• Aucun résultat trouvé

Udmawen n tiqqest deg izlan n izlawiyyen:

4-1 Udem n tiqqest deg izwilen n idlisen d tmedyazin n izlawiyyen:

Azwl n wamud/tadla (Recueil) n uzlawi Sellam Samγini: " Ma tucid ak reḥriq inu"? netta d izwl n tmedyazt wis 27, tameggarut deg wamud30. Azwl a yusi dd d aseqqsi, γares tilit (pérsence) temγar deg iḍṛiṣren n usefru n uzrawi, zeg mezwar γer uneggʷar, aseqqsi ismala tiqqest d reḥriq

29 - Mohammed SERHOUAL: Dictionnaire tarifit-français. Thèse de doctorat d’état ès lettres option linguistique. Université Abdelmalek Essaâdi, Faculté des lettres et des sciences humaines, Tétouan, 2001-2002, racine QS, p. 436

-30

:ينيغمسلا ملاس

؟ونيء قيرحر كيئ ديشوت ام 1 ط

ا ،ةبطرق ةعبطم ، ،ءاضيبل

.صص ،1229 -85

.81

27

d uneẓbaṛ alendad: tudart d tayri, d raggʷaj x tudart, d rayas itɣez,itru imeṭṭawen, di tudart unekruf, iqqaṛ uzlawi:

Yetebra wur inu ag reḥriq n tudart aniɣ reḥriq nnem nḥuzeɣ di teɣmart31.

Ula deg izwilen n tmedyazin ccuṛen s tiqqest amacnaw: Laɛziza, Tuɣayi, Ruɣ i Sidi rebi, Weḥceɣ awar nnem, Tabrat i reḥbab d tumat, Usiɣ d ad am ccatciɣ, Min zayk gin wussan, Maɣar a tamara, Necc yennan a tettuɣ, Tameṭṭuḍt n baba, Marzuq inu memmi, Cḥar yeẓṛa wur inu.

Ad ariɣ g uẓṛu, d azwl n wamud amezwaru n uzlawi Aḥmed ziyani, tira deg uẓṛu d agg iqseḥ, yuɛar, maḥend ad tarid awal n trifiyt iruḥen ad yeɣli g uẓṛu, ixes ad yini azlawi itaca s tiqqest alendad usures iteddar tutlayt n tamaziɣt tarifiyt32.

Aṭṭas n izwilen n tmedyazin n wamud "Ad ariɣ g uẓṛu" ccuṛen s tiqqest amacnaw: A ten yisin aman33 , Arqiya , Jayi ad ruɣ34 , Adart a yiduṛaṛ35, Ɛellal36 ,Beṭṭu n ariḍa37 , Neqqaṛ zzman war yeḥri38, A ḥayḥah, Raɛwin yiṣuḍen, Yiysi uḍaṛ inu, Ṣbaṛ ayur inu, Jar iḍnaḍ d nhara, Yedjis n tmurt inu, Min xafi icedden39 .

Azwl n wamud wiss: kraḍ (3) n uzlawi Aḥmed ziyani: "Iɣembab yarzun x wudem nsen deg wudem n waman", iccuṛ s tiqqest, tiqqest aqa t deg iɣembab umi swedṛen udmawen alendad tumumt usurs n tudart itedren di tmurt nsen, s uyenni rewlen ɣer wudem n waman, ad arzun x wudem nsen idwelen d iɣembab, ur ssinen bli axezzar deg wudem n waman isfaryud udmawen idewklen d iɣembab, ama mala uyuren wḍan s yixf nsen deg waman, dewklen ur sewwin, tnuryen weṭṭan d iseɣḍeṛ, amacnaw imetlaɛ ig icca uyel.

Deg izwilen n tmedyazin n wamud "Iɣembab yarzun x wudem nsen deg wudem n waman", ntaf smalant tiqqest d tiɣnist d uwezwez mizi taca uzlawi, amacnaw: "D wa d necc"40, "Mani neggur ?mani netnus?"41,

31 - Aseḍwel-izgur, tudmt wiss:86.

-32

:ينايزلا دمحأ ذأ

ك غيرا .ورز ط 6 ،برغملا ،يغيزاملأا رعشلا ةلسلس ،ناروزي تاروشنم ، 1994

:ص ، 2

33 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss:6.

34 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar:7 d 10.

35 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar:11 d 12.

36 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss:13.

37 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar:17 d 23.

38 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar:24 d 25.

39 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss:53

40 - Ahmad ZIANI: IVembab yarzun x wudem-nsen deg wudem n waman.1éd, imp taysir, Casa Blanca,2000,P :8.

41 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar: 12d 13.

