يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ رﺛأ
- رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﻲﻓ نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا ءارﻵ ﺔﯾﻧادﯾﻣ ﺔﺳارد –
صﺧﻠﻣ
ﺗ ﮭ فد هذھ ﺔﺳاردﻟا ﻰﻟإ نﺎﯾﺑ ﻊﻗاو مظﻧ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻲﻓ
تﺎﻛرﺷ
نأ نﻛﻣﯾ يذﻟا رﺛﻷا ﺔﻌﯾﺑط ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟاو ،رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا رادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ مظﻧﻟا هذھ ﮫﺛدﺣﺗ .تﺎﻛرﺷﻟا هذھ ﻲﻓ ي
ﻖﯾﻘﺣﺗﻟو فادھأ ﺔﺳاردﻟا ﺔﺑﺎﺟﻹاو ﻋ ن
،ﺎﮭﺗﻻؤﺎﺳﺗ دﻣﺗﻋا
ﺣﺎﺑﻟا نﺎﺛ
ﻲﻓ ﻊﻣﺟ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا عوﺿوﻣﻟﺎﺑ ﻰﻠﻋ
تﺎﯾﺑدﻷا تﺎﺳاردﻟاو
ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا تاذ
،ﺔﻠﺻﻟا نﻣو ﺎﮭﻟﻼﺧ مﺗ لوﺻﺣﻟا ﻰﻠﻋ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﺔﯾوﻧﺎﺛﻟا
ﻲﺗﻟاو تﻠﻛﺷ رﺎطﻹا يرظﻧﻟا
،ﺔﺳاردﻠﻟ ﺎﻣأ
رﺎطﻹا ﻲﻠﻣﻌﻟا دﻘﻓ
ﻋا ﻣﺗ اد ﻰﻠﻋ دادﻋإ ﺳا نﺎﯾﺑﺗ مﺗ ﮫﻣﯾﻣﺻﺗ ﻟ اذﮭ
،ضرﻐﻟا ﺎﻗو
م ﺛﺣﺎﺑﻟا نﺎ
ءارﺟﺈﺑ تﻼﯾﻠﺣﺗﻟا ﺔﻣزﻼﻟا
رﺎﺑﺗﺧاو تﺎﯾﺿرﻓ
،ﺔﺳاردﻟا تﻠﺻوﺗو
ﺔﺳاردﻟا ﻰﻟإ نأ تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا) ﺔﺗﺳﻟا هدﺎﻌﺑﺄﺑ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ مادﺧﺗﺳا
ﺔﯾﺟﻣرﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟاو ،ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟاو ،ﺔﯾرﺷﺑﻟا ﺎﯾﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣو ،تاءارﺟﻹاو ،تﺎﻛﺑﺷﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣو ،تﺎﻧ
دﻧﻋ ﺔﯾوﻧﻌﻣ ﺔﻟﻻدﺑو ﻲﺑﺎﺟﯾا لﻛﺷﺑ رﺛؤﯾ (ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟاو ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ P≤0.05
.يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ
ﺔﻣدﻘﻣ
دﮭﺷﯾ
ﻰﻋدﯾ ادﯾدﺟ ادﺎﺻﺗﻗا موﯾﻟا مﻟﺎﻌﻟا
روطﺗﻟا ﺔﯾﻔﻠﺧ ﻰﻠﻋ رﮭظ ﺔﻓرﻌﻣﻟا دﺎﺻﺗﻗﺎﺑ لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ لﺋﺎﮭﻟا ﻲﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا
نﻣ رﯾﺧﻷا ﻊﺑرﻟا نﻣ ءادﺗﺑا كﻟذو ،تﻻﺎﺻﺗﻻاو دﺎﺻﺗﻗﻻا اذھ ﻰﺣﺿأ ثﯾﺣ ،نﯾرﺷﻌﻟا نرﻘﻟا ﻲﻓ ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗﻻا موﻠﻌﻟا عورﻓ نﻣ ًادﯾدﺟ ًﺎﻋرﻓ ًﺎﻘﻣﻋ رﺛﻛأ دﯾدﺟ مﮭﻓ ﻰﻠﻋ موﻘﯾ ةرﯾﺧﻷا ﺔﻧوﻵا روطﺗ ﻲﻓ يرﺷﺑﻟا لﺎﻣﻟا سأرو ﺔﻓرﻌﻣﻟا رودﻟ تﻧﺎﻛ نﯾﺣ ﻲﻔﻓ ،لﻛﻛ ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا مدﻘﺗو دﺎﺻﺗﻗﻻا
Résumé
L’objet de ce travail est de montrer la réalité des systèmes d'information dans les compagnies d'assurance en Algérie, et d'identifier l'impact de ces systèmes sur la performance administrative de ces compagnies.
L'étude a révélé que les six dimensions des systèmes d'information (ressources humaines, ressources matérielles, ressources en logiciels et procédures, ressources de données, ressources de réseaux et les exigences organisationnelles) ont un impact positif significatif à P≤0.05 sur la performance administrative.
أ دﻣﺣﻣ نﺑ ىدھ .
أ . د . يوﺎﺳﻮﻣ رﻮﻨﻟا ﺪﺒﻋ
ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗﻻا موﻠﻌﻟا ﺔﯾﻠﻛ
ﺔﻧﯾطﻧﺳﻗ ﺔﻌﻣﺎﺟ 2
رﺋازﺟﻟا
لﺎﻣﻟا سأرو ،ﺔﻟﺎﻣﻌﻟا ،ضرﻷا ةرادﻺﻟ ﺔﻓﺎﺿإ
ﻲﻓ جﺎﺗﻧﻺﻟ ﺔﯾﺳﺎﺳﻷا لﻣاوﻌﻟا ﻲھ
،ﺔﯾﻧﻔﻟا ﺔﻓرﻌﻣﻟا ﻲھ دﯾدﺟﻟا دﺎﺻﺗﻗﻻا ﻲﻓ ﺔﻣﮭﻣﻟا لﻣاوﻌﻟا تﺣﺑﺻأ ،مﯾدﻘﻟا دﺎﺻﺗﻗﻻا .تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو ءﺎﻛذﻟا ،عادﺑﻹا
ﺎّﻣﻣو ﻲﻓ ﻊﺳوﺗﻟا ﻊﻣ ﺔﺻﺎﺧ ادﯾﻘﻌﺗ رﺛﻛأ ﺢﺑﺻأ موﯾﻟا تﺎﻣظﻧﻣﻟا طﺎﺷﻧ نأ ﮫﯾﻓ كﺷ ﻻ
ﻋﻷا ﺔﺳﻓﺎﻧﻣﻟا مﺟﺣ دﺎﯾدزاو ةرﯾﺑﻛ ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗ لﻛﺎﯾھ روﮭظو لﺎﻣ ﺎﯾﻠﺣﻣ
ىدأ ﺎﻣﻣ ﺎﯾﻟودو
ﻰﻟإ ﺔﮭﺟاوﻣ
لوﻠﺣ ﻰﻟإ جﺎﺗﺣﺗ ﺔﻋوﻧﺗﻣو ةدﯾدﻋ لﻛﺎﺷﻣ تﺎﻣظﻧﻣﻟا هذھ ،ﺔﯾﻠﻣﻋ
ﻰﺗﺣو نوﻛﺗ هذھ
لوﻠﺣﻟا ،تارارﻘﻟا يذﺧﺗﻣﻟ ﺔﻘﯾﻗدﻟاو ﺔﺣﯾﺣﺻﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا رﻓوﺗ مزﻠﯾ ﮫﻧﺈﻓ ذﯾﻔﻧﺗﻠﻟ ﺔﻠﺑﺎﻗ
ﻌﺗو ّد ﻌﻣﻟا مظﻧ ﺗﻟا لﺧادﻣﻟا دﺣأ ةروطﺗﻣﻟا تﺎﻣوﻠ
ﺔﯾرادﻹا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا ﺎﮭﯾﻠﻋ دﻣﺗﻌﺗ ﻲ ﺎﮭﻔﺻوﺑ
.ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺎﮭﻓادھأ ﻖﯾﻘﺣﺗ ﻲﻓ تﺎﻣظﻧﻣﻟا ءادأ نﯾﺳﺣﺗﻟ ﺔﻠﯾﺳو
ةدﯾدﻋ ﺎﻓادھأ مدﺧﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧﺑ ادﯾازﺗﻣو ﺎﻐﻟﺎﺑ ﺎﻣﺎﻣﺗھا موﯾﻟا مﻟﺎﻌﻟا دﮭﺷﯾ اذﻟ ﻰﻟإ ﺔﻣدﻘﺗﻣﻟا لودﻟا تﮭﺑﻧﺗ دﻗو ،تﺎﻣظﻧﻣﻟا ﺔطﺷﻧأ ﻊﯾﻣﺟ ﻲﻓ ﻲﻓ ﺔﺣﺎﺗﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻣھأ
ذﺎﺧﺗاو ﺔﺑﺎﻗرﻟاو مﯾظﻧﺗﻟاو طﯾطﺧﺗﻟا ﻲﻓ ﺎﺻوﺻﺧو ﮫﻧﻣ يرادﻹا ﺎﻣﯾﺳ ﻻ ﺎﮭﺋادأ نﯾﺳﺣﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا مادﺧﺗﺳاو ﺔﯾرادﻹا مظﻧﻟا رﯾوطﺗﺑ تﻣﺎﻘﻓ ،تارارﻘﻟا طﯾطﺧﺗﻟا ﺔطﺷﻧأ تﺣﺑﺻﺄﻓ ،ةرادﻹا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ارﯾﺑﻛ ارﯾﯾﻐﺗ تﺛدﺣأ ﻲﺗﻟا تﻻﺎﺻﺗﻻاو ﻟاو ةزﮭﺟﻷا مادﺧﺗﺳا ﻰﻠﻋو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا زﻛارﻣ ﮫﺟﺗﻧﺗ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ دﻣﺗﻌﺗ ﺔﺑﺎﻗرﻟاو مﯾظﻧﺗ
ﺎﮭﻠﻣﻋ زﺎﺟﻧإ ﻲﻓ تﻻﺎﺻﺗﻻاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا .
ﺔﻌﺳاو ﺔﻧﺎﻛﻣ لﺗﺣﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ تﺣﺑﺻأ ﮫﯾﻠﻋو و
لﻛ ﻲﻓ ةرﯾﺑﻛ ﺔﯾﻣھأ تاذ
ّدﻌﺗو ﺔﻌﯾرﺳ ﻰطﺧﺑ تروطﺗو ،تﻻﺎﺟﻣﻟا ﻊﯾﻣﺟ ﻲﻓ ﺎﮭﺗﺎﻘﯾﺑطﺗ تد
ﺔﯾرادﻹا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا
تﻣدﺧﺗﺳا دﻘﻓ ،ﻲﻟﻵا بﺳﺎﺣﻟا ﻰﻠﻋ ةدﻣﺗﻌﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﺔﺻﺎﺧو تﺎﻣظﻧﻣﻟا لﺧاد ﺔﯾﻠﯾﻐﺷﺗﻟا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا ﻲﻓ مظﻧﻟا هذھ
، ﺔﯾﻛﯾﺗﻛﺗﻟا .ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻹاو
:ﺎﮭﺗاررﺑﻣو ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾﻣھأ ﻵا طﺎﻘﻧﻟا لﻼﺧ نﻣ ﺔﺳاردﻟا هذھ ﺔﯾﻣھأ ﻰﻠﺟﺗﺗ
ﺔﯾﺗ :
- ذإ ﮫﺳﻔﻧ عوﺿوﻣﻟا ﺔﯾﻣھأ إ
ّن تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ مادﺧﺗﺳا لﻣﻋ ﻲﻓ ةرﯾﺑﻛ ﺔﯾﻣھأ ﮫﻟ
تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗ ﻲﻓ رﯾﺑﻛﻟا روطﺗﻟا ﻊﻣ ﺔﺻﺎﺧ نھارﻟا تﻗوﻟا ﻲﻓ تﺎﻣظﻧﻣﻟا ﺎﯾﺑﺎﺟﯾا سﻛﻌﻧﯾ ﺎﻣﻣ تﺎﻣظﻧﻣﻟا لﻣﻋ ﻰﻠﻋ ﮫﯾﻟإ لﺻوﺗ ﺎﻣ ﻖﯾﺑطﺗ ﺔﻟوﺎﺣﻣو ،تﻻﺎﺻﺗﻻاو .ﮫﺑﻧاوﺟ فﻠﺗﺧﻣﺑ ﺎﮭﺋادأ ﻰﻠﻋ
- ﻣﻷا ،ﻲﻧطوﻟا دﺎﺻﺗﻗﻻا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﮫﺑﻌﻠﺗ يذﻟا رودﻟا ﺔﯾﻣھأ يذﻟا ر
ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا رﯾﻓوﺗﻟ ﺎﮭﺗﯾﻟﺎﻌﻓو ﺎﮭﺗءﺎﻔﻛ ةدﺎﯾزﻟ ﺎﮭﺗﺎﻣوﻠﻌﻣ ﺔﻣظﻧﺄﺑ مﺎﻣﺗھﻻا بﺟوﺗﺳﯾ .ﺎﮭطﺎﺷﻧ ﺎﮭﺑﻠطﺗﯾ
- يذﻟا رﻣﻷا ،بﻧﺎﺟﻷاو نﯾﯾﻠﺣﻣﻟا نﯾرﻣﺛﺗﺳﻣﻟا مﺎﻣأ نﯾﻣﺄﺗﻟا عﺎطﻗ ﮫﻓرﻋ يذﻟا حﺎﺗﻔﻧﻻا مظﻧ ﻲﻧﺑﺗو ططﺧﺗ مﻟ نإ جرﺣ ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﻊﺿﯾو ﺔﺳﻓﺎﻧﻣﻟا ىوﺗﺳﻣ ﻲﻓ دﯾزﯾ
ﻠﻌﻣ .ﺔﯾﻟﺎﻌﻓو ةءﺎﻔﻛﺑ ﺎﮭﺗﺎﻣو
:ﺔﺳاردﻟا فادھأ :ﻲﻠﯾ ﺎﻣ ﻖﯾﻘﺣﺗ ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا هذھ فدﮭﺗ
- .رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ مادﺧﺗﺳا ﻊﻗاو ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا
- ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ مادﺧﺗﺳا ﮫﺛدﺣﯾ نأ نﻛﻣﯾ يذﻟا رﺛﻷا ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا
.يرادﻹا
:ﺔﺳاردﻟا ﺔﻠﻛﺷﻣ ﻰﻌﺳﺗ
ﻟإ ﺔﺳاردﻟا هذھ ﺔﺑﺎﺟإ نﻋ ثﺣﺑﻟا ﻰ
ا نﻋ :ﻲﻟﺎﺗﻟا سﯾﺋرﻟا لؤﺎﺳﺗﻟ
ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ لھ P≤0.05
مظﻧ مادﺧﺗﺳﻻ
؟رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا
:ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا ﺔﻠﺋﺳﻷا سﯾﺋرﻟا لؤﺎﺳﺗﻟا اذھ نﻋ ﻖﺛﺑﻧﯾو
- ﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ لھ ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗ
P≤0.05 مادﺧﺗﺳﻻ
.رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا - ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ لھ P≤0.05
مادﺧﺗﺳﻻ
رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا .
- ﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ لھ ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ د
P≤0.05 مادﺧﺗﺳﻻ
.رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تاءارﺟﻹاو ﺔﯾﺟﻣرﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا - ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ لھ P≤0.05
مادﺧﺗﺳﻻ
.رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ - د وذ رﺛأ دﺟوﯾ لھ ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻ
P≤0.05 مادﺧﺗﺳﻻ
.رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻛﺑﺷﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ - ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ لھ P≤0.05
مادﺧﺗﺳﻻ
رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا .
:ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾﺿرﻓ ﺔﯾﻟﺎﻛﺷإ ﻲﻓ ﺔﺣورطﻣﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا تﻻؤﺎﺳﺗﻟاو سﯾﺋرﻟا لؤﺎﺳﺗﻟا لﻼﺧ نﻣ
وذ رﺛأ دﺟوﯾ ﻻ :ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺔﺳﯾﺋرﻟا ﺔﯾﺿرﻔﻟا رﺎﺑﺗﺧا ﻰﻟإ ﻰﻌﺳﺗ ﺔﺳاردﻟا هذھ نﺈﻓ ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد P≤0.05
ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ مادﺧﺗﺳﻻ
.رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا
ﺛﺑﻧﺗو :ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ ﺎھرﻛذﻧ ﺔﯾﻋرﻓ تﺎﯾﺿرﻓ تﺳ ﺔﯾﺿرﻔﻟا هذھ نﻋ ﻖ
- :ﻰﻟوﻷا ﺔﯾﻋرﻔﻟا ﺔﯾﺿرﻔﻟا ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ ﻻ
P≤0.05 ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا مادﺧﺗﺳﻻ
رﺋازﺟﻟا .
- :ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا ﺔﯾﺿرﻔﻟا ﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ ﻻ
ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋ
P≤0.05 ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا مادﺧﺗﺳﻻ
رﺋازﺟﻟا .
- :ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا ﺔﯾﺿرﻔﻟا ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ ﻻ
P≤0.05 تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تاءارﺟﻹاو ﺔﯾﺟﻣرﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا مادﺧﺗﺳﻻ
ﻣﺄﺗﻟا رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾ .
- :ﺔﻌﺑارﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا ﺔﯾﺿرﻔﻟا ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ ﻻ
P≤0.05 ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ مادﺧﺗﺳﻻ
رﺋازﺟﻟا .
- :ﺔﺳﻣﺎﺧﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا ﺔﯾﺿرﻔﻟا ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ ﻻ
P≤0.05 دﺧﺗﺳﻻ
ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻛﺑﺷﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ما
رﺋازﺟﻟا .
- :ﺔﺳدﺎﺳﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا ﺔﯾﺿرﻔﻟا ﺔﯾوﻧﻌﻣ ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد وذ رﺛأ دﺟوﯾ ﻻ
P≤0.05 ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷﻟ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا مادﺧﺗﺳﻻ
رﺋازﺟﻟا . :يرظﻧﻟا رﺎطﻹا
-1 :تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ
:تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ فﯾرﻌﺗ :ﺎﮭﻧﻣ رﻛذﻧ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧﻟ ةدﯾدﻋ تﺎﻔﯾرﻌﺗ كﺎﻧھ
- ثﻌﺑو ،لﻘﻧو ،ﺔﺟﻟﺎﻌﻣو ،ةرادﻹ مدﺧﺗﺳﺗ ﻲﺗﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا ﺔﻋوﻣﺟﻣ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ لﺛﻣﯾ
ﺔﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا .
) 1
(
- تﺎﻛﺑﺷو ﺞﻣارﺑﻟاو تاّدﻌﻣﻟاو دارﻓﻷا نﻣ ﺔﻣظﻧﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ وھ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ
تﻻﺎﺻﺗﻻا دراوﻣو
تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻊﯾزوﺗو نﯾزﺧﺗو لﯾﻐﺷﺗو ﻊﯾﻣﺟﺗﺑ موﻘﺗ ﻲﺗﻟاو ،تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا
ﺔﻣظﻧﻣﻟا لﺧاد ﺔﺑﺎﻗرﻟاو تارارﻘﻟا ذﺎﺧﺗا ةدﻧﺎﺳﻣﻟ .
) 2
(
،ﺔﯾدﺎﻣﻟا) رﺻﺎﻧﻌﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ فﯾرﻌﺗ نﻛﻣﯾ ﻖﺑﺳ ﺎﻣﻣو ضﻌﺑﻟا ﺎﮭﺿﻌﺑ ﻊﻣ ﺔﻠﻣﺎﻛﺗﻣﻟاو ﺔﻘﺳﺎﻧﺗﻣﻟا (تﺎﻛﺑﺷﻟاو ،تﺎﻧﺎﯾﺑﻟاو ،ﺔﯾﺟﻣرﺑﻟاو ،ﺔﯾرﺷﺑﻟاو ﺔﺟﻟﺎﻌﻣ ،نﯾزﺧﺗ ،ﻊﯾﻣﺟﺗ ﺔﻔﯾظوﺑ مﺎﯾﻘﻟا ﻖﯾرط نﻋ كﻟذو ،ةدﯾﻔﻣ تﺎﻣوﻠﻌﻣ جﺎﺗﻧإ لﺟأ نﻣ لﺟأ نﻣ بﺳﺎﻧﻣﻟا تﻗوﻟا ﻲﻓو مﺋﻼﻣﻟا لﻛﺷﻟﺎﺑ نﯾﻣدﺧﺗﺳﻣﻟا ﻰﻟإ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﺎﺻﯾإو لﻛﺎﺷﻣﻠﻟ لوﻠﺣ دﺎﺟﯾﻹ ﺔﯾرادﻹا فﺋﺎظوﻟا ﺔﺻﺎﺧ مﮭﻟ ﺔﻠﻛوﻣﻟا فﺋﺎظوﻟا ءادأ ﻲﻓ مﮭﺗدﻋﺎﺳﻣ ﺔﺣﯾﺣﺻ تارارﻗ ذﺎﺧﺗا ﻲﻟﺎﺗﻟﺎﺑو .ﺔﺑﺋﺎﺻو
:تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﺔﯾﻣھأو رود ﻧﻟ نإ
مﻋد ﺎﮭﻧﻣ رﻛذﻧ ةدﯾدﻋ اراودأ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظ
،ﺔﯾﺳﻓﺎﻧﺗﻟا ةزﯾﻣﻟا مﻋد ،يرادﻹا رارﻘﻟا ﻊﻧﺻ تﺎﯾﻠﻣﻋ مﻋد ،ﺔﻣظﻧﻣﻟﺎﺑ لﯾﻐﺷﺗﻟا تﺎﯾﻠﻣﻋ
مدﺧﺗﺳﻣﻟا مﻋد ،طﺎﺷﻧﻟا لﺎﺟﻣ ﻰﻠﻋ ﻲﻧورﺗﻛﻟﻹا دﺎﺻﺗﻗﻻا مﯾھﺎﻔﻣو تﻧرﺗﻧﻹا لﺎﺧدإ ﻊﻣ تﺎﻔﻟﺎﺣﺗ ﺔﻣﺎﻗإ ،ﻲﺋﺎﮭﻧﻟا مظﻧ لﺎﺟﻣ ﻲﻓ نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا بﯾردﺗ ،ىرﺧأ تﺎﻣوﻠﻌﻣ مظﻧ تارادإ
.ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺻﺎﺧ مظﻧ مﯾﻣﺻﺗو دادﻋإ ،تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا
مﺎظﻧﻟ تﺎﻣوﻠﻌﻣ نﻣ هرﻓوﯾ ﺎﻣﻟ تﺎﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ ةرﯾﺑﻛ ﺔﯾﻣھأ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ لﺗﺣﯾو ﺗﻟا مﺎظﻧﻟو ،تﺎﺳﺎﯾﺳﻟاو فادھﻷاو تﺎﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻻاو ططﺧﻟا مﺳرﻟ ﺔﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ ةدﺎﯾﻘﻟا لﯾﻐﺷ
ةدﺎﯾﻘﻟا مﺎظﻧ نﯾﺑ طﯾﺳوﻟا رود بﻌﻠﯾ وﮭﻓ ،ةدﺎﯾﻘﻟا مﺎظﻧ لﺑﻗ نﻣ رطﺳ ﺎﻣ ذﯾﻔﻧﺗ لﺟأ نﻣ ﻲﺟرﺎﺧﻟا ﺎﮭطﯾﺣﻣو ﺔﻣظﻧﻣﻟا نﯾﺑ طﯾﺳوﻟا رودو ،لﯾﻐﺷﺗﻟا مﺎظﻧو .
