ^ X ا ت' ^) ا *^% ^$و ^S م ھ'ا 6 إ لو # -6( ا 1c S7M و 6 !1-: عا إ ح 7 م !^: ƒ$ ^ *^ # ^6 عا ^ ا ^ 7# يB^ ا 11T ا نأ % ا لاوز إ يد # ^"P ا ^ ا ^ و ،ت' ^) ا W^ cأ ^$ ) ا ?d( ا ظ P) ا 1T 2ر X ا وأ Kا ا r1) ا ف ط ة 1Keا هBھ و ا #را ا ظ P) او * ا $ h 1 و عا ا نأ "#رد ! a) ا 2 ا ر Keا ن ) ا $ BKeا ?: عو ا اBھ ي 1P1% 3 . 1 ( ؟ ا !"ا ت ط O% ا J إ ت ا Q : اذ ^ ^1 7#إ ;M ^ D^1 )8 S : ف S ا ب eا !: ( 7: إ h عا ا ر : إ ت ا 7 8 1 ( ا ،قا( eا ،; ا :ت #( ا C X: . 11T ا D1 دا - 'ا ، D^1 ) \ # يB ا عا ا ع( و عا م 1 ا ءا 2 ة h ا فا ھeا ,ھe 51X 8 ا لو 7 ا \d(#و .ف ھ *% ) 1 وﺒ، مﻴﻫارﺒإ نﺎﻨروﺒ ( ر قﺒﺎﺴ ﻊﺠرﻤ ،ﻰﻔطﺼﻤ نا ص ، 81 . ) 2 يوا ا ( د ^- ا ،ةر ^7 او 11^ او د ^5 6 ا ^ 7: ، ^ ا 1^ $ 8 D^1 ) *K ^ % عا ^ ا ،‚1 ا 17 ^MاE7 ا ^-: 2 ، 3 ، 2008 ص. 30 .
(3 ): Joel BROUSTAIL et Frederick FRERY, le management stratégique de l’innovation, ed dunod, 200, p: 07
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 م &ھAا S. عا !إ E&% ا عا !إ ج &2"ا # ط عا !إ 1 L%& ا عا !إ ير & S:N ا ، % ا :قا Vا ، -;#ر ت 7 : لا ا -ت : X او ? ا 1 -$ ?$ر -1 و ا -1# - : ت 7 : ثا ) ا -16( ا 5) ا h$ ) ا وأ ?$ ا -ة # 2 قا( أ ل(Kد -ت 7 ا ض !1 )8 -!M E ا ت ط د ا ة : ƒ1PX8 ج &2"ا : .N& ا و -ت : X او ? ا 1 ( !1 )8 -ت : X او 12 ا 1 - ا و : !: ?$ ا -12 ا 1 - ا #دود : !: ?$ ا -* - #و F( ا C1 " ا ƒ1PX8 -1 وeا ةد ا كVS ا ƒ-1PX8 -#و F( ا 12 ا 1 - ا ة : ƒ1PX8 1 ا 1# - ا ما Fا C1 "8 ƒ1PX8 ت : X 8 ا لVT ا : ا W ! ( ' -CM ظ( ا !1 *`ا( ا و ل 58 ا !1 )8 ت ا ?: فر - ا $ ,") ا ص ) ا -!M E ا ت ط ?: مؤV ا ةر 6 !: ?$ ا -!M E ا ?: 1 : 6V D1 )8 -* - ا طو !1 )8 : :&94 ( د 4 -Y1 ا تا 1RZ ا ƒ1PX8 -ل - ا :V و !:أ !1 )8 -تV# - او !1 ا( ا ما Fا
Source : commission européenne, manuel sur :principe directeur pour le recueil et l’interprétation des données sur l’innovation, ed OCDE, 2005 ; p 122
2 ( :عا !"ا د & ا ق ط ت ^1 ": % *:ا(- ا !: ( 7: س أ A ذو ى Kأ إ : !: عا ا إ ء(7 ا # ط C X8 ا ر Keا إ $ dإ ` K # او 1 ا ا ^h ق ^ ا هB^ھ ى ^Fإ ^ د ^ 'ا !^: ,7 ^8 نأ !^" # .عا ا D1 )8 إ ل(`( ا ة : ل(ط وأ -P8 ا C1 " : $ عا ا د ا ق ط *b 8و 1 -Kا ا #( ا -نو - ا د( -2ر X ا ( ا -1 ط ا ت ا -tK ا ء 6ا
