An taol-mouezh gwenedeg

Pa vez prezantet an taol-mouezh gwenedeg e vez lâret e kouezh war ar silabenn

ziwezhañ. Mez lïez e vez lennet ur meneg ouzhpenn : evel e galleg.

« La différence essentielle entre le vannetais et le KLT est que dans le vannetais l’accent se place, comme dans le français, sur la dernière syllabe : peder, milin ; pederved, miliner. » (TREPOS, 1957).

« En vannetais, l’accent tonique frappe en général la dernière syllabe (comme en français). » (DAVALAN, 2000, § 3). (islinet genin).

Ar pezh a c’hell boud un dave skweriuz d’ar yezh anavezet ar gwellañ gant an

deskerion¹⁷³ (galleg evel langue-source, yezh-vamm). Pe, iwe, un dave d’ar

yezh he deus lakaet (hag a laka c’hoazh) ar brezhoneg da weled ruz war e

dachenn istorel, ur si da hepkoriñ enta¹⁷⁴…

173 N’eo ket sur e oui ar C’hallegerion e vez taol-mouezhiet ar galleg war ar silabenn ziwezhañ. Seul gwezh m’em eus komzet ag an dra-se gant meur a unan, enkontet skolaerion, e tizoloent ar problem…

174 Ha neuze, mard eo hañval un disterig ar gwenedeg douzh ar galleg, ha pa vehe gant afer an

2.2.2.2.2. War ar silabenn ziwezhañ :

Peurvuiañ, evel ma hon eus gwelet, e vez deskrivet an taol-mouezh gwenedeg lec’hiet war ar silabenn ziwezhañ.

« L’accent tonique porte sur la dernière syllabe, en contexte parfois sur la première, sur l’avant-dernière dans le participe passé. En fait cet accent est très faiblement marqué, ce qui donne à la phrase une musicalité très différente de celle du KLT. Cette absence d’accent a provoqué un vocalisme très différent de celui du KLT. En effet, une voyelle accentuée et donc longue en KLT devient atone et brève en vannetais : breudeur, frères (en KLT) devient breder en vannetais (« e » du français « je »). » AR MERSER, 1996 : 81)175.

A-du gant an dra-se e sav LE BESCO (1998 : 28) en e brezantadenn ag an taol-mouezh kavet er Gerveur :

« L’usage est de dire que les parlers du sud-ouest ont un accent sur la dernière syllabe ; encore faut-il préciser que ce n’est ni un accent d’intensité ni un accent mélodique mais un accent de longueur. C’est-à-dire que les voyelles des syllabes finales sont généralement longues ou mi-longues. Sur le plan de l’énergie articulatoire ou de la hauteur mélodique on parle recto-tono. C’est le cas à Belle-Ile comme dans la plupart des parlers du Morbihan. »

Kenneth JACKSON ne lâr ket traoù kontrel pa gomz ag ar Wi. Menegañ a ra LOTH, diaez da hennañ roiñ reolennoù ewid lec’h an TM e Wi, mez dre vraz

war ar silabenn ziwezhañ memestra, namaed p’en em gav ur schwa [ə] er

silabenn-se¹⁷⁶.

Koulskoude, e Malgenag e vez kavet skwerioù ag un taol-mouezhiañ ingal war

ar silabenn ziwezhañ : merenn /mi’rèn/, maouezi /mwe’zi/, amonenn, paper,

geñver Festival Etrekelteg An Oriant, ur pennad e Ouest-France, er bloazioù 1980 : "Stage de breton général et de vannetais").

175 Gwir eo notenn AR MERSER ewid an e kentañ, didaolmouezh er ger-se e W. Mez moned a

ra an eil da [e] kentoc’h : [brǝ’de:r]. Tu zo sinalañ amañ stumm lïester standard ar ger breur :

breuder (ha n’eo ket *breudeur : n’eo ket -eur ur merk lïester e brezhoneg).

176 « Loth remarks that though it is difficult to give rules for the place of the accent in Bas-Vannetais, it is in general on the last syllable except when the vowel of that syllable is [ə] (in words in -en, -el, -es, the plural -ed and the words in -ted and -ek…). (K. JACKSON, 1967 : 67).

kemenerion, hag ar pezh a zo difer a-walc’h, zokén e gerioù boutin a vez

taol-mouezhiet evel e KLT e parrezioù arall a Vro-Wened : bara, bugale. Ewid

Erwan LE PIPEC (2000 : 72), « le trait constant de cet accent est l’intensité. »

E Baod e klewer daou vod da daol-mouezhiañ bugale : [by’ga:le] ha

[byga’le:].

2.2.2.2.3. Mez pas ataw nag e peb lec’h :

E gerioù zo gant strolladoù bogalennoù, enne o pe ou, e vez ar re-se sanet [w].