28

"Sindibad Ameɣrabi di ddiwana n Ayt nṣar"42, "Yemmareɣ ixf inu"43,

"Iɣembab yarzun x wudem nsen deg wudem n waman"44. 4-2 Udem n tiqqest deg waduf n tmedyazin n izlawiyyen:

Iqqaṛ uzlawi Aḥmed Ziyani:

s min sneɣ, ẓṛiɣ.

s min ɣa ẓaṛeɣ, uciɣ.

s min uciɣ, nniɣ:45

Tidet izlawiyyen snen, ẓṛin, u ẓaṛen, min itemsaren di tudart n yewdan, gi maṛṛa iɣezdisen, s uyenni tacan, s taṛẓugi d taẓyuḍi n tudart, s uneẓbaṛ d tiɣnest d uwezwez d tiqqest, d reḥriq, d tayri d tumert, d ufaji d usirem d unaruz.

Deg wawal x isental/isgumen n tudart ntaf izlawiyyen smalan tiqqest mizi tacan deg wul nsen, ssufuɣen tt id d awalen weznen muden, d izlan, tixfifin sduquzen gsen tifeqqaḥ minzi tacan, teggen driz deg iɣezran n useɣdi.

4-3-Isgumen (thèmes) mani itman tiqqest deg izlan uzlawi n Sellam Semɣini:

4-3-1-Tiqqest d uwezwez d reriq iqqnen ɣar utlaɛ zi tmurt ittawyen tamennawt d tudart n reɣrubiyyet:

Azewgi d utlaɛ zi tmurt n tgumi γar tmurt n mmiden, iwwi tamennawt n Marẓuq deg wammas n waman n uyel.. ijja awarn as tayemmat tennehweṛ, ttett ixf ines, s taṛẓugi i xes yeggin ziyyaṛ, teggama ad tsseɣri, isnuri axaṛṛes d tirja d usitem d unaruz deg iqemmumen. Marẓuq iraḥ d anarzaf ɣar rebḥaṛ, yejja yemmas d tazeḥḥaft ifassen d iḍaṛen, tettru, ṣbaṛ(azider) walu, yarɣa dayes uceɛur, reḥriq nnes imɣar, tmijja nnes tbuybeḥ, tudart nnes tuḥel, ṭṛam xes idra, imeṭṭawen nnes arcan, yuzzeɣ rɛunṣar nsen, qḍant as tizemmar, sfesyent remḥayen, izedɣit rḥriq, yudf as deg ixsan, tcetca s rxezrat iwdan tɣezzan, itɛawad as zzman46. Inna uzlawi deg igar a:

Qdiɣ di rɣrubiyet maṛṛa tizemmar inu Cḥar yeksi d isemmiden Cḥar yeẓṛa wur inu

Tnuseɣ war teṭṣeɣ reqneḍ d aɛcir inu

42 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar: 16 d 17.

43 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar: 22d 23.

44 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar: 26 d 27

45 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss: 26

46 - Sellam Samγini: Ma tucid ak reḥriq inu?(yura s uskkil arami), asedwel izgur, tudmiwin jar:

66 d 69.

29

Rebda tfekkareγ di rhem n tarwa inu.47

4-3-2- Tiqqest d uwezwez d reriq iqqnen ɣar min iɛizzen x uzlawi:

Iqqaṛ uzlawi s wul itwezwiz:

Min tegga laɛziza rami zays iraren?

Ḥuzent di teɣmart jjintet di reɣben!

Swiẓḍen ɣars ifassen mezqent waccaren Tedwer am ufiru s tfeqqaḥ d remḥayen Tfekkar di tarwa nnes twattun deg ibriden48

Zi tiqqest n rawggʷaj jar uzlawi d ten itxes uca tuyur, ssawalen yezlan a x usures n uwezwez minzi yuca, inna:

Tejjit deg neḥwer iweddar:

Zi nhar rami tawḥed necc wur inu yendem Tejjid-ayi ɣarqeɣ di ṣaḥra n rehmum nnem49.

X tiqqest n rawggʷaj x reḥbab d tawmat, a rami tehrec arrimet, inna uzlawi:

Ucayid reqrem nni d rciɣed d tadwat Ad sexsiɣ acɛur ad ariɣ ict n tebrat Ad snen reḥriq inu d minzi tehrec ddat

Awarni sram inu ireḥbab d tawmat Yuwḍ ay id umeṭṭa x rciɣd n tabrat

Tcarru ddat inu tidi tasemmat

Fekkaɣd tḥajit nneɣ d refraq mara yemḥat Yarsed xafi uzidjez iɣder ayi ifassen50.