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 2 -1 : Xا ا (4 N& ا ( 1"1^ V" ا ق ^ ا !^: #(^ ا و a^) ا ^P1ظو D^# ط ! ` K ا *Kاد !: عا ا #( 8 -# ^S " ،عا ^ ا ح ^7 ^ F ^$ ^b%أ 1 V ا S 8و $(8 ا # ا ھر ت ا ى ة - ا ا إ $ dإ -P8 ا S P "8و S )8 ة : ل( ةر( K b%أ ن("8 ف ^ط !^: ; ^ ا ^ ض ^- # يB ا . #زا( ا 1c ق( ا وأ $ ا ت ا : ھو طو ا !: ( 7: $(8 ت ا ى # ا هBھ ح 7 W #و ^S -2و فر ^- او ر ^"$eا لVT ^ ا رد 6 ع : !: ةرد ` تار " 'او ت Fا 6'ا ن("8 نأ . ا ?: P1" : Y1 ن("8 نأ # 7 ا و عا g -7 :و ةEP): * - ا . -Kا ا D1 ا و نو - ا حور ا د( # نا . 2 -2 :نو & ا د # ( a^^1F !^^: ^^` K \2 ^^ عا ^^ إ ^^ ل(^^5) ا و نو ^^- ا د(^^ ل "^^ أ ,^^ھأ !^^: %ا ^^ او ت ^^P ) ا ^^ -8 B%و ت 2و نإ #( او a) ا P1ظو S ) 8 نأ ر 8 ' ا C1 " ا _) ^`أ ^ ا 1 ا ر Keا A ^^ نو ^^- ا ت ^^16 P8ا ^^ د ^^ 'ا , ^^# ^^ روأ ^^$و ، ^^S : 1 ^^5 ا ^^` K ت ^^ ا !^^: ^^1b% ^^$ ^^ M _^ % اذإ ^` K *^#( ا ءW^ ƒ1^PX8و ^Kآ A# ?: S ةر( X ا 1 6 ت ا إ D1 )8 !: "8 د ا *`و و ( : وأ ة 1T` : () إ # ا هBھ 30 M :نو - ا ت 16 P8ا ! 78 ا ت 1 7#إ ,ھأ !:و -#( ا و a) 8 ا C1 " ا ƒ1PX8 -ت ا ا نارود ة : t1 8 -ا $ 1 K-ا -ا ت -ا ا 12 إ ?$ر -. S 1 )8 !: ھ F( ا !" 8 , ة # 2 1 ا إ ت ط a-2 -3 : 5ر 9 ا % ا ( A^ ذو ^1ME2 ^ # ^ : ى ^Kأ ^ ^ : A^ 8 2ر ^X ا (^ ا D^# ط !^ عا ا د ا *b # ءا ^ ^ % A^ 8 وأ ^S1 *^5) ا ;M ^ ا !^: ةد P ^ 'ا و عا ^ g t^5X ا S أر !: 5F ةز 1) . : % ا ذإ ` K P : ع( ا اBھ -# 1 ) ا $ !" ,^ - ا ?^: ^1 % ل ^ أ a^) م( 8 ا ا _ % ا . -P8 : ر Keاو ة % : 1c ;M ا نأ 2 -4 ( : %ط . ا و # ا ،!#ر ^^ ا ،ت ^^ ار ا W^^8 ": *^^b: ^^5 X ا ت ^^Y1S ا و ^^ ا !1^^ a^^) د(^^ د ^^ 'ا اB^^ھ t^^X# ، ^- ا ى( ^ ا تاذ تا ^ X ا !^: ةد P ^ 'ا !^" # a^1F ،ت ^-: 7 ا و ^1:( - او ^` X ا ث() ا E%ا : ^^ ا و *^^`ا( ا لVX ^^: A^^ ذو ^^"# :أ و 1 ^^5 ا لو ^^ ا ^^$ ة ^^b" ة ^^ -: ^^ # ط ^^ھو !1^^ د(^^2( ا r ا . S$V Kا ث() ا E%ا : و ت ا 2 -5 ( :8X ا ء %&Zا ^ إ h ^ ^S8ر( Kو ^SP1 "8 ^ 6و ^ E1 8 ،ع : د $ !: وأ : : !: 5Kر ء 6ا ھ !^: *^-2 ^: اB^ھو ^ ا ^1c ^ ا 1 V ^ ا م ^ و مeا ^ ^1- ا ^S 1-# ^: !^" S7M هB^ھ . 1 5 ا 1c 1: ا لو ا $ جاور تاذو : ا لو ا $ ' - ا *6أ # ا ^ ^ $و ق ^ ا هB^ھ !1^ ر X8 نأ !" # د ا # ط *" ت 1 و ت 1 7#إ !: ه %ذ D :و : ا لو 7 ا 5X # ن . ا يرو [ ا \Z ا :; ا :;& ا &' ا N9 ا ]ا & ا 1;'& ا Xا ا (4 N& ا #(ط -P8 : -P8 : -P8 : نو & ا د # ة % : 1c ة % : 1c P1-d ة % : 1c 5ر 9 ا % ا ة 156 -P8 : -P8 : ة % : 1c %ط . ا و # ا ة % : 1c ة % : 1c P1-d ة % : 1c 8X ا ء %&Zا ة 156 P1-d P1-d P1-d Source : ibid p : 15 :نأ لو 7 ا Sh#
