Al-Mustalah al-`ilmî al-`arabî fî l-fîziyâ' : qadiyyat ta'rîh marâhil naš'ati-hi wa-ntišâri-hi " [Les problèmes de datation, création et diffusion des termes arabes de physique]

(1)

HAL Id: hal-00377779

https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00377779

Submitted on 23 Apr 2009

HAL is a multi-disciplinary open access archive for the deposit and dissemination of scientific research documents, whether they are pub- lished or not. The documents may come from teaching and research institutions in France or abroad, or from public or private research centers.

L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des établissements d’enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics ou privés.

marâhil naš’ati-hi wa-ntišâri-hi ” [Les problèmes de datation, création et diffusion des termes arabes de

physique]

Xavier Lelubre

To cite this version:

Xavier Lelubre. Al-Mustalah al-‘ilmî al-‘arabî fî l-fîziyâ’ : qadiyyat ta’rîh marâhil naš’ati-hi wa-ntišâri- hi ” [Les problèmes de datation, création et diffusion des termes arabes de physique]. Revue de la lexicologie (Tunis), 2007, 23, pp.71-88. �hal-00377779�

(2)

6 - 7 - 8 نا 2003 Xavier Lelubre

Université Lyon 2 و آزا

ن 2

ِ َُ

: ــ ُ!ِ"َ#

ـ ـ

- ا -

ً إ ه إ ق يا عا نإ ةا ا ا ت" #ا $%ر' () *ا +,

:

+, . عا .ّ, تؤ1' +, 2ذ 4 5إو ؟ ت8ا 9آ ؟ ;ُو 5, ؟ ;ُو +%أ ؟ ;'أ +%أ ?ا @ا ?A ة8ا ء%CDا ت" #, Eارد تّدأ

Lelubre, 1992 ] [

تAدا,و تAIJا +, K L +,

+, ت.M, د ) 5إ ، ,Mا D وأ L ا D +, JO 9P, 5إ 9P, +, ?Qو JO ?. L 5إ ?.

. . ت" #,

-

R)Sا 5 . ء%CDا لM, ?A

-

Uه +, ةLQاو Rآ C' ، ?ا @ا ?A ًAاV ً.ز' عز'

, ) 4 DX ت.Mا K J ت" #, +

) 2 ' ?A K, مL[1% وأ ، ىJSا ت.Mا ?A R1'

R ]ا إ ىJSا ت.Mا (

K آ8ا ىJSا ت" #ا ةAو *M 2ذو ، .

ت.Mا Uه R_, ?1و

ةرأ نإ . ?ا @ا `a, +, ّ, ], ?A لواL, K, Rآو

], ?A لواLا ?" #ا Lا مKD, R_,

ت" #, مL[1' ]ا Uه ?A ةرد#ا ا تDPا b نأ 2ذ ?% ل"ا و ?%]' ?إ مKD, , bا تاذ تDPا ص#[ا و 5 .و ا تDPا 4 K 1' إو ، ?" #ا Lا اه dو ?,e"ا

?,e"ا .

+,و ، %رE ?A لواLا ?" #ا Lا K +, هو +1Xر +" #, +%Lر +' 5إ Eارد 'د]A

#, ?A لواLا ?" #ا Lا JO * .

و %ر1ا eا + +, 9 [' ت" #, +, DXa Jf ، ءKeا لM, ?A ، ل_ا و 5 . %#ا eا +

?Sا g #ا ] ل]% hQ ،

différence de potentiel, 'potential difference' ) (

5وSا DXا ?A

نا ق ^{آ ةراد} ⁽ circuit électrique, 'electric circuit' ) ?Sا g #ا ]و ، ا ق _ا DXا ?Aو DX

وSا 5 آ ةادو )

Kآ وأ (

?Sا g #ا ]و ، _ا DX

puissance électrique, 'electric )

power'

( آ !ا و

ةر"

آ +%Lا Ie ت" #ا D ت" #ا @i, نآ نإو 2ذ ، *'ا 5 .

R_, ،

#ا ر ا و

ا و$ا

ناLا اه ت" #, +, 2ذ 4 5إو .

]ا ت" #ا 2 ' نأ ه ْkQI A

، Aو, ت" #ا Uهو ، E X, +, _آأ 5إ Kُ' د% @هD, R lاL"ا Rآ _%LQ @هD, ?ّ1' هآذ ?ا ?ا @ا ?A ما ة8, .

ا " #ا ةLرSا ,أ ا `aا ?A K' +eA ىJS

. Lر را)إ @' بVا n[% A ًI_,

V Vا aSا +%e'و ا ةرازو R_, ,eQ ت1EP, ق ?A 2ذو ت_او ت1ا + ? . ?" #, ما @ ا Q, ?A ا داا @ ' *%' )

ا ةرازا ترLأو ةّ]ا ت" #ا نّ(% +M, ةرآ

]

@M, ^": ^?. - ?1A @M, ] ، [ 1980 ، " ما @ ا ?A ت%ا ت" #, ^" ^?. - ?1A م او ا م ا

X%CDا

"

،

MLS2 1981 [ Vا EرLا *eا ?A ت" #ا Uه ماL[Eا ّ@A ، .

+ Jأ اذإ ًI_, ، بVا ?A @ .ا ت" # Lو آا ]1ا lI_ا X%CDا @هDا ر.ا

*'ا 5 . :

ا ق ،

آ ةراد ،

ةر"

آ . ، +,ز , Aو, ت" #, R eُا اًL%L ً" #, ه LM @

ترJأ ا *%ا Mو

-

ا Uه ?A لQ Rآ 5 . "

-

Aداا ا ت" #ا + +, ت" #ا +, X)

ا ?ا ?" #ا Lا ?A ةدا .

, . `a, ?A عtز, ت" #ا Uه لEا نإ ، %أر آ

) . %رE ?A لواL, ?_ا g #او #, ?A نواL, h_او لوSا ن" #ا ، ه ؛ ( لQ Rآ 5 . إ D#

"A

؟ RD خّرP اذ, ، ت" #ا Uه $%رf' 5, , Uه

(3)

- 1

نا صا ل ت آ ارد !ا ا ت!ا "#ر$% -

ن&!او - 1 1

، " #ا تEارL [ا ئدا + +, ، , " #, e8, M, L#] ,L. ص#[ا و 5 .

g #, EارL ءDآا و Reآ ت" #ا Uه .M, Eارد 5 . اًد.ا +, لM, ت" #, ?A h"ا ُةرو .Mا Uه . +, اً#. ر.ا + JP% نأ نود ، ةLQ 5 . +,

-

K, ءC R)Sا 5 . وا

-

, ، +, L% , b

ىJSا ت" #ا Uه b, د وأ آ' وأ A ت)I.

: Uدأ Rآ ?A ?ا g #ا ?A h" نأ *M%

. K +,و

+, g #, ?A _" Cّآ نأ % اه ىJأ .

?ا @ا ?A " #, ةLرأ 9 [, دو زُْ ، +ّ نأ K +, نذإ L%

ر'و ةf8 يأ ، $%ر' K, Re

ىJSا ةLرSا b, R.D'و .

K[%ر 5ُ ت" #, x Eارد 5 . Uه Eارد Cّآ اه Vو .

- 1 2 عاJاو ]ا K'] م]او ا ت%iا ء8إو َ ا ِتA8آا h%L"ا #ا ?A نأ فوا +,

ا تاودSا 5 . با K (D R#Q + ا +Sا +V ا نأ ً(%أ ف% آ ، بVا ?A لاC% و Kُ.)و ّ@' K E

%C eاو 1Dا +V ا نe' ناC' و آ _%L"ا م ا Uه .

4 هو ?ا ?lاا Lا هأ ً(%أ RK و

، م ا لM, ?A R ) %L]ا KQ ?A م ا لQ Rآ 5 .

. ، ةا ا ا ت" #ا ;e' 9آ ?ه ed}A

ا (Kا , 2ذ .

`E , ~A

-

تK%Lا +, اه وL% L)و

-

ا ا ت" #ا @i, نأ

-

n[% A K 5Qو

ه ) ?A _%L"ا ت" #ا

- ا ؛ Sا ت" #ا +, g #, Rآ bو $%ر' `ِ1% نأ Kو $%رـ +e%

ت" #ا Uه $%رf' 5 . لL' bا, دL#ا اه 5 . A%و )

لQ Rآ 5 . K, L%Lا $%رf' 5 . ]

ًI_,

RHLF : . ([

لM, D ?A L%L مKD, 5 . لL% +, g #, gأ نإ ص#[ا و 5 .و 2ذ eA JO لM, ?A وأ ص#Jا

+,Cا +, ةA L R]ا ?ا g #ا ?A .

- 1 3 bاو ف نأ e% نQSا x ?A ؟ لوSا ُEا مأ g #ا اه ُbو خtرP%أ ؟ g #ا $%رf داا ,

g #ا

-

J وأ Eر ، 1EP, مأ نآ اًدD, ً#[d

-

و bا فو .

bو +َ, ف نQSا @i, ?Aو

g #ا KA درو ?ا 5وSا ]lا 5 . عIّa ?De نأ .و g #ا .

ث وا ا ل

"

ا ا م ا ا و ه! ا ضااو # ا ضاا َِْ ذ()أ ، , ا

- ا ً/-) 0 1ُ3ُ4 او 5 ا 67( ا َ ذ()أ ، 87د

"

ب(آ < = >? ا @A "

ا فا

ا ] "

1930-1932_SUP6 -

[

`8,L %ر1ا ,Mا 'رLأو

-

0-(آ DE )

تH ا > ا ب ا

زJ او ( ص لM 4 1158

:

"

ه ُRA S ةرVWا XY

(*) ى ً>3()ا -(آ تHآ RM\ Mو 0 إ ًMJ3 ^آأ و 0ُ(5و - 6H @آ ءاY

(آ إ >J/4 اوYE` ^a = ا ".

