واقع تناول مشروبات الطاقة في الوسط الرياضي

:ﺔﻴﻌﻣﺎﺠﻟا ﺔﻨﺴﻟا

2014 -2015

ةرﯾوﺑﻟا ـ جﺎﺣﻟوأ دﻧﺣﻣ ﻲﻠﻛآ ﺔﻌﻣﺎﺟ

ـ

ﺔﯾﺿﺎﯾرﻟاو ﺔﯾﻧدﺑﻟا تﺎطﺎﺷﻧﻟا تﺎﯾﻧﻘﺗو موﻠﻋ دﮭﻌﻣ

نادﯾﻣ ﻲﻓ رﺗﺳﺎﻣﻟا ةدﺎﮭﺷ لﯾﻧ تﺎﺑﻠطﺗﻣ نﻣﺿ جرﺧﺗ ةرﻛذﻣ

ﺔﯾﺿﺎﯾرﻟاو ﺔﯾﻧدﺑﻟا تﺎطﺎﺷﻧﻟا تﺎﯾﻧﻘﺗو م وﻠﻋ

لا

:

صﺻﺧﺗ

.

ﻲﺿﺎﯾر بﯾردﺗ

:

عوﺿوﻣﻟا

لوﺎﻧﺗ ﻊﻗاو

ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺑورﺷﻣ

طﺳوﻟا ﻲﻓ

ﻲﺿﺎﯾرﻟا

ﺔﯾﻧادﯾﻣ ﺔﺳارد -

رﺋازﺟﻟﺎﺑ ﺎﮭﺗﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗو ﺔﺿﺎﯾرﻟا موﻠﻌﻟ ﺎﯾﻠﻌﻟا ﺔﺳردﻣﻟا ﺔﺑﻠط ﻰﻠﻋ

:

بﻟﺎطﻟا دادﻋإ

:

ذﺎﺗﺳﻷا فارﺷإ

*

رﯾﻣﺳ ﻲﺑﻧ لودﺑﻋ

ناوﺿر ﻲﺑوﮭﯾﻣ

رﯿدﻘﺘو رﻛﺸ

مﯿﺤرﻟا نﻤﺤرﻟا ﷲا مﺴﺒ

﴿: ﻰﻟﺎﻌﺗ لﺎﻗ

َﻞَﻤْﻋَأ ْنَأَو ﱠيّﺪﱢﻟَاَو ﻰَﻠَﻋَو ﱠﻲَﻠَﻋ َﺖْﻤَﻌَـﻧَأ ﻲِﺘَﻟَا َﻚَﺘَﻤْﻌِﻧ َﺮُﻜْﺷَأ َنَأ ﻲﻨْﻋِزْوَأ ﱢبَر

﴾ َﻦﻴِﺤِﻟﺎﱠﺼﻟا َكِدﺎَﺒِﻋ ﻲِﻓ َﻚِﺘَﻤْﺣَﺮِﺑ ﻲﻨْﻠﺧْدأو ُﻩﺎَﺿْﺮَـﺗ ﺎًﺤِﻟﺎَﺻ

:ﺔﻳﻵا ] :ﻞﻤﻨﻟا ةرﻮﺳ

19

.[

رﯾدﻘﻟا ﻲﻠﻌﻟا ﷲ دﻣﺣأ

،ﮫﻣرﻛ ضﯾﻓو ﮫﺋﻻآ لﯾﻠﺟو ﮫﻠﺿﻔﺑ نﯾرﻘﻣﻟا ،نﯾرﻛﺎﺷﻟا دﻣﺣ

دﻗ تﻧﻛ نﺈﻓ ،لﻣﻌﻟا ﻰﻠﻋ مﺎﻣﺗﻹ ةوﻗو ةرﺑﺎﺛﻣو دﮭﺟ نﻣ ﻲﻧﺑھو ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ارﻛﺷ ﮫﻟ دﺟﺳأو

ﻲﺑﺳﺣﻓ ،دﺎﺷرﻟاو دادﺳﻟا كﺗﻟﺄﺳ ىرﺧﻷا تﻧﺎﻛ نإو ،هدﺣو ﷲ لﺿﻔﺑﻓ تﻣدﻗ مﯾﻓ تﻘﻓو

.

لﯾﻛوﻟا مﻌﻧو ﺎﻧﺑﺳﺣ وھو ،هدﺣو ﻟﻠہ لﺎﻣﻛﻟاو نﺎﺳﻧﻹا ﺔﻔﺻ صﻘﻧﻟﺎﻓ ،تدﮭﺗﺟا ﻲﻧﻧإ

دﻣﺣﻣ ﺎﻧﯾﺑﻧ نﯾﻣﻟﺎﻌﻠﻟ ﺔﻣﺣر ثوﻌﺑﻣﻟا ،نﯾﻌﻣﺟأ ﮫﻘﻠﺧ رﯾﺧ ﻰﻠﻋ مﻼﺳﻟاو ةﻼﺻﻟاو

.

مﻠﺳو ﮫﯾﻠﻋ ﷲ ﻰﻠﺻ

نﻣ لﻛﻟ نﺎﻓرﻌﻟاو رﻛﺷﻟا صﻟﺎﺧﺑ مدﻘﺗأ ﮫﻘﺣ قﺣ يذ لﻛ ءﺎطﻋإو بﺣﻟا قﻠطﻧﻣ نﻣ

ﺔظﺣﻼﻣ وأ ﺎﮭﻟﺎﻗ ﺔﻣﻠﻛﺑ ﻲﺋﺎﻧﻏإ ﻲﻓ مﮭﺳأ نﻣ لﻛﻟو ،ﺔﺳاردﻟا ﻰﻠﻋ ءﺎﺿﯾﺑ دﯾ ﮫﻟ تﻧﺎﻛ

.

ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﮫﺗﻣﯾﻗ ﻰﻧﻏأ ردﺻﻣ وأ ﺎھادﺑأ ﺔﻌﻓﺎﻧ

ﻲﻧﺗﻘﻓار ﻲﺗﻟا ،ﺔﻧوﻧﺣﻟا ﻲﺗدﻟاوو ﷲ ﮫﻣﺣر يدﻟاو ﻲﺑﻠﻗ ﻰﻟإ سﺎﻧﻟا زﻋأو بﺣأ ﻰﻟإ

.

ﺎھرﻣﻋ ﻲﻓ لﺎطاو ﷲ ﺎھﺎﻔﺷ ةزﯾزﻌﻟا ﻲﺗدﺟو ،ﻲﺗﺳارد مﺎﻣﺗإ ﻲﻓ ﺎﮭﺗاوﻠﺻﺑ

.

قدﺎﺻﻟا نوﻌﻟاو ءﺎطﻌﻠﻟ ﻻﺎﺛﻣ تﻧﺎﻛ ﻲﺗﻟاو ﻲﺣﺎﻔﻛ ﺔﻘﯾﻓر ﺔﯾﻟﺎﻐﻟا ﻲﺗﺟوز ﻰﻟإ

مﮭﺗﺎﻧﺑو مھءﺎﻧﺑأو مﮭﺟاوزأو مﮭﺗﺎﺟوزو ﻲﺗاوﺧأو ﻲﺗوﺧإ رﻛﺷأ نأ ﻲﻧﺗوﻔﯾ ﻻ ﺎﻣﻛ

.

مﮭﺗﺎﯾﺣ ﻲﻓ قﯾﻓوﺗﻟاو مﮭﻟ ﺔﻣﺋادﻟا ﺔﺣﺻﻟﺎﺑ مﮭﻟ ﷲ اوﻋدأ

.

ءوﺳ لﻛ نﻣ ﷲ مﮭظﻔﺣ مﮭﺋﺎﻧﺑأو مﮭﺗﺎﻧﺑو نﮭﺟاوزأو ﻲﺗﻻﺎﺧو مﮭﺗﺎﺟوزو ﻲﻟاوﺧأ

تﺎﯾﻧﻘﺗو موﻠﻋ دﮭﻌﻣ ةذﺗﺎﺳأ رﻛذﻟﺎﺑ صﺧأو راوطﻷا ﻊﯾﻣﺟ نﻣ ﻲﺗذﺗﺎﺳأ ﻊﯾﻣﺟ ﻰﻟإ

ﺔﺿﺎﯾرﻟا موﻠﻌﻟ ﺎﯾﻠﻌﻟا ﺔﺳردﻣﻟا ةذﺗﺎﺳأ اذﻛو ﺔﯾﺿﺎﯾرﻟاو ﺔﯾﻧدﺑﻟا تﺎطﺎﺷﻧﻟا

.

ﺎﮭﺗﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗو

.

تﻗوو دﮭﺟ نﻣ ﻲﻠﻋ لﺧﺑﯾ مﻟ يذﻟا ناوﺿر ﻲﺑوﮭﯾﻣ ذﺎﺗﺳﻷا ﻰﻟإ

.

ارﯾﺧ ﷲ مھازﺟ ﻻوﻛ ةذﺎﺗﺳﻷاو ﻲﺷﺎﺣ ذﺎﺗﺳﻷا ﺎﯾﻠﻌﻟا ﺔﺳردﻣﻟﺎﺑ ﻲﺗارﻛﻟا ةذﺎﺗﺳأ ﻰﻟإ

،ﷲ ﮫظﻔﺣ ةرﺎﺑﺟ تادوﮭﺟﻣﺑ ﻲﻧﻧﺎﻋأ يذﻟا دﯾﻌﺳوﺑ لﯾﺿوﻓ ﺔﺳاردﻟا ﻲﻓ ﻲﺋﻼﻣز ﻰﻟإ

.

ﷲ هازﺟ نوﻌﻟا دﯾﺑ ﻲﻧدﻣ يذﻟا دﯾزﯾﺎﺑ ردﺎﻘﻟا دﺑﻋ ،يوﺎطوط ﷲ دﺑﻋ

‌

♥

يﺮﻐﺻ ﺬﻨﻣ ﻲﻠﻋ صﺮﺣو ﺔﻓﺮﻌﻤﻟاو ﻢﻠﻌﻟا ﻞﺒﺳ ﻲﻟ ﻞﻬﺳو برﺪﻟا ﻲﻟ رﺎﻧأ ﻦﻣ ﻰﻟإ

.نﺎﺴﺣﻹا ﺎﻫاﺰﺟو ﺎﻫﺮﻤﻋ ﻲﻓ ﷲا لﺎﻃأ ﺔﻴﻟﺎﻐﻟا ﻲﺗﺪﺟ ﻲﻬﻴﺟﻮﺗو ﻲﺘﻴﺑﺮﺗ ﻲﻓ ﺪﻬﺘﺟاو

♥

ةﺮﻫﺎﻄﻟا ﺔﻴﻛﺰﻟا ﻲﺑأ حور ﻰﻟإ ،ﻲﺒﻨﺟ نﻮﻜﻳ نأ ﺖﻴﻨﻤﺗ ﺎﻤﻟﺎﻃ يﺬﻟا يﺪﻟاوو ﻲﺑأ ﻰﻟإ

.ﻪﻧﺎﻨﺟ ﺢﻴﺴﻓ ﻪﻨﻜﺳأو ﷲا ﻪﻤﺣر

♥

ﻲﻣأ ةﺮﺑﺎﺜﻤﻟاو ﺮﺒﺼﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﻨﺘﺜﺣو ﻲﻠﺟأ ﻦﻣ ﻲﻟﺎﻴﻠّﻟا تﺮﻬﺳو ﺎﻫﺰﻋأ ﻲﺘﻟا ﻲﺗﺪﻟاو ﻰﻟإ

.نﻮﻨﺤﻟا

♥

تدﺪﺳو ﻖﻳﺮﻄﻟا ﺔﺸﺣو تدﺪﺑ ﺔﻌﻤﺷ ﻲﻟ ترﺎﻧأ ﻲﺘﻟا ﺔﻴﻟﺎﻐﻟا ﻲﺘﻠﻴﻠﺧو ﻲﺘﺟوز ﻰﻟإ

ﻖﻴﻓﺮﻟا ﻢﻌﻧو اﺪﻨﺳ ﻲﻟ ﺖﻧﺎﻛ ﻲﺘﻟاو ﻞﻳﻮﻄﻟا ﻲﺑرد ﻲﻓ ﻲﻀﻤﻠﻟ ﻲﻣﺰﻋ

ﻲﺘﻳرﻮﺣ

ﻲﻓ

ﺪﻴﺳو ﺎﻴﻧﺪﻟا

ة

ﻲﻓ يرﻮﺼﻗ

ﺔﻨﺠﻟا

نإ يدﻻوأ مأ

ﷲا ءﺎﺷ

.

♥

.ءاﺰﻋﻷا ﻲﺗاﻮﺧأو ﻲﺗﻮﺧإ ﻊﻴﻤﺟ ﻰﻟإ

♥

ﺔﻠﺋﺎﻋ ﻰﻟإ

.ﺪﻳﺪﺣﻮﺑو ﻲﻠﻋﻮﺑ و ﻲﺒﻧ لوﺪﺒﻋ

♥

.ﻢﻫﺎﺘﻨﺑ و ﻢﻬﺋﺎﻨﺑأ ﻊﻴﻤﺟو ﻢﻬﺗﺎﺟوزو ﻲﻟاﻮﺧأ و ﻢﻬﺟاوزأو ﻲﺗﻻﺎﺧ ﻰﻟإ

♥

ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﻲﺋﺎﻗﺪﺻأو ﻲﺋﻼﻣز ﻊﻴﻤﺟ ﻰﻟإ

.