) 3
(
:تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ﺎﻣﯾﻓ لﺛﻣﺗﺗ تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ةدﻋ نﻣ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ نوﻛﺗﯾ
:ﻲﻠﯾ
) 4
(
- :ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا ﻣﺟ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ
مظﻧﻟ نﯾﯾﺋﺎﮭﻧﻟا نﯾﻣدﺧﺗﺳﻣﻟا دارﻓﻷا ﺔﻠ
دارﻓﻷا ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ،مﮭﻣﺎﮭﻣ ءادﻷ مظﻧﻟا هذھ تﺎﺟرﺧﻣ نوﻠﻣﻌﺗﺳﯾ نﯾذﻟاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻠﻐﺷﻣو ﻲﻣﻣﺻﻣو ﻲﻠﻠﺣﻣﻛ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﻲﻓ نﯾﺻﺻﺧﺗﻣﻟا ﻲ
نﯾﺟﻣرﺑﻣﻟاو مظﻧﻟا
.ﺔﯾﻧﻔﻟا ﺔﻧﺎﯾﺻﻟا ﻲﻓ نﯾﺻﺻﺧﺗﻣﻟاو
- :ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا ﻣﻠﻣ يدﺎﻣ ءﻲﺷ لﻛ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ
ﻲﻓ لﻣﻌﺗﺳﯾ نأ ﮫﻧﺄﺷ نﻣ سو
ﻌﯾو ،تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﺔﺟﻟﺎﻌﻣو نﯾزﺧﺗو ﻊﻣﺟ ّد
تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا مھأ نﯾﺑ نﻣ ﻲﻟﻵا بﺳﺎﺣﻟا زﺎﮭﺟ
.ﺔﯾدﺎﻣﻟا
- :تاءارﺟﻹاو ﺔﯾﺟﻣرﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا ﺔﮭﺟوﻣﻟا تﺎﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ
ﺞﻣارﺑﻟاو مﺎظﻧﻟا تﺎﯾﺟﻣرﺑ تﺎﯾﺟﻣرﺑﻟا هذھ ﺔﻠﺛﻣأ نﻣو ،مﺎﮭﻣﻟا ضﻌﺑﺑ مﺎﯾﻘﻠﻟ ﻲﻟﻵا بﺳﺎﺣﻠﻟ .مﺎظﻧﻟا ﻲﻣدﺧﺗﺳﻣﻟ ﺔﮭﺟوﻣﻟا لﯾﻐﺷﺗﻟا تﺎﻣﯾﻠﻌﺗ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗﻓ تاءارﺟﻹا ﺎﻣأ ،ﺔﯾﻘﯾﺑطﺗﻟا
- :تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ﻌﺗ
ّد ﺎﮭﺑ ظﺎﻔﺗﺣﻻا مﺗﯾ ﺎﻣ ةدﺎﻋو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ ﻲﻓ دروﻣ مھأ
ﺔطﺑﺗرﻣ ﺔﻘﯾرطﺑ ﺔﻧزﺧﻣ مﺎظﻧﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑ ﻊﯾﻣﺟ ﻰﻠﻋ لﻣﺗﺷﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا دﻋاوﻗ لﺧاد ﮭﻋﺎﺟرﺗﺳا لﮭﺳﯾ ثﯾﺣﺑ ﺔﯾﻘطﻧﻣو .ﺎ
- :تﺎﻛﺑﺷﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ تﺎﺑﺳﺎﺣﻟا لﺛﻣ ﺔطﺑﺗرﻣﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ نﻋ ةرﺎﺑﻋ ﻲھ
ﺎھرﯾﻏو ﺔﯾﻋﺎﻧﺻﻟا رﺎﻣﻗﻷاو تﻼﺑﺎﻛﻟﺎﻛ تﻻﺎﺻﺗﻻا طﺋﺎﺳوو تﺎﻛﺑﺷﻟا تﺎﯾﺟﻣرﺑو ﺔﯾﻟﻵا تﺎﻛﺑﺷﻟا ،ﺔﯾﻠﺧادﻟا تﺎﻛﺑﺷﻟا ﺎﮭﺗﻠﺛﻣأ نﻣو ،تﻻﺎﺻﺗﻻا ﻊﯾرﺳﺗو نﯾﺳﺣﺗ ﻰﻟإ فدﮭﺗ ﻲﺗﻟاو .تﻧرﺗﻧﻻا ﺔﻛﺑﺷو ،ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟا
ﯾﻓو ﻟا نﻣ ﮫ نﯾﺛﺣﺎﺑ ﺔﺋﯾﺑﻟا رﺻﺎﻧﻋ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا فﯾﺿﯾ نﻣ
رﺛؤﺗ نأ ﺎﮭﻧﺄﺷ نﻣ رﺻﺎﻧﻌﻟا هذھ ،تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ مدﺧﺗﺳﯾﺳ ﺎﮭﻠظ ﻲﻓ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا مﺎظﻧ مادﺧﺗﺳﻻ ﺎﯾﻠﻌﻟا ةرادﻹا مﻋد ﺎﮭﺗﻠﺛﻣأ نﻣو ،تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ ﻲﻓ ﺎﺑﺎﺟﯾإ وأ ﺎﺑﻠﺳ ﺎﺗإ ﻰﻠﻋ مﺎظﻧﻟا ةردﻗو ،تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗ دوﯾﻗ نود نﯾﻣدﺧﺗﺳﻣﻠﻟ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﺣ
.
) 5 (
:تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ فﺋﺎظو :ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧﻟ ﺔﯾﺳﺎﺳﻷا فﺋﺎظوﻟا لﺛﻣﺗﺗ
) 6 (
- ،فﺋﺎظوﻟا ﻲﻗﺎﺑ ﺎﮭﯾﻠﻋ دﻣﺗﻌﺗ ﻲﺗﻟاو مﺎظﻧﻟا ﻲﻓ ﺔﻔﯾظو لوأ ﻲھ :تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻊﻣﺟ
دﺧﺗﺳا بﺳﺣ ﺎﮭﻌﻣﺟ بﺟاوﻟا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﺔﻌﯾﺑط دﯾدﺣﺗ ﻊﻣﺟﻟا دﻧﻋ رﻣﻷا بﻠطﺗﯾو ،ﺎﮭﺗﺎﻣا
.ﺎھرﯾﻏو ﺎﮭﻌﻣﺟ تاودأو قرطو ،ﺎھردﺎﺻﻣو ﺎﮭﻋوﻧو
- ﺔﻠﻣﺟﺑ مﺎﯾﻘﻟا ﻖﯾرط نﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣ ﻰﻟإ تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا لﯾوﺣﺗ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ :تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﺔﺟﻟﺎﻌﻣ ﺔﻧرﺎﻘﻣﻟاو ،بﯾﺗرﺗﻟاو ،فﯾﻧﺻﺗﻟاو ،ﺔﯾﻘطﻧﻣﻟاو ﺔﯾﺑﺎﺳﺣﻟا تﺎﯾﻠﻣﻌﻟﺎﻛ ﺎﮭﯾﻠﻋ تﺎﯾﻠﻣﻌﻟا نﻣ
.ﺎھرﯾﻏو
- ﻧﺎﯾﺑﻟﺎﺑ ظﺎﻔﺗﺣﻻا ﺔﯾﻠﻣﻋ ﻲھ :تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا نﯾزﺧﺗ نﯾزﺧﺗﻟا طﺋﺎﺳو ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎ
.ﺔﺟﺎﺣﻟا تﻗو ﺎﮭﯾﻟإ عوﺟرﻠﻟ
- ﺎﮭﯾﻣدﺧﺗﺳﻣ ﻰﻟإ ﺎﮭﺟﺎﺗﻧإ نﺎﻛﻣ نﻣ ﺔﺟﺗﻧﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﻘﻧ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ :تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﻘﻧ نﺎﻛﻣو نﺎﻣز ،ﺔﻣوﻠﻌﻣﻟا هذھ لﺑﻘﺗﺳﻣﻛ رﺻﺎﻧﻌﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ دﯾدﺣﺗ دﻌﺑ كﻟذو ﺎﮭﻟﻼﻐﺗﺳﻻ
.ﺎھرﯾﻏو ﺎﮭﻠﻘﻧ ﺔﻘﯾرط ،ﺎﮭﯾﻟإ ﺔﺟﺎﺣﻟا
- ﻠﻋ ﺔﺑﺎﻗرﻟا ﺎﻣﻟ ﺔﻔﯾظوﻟا هذھ ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا فﺋﺎظوﻟا بﻧﺎﺟ ﻰﻟإ فﯾﺿﯾ نﻣ ﮫﯾﻓ :مﺎظﻧﻟا ﻰ
مﺎظﻧﻟا ﺔﯾﻟﺎﻌﻓو ةءﺎﻔﻛ نﺎﻣﺿﻟ ﺔﯾﻣھأ نﻣ ﺎﮭﻟ .
) 7
(
:تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ صﺋﺎﺻﺧ :ﻲﻠﯾ ﺎﻣ ﺎﮭﻧﻣ رﻛﻧ ةدﯾدﻋ صﺋﺎﺻﺧ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧﻟ
- .ﺎﮭﻠﺟأ نﻣ ﻊﺿو ﻲﺗﻟا فادھﻷا وأ فدﮭﻟا مﺎظﻧﻟا ﻖﻘﺣﯾ نأ
- رادﻹا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا ﺔﻓﺎﻛ مدﺧﯾ نأ ﺔﯾﻔﯾظوﻟا تﻻﺎﺟﻣﻟا ﺔﻓﺎﻛ كﻟذﻛو ،ﺔﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﯾ
ﺔﯾﻋوﻧﻟﺎﺑو ﺔﺑﺳﺎﻧﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟﺎﺑ تارارﻘﻟا يذﺧﺗﻣ دﯾوزﺗ ﻰﻠﻋ ةردﻘﻟا ﻊﻣ ،ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا .ﺔﺑوﻠطﻣﻟا
- مﺎظﻧﻠﻟ ﺔﻧوﻛﻣﻟا ﺔﯾﻋرﻔﻟا مظﻧﻟا نﯾﺑ لﻣﺎﻛﺗﻟا نﻣ ﺔﯾﻟﺎﻋ ﺔﺟرد ﻰﻠﻋ مﺎظﻧﻟا يوﺗﺣﯾ نأ
.ﻲﻠﻛﻟا
- ﺑ كﻟذو ﺔﻣظﻧﻣﻠﻟ ﺎﯾدﺟﻣ ادﺋﺎﻋ مﺎظﻧﻟا ﻖﻘﺣﯾ نأ ةدﺎﯾزو فﯾﻟﺎﻛﺗﻟا ضﻔﺧ ﻲﻓ ﮫﺗﻣھﺎﺳﻣ
.حﺎﺑرﻷا
- .كﻟذ نﻛﻣأ ﺎﻣﻠﻛ ﺔﺛﯾدﺣ ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣ لﺎﺻﺗا ةزﮭﺟأو تﺎﻣوﻠﻌﻣ ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗ مادﺧﺗﺳا
- دﺋاوﻓو ﺔﯾﻣھﺄﺑ ﺔﻋﺎﻧﻘﻟا دﯾﻟوﺗو ﺔﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا لﺑﻗ نﻣ ﻻوﺑﻘﻣ مﺎظﻧﻟا نوﻛﯾ نأ
.مﺎظﻧﻟا -2 :ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗﻻا تﺎﺳﺳؤﻣﻟا ﻲﻓ يرادﻹا ءادﻷا
:ءادﻷا فﯾرﻌﺗ ﺎﻣ ﺎﮭﻧﻣ رﻛذﻧ ءادﻸﻟ ةرﯾﺛﻛ تﺎﻔﯾرﻌﺗ دﺟوﺗ
:ﻲﻠﯾ
- نﯾﻌﻣ طﺎﺷﻧ وأ ﺔﻣﮭﻣ زﺎﺟﻧإ وأ ددﺣﻣ لﻣﻋ ﺔﯾدﺄﺗ وأ ءﻲﺷﻟﺎﺑ مﺎﯾﻘﻟا وھ .
) 8
(
نوﻛﯾ دﻘﻓ ،ددﺣﻣ فدھ ﻖﯾﻘﺣﺗﻟ كﻟذو ،ﺎﻣ كوﻠﺳﺑ صﺧﺷﻟا مﺎﯾﻗ وھ ءادﻷا نأ ﻰﻧﻌﻣﺑ .ﺎﻣ عورﺷﻣﻟ طﯾطﺧﺗﻟا وأ ﺎﻣ ﺔﻠﻛﺷﻣ لﺣ وأ ﺔﻧﯾﻌﻣ ﺔﺟﺎﺣ عﺎﺑﺷإ
- ﻠﻣﻌﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا وھ ذﯾﻔﻧﺗ وأ لﺎﻣﻋأ نﻣ دارﻓﻷا ﮫﺑ موﻘﯾ ﺎﻣ وأ تازﺎﺟﻧﻹا وأ ﺔﯾ
لﺎﻣﻋﻸﻟ .