آ +, ةJا "D#ا ?Aو )

ص 1225 ( ًIX) KQIإ V K Eا L) ?ا ت" #ا x 5إ د.

:

"

غاa ا - تءاد ( ا تH ا d >Aو ب(e ا اYه f ^

0 Jه 6gأ 4 "

0hا/ (Mاو .

R) +, Ia b, K,L[Eا L) ه نe% نأ L XI,C KQ)او آ ?A K Eا ?ا ت" #ا Uه نإ b)اا ?Aو !

- 1 4 5, لQ لء1 نأ ه .

%&و )و ، g #ا D [, ت . َM bا +, د#]ا نe% L

: ؛ `E K +e% @ ةL%L iD : رeا ( )O

) ب ( +Q "ا Uه @1]'و ؛ ?ا مKD ، ً]E د, g #, وأ ةد, iD لEا ةد.إ :

لاC% ,إ

1ُ% @ ,إ ، #Jا لM, ?A ًواL, RSا g #ا كُ' L) ، ُL R

. ؛ ً]E د, g # ?آ' وأ ?A V' دM, ( ـ )

(4)

) د (

؛ *%ا

) ـه ( هذ[ّ'او ، ً]E ةد, Aدا, ىJأ ت" #, + +, ت" #, رJا .

n[% A ترد ًI_, LM L)و ً.وA قا Uه +, Rآ @1]' e% ل"ا و )

ـ ( و ) د ( $إ ، . 2ذ b)اا ?Aو

?8,ه ?Xl ,f .

g #ا .ا اذإ ًI_, س$

ء)ا

photomètre, 'photometer' ) (

Uدو نأ L A ىEو ،

E 5إ د%

1838 *%]ا Aدا,و ، س$

ّ#&

) h%LQ @M, ?A إ U @ ياو

1992_LLP1/i

( +" #, LMA

D [%

ي"ا Kآ' ?A ىE ن .

لQ ?A ًI_, ,و

َِْا و

ُِْا

microscope ) (

?A K Cّ نأ b1 و

؟ ًةد. ظDSا KA Rَe8ُ' ?ا ا ص#ا

- 1 5 ةLQا g # ه L%A ، g #ا ه, ّآ نأ . ، [%رf L#] , ف ?e ةLQو ?ّ1' ?ا Mا

, ّ, )

, ,KD, يأ . (

+D [, +,KD, ?1' ,L. 1ا D +D [, +lا +" #, Eو .

ةر وأ

, 1' +و +, مKD, + ' )I. Re ّ@K ىJأ .

ل_, Jf A ر/ 01ا

ء(ا @ . لM, ?A .

S 6H ا اYه تH Si

: ()j

6H ا اYه @-/ ؛ l>#( m)و @آ /(3 طJE 7(4D >أ فُو ^ m)و hJp ا Vا دا(ا ةهq

propagation [1690], 'propagation '

) (

6H 0داو ؛ داا

؛ (ب)

\ m)J ا تr!Aو hJp ا جاJا ^- @a( ا ^ #D> ةهq ءJp ا 0 @/(4 يذ

) قرزا نJ ا ,) ةهw ا XYهو

ء3 ( داو

diffusion [1587], 'diffusion' , 'scattering'

) (

؛ (ـA)

a(? ٍح4 8و Vا 0 le4D ، w(4 { 6) ءJp ا سe>ا ^ #D> ةهq

diffusion , réflexion

)

diffuse, 'diffuse reflection'

. ( ()j ^- قa ا نإ ، ى> آ ^- } Yآ ا l ^e و ^(4Aا ^(~ ا 65او / او

) ب ( و ) ـA . ( إ ةرVW- 4ه a(e>و

6H دورو را

) ا ء - (

ا ةهw - 4ه 8(و :

1930_EUPO2:19 1932_SUP6:lex,560 1932_SUPO11:28

( ء( ا ) ر_ ا

- 1 6 ?ا مKDا 1 ?ا g #ا لE لوSا دورا ه خرP نأ L% A .

?1% g #ا D نآ اذإو

?_ا لEا اه خّرP نأ A ، JO ً,KD, .

وأ درو ?ا ا ]ا هو نl R, ّ@K نأ e% 2ذ 5إ ًAإو

8ا g #ا اه 5 . ي"% ياو ]ا Uه ?A رد#ا لوا رL#ا خّرPA ، g #ا KA .

- 1 7 ةَا رد#ا عاأ

رد#ا +, +. 5 . ت" #ا $%رf' ?A _" ?A L.ا :

]O [ ا ص#ا ق ?A ت" #ا KA مL[1ُ' ?ا تIMاو *eا .

Kو ?A 2آو n#[ا ?A ترد رد#ا U

لواLا . ت" #ا $%رf 5وSا 'ا 5 . ?'f% رد#ا +, عا اه نإ .

] ب [ #[ا @ا .

@ا +, ن. كه :

- 1 ت1EPا Uه K'ّ)أ ت" #, مL]'و ، b,Mا R_, ، Eر ت1EP, هرLْ#ُ' ?ا @ا .

K A Uه Rّ_' *1ا ا

K, Rآ bو $%رf ، ت" #ا Uه $%ر رد#, @ا )

2ذ 5 . @Mا لL% ,L. ، نQSا x ?A إ

. ( .. ? Dا ,اL[Eاو g #ا را)إ +, آ قDا نأ 2ذ 5إ 9أو R' ا ت1EPاو b,Mا نأ ً(%أ فو

اذا 5 . اًد.ا ]1ا @ا ?A ّ M1, وأ واL, ت" #, +, L% , ي"' ت

. K +,و ) :

O ( ?ا ا @ا

b,Mا K'رLأ )

ةه] ا V ا bM, هرLأ ?ا R_, (

؛ ) ب " ( ةLّQا @ا "

ا iا هرLأ ?ا

؛ م او A]_او )

ـ ( , Eر ت1EP, K'رLأ @ )

بVا ?A aا ا ةرازو K'رLأ ?ا @ا R_, . (

- 2 KA ةدراا ت" #ا _' ًIأ ف IA ، Eر 4 @ا Uهو ، 8 تآd وأ ص[dأ KDّأ @,

-

يأ

: ^{اًرا,و ؛} - ؟ R1ُ' +%أ ؟ ت" #ا Uه R1ُ' Rه

9P ?#[8ا دKا +, ه , ف و هرد#, 5 . لL'

..

JO مKD, 1 ىJأ ة, K, R ) 4 1) د% تAدا, ةL. مL]' , اً_آو ..

Dا Uه @, R_' اذ, ، Uه "او

]l رد#, ُ' نأ Ke% ,. D# ؟ ت" #ا $%رf ..

إ لL' ?A +, $%ر' ?A درو L) ً, ً" #, نأ 5 .

+, @M, .

#[ا @ا +, L%Lا نأ 2ذ 5إ 9أ

-

Eا 4و K, Eا

-

يأ K مّL]' و ت" #, X) ىE ;1

9%' . Q ?A ، ت" #ا +, 9Da 4 1) $%ر' V KIVE " 4 K M% اه لL% ,L. ، سا

K @Mا Cّ% و @هD, ةL. 5 . g #ا ..

?Sا g #ا 5إ ةرdاو

-

5 . L' #[ا @ا @i,و

(5)

?Sا g #ا

-

ً(%أ ه ً1 , نe% L) ?Sا g #ا نأ ، نQSا 4 ?A ?De%

) ناL, ?A 2 _,أ ىE

Dا %,' . (

- 1 8 g #, ?A [%ر' Eارد ءا

فوا g #ا $%رf' ل_, Jf A ءآ

. عا اه +. ّ,. @, lIl . L% قIا e%

:

هو K, مL)S ئL 2 ا 2

?1ا س )

?,. 5إ د' 5وSا ا

- 1866 1869

. (

و َ$ََْ!ا * ^Sَُ ا حigا ^ Jهو . ٌبَ!ُ ُء7 او بِ!ُ J ّh-e ا ةّJM 0 @A َء7 ا َبآ

ُء'$ََْ!ا ة#V g

} ذ سور43 ا ُ0آر7و }ُ اذإ م7 او ^( ا بY# /4 ا هدJAأو عاJ>أ Jهو ّو ا زJ# ا .

رa - -ر Xآ ب

ّ)+,'َ$ََْ!ا لّ3 ا ُ04و )يء'$آ ِ0 إ 34 او ةء'$آ وأ ة$آ 04 / ا . ^( ا بذA يأ بذA -رو ^D Xآ 4و

* . ّ-ذ# ا ّ ,'َ$ََْ!او

wi : 6H ا اYه 4- اذإ . /ا 01ا

) ط 2 ، 1973 ( / - - ا ~ ا # Xرgأ يY ا

-

ةه ~ ا # Jهو

-

ا #4 : (َبََْآ) * ء ا َmَ/3

: ةّJM 0 0>ا آ ^ و 2 $آ

.

-

و َء7 ا : ةJ/ - Xأ وأ 0َ4V 2 $!ا

[..]

)

ُءَ$ْ!ا : ( نJ ا ءاag #4Dار ةد [..]

- -eD ف ( ا داJ ا وأ هو آ R/(Vا 4و ، }

,$!ا )

1

. (

-

و

وأ ^?3( ا وأ } ً#(> 4 ثD ( ا 4( او بذ#( ا هاJq aH- 04 `74D يY ا ا @ ا gJ > ةhادو lf4~ ا ^- ّ3> آ #(> وأ ، ّيوe ا @a( ا ) .