اﺬﻫ ةﺮﻤﺛ ﺎﻨﻣ ﻞﺒﻘﺘﻳ نأ ﻰﻟﺎﻌﺗو ﻪﻧﺎﺤﺒﺳ ﷲا ﻦﻣ ﻮﺟرأو ءﻻﺆﻫ ﻞﻛ ﻰﻟإ اﺬﻫ ﻲﻠﻤﻋ يﺪﻫأ

دﺎﻬﺘﺟﻻا

"ﺎﻨﻠﻤﻌﺑ ﺎﻧﺮﻴﻏ ﻊﻔﻧاو ﺎﻨﺘﻤﻠﻋ ﺎﻤﺑ ﺎﻨﻌﻔﻧا ﻢﻬﻠﻟا "

_

ﻲﻧﺎﺘﺴﻛﺎﺒﻟا

_

عوﻀوﻤﻟا ﺔﻗروﻟا .رﯿدﻘﺘو رﻛﺸ -أ .ءادﻫإ -ب .ثﺤﺒﻟا ىوﺘﺤﻤ -ح ـــــــــ ج .لوادﺠﻟا ﺔﻤﺌﺎﻗ -ي ـــــــــ ط .لﺎﻛﺸﻷا ﺔﻤﺌﺎﻗ -ل ـــــــــ ك .ثﺤﺒﻟا صﺨﻠﻤ -م .ﺔﻤدﻘﻤ -ن ـــــــــ س .ثﺤﺒﻟﺎﺒ فﯿرﻌﺘﻟا :مﺎﻋ لﺨدﻤ 1 .ﺔﯿﻟﺎﻛﺸﻹا -02 2 .تﺎﯿﻀرﻔﻟا -03 3 .عوﻀوﻤﻟا رﺎﯿﺘﺨإ بﺎﺒﺴأ -03 4 .ثﺤﺒﻟا ﺔﯿﻤﻫا -03 5 .ثﺤﺒﻟا فادﻫأ -4 0 6 .مﯿﻫﺎﻔﻤﻟاو تﺎﺤﻠطﺼﻤﻟا دﯿدﺤﺘ -04 يرظﻨﻟا بﻨﺎﺠﻟا ثﺤﺒﻟﺎﺒ ﺔطﺒﺘرﻤﻟا تﺎﺴاردﻟاو ﺔﺴاردﻠﻟ ﺔﯿرظﻨﻟا ﺔﯿﻔﻠﺨﻟا : ﺔﺴاردﻠﻟ ﺔﯿرظﻨﻟا ﺔﯿﻔﻠﺨﻟا :لوﻷا لﺼﻔﻟا .دﯿﻬﻤﺘ -07 :لوﻷا روﺤﻤﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﯿﺌاذﻐﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤﻹا 08 1 -1 -1 .ﺔﯿﺌاذﻐﻟا داوﻤﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا -08 .نﯿﺘورﺒﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا -08 .تاردﯿﻫوﺒرﻛﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا -08 .نوﻫدﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا -09 ثﺤﺒﻟا ىوﺘﺤﻤ

ثﺤﺒﻟا ىوﺘﺤﻤ

.تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا -09 .ءﺎﻤﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا -10 .ﺔﯿﻨدﻌﻤﻟا حﻼﻤﻸﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا -10 1 -1 -2 .موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا صﺎﺼﺘﻤا ﻰﻠﻋ ةرﺜؤﻤﻟا لﻤاوﻌﻟا -10 1 -1 -3 -رادﻘﻤ تارﻌﺴﻟا ﺔﻤزﻼﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻟا . 10 -جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا تاردﯿﻫوﺒرﻛﻠﻟ ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ . 10 -جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا نوﻫدﻠﻟ دﻨﻋ ﻲﻀﺎﯿرﻟا . 11 -جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا تﺎﻨﯿﺘورﺒﻠﻟ ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ . 11 -جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻠﻟ ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ . 11 -جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا حﻼﻤﻸﻟ ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ . 11 -جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا لﺌاوﺴﻠﻟ دﻨﻋ ا ﻲﻀﺎﯿرﻟ . 12 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤو ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا :ﻲﻨﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟا 13 1 -2 -1 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ -13 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ موﻬﻔﻤ -13 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ تﺎﻨوﻛﻤ -13 نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا -. 13 -.نﯿروﺘﻟا 13 ﻎﻨﯿﺴﻨﯿﺠﻟا -. 14 .نوﺘﻛﻻوﻨوروﻛوﻠﻐﻟا -14 .تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟا -14 .تﺎﯿرﻛﺴﻟا -14 .زوﻛوﻠﻐﻟا تارﯿﻤﯿﻟوﺒ -14 .لوﺘﯿﺴوﻨﯿﻹا -15 ﺎﻨارﺎﻐﻟا -15 1 -1 -2 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا -15

.ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا موﻬﻔﻤ -15 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﺒﺴﺎﻨﻤﻟا ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا -15 -16 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا عاوﻨأ -16 -ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا مﻠﻋ . 16 -تﯿﻻورﺘﻛﯿﻟﻺﻟا تﺎﺒﻛرﻤﺒ دوﺼﻘﻤﻟا . 16 -موﯿدوﺼﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا يوﺘﺤﺘ اذﺎﻤﻟ ؟ 16 .ةدوﻘﻔﻤﻟا لﺌاوﺴﻟا ضﯿوﻌﺘ ﺔﻋرﺴ ﻲﻓ تﺎﯿرﻛﺴﻟا لﻤﻋ ﺔﯿﻟآ -17 -ﺔﯿﻟوﻤﺴﻷﺎﺒ دوﺼﻘﻤﻟا . 17 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ نﯿﺒ قرﻔﻟا -17 .تﺎﻨوﻤرﻬﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا مظﻨ :ثﻟﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟا 18 1 -3 -1 .ﺔﻗﺎطﻟا -18 1 -3 -2 .ﺔﻗﺎطﻟا جﺎﺘﻨإ مظﻨ -19 .ﻲﻨﯿﺠﺴﻛوأﻼﻟا مﺎظﻨﻟا -19 ) ﻲﻨﯿﺠﺎﻔﺴوﻔﻟا مﺎظﻨﻟا -ATP - PC .( 19 .(كﯿﻨﺒﻠﻟا) كﯿﺘﻛﻼﻟا ضﻤﺎﺤ مﺎظﻨ -19 .ﻲﻨﯿﺠﺴﻛوﻷا مﺎظﻨﻟا -20 1 -3 -3 .تﺎﻨوﻤرﻬﻟا -21 .تﺎﻨوﻤرﻬﻟا فﯿرﻌﺘ -21 .تﺎﻨوﻤرﻬﻟا فﺌﺎظو -21 .ﺔﯿﻀﯿﻷا -21 .ﺔﯿﻠﻛﺸﻟا -21 .ﺔﯿﻛوﻠﺴﻟاو ﺔﯿﻠﻘﻌﻟا -21 .نﯿﻟﺎﻨﯿردأوﻨﻟاو نﯿﻟﺎﻨﯿردﻷا نوﻤرﻫ -22 .لوزﯿﺘروﻛﻟا نوﻤرﻫ -22

ثﺤﺒﻟا ىوﺘﺤﻤ

.ﺔﺼﻼﺨ -23 .ثﺤﺒﻟﺎﺒ ﺔطﺒﺘرﻤﻟا تﺎﺴاردﻟا :ﻲﻨﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟا 24 -دﯿﻬﻤﺘ . 25 2 -1 -1 .ﺔﻘﺒﺎﺴﻟا تﺎﺴاردﻟا -26 2 -1 -2 .ﺔﻬﺒﺎﺸﻤﻟا تﺎﺴاردﻟا -26 .ﻰﻟوﻷا ﺔﺴاردﻟا ضرﻋ -26 .ﺔﯿﻨﺎﺜﻟا ﺔﺴاردﻟا ضرﻋ -27 .ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﺔﺴاردﻟا ضرﻋ -27 -28 .ﺔﻌﺒارﻟا ﺔﺴاردﻟا ضرﻋ -28 -29 2 -1 -3 .تﺎﺴاردﻟا ﻰﻠﻋ قﯿﻠﻌﺘﻟا -29 .ﺔﺼﻼﺨ 30 ﻲﻘﯿﺒطﺘﻟا بﻨﺎﺠﻟا . 31 .ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﻪﺘاءارﺠٕاو ثﺤﺒﻟا ﺔﯿﺠﻬﻨﻤ :ثﻟﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟا 32 .دﯿﻬﻤﺘ -33 3 -1 -ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا نﻤ فدﻬﻟا . 34 3 -2 -ﺔﯿﻋﻼطﺘﺴﻻا ﺔﺴاردﻟا . 34 -36 3 -3 -ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا ﺔﺴاردﻟا . 37 3 -3 -1 -ﻊﺒﺘﻤﻟا ﻲﻤﻠﻌﻟا ﺞﻬﻨﻤﻟا . 37 3 -3 -2 -ثﺤﺒﻟا تارﯿﻐﺘﻤ . 37 -لﻘﺘﺴﻤﻟا رﯿﻐﺘﻤﻟا . 37 -ﻊﺒﺎﺘﻟا رﯿﻐﺘﻤﻟا . 38 3 -3 -3 -ثﺤﺒﻟا ﻊﻤﺘﺠﻤ . 38 3 -3 -4 -ﺎﻫرﺎﯿﺘﺨا ﺔﯿﻔﯿﻛو ثﺤﺒﻟا ﺔﻨﯿﻋ . 38 3 -3 -5 -ثﺤﺒﻟا تﻻﺎﺠﻤ . 38 -يرﺸﺒﻟا لﺎﺠﻤﻟا . 38

-ﻲﻨﺎﻛﻤﻟا لﺎﺠﻤﻟا . 38 -ﻲﻨﻤزﻟا لﺎﺠﻤﻟا . 39 3 -3 -6 -ثﺤﺒﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﻤﻌﺘﺴﻤﻟا تاودﻷا . 39 .نﺎﯿﺒﺘﺴﻻا -39 -فدﻬﻟا نﻤ قﯿﺒطﺘ نﺎﯿﺒﺘﺴﻻا . 39 -نﺎﯿﺒﺘﺴﻻا ﻊﯿزوﺘ بوﻠﺴأ . 39 -ا سﺴﻷ ةادﻸﻟ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا .(ةادﻷا ﺔﯿرﺘﻤوﻛﯿﺴ) 40 3 -3 -7 -.ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا 40 3 -3 -7 -ﺔﯿﺌﺎﺼﺤﻹا لﺌﺎﺴوﻟا . 40 -بﺴﻨﻟاة مﻟا ئ ﺔﯿو .(ﺔﯿﺜﻼﺜﻟا ﺔﻘﯿرطﻟا) 41 -رﺎﺒﺘﺨا ﺎﻛ 2 . 42 -جﺎﺘﻨﺘﺴﻻا ﻲﺌﺎﺼﺤﻹا . 42 -صﻼﺨ ـــــة . 43 .ﺞﺌﺎﺘﻨﻟا ﺔﺸﻗﺎﻨﻤو لﯿﻠﺤﺘو ضرﻋ :ﻊﺒارﻟا لﺼﻔﻟا 44 .دﯿﻬﻤﺘ -45 4 -1 .ﺞﺌﺎﺘﻨﻟا لﯿﻠﺤﺘو ضرﻋ -46 4 -1 -1 .نﯿﺒﻋﻼﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻋزوﻤﻟا تﺎﻨﺎﯿﺒﺘﺴﻻا ﺞﺌﺎﺘﻨ لﯿﻠﺤﺘو ضرﻋ -46 -70 4 -2 .تﺎﯿﻀرﻔﻟﺎﺒ ﺞﺌﺎﺘﻨﻟا ﺔﻠﺒﺎﻘﻤو ﺔﺸﻗﺎﻨﻤ -71 4 -2 -1 -ﺔﺸﻗﺎﻨﻤ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤو ﻰﻟوﻷا ﺔﯿﺌزﺠﻟا ﺔﯿﻀرﻔﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨ . 71 -73 4 -2 -2 -ﺔﺸﻗﺎﻨﻤ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤو ﺔﯿﺌزﺠﻟا ﺔﯿﻀرﻔﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨ .ﺔﯿﻨﺎﺜﻟا 74 -76 4 -2 -3 -ﺔﺸﻗﺎﻨﻤ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤو ﺔﯿﺌزﺠﻟا ﺔﯿﻀرﻔﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨ .ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا 77 -78 4 -2 -4 -ﺔﺸﻗﺎﻨﻤ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤو ﺞﺌﺎﺘﻨ .ﺔﻤﺎﻌﻟا ﺔﯿﻀرﻔﻟﺎﺒ ﺔﯿﺌزﺠﻟا تﺎﯿﻀرﻔﻟا 79 .مﺎﻌﻟا جﺎﺘﻨﺘﺴﻹا -80

ثﺤﺒﻟا ىوﺘﺤﻤ

.ﺔﻤﺘﺎﺨ -81 .ﺔﯿﻠﺒﻘﺘﺴﻤ ضورﻓو تﺎﺤارﺘﻗا -82 .ﺎﯿﻓارﻏوﯿﻠﺒﯿﺒﻟا .قﺤﻼﻤﻟا قﺤﻼﻤﻟا ) قﺤﻠﻤﻟا -1 ( ) مﻗر قﺤﻠﻤﻟا -2 ( ) مﻗر قﺤﻠﻤﻟا -2 (

ﺔﺤﻔﺼﻟا

ناوﻨﻌﻟا

مﻗرﻟا

11

. تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟامﻫﻷﻲﻀﺎﯿرﻟاﺔﺠﺎﺤﺢﻀوﯿ

01

15 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ تﺎﻨوﻛﻤ تارﯿﺜﺄﺘو صﺌﺎﺼﺨ ﺢﻀوﯿ

02

16 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا ضﻌﺒ ﺎﻬﯿوﺘﺤﺘ ﻲﺘﻟا تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا تﺎﯿﻤﻛ ﺢﻀوﯿ

03

39 .ﺔﯿﻋوﻀوﻤﻟا ثﯿﺤ نﻤ( نﯿﻤﻛﺤﻤﻟا قدﺼ) نﺎﯿﺒﺘﺴﻻا مﯿﻛﺤﺘ ﺢﻀوﯿ

₀₄

42 . 2ﺎﻛ بﺎﺴﺤ ﺔﯿﻔﯿﻛﻟ ﻲﻘﯿﺒطﺘ جذوﻤﻨ ﺢﻀوﯿ

05

46 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ ةرﺜﻛﺒ لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻟا ﺢﻀوﯿ

₀₆

47 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ نﯿﺒ قرﻔﻟا نوﻛردﯿ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا نأ ﺢﻀوﯿ

07

48 .ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نﻤ ضرﻐﻟا ﺢﻀوﯿ

08

49 .ةوﺒﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺒوﺘﻛﻤﻟا تﺎﯿوﺘﺤﻤﻟا ﻰﻠﻋ نوﻌﻠطﯿ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا نأ ﺢﻀوﯿ

09

50 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا مﺌﻼﺘ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ تﻨﺎﻛ اذإ ﺎﻤ ﺢﻀوﯿ

₁₀

51 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا تﺎﯿوﺘﺤﻤ ﺢﻀوﯿ

11

5 é .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا تﺎﯿوﺘﺤﻤ لوﺎﻨﺘ تﻗو ﺢﻀوﯿ

12

53 .ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﺎﻬﯿﻓ أدﺒ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻨﻤزﻟا ةرﺘﻔﻟا ﺢﻀوﯿ

13

54 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔﺤﺼ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ رﯿﺜﺄﺘ ﺢﻀوﯿ

14

55 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ ءارﺠ ثدﺤﺘ ﻲﺘﻟا تارﯿﺜﺄﺘﻟا عوﻨ ﺢﻀوﯿ

15

56 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟ ﻪﻟوﺎﻨﺘ دﻌﺒ ﻲﻀﺎﯿرﻟا سﺎﺴﺤإ ﺢﻀوﯿ

₁₆

57 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ىدﻟ بﻠﻘﻟا تﺎﻀﺒﻨ نﻤ دﯿزﯿ ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نأ ﺢﻀوﯿ

17

58 .ةدﻌﻤﻟا ىوﺘﺴﻤ ﻰﻠﻋ تﺎﺒارطﻀا بﺒﺴﯿ ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نأ ﺢﻀوﯿ

18

59 .ةدﻌﻤﻟا ىوﺘﺴﻤ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ ﺎﻬﺒﺒﺴﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﺒارطﻀﻹا ﺢﻀوﯿ

19

60 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا دﻨﻋ لوﺒﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ نﻤ دﯿزﯿ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نأ ﺢﻀوﯿ

20

لوادﺠﻟا ﺔﻤﺌﺎﻗ

لوادﺠﻟا ﺔﻤﺌﺎﻗ

61 .ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ دﻌﺒ ﺔﯿﻠﻀﻋ تﺎﺼﻠﻘﺘ نﻤ نوﻨﺎﻌﯿ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا نأ ﺢﻀوﯿ لودﺠ

21

62 .ﺔﺤﺼﻟا لﻋ ظﺎﻔﺤﻟا لﺠأ نﻤ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ كرﺘ نﺴﺤﺘﺴﯿ ﻪﻨأ ﺢﻀوﯿ لودﺠ

22

63 .ﺎﻤ بورﺸﻤﻟ مﻫرﺎﯿﺘﺨإ دﻨﻋ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ﻪﻨﻋ ثﺤﺒﯿ يذﻟا ﻲﺴﺎﺴﻷا رﺼﻨﻌﻟا ﺢﻀوﯿ لودﺠ

23

64 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ىدﻟ نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا ﺔﻟﻻد ﺢﻀوﯿ لودﺠ

24

65 .لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻠﻟ ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا تﺎﻨوﻛﻤﻠﻟ ةررﻘﻤﻟا بﺴﻨﻟا ةﺎﻋارﻤ مﺘﯿ نﺎﻛ اذإ ﺢﻀوﯿ لودﺠ

25

66 .ﻲﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻠﻟ ﺔﻨوﻛﻤﻟا داوﻤﻟا ﺢﻀوﯿ لودﺠ

26

67 .نﯿﻌﻤ ﺔﻗﺎط بورﺸﻤﻟ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا رﺎﯿﺘﺨإ بﺎﺒﺴأ ﺢﻀوﯿ لودﺠ

₂₇

68 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘﻟ يدؤﻤﻟا بﺒﺴﻟا ﺢﻀوﯿ لودﺠ

28

69 .بﯿردﺘﻟا ةرﺘﻓ ﻲﻓ لوﺎﻨﺘﻤﻟا ﻪﺴﻔﻨ وﻫ تﺎﺴﻓﺎﻨﻤﻟا ةرﺘﻓ ﻲﻓ لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻟا نأ ﺢﻀوﯿ لودﺠ

29

70 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﻪﯿﻓ لوﺎﻨﺘ مﺘﯿ يذﻟا تﻗوﻟا ﺢﻀوﯿ لودﺠ

30

71 ﺔﯿﻀرﻔﻟﺎﺒ صﺎﺨﻟا لوﻷا روﺤﻤﻟﺎﺒ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﻬﺠوﻤﻟا ﺔﻠﺌﺴﻷا نﻤﻀﺘﯿ لودﺠ ﻰﻟوﻷا .