Er skwerioù-mañ enta e klewer ur silabenn hebkén : gouel [‘gwe :l], pouez

[‘pwe :s], c’hoar [‘hwe :r], foenn [‘fwen], douar [‘dwa :r], doue [‘dwe], roue [‘rwe]. Er ger maouez ne vez ket sanet an a er brezhoneg-pobl : [‘mwe :s]. Albert BOCHÉ, a anav mat ar brezhonegoù, e kav gantañ ema dibaot, er gerioù

bara, labour, bugale... an taol-mouezh war ar silabenn ziwezhañ a gaver e

Malgenag. Ewitañ, ar strewetañ sanadur gwenedeg zo bara, labour, bugale, ar

pezh a vez klewet er Vro-Bourlet mez iwe e Langidig, Pluwigner¹⁷⁷. Diwar 122

gartenn an ALBB en doa FALC’HUN diskouezet e oa e Bro-Wened ur sanadur e-giz e Bro-Gernew (war-dro 13% ag ar c’horpus e Klegereg, parrez nez da Valgenag). Erwan LE PIPEC a soñj n’eo ket bet marse treuzskrivet-mat ar pezh a oa bet klewet gant Pierre LE ROUX a-gaoz d’ur meskaj graet etre an taol-mouezh-nerzh hag an taol-mouezh a hirder.

Lâred a ra P. TREPOS e vez tu d’an taol-mouezh chañch lec’h pa vez staget un dibenn d’ar ger :

« L’accent peut se déplacer, pour rester sur la pénultième en KLT, sur la dernière syllabe en vannetais, lorsqu’on forme un dérivé :

KLT digor, ouvert (i long, o bref) ; digoret (i bref, o long). Vann. tad (a long) ; pl. tadeu (a bref). »

Ne vez ket gwir ataw ewid ar pezh a sell douzh ar W : e Langidig e vez sanet tad ha tadoù g’un a hir kentoc’h, ar pezh a sinifi ne zilec’h ket an taol-mouezh

177 Skwerioù arall ‘m eus kavet ouzhpenn e brezhoneg Langidig : abid [’ɑ:bit], addozw [’ɑ: do], aviel [’ɑ:vjel], kado (prof) [’kɑ:do]...

er lïester¹⁷⁸. Skwerioù arall : boloù, botoù, mizoù, rodoù, tasoù, tier [‘tihjir],

… Gant an dibenn -ig e remerker ar memez fenomen : tadig, c’hoarig,

mabig... Gant an dibenn -ed : roñseed [’r,:set]. Gant an dibenn benel -ez iwe :

leanez [lɥã:nes], mestrez, rouanez,... E Langidig c’hoazh e vez sanet

ba(e)lon, taol-mouezh war ar silabenn gentañ, gant un a hir /’ba:l,/, ha

lo(e)roù gant un o hir /’lo: row/ (levezon an e kredabl en daou c’her-se). Ha

taol-mouezh ingal war ar silabenn eil-ziwezhañ en anw-gwan-verb : savet,

maget, debret, lazhet, staget, boutet, labouret… Kreñvoc’h e vez santet an

taol-mouezh en anwioù-gwan diwsilabenneg eged er re hirroc’h memestra :

staget [‘ʃta:gǝt] mez labouret [la’bu.rǝt]. Ha gwir eo an TM war ar silabenn

eil-ziwezhañ en anw-gwan-verb e brezhoneg Malgenag iwe :

« Les participes passés sont régulièrement un point d’exception dans les présentations des parlers bretons oxytoniques, qui identifient là la seule catégorie de paroxytons. Bien que la situation m’apparaissait un peu confuse, je me suis longtemps rangé derrière l’autorité de P. Rolland, qui les indiquait comme toujours accentués sur la pénultième, hormis dans le sud-est de sa zone d’enquête (1994 t. I : 323). Car il est indéniable en effet que les participes passés fournissent les illustrations les plus abondantes de l’accent pénultième dans le breton de Malguénac (…) » (LE PIPEC, 2008 : 120).

Pascal ROLLAND (1994, kartenn 162, L1 : 322-324) a verke e c’hell ar vogalennoù boud hir pe verr petra bennag eo an TM : tu zo d’ar bogalennoù boud taol-mouezhiet ne vern pesort hirder o dez. Ha termenañ a ra teir modell taol-mouezhiañ e kornad Pondivi, A, B ha C, gant variantennoù A1 ha C1 ! Ledan eo tachenn ar gwenedeg ha dibosubl eo termeniñ ur gwenedeg komzet

namaetañ, evel ma skriv LE DÛ ha LE BERRE, diwar-benn un tres arall (Studi

Nn 15, 1980). Ne ziskouez ar arselloud gouiañsel namaed fenomenoù-yezh tro d’ar c’hevred, lod é c’hounid war dachenn ar c’hornôg pe an nord, lod arall é kuliñ dindan levezon parlantoù brezhoneg ar broioù-se pe dindan levezon gallaoueg ar reter. Mez muioc’h a gemmoù a vez notet c’hoazh dre ma tostaer douzh ar gwalarn.

Ar pezh a zo heverk : ne vez ket kavet studiadennoù forzh stank a-zivoud an taol-mouezh e gwenedeg er levroù-kelenn. Gwir a-walc’h eo a-hend-arall ne vez ket kavet naket kalz a levroù-kelenn ewid ar gwenedeg, ar re anavetañ é voud heni GUILLEVIC/LE GOFF (1901, ademb. 1986) ha heni Meriadeg

HERRIEU (1976)¹⁷⁹, diwar oberenn V. SEITE. Goude boud lennet e kouezh an

taol-mouezh war ar silabenn ziwezhañ, ne gaver ket kalz a remerkoù ouzhpenn

a-zivoud an tem-se : aze iwe e c’hellomp lâred d’hon tro e vez comme en

français, rag ne vez ket komzet muioc’h ag an taol-mouezh e levroù-kelenn ar galleg, namaed marse er levroù savet a-ratozh ewid an estrañjerion.

2.2.2.3. An taol-mouezh etre