1

. ( . ء$ََْ!ا : ($َْ!ا)

) +,$َْ!ا : (

H?( ا ء$!ا

.

-

و نو=7 - ل~(V\ا 0ُ(َ4ِْ ْ^َ

ّ ,$!ا .

و ) ر( ا

ّ,$!ا : ( ةJ/ ا 2 ,$!ا

نJ> Jهو ، ةد ا ر3 ا . [..]

ةد ا XYه #>

:

$!ا ًةد ء-e ا هأ ف> \و ، ؛ ^(4 ا وأ ًةهq وأ

ء$!ا و

ّ ,$!ا @ه ف> \و ،

؛ 4- ق AJ

ّ$آ و

ّ,$آ ^(aH ا ^Dه ^- ق AJ @ه ف> \ ىEأ ةو ، ءاJ3 ا ، .

آ أ .. $!ا آ حV \إ ,(eُD i ءا ا ف

أ 1ا $ا 3ا 01ا ة4

) ط 1 ، 200 ( E مّ/ ، ا ~ ا # } Yآ Jهو ء$!ا

و ,$!ا :

. ء$َْآ : = = ا ^ عJ>

[..]

||

نJ ا ءاag #4Dار ةد [..]

آ R/(Vا 4و ,$آ

) )ر ( ||

) ف ( d- J(D ةJM

ا ت\a>\ا وأ ةرا اوأ ّ} ا )اJ- م3Aا ، وe

[..]

||

"

ء$آ

َAJُ

: "

جA! ا ّ}- A(>إ ^e ( ا ء-e ا ه

خJُ# ا ^ Mِْ?- ||

"

ء$آ

ّراَM : "

نزاJD ا ^ 3M ء$!ا

م3Aا

. " : ء$!$ ّصE || ,$!ا نو=7 - @ ا 0(4ِْ ^ || ء$َْ!ا ِْ- ّH?( : ّ,$َْآ . رّD

,$آ "

،

"

رJ>

,$آ "

||

"" [..]

ّ,$ََْآ

ّ3َ4ْ~َ

: "

صE

ّ ,$َْ!$

ّ3َ4ْ~َ ا [..]

||

[..] [..] ّh-ََْآ : ّ$ََْآ .

.

ّ ,$ََْآ : ةJM ء$!ا ||

"

ّ ,$آ ّ j : "

تّ ا ء-e ا 8D

||

"

ّ ,$آ ّدْAإ : "

JD ء$آ S`D RD

طJ~5 ) تهJ7D وأ (

ة( ا م3Aا d-

" : ةهq

ّ ,$!ا

ّدْAWا "

||

..

||

"

ّ ,$َْآ

ّ3َ4ْ~َ

: "

ا ^ 3M

تارّ( ا ^- ^- تia( ا

ّ ,$!ا ّ34~ ا لJ/ او

.

و C'أ ف نأ *#ا +, س,]ا اه 5 . اًد.ا ا

+, ءا مأ ..

8. +,_او 8. b1ا +]ا 5إ د% ًX%CA ًةه ءKeا مKD, نأ

électricité [1720], 'electricity' )

[1640-1650]

( ه K . #Q ?ا ا ا رد#ا مL)fA

"

3ا 45ا 6 # 475ا رهز

"

، *ا Dّأ بآ

رآLا ?1Dا

Perron

، يواKا L", ا Uه g"و ، ير". Q% 'و ، 1254

ـه

1838_EQP1 ] [

، . ( ءاا فQ آQ 5إ ةرdإ يأ نوL ) . ا ?ا R]ا ةد, D# د% hQ . 9E R#" @ ?1ا . + L", $8ا Uّ(Q يا ? ا @Mا +, [1 5

)

- 1790 1857 (

" ا.

رو8ا

ا ظDSا ?A ها

"

?1Dا ?ا @M ' ًIأ نآو

Fabre : Dictionnaire des dictionnaires de

Médecine ة_آ . تاد%ز b, ،

] ، دا, + @هاا 1997

:

- 126 155 . [

هو ، E +1J L رL أ _e `Q رL#, ، ّA' يا ?_ا ي#ا رL#A "

45ا :;

- " ، @. LQأو `XA +1Q @ ] ، " او @ABCا # : <=ا ء>ا اه لEا ,ا فرا ةرازو تر)

KEراL بeا "

، 1339 ـه / 1920 ] ط / 4

1920_ESP2a ] [ [

g #, LM hQ ، ا

ً(%أ . L" ةDا D ?Aو

يLQ "

4ا ت ا س"

) "

ط / 4

1924_ELS1 ] ( [

g #ا D LM hQ ،

.

(6)

?A

"

ت0و Eاو 7وBا $7>Fا 64 "

ةه] ا V ا bM, UرLأ يا

1974_ELPN1 ] [

LM ،

g #, ءا R_, تآ, ?A "

R "' ء "

وأ

"

ءا آ1ا "

D# و

ّ#آ .

E 5إ د% JO @%L) رL#, %Lو 1862

?1"ا يXا"ا ن E @ ] هو ، ي# ،

-

V ا @ ' يا

ا 5إ 1A تDP, @'و 1A ?A 1Dا ، 1Dا #]ا ىL ً'آ نآو

] ، ةL.ا, L", 1986

:

122 ^" ^، - ^[ ¹²³ -

قاو L.او ب(او دَاو ~ _او او ب"1او داو "او ح%ا بEأ يأ Mا ثداQ ?A Eر

Keاو 2ذ "و حC) س)و "

%ر ?A bُa بآ ،

1862_FQP1 ] . [

آو ?ا R]ا ، *%eا نا. . لL%

ه R1ا

- ا

بeا n ?A g #ا اه tآ% R htP% و

-

.

5وSا ا ب"ا L تءMA %ر1ا رد#ا 5إ 1 ,أ .

;آ K . #Q ?ا 5وا ]lا

"

7ر! ود # ي0=ا 64 ا H0 "

-

ن1A و :

@1)و ?. @1A

E فرا ةرازو و ، ?1A 1927

1927_SS1 ] . [

g #, K +, A LMو ءا

g #ا ?A

"

R "ا

ء

"

ىJأ K +,و ، g #,

ا ?A

" :

َآ ّّ

ّا "

و

"

ّا

ِآ1ا . "

?Aو

"

# 4Bا ف$ا 45ا 6

- <=ا ء>ا :

او @ABCا "

،

1932_SUP6c ] [

، ً]E رآا

، ?[ا R L", ذESا ل) )

ص 836 ( + ه C%و ءا

و ا

:

"ّ $!ا" )ا ء$!ا إ -J34 ا ةJ/ ا 4/fأ "

} JM J> ,34 ا ء- ٌس( ا / ir

"

6-H ,$آ "

كi)أو

,$آ

".

، `Q بآ ?A ,أ

"

آ 45ا 6 ب -

%اا ء>ا :

K ، ءَُْا # لوSا

"

?EرL, ?A م ا ة'Eأ @ ] ،

، `8,L + ا رادو CKMا 1934

،

1934_SUPE1 ] [

#, ن 1%و Cا اه R_ نDPا م]% ، g

ءَُْا

) ءاا ّ@(

. (

LK. ?A ، كا'ا نأ فوا +, نأ _ا آا V ا ?A fd +, درو ها g #ا اه $%ر' 5 . ف و . ت" #, @K'" #, @i ا Eا ، (Kا .

K . #Q ?ا ا *eا ?Aو

-

ا %اL 5إ د'و اه ن]

- . #$7 ا ?ه ]ا D#او ⁽ électricité ) " M7 ا " g #, ن 1%

g #, 5إ ةرdا @ا ?A Lو +eو

Nُآ

1911_OsDTF1 ] [

و Oُآ

1891_OsLFT1/ii ] [

g # ًAدا, ، M7 ا

`Eأ لEا 5 . لL% , ،

ed 5 . 2ذو ، ?ا g # آ

و

* ءآ ) ,أ

ُآ Aوا ةدا ?1A .(

EرDا V ا ?A ثLQ 2آ هاو

-

ا تMا ?A ا ت" #ا +, _eا ً(%أ ?ه ; Eا L) ?او )

و ف , َ@4A ( ت%ا ناL, ?A ً#J ، نا 5Q K, _eا مL[1% لاC%

د% ، ?ا g # ?EرDا RSا +,

g #ا ًQ KA ق

) RSا ?. هو (!

س)ا *M O @7 ا

. 5إ ةرdإ ,ا V ا @, ?A Lو +eو

?ا g #ا

ُآ وأ

#ُآ

électricité ) ... (

وL% ، ?[%را h"ا اه ?A ل]ا IJو

-

Uهو ت, ا +, L%Cا 5إ ج"' Kأ LآSا +,و )P, M

-

g #, نأ

آ g #, +, `Eأ #, ?A bُو يا ، ءآ

. +, ?_ا bا ?A لوSا *M %رE ?A ULA JSا اه ,أ

+%8ا ن]ا .

g #, n[% Aو آ

L #, ?A ً,L[1, ًQ ULMو ، +,

آ وأ

ءآ و R#Q ،

ً]Q . ?ا @ا ?A ىJSا `aا ?A ت" #ا Uه +, LQأ لEا 5إ ه ق @و .

- 2

ا ا د ء ا ل ا ت ا آ ا ط!"ا -

- 2 1 Sا نّe' ?A h"ا ه ?EESا 4 نإ ?ا @ا ?A K'آQو ا ا " #ا ةLر

. A% نآ

?lاا ? ا L ا (Kا ` , ?A ب .