31

74 ﺔﯿﻀرﻔﻟﺎﺒ صﺎﺨﻟا ﻲﻨﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟﺎﺒ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﻬﺠوﻤﻟا ﺔﻠﺌﺴﻷا نﻤﻀﺘﯿ لودﺠ لا ﺔﯿﻨﺎﺜ .

32

77 ﺔﯿﻀرﻔﻟﺎﺒ صﺎﺨﻟا ثﻟﺎﺜلا روﺤﻤﻟﺎﺒ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﻬﺠوﻤﻟا ﺔﻠﺌﺴﻷا نﻤﻀﺘﯿ لودﺠ لا ﺔﺜﻟﺎﺜ .

33

79 .ﺔﺜﻼﺜﻟا ﺔﯿﺌزﺠﻟا تﺎﯿﻀرﻔﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨ نﻤﻀﺘﯿ لودﺠ

₃₄

ﺔﺤﻔﺼﻟا

ناوﻨﻌﻟا

مﻗرﻟا

19

.(ATP) رﺎﺸﺘﻨإ نﻤ ﺔﻗﺎطﻟا رﯿرﺤﺘ ﺔﯿﻔﯿﻛ ﺢﻀوﯿ لﻛﺸ

01

21 .كﯿﺘﻛﻼﻟا ضﻤﺎﺤ جﺎﺘﻨٕاو نﯿﺠﺴﻛوﻷا نودﺒرﻛﺴﻟا مﯿطﺤﺘ ﺢﻀوﯿ لﻛﺸ

02

46 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ ةرﺜﻛﺒ لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻟا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

03

47 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ نﯿﺒ قرﻔﻟا نوﻛردﯿ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا نأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

₀₄

48 .ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نﻤ ضرﻐﻟا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

05

49 .ةوﺒﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺒوﺘﻛﻤﻟا تﺎﯿوﺘﺤﻤﻟا ﻰﻠﻋ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا عﻼطإ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

06

50 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا مﺌﻼﺘ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ تﻨﺎﻛ اذإ ﺎﻤ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

07

51 .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا تﺎﯿوﺘﺤﻤ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

08

52 . نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ تﻗو لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

09

53 .ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﺎﻬﯿﻓ أدﺒ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻨﻤزﻟا ةرﺘﻔﻟا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

₁₀

54 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔﺤﺼ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ رﯿﺜﺄﺘ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

11

55 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ ءارﺠ ثدﺤﺘ ﻲﺘﻟا تارﯿﺜﺄﺘﻟا عوﻨ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

12

56 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟ ﻪﻟوﺎﻨﺘ دﻌﺒ ﻲﻀﺎﯿرﻟا سﺎﺴﺤإ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

13

57 نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ىدﻟ بﻠﻘﻟا تﺎﻀﺒﻨ نﻤ دﯿزﯿ ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

14

58 .ةدﻌﻤﻟا ىوﺘﺴﻤ ﻰﻠﻋ تﺎﺒارطﻀا بﺒﺴﯿ ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

15

59 .ةدﻌﻤﻟا ىوﺘﺴﻤ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ ﺎﻬﺒﺒﺴﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﺒارطﻀﻹا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

₁₆

60 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا دﻨﻋ لوﺒﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ نﻤ دﯿزﯿ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

17

61 .ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ دﻌﺒ ﺔﯿﻠﻀﻋ تﺎﺼﻠﻘﺘ نﻤ نوﻨﺎﻌﯿ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا نأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

18

62 .ﺔﺤﺼﻟا لﻋ ظﺎﻔﺤﻟا لﺠأ نﻤ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ كرﺘ نﺴﺤﺘﺴﯿ ﻪﻨأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

19

63 .ﺎﻤ بورﺸﻤﻟ مﻫرﺎﯿﺘﺨإ دﻨﻋ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ﻪﻨﻋ ثﺤﺒﯿ يذﻟا ﻲﺴﺎﺴﻷا رﺼﻨﻌﻟا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

20

لﺎﻛﺸﻷا ﺔﻤﺌﺎﻗ

لﺎﻛﺸﻷا ﺔﻤﺌﺎﻗ

64 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ىدﻟ نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا ﺔﻟﻻد لﺜﻤﺘ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

21

65 .لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻠﻟ ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا تﺎﻨوﻛﻤﻠﻟ ةررﻘﻤﻟا بﺴﻨﻟا ةﺎﻋارﻤ مﺘﯿ ﻪﻨأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

22

66 .ﻲﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻠﻟ ﺔﻨوﻛﻤﻟا داوﻤﻟا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

23

67 .نﯿﻌﻤ ﺔﻗﺎط بورﺸﻤﻟ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا رﺎﯿﺘﺨإ بﺎﺒﺴأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

24

68 .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا فرط نﻤ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘﻟ يدؤﻤﻟا بﺒﺴﻟا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

25

69 .بﯿردﺘﻟا ةرﺘﻓ ﻲﻓ ﻪﺴﻔﻨ وﻫ تﺎﺴﻓﺎﻨﻤﻟا ةرﺘﻓ ﻲﻓ لوﺎﻨﺘﻤﻟا بورﺸﻤﻟا نأ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

26

70 .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﻪﯿﻓ لوﺎﻨﺘ مﺘﯿ يذﻟا تﻗوﻟا لﺜﻤﺘ ﺔﯿﺒﺴﻨ ةرﺌاد

27

:ثﺤﺒﻟا صﺨﻠﻤ ،موﯿﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا قوﺴ لﺘﺤﺘ ﺎﻬﻤﻛﺤﺒ ةرﯿﺨﻷا تاوﻨﺴﻟا لﻼﺨ ارﯿﺒﻛ اوﻤﻨ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ كﻼﻬﺘﺴا دﻬﺸ دﻗ ىرﺨأ داوﻤو ﻲﺴﺎﺴأ رﺼﻨﻌﻛ نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا ﻰﻠﻋ يوﺘﺤﺘ ﻲﻬﻓ ﺔظﻘﯿﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﯿوﺘﺴﻤ زﯿزﻌﺘ ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺘردﻗ تﺠورو .نوﺘﻛﻻوﻨوروﻛوﻠﻐﻟا تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟاو لوﺘﯿﺴوﻨﯿﻹا نﯿروﺘﻟﺎﻛ دﻗو ،مﻬﺘﺤﺼ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ رﺜﻷ مﻬﻛاردإ ىدﻤو نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ءارآ ﺔﻓرﻌﻤ ﻰﻟإ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ فدﻬﺘ ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا نﯿﺒ قرﻔﻠﻟ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا كاردإ ﺔﻓرﻌﻤ ﻲﻓ ﺎﻬﻟوأ تﻠﺜﻤﺘ روﺎﺤﻤ ثﻼﺜ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ تﻨﻤﻀﺘ نﻤﻀﺘ ﺎﻤﻛ ،ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ ﺎﻬﺒﺒﺴﺘ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺤﺼﻟا لﻛﺎﺸﻤﻟا ﻰﻠﻋ ىوﺘﺤﺎﻓ ﻲﻨﺎﺜﻟا ﺎّﻤأ ،ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤو قﻘﺤﺘ ﺎﻤ اذﻫو عﺎﺠرﺘﺴﻹا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﺔﻤﻫﺎﺴﻤﻟاو بﻌﺘﻟا نﻤ صﻠﺨﺘﻟا ﻲﻓ ﻲﻟﺎﺜﻤﻟاو بﺴﺎﻨﻤﻟا بورﺸﻤﻟا ﺔﻤﻫﺎﺴﻤ ثﻟﺎﺜﻟا تﺎﯿﺠﺎﺤ ﻲطﻐﯿ نأ نﻛﻤﯿ ﻻ ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ نأ ﻰﻠﻋ ﺔﻬﺒﺎﺸﻤﻟاو ﺔﻘﺒﺎﺴﻟا تﺎﺴاردﻟا ﻰﻠﻋ عﻼطﻹاو ﺎﻨﺘﺴارد لﻼﺨ .ىذﻸﻟ ﻪﺘﺤﺼ ضﯿرﻌﺘ نودﺒ ﻲﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤ رطﺎﺨﻤ نوﻌﯿو نﯿﺒورﺸﻤﻟا نﯿﺒ قرﻔﻟا نوﻛردﯿ ﻻ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا مظﻌﻤ نأ ﺎﻨﺼﻠﺨﺘﺴا ﺎﻨﺘﺴارد لﻼﺨ نﻤو .رﺎطﺨأ نﻤ ﻪﺜدﺤﺘ دﻗ ﺎﻤﻟو مﻬﺘﺤﺼ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا لﻛﺎﺸﻤ نﻤ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ ﻪﺒﺒﺴﺘ دﻗ ﺎﻤﻟ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔﯿﻋوﺘو سﯿﺴﺤﺘ ﻰﻠﻋ موﯿﻟا تﺎﺴاردﻟا لﻛ موﻘﺘ اذﻫ ﻰﻠﻋو .مﻬﺘﺤﺼ ﻰﻠﻋ

ﺔﻤدــــــــــــــــــــﻘﻤ

ﺔﻤدﻘﻤ : مﻬﻌﺴوﺒ ﺎﻤ لﻀﻓا قﯿﻘﺤﺘ ﻰﻠﻋ مﻫدﻋﺎﺴﯿو سﻓﺎﻨﺘﻟا نﻤ مﻬﻨﻛﻤﯿ دﻗ ﺎﻤﻋ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ثﺤﺒﯿ ﺎﻤ ﺎﻤﺌاد ، نﻤو ﻲﻬﯿدﺒﻟا أ نوﻛﺘ ن لﻀﻓأ قرطﻟا ﺎﻫرﺜﻛأو ﺔﯿذﻐﺘﻟاو دﯿﺠﻟا بﯿردﺘﻟا لﻼﺨ نﻤ ﺔﯿﻌﯿﺒطﻟا ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تاردﻘﻟا رﯿوطﺘﻟ ﺔﯿﻠﻋﺎﻓ ﺔﯿﻟﺎﺜﻤﻟا . كﻟذ ﻊﻤ ، ﻰﺘﺤ قﻘﺤﺘﺘ لﻀﻓأ ﻲﺒﯿردﺘﻟا ﺞﻤﺎﻨرﺒﻟا نﻤ ﺞﺌﺎﺘﻨﻟا ، قﺤﺘﺴﯿ ﺎﻤﺒر رﻤﻷا رﺼﺎﻨﻌﻟا ﻲﻓ رﯿﻛﻔﺘﻟا ﺔﯿﺌاذﻏ داوﻤ ﻰﻠﻋ يوﺘﺤﺘ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﯿﻤﻛﺘﻟا ، كﺎﻨﻬﻓ دادﻋأ و تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻰﻠﻋ لﻤﺘﺸﺘ قوﺴﻟا ﻲﻓ تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا نﻤ ﺔﻤﺨﻀ تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا ،ىرﺨﻷا ﻰﻠﻋ لﻤﻌﺘ داوﻤ نﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻲﻫ ﺎﻬﻌﯿﻤﺠ رﺼﺎﻨﻌﻟا ﻩذﻫو مﺴﺠﻟا دادﻤإ ﺔﻗﺎطﻟا . ىوﺘﺴﻤ ﻊﻓر ﺔﯿﻠﯿﻤﻛﺘﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟا نﻤ فدﻬﻟا نﺎﻓ ﺔﻤﺎﻋ ﺔﻔﺼﺒ ،ءادﻷا و ف ﺔﺼﺎﺨ ﺔﻔﺼﺒإ ب مﻋازﻤ كﺎﻨﻫ نأ ﻩذﻫ ن رﺼﺎﻨﻌﻟا يدؤﺘ ﻰﻟإ ةدﺎﯿز ﺔﺠﺴﻨﻷا فﯿظوﺘ ةوﻘﻟا ةدﺎﯿزو نوﻫدﻟا قرﺤ ﺔﯿﻠﻤﻋ زﯿزﻌﺘ و لﻤﺤﺘﻟا ةدﺎﯿزو ﺔﯿﻠﻀﻌﻟا . دوﻤﺤﻤ) ،ةزﻤﺤ دﻤﺤأ 2003 ﺔﺤﻔﺼ ، 17 ( ﺔﻬﺠ نﻤ ىرﺨأ تﺎﻋﻼطﺘﺴﻻا ﺢﻀوﺘ نأ ﻊﻤ ظ نودﻘﺘﻌﯿ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا م نأ رﺼﺎﻨﻋ ﺔﯿﻠﯿﻤﻛﺘﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟا ﺔﯿﺴﺎﺴأ ﻲﻀﺎﯿرﻟا حﺎﺠﻨﻠﻟ . ﺔﯿﻨﺎطﯿرﺒﻟا ﺔﯿﺒﻤﯿﻟوﻻا ﺔﯿﺒطﻟا ﺔﻨﺠﻠﻟا نﻤ رﻨرﯿﺘ لﻛﯿﺎﻤ روﺘﻛد رﻛذ دﻘﻓ لﺎﺜﻤﻟا لﯿﺒﺴ ﻰﻠﻋ نأ ﺔﺜﻼﺜ عﺎﺒرأ زﯿزﻌﺘ ﻰﻠﻋ لﻤﻌﺘ ﻲﺘﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟا نﻤ ﺎﻤ ﺎﻋوﻨ نوﻤدﺨﺘﺴﯿ نﯿﯿﺒﻤﯿﻟوﻷا نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ،ءادﻷا دﻛؤﻤﻟا نﻤو نأ .نﯿرﺸﻌﻟا نرﻘﻟا نﻤ تﺎﯿﻨﯿﻨﺎﻤﺜﻟا ذﻨﻤ رﯿﺒﻛ لﻛﺸﺒ داز دﻗ ﺔﯿﻠﯿﻤﻛﺘﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟا مادﺨﺘﺴا (M. triner, 2009) ردﺠﺘ ةرﺎﺸﻹا ﻰﻟإ نأ نﯿﺒ نﻤ رﺎﯿﺘﺨﻻا دادﻋﻷا ﺔﺒﻌﺼ ﺔﻤﻬﻤ نوﻛﯿ دﻗ ﺔﻀورﻌﻤﻟا تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا نﻤ ةرﯿﺒﻛﻟا دﯿدﺤﺘ بﻌﺼﻟا نﻤ نوﻛﯿ دﻘﻓ . نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺎﻬﯿأ عﺎﻤﺴ دﻨﻋ ﺔﺼﺎﺨ ﺔﻔﺼﺒو دﯿﻔﯿ تﺎﻨﻼﻋﻹا ﺔﻌﻨﻘﻤﻟا كﻟذ ﻰﻠﻋ ةوﻼﻋ نﻛﻤﻤﻟا نﻤ نأ مدﺨﺘﺴﯿ وﻌﻨﺼﻤ تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا ﻩذﻫ ثﺎﺤﺒﻷا ﻪﯿﻓ ﻎﻟﺎﺒﻤ لﻛﺸﺒ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا وأ مﻬﻨﻤ ﺔﻟوﺎﺤﻤ ﻲﻓ ﺔﯿﺌﺎﻘﺘﻨا ةروﺼﺒ ﺔﯿﺎﻋدﻠﻟ دﺤﻷ تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا ، تادﺎﻬﺸ دﻌﺘو نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔﻌﺌﺎﺸﻟا لﯿﺤﻟا نﻤ نﯿﻓورﻌﻤﻟا ﺎﻀﯿأ ﺔﯿﺎﻋدﻠﻟ مدﺨﺘﺴﺘ ﻲﺘﻟا . تﺎﺠﺘﻨﻤﻠﻟ بﻨﺎﺠﻟا ﺎﻨﻤﺴﻗ مﺜ ،ﻲﻘﯿﺒطﺘ رﺨآو يرظﻨ بﻨﺎﺠ نﯿﺒﻨﺎﺠ ﻰﻟإ ﻪﻤﯿﺴﻘﺘﺒ ﺎﻨﻤﻗ ﺎﻨﺜﺤﺒ بﻨاوﺠ ﻊﯿﻤﺠﺒ مﺎﻤﻟﻹا لﺠأ نﻤو لوﻷا روﺤﻤﻟا ،روﺎﺤﻤ ثﻼﺜ ﻰﻠﻋ توﺘﺤا ثﯿﺤ ﺔﺴاردﻠﻟ ﺔﯿرظﻨﻟا ﺔﯿﻔﻠﺨﻟا ﻰﻤﺴﯿ لوﻷا لﺼﻔﻟا نﯿﻠﺼﻓ ﻰﻟإ يرظﻨﻟا ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺒو ،ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟ ﻪﺼﯿﺼﺨﺘ مﺘ ﻲﻨﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟاو ،ﺔﯿوﻗﺎطﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤﻼﻟ ﻩﺎﻨﺼﺼﺨ لﻤﺘﺸا ثﯿﺤ ثﺤﺒﻟﺎﺒ ﺔطﺒﺘرﻤﻟا تﺎﺴاردﻟا ﻩﺎﻨﯿﻤﺴ ﻲﻨﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟاو ،تﺎﻨوﻤرﻬﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا مظﻨﻟ صﺼﺨ دﻘﻓ ثﻟﺎﺜﻟا روﺤﻤﻠﻟ .ﺎﻬﯿﻠﻋ قﯿﻠﻌﺘﻟاو ﺎﻬﻀرﻌﺒ ﺎﻨﻤﻗ ثﯿﺤ ،ﺔﻬﺒﺎﺸﻤ تﺎﺴارد ﺔﻌﺒرأ ﻰﻠﻋ