4-3-3- Tiqqest d uwezwez d reriq iqnen ɣar wakud mamec itaca zayes uzrawi:

Iqqaṛ di tmedyazt "war teqqim bu rɛicat":

Uḥreɣ awiɣ ariɣ tasaɛet tuga tuyur Uḥreɣ awiɣ ariɣ s wur inu yeccuṛ

Tuggʷda d refraḥt d gur inu tsur Uḥreɣ awiɣ ariɣ ufiɣ aya iḍweṛ War d ayi yisi wemcan sfind xafi rebḥuṛ

Bdiɣ hdmeɣ benniɣ yarɣa d ayi ucɛur Rami qedɛeɣ rayas ariɣ kurci ɣar wur51.

47 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss: 84.

48 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss:29.

49 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss:41.

50 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss:43.

51 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmiwin jar: 48 d 49.

30

4-3-4- Tiqqest d uwezwez d reriq n iqnen γar tudart:

Issiwel uzlawi x tudart nnes izrin, amaknaw tfuct nnes ira itraja uca teγri, issiwl x temzi nnes yuzγen yeɛdun tarzag tumum:

Tudart inu teɛdu tfuct inu teɣri Kareɣ txamameɣ imaɛad ad tari Aɣedu inu yuẓẓeɣ d amarzag d ariri Qḍant as tizemmar imaɛad ad yeɣmi?!52

Issiwl uzlawi x Mlilt tfuct n afriqya s tiqqest alendad tudart iteddar, d uḥewwes s uɣir, d twaseggʷej x tayemmat, ggin xafes afrag, inna s uxiyyeq:

Uwtin xem ssrek ggin xam iɛessasen Tetrud di dwaxer nnem mebra madam sren.53

Di tmedyazt wiss 12 "usiɣd ad ac catciɣ" azlawi ismal maṛṛa tiqqest alendad ifeqqusen d imunas n tudart s wanni:

Usiɣd ad ac catciɣ s wur inu yeccur Ufiɣ rhem nnec d wen inu yessur Twariɣ remwaj nnec hajen am umsɛur Mara cekk txeyqed min ɣa nini neccin Ifeqqusen deg wur xesyent xaneɣ tfawin Rxaḍar nnec yiniq war ssineɣ mayn din?

Nniɣ as ad fajiɣ x wur aniɣ d tiɣufawin54.

4-4-Isgumen mani itman tiqqest deg izlan uzlawi Amed ziyani:

Itman dd zi tiγri n tmedyazin n uzlawi Aḥmed Ziyani id yusin deg imuden nnes: "Ad ariγ g uẓṛu"55 d "Iγembab yarzun x wudem nsen deg wudem n waman"56 din aṭṭas n isgumen n tiqqest amec tesmala tafliwta (tableau) sadu:

52- Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss: 36.

53 - Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss: 70.

54- Aseḍwel-a s imant nnes, tudmt wiss: 52.

55 - Asedwel izgur itwadar d.

56- Asedwel izgur itwadar d.

31

Tiqqest n utlaɛ d wufuɣ zi tmurt d zaɣart

i ɣars

Tiqqest n uduf n buḥbel d

arrimet d wul

Tiqqest n yewdan n

yudsen γar uzlawi (ayujir,

tamiri..)

Tiqqest n iqqnen γar tumumt n tudart

d zreḍ Tiqqest n

iqqnen γar tɣufawin n wakud n yiḍa

Tiqqest n iqqnen γar

tumumt d tudrust n

tseqqar Tiqqest

n tayri d timexsa

Tiqqest n iqqnen γar tmurt d Arrif Tiqqest

n yiwdan imaṛẓagen

Tiqqest n uḥeggar d

uɛeffar

Tiqqest n iqqnen γar tudart n temɣart

umi twakksent tiseqqar

Tiqqest n tudart n umetluɛ di

baṛṛa

Isgumen n tiqqest deg izlan uzlawi

Aḥmed ziyani

32

4-4-1- Isgumen n tiqqest di tmedyazin n wamud "ad ariγ g uẓṛu" n uzlawi Aḥmed ziyani:

Tiqqest n

utlaɛ d wufuɣ zi tmurt d zaɣart i ɣars

Tiqqest n

uduf n buḥbel d arrimet d wul Tiqqest

n yewdan n yudsen γar uzlawi (ayujir, tamiri..)

Ɛallal ( tam wiss: 7) Arqiya ( tame wiss: 3)

Adaret ay idurarin (tam wiss: 5) Yeysi uḍaṛ inu (tam wiss: 16)

Ṣbaṛ a yul inu ( tam wiss: 17) Neqqaṛ zzman war yeḥri (tam wiss: 11)

Jjayi ad ruɣ ( tam wiss: 4) Beṭṭu n ariḍa( tam wiss: 8)

Tiqqest n

iqqnen γar tumumt n tudart d zreḍ Tiqqest n

iqqnen γar tɣufawin n wakud n yiḍa

Tiqqest n

iqqnen γar tumumt d tudrust n tseqqar

Ṣbaṛ a yul inu ( tam wiss: 17) Nneḍ a zzman nneḍ ( tam wiss:

9)

Arqiya ( tame wiss: 3)

Ɛallal ( tam wiss: 7) A ḥayḥah ( tam wiss: 12)

Tiqqest n tayri d timexsa Tiqqest n

iqqnen γar tmurt d Arrif

Tiqqest n yiwdan imaṛẓagen Ten yeysin aman ( tam wiss: 2)

Beṭṭu n ariḍa( tam wiss: 8) Jar iṣuraf nnem( tam wiss: 13)

Ssiwren idurar n arrif ( tam wiss:

10)

Neqqaṛ zzman war yeḥri (tam wiss: 11)

Arqiya ( tame wiss: 3) Tiqqest

n tudart n umetluɛ di baṛṛa Tiqqest n

uḥeggar d uɛeffar Tiqqest n

iqqnen γar tudart n temɣart umi twakksent tiseqqar Ɛallal ( tam wiss: 7)

Adaret ay idurarin (tam wiss: 5)

Ɛallal ( tam wiss: 7) Min xafi icedden (tam wiss: 21)

33

n yewdan n yudsen γar uzlawi (ayujir, tamiri..) Sindibad Ameɣrabi(Tam wiss: 5 )

Tamurt inu, mermi γa tirid d taleccint?

Necc fɣeɣ zzaym s twagit Cem war day-i tendared Taciɣ arrimet inu taɛaryant

S wufuɣ zzay-m waxxa mecḥar ma tared Di tmmurt n rbarani,

Qqaren-ayi: "tammurt-nnec!"

Di tmmurt inu axmi d rbaranni58.

Yemareγ ixf inu(tam wis 6) iqqar uzlawi:

Awarni i wufuɣ, awarni i wetlaɛ Awarni uḥaḥi zi tmmurt ɣar teneḍni D tnaya x wafriwen n tmedditin59.

D wa d necc! ( tam wiss: 1) D wa d awar itudumed d aɣyay, Tammurt war tesseɣmi

Di tudart tesniɛmir d tudart Zi qaɛ arruḍ yardeɣ udem Necc ceṭḥeɣ d aɛaryan!

D wa d necc!

Zedɣeɣ deg usemmid yetraḥen , itase-d Sḥesiɣ i rmujet tesawar

S tnufra id as nniɣ

Ɣziɣ day-s ander-inu, ssuɣ xaf-s Tiri-ynu ad zwiɣ…

S uyenni, tarder-ayi-d tiɣasi Jar buḥber d arrimet60

Ayujir di roid.61 Timeddukar.62

Tiqqest n

iqqnen γar tumumt n tudart d zreḍ Tiqqest n

iqqnen γar tɣufawin n wakud n yiḍa Tiqqest n

iqqnen γar tumumt d tudrust n tseqqar

Ayujir di rɛid (tam wiss:14) Temmut tudart dareɣ Di rmewt-inu tudart.63

A memmi, mayemmi tudart a i di neddar s uɣir?

A memmi, mri ɣanemmet aneddar Rexxu u neddar nemmut, maca ɛad war nendir

Amemmi tudert neɣ d tajest Mermi ɣa nẓaṛ azir?64

Timexsa di zzman n twaggit ( tam wiss: 17)

Di zzman di tmetta tudart Teggam tudart-nnes Di zzman xaf-i yennan cḥar Necc war xaf-s niɣ.65

Di zzman idewren urawen d amesucci.66

Sindibad Ameɣrabi( tam wiss:5 ) Tumumt n tɣuri

Mani teɣrid?

Ha! Ha! Ha!

I tɣuri di lmuɣrib mayn umi?

Wenni tuɣa ad ayi ɣa yesɣaren, Yedwer itseqsa-yi:

Ma war din bu webrid ɣar tammurt neḍni.67

Tiqqest n tayri d timexsa Tiqqest n

iqqnen γar tmurt d Arrif

Tiqqest n yiwdan imaṛẓagen Mani neggʷar Mani netnus?(tam wiss: 3)

Necc d cem d iṣuṛaf di zzman utuweḥ D wur inu aɛaryan i di tremded refteḥ Segged tiggaz id as tesiggzed s uzarwaḥ.68

Arif (tam wiss:10 Fɣeɣ zzayk s twagit, Zedɣeɣ-c di qaɛ mani tiriɣ.

Aqa cek tezzuɣarid ḥaduq umezruy.69

Mani neggʷar Mani netnus?(tam wiss: 3)

Yuf i tt wa, icenf i tt wa, Wenni yufin war yecci, Iqeccar i tt wa, yecc i tt wa, Wen yeccin war yufi.70

57 - Ahmad ZIANI: IVembab yarzun x wudem-nsen deg wudem n waman. Asedwel izgur itwadar d.

34

Documents relatifs