ت" #ا ، L]. L اًLْ]َ. ، ;ُو hQ ,Kا Cآاا ;آ A

وL% ؟ _%L"ا ا ا

-

فو, اهو

-

]' ;آ رPا Uه نأ 8. bEا ن]ا ?A ;آو ، ق8ا ?A b

- [ 1951 ، لّا ا ل]

، [

1999 ، اَ

] ، [

Crozet, 1996

] ، [

Crozet, 1994

] ء8إ ?A ? . L", %L[ا رود فو

h%LQ bM, Eأ

-

ىJأ K +,و

- تو %اLا ?A "1ا hا رود b, كه

-

, ً(%أو _ا وLا ?A ثLQ

?Vا ? ا مL]ا آا " #, تادKا +, E

]

Transfer of Modern Science & Technology in the Muslim

World, 1992

[ ه ا ت" #ا x[% A ه ّK% ,و ؛

-

ً]E 2ذ 5إ dأ آ

-

?A ا ت" #ا رود

ا

?_ا ?" #ا L

.

(7)

آ ?A 2ذ 5إ 8% ?K8ا ?D#, ,ا نآ "

ا

<7 او 67$ا # 4ا Cا # 4ا ت "

) ط / 2 1965 ( ل]% ,L.

) ص

- 41 42 : (

"

ار ةرو إ ا نا ا وا لر ! " أ آ% نأ &' ()*ا ب,ا ة

[..]

ُّ2ا

3او ، )ا ظ67ا 8 آ*ا ن7 ، (9*, 9دإ إو ، 3ا )ا ت<)2=ا س*?ا إ وا ء)ا [..]

ةAا 3روأ ت, إ B 3 Cاو !Dآ آ*ا إ B 3 .

*?ا ك*ا ء) F3 'ا *آ 8 اCB

، = G"Hأو )" < م'أ J6ُّأ *ا )ا 9!<)2=

اً' ً3" ً<)2= اوِC' ( (9 Aو .

نوآ%' اCآو

BMا )ا ت<)2=ا (9*آ ًN'أ ,

33 9)3' 9 او' ( *ا H Mو

".

يأ gD#' دM,و ا ت" #ا رود هأ كارد ٍفآ ? . ?_. بآ

) ) RSا آا ت" #ا

اًL دوL", هدLA EرDا ت" #ا ,أ ؛ ]' @هD ` 'و اL .(

?K8ا ?D#, ل) QI 5 . لء1 نأ e%و

كا نإ "

اًL%L ً. ً" #, اوLِ% @ . "

و نآو ، D [, دأ وذ مKD, ?" #ا bا مKD, نإ ً]E آذ آ +e

ً]E دو K +e% @ iD دM%إ يأ ، رe Dو , يأ ، , ً. ، ?" #ا b L%% L) ?K8ا ,ا .

Rآ 5 .

ّe' ، . رد#, يأ 5 . اًد.ا ، 9آ ( ف لQ ?_ا ?ا ? ا Lا ن

.

%رE ?A لواLا ?" #ا Lا ?A ?_ا ?" #ا Lا اه lf' ه هو لوأ +, K , +eو

. 5] ُ% ?] %رE ?A @ ا نأ ( 41 ص ) 'اذ آ ?A آذ يا ، ?K8ا ,ا @K +, ، نDP, إ رdأ L) ء?d اه V @K ' ?A _ا ت" #ا Uه ن 1% ااز , ، L A ، +%ر1ا + ا نأو ، _ا وLا رKا 5Q آا

Monteil, 1960: ] . [

#او %ر1او _ا ا *eا ?A ةدراا ت" #ا + تI]ا x ن,L]% ن'ا نوLMا @ . لM, ?A %

ء(ا :

Fr لوا (3) ر لوا (2) (1)

angle d'incidence ط واز دورو واز دورو ء#واز

distance focale ير%& '& () '& (ا) '&

faisceau incident *( +, ةدراو +, ةدراو ء#+,

foyer ةر%& ق) قا)

image ةر/ ل0 ل0

indice (de réfraction) (ر3456ا) 1' (ر3456ا) 8)( #8)(

objet :3 ، ء9 :3 :3

phase ر; ر; < </ #</

prisme ر8 ر9 (< 1927_SS1 ر8) ر8

réseau زو+ 4>9 #4>9

source (lumineuse) ر? @>8 @>8

virtuel (objet, image) ي)A هو < مه ي)هD

ء%CDا ?A ىJأ تM, ?Aو :

Fr لوا (3) ر لوا (2) (1)

bobine ّEF '9و #'9و

calorie )ْ'ُ ة))ُ, رو),

champ <optique ; magnétique> لI 1, < , #,

courant رA رA < SS1ن) ن)

énergie (; (; < ةر( تر(

fréquence دد)A )AاA ر)4A

induction ّN, < )LMA O)A <SS1 )LMA )LMA

potentiel P نآ < (; ر* ؛ راS(ا

vecteur PIS / #IS ع'9 ع'9

+وLMا +%ه +, kQIو

-

ء%CDا ت" #, +, R ]ا إ نI_% و

-

5وSا +Dا ت" #, @i, + b)اا 8ا

_او ) هXE + ، Ki, + .( !

- 2 2 ل_, ةر$ا و

"ا

و

!1ا

.

(8)

مKD ا تI]ا نإ

énergie, 'energy' ) (

،

puissance, 'power' ) . (

Vا رد#ا آ ? % Aو

او .

-

مKDا

énergie [1854], 'energy' [1852] ) . (

لM تاLQ ?وLا مiا ?A راL]ا اه س]%و

1 joule = 1

watt /s

.

1924_ELS1dyn 1942_ELST01/i(physique) 1981_SUP5:9 1981_SUPO7:222 1987_ASP2:31

1987_SUPO8:15 1990_SSP3:41 1999_SLPA1

) a

1927_SS1:86 1932_SUP6:lex,153 1934_SUPE1:60 1966_SSP1:28 1969_SSPE1

1985_MtSP1:177

ةرْLُ)

1905_OsDFT1 1910_OsPE1:lex,8 1913_OsP4:lex

ترL)

ا

و ، "

فو ب ا "

!"ا # ي%ا ، " "

ا "

&'() ]

+%ه ، " ا لوا دا ة-6" ، 123ا 4.) " وا ! ) [-.ا ا

ا ا ا ،

17 ء:ا ، 3 / 4 ، 1942 : 207 ( ل!"ا م-!6Eا م F 123ا 4. !G و ، ا

"

ا نأ J'1 ، 4Gا KLM 26N را !#Eا ه #ا ، P

. "

+%ه R.S T1و ا ا%ه ّ#أ # يا Vاو

ةرو ا وأ ط3Gا وأ را !#Eا XY ى[أ ت' G ًE 1 ً6^أ ن !_ ا ...

-

مKDا

puissance [1869], 'power' ) . (

تاLQ ?وLا مiا ?A راL]ا اه س]%و

watt طا .

1932_SUP6:lex*,142 1934_SUPE1:43 1987_ASP2:95 1990_SSP3:37 1999_SLPA1

1999_SLPA1/ii

.Eا

1924_ELS1dynstat 1999_SLPA1/i

ةرْLُ)

1910_OsPE1:65 1913_OsP4:lex

;)a

g # ً ], 1ا D L ىJأ K +,و

potentiel [1885] ) ) (

*آا g #ا ?A

"

)ا قA : "

1934_SUPE1:168

)a

ت" #ا +, ]ا Dا Uه 5 . اًد.ا

-

R ) 4 ىJSا _,ا دL. +eو

-

تiQI, ثIl e' :

) 1 ( g #, ، ه ، +eو ؛ %رE ?A ?" #ا Lا ?A ?_ا ?" #ا Lا lf' ا

ُg #, t ", ّRQ

ا .

) 2 ( XاCMا ?A 2آو %ر, ?A R1' ?ا ت" #ا +, L%Lا

-

ّR)أ رL]

-

?A لواLا ?" #ا Lا +, ;'أ

%رE .

) 3 ( g #, ّRQ ت1ا ?A ا

ّR", g #, ةرا , نأ L ، %رE ?A ?" #ا Lا ?A ُg #

ا

5]% ؟ ?ا دL#ا 5 . ت" #ا LQ' Rأ +, وا ا دKMا lأ ه ى Rه . 1D Lا ?A ًواL,

LQ ) 4 ت" #ا +, ٌ.M, 5]' ، ?ا @ا ?A آ8, ا ت" #ا +, L%Lا نآ نإو

، وL% , 5 . K1 ن) +, _آأ 5إ K[%ر' رو د' ?ا ت" #ا Uه ً#Jو

...

- 2 3 g #, نfdو ا

phase [1850] ) (

g #, نfd %رE ?A لواLا Lا ?A ةرا

ذEا نأ @4ر ،

g #, آ ?A REاو ح)ا L) ?[ا R L", ير1ا را

1932_SUP6 ) (

ّRQ يا ، g #, ّR",

ا

Rه Uه "او . ;آ رV, وأ %رE وأ %#, ، _%L"ا ارد#ا Rآ ?A 2ذو ( كا L. واL, نآ ياو ) g #, ءA + نأ e%

ا ؟ ! ي_ا @ ?EرL, بآ ?A ًI_, 2ذ ، ة"ا L) 5 . g #ا اه لاC%

1991_SSP4:436 ] [

E a L.أو ، 1998

.