ثﯿﺤ ،ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا تاءارﺠﻹاو ثﺤﺒﻟا ﺔﯿﺠﻬﻨﻤ ﻰﻤﺴﯿ لوﻷا لﺼﻔﻟا نﯿﻠﺼﻓ ﻰﻟإ ﻪﻤﯿﺴﻘﺘ مﺘﻓ ﻲﻘﯿﺒطﺘﻟا بﻨﺎﺠﻟا ﺎّﻤأ ﺞﺌﺎﺘﻨﻟا ﺔﺸﻗﺎﻨﻤو لﯿﻠﺤﺘو ضرﻌﻟ صﺼﺨ ﻲﻨﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟاو ،ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا ﺔﺴاردﻟاو ﺔﯿﻋﻼطﺘﺴﻻا ﺔﺴاردﻟا ﻰﻠﻋ لﻤﺘﺸا

تﺎﺤارﺘﻗاو تﺎﺠﺎﺘﻨﺘﺴﻻﺎﺒ ﺎﻨﺜﺤﺒ ﺎﻨﻤﺘﺨو .ﺔﯿﻠﺒﻘﺘﺴﻤ ضورﻓو

مﺎﻋ لﺨدــــﻤ

ثﺤﺒﻟﺎﺒ فﯿرﻌﺘﻟا

1 :ﺔﯿﻟﺎﻛﺸﻹا ﺔﺌﯿﻬﻟ ﺔﻌﺒﺎﺘ ﺔﯿﻤﻟﺎﻋ تﺎﻤظﻨﻤ ﻊﺒرأ سﯿﺴﺄﺘ مﺘ ثﯿﺤ ﺔﯿذﻐﺘﻟا تﺎﻋوﻀوﻤﺒ ﻲﻤﻟﺎﻌﻟاو ﻲﻟودﻟا مﺎﻤﺘﻫﻻا دﯿازﺘ دﻘﻟ ﻲﻋوﻟا رﺸﻨ ﻰﻠﻋ لﻤﻌﻟا كﻟذﻛو ،ﺎﻬﻨﻤ ﺔﯿﺎﻗوﻟاو ﺔﯿذﻐﺘﻟا ءوﺴ ضارﻤأ ﺔﺠﻟﺎﻌﻤو ءاذﻐﻟﺎﺒ مﺎﻤﺘﻫﻻا ضرﻐﺒ ةدﺤﺘﻤﻟا مﻤﻷا ،ﺔﯿﺌاذﻐﻟا ﺔﻓﺎﻘﺜﻟاو ﻲﺤﺼﻟا ف ﺔﯿذﻐﺘ عوﻀوﻤﺒ مﺘﻬﺘ ﺔﻤدﻘﺘﻤﻟا لودﻟا تأدﺒ نﺎﺴﻨﻹا ﻲﻓ نﯿﻤﺘﻬﻤﻟاو ءﺎﻤﻠﻌﻟا لﻻدﺘﺴا دﻌﺒ ﺔﺤﺼﻟا تﻻﺎﺠﻤ ﺔﯿذﻐﺘﻟاو ﻰﻠﻋ رﺜﻷا ﻪﺜدﺤﺘ يذﻟا ﻲﺒﺎﺠﯿﻻا ﺔﯿذﻐﺘﻟا ةﺎﯿﺤ ﻲﻓ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا . نﯿﯿدﺎﻌﻟا دارﻓﻷا ﺔﯿذﻐﺘ ﻲﻓ فﻼﺘﺨﻻا نأ ﻰﻟإ رﯿﺸﯿ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔﯿذﻐﺘ لﺎﺠﻤ ﻲﻓ ﻲﻨﻼﻘﻌﻟاو ﻲﻤﻠﻌﻟا ﻩﺎﺠﺘﻻﺎﻓ ﻰﻠﻋ ﺔﺒﺘرﺘﻤﻟا ءﺎﺒﻋﻷا ﺔﻬﺠاوﻤﻟ ﺔﯿذﻐﺘﻟا نزاوﺘ أدﺒﻤﻟ ﺎﻘﻓو مﻬﺌاذﻏ ﺔﯿﻤﻛﻟ ﺔﺒﺴﺎﻨﻤ ةدﺎﯿز ﻲﻓ ددﺤﺘﯿ دﻗ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔﯿذﻐﺘو ءﺎﻨﺜأ ﺎﻫدﻘﻓ ﻲﺘﻟا ﺔﻗﺎطﻟاو ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا رﺼﺎﻨﻌﻟا نﻤ رﯿﺜﻛﻟﺎﺒ مﺴﺠﻟا ضﯿوﻌﺘﺒ ﺢﻤﺴﯿ ﺎﻤﺒو ﻲﻨدﺒﻟا طﺎﺸﻨﻠﻟ مﻬﺘﺴرﺎﻤﻤ .طﺎﺸﻨﻟا نﻤ عوﻨﻟا اذﻬﻟ ﻪﺘﺴرﺎﻤﻤ كاردﻹا مدﻌﻟ ﺔﯿذﻐﺘﻟا ءوﺴ نﻋ ﺔﺠﺘﺎﻨﻟا بﻋﺎﺘﻤﻟا نﻤ دﯿدﻌﻠﻟ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا رﯿﻏ نﻤ مﻫرﯿﻐﻛ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ضرﻌﺘﯿ دﻗ ﺔﻠﻤﺎﻛﻟا ةدﺎﻔﺘﺴﻻا ﻰﻠﻋ مﺴﺠﻟا ةردﻗ مدﻋ ﺔﺠﯿﺘﻨ وأ ،ﺔﻨزاوﺘﻤﻟا ﺔﯿذﻐﺘﻟا بﯿﻟﺎﺴأو لوﺼأو ئدﺎﺒﻤ نﻤ دﯿدﻌﻠﻟ دّﯿﺠﻟا مﻬﻔﻟا وأ .ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا تﺎﯿﻠﻤﻋ نﻤ ،ﻲﻤﺤﺎﻤﺤﻟا دﻤﺤﻤ) 2000 ﺔﺤﻔﺼ ، 312 ( ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺌاذﻐﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟا ضﻌﺒ ﺔﯿﻤﻛ ةدﺎﯿزﺒ ﺔطﺒﺘرﻤﻟا ﺔﯿﺤﺼﻟا بﻋﺎﺘﻤﻟا ضﻌﺒ نوﻬﺠاوﯿ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ءﻻؤﻬﻓ اذﻟ ﻲﻀﺎﯿرﻟا مﺴﺠ ﻲﻓ ﺔﯿﺌاذﻐﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟا مﻫأ نﻤ ةرﯿﺨﻷا ﻩذﻫ دﻌﺘ ذإ ،لﺌاوﺴﻟا ﻲﻓ ﻰﺘﺤ وأ ﺔﻤﻌطﻷا ﻲﻓ ةدﺠاوﺘﻤ نوﻛﺘ مﻫأ نﻤ ﻲﻫو ةﺎﯿﺤﻟا سﺎﺴأ لﺜﻤﺘ ﻲﻬﻓ دﻌﺒ مﺴﺠﻟا تﺎﺒﻛرﻤ نﯿﺠﺴﻛوﻷا ن ﺔﻬﺠو نﻤ كﻟذو ظ ر لا ﻲﺠوﻟوﯿﺴﻓ نﯿ و ءﺎﻤﻠﻋ لا ﺢﯿرﺸﺘ . ﺔﯿوﻗﺎط ﻰﺘﺤو ﺔﯿﻀﺎﯿر تﺎﺒورﺸﻤو ﻩﺎﯿﻤ ﻰﻟإ لﺌاوﺴﻟا مﺴﻘﻨﺘ ﺎﻤﻛ ف رﻀﺎﺤﻟا تﻗوﻟا ﻲﻓ نﻤ رﺒﺘﻌﺘ تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا رﺜﻛأ كﻟذ ﻊﺠرﯿ دﻗو ،نﯿﯿدﺎﻌﻟا صﺎﺨﺸﻷا كﻟذﻛو ،نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا نﯿﺒ ارﺎﺸﺘﻨا ﺔﯿﺌاذﻐﻟا تﺎﻨﻼﻋﻺﻟ ﺎﻬﺒ ﻰظﺤﺘ ﻲﺘﻟا ﺔﻔﺜﻛﻤﻟا ،ﺎﻬﺘﯿﻤﻫﻷ ﺞﯿورﺘﻟا فدﻬﺒ ﺔﺠﺘﻨﻤﻟا تﺎﻛرﺸﻟا لﺒﻗ نﻤ ﺎﻬﯿﻠﻋ قﻔﻨﺘ ﻲﺘﻟا ﺔﻤﺨﻀﻟا تﺎﯿﻨازﯿﻤﻟاو زارﺒ ٕاو وزﺘﻟا ﻲﻓ ﺎﻫرود ي د ءادﻷا ىوﺘﺴﻤ نﯿﺴﺤﺘ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺒو ،ﻲﻨﻫذﻟاو ﻲﻨدﺒﻟا بﻌﺘﻟﺎﺒ روﻌﺸﻟا رﯿﺨﺄﺘو ،ﺔﻗﺎطﻟﺎﺒ . ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا نﻤ دﯿدﻌﻟﺎﺒ قاوﺴﻷا ءﻼﺘﻤا ﻰﻟإ لﺎﺠﻤﻟا اذﻫ ﻲﻓ ﺔﻠﻤﺎﻌﻟا تﺎﻛرﺸﻟا نﯿﺒ سﻓﺎﻨﺘﻟا ىدأ دﻗو ةرﺘﻓو ةدﺸﺒ كﻟذ طﺎﺒﺘرﻻ ًارظﻨ ﻲﻟﺎﺜﻤﻟا بورﺸﻤﻟا رﺎﯿﺘﺨا نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﻰﻠﻋ بﻌﺼﻟا نﻤ لﻌﺠﯿ ﺎﻤ ،ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤو ﺔﺒﺎﺘﻛ مدﻋ ﺔﺠﺘﻨﻤﻟا تﺎﻛرﺸﻟا ضﻌﺒ دﻤﻌﺘ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﻀﻹﺎﺒ ،بورﺸﻤﻟا لوﺎﻨﺘ تﯿﻗوﺘ كﻟذﻛو ﺔﯿﺨﺎﻨﻤﻟا فورظﻟاو بﯿردﺘﻟا بورﺸﻤﻠﻟ ﺔﻨوﻛﻤﻟا داوﻤﻟا بﺴﻨ كﻟذﻛو ، ًﺎﯿﺤﺼ ةرﺎﻀﻟا داوﻤﻟا ضﻌﺒ لﺎﻔﻏإ وأ ،ةوﺒﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻘﯿﻘﺤﻟا تﺎﻨوﻛﻤﻟا . ةوﺒﻌﻟا لﻛﺸ ﻰﻠﻋ ءﺎﻨﺒ نﺎﯿﺤﻷا بﻠﻏأ ﻲﻓ مﺘﯿ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ وأ ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا رﺎﯿﺘﺨا نﺈﻓ ،ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺒو ىدﻤ وأ ،تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ ﻪﻠﺠأ نﻤ تﻤﻤﺼ يذﻟا فدﻬﻟا ﻰﻟإ رظﻨﻟا نود ﺔﺠﺘﻨﻤﻟا تﺎﻛرﺸﻠﻟ ﺔﯿﺌﺎﻋدﻟا ةردﻘﻟا وأ