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 ^^ او ^^-P8 ا ^^1 ا (1^^ ا تاذ ت ^^ ^^55X: ^^ 8 ^^ # ط (^^ھ *Kا ^^ ا !^^: #(^^ ا ؛ S ا إ D# ط ! 1 $ ا ةE1 ا h$ ) ا إ ف S8 -د( ت ^ ^ د ^ 'ا ق ^ط W-`أ !: نا -# 1 ط ا و ا إ ء(7 او نو - ا ؛ 1$ ,") ا و ة او P " ا # )8 $ %Z ا م 5 ھE1 # اBھو ^1 : درا(^: A^ 8 ^ ا ت ^ و 7- ^ ا ت' ^) ا ^$ ^1 -1$ 2ر X ا ( و * ) 8 ة -: ؛ P " ا و 71 ا ر Kأ P "8 *6eا (S$ ى Keا ق ر : 1 ھأ وذ -# tK ا ء 6ا لVK !: عا ا د ا :أ م ^^ و 1 ^^`eا ^^ ^^ ا ^^1 8 (^^ھ ^^1F( ا ^^ 1 B^^1P ا ^^$ D ^^ eاو ةو ^^ K *^^6eا و . S 1 V ا 3 ( : ا عا !"ا رود #( 8 W # : ھو 1-: طو ا *Kاد 7#إ *" ا إ م h 1 -ل( -: 2( ( "8 K * )8 1$ % 1 : ةر 6 -12( ( " ا $ ,") ا -(Vb: ت اE %) 1 2'ا 1F ا !: ا :V -(ة 12 ?#ز(8 " ،ة 12 - ) ير 7 ا ى( ا ا :V -ا كV :-ا ھ : # تاء P% ص ^P ا ز ^S ا *^2أ !^: عا ^ g ^1"1: #د !^ a^) ا ^ ^ ا ^ 7# S: وأ ت 1 ": ا هBھ د(2و : $ *b 8 او S8 1 ":إ *" , S8 نأ W7# عا ا ةرو 1 a- *2أ !:و ، #دود ا ,1h-8و -# ا ` - ا -1 ا ` - ا -1 2'ا ` - ا 1$ b او #د 5 6'ا ` - ا عا ^ ا ة ^ ه ^ ^: ,# ^ _^1T12 كر ^: ^"P ا م ^6 ^ ا ^` - ا C^ X ط Fg و 2 \^d(8 ^ ا .ت 1 ": ا C X:و #( ا E%ا ا CM ظو r 8 ا 6V- ا
(1 ): jean LACHMAN, financement de l’innovation dans les pme, ed economica, 1996, paris, p p: 23-24 (2 ): idem, p: 43 ظ و ا عاد إ زو ا رط عاد إ ير! ا درو ا ر عاد إ ث# ا $ ر ! و ج &ا رط عاد إ ا دراو ا ج &ا ا و ق و ا ر وط ا و ث# ا ر! ا دراو ا ( ا عاد إ عاد إ ا ىو ىو * ر وط او ث# ا ل و عاد إ ت ا ل و عاد إ
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 ^##' (4 ' & ا 4ا او عا !"ا ت Z 4 : _ $ : نإ 1"P ا () د P ا ع $ ا !: * 8 ا 8 6(-: ف - ا ه -: ا $ عا ا W1 أ ?17 8 د(2و إ ت ا *1: 71 عا ا ت 6(-: ,%ا 8 6 و # # "P ا تار ا ƒ- * -8 وأ # 7 ا . ھ 1c نود 1- ا ر "$eا ƒ- * # 2 و 1 ( :عا !"ا ت Z 4 و . 