) 9
(
نﻣو ،ﺞﺋﺎﺗﻧ وأ جﺎﺗﻧ وأ جرﺧﻣ ﮫﻧأ يأ مﯾدﻘﺗ ﮫﺗﻠﺛﻣأ
.ﺎﻣ ﺔﻌﻠﺳ جﺎﺗﻧإ وأ ةددﺣﻣ ﺔﻣدﺧ
فﯾرﻌﺗ نﻛﻣﯾو ءادﻷا
ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ ،ﺔﺋﯾﺑﻟا ﻊﻣ ﺔﺑﻏرﻟا ﻊﻣ ةردﻘﻟا لﻋﺎﻔﺗ ﺔﻠﺻﺣﻣ نﻋ ةرﺎﺑﻋ
ا ﻰﻠﻋ درﻔﻟا ةردﻗ ﻲﻓ ةردﻘﻟا لﺛﻣﺗﺗ ثﯾﺣ بﯾردﺗﻟاو مﯾﻠﻌﺗﻟا ﻰﻠﻋ كﻟذ دﻣﺗﻌﯾو ﮫﻠﻣﻌﺑ مﺎﯾﻘﻟ
لﻣﻌﻟا ﻊﻓاود ﻰﻠﻋ كﻟذ دﻣﺗﻌﯾو ﮫﻠﻣﻌﺑ مﺎﯾﻘﻟا ﻲﻓ درﻔﻟا ﺔﺑﻏر ﺔﺑﻏرﻟا لﺛﻣﺗ ﺎﻣﻧﯾﺑ ،تارﺑﺧﻟاو ﻰﻠﻋ رﺛؤﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟاو ﺔﯾﻠﺧادﻟا لﻣاوﻌﻟا ﺔﻋوﻣﺟﻣ ﺔﺋﯾﺑﻟا لﺛﻣﺗ نﯾﺣ ﻲﻓ ،هزﻓاوﺣو رﻛذﻧ ﺔﯾﻠﺧادﻟا لﻣاوﻌﻟا نﻣ ثﯾﺣ ،بﻠﺳﻟا وأ بﺎﺟﯾﻹﺎﺑ ءادﻷا دراوﻣﻟاو ﺔﻣظﻧﻣﻟا فادھأ
ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗﻻا لﻣاوﻌﻟا رﻛذﻧ ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟا لﻣاوﻌﻟا نﻣو ،ﺎﮭﯾﻓ لﺎﺻﺗﻻا تاوﻧﻗو ﺎﮭﺑ ﺔﺣﺎﺗﻣﻟا .ﺎھرﯾﻏو ﺔﯾﺳﺎﯾﺳﻟاو ﺔﯾﻓﺎﻘﺛﻟاو ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو
:ةرادﻹا فﯾرﻌﺗ ،طﯾطﺧﺗﻟا لﻼﺧ نﻣ ﺔﯾﻠﻋﺎﻓو ةءﺎﻔﻛﺑ ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا تﺎﯾﺎﻐﻟا ﻖﯾﻘﺣﺗ ﻲھ
ﻧﺗﻟا دراوﻣﻟا ﺔﺑﻗارﻣو ،ﮫﯾﺟوﺗﻟاو ،مﯾظﻧﺗﻟاو فادھﻷا ﻖﯾﻘﺣﺗ ﻰﻠﻋ ةردﻘﻟا ﺎﮭﻧإ يأ ،ﺔﯾﻣﯾظ
نﯾرﺧﻵا ﺔطﺳاوﺑ .
) 10
(
ذﺎﺧﺗا ﺔﻘﯾرطو ﺔﻣظﻧﻣﻟا ﮫﺟاوﺗ ﻲﺗﻟا لﻛﺎﺷﻣﻠﻟ لوﻠﺣﻟﺎﺑ سﺎﺳﺣﻹا يرادﻹا لﻣﻌﻟا نﻣؤﯾ ﺔﻣظﻧﻣﻟا لﻛﺎﺷﻣ لﺣ ﻰﻠﻋ لﻣﻌﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ططﺧﻟا نﻣؤﯾ ﺎﻣﻛ ،ﺎﮭﯾﻓ تارارﻘﻟا
ﺗﺳا ﻊﺿوو ،ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺔﺋﯾﺑﻟا تﺎﯾدﺣﺗ ﺔﮭﺟاوﻣ ﻲﻓ ﺎھدﻋﺎﺳﺗو كﻟذﻛو ،ﺔﻣظﻧﻣﻟا تﺎﯾﺟﯾﺗار
.ﺎﮭﻓادھأ ﻖﯾﻘﺣﺗﻟ ﺔﯾﻟﺎﻣو ﺔﯾرﺷﺑ نﻣ ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا دراوﻣﻟا صﯾﺻﺧﺗ
ﻲﻓ نورﯾدﻣﻟا ذﺧﺄﯾ ثﯾﺣ ،ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺔﯾرادﻹا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا ﻲﻓ يرادﻹا رودﻟا فﻠﺗﺧﯾو ﻰﻠﻋ ﻰطﺳوﻟا ةرادﻹا ورﯾدﻣ لﻣﻌﯾ ﺎﻣﻧﯾﺑ ،ﻲﺟﯾﺗارﺗﺳﻻا طﯾطﺧﺗﻟا تارارﻗ ﺎﯾﻠﻌﻟا ةرادﻹا
ﻣﻟا ططﺧﻟاو ﺞﻣارﺑﻟا ذﯾﻔﻧﺗ نوﯾذﯾﻔﻧﺗﻟا نورﯾدﻣﻟا موﻘﯾ ﺎﻣﻛ ،ﺎﯾﻠﻌﻟا ةرادﻹا نﻣ ﺔﻣدﻘ
.ﻲﻣوﯾﻟا لﻣﻌﻟا تﺎطﺎﺷﻧ ﺔﺑﻗارﻣ ﺔﯾﻟوؤﺳﻣﺑ
:يرادﻹا لﻣﻌﻟا فﺋﺎظو ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا ﺎﮭﻋوﻣﺟﻣ ﻲﻓ لﻛﺷﺗ ةرادﻺﻟ ﺔﯾﺳﺎﺳأ فﺋﺎظو ﻊﺑرأ كﺎﻧھ
:ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓ لﺛﻣﺗﺗ فﺋﺎظوﻟا هذھو ﺔﯾرادﻹا
) 11 (
- ةددﺣﻣ مﺎﮭﻣ رﺎﯾﺗﺧا ﻰﻠﻋ طﯾطﺧﺗﻟا يوطﻧﯾ :طﯾطﺧﺗﻟا فادھﻷا ﻖﯾﻘﺣﺗﻟ ﺎھؤادأ بﺟﯾ
طﯾطﺧﺗﻟا نﺈﻓ ﮫﯾﻋو ،ﺎھؤادأ بﺟﯾ ﻰﺗﻣو ،مﺎﮭﻣﻟا هذھ ءادأ ﺔﯾﻔﯾﻛ دﯾدﺣﺗ كﻟذﻛو ،ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا ﮫﻠﻌﻔﺗ نأ بﺟﯾ ﺎﻣ دﯾدﺣﺗﺑ مﮭططﺧ لﻼﺧ نﻣ نورﯾدﻣﻟا موﻘﯾو .فادھﻷا ﻖﯾﻘﺣﺗ ﻰﻠﻋ زﻛرﯾ .ﺔﺣﺟﺎﻧ ﺔﻣظﻧﻣﻟا نوﻛﺗ نأ نوﻧﻣﺿﯾ كﻟذﺑو ،طﺑﺿﻟﺎﺑ ﺔﻣظﻧﻣﻟا
- ﯾظﻧﺗﻟا ﻲﻧﻌﯾ :مﯾظﻧﺗﻟا تﺎﻋﺎﻣﺟﻟا ﻰﻟإ ﺎھدﺎﻧﺳإو مﺎﮭﻣﻟاو تﺎﺑﺟاوﻟا صﯾﺻﺧﺗ م
ﻊﺿوﻣ تﺎﺑﺟاوﻟا ﻊﺿوﺑ ﺢﻣﺳﺗ ﻲﺗﻟا فورظﻟا ﻖﻠﺧﺑ ﻰﻧﻌﯾ ﺎﻣﻛ ،ﺔﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ دارﻓﻷاو .ذﯾﻔﻧﺗﻟا
- ﻲﻓ ﺔﻣظﻧﻣﻟا ءﺎﺿﻋأ ﺎﮭﺑ موﻘﯾ ﻲﺗﻟا ﺔطﺷﻧﻷا ﮫﯾﺟوﺗﺑ ﻖﻠﻌﺗﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا وھ :ﮫﯾﺟوﺗﻟا
ﻣﻟا دﻋﺎﺳﺗ نأ ﺎﮭﻧﺄﺷ نﻣ ﻲﺗﻟاو ،ةددﺣﻣو ﺔﺑوﻏرﻣ تﺎھﺎﺟﺗا .ﺎﮭﻓادھأ ﻖﯾﻘﺣﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﻣظﻧ
- ﻲﻠﻌﻔﻟا ءادﻷا سﺎﯾﻗ ﻰﻟإ فدﮭﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻊﯾﻣﺟﺗﺑ رﯾدﻣﻟا موﻘﯾ نأ ﻲھ :ﺔﺑﺎﻗرﻟا تﻧﺎﻛ اذإ ﺎﻣ ﺢﺿﺗﯾﻟ ،ﺔطﺧﻟا ﻲﻓ ﺎھدﯾدﺣﺗ مﺗ ﻲﺗﻟا ءادﻷا رﯾﯾﺎﻌﻣﺑ ﮫﺗﻧرﺎﻘﻣﻟ ﺔﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ
ﻠﻌﻔﻟا ءادﻷا تﻻدﻌﻣﺑ لوﺻوﻟا نﻛﻣﯾ ﻰﺗﺣ كﻟذو ،ﻻ وأ تﻼﯾدﻌﺗ ءارﺟﻹ ةرورﺿ كﺎﻧھ ﺔﯾ
.لﺑﻗ نﻣ ﺎھدﯾدﺣﺗ ﻖﺑﺎﺳﻟا رﯾﯾﺎﻌﻣﻟا وأ تﻻدﻌﻣﻟا ﻰﻟإ
ﻌﯾ ثﯾﺣ فﺋﺎظوﻟا مھأ ﺎﻣھ ﺔﺑﺎﻗرﻟاو طﯾطﺧﺗﻟا ﻲﺗﻔﯾظو نأ ﺎﻧﻟ ﺢﺿﺗﯾ ﻖﺑﺳ ﺎﻣﻣ ّد
ﻲﮭﻓ ﺔﺑﺎﻗرﻟا ﺎﻣأ ،ىرﺧﻷا ﺔﯾرادﻹا فﺋﺎظوﻟا ﻲﻗﺎﺑ ﮫﯾﻠﻋ ﻰﻧﺑﺗ يذﻟا سﺎﺳﻷا طﯾطﺧﺗﻟا ﻓ رﺧآ ﻰﻧﻌﻣﺑو ،ﺔﺑﺎﻗر نودﺑ لﺎﻌﻓ طﯾطﺧﺗ ﻼﻓ طﯾطﺧﺗﻠﻟ لﻣﻛﻣﻟا ءزﺟﻟا نﺄﺑ لوﻘﻟا نﻛﻣﯾ ﮫﻧﺈ
ذﺎﺧﺗا ﺔﯾﻠﻣﻋ لﻼﺧ نﻣ ذﯾﻔﻧﺗﻟا زﯾﺣ ﻰﻟإ لﺧدﯾو ﺔﺑﺎﻗرﻟا نﻣ ﮫﺗﯾﻟﺎﻌﻓ دﻣﺗﺳﯾ طﯾطﺧﺗﻟا .تارارﻘﻟا
ﮭﻧأ ﻰﻠﻋ فرﻌﺗ ﻲﺗﻟا رارﻘﻟا ذﺎﺧﺗا ﺔﯾﻠﻣﻋو ﻌﺗ لﺋادﺑﻟا نﯾﺑ رﺎﯾﺗﺧﻻا ﺔﯾﻠﻣﻋ ﺎ
ّد رھوﺟ
تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا فﻠﺗﺧﻣ ﻲﻓو ةرادﻹا فﺋﺎظو نﻣ ﺔﻔﯾظو لﻛﺑ مﺎﯾﻘﻟا دﻧﻌﻓ ،ﺔﯾرادﻹا ﺔﯾﻠﻣﻌﻟا .تارارﻘﻟا ذﺎﺧﺗﺎﺑ موﻘﻧ ﺔﯾرادﻹا
-3 :ﺔﯾدﺎﺻﺗﻗﻻا تﺎﺳﺳؤﻣﻟا ﻲﻓ يرادﻹا ءادﻷا ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ رود
ﺔﺋﯾﺑﻟا نﻣ ءاوﺳ ﺎھرﻓوﯾ ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﻼﺧ نﻣ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﺔﯾﻣھأ زرﺑﺗ أ ﺔﯾﻠﺧادﻟا م
إ لﺟأ نﻣ ﺔﯾﺟرﺎﺧﻟا بﻧﺎﺟ ﻰﻟإ ،ﺔﯾرادﻹا فﺋﺎظوﻟا نﻣ ﺔﻔﯾظو لﻛ زﺎﺟﻧ
لﻣﺎﻛﺗﻟا ﻖﯾﻘﺣﺗ ﻲﻓ لﻠﺧ يأ ثودﺣ ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ ﮫﻧﻷ كﻟذ ىرﺧﻷا فﺋﺎظوﻟاو ﺔﻔﯾظو لﻛ نﯾﺑ
وﺗ مدﻋ بﺑﺳﺑ فﺋﺎظوﻟا نﻣ ﺔﻔﯾظو يأ زﺎﺟﻧإ ا
بﺗرﺗﯾ فوﺳ ﺎﮭﺻﻘﻧ وأ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا رﻓ
.ىرﺧﻷا فﺋﺎظوﻟا زﺎﺟﻧا ﻲﻓ بﻛرﻣ لﻠﺧ ﮫﯾﻠﻋ
نﻣ ىوﺗﺳﻣ لﻛﻟ ﺎھرﻓوﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﻼﺧ نﻣ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﺔﯾﻣھأ ﻰﻠﺟﺗﺗ ﺎﻣﻛ ﻹا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا :ﻲﻠﯾ ﺎﻣ ﻰﻟإ سﺎﺳﻷا اذھ ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا فﯾﻧﺻﺗ نﻛﻣﯾ ثﯾﺣ ﺔﯾراد
- ﺔﺟردﺑ ﻖﻠﻌﺗﺗو ًﺎﯾﺑﺳﻧ ﺔﻠﯾوط ﺔﯾﻧﻣز ةرﺗﻓ ﻲطﻐﺗ ﻲﺗﻟا ﻲھ :ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا هذھ ﻰﻟإ لوﺻوﻠﻟ لﺟﻷا ﺔﻠﯾوط ططﺧﻟاو ،ﺔﻣظﻧﻣﻟا فادھأو ﻲﻣارﻣ ﺔﻏﺎﯾﺻﺑ سﺎﺳأ
ﻟا ﻊﻗاوﻣ دﯾدﺣﺗ ﻲھ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا هذھ ﻰﻠﻋ ﺔﻠﺛﻣﻷاو ،فادھﻷا سأر ردﺎﺻﻣ ،ﻊﯾرﺎﺷﻣ
،تادﻌﻣﻟاو تﻻﻵا ،تﺎﺟﺗﻧﻣﻟا عاوﻧأ ،لﺎﻣﻟا ...