،ﺎﻬﻤادﺨﺘﺴﻻ ﺢﯿﺤﺼﻟا تﯿﻗوﺘﻟا وأ ﺎﻬﻨﻤ فدﻬﻟا قﯿﻘﺤﺘﻟ ﺔﺒوﻠطﻤﻟا ﺔﯿﻤﻛﻟا وأ سرﺎﻤﻤﻟا ﻲﻨدﺒﻟا طﺎﺸﻨﻟا ﺔﻌﯿﺒطﻟ ﺎﻬﺘﺒﺴﺎﻨﻤ ﺞﺌﺎﺘﻨ ﻰﻟإ نﺎﯿﺤﻷا نﻤ رﯿﺜﻛ ﻲﻓ يدؤﯿ ﺎﻤﻤ .ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﺔﺤﺼ ﻰﻠﻋ سﻛﻌﻨﺘ ﺔﯿﺒﻠﺴ :ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﺔﻠﻛﺸﻤﻟا ﺎﻨﻟ ترﻬظ ﺎﻨﻫ نﻤو :ﺔﻤﺎﻌﻟا ﺔﻠﻛﺸﻤﻟا • ؟ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﺤﺼ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ ءارﺠ نﻤ بﺘرﺘﯿ رﺜأ كﺎﻨﻫ لﻫ . :ﺔﯿﺌزﺠﻟا تﻻؤﺎﺴﺘﻟا  .؟ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟاو ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ نﯿﺒ قرﻔﻟا نوﯿﻀﺎﯿرﻟا كردﯿ لﻫ  .ﻲﺿﺎﯾرﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺑورﺷﻣ لوﺎﻧﺗ ءارﺟ نﻣ بﺗرﺗﺗ ﺔﯾﺣﺻ لﻛﺎﺷﻣ كﺎﻧھ لھ .؟  نﻤ دﻗﺎﻔﻟا ضﯿوﻌﺘو بﻌﺘﻟا رﯿﺨﺄﺘ لﺠا نﻤ بﺴﺎﻨﻤﻟا بورﺸﻤﻠﻟ لﯿدﺒﻛ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لﺎﻤﻌﺘﺴا نﻛﻤﯿ لﻫ .؟ ﺔﻗﺎطﻟا 2 :تﺎﯿﻀرﻔﻟا -:ﺔﯿﺴﯿﺌرﻟا ﺔﯿﻀرﻔﻟا • .ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﺤﺼ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ نﻤ بﺘرﺘﺘ رﺎﺜآ كﺎﻨﻫ :ﺔﯿﺌزﺠﻟا تﺎﯿﻀرﻔﻟا • .ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤو ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا نﯿﺒ دوﺠوﻤﻟا قرﻔﻟا نوﻛردﯿ ﻻ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا • .ﻲﺿﺎﯾرﻟا ﺔﺣﺻ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺑورﺷﻣ لوﺎﻧﺗ نﻣ بﺗرﺗﺗ ﺔﯾﺣﺻ لﻛﺎﺷﻣ كﺎﻧھ • نﻤ دﻗﺎﻔﻟا ضﯿوﻌﺘو بﻌﺘﻟا رﯿﺨﺄﺘ لﺠا نﻤ بﺴﺎﻨﻤﻟا بورﺸﻤﻠﻟ لﯿدﺒﻛ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لﺎﻤﻌﺘﺴا نﻛﻤﯿ ﻻ .ﺔﻗﺎطﻟا 3 بﺎﺒﺴأ -عوﻀوﻤﻟا رﺎﯿﺘﺨا :  .ﻲﻀﺎﯿرﻟا طﺴوﻟا ﻲﻓ ﺔﯿذﻐﺘﻟا ﻊﻗاو  .ﺔﯿوﻗﺎطﻟاو ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا لوﺎﻨﺘ نادﯿﻤ ﻲﻓ ﻲﻋوﻼﻟاو ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا صﻘﻨ  .لﺎﺠﻤﻟا اذﻫ ﻲﻓ نﯿﺒردﻤﻟا اذﻛو نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ﻲﻓرﻌﻤﻟا دﯿﺼرﻟا صﻘﻨ  ﺔﯿذﻐﺘﻟا لﺎﺠﻤ ﻲﻓ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا لوﺼﻷا عﺎﺒﺘإ مدﻋو ةﻻﺎﺒﻤﻼﻟا . 4 ﺔﯿﻤﻫأ -ثﺤﺒﻟا : ﺔﯿﻤﻫأ ﺔﯿﻤﻠﻋ :  ﻲﻀﺎﯿرﻟا لﺎﺠﻤﻟﺎﺒ ﺔﺼﺎﺨﻟا ﻊﯿﻀاوﻤﻟا ﻩذﻫ لﺜﻤﻟ نﯿﺜﺤﺎﺒﻟا ﻩﺎﺒﺘﻨا بذﺠ .  ﺔﯿذﻐﺘﻟا ﺔﯿﻤﻫأ رﺎﻬظإ ﺔﻤﺎﻋ ﺔﻔﺼﺒ قﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ ة ﺔﺼﺎﺨ ﺔﻔﺼﺒ ﺎﻫرﯿﺜﺄﺘو ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﺔﺤﺼ ﻰﻠﻋ . ﺔﯿﻤﻫأ ﺔﯿﻠﻤﻋ :  .ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ةﺎﯿﺤﻟا ﻲﻓ ﻪﺒ لﻤﻌﻟا

مﺎﻋ لﺨدــــﻤ

ثﺤﺒﻟﺎﺒ فﯿرﻌﺘﻟا

 نﯿﺒﻋﻼﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨ نﯿﺴﺤﺘ ﻲﻓ ﻲﺴﺎﺴأ لﻤﺎﻌﻛ ﺔﯿذﻐﺘﻟا ضرﻓ .  ﺢﯿﺤﺼﺘ ءﺎطﺨﻷا ﻲﻀﺎﯿرﻟا طﺴوﻟا ﻲﻓ ﺔﻌﺌﺎﺸﻟا . 5 فادﻫأ -ثﺤﺒﻟا : ﺔﯿوﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا نﻋ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا نﯿﺒ ﺔﻟوادﺘﻤﻟا ءﺎطﺨﻻا نﻋ فﺸﻛﻟا ﺔﻟوﺎﺤﻤ .  نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔﯿذﻐﺘﻟ ﺔﺤﯿﺤﺼﻟا دﻋاوﻘﻟاو سﺴﻷا فﺸﻛ .  إ زارﺒ لﺌاوﺴﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا و .نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﻤﺌﻼﻤﻟا  رﺎﻬظإ رﯿﺜﺄﺘ ﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا ق ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﻤﺎﻌﻟا ﺔﺤﺼﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯿو . 6 :مﯿﻫﺎﻔﻤﻟاو تﺎﺤﻠطﺼﻤﻟا دﯿدﺤﺘ -:ﻲﻠﯿ مﯿﻓ لﺜﻤﺘﺘ  ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا : :يرظﻨﻟا فﯿرﻌﺘﻟا لﺌاوﺴﻟا ضﯿوﻌﺘ ﺔﻋرﺴ فدﻬﺒ ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔطﺸﻨﻷا دﻌﺒ وأ ءﺎﻨﺜأ وأ لﺒﻗ ءاوﺴ ﺎﻬﻟوﺎﻨﺘ مﺘﯿ ﻲﺘﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻲﻫ ﺔﻗﺎطﻠﻟ ﻲﻓﺎﻀإ ردﺼﻤﺒ ﺔﻠﻤﺎﻌﻟا تﻼﻀﻌﻟا دﯿوزﺘ كﻟذﻛو ،ةدوﻘﻔﻤﻟا تﻼﺤﻨﻤﻟاو . :ﻲﺌارﺠﻹا فﯿرﻌﺘﻟا نﻤ دﻗﺎﻔﻟا ضﯿوﻌﺘ ﻰﻠﻋ لﻤﻌﺘو موﯿﺴﺎﺘوﺒﻟاو موﯿدوﺼﻟﺎﻛ ﺔﯿﻨدﻌﻤ حﻼﻤأو ﺔطﯿﺴﺒ تﺎﯿرﻛﺴ نﻤ نوﻛﺘﺘ لﺌاوﺴ ﻲﻫ .لﺌاوﺴﻟا  لا تﺎﺒورﺸﻤ :ﺔﻗﺎط :يرظﻨﻟا فﯿرﻌﺘﻟا ﺔﯿﻀﯿﻷا ﺔﻗﺎطﻟﺎﺒ دﯿوزﺘﻟا ﺔطﺴاوﺒ ءﺎﻔﺸﺘﺴﻻا ﺔﯿﻠﻤﻋ نﻤ عارﺴﻹا ﻰﻟإ فدﻬﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻲﻫ تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟاو ﺔﯿﻨﯿﻤﻷا ضﺎﻤﺤﻷا) ىرﺨﻷا رﺼﺎﻨﻌﻟا ضﻌﺒو (نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا) ﺔﯿﻨﻫذﻟا ﺔﻗﺎطﻟاو (تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا) ( .. ﺦﻟا :ﻲﺌارﺠﻹا فﯿرﻌﺘﻟا ﺔﯿﻀﯿأ تﺎﻨوﻛﻤ نﻤ ﻪﯿوﺘﺤﺘ ﺎﻤﻟ يوﻗﺎط ﻊﺒﺎط ﺎﻬﯿﻠﻋ بﻠﻐﯿ بﺴﻨﻟا ﺔﺘوﺎﻔﺘﻤ تﺎﯿذﻐﻤ ﻰﻠﻋ يوﺘﺤﺘ لﺌاوﺴ ﻲﻫ .ىرﺨأ رﺼﺎﻨﻋو ﺔﯿﻨﻫذو  :ﺔﺤﺼﻟا :يرظﻨﻟا فﯿرﻌﺘﻟا ﻲﻫ ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا نﻤ مﺴﺠﻟا وﻠﺨ درﺠﻤ طﻘﻓ تﺴﯿﻟو درﻔﻠﻟ ﺔﯿﺤورﻟاو ﺔﯿﻔطﺎﻌﻟاو ﺔﯿﺴﻔﻨﻟاو ﺔﯿﻠﻘﻌﻟاو ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻹاو .ةدﯿﻌﺴ ﺔﯿﺤﺼ ةﺎﯿﺤﻟ دّﯿﺠﻟا سﺎﺴﻷا نوﻛﺘﯿ ﺔﻘﺒﺎﺴﻟا تﺎﻨوﻛﻤﻠﻟ نزاوﺘﻤﻟا وﻤﻨﻟﺎﺒو ،ضارﻤﻷاو تﺎﻫﺎﻌﻟا ،صﺎﺼﻗ قﯿﻓوﺘ دﯿﻟو) 2009 ﺔﺤﻔﺼ ، 66 ( :ﻲﺌارﺠﻹا فﯿرﻌﺘﻟا .ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻹاو ﺔﯿﺤورﻟاو ﺔﯿﺴﻔﻨﻟاو ﺔﯿدﺴﺠﻟا ﺔﯿﻫﺎﻓرﻟاو ﺔﻠﻤﺎﻛﻟا ﺔﯿﻓﺎﻌﻟا نﻤ ﺔﻟﺎﺤ ﻲﻫ

مﺎﻋ لﺨدــﻤ

يرظﻨﻟا بﻨﺎﺠﻟا

ﺔﺴاردﻠﻟ ﺔﯿرظﻨﻟا ﺔﯿﻔﻠﺨﻟا

لوﻷا لﺼﻔﻟا

لوﻷا لﺼﻔﻟا

ﺔﺴاردﻠﻟ ﺔﯿرظﻨﻟا ﺔﯿﻔﻠﺨﻟا

:دﯿﻬﻤﺘ نوﻌﯿطﺘﺴﯿ ﺔﯿﻟﺎﻋ ةوﻘﺒ مﻫدﻤﺘ ﺎﻬﻨأ مﻬﻨﻤ ًﺎﻨظ اذﻫو ةرﯿﺒﻛ تﺎﯿﻤﻛﺒ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ لوﺎﻨﺘ ﻰﻟإ نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺄﺠﻠﯿ نﻤو ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟاو بﯿردﺘﻟا دﻌﺒ ﻲﻌﯿﺒطﻟا ﻊﻀوﻟا ةدﺎﻌﺘﺴاو ،ﺔﻠﯿوط تارﺘﻔﻟ ﺔﯿﻟﺎﻌﻟا ةدﺸﻟا تاذ تﺎﺒﯿردﺘﻟا ﺔﻟوازﻤ ﺎﻬﻟﻼﺨ نﻤ تﺎﻨوﻛﻤ ﻰﻠﻋ ةرﯿﺨﻷا ﻩذﻫ ءاوﺘﺤﻻ كﻟذو مﻬﺘﺤﺼ ﻰﻠﻋ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ تﺎﯿﺒﻠﺴﻟ مﻬﺘﻓرﻌﻤ نود ،بﻌﺘﻟا رﯿﺨﺄﺘ مﺜ تارﺎﻬﺸﻹا قﯿرط نﻋ ﻲﻀﺎﯿرﻟا تﺎﯿﺠﺎﺤ ﻲطﻐﯿ يذﻟا لﺜﻤﻷا رﺎﯿﺘﺨﻻا ﺎﻬﻨأ ﻰﻠﻋ ﺎﻫوﺠﺘﻨﻤ مﻋزﯿ زﯿﻛرﺘﻟا ﺔﯿﻟﺎﻋ ﺎﯿﺎﻔﺨﻟا فﻠﺘﺨﻤ زارﺒﻹ فدﻬﺘ تﺎﺴارد ةدﻌﺒ مﺎﯿﻘﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻟا لﺎﺠﻤﻟا ﻲﻓ نﯿﺼﺘﺨﻤﻟاو نﯿﺜﺤﺎﺒﻟﺎﺒ ﻊﻓد ﺎﻤ اذﻫو ،ﺔﻔﺜﻛﻤﻟا تﺎﻨوﻛﻤﻟا ضﻌﺒ رﺎﻀﻤ جاردإ مدﻋ كﻟذ ﻰﻠﻋ لﯿﻟدﻟاو ﺎﻬﻟ ﺔﺠﺘﻨﻤﻟا تﺎﻛرﺸﻟا ﺎﻫرﻘﺘ ﻻ ﻲﺘﻟاو نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺎﻬﯿﻌﯿ ﻻ ﻲﺘﻟا .ةوﺒﻌﻟا تﺎﻘﺼﻻ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟ مﻬﻟوﺎﻨﺘ وﺤﻨ نﯿﯿﻀﺎﯿرﻟا لوﯿﻤو تﺎﻫﺎﺠﺘا ﺔﻓرﻌﻤ ﺔﻟوﺎﺤﻤ ﻰﻟإ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ ﺎﻨﺒ ىدأ ﺎﻤﻤ مﻬﻓرط نﻤ ﺔﻟوﺎﻨﺘﻤﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا تﺎﻨوﻛﻤو تﺎﯿﻤﻛ ﻰﻠﻋ عﻼطﻹا ةرورﻀﺒ مﻬﺴﯿﺴﺤﺘ ﻰﻟإ فدﻬﺘ ﺞﺌﺎﺘﻨﺒ جورﺨﻟاو .تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا ﻩذﻫ ﻊﻤ لﻤﺎﻌﺘﻟا ﺔﻓﺎﻘﺜ عرزو ﺦﯿﺴرﺘ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﻀﻹﺎﺒ ،لوأ روﺤﻤﻛ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤو ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻲﻓ لﺜﻤﺘﺘ روﺎﺤﻤ ثﻼﺜ لﺼﻔﻟا اذﻫ ﻲﻓ ﺎﻨﻟوﺎﻨﺘ ثﯿﺤ ﺔﻗﺎطﻟا مظﻨﻟ ثﻟﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻗرطﺘ ﺎﻤﻛ ،ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﯿﺌاذﻐﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤﻼﻟ ﻲﻨﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟا ﺎﻨﺼﺼﺨ ثﯿﺤ .تﺎﻨوﻤرﻬﻟاو