1963_SUPO2:2/ii 1973_SSP2:58 1985_MtSP1:24 1991_SSP4:436

"ْD َ

-

3 -

(9)

ءا س ت ّ - 3 1 اL .Dا +%دا +, ناL, ?A ا ت" #ا $%رf' edإ ى نأ لو" نأ ? % A e%و ء(ا @ . ن

%C eاو 1Dا +V 51% , هو

photométrie [1812] , 'photometry' [1815-1825] ) (

*'ا 5 . .

9آو : ?ا لوLMا ?A وL% آ ، . تI], ةL. LM ؟ ا V 51%

1987_SUPO8:lex,212

%ا

1965_SUPO1:9

ي,' A

1962_MLS1 1969_EUP1:527 1971_UL1opt 1996_SUBP1:161/ii 1998_LLST5/ii

ّ%,' A

1924_ELS1opt 1971_SUPO5:lex 1971_ULP1a/i 1989_UnLP2/i 1995_LLPOA1

1999_SLPA1 ????_LLST3

ءَْ(ا س ِ)

1985_ILST2

ّ?Xَْ س ِ)

1971_ULP1a/ii 1976_UnLP1

ج / ّXَْ(ا تEِ] ا

1986_EUPO3:15

ج / %,'Dا تEِ] ا

1989_UnLP2/ii 1996_SUBP1:161/i 1998_LLST5/i

ّXاْ( ِ,

1932_SUP6b:551

ءَْ(ا ةّLd 1َ%]ُ,

1932_SUP6b:lex(photométrie),551

ءَْ(ا 1َ%]ُ,

#ا ?_ا Mا +,و ، K +, بّا g #ا ع)و kQI ّآا g

ءا س g #ا (%أ kQIو ؛

Jا *آا ءا

?_ا ?آا g #ا +, *%) هو )

g #, اورJا ?_ا ?" #ا Lا ?Aو

ء ء(ا Rأ +, (

1ا " #ا ةLQا ّنأ L ،

ّا , . _%LQ Kfآو وL' .

1905_OsDFT1

(ا 1%],

1910_OsPE1:lex,413,415

ء1%],

1891_OsLFT1

ء ء1%],

يأ ، ء( ] ا تE] Eا م]% يا زKMا 1 R#ّ, ?Sا g #ا نأ و

photomètre [1792], )

'photometer [1770-1780]

( 2ذو ?ا ناLا 1' ;]E 1'و ه ّ@K نأ . ، %C eاو 1Dا +V

?هو ، تI], دو ل"ا b)و ، ?ا R]

:

1962_MLS1 1971_UL1opt 1971_ULP1a/i 1976_UnLP1/ii 1983_JUPO2:449/(ii) 1983-

1986_ELP2 1985_ILST2/i 1992_LLP1/ii 1998_LLST5/ii

ِْ,' A

1838_EQP1:313/i

,'A

1942_ELST01 1985_ILST2/iii 1989_UnLP2 1998_LLST5/i

ءاْ( ِ,

1989_UnLP2/ii

ةءا ةّLِd سْ] ِ,

1962_MLS1 1971_UL1opt

ءَْ(ا ةّLِd سْ] ِ,

1838_EQP1:313/ii 1932_SUP6b:lex,557 1971_SUPO5:lex 1971_ULP1a/ii 1981_MLS2a

1983_JUPO2:449/i 1983_MLST1 1995_LLPOA1 1999_SLPA1 ????_LLST3

ءَْ(ا سْ] ِ,

1992_LLP1/i

ّ?Xَْ سْ] ِ,

1976_UnLP1/i

ةءا ةُّ) سْ] ِ,

1985_ILST2/ii

ّXِ(ا ةّLِ8ا َر], سْ] ِ,

مL)Sا رL#ا ?A ىو ؛ *آا g #ا 2آو ]ا g #ا دورو kQI

EQP1

Mو ?1Dا g #ا *%'

g #ا ، +E) + b]%و ، "

@ا .. "

R)Sا 5 . E +1J R) درA 1ا g #ا ,أ .

آا ?ا g #ا +, %) KA ?_ا g #ا n[% A ,أ :

1898_OsP3c:7 1905_OsDFT1 1910_OsPE1:lex,416 1913_OsP4:778,lex

س] ,

1891_OsLFT1

ء س] ,

لMا اه ?A RJL' نأ . ناو .

+1A نّ#[ا Q 1]% ًوأ :

) ` ' ?ا %د]ا

-

ء(ا نأ فو

)a K 1aV,Kآ تازاCها +. ةر.

-

ء( J تاLQ K. t% ?ا %د]او ,

ه +,و +, + 1 E دو

ت1ا :

X(ا %,'Dا %د]ا ىJأ K +,و K +, )ا %,'Dا %د]ا )

وأ : %#

.(

(10)

- 3 2 رو, b, KE] ] ا تاLQاو K'1'و KD%' V' L) %د]ا Uه نأ eXd ه " #ا (]او

+,Cا .

% , اهو ?X%CDا ًI_, آ

Jurgen Meyer-Arendt

نا. ;"' ا V ا 5إ @ُ' يا آ ?A "

,L],

_%L"او eEIeا ت%#

"

ل]% ,L.

1983_JUPO2:437 Chap. 3-5 Radiometry ) عdا س)

: (

"

و ما ءا سو عا س ًً ا ّ!" # ت%& '( ) ٌظ(أ م -ُ" ً/01 ؛ تا0او ا ) ة

'4%) : 6آ/ َ9:) ى<أ " ن> ?@آو ، Bُ%B ء-ُ '%Cـآ ا EF

Nox

ت ،

phot

جِْ%َ ،

lumerg

سه ،

helios

، ...

L M َخOرQ%ا R!ُBَ"

. ا S دUا ا@B م#" ث0 و ' '#WX) 'W- تا0و SّXF" Yإ '%ا ت(ّ"M ُ9ّ[ا \!" @X) % Mو ة<]ا تاX-

S%ا تا0ا م^/ Y_ 'XF)و 'B- 9`

SI

) اًرU<ا (

\9َ`َ) ًcر" م^Xا ا@ه تا0و \9ُ`َ" ْنأ 9)Q%ا )و ؛

م -ُ" dاز ) Sا تا0ا

" .

و لMا تا ` ' ىJأ *آ ?A l, تiQI, LM , اً_آ .

%,'Dا @هDا +, x إ ? % A ّ@K IA .

- 3 3 g #, تI], _,أ

luminance [1948], 'luminance' )

( 1948 E ُو L) +"ا يC eاو ?1Dا +" #ا نإ ا ت" #ا +eو ،

%L]

brillance [1928], éclat )

( . ً(%أ ?ه ن]ا اه لIJ تV' راL]ا اه س] ,L[1ا تاLQا ,أ . تاE ةL. R1' لC' @

ى1, 5 . #ا اه َ]1ُ, 5إ g1ا +, ٌ#. +, 5", ?A هرL#% ?ا X(ا ةL8ا 1 f راL]ا اه فّ%

5 . يد.

5"ا 2ذ .

I%Leا ?ه تاLQ ?وLا مiا ?A 1ا ةLQاو /

b, , .

1983-1986_ELP2

ء(Eا

1983-1986_ELP2

*1992_ LLP1( ة سو . ةءا س او ء ا ا

ا تا !وا م#$ا % )

ءا(Eا

1998_LLST5/iii

ّ)اdإ

1961_ULP1b 1983-1986_ELP2 1987_SUPO8:217,lex 1999_SLPA1

ع ُE

1980_DLT1

ء ِ

1961_ULP1b 1971_SUPO5:lex 1980_LLST1/i 1989_UnLP2 1996_SUBP1:154( &'( )( *+, ^-- -ه /& % +0ا ةاو ، 23$0ا 45 3$ ءا ة6 ا

/ م

2 ) 1999_SLPA1

نََ

1983_JUPO2:443

ّ

1961_UL1opt 1975_RUTE1:lex 1980_LLST1/iii 1985_ILST2 1986_EUPO3: 27(En. ^%^--^{ـا ف+,}

9:ا ك< ا =>ا آ /@A 45 يأ D( $+E 5@ $(و F+E G>$ وأ -

)E 5$ H 45 I$( - [..]

آ / م 2

.. )

*1995_LLPOA1( &ا -Nا OP عI$ا فR+,و . د0ا 45 L >

ت0ا ةو D(

. ا تS /$( *+,و :

)E / V 2 ؛ /

م 2 =

؛ Zآ او

.. ) 1998_LLST5

ع#ُ

1980_LLST1/ii 1998_LLST5/ii

ّار ُ

?V نأ . +eو +, Rآ آذ لوLMا اه +,

LLP1 LLPOA1 و

مKD, 9%' نE% K,L]% +% ا +D%ا نf

luminance, 'luminance' ) (

ً]E 9%ا اه آذ آ )

+#[ا +Mا +%ه نأ b, 2ذو

-

8ا راد D +, هو

1 1ا Dو

-

g #ا 9%' ن,L]%

. ( eا نإ JO راL], ةLQو I%L

intensité lumineuse, 'luminous intensity' )

( ^{. (} éclairement lumineux, 'illumination' ) راL] ` A آ ا ةLQو ,أ ، 5 . اًد.أ ~1 نأ e% اذ,و ، اه

؟ 9%' يf ت" #ا دّوC' ?ا رد#ا Eا ت" #ا Uه +, Re ً(%أو 1D لMا ?A 1A,و ىJأ ت

. g #, ًI_, عا

ً(%أ R]%

éclat, )

luminosité, 'brightness', 'luminosity'

( ىJأ رد#, ?A .