.ﺦﻟا
- ذﯾﻔﻧﺗﺑ ﻖﻠﻌﺗﺗو دﻣﻷا ﺔطﺳوﺗﻣﻟا ﺔﯾﻧﻣزﻟا ةرﺗﻔﻟا ﻲطﻐﺗ ﻲﺗﻟا ﻲھ :ﺔﯾﻛﯾﺗﻛﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لوﺣ زﻛرﺗﺗ ﺎﮭﻧأ يأ ﺎﯾﻠﻌﻟا ةرادﻹا لﺑﻗ نﻣ ﺔﻋوﺿوﻣﻟا تﺎﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻼﻟ ﻰطﺳوﻟا ةرادﻹا
ﺔﯾرورﺿﻟا ﺔﯾﻛﯾﺗﻛﺗﻟا ططﺧﻟا فﺻو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا كﻟذ لﺎﺛﻣ ،ﺔﻧﯾﻌﻣ ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ ذﯾﻔﻧﺗﻟ
،ﺔﻧﺎﯾﺻﻟا ططﺧ ،جﺎﺗﻧﻹا ﺔﻟودﺟ ،دارﻓﻷا بﯾردﺗو رﺎﺑﺗﺧاو ﻊﻧﺎﺻﻣﻟا مﯾﻣﺻﺗﺑ ﺔﺻﺎﺧﻟا .ﺔﻧزاوﻣﻟا تﺎﺻﯾﺻﺧﺗ
- رﯾﻓوﺗ بﺟﯾ ثﯾﺣ ﺔﯾﻣوﯾﻟا ﺔﻣظﻧﻣﻟا تﺎﯾﻠﻣﻌﺑ ﻖﻠﻌﺗﺗ ﻲﺗﻟا ﻲھ :ﺔﯾﻠﯾﻐﺷﺗﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا
ﻋ ةررﻛﺗﻣو ةرﻣﺗﺳﻣ ﺔﻔﺻﺑو ﺔﻘﯾﻗدو ﺔﯾﻠﯾﺻﻔﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣ ﻲﻓ طﺎﺷﻧﻟا ﮫﺟوأ ﻊﯾﻣﺟ ن
تﺎﯾﻣﻛو عاوﻧأ ،دارﻓﻷا فارﺻﻧاو روﺿﺣﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا كﻟذ لﺎﺛﻣ ،ﺔﻣظﻧﻣﻟا .تادﻌﻣﻟاو نﺋﺎﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﺻﺎﺣﻟا تﺎﻔﻗوﺗﻟا ،ﺔﻋﺎﺑﻣﻟاو ﺔﺟﺗﻧﻣﻟا ﻊﻠﺳﻟا
ارود ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺎﮭﻋاوﻧﺄﺑ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ بﻌﻠﺗ ﺎﻣﻛ ﻣ
ّﻣﮭ لﺣارﻣ نﻣ ﺔﻠﺣرﻣ لﻛ ﻲﻓ ﺎ
ﻲﺗﻟاو تارارﻘﻟا ذﺎﺧﺗا ﺔﯾﻠﻣﻋ ضرﻋ) مﯾﻣﺻﺗﻟاو ،تارﺎﺑﺧﺗﺳﻻا ﺔﻠﺣرﻣ ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ
لﻛ ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﺎظﻧ لﻣﻌﯾ ثﯾﺣ ،ﺔﻌﺑﺎﺗﻣﻟاو ذﯾﻔﻧﺗﻟاو ،رﺎﯾﺗﺧﻻاو ثﺣﺑﻟاو ،(لﺋادﺑﻟا .نﻛﻣﻣ تﻗو لﻗأ ﻲﻓو ﺎﮭﻟ ﺔﯾرورﺿﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا رﯾﻓوﺗ ﻰﻠﻋ لﺣارﻣﻟا هذھ نﻣ ﺔﻠﺣرﻣ
:ﺔﻘﺑﺎﺳﻟا تﺎﺳاردﻟا -1 ﺔﺳارد
Benjamin Demissy
اردﻟا هذھ تﻓدھ ثﯾﺣ رﺎﺛآ نﻋ ثﺣﺑﻟا ﻰﻟإ ﺔﺳ
ﻲﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو يدﺎﺻﺗﻗﻻا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﻻﺎﺻﺗﻻاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا تﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا ، تﻻﺎﺻﺗﻻاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا تﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا ﻲﻓ رﺎﻣﺛﺗﺳﻻا دودرﻣ نﻋو ،تﺎﺳﺳؤﻣﻠﻟ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا تﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا مادﺧﺗﺳﺎﺑ ءادﻷا نﻣ نﺳﺣﻧ نأ نﻛﻣﯾ فﯾﻛو د ﻊﻣ ،تﻻﺎﺻﺗﻻاو رﺎطﻣ ﺔﻟﺎﺣﻟ ﺔﺳار
.ﻲﻟودﻟاLyon
نأ ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا تﻠﺻوﺗ دﻗو يدﺎﺻﺗﻗﻻا ءادﻷا ﻰﻠﻋ رﯾﺛﺄﺗﻟا نﻣ نﯾﻋوﻧ كﺎﻧھ
لﻠﺧ دوﺟوﻟ ﺔﺟﯾﺗﻧ ءادﻸﻟ رﻘﮭﻘﺗ ﻰﻟإ يدؤﯾ ﻲﺑﻠﺳ رﺧﻵاو ﻲﺑﺎﺟﯾا ﺎﻣھدﺣأ ﻲﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو ةددﻌﺗﻣ لﺎﻛﺷأ ﮫﻟ تﻻﺎﺻﺗﻻاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا تﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا مادﺧﺗﺳا نأو ،ﻲﻔﯾظو ﺎﮭﻠﻣﺟﻧ ،روﺎﺷﺗﻟاو ﻖﯾﺳﻧﺗﻟاو لﺎﺻﺗﻻا ،لﻣﻌﻟا مﯾظﻧﺗ ،لﻣﻌﻟا طورﺷ ﻲھ بﻧاوﺟ ﺔﺗﺳ ﻲﻓ
.ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻹا ذﯾﻔﻧﺗو ،ﻲﻠﺧادﻟا نﯾوﻛﺗﻟا
تﺎﻣوﻠﻌﻣﻠﻟ ﺔﺛﯾدﺣﻟا تﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا ﻲﻓ رﺎﻣﺛﺗﺳﻻا دودرﻣ نأ ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا تﻠﺻوﺗ ﺎﻣﻛ
،لﺎﻋو ﻲﺑﺎﺟﯾا دودرﻣ ﮫﻟ ﻼﺛﻣ ﻲﻧورﺗﻛﻟﻹا دﯾرﺑﻟﺎﻓ ،لﺋﺎﺳوﻟا بﺳﺣ فﻠﺗﺧﯾ تﻻﺎﺻﺗﻻاو لﻠﺧ دوﺟوﻟ ﺔﺟﯾﺗﻧ كﻟذو ءادﻷا ىوﺗﺳﻣ ﻲﻓ ضﺎﻔﺧﻧا ﻰﻟإ يدؤﺗﻓ تﻧارﺗﻧﻹا ﺎﻣأ ﻲﻔﯾظو .
) 12
(
2 - ﺔﺳارد رﺎﺟﻧﻟا ﺢﻟﺎﺻ ﺔﻌﻣﺟ زﯾﺎﻓ :
ثﯾﺣ ﻰﻠﻋ ءوﺿﻟا ءﺎﻘﻟإ ﺔﺳاردﻟا هذھ تﻓدﮭﺗﺳا
ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟاو ،ﺔﯾﻧدرﻷا ﺔﯾﻋﺎﻧﺻﻟا تﺎﻛرﺷﻟا ﻲﻓ ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ دراوﻣو عاوﻧأ وﻠﻌﻣﻟا مظﻧ نﯾﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ىدﻣ :ﺔﻌﺑرﻷا ﺎﮭﺑﻧاوﺟﺑ ةﺄﺷﻧﻣﻟا ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإو ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣ
ﺢﻟﺎﺻﻣﻟا بﺎﺣﺻأ تﺎﻌﻗوﺗ ﻖﯾﻘﺣﺗو ،فادھﻷاو تﺎﯾﺎﻐﻟاو ،ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯾؤرﻟاو روظﻧﻣﻟا رﺛأ نﺎﯾﺑ ﻰﻟإ ﻻوﺻو ،ﺔﻌﺑﺎﺗﻟا عورﻔﻠﻟ زﻛرﻣﻟا ﺎﮭﻣدﻘﯾ ﻲﺗﻟا ﺔﻓﺎﺿﻣﻟا ﺔﻣﯾﻘﻟاو ،نﯾﻔﻠﺗﺧﻣﻟا رﺷﻟا ﻲﻓ ةﺄﺷﻧﻣﻟا ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ ﻰﻠﻋ ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﺔﯾﻧدرﻷا ﺔﯾﻋﺎﻧﺻﻟا تﺎﻛ
.
) 13
(
ﻵا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا تﻠﺻوﺗ دﻗو ﺔﯾﺗ
:
- ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﺎﮭﻋاوﻧﺄﺑ ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﺔﯾﻧدرﻷا ﺔﯾﻋﺎﻧﺻﻟا تﺎﻛرﺷﻟا كﻠﺗﻣﺗ
.ﺔطﺳوﺗﻣ ﺔﺟردﺑ
- دراوﻣﻟا ءاوﺳ ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ دراوﻣ ﺔﯾﻧدرﻷا ﺔﯾﻋﺎﻧﺻﻟا تﺎﻛرﺷﻟا كﻠﺗﻣﺗ
ﯾﺟﻣرﺑﻟاو ةزﮭﺟﻷاو ﺔﯾرﺷﺑﻟا .ﺔطﺳوﺗﻣ ﺔﺟردﺑ تﻻﺎﺻﺗﻻاو تﺎﻛﺑﺷﻟاو تﺎﻧﺎﯾﺑﻟاو تﺎ
- ﺎﮭﺑﻧاوﺟﺑ ﺔﻛرﺷﻟا ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ ﻰﻠﻋ ﺔطﺳوﺗﻣ ﺔﺟردﺑ ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ رﺛؤﺗ
.ﺔﻌﺑرﻷا ﺔﯾﺳﯾﺋرﻟا
- تﺎﻛرﺷﻟا ﻲﻓ ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ روطﺗ مﺎﻣأ فﻘﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﻗوﻌﻣﻟا مھأ نإ
بﯾردﺗﻟاو ﺔﯾﻟﺎﻣﻟا تﺎﻗوﻌﻣﻟا ﻲھ ﺔﯾﻧدرﻷا ﺔﯾﻋﺎﻧﺻﻟا ارﯾﺧأو ﺔﯾرادﻹا تﺎﻗوﻌﻣﻟاو مﯾﻠﻌﺗﻟاو
.ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو ﺔﯾﻓﺎﻘﺛﻟا تﺎﻗوﻌﻣﻟا
- تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ نﯾﺑ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد تاذ ﺔطﺳوﺗﻣ ﺔﯾﺑﺎﺟﯾا طﺎﺑﺗرا ﺔﻗﻼﻋ دﺟوﺗ
ﺔﻟﻻد ىوﺗﺳﻣ دﻧﻋ ةﺄﺷﻧﻣﻟا ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ ﻲﻓ ﺔﻌﺑرﻷا ﺔﺳﯾﺋرﻟا بﻧاوﺟﻟاو ﺔﯾرادﻹا P≤0.01
.