1-1 :ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﯿﺌاذﻐﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤﻹا -1 -1 -1 :ﺔﯿﺌاذﻐﻟا داوﻤﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ﺔطﯿﺴﺒ داوﻤ ﻰﻟإ كﻟذ دﻌﺒ لوﺤﺘﺘ مﺜ ،ﺎﻬﻟوأ مﻀﻬﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ رﺒﺘﻌﺘ تﺎﯿﻠﻤﻋ ةدﻌﺒ مﺴﺠﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺌاذﻐﻟا داوﻤﻟا رﻤﺘ .ﺎﻬﻨﻤ ةدﺎﻔﺘﺴﻻاو ﺎﻬﻌﻤ لﻤﺎﻌﺘﻟا مﺴﺠﻟا ﻰﻠﻋ لﻬﺴﯿ ،حﺎﺘﻔﻟا) 2006 ﺔﺤﻔﺼ ، 332 (  :نﯿﺘورﺒﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا لﯿﺒﺴ ﻰﻠﻋو مﺴﺠﻟا ﺔﺠﺴﻨأو ﺎﯿﻼﺨ ءﺎﻨﺒﻟ ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا ةدﺎﻤﻟا رﺒﺘﻌﯿ وﻫو ،ﺔﯿﻨﯿﻤﻷا ضﺎﻤﺤﻷا نﻤ نﯿﺘورﺒﻟا نوﻛﺘﯿ ﺔﺒﺴﻨ تﻼﻀﻌﻟا ﻲﻓ نﯿﺘورﺒﻟا مﺠﺤ ﻎﻠﺒﯿ :لﺎﺜﻤﻟا 20 % نﻤ نوﻛﺘﺘ ﺎﻤﻛ ﺔﯿﻀﺎﺒﻘﻨﻹا ﺎﻬﺘﯿﺼﺎﺨ ﺔﻠﻀﻌﻟا ﻲطﻌﯿ اذﻫو .تﺎﻨوﻤرﻬﻟاو تﺎﻤﯿزﻨﻹا نﻤ رﯿﺜﻛﻟا تﺎﻨﯿﺘورﺒﻟا ﻰﻟإ ةروﺼﻟا ﻩذﻫ ﻰﻠﻋ مدﻟا ﻲﻓ لﻘﺘﻨﺘ ﻲﻛﻟ ﺔﯿﻨﯿﻤأ ضﺎﻤﺤأ ﻰﻟإ ﺔﻘﯿﻗدﻟا ءﺎﻌﻤﻷا ﻲﻓ ﺔﯿﻨﯿﺘورﺒﻟا داوﻤﻟا لوﺤﺘﺘ مدﺨﺘﺴﺘو ،ﺔﺠﺴﻨﻷا ﻰﻟإ دﺒﻛﻟا نﻤ جرﺨﺘ مﺜ ﺎﻫزرﻓو ﺔﯿﻨﯿﻤﻷا ضﺎﻤﺤﻷا بﯿﻛرﺘ ةدﺎﻋﻹ تﺎﯿﻠﻤﻋ ثدﺤﺘ ثﯿﺤ ،دﺒﻛﻟا رﺎطﺸﻨإ ﺞﺘاوﻨ جرﺨﺘو ،نوﻫدو تاردﯿﻫوﺒرﻛ ﻰﻟإ مﺴﺠﻟا ﻲﻓ ةدﺌازﻟا ﺔﯿﻨﯿﺘورﺒﻟا داوﻤﻟا لوﺤﺘﺘو تﺎﻨﯿﺘورﺒﻟا ءﺎﻨﺒﻟ ﺎﻀﯿأ .كﯿﻟوﺒﻟا ضﻤﺎﺤو ﺎﻨﯿﻟوﺒﻟاو ﺎﯿﻨوﻤﻷا لﻤﺸﺘ ﻲﻫو ﺔﯿﻗرﻌﻟا ددﻐﻟاو ﻰﻠﻛﻟا قﯿرط نﻋ نﯿﺘورﺒﻟا ﺎﻌﻤ ﺎﯿﻨﻤﻀ مﺴﺠﻟا لﺨدﯿ يذﻟا نﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا ىوﺘﺴﻤﺒ تﺎﻨﯿﺘورﺒﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ىوﺘﺴﻤ ﻰﻠﻋ مﻛﺤﻟا نﻛﻤﯿ ﻊﻤ ىوﺎﺴﺘﯿ نﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا جورﺨ رادﻘﻤ نأ ﻰﻨﻌﻤﺒ ،(ﻲﻨﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا نزاوﺘﻟا) ﻰﻤﺴﯿ ﺎﻤ مدﺨﺘﺴﯿ اذﻟو ﺔﯿﻨﯿﺘورﺒﻟا ﺔﯿذﻏﻷا نزاوﺘﻟا) ﻰﻤﺴﺘ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﻩذﻫ نﺈﻓ ﻪﻨﻤ صﻠﺨﺘﻟا نﻤ رﺒﻛأ ﺔﺠردﻟ نﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا بﺎﻌﺘﺴإ ﺔﻟﺎﺤ ﻲﻓو ،ﻪﺒﺎﻌﺘﺴا رادﻘﻤ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﻩذﻫو ﻪﺒﺎﻌﺘﺴإ رادﻘﻤ نﻤ رﺜﻛأ ىرﺨﻷا تﻻﺎﺤﻟا ضﻌﺒ ﻲﻓ نﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا جورﺨ دﯿزﯿ ﺎﻤﻛ ،(ﻲﺒﺎﺠﯿﻹا ﻲﻨﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا ﺔطﺸﻨﻷ يدﺎﻌﻟا ىوﺘﺴﻤﻟا وﻫ نﯿﺠورﺘﯿﻨﻠﻟ يوﺎﺴﺘﻤﻟاو ﻲﺒﺎﺠﯿﻹا نزاوﺘﻟا رﺒﺘﻌﯿو ،(ﻲﺒﻠﺴﻟا ﻲﻨﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا نزاوﺘﻟا) ﻰﻤﺴﺘ نزﺨﯿ ﻻ ثﯿﺤ ،نﯿﺠورﺘﯿﻨﻟا نﻤ صﻠﺨﺘﻟا ﺔﺒﺴﻨ دﯿزﺘ ﺔﯿﻨﯿﺘورﺒﻟا ﺔﯿﺌاذﻐﻟا داوﻤﻟا لوﺎﻨﺘ ةدﺎﯿز دﻨﻋو ،نﺎﺴﻨﻹا ةﺎﯿﺤ ةدﻐﻟا تﺎﻨوﻤرﻫ قﯿرط نﻋ تﺎﻨﯿﺘورﺒﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﻬﺠﻟا رﺜؤﯿ ﺎﻤﻛ ،مﺴﺠﻟا ﻲﻓ دﺌازﻟا نﯿﺘورﺒﻟا .ءﺎﻤﺼﻟا ددﻐﻟا تازارﻓإ نﻤ ﺎﻫرﯿﻏو ﺔﯿﻤﺎﺨﻨﻟا ةدﻐﻠﻟ ﻲﻤﺎﻤﻷا ءزﺠﻟاو ﺔﯿﻗردﻟا ،لﯿﻋﺎﻤﺴإ) 1999 ﺔﺤﻔﺼ ، 209 (  :تاردﯿﻫوﺒرﻛﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ﺎﻬﺘﯿﻤﻛ ﺔﺒﺴﻨ ﻎﻠﺒﺘ ثﯿﺤ مﺴﺠﻟا تﺎﻨوﻛﻤ مﻫأ نﻤ ﺔﯿﺘاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا داوﻤﻟا رﺒﺘﻌﺘ 2 % مﺴﺠﻟﺎﺒ ﺔﺒﻠﺼﻟا داوﻤﻟا نﻤ ررﺤﺘﺘ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا نﻤ دﺤاو مارﻏ ةدﺴﻛأ دﻨﻌﻓ 4,1 ﻪﺠﺎﺘﺤﺘ ﺎﻤﻤ لﻗأ نﯿﺠﺴﻛوأ ﺔﯿﻤﻛ بﻠطﺘﺘ ﺎﻬﻨا ﺎﻤﻛ يرارﺤ رﻌﺴ ىوﺘﺴﻤ ضﺎﻔﺨﻨإ نأ ﻲﻓ كﻟذ ﺔﯿﻤﻫأ ﻊﺠرﺘو ،ﺔﻗﺎطﻠﻟ ردﺼﻤﻛ ﺎﻬﯿﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻹا ﺔﯿﻤﻫأ نﻤ دﯿزﺘ ةزﯿﻤﻟا ﻩذﻫو ﺔﯿﻨﻫدﻟا داوﻤﻟا ،ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﻬﺠﻟا طﺎﺸﻨﻟ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا ﺔﯿﻤﻫأ دادزﺘ ﺎﻤﻛ ،ﺔﯿﻨدﺒﻟا ةءﺎﻔﻛﻟا ﻲﻓ ضﺎﻔﺨﻨإ ﻰﻟإ يدؤﯿ مدﻟا ﻲﻓ رﻛﺴﻟا نﻤ مدﻟا ﻲﻓ ﻩزﯿﻛرﺘ ﺔﺒﺴﻨ حوارﺘﺘو ﻪﺼﺎﺼﺘﻤإ لﻬﺴﯿ زوﻛوﻠﻏ رﻛﺴ ﻰﻟإ مﻀﻬﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ لﻼﺨ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا لوﺤﺘﺘ 80 ﻰﻟإ 120 ﻎﻠﻤ % .نﯿﺠوﻛﯿﻠﻏ ةﺄﯿﻫ ﻰﻠﻋ تﻼﻀﻌﻟاو دﺒﻛﻟا ﻲﻓ دﺌازﻟا زوﻛوﻠﻐﻟا نزﺨﯿو

لوﻷا روﺤﻤﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﯿﺌاذﻐﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤﻹا ىوﺘﺴﻤ ﻰﻠﻋ زوﻛوﻠﻐﻟا صﻘﻨ دﻨﻋ 80 ﻎﻠﻤ % ةرارﺤ ﺔﺠرد ضﺎﻔﺨﻨ ٕاو عوﺠﻟﺎﺒ روﻌﺸﻟاو ﻲﻠﻀﻌﻟا فﻌﻀﻟا رﻬظﯿ .ﻲﻋوﻟا نﺎﺴﻨﻹا دﻘﻔﯿ نأ نﻛﻤﯿو ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﻬﺠﻟا لﺘﺨﯿ ﺎﻤﻛ ،مﺴﺠﻟا ﺦﻤﻟﺎﺒ ﺔﯿﺒﺼﻌﻟا زﻛارﻤﻟا طﺎﺸﻨ لﻼﺨ نﻤ ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﻬﺠﻟا قﯿرط نﻋ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا مﯿظﻨﺘ مﺘﯿ تﻻﺎﺤﻟا روﻬظ دﻨﻋ مدﻟا ﻲﻓ زوﻛوﻠﻐﻟا زﯿﻛرﺘ ةدﺎﯿز كﻟذ ﻰﻠﻋ لﯿﻟدﻟاو ﻲﺴﺎﻛﻌﻨﻹا لﻌﻔﻟا در كﻟذ ﻲﻓ دﻋﺎﺴﯿو طﺴوﺘﻤﻟا ثﯿﺤ ﺔﯿوﺎﺜﺒﻤﺴﻟا بﺎﺼﻋﻷا قﯿرط نﻋ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﻬﺠﻟا رﯿﺜﺄﺘ رﻬظﯿو ،ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﻨﻹا ﻪﻟ نوﻤرﻬﻟا اذﻫو (ﺔﯿرظﻛﻟا) ﻰﻠﻛﻟا قوﻓ ةدﻐﻟا ﻲﻓ نﯿﻟﺎﻨﯿردﻷا نوﻤرﻫ زارﻓإ ةدﺎﯿز ﻰﻟإ يدؤﯿ بﺎﺼﻋﻷا ﻩذﻫ ﻪﯿﺒﻨﺘﻟا نأ ،نوﻏﺎﻛوﻠﻐﻟا ﻪﻤﺴ ٕاو ﺔﯿﺴﺎﯿرﻛﻨﺒﻟا ةدﻐﻟا نوﻤرﻫ ﺎﻀﯿأ تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻩذﻫ ﻪﺒﻨﺘ ﺎﻤﻛ ،مدﻟا ﻲﻓ زوﻛوﻠﻐﻟا رﺎطﺸﻨإ ﻰﻠﻋ رﯿﺜﺄﺘ رﺒﺘﻌﯿ نﯿﻟوﺴﻨﻷا نﺈﻓ كﻟذ نﻤ سﻛﻌﻟا ﻰﻠﻋو زوﻛوﻠﻏ ﻰﻟإ نﯿﺠوﻛﯿﻠﻐﻟا لﯿوﺤﺘ ﻰﻠﻋ ةدﻋﺎﺴﻤﻟﺎﺒ موﻘﯿ نوﻤرﻫ وﻫو ﻲﻓ نﯿﺠوﻛﯿﻠﻏ ﻰﻟإ زوﻛوﻠﻐﻟا لﯿوﺤﺘ ﻰﻠﻋ ةدﻋﺎﺴﻤﻟﺎﺒ موﻘﯿ ثﯿﺤ نوﻏﺎﻛوﻠﻐﻟاو نﯿﻟﺎﻨﯿردﻷا طﺎﺸﻨﻟ دﺎﻀﻤﻟا نوﻤرﻬﻟا ةدﻐﻟاو ﺔﯿرظﻛﻟا ةدﻐﻟا تﺎﻨوﻤرﻫ لﺜﻤ ىرﺨﻷا تﺎﻨوﻤرﻬﻟا ضﻌﺒ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ﻲﻓ ﺎﻀﯿأ كرﺘﺸﯿو ،دﺒﻛﻟا .ﺔﯿﻤﺎﺨﻨﻟا ةدﻐﻟاو ﺔﯿﻗردﻟا  :نوﻫدﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ءﺎﻌﻤﻷا ناردﺠ نﻤ داوﻤﻟا ﻩذﻫ رورﻤ دﻌﺒو ﺔﯿﻨﻫد ضﺎﻤﺤأو نﯿرﯿﺴﯿﻠﻏ ﻰﻟإ ﺔﻘﯿﻗدﻟا ءﺎﻌﻤﻷا ﻲﻓ نوﻫدﻟا لوﺤﺘﺘ ﻪﻤادﺨﺘﺴﻹ ﺔﺠﺴﻨﻷا ﻰﻟإ مدﻟا لﻘﻨﺒ ﺎﻬﻨﻤ لﻗﻷا ءزﺠﻟاو فﯿﻠﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺼﺎﺼﺘﻤإ مﺘﯿ ثﯿﺤ نوﻫد ﻰﻟإ ىرﺨأ ةرﻤ لوﺤﺘﺘ نﻤ نﺎﺴﻨﻹا ﻲﻓ نوﻫدﻠﻟ يدﺎﻌﻟا مﺠﺤﻟا ﻎﻠﺒﯿ ثﯿﺤﺔﻗﺎطﻟاو ءﺎﻨﺒﻟا ﻲﻓ 10 ﻰﻟإ 12 % ةدﺴﻛأ نﻤ ﺞﺘﻨﯿ ،مﺴﺠﻟا نزو نﻤ 1 لدﺎﻌﺘ ﺔﻗﺎط نوﻫدﻟا نﻤ غ 9,45 .يرارﺤ رﻌﺴ رﺜﻛأ ةرارﺤﻟا نﻤ تﺎﯿﻤﻛ نادﻘﻓ نﻤ مﺴﺠﻠﻟ يرارﺤﻟا لﯿﺼوﺘﻟا ةءادر ﻰﻠﻋ دﻠﺠﻟا تﺤﺘ ﺔﯿﻨﻫدﻟا ﺎﯿﻼﺨﻟا لﻤﻌﺘ ﺎﻤﻛ .لوﺤﺘﻟا تﺎﯿﻠﻤﻋ ﻪﯿﺒﻨﺘﺒ نﯿﻟوﺴﻨﻷا نوﻤرﻫ موﻘﯿ ثﯿﺤ نوﻫد ﻰﻟإ ﺔﯿﺘاردﯿﻫوﺒرﻛﻟاو ﺔﯿﻨﯿﺘورﺒﻟا داوﻤﻟا لوﺤﺘﺘو ،مزﻼﻟا نﻤ ،قﺒﺎﺴ) 2006 ﺔﺤﻔﺼ ، 331 (  :تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ﺎﻤﻛ ،ءﺎﻤﺼﻟا ددﻐﻟا طﺎﺸﻨو تﺎﻤﯿزﻨﻹا بﯿﻛرﺘ لﺜﻤ ﺔﯿوﯿﺤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا نﻤ رﯿﺜﻛ ﻲﻓ طﯿﺸﻨ رودﺒ تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟا موﻘﺘ ﺔﺠردو يوﺠﻟا طﻐﻀﻟا رﯿﻐﺘ دﻨﻋ تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟا ﻰﻟإ ﺔﺠﺎﺤﻟا دﯿزﺘو ،ضارﻤﻸﻟ ﻪﺘﻤوﺎﻘﻤو مﺴﺠﻟا ةءﺎﻔﻛ نﻤ دﯿزﺘ ﺎﻬﻨأ .ضارﻤﻷا ضﻌﺒ ﺔﻟﺎﺤ ﻲﻓو ةرارﺤﻟا ،يودﺒ) 1998 ﺔﺤﻔﺼ ، 102 (  :ءﺎﻤﻠﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا لدﺎﻌﺘ ﻲﺘﻟا لﺌاوﺴﻟا نﻤ عرﺴأ لدﻌﻤﺒ ةدﻌﻤﻟا نﻤ ﺎﻬﺼﺎﺼﺘﻤإ مﺘﯿ ةدرﺎﺒﻟا لﺌاوﺴﻟا نأ ﻰﻠﻋ تﺎﺴاردﻟا تﻟد دﻘﻟ ،ﻪﻟﺎﻛﺸأ نﻤ لﻛﺸ يأ ﻲﻓ رﻛﺴ ﻰﻠﻋ لﺌاوﺴﻟا ءاوﺘﺤإ ﺔﻟﺎﺤ ﻲﻓ لﻘﺘ صﺎﺼﺘﻤﻹا ﺔﻋرﺴ نأ ﺎﻤﻛ ،مﺴﺠﻟا ةرارﺤ ﺔﺠرد