, ( ف نأ e% ، M, رد#, n[% Aو

R]ا يC eا g #ا نأ د#]ا مKDا ه )

'brightness' هو (

LM K +, ، D [, @هD, 5إ 8% L)

'brightness' = 'luminance' ) : (

1987_LLT1/i 1999_SLPA1

ع ُE

راL], ?1' ?ا ا ت" #ا $%رf' n[% A نذ}A

luminance, 'luminance' ) (

ر.ا + Jf نأ ه e%

Mا ?A ةرآا ص#Jا *آ إ لوL

1987_SUPO8 )

1996_SUBP1 ،

1986_EUPO3 ،

1983_JUPO2 ، .(

-

ا

-

(11)

h" K, L K, .اأ 9 [, 5 . ا ?ا ? ا ?" #ا Lا ه , +' K, نأ +i

. ?A تر'و ، J . K, LQاو Reو آ8ا ا +, L%Lا K ةLرأ 5إ عD% b)اا ?A Lا اKA ، %L) رو يا b)اا اه ر.ا + Jf% نأ ا ت" #ا ?A hQا 5 .و ، جاC,او RJاLاو ر8ا +, ., .او [%ر' بEأو .

" ، " #ا ةLرSا Uه تآQ يأ ، %V ا ةهiا Uه +و $%رf' 5إ ج

ت" #ا يأ ، ت.Mا Uه تe, .

[%رf' L% , ( ف نأ * % g #ا $%رfA .

g #ا + )اا )Iا +' +, L 2و

ً])د ً' 1% يا مKDاو .

ت" #ا KA b]' ?ا رد#ا 5 . ل#"ا 5إ hQا ج"%و g1' ?ا bاا 5إ 2آو ، K.اأ Re

?ا @ا ء"أ .و +1ا . هر'و هر8او ت" #ا Uه ةf8 تDآ كارد}

. حD,و bEاو با

?' لاC' +و ;.أ ً,اآإ `)Lا Rا اه ~K ا Lهاو ت,Mا ?_Q ماC %L عاو ا V ا

م ا مL]' ?A .

==========================================

ا!"ا

- دا ) هاا : ( ا ، تو ، ا با راد ،

1997 ، 274 ص .

- ا!َ

) ، #$%

1999 : ( أ ا نا ا ا ز .-

!"ر$ % ، &'د ، ()ا ت*ار#+ ,-.ا #/)$ا ،

1999

. ص 14 + 159 ،

-

*/'ا ) ا 2.34 5 (

، ا &"%'او "%ا ا )ا ا ت'

، ، &'د ، &'# ()ا (+ا 6$7 1965

) ط 2 ( ، 219 ص .

- ل*ّ'ا )د .

<#ا ل*$=

( : ,ا آ'او .ا /"ر$

%'

>*?ا ، : ، ةه*Aا ، )ا B.ا راد 1951

، 228 ص + &D$ا

: . ص 81

- ة# ا!

)

#$%

: ( بد2ا هه4 زأو 567$ .ا آ8 )

1840 - 1955 ( ، E-!F ، ب*GB+ ()ا را#ا ، 1986

، 502 ص .

- [Crozet, 1994] - C^ROZET Pascal, "A propos de l'enseignement scientifique en Egypte .- Transfert et modernisation des sciences exactes, 1834-1902", in Egypte-Monde arabe, CEDEJ, Le Caire, N°18-19, 2e et 3e trimestre 1994: 69-99.

- [Crozet, 1996] - C^ROZET Pascal, "Les mutations de la langue en Egypte au XIXe siècle : le cas des manuels scientifiques et techniques", in Egypte / Monde arabe, N°27-28, 3e & 4e trimestre, Cedej, Le Caire, 1996:185-211.

- [Lelubre, 1992] -L^ELUBRE Xavier, La terminologie arabe contemporaine de l'optique : faits - théories - évaluation, Thèse de nouveau Doctorat, Université Lumière - Lyon 2, Lyon, 1992, 546 p.

- [Monteil, 1960] - M^ONTEIL Vincent, L'arabe moderne, Collection: Etudes arabes et islamiques. Etudes et documents: III, Klincksieck, Paris, 1960, 386p.

- [RHLF] - Robert historique de la langue française, sous la direction d'Alain Rey, Le Robert, Paris, 1ère éd. 1992.

- [Transfer of Modern Science & Technology in the Muslim World, 1992] - Transfer of Modern Science & Technology in the Muslim World .- Proceedings of the International Symposium on "Modern Sciences and the Muslim WXorld", Science and Technology Transfer From the West to the Muslim World From the Renaissance to the Beginning of the XXth Century (Istanbul 2-4 September 1987), edited by Ekmeleddin Ihsanoglu, Research Centre of Islamic History and Culture (ITCICA), Istanbul, 1992, p.

- [Terminologie diachronique, 1989] - Terminologie diachronique. - Actes du colloque organisé à Bruxelles les 25 et 26 mars 1988, Centre de terminologie de Bruxelles / Institut Libre Marie Haps, édité par : C. de Schaetzen, CIELF / Ministère de la Communauté française de Belgique, Service de la Langue Française, 1989, 289 p.

رد"ا

1987_ASP2 ، د ، لو!ا ء" ا - ا او او ا : ا ، ي ا ا ا ا - ء ا فا إ ، فو ، أ يو ، !رز :

ي %ا &'(ا ، )*ا %ا ةرازو ، ,- ,(ها او &( ,/*

، 0ا12ا ، ,)*ا 1987

، 185 ص

1980_DLT1 Technical Dictionary.- Radio and Television. English, French, German, Arabic, . Classement et définitions: Badrân Muhammad Badrân, Révision: Anwar Muhammad Abd al-Wâhid, Al Ahram/

Edition Leipzig, Le Caire/ Leipzig, 1980.

1983 - 1986_ ELP2 -176 ،1986: ,C=ا ء12ا- ؛ 175-1 ص ص ، 1983 : لو@ا ء12ا- . ة ه:ا ، ا ;ا <(2 ، = &ا : 1ا 2 1974_ELPN1 . ص 182 ، 1974 ، ة ه:ا ، ا ;ا <(2 ، (1) تCو %GHاو و)ا : 1ا 2463 1924_ELS1 ((ا ر& ,Pو C=ا 'را& ,P ب%Gا اRه فر(ا ةرازو تر ! - N ي&(O &( : LM ، ا ت$%& ا س(

- ا ط ، / 4 ،

Scientific Technical Terms Dictionary <En-Ar>, Mohamed Hamdi, Imprimerie al-Ma`ârif, Le Caire, 1924

(12)

1924 (4ème édition) (1ère édition: 1912), 115 p.

1942_ELST01 فر(ا ةرازو ، ا ; لو@ا داUP <(2 ، * و!ا + ا تارو- ا ./ 0" ا هّ(أ . ا او ا ت$%& ا )"

((ا

List of Scientific and Technical Terms approved by Fouad I Academy for the Arab Language, /

during the First Six Sessions, Ministry of Education

Vا /W ، ، ة ه:ا ، 1942

، 135 ص ] /Wا :

-60

68 1838_EQP1 ، &ا /W(ا ، يوا 'ا &( : ( %ا [\ ، ير)] )O ^:⁽^،Dr Perron ، 4% ا ) ./ -4 ا رهز. [ !ا ، قV 1254 ، ـه 330 ص

.

1920_ESP2a ل(%ا (ا فر(ا ةرازو تر !)) ، ] &(Oأو `0P aO ، :;<= او >? ا ./ : 9 ا ء" ا - 4% ا 678 'را&( ب%Gا اRه ((

، \( b2ا عر فر(ا /W ، 1339

ـه / 1920 ] ط / 4 [ ، 343

1917_ESP2b ب%Gا اRه ل(%ا (ا فر(ا ةرازو تر ! ص )) ، ] &(Oأو `0P aO ، ت& ا ./ : 9 ا ء" ا - 4% ا 678 'را&(

((

، \( b2ا عر فر(ا /W ، 1336

ـه / 1917 ] ط / 3 [ ، 122

, ص

1969_EUP1 &(Oأ د( : ا ؛ ، ةرا&O نر & ، تآ f/C ، &(Oأ [ &( : ( ، Harwey White ، ت" ا ,) aا ، ة ه:ا ، 1969

1930_EUPO2 ) j)او ( %او LM%ا )2 ،[(ا ا ((ا ر&( /Wا ذ%أ] LgC hW\ ، 4% او @-< ا ت&4 . ا 1914 ، \( /@ا aO عرj د(%]Vا /W ، 1349

ـه / 1930

756 ،

1986_EUPO3 'Gا ى:ا < ز تG/ nأ " ](2 ، ص [ ر&)GVا ,P ناذ%ا ] ,j(Gا aO .د ، ,آز ,] k .د ،ةءBا "

&)'ا آ ،

-

)ا ، ر&)GVا :

oآ ي1O لp ، ر&)GV فر(ا ةMj) ،

1986 ، 175 ص

1862_FQP1 $و ح( س(و ق4 او -) او ب4I او دَ4 او K او % او ب$ او د4 او $ او ح ا ب4@أ يأ " ا ثداF ./ @ر

;<= او L ذ ,)aا ي 0ا ا ( o&/] bر : ،

Traité de Météorologie, de Physique et de Galvanoplastie, rédigé en arabe d'après les meilleurs auteurs .

français, avec les termes techniques arabes, Soliman al-Harairi (Notaire et secrétaire arabe au Consulat Général de France à Tunis), Benjamin Duprat, Libraire de l'Institut de la Bibliothèque Impériale et du Sénat, Paris, 1862, 262 p.