12ر K ى Kأو 1 Kاد ت 6(- عا ا ت 6(-: C 58 نأ !" # :( : 8qا $ 1 Kا ا ت 6(- ا *b 8 1 -ةد # ا ب : أ a4 م ً' 8 'و ،r $ ھر "$Z ّ'إ , S8 ' ا ، #دا 'ا ةد 1 ا A ذ b:أ !:و .!# K‰ -،S % ا ك : ا ر #& ا م b:أ !:و b%أ #( 8 *6 -# يB ا ، # او A ا ك( وأ 17 ا ع 'ا . ً ا إ ر "$eا -S ھ & ا . 11T ا !: ف(X او دد ا 8 او ، -1 # ا D او * - ا ما X ا ?17 ا , # ن % اذإ ل b ا *1 -$ 1"P ا 1 ?7 8 ا . 1P1" ا م "Feاو ،س ) ا ?17 8 , # ' ى Keا 1F ا !: @$ ، - ا D1 او ا ط ا - ا ف %'او ، P ا عا ا :عا g د - أ RVR !155X ا Fأ %ذ ، م S او ، .اً 1b% عا ا -1 $ * - ا (2 !: او حاE ا د - ا ,8 اذ@$ .ي 1:(" ا : $ ھ # )8 !" 1$ 12ر X ا عا ا ت 6(-: ّ:أ مزa ا & ا J: ل e' ا ( ا ةر ا م A ذ ' b:و ،ق( ا $ ت Fا 6'ا ض -1 $ !1 ھ ا ع 6إ . ا *#( 8 -E&% ا 4ءa4 م .W ا 1c ن " ا $ : X ا وأ ; ا ح ا م( 8 نZ% ، -S % ا f \Z ا . KZ : _6و $ وأ " : _6و $ : X ا وأ ; ا ح # a1F 2 :ت ا ى عا !"ا ح 2 ض & & ا 4ا ا ( ( 7: ك ھ نأ !# "P ا ƒ- ى # 1$ ى 8 _ % نأ - عا ا ل $إ إ يد 8 نأ !" # *:ا(- ا !: : $ *:ا(- ا هBھ *b 8و ، 1 7#إ ;M D1 )8و ح 7 ا 2 -C1 " ا *:ا( -$ - 8 : *:ا( ق( ا *:ا( -1 ( 6و -1 -1h 8 *:ا( : ا لو 7 ا $ S51X 8 !" # 1 و تا # & ا عا !إ E&% ا عا !إ # N ا عا !إ L% عا !إ ير :? ;& ا 4ا -?P8 : K --P8 : C1 "8 *#( ا رد 5: $ C-d وأ t 1 Kا ا -ص X ا *#( ا $ t -ر Keا , ء % د 7#إ (-` :فر ! N. 4 4ا -ةر 6 P1-d #( او a) ا ى # ا تاء P" ا $ t :(1 ) ^^ ا) عا ^^ ا تاE^^P): و ت ^^6(-: و ت P^^5 ^^ ارد. ^^# MاE7 ا #د ^^5 6 ا ^^ ا ^^$ عا ^^ ا ، ^^ ): ^^ 17 ^^5 6 ا ، ة ^^1 ا ^^-: 2 ، 11^^ ا م(^^ و #د ^^5 6 ا م(^^ - ا ^^1 % ، 1 ^^ 2 : ^^ ر ، ^^#اد c ^^#'( ز ^^T ^^ 6 ا W^^1 n #د 2005 . (2 ) Commission européenne, manuel d’Oslo, op.cit, p: 127
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 ا -12( ( " ا ل(F ت :( - ا $ t -قا( eا ل(F ت :( - ا $ t -12ر X ا ت : X ا $(8 $ t : L% 4ا -ل - ا ف ط !: 1 Kا ا ت :و ا -!: 11T ا ƒ$ر !# 1 ا ف ط -ر "$eا ل ا D1-# Kاد ,1h 8 $ ل - ا ?#ز(8 ةر ا م ة # 7 ا عا ا ت ط *% 1S ا $ t : ! N.2 4 4ا -تاE1P) ا t -عا g 1 Kاد 1 ما - ا 4ا :ق ا -: ت -: Kو ? و % -: 1c W ط -(? :) 1 ! 1S: ق( -!1#ر 78 ء % د 7#إ (-` : 2 2 Z 4ا -( 1" ا ق-( F) # "P ا # ) ا C-d -# 7 ا ، 1-# - ا ،!1 ا( ا 3 :عا !"