رﺜﻛأ ءﺎﻤﻟا ﻰﻟإ بﻋﻼﻟا ﺔﺠﺎﺤ دﯿزﺘ ثﯿﺤ رﺎﺤﻟا وﺠﻟا ﻲﻓ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ءادﻵا ﻲﻓ ءﺎﻤﻟا ﻲﻓ زوﻛوﻠﻐﻟا لﯿﻠﻘﺘ لﻀﻔﯿ اذﻟو .تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا نﻤ ،قﺒﺎﺴ ﻊﺠرﻤ) 1999 ﺔﺤﻔﺼ ، 214 (  :ﺔﯿﻨدﻌﻤﻟا حﻼﻤﻸﻟ ﻲﺌاذﻐﻟا لﯿﺜﻤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻌﯿﺒطﻟا ﺎﻬﻔﺌﺎظوﺒ ﺔﺠﺴﻨﻷا ﻩذﻫ مﺎﯿﻗ فﻗوﺘﯿو ،ﺔﯿﺤﻟا ﺔﺠﺴﻨﻷا ﻊﯿﻤﺠ نﯿوﻛﺘ ﻲﻓ ﺔﯿﻨدﻌﻤﻟا حﻼﻤﻷا لﺨدﺘ ىوﺘﺴﻤ تﺎﺒﺜ ﻰﻠﻋ دﻋﺎﺴﺘ ﺎﻤﻛ ،مﺴﺠﻟا لﺌاوﺴو ﺎﯿﻼﺨﻠﻟ يزوﻤﺴوﻷا طﻐﻀﻟا تﺎﺒﺜ ﻰﻠﻋ دﻋﺎﺴﺘ ثﯿﺤ ﺔﯿﻨدﻌﻤﻟا حﻼﻤﻷا مﺴﺠﻟا نزو ﻲﻓ رﯿﺒﻛ صﻘﻨ ﻰﻠﻏ يدؤﯿ اذﻫ نﺈﻓ نﺎﺴﻨﻹا ﻰﻠﻋ تﻌﻨﻤ اذإ ﺎﻬﻨأ ﻰﺘﺤ ،ﺔﺠﺴﻨﻸﻟ يوﻠﻘﻟا ﻲﻀﻤﺤﻟا نزاوﺘﻟا تﺤﺘ ﺎﯿﻼﺨﻟا ﻲﻓ نﯿروﻠﻛﻟاو موﯿدوﺼﻟا نزﺨﯿ ،ﺎﻬﻨزﺨﯿ نأ مﺴﺠﻠﻟ نﻛﻤﯿﻓ ﺎﻬﺘﯿﻤﻛ تداز اذإ ﺎﻤأ ،ةﺎﻓوﻟا ﻰﻟإ يدؤﯿ دﻗو .مﺎظﻌﻟا ﻲﻓ روﻔﺴوﻔﻟاو موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا نزﺨﯿو ﺔﯿﻠﻛﯿﻬﻟا تﻼﻀﻌﻟا ﻲﻓ موﯿﺴﺎﺘوﺒﻟا نزﺨﯿ ﺎﻤﻨﯿﺒ دﻠﺠﻟا زﺎﻬﺠﻟا قﯿرط نﻋ ﺔﯿﻨدﻌﻤﻟا حﻼﻤﻷاو ءﺎﻤﻟا جارﺨإ ﻲﻓ مﻛﺤﺘﻟا مﺘﯿو يزوﻤﺴوﻷا طﻐﻀﻟا صﻘﻨﯿ ءﺎﻤﻟا لوﺎﻨﺘ دﻨﻋ ﻰﻠﻛﻟا قوﻓ ةدﻐﻟا ةرﺸﻗ تﺎﻨوﻤرﻫو ﺔﯿﻤﺎﺨﻨﻟا ةدﻐﻟا ﻩزرﻔﺘ يذﻟا لوﺒﻟا راردﻹ دﺎﻀﻤﻟا نوﻤرﻬﻟا موﻘﯿو ،ﻲﻨوﻤرﻬﻟاو ﻲﺒﺼﻌﻟا نﯿوﻛﺘ ةدﺎﯿزﺒ ﻰﻟوﻷا ةدﻐﻟا تﺎﻨوﻤرﻫ موﻘﺘ ثﯿﺤ ﺔﯿﻗردﻟا ةرﺎﺠو ﺔﯿﻗردﻟا ةدﻐﻟا تﺎﻨوﻤرﻫ ﻰﻠﻛﻟا فﺌﺎظو ﻰﻠﻋ ﺎﻫرﯿﺜﺄﺘ ﻲﺘﻟا .مﺴﺠﻟا نﻤ موﯿﺴﻟﺎﻛﻟاو روﻔﺴوﻔﻟا حﻼﻤأ جارﺨﺈﺒ ﺔﯿﻨﺎﺜﻟا ةدﻐﻟا تﺎﻨوﻤرﻫ صﺘﺨﺘو لوﺒﻟا ،قﺒﺎﺴ ﻊﺠرﻤ) 2006 ﺔﺤﻔﺼ ، 335 ( 1 -1 -2 :موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا صﺎﺼﺘﻤا ﻰﻠﻋ ةرﺜؤﻤﻟا لﻤاوﻌﻟا -• ) ﺔﯿﻀﻤﺎﺤﻟا ﺔﺠرد ph .موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا حﻼﻤأ نﺎﺒوذ لﻗ ءﺎﻌﻤﻷا تﺎﯿوﺘﺤﻤ ﺔﯿدﻋﺎﻗ تداز ﺎﻤﻠﻛ :( • .صﺎﺼﺘﻤﻻا لﯿﻠﻘﺘو موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا تﺎﻔﺴوﻓ نﻤ ﺔﯿﻟﺎﻋ ﺔﯿﻤﻛ نﯿوﻛﺘ ﻰﻟإ يدؤﺘ ﻪﻨﻤ ﺔﯿﻟﺎﻌﻟا ﺔﺒﺴﻨﻟا نإ :تﺎﻔﺴوﻔﻟا • ضﺎﻤﺤﻷا ﻩذﻫو مﺤﺸﻟا صﺎﺼﺘﻤا لﻘﯿ ﺎﻤدﻨﻋ ﺔﻘﯿﻠطﻟا ضﺎﻤﺤﻷا دوﺠو دادزﯿ :ﺔﻘﯿﻠطﻟا ﺔﯿﻤﺤﺸﻟا ضﻤاوﺤﻟا دوﺠو .بﺌاذﻟا رﯿﻏ موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا نوﺒﺎﺼ ﺔﻨوﻛﻤ قﯿﻠطﻟا موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا ﻊﻤ لﻋﺎﻔﺘﺘ • نأ ذإ ،ةرﺸﺎﺒﻤ رﯿﻏ ﺔﻘﯿرطﺒ ءﺎﻌﻤﻷا ﻲﻓ ﻪﺼﺎﺼﺘﻤا دﯿزﯿو مﺎظﻌﻟا ﻲﻓ موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا لوﺨد ﻰﻟإ روﺜارﺎﺒﻟا نوﻤرﻫ يدؤﯿ .مدﻟا ﻰﻟإ ءﺎﻌﻤﻷاو مﺎظﻌﻟا نﻤ موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا لﺎﻘﺘﻨا ﻲﻓ مﻫﺎﺴﯿ نوﻤرﻬﻟا اذﻫ ، ﺢﻟﺎﻤ دﺒﻋ ﺔﻤطﺎﻓ) 2013 ﺔﺤﻔﺼ ، 129 ( 1 -1 -3 -رادﻘﻤ تارﻌﺴﻟا ﺔﻤزﻼﻟا :ﻲﻀﺎﯿرﻟا جﺎﺘﺤﯿ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﻰﻟإ ﺔﯿﻤﻛ حوارﺘﺘ ﺎﻤ نﯿﺒ 400 -2000 رﻌﺴ يرارﺤ ﻲﻓ موﯿﻟا ﺔظﻓﺎﺤﻤﻠﻟ ﻰﻠﻋ نزوﻟا لﻼﺨ ،بﯿردﺘﻟا و فﻗوﺘﺘ ﻩذﻫ ﺔﯿﻤﻛﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﻋوﻨة نﯿرﻤﺘﻟا و .ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟا جﺎﺘﺤﯿو بﯿردﺘ ﻲﺒﻋﻻ ﺔﻋرﺴﻟا ﺔﻘﺒﺎﺴﻤو نادﯿﻤﻟا ﻰﻟإ ﺔﯿﻤﻛ ﺔﻠﯿﻠﻗ نﻤ تارﻌﺴﻟا ﺔﯿرارﺤﻟا ﺎﻤﻨﯿﺒ فﻋﺎﻀﺘﺘ ﺔﯿﻤﻛ ﺔﻗﺎطﻟا ﻲﺘﻟا جﺎﺘﺤﯿ ﺎﻬﯿﻟإ وﺒﻋﻻ يرﺠﻟا تﺎﻓﺎﺴﻤ ﺔﻠﯿوط ﺔﺤﺎﺒﺴﻟاو . ،حﺎﺘﻔﻟادﺒﻋ ءﻼﻌﻟا وﺒأ ) 2000 ﺔﺤﻔﺼ ، 10 (  جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا تاردﯿﻫوﺒرﻛﻠﻟ :ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ لﺼﺘ ﺔﺠﺎﺤ ﻲﻀﺎﯿرﻟا نﻤ تارﻌﺴﻟا ﺔﯿرارﺤﻟا ﺔﯿﺘاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا ﺎﻤ نﯿﺒ 55 -65 % نﻤ عوﻤﺠﻤ تارﻌﺴﻟا ﺔﯿرارﺤﻟا ﺔﺒوﻠطﻤﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ .ﺎﯿﻤوﯿ