- ﺟﯾا لﻛﺷﺑ ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ رﺛؤﺗ بﻧاوﺟﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯾوﻧﻌﻣ ﺔﻟﻻدﺑ رﺷﺎﺑﻣو ﻲﺑﺎ
.ةﺄﺷﻧﻣﻟا ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ ﻲﻓ ﺔﻌﺑرﻷا ﺔﺳﯾﺋرﻟا
-3 ﺔﺳارد نﺎﻣﯾﻠﺳ دﯾﺑﻋ دﻣﺣأ دوﻣﺣﻣ ثﯾﺣ
ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا هذھ تﻓدھ
ﻰﻠﻋ هرﺛأو ﺔﯾﺳﻓﺎﻧﺗﻟا لﺎﻣﻋﻷا تﺎﯾﺟﯾﺗارﺗﺳاو ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ نﯾﺑ ﻖﻓاوﺗﻟا ﺔﯾﻠﻣﻋ ﻧﺻﻟا تﺎﻛرﺷﻟا ﻲﻓ ﻲﺳﺳؤﻣﻟا ءادﻷا رﺻﺎﻧﻌﻟا نﻋ فﺷﻛﻟاو ،ندرﻷا ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯾﻋﺎ
مظﻧ نﯾﺑ ﻖﻓاوﺗﻟا ﻖﯾﻘﺣﺗﻟ ﺎﮭﻣدﺧﺗﺳﺗ نأ ﺔﺛوﺣﺑﻣﻟا تﺎﻛرﺷﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺗﻟاو ﺎھرﻓاوﺗ بﺟاوﻟا دراوﻣﻟاو ،تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا دﻋاوﻗ ،تﺎﯾﺟﻣرﺑﻟا ،ةزﮭﺟﻷا) ﺎﮭﺗارﯾﻐﺗﻣﺑ ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻛﺗﻟا ةدﺎﯾﻗ) ﺎﮭﺗارﯾﻐﺗﻣﺑ ﺔﯾﺳﻓﺎﻧﺗﻟا لﺎﻣﻋﻷا تﺎﯾﺟﯾﺗارﺗﺳاو (ﺔﯾرﺷﺑﻟا ،زﯾﺎﻣﺗﻟاو ،ﺔﻔﻠ
،لﻣﻌﻟا ﺔﯾﺟﺎﺗﻧإ ثﯾﺣ نﻣ ﻲﺳﺳؤﻣﻟا ءادﻷا ﻰﻠﻋ ﻖﻓاوﺗﻟا اذھ رﺛأ نﺎﯾﺑ كﻟذﻛو .(زﯾﻛرﺗﻟاو .ﺔﯾﺣﺑرﻟاو تﺎﻌﯾﺑﻣﻟاو
ﺔﯾرادﻹا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﻖﻓاوﺗ نأ ﺎﮭﻣھأ ﺞﺋﺎﺗﻧ ةدﻋ ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا تﻠﺻوﺗ دﻗو ارﺗﺳﻹا ﻖﻓاوﺗﻟا) ﺎﮭﺗارﯾﻐﺗﻣﺑ ﺔﯾﺳﻓﺎﻧﺗﻟا لﺎﻣﻋﻷا تﺎﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ ﻊﻣ ﺎﮭﺗارﯾﻐﺗﻣﺑ يدؤﯾ (ﻲﺟﯾﺗ
تﺎﮭﺟوﺗ حوﺿو نأو .ﺔﺛوﺣﺑﻣﻟا تﺎﻛرﺷﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﺣﺑرﻟاو ،تﺎﻌﯾﺑﻣﻟاو ،ﺔﯾﺟﺎﺗﻧﻹا ةدﺎﯾز ﻰﻟإ نﯾﺑ ﺔﻛرﺗﺷﻣﻟا ﺎﯾؤرﻟاو ﺔﻓرﻌﻣﻟا لدﺎﺑﺗو نوﺎﻌﺗﻟاو لﺎﻌﻔﻟا لﺎﺻﺗﻻاو مازﺗﻟﻻاو ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻹا ﻖﻓاوﺗﻟا ﻖﯾﻘﺣﺗﻟ ﺔﻣزﻼﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا مھأ نﻣ لﺎﻣﻋﻷا يذﯾﻔﻧﺗو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ يذﯾﻔﻧﺗ ﺗارﺗﺳﻹا ﺔﺛوﺣﺑﻣﻟا تﺎﻛرﺷﻟا ﻲﻓ ﻲﺟﯾ .
) 14
(
4 - ﺔﺳارد ﺎﯾذﻟا قازرﻟا دﺑﻋ ﺑ
ﻲ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا تﺎﯾﻧﻘﺗ ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﻰﻟإ تﻓدھ ﻲﺗﻟا
تﺎﯾﻧﻘﺗﻟا هذھ نﻣ ةدﺎﻔﺗﺳﻻاو فﯾظوﺗﻟا ىدﻣو ،ةدﺟﺑ دودﺣﻟا سرﺣ ﺔﻣظﻧﻣ ﻲﻓ ﺔﻣدﺧﺗﺳﻣﻟا فرﻌﺗﻟاو ،ﺔﻣظﻧﻣﻟا هذﮭﺑ يرادﻹا لﻣﻌﻟا رﯾوطﺗ ﻲﻓ ّﻣﻋ
ﺎ اذإ مادﺧﺗﺳا تﺎﻗوﻌﻣ كﺎﻧھ تﻧﺎﻛ
ﻘﺗ ﺔﻟﻻد تاذ تﺎﻗورﻓ دوﺟو ىدﻣو ،ﺎﮭﺑ يرادﻹا لﻣﻌﻟا رﯾوطﺗ ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻧ تاءارﺟإ رﯾوطﺗ ﻲﻓ ﺎھرودو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ وﺣﻧ ثﺣﺑﻟا ﺔﻧﯾﻋ تﺎھﺎﺟﺗا ﻲﻓ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣا
.ﺔﯾﻔﯾظوﻟاو ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا تارﯾﻐﺗﻣﻠﻟ ﺎﻘﻓو ،ﺎﮭﺑ يرادﻹا لﻣﻌﻟا
:ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا ﻰﻟإ ﺔﺳاردﻟا تﻠﺻوﺗو
) 15
(
- ﺎﯾﻧﻘﺗﻟ فﯾظوﺗ كﺎﻧھ .ةدﺟﺑ دودﺣﻟا سرﺣﺑ يرادﻹا لﻣﻌﻟا رﯾوطﺗ ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ت
- رﯾ ى ةدﺟﺑ دودﺣﻟا سرﺣ لﺎﻣﻋأ ﻲﻓ مدﺧﺗﺳﺗ تﺎﯾﻧﻘﺗ سﻣﺧ كﺎﻧھ نأ ثﺣﺑﻟا دارﻓأ
تﺎﻛﺑﺷ ،لوﻣﺣﻣﻟا فﺗﺎﮭﻟا ،ﻲﻠﯾﻣﺳﻛﺎﻔﻟا ،ﻲﻔﺗﺎﮭﻟا لﺎﺻﺗﻻا ،ﻲﻟﻵا بﺳﺎﺣﻟا :ﻲﻓ لﺛﻣﺗﺗ .ﺔﯾﻠﺣﻣﻟا لﺎﺻﺗﻻا
- وﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ مادﺧﺗﺳا نأ ثﺣﺑﻟا دارﻓأ ىرﯾ رﯾوطﺗ ﻰﻠﻋ لﺎﻌﻓ رﯾﺛﺄﺗ ﺎﮭﻟ تﺎﻣ
.ةدﺟﺑ دودﺣﻟا سرﺣﺑ يرادﻹا لﻣﻌﻟا تاءارﺟإ
- .نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا تازﺎﺟإ ﺔﻟودﺟ لﺎﻣﻋأ ﻲﻓ ﻲﻟﻵا بﺳﺎﺣﻟا مادﺧﺗﺳا نﯾﺑﺗ
- .لﻣﻌﻠﻟ نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا بﺎطﻘﺗﺳا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ نﻣ ةدﺎﻔﺗﺳﻻا
- .تﻧرﺗﻧﻹا رﺑﻋ ﺎﮭﯾﻠﻣﺎﻋ لﻘﻧﺗﺑ تادﺣوﻟا ﻎﯾﻠﺑﺗ مدﻋ
- ضﻌﺑ لﺎطﻋأ ةرﺛﻛ .تﻼﻣﺎﻌﻣﻟاو لﻣﻌﻟا لﻗرﻌﺗ ﻲﺗﻟاو ةزﮭﺟﻷا
- .تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗﻟا تارودﻟا ﺔﻠﻗ نﯾﺑﺗ
- .تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﻧﺎﯾﺑﻠﻟ ﺔﯾﺎﻣﺣﻟا مﺎظﻧ فﻌﺿ
- نأ مﺎﻋ لﻛﺷﺑ نﯾﺑﺗ ﻰﺿر نﻣ ﻊﻓرﯾ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ دوﺟو
.نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا
:ﺎﮭﺗاءارﺟإو ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾﺟﮭﻧﻣ
:ﺔﺳاردﻟا ﺔﯾﺟﮭﻧﻣ نﺎﺛﺣﺎﺑﻟا دﻣﺗﻋا دﻘﻟ
هذھ ءارﺟإ ﻲﻓ ﻲﻠﯾﻠﺣﺗﻟا ﻲﻔﺻوﻟا ﺞﮭﻧﻣﻟا ﻰﻠﻋ
نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﻲﻓ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ رﺛأ ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻠﻟ كﻟذو ﺔﺳاردﻟا .رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ
:ﺎﮭﺗاءارﺟإ
:ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋو ﻊﻣﺗﺟﻣ ﻲﻓ ﺔطﺷﺎﻧﻟا نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ نﻣ ﺔﺳاردﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣ نوﻛﺗﯾ
ﺎھددﻋ ﻎﻟﺎﺑﻟاو رﺋازﺟﻟا ﺎﮭﻧ ﻰﺗﺣ نﯾﻣﺄﺗ ﺔﻛرﺷ 16
مﺎﻋ ﺔﯾ 2011
) 16
ﺎﮭﻧﻣ تذﺧأ دﻗو ،(
ﻎﻠﺑﺗ ﺔﯾﺋاوﺷﻋ ﺔﻧﯾﻋ ﻊﯾزوﺗ مﺗ دﻗو .نﯾﻣﺄﺗ تﺎﻛرﺷ 14
رﺑﻣﺳﯾد ﻲﻓ نﺎﯾﺑﺗﺳا 185 2011
،ﺔﻠﻗرو ﺔﯾﻻو ،ﺔﻧﯾطﻧﺳﻗ ﺔﯾﻻو ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﻲﻓ ﺔﯾرادﻹا تﺎﯾوﺗﺳﻣﻟا فﻠﺗﺧﻣ ﻰﻠﻋ عﺎﺟرﺗﺳا مﺗ دﻗو ،فﯾطﺳ ﺔﯾﻻو ،ﺔﯾﺎﺟﺑ ﺔﯾﻻو ،رﺋازﺟﻟا ﺔﯾﻻو ،ﺔﺑﺎﻧﻋ ﺔﯾﻻو نﺎﯾﺑﺗﺳا 178
.ﻲﺋﺎﺻﺣﻹا لﯾﻠﺣﺗﻠﻟ ﺔﻠﺑﺎﻗ
:ﺔﯾﻟوﻷا تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﻊﻣﺟ ةادأ مظﻧ رﺛأ سﺎﯾﻘﻟ مﻣﺻ نﺎﯾﺑﺗﺳا رﯾوطﺗﺑ نﺎﺛﺣﺎﺑﻟا مﺎﻗ
ﺢﯾﺿوﺗ ﻲﻠﯾ ﺎﻣﯾﻓو ،رﺋازﺟﻟا ﻲﻓ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﻲﻓ يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا :نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا ءازﺟﻷ
- لوﻷا ءزﺟﻟا ﺧﺷﻟا صﺋﺎﺻﺧﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺗﺗ تارﻘﻔﻟا نﻣ ﺔﻋوﻣﺟﻣ لﻣﺷﯾو :
ﺔﯾﺻ