ا ا (4 ' ا ( ر(- 1 A ذو ،هراودأ ءادأ !: عا ا !" # F ت 6(- ا رد 5: ء 9 ا إ ا - 8 ت ( 7 MV: W1 Z ن(- # !1 : !# # : !11-8و ، 1 ع ا تار S: إ 2 ) ا ةر Rإ # يB ا ك( ا ةZ$ ":و S-: ن( -1 ا » "P ا 7 ا « !1 نو - ا حور P9#و b ا ى( : ةد #E S P X: م S: د إ لVK !: * - ا ق $ #( 8 إ $ dإ .ت او دا $eا !1 ? 7 1P1ظ( ا ت - ا X8 !#رد ا !1Pظ( - 'او # 7 ا 1c ,h ا *% !: t X او ~1 Z م ھ'ا W7# % ،CM ظ( ا ا eا !: ر "$eا $ %ر ا *-2و ت :( - ا * ت 1 آ ت 2'ا - ت Y1 1$(8 ?: ( ا *M ( ةدوE: 1"P #ر " ا !% :أ 1$(8و ةZ$ " ا D) 8 ت : X او ت 7 ا ط( K 1$ م 8 يB ا ،W ا _6( ا # )8 $ 6 او خ ا 11T8و 1 ا 1c .ة # 7 ا D1 ) E1 او عا g : 2 ) عا g ح( ا !: ل 7: $ Sط ر ا ت $ D :و م ا $ R س c !" # S VK ! $ ، : يأ * ةد ) ا ` - ا Fأ -8 ا 1 $ ا !:و او # 7 :زV ا تار S ا ب %ا دا $n !" # S VK ب %ا 9#أ ,S " # % ، #( او عا م ھ'ا دادزا %و .*9$eا () 1 8و ، -1 او # 7 ا ?: C1" او _6( ا ,1h 8 ةر ا تار S: ةر 6 b%أ \ 58 ا ن@$ ، ھ Mا( ,#( 8و S 1 أو ھا( ): a1F !: 1 ا ا 1 - ا #( 1 ا ت 1 -: ?: *: - ا 2( ( " ا ر( ا 1 S1$ عر 8 ا Y1 ا $ e S r1)8 ا ،ة 1T ا Y S# F ا 1 ا ا تار ا C6( 8 ر( ا اBھ ;8 !: ةد P 'ا : يأ ةر 6 ن@$ كVS 'ا ةر 6 !: ?$ او ،; ا ةد(2 !: ?$ او C1 " ƒ1PX8 *" $ S VT او ن("# و ، ت -6(8و ت c 7 'ا و E1 او فV K' ز # يB ا ا ذ(P ار 5: عا ا . P " ا *: ض PX ا ?: !1" S ا
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 ر ;&!"او 5 %;& ا عا !j %ط ا م L% ا kZاو : !ار ب -1 , S8 ا تاد(S7 ا و ت 1 - ا !: ر " 'او 2( ( " ا عا g ط( ا م h ا -# او ل 'ا *% 1ھ د(2و W # : ط( ا د 5 6V 1 ) ا فو h ا ?: SP11"8 ,R 12( ( " ا * و : ر ط ا اBھ $ ةE7 ا ت• او *% 1S ا ,ھأ !:و . - او : 2(# و ا ف ط ! 1 !#("8 16 8و - ا a) ا E%ا :و ت -: 7 ا 6ا : $ ھرود *b # او - ا a) ا %و ؛!1bF ا B : _Y أ ا a) 1 - ا %( ا 1996 $ ھ او ةد 7 ا ت 6 ا #( 8 S S:و $ d ت :( - ط( ا A ا #( 8و , د ?dو !1 a) ا ل 7: $ نو - ا ?17 8 إ ؛ت او عو P ا a) ا ,11 8و 7: ت ا !1 : 1d(P:و او - ا a) ط( ا ~ 7 ا ء إ ؛ - ا -؛ 5 ا 1F( او ~11 ط( ا S- او 1 5 ا 1" ط( ا S- ا ء إ إ $ d ^ ا ,^ د ;: و ^ ( ا و ة 1T^5 ا ت و مV^ ا ^12( ( " ,") ^ ا يB^ ا ل ^58'ا C^1b" ^S $ا : و S8 ^ : ^$ *^b ا و ^ ( ا و ة 1T^5 ا ت : , د ,# 8 ! 