1985_ILST2 T. A. Nafoosi, Dictionary of Applied Scientific and Technical Terms, English-Arabic./

4% او او ا ت$%& ا "

دا&]إ ، : ، f(ا ، ,P)ا aO لk &/] Cq 1985

، 838

1983_JUPO2 ْ َ .ر ص : LM ،[Introduction to Classical and Modern Optics] -$ او =@7= ا ت&4 ّ- N/ا ، ت&ْCِرأ

Jurgen R. Meyer-Arendt, Pacific University

u ؛ : د . vjا aO (w )

Cدر@ا 2ا (

، (ك ا ) &(Oأ .د : ا

، ,2ا ,(ا %ا u عو j (y ,Cدر@ا ا ;ا <(2 تارj) ،

ط ، نّ(]

/ 1 1983 ، 742 ص

>

: 06 / 2002

1992_LLP1 Dictionary of Physics -English-French- Arabic / ء 1ا 2 , - <, ] - ,aC P - ي1GCا , Dr. Ibrahim Hammouda, Edited and Revised by : Dr. Mohamad Debs & Dr. Anwar Abdelwahed, A^CADEMIC R^EFERENCEDICTIONARIES, Academia International, Beirut, 1992, 630 p.

1995_LLPOA1 Dictionary of Optics & Acoustics .- English-French-Arabic / ت\اوت \/ا2, / -,aC P-ي1GCا , ] , Dr. Mohamad Al-Nadi, Dr. Mohamad Al-Massiri, Dr. Abd Al-Fattah al-Shazily, Dr. Saud Al- Jaziri, Dr. Omar Al-Farouk Al-Badri, Edited and Revised by : Dr. Mohamad Debs & Dr. Anwar Abdelwahed, A^CADEMICR^EFERENCEDICTIONARIES, Academia International, Beirut, 1995, 541 p.

1980[1971]_LLST1 Ahmed Shafiq al-Khatib, A New Dictionary of Scientific and Technical Terms.- English-Arabic, Librairie du Liban, Beyrouth, 1980 (5ème éd) (1ère éd:1971), 750 p.

???_LLST3 ، تو ، ب ا نa راد ، طw L : L)\و دا&]إ ؛ .NO - ي=ا - ./ - .;) ، او ا ت$%& ا "

>

ت د <

، 736 ص

1975_LLST4 .54p + ص 1329 ، 1975 ، تو ، ا ةرا راد ، ,j] أو &C ، (}و 2) م او ? ا ./ ح$& ا. 1998_LLST5 E.W. Haddad, Dictionnaire des termes techniques et scientifiques Français - Arabe, enrichi

d'illustrations, de schémas et de planches en couleurs, Librairie du Liban Publishers, Beyrouth, 1998 [1ère édition], 852p.

إ . و . ، داّ&O

& ا "

او ا ت$%

./ @-< او -

ا تF او FIBا م@ ; .Q ، .;)

، ن)/ /%G

تو ، نو C 1987_LLT1 A Dictionary of Audio-visual Technology.- English-Arabic, with an Arabic-English Glossary, . M.E.

Sieny et O.S. Abdullah, Maktabat Lubnân, Beyrouth, 1987, 78 + 18 p.

1962_MLS1 Lexique de physique et de mathématiques.- français-arabe, IERA, Rabat, 1962.

1981_MLS2 Lexique français-arabe de sciences naturelles et de sciences physiques, Ministère de l'Education Nationale et de la Formation des Cadres, Librairie des Ecoles, Casablanca, 1981, 386p. + 84p.

1999_MLST1 ةرازو تار : `Pو ،( S = ا ، 4% ا م ا ، : ا م ا ، ت ا ) .;) - ./ " ا ، يو آ &(O )*ا %ا .

، ء/ا را&ا ، @ا /%G ، 1999

، 350 ص

1985_MtSP1 &'(ا ز2Cإ : ,)*ا u R'%ا ةرازو ، لو@ا ء12ا ، ,y او ,(. ا يC=ا =ا ، تو= !او رو- ا تآ$ ا : ء ا ,)*ا ي %ا

-

:) aC

-

,ار&ا ما

-1985 1986 ، ] طjآاC [ ، 285

. ص

1905_OsDFT1 Ch. S^AMYB^EYF^RASCHERY, Dictionnaire Français-Turc.- Illustré de 3000 gravures, 4ème éd.

entièrement refondue, Ed. Mihran, Constantinople, 1905.2240p.

1911_OsDTF1 Diran K^ELEKIAN, Dictionnaire Turc-Français, Ed. Mihran, Constantinople, 1911.

1891_OsLFT1 Ant. B. T^{INGHIR ET}K.S^INAPIAN, Dictionnaire Français -Turc des termes techniques des sciences, des lettres et des arts, (2 tomes), Constantinople, < 1891: Tome I : A-H, 423p ; 1892: Tome II : I-Z, 565p>

1898_OsP3c ل! h( b/* (GO bCه ءb O ن)P ) h%P aO : LU ... h b) h2C bCه ءb O u%G ، V4> +=F h-ا ( q & ،

-

ل/C%ا ) o ! ( ب ، h b/W o&) oد h]

1316 ، 87 ص ] [

1913_OsP4 راد ، 16 : د&] ، h bC%آ b( و LM - hارgC b(] فر ، [ ى & h%ه b( و LM ] تد .ع ، W/ ل/C%ا ، ر&\ o 0ا&%ا ((ا

-

، o ] ءb&

1331 ، ـه 847 ص + ف

1910_OsPE1 ص 608 ، 1328 ، تد رد ، . (ى & b/%G س&)') `Pر &( ، 1 & ، *@ V)6 ت4%Nو W= ا / 1975_RUTE1 Yu. Kostikov et V. Krizhanovski, At-tilifizyûn, Traduction arabe: `Isâm Mihâ'îl, Edition Mir, Moscou,

1975, 452 p.

(13)

1999_SLPA1 Dictionary of Technical Terms in the Field of Atomic Energy English- Arabic

ا ./ او ا ت$%& ا "

رX ا (%

)

ّ ة& & /*

( ي1GCا

-

`a)و ] ا ، , ] :

د . مa! `P

، رRا !Wا ه ، ]

، `jد 1999 [ ، 296 ص + لوا&

1927_SS1 Fr: 55p + ص102 : , ] ، 1927 ) فر(ا ةرازو b%yو . ، ر@ ود ./ ي ا ا K;

1966_SSP1 ت]/W(ا & ، %ا ةرازو ، ، O%O &( ، ر نWCأ ، &] &ا ءp] : LM ، .;د!ا ي ا . ا ، م ا ، `jد ، ر&(ا u%Gاو 1975

] ط / 1 1966 [ ، 104 ص

..

1973_SSP2 ر نWCأ ، G قورP ، يدا&; &ا L ، ,W &أ .د ، . ا ي ا 9 ا - تو= !او رو- ا تآ$ ا : ء ا ، ر&(ا u%Gاو ت]/W(ا ة & ، 'ا ةرازو ، 1982

] ط ةد]إ / 2 1973 [ ، 302

.ص

1990_SSP3 قورP ، * u دأ &( ، ] aO ، ,C/! ا &/] ، ,]دا &و ، لpaا ن(O ا &/] ،. ا ي ا . ا - ء ا ، ر&(ا u%Gاو ت]/W( ا aU(ا ، %ا ةرازو ،b( زاP ، h);ا وذ &(Oأ ، Gaا 1998

] ط / 1 1990 [ ،

296 ص

1991_SSP4 قورP ، * u دأ &( ، ] aO ، ,C/! ا &/] ، ,]دا &و ، لpaا ن(O ا &/] ،. ا ي ا 9 ا - ء ا );ا وذ &(Oأ ، Gaا h

، ر&(ا u%Gاو ت]/W( ا aU(ا ، %ا ةرازو ، 1998

] ط ةد]إ / 1991 [ ، 479

1996_SUBP1 ص .ص 473 ، 1996 ، `jد ، `jد تارj) ، &O أ aO .د ، $ ا ء ا 1981_SUP5 ، 1981 ، `jد ، yو ا /W ، ج=ا أ ن' .دو u نC&] .د ، <N4%Nو ةرا$ او.@-< اءI ا- (1) ء ا 391 1930_.SUP6a ، ـه1349 ، [`jد] ، ,Cا f( &( ، ةرا$ او تاز? او0:ا او L= ا : لو@ا ء12ا -4% ا ) ./ ا ف% اص 471 1932_SUP6b ، لا&%]Vا /W ، ,Cا f( &( ، ءI او ت& او زاهOا آ$ ا : ,C=ا ء12ا -4% ا ) ./ ا ف% اص ، `jد 1350 ص ، ـه

-471

1932_SUP6c ، `j& رaا 2ا /W ، ,Cا f( &( ، ;<= او >? ا^:^{=ا ء12ا}811-4% ا ) ./ ا ف% ا 1351 ص ، ـه

-812

1934_SUPE1 ةRأ] يو)2ا نWCا ، &2)(ا `P ، [\ا ه &( ، لو@ا L\ ، ء;ُْ<َ= ا ./ : <ا ا ء12ا 1225 - 4% ا ) بآ

`j& ((ا رادو 1'2%ا ,%ر& ,P ما [

، ,! %ا /W ، ، `jد

1934 ، 312 ص ] =ا ء12ا <

. ,P ، ءا ,P

&2(ا nC 1965_SUPO1 . 1965 ، uO ، ,G j &( ، &4 ا ة<S!او .@-< ا ءI ا : 2 ء" ا .- 4% ا ا ء ا[ 1971_SUPO5 (Physique générale et expérimentale. Images optiques), - 2 volumes-, ، 0ا w@ا : / %او ا ء 1ا

(P. Fleury et J.-P. Mathieu

، `jد ، ( ، 1971

1981_SUPO7 .و كر ، و fر . م ، ز naCا P ، زدرj% ر .أ n(] ،ع`Bاو ءI ا . -1 : . ا ء" ا ، ت" -$ ا ء ا ,GaC( ز [ u : ي \ا د( &(Oأ ، نّ(aا bو ، ةرو&! قاز ا &/]

) `jد ,P ةRا (

`jد ، ة& &2ا /W(ا

، 1981 ، 303 1987_SUPO8 ص 325 ، 1987 ، `jد ، = &ا /W(ا ، [ `jد ,P ذ%أ] ، نّ(aا هدأ ،ص .@-< ا ءI ا 1932_SUPO11 1932 ) ر :(ا C / `Pا(او (( ارودو 1'2%ا سرا&(ا ,C=او لو@ا a& ا X7 - - 4% ا ) بآ 2ا فر(ا ةرازو f/!