تاوﻧﺳ ،ﻲﻣﻠﻌﻟا لھؤﻣﻟا ،رﻣﻌﻟا ،سﻧﺟﻟا) لﻣﺷﺗو ﺔﺳاردﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣ دارﻓﻷ ﺔﯾﻔﯾظوﻟاو .(ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗﻟا تارودﻟا ددﻋو ،يرادﻹا مﻠﺳﻟا ،ةرﺑﺧﻟا
:ﻲﻧﺎﺛﻟا ءزﺟﻟا - مظﻧ رﺛأ لوﺣ نﯾﺛوﺣﺑﻣﻟا تﺎﺑﺎﺟﺗﺳﺎﺑ ﻖﻠﻌﺗﺗ تارﻘﻓ ﺔﻋوﻣﺟﻣ لﻣﺷﯾو
ھ نوﻛﺗﯾو ،يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا صﺧﯾ ﺎﻣھدﺣأ ،نﯾﯾﻋرﻓ نﯾﺋزﺟ نﻣ ءزﺟﻟا اذ
ﻲﻓ لﺛﻣﺗﻣﻟا لﻘﺗﺳﻣﻟا رﯾﻐﺗﻣﻟا ﻵا وھ نﻣﺿﺗﯾ يذﻟاو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ
ﺎﻣﺑ روﺎﺣﻣ ﺔﺗﺳ رﺧ
ﮫﻋوﻣﺟﻣ ) ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ) ةرﻘﻓ 30
-1 ﺔﯾدﺎﻣﻟا دراوﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ،(4
5) 8- ) تاءارﺟﻹاو ﺔﯾﺟﻣرﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا ،(
-9 ﺎﯾﺑﻟا دراوﻣ تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ،(13 ) تﺎﻧ
-14
) تﺎﻛﺑﺷﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ ،(18 -19
) ﺔﯾﻣﯾظﻧﺗﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا ،(25 -26
ءزﺟﻟاو ،((30
ـﺑ يرادﻹا ءادﻷا ﻊﺑﺎﺗﻟا رﯾﻐﺗﻣﻟا ﻲﻓ لﺛﻣﺗﯾ رﺧﻷا ) تارﻘﻓ10
-31 .(40
دﻗو مﺗ دﺎﻣﺗﻋﻻا ﻰﻠﻋ
سﺎﯾﻘﻣ ترﻛﯾﻟ ﻲﺳﺎﻣﺧﻟا ،ﻖﻓاوﻣ رﯾﻏ ،ﺎﻣﺎﻣﺗ ﻖﻓاوﻣ رﯾﻏ)
سﺎﯾﻘﻟ (ﺎﻣﺎﻣﺗ ﻖﻓاوﻣ ،ﻖﻓاوﻣ ،دﯾﺎﺣﻣ ارﯾﻐﺗﻣ
ت ﺔﺳاردﻟا ثﯾﺣ
مﺗ ءﺎطﻋإ ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا نازوﻷا
ﻲﻟاوﺗﻟا ﻰﻠﻋ سﺎﯾﻘﻣﻟ
) ﺔﺳاردﻟا ،1
،2 ،3 ،4 ﻲﺋﺎﺻﺣﻹا رﺎﯾﻌﻣﻟا دﺎﻣﺗﻋا مﺗ دﻗو ،(5
كﻟذﻛو سﺎﯾﻘﻣﻟا تارﻘﻓ نﻣ ةرﻘﻓ لﻛ ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ دارﻓأ تارﯾدﻘﺗ رﯾﺳﻔﺗﻟ ﻲﻟﺎﺗﻟا :ﺎھروﺎﺣﻣ نﻣ روﺣﻣ لﻛ ﻰﻠﻋ -1
،فﯾﻌﺿ ىوﺗﺳﻣ 2.33 -2.34
ىوﺗﺳﻣ 3.67
وﺗﻣ ،طﺳ 3.68 - 5 .يوﻗ ىوﺗﺳﻣ
:سﺎﯾﻘﻣﻟا ةادأ قدﺻ ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا نﺎﯾﺑﺗﺳا ضرﻋ مﺗ
1) ّﻛﺣﻣ (1 ﺔﺋﯾھ ءﺎﺿﻋأ نﻣ ﺎﻣ
نﻣﻣ ﺔﯾدوﻌﺳﻟاو ﺔﯾﻧدرﻷاو ﺔﯾرﺋازﺟﻟا تﺎﻌﻣﺎﺟﻟا نﻣ ددﻋو ﺔﻧﯾطﻧﺳﻗ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ سﯾردﺗﻟا مﯾﻛﺣﺗو تﺎﺳاردﻟا ﻰﻠﻋ فارﺷﻹاو ﻲﻣﻠﻌﻟا ثﺣﺑﻟا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﯾاردﻟاو ةءﺎﻔﻛﻟﺎﺑ مﮭﻟ دﮭﺷﯾ ﻧﺎﯾﺑﺗﺳﻻا و ﮫﻗدﺻ نﻣ ﻖﻘﺣﺗﻠﻟ كﻟذو تﺎ ﺎﮭﺗﻻﺎﺟﻣ ﻰﻟإ تارﻘﻔﻟا ءﺎﻣﺗﻧا ىدﻣ نﻣ دﻛﺄﺗﻟا
.ﺎﮭﺗﺑﺳﺎﻧﻣ ىدﻣو ﺔﯾوﻐﻠﻟا ﺎﮭﺗﻏﺎﯾﺻ نﻣ دﻛﺄﺗﻟاو
:ءادﻷا تﺎﺑﺛ ﺎﻔﻟأ خﺎﺑﻧورﻛ لﻣﺎﻌﻣ مادﺧﺗﺳا ﻖﯾرط نﻋ ةادﻷا تﺎﺑﺛ نﻣ ﻖﻘﺣﺗﻟا مﺗ
ﻲﻠﺧادﻟا قﺎﺳﺗﻼﻟ (Cronbach-alpha)
لﻛﻛ ةادﻸﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ لﻣﺎﻌﻣﻟا اذھ ﻎﻠﺑ دﻗو ،
0.948 ﺔﻣﯾﻗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ مادﺧﺗﺳا روﺣﻣﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ ﻎﻠﺑ نﯾﺣ ﻲﻓ ، 0.925
ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ ﺎﻣأ ،
ﺔﻣﯾﻗ لﻣﺎﻌﻣﻟا اذھ ﻎﻠﺑ دﻘﻓ يرادﻹا ءادﻷا روﺣﻣﻟ 0.954
.
تﻧﺎﻛ نﺎﯾﺑﺗﺳﻻا تارﻘﻓ ﻰﻠﻋ تﺎﺑﺎﺟﻺﻟ ﺎﻔﻟأ خﺎﺑﻧورﻛ لﻣﺎﻌﻣ ﺔﻣﯾﻗ نأ ﻖﺑﺳ ﺎﻣﻣ نﯾﺑﺗﯾ تﺎﺑﺛﻟا لﻣﺎﻌﻣﻟ لوﺑﻘﻣﻟا دﺣﻟا نﻣ رﺑﻛأ 60
%
) 17
ﺎﺗﻟﺎﺑو (
هذھ ضارﻏﻷ لوﺑﻘﻣ وﮭﻓ ﻲﻟ
.ﺔﺳاردﻟا
:ﺔﺳاردﻟا تارﯾﻐﺗﻣ سﺎﯾﻗ
:تﺎﻧﺎﯾﺑﻟا ﺔﺟﻟﺎﻌﻣ بﯾﻟﺎﺳأ
ﻋ ﺔﺑﺎﺟﻺﻟ ن
بﯾﻟﺎﺳأ مادﺧﺗﺳا مﺗ ﺎﮭﺗﺎﯾﺿرﻓ ﺔﺣﺻ نﻣ ﻖﻘﺣﺗﻟاو ﺔﺳاردﻟا ﺔﻠﺋﺳأ
موﻠﻌﻠﻟ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣﻹا ﺔﻣزرﻟا ﻰﻠﻋ دﺎﻣﺗﻋﻻﺎﺑ كﻟذو ﺔﯾﺗﻵا ﻲﻟﻻدﺗﺳﻻاو ﻲﻔﺻوﻟا ءﺎﺻﺣﻹا ) ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻا ﺔﺧﺳﻧﻟا (SPSS
:19
- ﺳا تﺎﻓارﺣﻧﻻاو ﺔﯾﺑﺎﺳﺣﻟا تﺎطﺳوﺗﻣﻟاو ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟاو تارارﻛﺗﻟا جارﺧﺗ
.ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ دارﻓأ تﺎﺑﺎﺟﻹ ﺔﯾرﺎﯾﻌﻣﻟا
- تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧﻟ رﺛأ دوﺟو ىدﻣ نﺎﯾﺑﻟ طﯾﺳﺑﻟا ﻲطﺧﻟا رادﺣﻧﻻا جذوﻣﻧ مادﺧﺗﺳا
.يرادﻹا ءادﻷا ﻰﻠﻋ :ﺎﮭﺗﺷﻗﺎﻧﻣو ﺔﺳاردﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧ ضرﻋ
ﻻوأ - :ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ صﺋﺎﺻﺧ ﻠﻣﺷ دﻘﻟ
ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا تارﯾﻐﺗﻣﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا ت
تاوﻧﺳ ددﻋو ،يرادﻹا مﻠﺳﻟاو ،ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ىوﺗﺳﻣﻟاو ،رﻣﻌﻟاو ،سﻧﺟﻟا :ﺔﯾﻟﺎﺗﻟا ﺔﯾﻔﯾظوﻟاو دارﻓأ ﻊﯾزوﺗ نﯾﺑﯾ ﻲﻟﺎﺗﻟا لودﺟﻟاو .ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗﻟا تارودﻟا ددﻋو ةرﺑﺧﻟا .تارﯾﻐﺗﻣﻟا هذھ بﺳﺣ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ
مﻗر لودﺟ رﻓأ ﻊﯾزوﺗ :01
ﺔﯾﻔﯾظوﻟاو ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا تارﯾﻐﺗﻣﻟا بﺳﺣ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ دا
مﻗرﻟا رﯾﻐﺗﻣﻟا ﺔﺋﻔﻟا
رارﻛﺗﻟا ﺔﯾوﺋﻣﻟا ﺔﺑﺳﻧﻟا
سﻧﺟﻟا 1 رﻛذ
99 55.6
%
ﻰﺛﻧأ 79
44.4
%
2 رﻣﻌﻟا لﻗﺄﻓ ﺔﻧﺳ30
81 45.5
%
-31 ﺔﻧﺳ40 53
29.8
%
-41 ﺔﻧﺳ50 25
14.0
%
نﻣ رﺛﻛأ ﺔﻧﺳ50
19 10.7
%
3 ﺳﻣﻟا ىوﺗ
ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا نود ﺎﻣﻓ طﺳوﺗﻣ
6 3.4
%
يوﻧﺎﺛ 30
16.9
%
سﻧﺎﺳﯾﻟ 100
56.2
%
رﯾﺗﺳﺟﺎﻣ 10
5.6
%
هاروﺗﻛد 1
0.6
%
رﻛذﯾ رﺧآ 31
17.4
%
يرادﻹا مﻠﺳﻟا 4 ﺎﯾﻠﻋ ةرادإ
44 24.7
%
ﻰطﺳو ةرادإ 75
42.1
%
ﺔﯾﻠﯾﻐﺷﺗ ةرادإ 59
33.1
%
5 تاوﻧﺳ ددﻋ ﺳ5
لﻗﺄﻓ تاوﻧ 74
41.6
%
-6 ﺔﻧﺳ10 49
27.5
%
ةرﺑﺧﻟا -11
ﺔﻧﺳ20 22
12.4
%
نﻣ رﺛﻛأ ﺔﻧﺳ20
33 18.5
%
6 تارودﻟا ددﻋ ﻲﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗﻟا لﺎﺟﻣ ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ةرود نﻣ دﻔﺗﺳأ مﻟ
59 33.1
%
-1 ةرود2 88
48.3
%
-3 ةرود4 26
14.6
%
-5 ةرود6 5
2.8
%
نﻣ رﺛﻛأ تارود6
2 1.1
%
:ردﺻﻣﻟا ﻲﺋﺎﺻﺣﻹا لﯾﻠﺣﺗﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧ ﻰﻠﻋ ادﺎﻣﺗﻋا نﯾﺛﺣﺎﺑﻟا دادﻋإ نﻣ
.SPSS
مﻗر لودﺟﻟا نﯾﺑﯾ ،رﻣﻌﻟاو ،سﻧﺟﻟا بﺳﺣ نﯾﺛوﺣﺑﻣﻠﻟ يرارﻛﺗﻟا ﻊﯾزوﺗﻟا 01
ﻲﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗﻟا تارودﻟا ددﻋو ةرﺑﺧﻟا تاوﻧﺳ ددﻋو ،يرادﻹا مﻠﺳﻟاو ،ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ىوﺗﺳﻣﻟاو ،ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﺎﺟﻣ ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣ نوﻠﻛﺷﯾ روﻛذﻟا نأ ﻖﺑﺎﺳﻟا لودﺟﻟا نﻣ ظﺣﻼﯾ ثﯾﺣ