98 يB ا هB^^^ھ ى( ^^^ : ^^^ ^^^ 1 ا و ةد(^^^7 م ^^^h ء ^^^ رإ W^^^ 2 ^^^ إ ل ^^^58'ا و مV^^^ ا ^^^12( ( "8 ل - ^^^ ا ت ا 2 . : $ b ا و أ RVR ;: ا اBھ T# 3 أ . : Nl & ا و ة 3le ا ت l : m . ا 1 ا 11^ ا W1 ^ أ و ت ^ ر ا *^ لV^K !^: ؛ 12( ( " ا h 1 ا و عا ا h أ ء رإ و , د ، ا , ا ,# 8 ، b# ) ا ب . ا 1 ا 1 ط( ا ةراز( ا , د لVK !: : و مV^ ا 12( ( "8 و # ا ةرازو و و ة 1T5 ا ت ا #( 8 ت Y1ھ , د و ل 58'ا ؛ ( ا :ةد ا 1 د .ج !# 1^ ا ^1 (8 ،~1^1 ا و د ^ 'ا ،تاد S ا را `إ ،~1# ا 1F(8 لVK !: . ا ,11 8 ت Y1ھ , د ،ةد(7 ا ت ا اBھ ن@$ 1 و و ^SMادأ !1 )8 و 1 $ ا S8ر 6 E#E-8 # MاE7 ا ت ا # 1ھZ ا ;:
. eا ( : هر #E% : ارود روeا د )8'ا 1$ W- # و ق( ا $ S 5F ?1 (8 1c عا ا ?17 ,MV: م خ : 1$(8 $ `(5K S: S: ءادأ ! ةE2 8 *% 1S ا هBھ نأ . 2( ( " ا -؛a) ا E%ا :و ت -: 7 او *% 1S ا !1 ةد(2( ا 6V- ا C-d -؛عا ا ت او دا $eا ?7 8 ا #( - او #د ا E$ا() ا C-d -.عا او a) ا E%ا :و 1 5 ا ت ا و و ا 6V C-d 9 ا و ^1 - ا تا 7 ^ ا ^ %ا(: \ # a1) : ھ ةادأ عا ا \ `أ $ ا ة و (- ا *ظ $ ^ ا 1 $ 8 ةد #ز إ عا ا *1-P8 يد # % ، ا Y1 ھ S 8 ا ط X ا S2ا(: لV^K !^: ح ^ط ^$ ةE^1 : ^ ا *^-7# ^ : ، ھر - أ t1 8 و S8د(2 !1 )8 * - ا و ة # 2 ت 7 : ,# 8 و .ق(^ ا ^S E^1 # ا ة # ا $ ا ,cر ( ا و ء ا S " 8 1 $ 8 #اE: D1 )8 و ، S8 7 : ا ^ م ^ ھ ا ^ ا ^ W^7# س ^ eا اB^ھ #رو ^9 ا طو ^ ا و ت ^:( ا C^ X: 1$(^8 و ع : # : ح ل ا اBھ $ ، 1-P -. عا ا و #( ا و a) 1$ % 1 : تاد إ t15X8 -عا ا 1 ھZ دا $eا و 1 8 1 1 $ ا ةر ا , 718ا ا ر 1X% 2( ( " ا عا ا :ل(F Kا : : ي #از :دا إ !: # MاE7 ا 1 5 ا ،ت 6و ) ا ع 6 جر K 1 5 ا ت 1 $ ا ت 1718ا 'او $ ا ل(F و ا ا ، #E# نا :و مV ا 2009 :ص، 16 2 1F ثا F ! ةذ n ، MاE7 ا $ م ص , ا ع S2( ا *#( ا ت 1 :ةار( %د ر : ،ة 2013 :ص ،ن 8 -: 2 ، 154 -155
3 - Programme d’appui au PME /PMI et à la maîtrise des TIC (PME II), dossier de presse, Atelier
م ر دد ا س داو ر د 02 ر 2014 -# 7 ا () دا $'ا ةرد : ,1 8 -ا و ةرد -ا !: )8 -ا ت 6(- -ا C X: 7 -: عا -W#ر ا و ,1 - ا و 1 ا ى( : عا ا ,1 -$ ;:ا د 7#إ . : ا لو 2( ( " ا ر( ا و 1 - ا $ - ا !: ةد P ا :k5ا ا 1 -^- ا ، ةر ^7 ا و 11^ ا و د ^5 6 ا ^ 7: ، ^ ا 1^ $ 8 D1 ) *K % عا ا ، ‚1 ا يوا ا د 17 MاE7 ا -: 2 ، 3 ، 2008 . 2 ، #د ^5 6 ا ث ^) eا ^ 7: ، ل ^ eا ت ^ h : 1^ $ 8 E^#E-8 ^$ هرود و عا ^ ا ،!# ا 5 #B !