لوﻷا روﺤﻤﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﯿﺌاذﻐﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤﻹا نﻤﻛﺘ ﺔﯿﻤﻫأ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻨأ ﻊﻨﻤﺘ مادﺨﺘﺴا نﯿﺘورﺒﻟا ردﺼﻤﻛ ﺔﻗﺎطﻠﻟ ﻲﻫو ﺎﻀﯿأ لﻛﺸﺘ ءاذﻐﻟا ﻲﺴﯿﺌرﻟا ﺔﯿﻠﺨﻠﻟ ﺔﯿﺒﺼﻌﻟا ﺎﻫدوﺠوﺒو قرﺘﺤﺘ نوﻫدﻟا ﺎﻗارﺘﺤا ﻼﻤﺎﻛ .  جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا نوﻫدﻠﻟ دﻨﻋ :ﻲﻀﺎﯿرﻟا دﻌﺘ نوﻫدﻟا نﻤ رﺼﺎﻨﻌﻟا ﺔﻤﻬﻤﻟا ﻲﻓ ﺔطﺸﻨﻷا ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا ﻲﺘﻟا بﻠطﺘﺘ ءادﻷا ةرﺘﻔﻟ ،ﺔﻠﯿوط ن ٕاو ﺔﯿﻤﻛﻟا ﺔﺒوﻠطﻤﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ نﻤ نوﻫدﻟا ﺔﺒﺴﻨﺒ 25 -30 % نﻤ عوﻤﺠﻤ تارﻌﺴﻟا ﺔﯿرارﺤﻟا ،ﺔﯿﻤوﯿﻟا لﻀﻔﯿو نأ نوﻛﺘ نﻤ عوﻨﻟا رﯿﻏ ﻊﺒﺸﻤﻟا يذ ردﺼﻤ ﻲﺘﺎﺒﻨ . دوزﺘ نوﻫدﻟا ﺎﯿﻼﺨ مﺴﺠﻟا ،ﺔﻗﺎطﻟﺎﺒ ثﯿﺤ ﻩدوزﺘ ﻲﻟاوﺤﺒ 20 -40 % نﻤ ﺔﻗﺎطﻟا ﺔﻤزﻼﻟا ، زﺠﻓ ئ نوﻫدﻟا دﻨﻋ ﻪﻗارﺘﺤا دﻟوﯿ 9 تارﻌﺴ ﺔﯿرارﺤ لﻛﻟ مارﻏ دﺤاو نﻤ نزو مﺴﺠﻟا .  جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا تﺎﻨﯿﺘورﺒﻠﻟ :ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ رﺒﺘﻌﺘ تﺎﻨﯿﺘورﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا ﻲﺴﺎﺴﻷا ءﺎﻨﺒﻟ ﺎﯿﻼﺨﻟا ﺔﯿﻠﻀﻌﻟا ،ﺔﺠﺴﻨﻷاو ﺎﻬﺠﺎﺘﺤﯿو نوﯿﻀﺎﯿرﻟا رﺜﻛأ نﻤ رﯿﻏ ،نوﯿﻀﺎﯿرﻟا ردﻘﺘو ﺔﯿﻤﻛﻟا ﺔﺒوﻠطﻤﻟا ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﺒ 12 -15 % نﻤ عوﻤﺠﻤ تارﻌﺴﻟا ﺔﯿرارﺤﻟا ﺔﺒوﻠطﻤﻟا ﺎﯿﻤوﯿ . ﻲﻔﻛﯿو 5.1 مارﻏ لﻛﻟ مارﻏوﻠﯿﻛ نﻤ نزو مﺴﺠﻟا نﯿﯿﻀﺎﯿرﻠﻟ ،نﯿﻓرﺘﺤﻤﻟا دﻗو جﺎﺘﺤﯿ وﯿﻀﺎﯿر ءﺎﻨﺒﻟا ﻲﻠﻀﻌﻟا تﺎﻀﺎﯿرو ةوﻘﻟا ﻰﻟإ 2 .مارﻏوﻠﯿﻛ/مارﻏ  جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻠﻟ :ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﺔﯿﻤﻫأ تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟا ﻲﻓ بﺎﻌﻟﻷا ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا ةدودﺤﻤ ﻲﻬﻓ سﯿﻟ ﺎﻬﻟ ﺔﻗﻼﻋ جﺎﺘﻨﺈﺒ ،ﺔﻗﺎطﻟا ﺎﻬﺘﻗﻼﻋو لﻤﻌﻟﺎﺒ ﻲﻠﻀﻌﻟا ةدودﺤﻤ .ادﺠ لودﺠ مﻗر ) 01 :( نﯿﺒﯿ ﺔﺠﺎﺤ ﻲﻀﺎﯿرﻟا مﻫﻷ تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟا . رادﻘﻤ ﺔﺠﺎﺤ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﺔﯿدﺎﯿﺘﻋﻻاﺔﺠﺎﺤﻟارادﻘﻤ تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻓ 4 -8 ﻎﻠﻤ ﻎﻠﻤ 1.5- 1 B1 200 400 ﻎﻠﻤ ﻎﻠﻤ100 -50 C 12 15 ﻎﻠﻤ ﻎﻠﻤ 5 A  جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا حﻼﻤﻸﻟ :ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ ﻲﻐﺒﻨﯿ ا ءاوﺘﺤ ءاذﻏ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﻰﻠﻋ حﻼﻤأ موﯿﺴﻟﺎﻛﻟا و موﯿزﯿﻨﻏﺎﻤﻟا و نﯿذﻟا نﺎﻛﻠﻬﺘﺴﯿ دﻨﻋ لوﺼﺤ فﻠﺘﺨﻤ تﺎﯿﻠﻤﻋ ضﯿﻷا ﻲﺘﻟا دادزﺘ ﺎﻬﺘدﺸ دﻨﻋ ءارﺠإ نﯿرﺎﻤﺘﻟا ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا .

ﻰﻘﺒﺘ حﻼﻤﻷا ﻲﻓ مﺴﺠﻟا ةدﻤﻟ ) 2 -3 ( تﺎﻋﺎﺴ و دﻌﺒ 24 ﺔﻋﺎﺴ نﻤ ﺎﻫذﺨأ ﺎﻬﺒﻠطﺘﯿﺴ مﺴﺠﻟا ةرﻤ ىرﺨأ ىدﻟ ﻲﻤﺄﺘ ن ﻩذﻫ حﻼﻤﻷا ﻊﻤ .تﺎﺒورﺸﻤﻟا و جﺎﺘﺤﯿ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﻰﻟإ 20 مارﻏ ﺎﯿﻤوﯿ نﻤ ﺢﻠﻤ مﺎﻌطﻟا ﻪﻨﻷ دﻘﻔﯿ ارﯿﺜﻛ ﻪﻨﻤ بﺒﺴﺒ زارﻓإ قرﻌﻟا و دﻘﻔﯿ ﻪﻌﻤ رﺼﻨﻋ ،روﻠﻛﻟا يذﻟاو لﺨدﯿ ﻲﻓ بﯿﻛرﺘ ضﻤﺎﺤ ،ةدﻌﻤﻟا ﻪﺘﻠﻗو بﺒﺴﺘ نادﻘﻓ ﺔﯿﻬﺸﻟا ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺒو ﺔﻠﻗ زﺎﺠﻨﻹا ﻲﻀﺎﯿرﻟا . ﺔﻌﯿﻤﺴ) ،دﻤﺤﻤ لﯿﻠﺨ 2008 ﺔﺤﻔﺼ ، 224 (  جﺎﯿﺘﺤﻻا ﻲﻤوﯿﻟا لﺌاوﺴﻠﻟ دﻨﻋ ا :ﻲﻀﺎﯿرﻟ نإ ﺎﻤ ﻪﺠﺎﺘﺤﯿ ﻲﻀﺎﯿرﻟا نودﺒ دﻬﺠ ﻲﻨدﺒ وﻫ رﺘﻟ دﺤاو نﻤ لﺌاوﺴﻟا ي ﺎﻬﻨﻤﻀ ﺎﻌﺒط لﺌاوﺴﻟا ﻲﺘﻟا لﺼﺘ ﻪﯿﻟإ نﻋ قﯿرط داوﻤﻟا ،ﺔﯿﺌاذﻐﻟا كﺎﻨﻬﻓ داوﻤ ﺔﯿﺌاذﻏ فﻟﺄﺘﯿ ﺎﻬﻤظﻌﻤ نﻤ ءﺎﻤﻟا ﻻإ نأ جﺎﯿﺘﺤا نﺎﺴﻨﻹا ﺔﺠﯿﺘﻨ دﻬﺠﻟا دادزﯿ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺒ لﺌاوﺴﻠﻟ فﻋﺎﻀﺘﯿو ﺔﺼﺎﺨ ﻲﻓ تﺎﺠارد ةرارﺤﻟا .ﺔﻌﻔﺘرﻤﻟا ، يوﺎﺘﺸﺒﻟا نﺴﺤ دﻤﺤﻤ) 2006 ﺔﺤﻔﺼ ، 272 ( بﺠﯿ نأ نﻤؤﺘ ﺔﯿﻤﻛ ﺔﯿﻓﺎﻛ نﻤ ءﺎﻤﻟا ،ﻲﻀﺎﯿرﻠﻟ نﻷو ءﺎﻤﻟا نوﻛﯿ ﻲﻟاوﺤ 70 % نﻤ مﺴﺠ نﺎﺴﻨﻹا ن ٕاو نادﻘﻓ 3 % ﻪﻨﻤ يدؤﯿ ﻰﻟإ ﺔﻠﻗرﻋ و لﻼﺘﺨا لﯿﺜﻤﺘ ﻲﺌاذﻐﻟا ضرﻌﺘو مﺴﺠﻟا ،فﺎﻔﺠﻠﻟ ﺎﻤأ نادﻘﻓ 20 ﻪﻨﻤ% رﺒﺘﻌﯿﻓ ﻼﻤﺎﻋ ﺎﺘﯿﻤﻤ نﺎﺴﻨﻺﻟ . اذﻟ بﺠﯿ ﻰﻠﻋ ﻲﻀﺎﯿرﻟا ذﺨأ تﺎﯿﻤﻛ ةرﯿﺒﻛ نﻤ لﺌاوﺴﻟا لﻛﺸﺒ ﻊطﻘﺘﻤ لﺒﻗ بﯿردﺘﻟا ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟاو ﻰﺘﺤ ن ٕاو مﻟ رﻌﺸﯿ شطﻌﻟﺎﺒ ، صﻘﻨﻓ ءﺎﻤﻟا فوﺴ يدؤﯿ ﻰﻟإ لﯿطﻌﺘ ﻲﻓ لﻤﻋ زﺎﻬﺠﻟا يرودﻟا ﻲﺒﺼﻌﻟاو رطﯿﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺠرد ةرارﺤ مﺴﺠﻟا . ،قﺒﺎﺴ ﻊﺠرﻤ) 2008 ﺔﺤﻔﺼ ، 223 (

ﻲﻨﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟا ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤو ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا 1 -2 :ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤو ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا -1 -2 -1 :ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ - :ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ موﻬﻔﻤ ىرﺨأ تﺎﻨوﻛﻤو ،نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا ،تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟا ضﻌﺒ ،ءﺎﻤﻟا ﻰﻠﻋ يوﺘﺤﺘ ﺔﯿﻟوﺤﻛ رﯿﻏ تﺎﺒورﺸﻤ ﻲﻫ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ .ﻲﻟﺎﻌﻟا دﺎﻬﺠﻹا تﻻﺎﺤ ﻲﻓ ﻲﻨﻫذﻟاو ﻲﻨدﺒﻟا طﺎﺸﻨﻟا دﻋﺎﺴﺘ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ ،عوﻨ لﻛ بﺴﺤ (alford; c.cox, 2001, p. 139) .تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﺔﻋﺎﻨﺼ تﺎﻛرﺸ ﻪﺘﻌﻀو ﻲﻘﯿوﺴﺘ يرﺎﺠﺘ وﻫ لﺒ ،ﺎﯿﺒط وأ ﺎﯿﻤﻠﻋ سﯿﻟ ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ ﺢﻠطﺼﻤ (http/ats.agr.gc.ka/info/43 87- fra.htm) .ﻲﻀﺎﯿرﻟا ﻲﻨدﺒﻟا طﺎﺸﻨﻟا ﺔﺴرﺎﻤﻤ دﻨﻋ ﻰﺘﺤ وأ لﻤﻌﻟا وأ ﺔﺴاردﻟا ءﺎﻨﺜأ ﺎﻬﻟوﺎﻨﺘ نﻛﻤﯿ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ (malin

auskas b; and other, 2007, p. 13)

ﺢﺒﺼأ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ قﯿوﺴﺘ نأ ﺎﻨﻤﺎﯿأ ﻲﻓ ظﺤﻼﻤﻟاو ،ﺎﯿﺴآو ﺎﺒوروﺄﺒ تﺎﻨﯿﺘﺴﻟا ﻲﻓ تﺎﺒورﺸﻤﻟا ﻩذﻫ ترﻬظ ﻲﻓ ﺎﺴﻤﻨﻟﺎﺒ لوﺒدارﻟا ةرﺎﺠﺘ نﻤ ﻪﻠﺼأ نﺎﻛ يذﻟاو ارﯿﺒﻛ 1987 ﻲﻓ ﺔﯿﻟﺎﻤﺸﻟا ﺎﻛﯿرﻤأو 1997 .

(reissig cj and other,

2009, p. 17)  :ﺔﻗﺎطﻟا تﺎﺒورﺸﻤ تﺎﻨوﻛﻤ لﻛ ﻲﻓ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا نﻤ ﺔﺒﺴﻨ ﻰﻠﻋ يوﺘﺤﺘ 100 نﻋ ﺔﻠﯿدﺒﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا) ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا تﺎﺒورﺸﻤﻟا نﻤ رﺒﻛأ لﻤ .(نﯿرﺘﺴﻛﯿدوﺘﻟﺎﻤﻟا) زوﻛوﻠﻐﻟا تارﯿﻤﯿﻟوﺒ لﻛﺸ ﻲﺴﺎﺴأ لﻛﺸﺒ تاردﯿﻫوﺒرﻛﻟا ذﺨﺄﺘو ،لﺌاوﺴﻟا ،ﺎﻨارﺎﻏ ،نﯿروطﻟا ،نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا مﻀﺘ ﺎﻬﻤظﻌﻤو ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﻬﺠﻠﻟ ﺔﻬﺒﻨﻤ تﺎﻨوﻛﻤ ﻰﻠﻋ يوﺘﺤﺘ تﺎﺒورﺸﻤ ﻲﻫ . نوﺒرﻛﻟا دﯿﺴﻛوأ ﻲﻨﺎﺜ زﺎﻏو نﯿرﺘﺴﻛﯿدوﺘﻟﺎﻤﻟا اذﻛو ،تﺎﻨﯿﻤﺎﺘﯿﻔﻟا ضﻌﺒو ،ﻎﻨﯿﺴﯿﺠﻟا (dubé; pa et autre, 2010, p. 23)  :نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا نﯿﺒﺎﻤ حوارﺘﺘ نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا نﻤ ﺔﯿﻤﻛ ﻰﻠﻋ ﺔﻗﺎطﻟا بورﺸﻤ نﻤ ةدﺤاوﻟا ةوﺒﻌﻟا يوﺘﺤﺘ 72 -ﻎﻠﻤ 150 ﺎﻤﻛ ،ﻎﻠﻤ ﻰﻟإ (مﺠﺤﻟا ةرﯿﺒﻛﻟا تاوﺒﻌﻟا) عاوﻨﻷا ضﻌﺒ ﻲﻓ لﺼﺘ دﻗ 300 لوﺎﻨﺘﯿ دﻗ صﺨﺸﻟا نأ ﻲﻨﻌﯿ اذﻫو ،رﺜﻛأو ﻎﻠﻤ ةوﻬﻘﻟاو يﺎﺸﻟا برﺸ نﻤ ﻪﯿﻠﻋ لﺼﺤﯿ ﺎﻤ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﻀﻹﺎﺒ ةوﺒﻋ نﻤ رﺜﻛأ برﺸ اذإ ﺔﺼﺎﺨ نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا نﻤ ةرﯿﺒﻛ ﺔﯿﻤﻛ .ﻻوﻛﻟاو (crioc, 2013, p. 07) ﻊﻓرو مﻬﯿدﻟ ﻪﯿﺒﻨﺘﻟا ةدﺎﯿزﻟ ﺔﻠﯿﺴوﻛ ماوﻋأ ةدﻌﻟ نﯿﯿﻓﺎﻛﻟا ةدﺎﻤ لﻤﺤﺘﻟا ةوﻗ بﻠطﺘﺘ ﻲﺘﻟا بﺎﻌﻟﻷا وﯿﻀﺎﯿر مدﺨﺘﺴإ لﻤﺤﺘﻟا ةوﻗ .ﺔﯿﻀﺎﯿرﻟا ﺔطﺸﻨﻷا ﺔﺴرﺎﻤﻤﻟ ماوﻘﻟا ﻲﻫ ﻲﺘﻟا ،ﺢﻟﺎﻤ دﺒﻋ ﺔﻤطﺎﻓ) 2013 ﺔﺤﻔﺼ ، 177 (  :نﯿروﺘﻟا ﺎﯿﻼﺨو بﻠﻘﻟا ﺔﻠﻀﻋ ﻲﻓ نﯿروﺘﻟا نﻤ ﺔﯿﻟﺎﻋ تازﯿﻛرﺘ دﺠوﺘو ،نﺎﺴﻨﻹا مﺴﺠ ﻲﻓ دﺠاوﺘﯿ ﻲﻨﯿﻤا ضﻤﺤ وﻫ ﺔﯿﻨﯿﻤﻷا ضﺎﻤﺤﻷا لﻛﻟ ﺔﯿﺌﺎﻨﺒﻟا ﺔﻨﺒﻠﻟا لﺜﻤﯿ وﻫو ،يزﻛرﻤﻟا ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﻬﺠﻟاو ﺔﯿﻠﻛﯿﻬﻟا تﻼﻀﻌﻟاو ءﺎﻀﯿﺒﻟا مدﻟا .ىرﺨﻷا