-

ا 9 ا ء"

: ءI ا ./

، `jد ، = &ا /W(ا ، [\ا ه &( ، 1932

ط ، / 1 ،

266 ^[SUPE1 &2(ا nC ,P ، ء 'Gا ,P . <ا ا ء12ا <] ص 1961_UL1 ، , ا ,(ا دVا ،⁽¹⁹⁶¹^/²^/⁹- 6) ة ه: &:)(ا <ا ا , ا ,(ا (U(ا h] yّ ُ] ,%ا (ا تW\(ا ، ة ه:ا 1961 1971_ULP1 Lexicon of Physics- Lexique de Physique- /Wا وأ ء 1ا 2.-(En-Fr-Ar), Bureau Permanent pour la .

Coordination de l'Arabisation, Rabat, 1971. Publié dans la revue al-Lisân al-`Arabiyy, 8,3 (1971):65- 134;135-246.

ء1 LM%

ULP1a : %ا ةرازو b O ، )

\ (

ULP1b ؛ `a% 0ا&ا u%G(ا oرRO ` ، )

ط ا

1976_UnLP1 . ( / ء ا ت$%& " : 2 ، م ا ا bFا ./ ا ت$%& -F ا " ا

The Unified Dictionary of Scientific Terms for General Education Levels : Dictionary of Physics Terms, Alecso, Bagdad, 1976, 223 p.

1989_UnLP2 ²^،⁽^{, ]}-^{,aC P}- ي12Cا) او ا ء ا ت$%& -F ا " ا

Unified Dictionary for Terminologies of General and Nuclear Physics (English - French - Arabic) ,2, ,ALECSO, Tunis, 1989, 407p + 117p..

: ا ز ة ا فو ا او آ ل أ ةرآ ا ! ا رد#$

- %&' ا () ا *) ز ا ه ,!-و -

.) # *)

: L = Lexique : ً7) ر$ ا ع& (2) ؛ ( ر9 S = Syrie ، $ E = Egypte : ً7) 2' 3 ) وأ ر$ ا را4إ ) (1) =>!

، ?,@

U = Université .!#> ا =)!, ا ى,%

( ؛ ) 3 ( ص#$,DEا ل#>

) ً7 : S = Sciences ، م)! ا

P = Physique ء#H' ا

( . (ء# M ا =) E = Electricité ، ءL ا =) O = Optique ، ء#H' ا ?@ #K : ً7) #ًJ #9 رآ ا ل#> ا عوK عK (4) ؛ ً7K رد#$) #P-ّ> .K ّ>ُ9 ي ا 2& #7 ا ر$ ا هو ، ءL ا ?Dأ '$ ، ء#H' ا .K ، .!#O ى,% ، ر9 : SUPO8 :

. . ر$ ا اM ةT %#@ ا '$ ا * إ K SUPO8:15 H ا #أ

Al-Mustalah al-`ilmî al-`arabî fî l-fîziyâ' : qadiyyat ta'rîh marâhil naš'ati-hi wa-ntišâri-hi " [Les problèmes de datation, création et diffusion des termes arabes de physique]

HAL Id: hal-00377779

https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00377779

marâhil naš’ati-hi wa-ntišâri-hi ” [Les problèmes de datation, création et diffusion des termes arabes de

physique]

Xavier Lelubre

To cite this version:

ِ َُ

: ــ ُ!ِ"َ#

ـ ـ

- ا -

ً إ ه إ ق يا عا نإ ةا ا ا ت" #ا $%ر' () *ا +,

:

+, . عا .ّ, تؤ1' +, 2ذ 4 5إو ؟ ت8ا 9آ ؟ ;ُو 5, ؟ ;ُو +%أ ؟ ;'أ +%أ ?ا @ا ?A ة8ا ء%CDا ت" #, Eارد تّدأ

Lelubre, 1992 ] [

تAدا,و تAIJا +, K L +,

+, ت.M, د ) 5إ ، ,Mا D وأ L ا D +, JO 9P, 5إ 9P, +, ?Qو JO ?. L 5إ ?.

. . ت" #,

-

R)Sا 5 . ء%CDا لM, ?A

-

Uه +, ةLQاو Rآ C' ، ?ا @ا ?A ًAاV ً.ز' عز'

, ) 4 DX ت.Mا K J ت" #, +

) 2 ' ?A K, مL[1% وأ ، ىJSا ت.Mا ?A R1'

R ]ا إ ىJSا ت.Mا (

K آ8ا ىJSا ت" #ا ةAو *M 2ذو ، .

ت.Mا Uه R_, ?1و

ةرأ نإ . ?ا @ا `a, +, ّ, ], ?A لواL, K, Rآو

], ?A لواLا ?" #ا Lا مKD, R_,

ت" #, مL[1' ]ا Uه ?A ةرد#ا ا تDPا b نأ 2ذ ?% ل"ا و ?%]' ?إ مKD, , bا تاذ تDPا ص#[ا و 5 .و ا تDPا 4 K 1' إو ، ?" #ا Lا اه dو ?,e"ا

?,e"ا .

+,و ، %رE ?A لواLا ?" #ا Lا K +, هو +1Xر +" #, +%Lر +' 5إ Eارد 'د]A

#, ?A لواLا ?" #ا Lا JO * .

و %ر1ا *eا + +, 9 [' ت" #, +, DXa Jf ، ءKeا لM, ?A ، ل_ا و 5 . %#ا *eا +

?Sا g #ا ] ل]% hQ ،

différence de potentiel, 'potential difference' ) (

5وSا DXا ?A

نا ق آ ةراد ( circuit électrique, 'electric circuit' ) ?Sا g #ا ]و ، ا ق _ا DXا ?Aو DX

وSا 5 آ ةادو )

Kآ وأ (

?Sا g #ا ]و ، _ا DX

puissance électrique, 'electric )

power'

( آ !ا و

ةر"

آ +%Lا Ie ت" #ا D ت" #ا @i, نآ نإو 2ذ ، *'ا 5 .

R_, ،

#ا ر ا و

ا و$ا

ناLا اه ت" #, +, 2ذ 4 5إو .

]ا ت" #ا 2 ' نأ ه ْkQI A

، Aو, ت" #ا Uهو ، E X, +, _آأ 5إ Kُ' د% @هD, R lاL"ا Rآ _%LQ @هD, ?ّ1' هآذ ?ا ?ا @ا ?A ما ة8, .

ا " #ا ةLرSا ,أ ا `aا ?A K' +eA ىJS

. Lر را)إ @' بVا n[% A ًI_,

V Vا aSا +%e'و ا ةرازو R_, ,eQ ت1EP, ق ?A 2ذو ت_او ت1ا + ? . ?" #, ما @ ا Q, ?A ا داا @ ' *%' )

ا ةرازا ترLأو ةّ]ا ت" #ا نّ(% +M, ةرآ

]

@M, ": ?. - ?1A @M, ] ، [ 1980 ، " ما @ ا ?A ت%ا ت" #, " ?. - ?1A م او ا م ا

X%CDا

"

،

MLS2 1981 [ Vا EرLا *eا ?A ت" #ا Uه ماL[Eا ّ@A ، .

+ Jأ اذإ ًI_, ، بVا ?A @ .ا ت" # Lو آا ]1ا lI_ا X%CDا @هDا ر.ا

*'ا 5 . :

ا ق ،

آ ةراد ،

ةر"

آ . ، +,ز , Aو, ت" #, R eُا اًL%L ً" #, ه LM @

ترJأ ا *%ا Mو

-

ا Uه ?A لQ Rآ 5 . "

-

Aداا ا ت" #ا + +, ت" #ا +, X)

ا ?ا ?" #ا Lا ?A ةدا .

, . `a, ?A عtز, ت" #ا Uه لEا نإ ، %أر آ

) . %رE ?A لواL, ?_ا g #او #, ?A نواL, h_او لوSا ن" #ا ، ه ؛ ( لQ Rآ 5 . إ D#

"A

؟ RD خّرP اذ, ، ت" #ا Uه $%رf' 5, , Uه

- 1

نا صا ل ت آ ارد !ا ا ت!ا "#ر$% -

و %ر1ا eا + +, 9 [' ت" #, +, DXa Jf ، ءKeا لM, ?A ، ل_ا و 5 . %#ا eا +

نا ق ^{آ ةراد} ⁽ circuit électrique, 'electric circuit' ) ?Sا g #ا ]و ، ا ق _ا DXا ?Aو DX

@M, ^": ^?. - ?1A @M, ] ، [ 1980 ، " ما @ ا ?A ت%ا ت" #, ^" ^?. - ?1A م او ا م ا

و bا فو .

آ +, ةJا "D#ا ?Aو )