د - ا 04 ، ة 1 ا -: 2 ، 11 ا م( و #د 5 6 ا م( - ا 1 % ، 2010 3 -h : ^$ عا ^ ا ت ط ^ ، P ^5: ن ^ ر( ، ,1ھا ^ إ ن ر( ت ^ h ا ^ ) ةر ^ إ ?^: ل ^ eا ت ^ د - ا ، ت ارد 7: ، 1 1 ا 12 ، طا(c' 71 R ر -: 2 ، 2009 . 4 و تار b ^ g ^71 X ا عا ^ ا % ^ ، عا ^ ا ئد ^ : ، ( ^- ا م ^%أ ^ ): ،نا #( ا ): قر ط ، 1 b ا - ا، _#(" ا ، W#ر ا 2002 . 5 -): 17 عا ^ ا تاE^P): و ت ^6(-: و ت P^5 ارد. # MاE7 ا #د 5 6 ا ا $ عا ا ، م( و #د 5 6 ا م( - ا 1 % ، 1 2 : ر ، #اد c #'( ز T 6 ا W1 n #د 5 6 ا ا) ، ة 1 ا -: 2 ، 11 ا 2005 . 8 ت ط ^^ و CM ^^ظو ، *^^1%وأ 1-^^ ^^ ): ^^MاE7 ا ، ^^1-: 7 ا ت ^^ ( ا نا(^^#د ، 1 ^^5 ا ^^ ا ، 1992 . 9 #د ^^5 6 ا ^^ ا 1^^ $ 8 E^^#E-8 ^^$ ر ^^" ا و عا ^^ ا رود ، ﷲ ^^ |^^ 6 ، ^^1 : ير(^^ – ^^ F # MاE7 ا ا – ^$ ^ - ا ، ^1: ا لو ^ ا $ عا ا و و ا : ل(F 1 و ا ةو ا 13 -14 $(^ 2007 ، 1 : ~1 X ، 10 # MاE7 ا 1 5 ا 1 $ ا ةر ا , 718ا ا ر 1X% 2( ( " ا عا ا :ل(F Kا : 1 $ ا ت 1718ا 'او $ ا ل(F و ا ا ، #E# نا :و مV ا ي #از :دا إ !: ،ت 6و ) ا ع 6 جر K 1 5 ا ت 2009 11 ،ة 1F ثا F ! ةذ n ، MاE7 ا $ م ص , ا ع S2( ا *#( ا ت 1 :ةار( %د ر 2013 ن 8 -: 2 ،
12- Programme d’appui au PME /PMI et à la maîtrise des TIC (PME II), dossier de presse, Atelier de visibilité, hôtel el-djazair, 02/2010/
13- Gerard DOKOU, l’innovation en PME, l’accompagnement managérial et industriel, cahier du laboratoire de recherche sur l’industrie et l’innovation , univ LUTTORAL, France, n°126 , 2006
14- Michel MARCHESNAY et Colette FOURCADE, gestion de la PME/PMI, ed NATHAN, 1997
15- Robert BOYER et Michel DIDIER, le management stratégique de l’innovation, ed DALLOZ, 1998
16- Joel BROUSTAIL et Frederick FRERY, le management stratégique de l’innovation, ed dunod, 2000
17- jean LACHMAN, financement de l’innovation dans les pme, ed Economica , paris, 1996,