55.6
ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣ ثﺎﻧﻹا لﺛﻣﺗ ﺎﻣﯾﻓ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ دارﻓأ نﻣ% 44.4
دﻘﻓ رﻣﻌﻟا ثﯾﺣ نﻣ ﺎﻣأ ،%
ﺔﯾرﻣﻌﻟا ﺔﺋﻔﻟا نأ نﯾﺑﺗ ﺔﺑﺳﻧﺑ ﺔﺋﻓ ﻰﻠﻋأ ﻲھ لﻗﺄﻓ ﺔﻧﺳ 30
45.5 نﻣ ﺔﺋﻔﻟا ﺎﮭﯾﻠﺗ ، %
31
40 ﻰﻟإ ﺔﺑﺳﻧﺑ ﺔﻧﺳ 29.8
ﻣ ﺔﺋﻔﻟا مﺛ ،% ــ
31 ن 40 ﻰﻟإ ﺔﺑﺳﻧﺑ 14.0 رﺛﻛأ ﺔﺋﻔﻟا ﺎﻣأ ،%
50 نﻣ ﺔﺑﺳﻧﺑ ﺔﺋﻓ رﺧآ تﻧﺎﻛﻓ ﺔﻧﺳ 10.7
لﯾﻣﺗ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ نأ اذھ نﻣ نﯾﺑﺗﯾو ،%
ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣ نأ نﯾﺑﺗ دﻘﻓ ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا ىوﺗﺳﻣﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺗﯾ ﺎﻣﯾﻓ ﺎﻣأ .ﺎﮭﯾﻓ بﺎﺑﺷﻟا فﯾظوﺗ وﺣﻧ 56.2
ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣ نأو ،سﻧﺎﺳﯾﻠﻟا ﺔﻠﻣﺣ نﻣ مھ % 16.9
،يوﻧﺎﺛﻟا ىوﺗﺳﻣ نﻣ مھ % 5.6 نأو
ﺎﻣو ،رﯾﺗﺳﺟﺎﻣﻟا ﺔﻠﻣﺣ نﻣ مھ % ﮫﺗﺑﺳﻧ
3.4 ﺎﻣو ،نود ﺎﻣﻓ طﺳوﺗﻣﻟا ىوﺗﺳﻣ نﻣ %
ﮫﺗﺑﺳﻧ 0.6 ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣو ،ةرﺗﺎﻛدﻟا نﻣ مھ %
17.4 د نﻣ %
ﯾ تادﺎﮭﺷﻛ ﺔﻔﻠﺗﺧﻣ تﺎﻣوﻠﺑ
ا مﯾﻠﻌﺗﻟا ﺗﺳﺎﻣو ﻲﻣﺎﺳ ﻲﻧﻘﺗو ﻲﻘﯾﺑطﺗﻟا ﻲﻟﺎﻌﻟ نﻣ نﯾﺑﺗﯾو ،ﺔﺻﺎﺧ سرادﻣ نﻣ تادﺎﮭﺷ و ر
فﯾظوﺗ لﺿﻔﺗ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ كﻟذ مﻠﺳﻠﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ ﺎﻣأ .ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تادﺎﮭﺷﻟا يوذ
يرادﻹا
ﺛوﺣﺑﻣﻟا ﮫﯾﻟإ ﻲﻣﺗﻧﯾ يذﻟا و
ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣ نأ نﯾﺑﺗ دﻘﻓ ن 42.1
،ﻰطﺳوﻟا ةرادﻹا ﻲﻓ نوﻠﻣﻌﯾ %
ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣو 33.1
% ﮫﺗﺑﺳﻧ ﺎﻣو ،ﺔﯾﻠﯾﻐﺷﺗﻟا ةرادﻹا ﻲﻓ نوﻠﻣﻌﯾ 24.7
% ﻲﻓ نوﻠﻣﻌﯾ
ﺎﻣ نأ ظﺣﻼﻧﻓ ةرﺑﺧﻟا تاوﻧﺳ ددﻌﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ .ﺎﯾﻠﻌﻟا ةرادﻹا نﻋ مﮭﺗرﺑﺧ لﻘﺗ
مھ تاوﻧﺳ 5
ـﺑ ﺔﺑﺳﻧ ﻰﻠﻋﻷا 41.6
% نﯾﺑ ﺎﻣ ﺔﺋﻓ مﮭﯾﻠﺗ ، 6
و 10 ﺔﺑﺳﻧﺑ تاوﻧﺳ 27.5
% كﻟذ ﻲﻠﯾ ،
نﻣ رﺛﻛأ ﺎﻣ ﺔﺋﻓ ﺔﺑﺳﻧﺑ ﺔﻧﺳ 20
18.5 نﯾﺑ ﺎﻣ ﺔﺋﻓ ﻲﺗﺄﺗ كﻟذ دﻌﺑ ،%
و 11 ﺔﺑﺳﻧﺑ ﺔﻧﺳ 20
12.4
% .
ﺎّﻣأ ﻧ نأ ظﺣﻼﻧﻓ ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗﻟا تارودﻟا ددﻌﺑ ﻖﻠﻌﺗﯾ ﺎﻣﯾﻓ نﻣ ﺔﺑﺳ
تﻐﻠﺑ دﻗ نﯾﺗرود ﻰﻟإ ةرود اوﻠﻣﻋ 48.3
% ةرود نﻣ اودﯾﻔﺗﺳﯾ مﻟ نﯾذﻟا ﺔﺑﺳﻧ ﺎﻣأ ،
تﻐﻠﺑ دﻘﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗ 33.1
اوﻠﻣﻋ نﻣ كﻟذ ﻲﻠﯾ ،% ﻰﻟإ 3
ﺔﺑﺳﻧﺑ تارود 4 14.6
مﺛ ،%
اوﻠﻣﻋ نﻣ 5
ﻰﻟإ 6 ﺔﺑﺳﻧﺑ تارود 2.8
% رﺛﻛﺄﺑ اودﺎﻔﺗﺳا نﻣ ﺔﺑﺳﻧ تﻐﻠﺑ رﯾﺧﻷا ﻲﻓو ،
6 نﻣ ـﺑ تارود 1.1
نﯾﺑﺗﯾو ،% ﻲﺗﻟا ﺔﯾﺗﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺑﯾردﺗﻟا تارودﻟا ددﻋ نأ
.ةرﯾﺛﻛﻟﺎﺑ تﺳﯾﻟ نﯾﻣﺄﺗﻟا تﺎﻛرﺷ ﺎﮭﺑ موﻘﺗ
ﺎﯾﻧﺎﺛ - :ﻲﻔﺻوﻟا بﻧﺎﺟﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا ﺎﮭﺑﺗرو ﺔﯾﺑﺎﺳﺣﻟا تﺎطﺳوﺗﻣﻟا مادﺧﺗﺳا مﺗ
مظﻧ تارﺎﺑﻋ ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ دارﻓأ تﺎﺑﺎﺟﺗﺳا فﺻوﻟ ﺔﯾرﺎﯾﻌﻣﻟا تﺎﻓارﺣﻧﻻاو ﻰﻠﻋ ﺎھرﺛأو تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مﻗر لوادﺟﻟاو ،يرادﻹا ءادﻷا
،02 ،03 ،04 ،05 ،06 ،07
.ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا كﻠﺗ ﻰﻟإ رﯾﺷﺗ 08
مﻗر لودﺟ ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا دﻌﺑ تارﻘﻓ ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ تﺎﺑﺎﺟإ :02
تارﻘﻔﻟا طﺳوﺗﻣﻟا
ﻲﺑﺎﺳﺣﻟا فارﺣﻧﻻا
يرﺎﯾﻌﻣﻟا ﺔﺑﺗرﻟا
ىوﺗﺳﻣﻟا ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ طﺳوﺗﻣﻠﻟ
1 وﺗﺗ ا رﺷﺑ دراوﻣ ﺔﻛرﺷﻟا ﻲﻓ رﻓ ﺔﯾ
مظﻧ بﻧاوﺟ فﻠﺗﺧﻣ ﻲﻓ ﺔﺻﺻﺧﺗﻣ مﯾﻣﺻﺗﻟاو لﯾﻠﺣﺗﻟا لﺛﻣ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺔﻧﺎﯾﺻﻟاو لﯾﻐﺷﺗﻟاو ﺔﺟﻣرﺑﻟاو
3,71 1,18
2 يوﻗ
2 تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﻲﻓ نوﻠﻣﺎﻌﻟا ﻊﺗﻣﺗﯾ مﺎﮭﻣﻟا ﻊﻣ بﺳﺎﻧﺗﯾ ﻲﻧﻓ ىوﺗﺳﻣﺑ مﮭﻠﻣﻋ ﻊﻗاوﻣ ﻲﻓ ﺔﺑوﻠطﻣﻟا لﺎﻣﻋﻷاو
3,88 3,28
يوﻗ 1
3 لﻣﻌﺑ يرود لﻛﺷﺑ ﺔﻛرﺷﻟا موﻘﺗ
رﺑو تارود ﻲﻓ نﯾﻠﻣﺎﻌﻠﻟ ﺔﯾﺑﯾردﺗ ﺞﻣا
ىوﺗﺳﻣ ﻊﻓر فدﮭﺑ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ مﮭﺋادأ 3,19
1,34 طﺳوﺗﻣ 4
4 تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﻲﻓ نوﻠﻣﺎﻌﻟا ﻊﯾطﺗﺳﯾ
لﻣﻌﻠﻟ ةدﯾدﺟﻟا تﺎﺑﻠطﺗﻣﻟا ﻊﻣ فﯾﻛﺗﻟا 3,54
1,07 طﺳوﺗﻣ 3
ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا
3,58 - 1,11
طﺳوﺗﻣ
:ردﺻﻣﻟا لﯾﻠﺣﺗﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧ ﻰﻠﻋ ادﺎﻣﺗﻋا نﯾﺛﺣﺎﺑﻟا دادﻋإ نﻣ
ﻲﺋﺎﺻﺣﻹا .SPSS
ﺑﯾ نﯾ لودﺟﻟا مﻗر
02 ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا تارﺎﺑﻌﻟا نﻋ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ دارﻓأ تﺎﺑﺎﺟإ دﻌﺑﺑ
تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧﻟ ﺔﯾرﺷﺑﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا ىدﻣﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ةرﻘﻔﻟا لوﻷا بﯾﺗرﺗﻟا ﻲﻓ ءﺎﺟ دﻘﻓ ،
ﻠﻣﺎﻌﻟا ﻊﺗﻣﺗ ﯾ
ﻲﻓ ﺔﺑوﻠطﻣﻟا لﺎﻣﻋﻷاو مﺎﮭﻣﻟا ﻊﻣ بﺳﺎﻧﺗﯾ ﻲﻧﻓ ىوﺗﺳﻣﺑ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﻲﻓ ن
ﻣﻋ ﻊﻗاوﻣ ﻲﺑﺎﺳﺣ طﺳوﺗﻣﺑ مﮭﻠ
يرﺎﯾﻌﻣ فارﺣﻧاو 3,88 ،3,28
بﯾﺗرﺗﻟا ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﻣﯾﻓ
لﻣﻌﺑ يرود لﻛﺷﺑ ﺔﻛرﺷﻟا مﺎﯾﻗ ىدﻣﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ةرﻘﻔﻟا رﯾﺧﻷا ﺔﯾﺑﯾردﺗ ﺞﻣارﺑو تارود
مﮭﺋادأ ىوﺗﺳﻣ ﻊﻓر فدﮭﺑ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﻲﻓ نﯾﻠﻣﺎﻌﻠﻟ ﻲﺑﺎﺳﺣ طﺳوﺗﻣﺑ
فارﺣﻧاو 3.19
يرﺎﯾﻌﻣ .1.34
مﻗر لودﺟ ﺔﻧﯾﻋ تﺎﺑﺎﺟإ :03
ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا دﻌﺑ تارﻘﻓ ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا
تارﻘﻔﻟا طﺳوﺗﻣﻟا
ﻲﺑﺎﺳﺣﻟا فارﺣﻧﻻا
يرﺎﯾﻌﻣﻟا ﺔﺑﺗرﻟا
ىوﺗﺳﻣﻟا ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ طﺳوﺗﻣﻠﻟ
5 ﺔﯾﻟﻵا تادﻌﻣﻟاو ةزﮭﺟﻷا بﺳﺎﻧﺗﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﻲﻓ ﺔﻣدﺧﺗﺳﻣﻟا لﻣﻌﻟا ﺔﻌﯾﺑط ﻊﻣ
3,95 0,93
2 يوﻗ
6 ﺔﯾﻟﻵا تادﻌﻣﻟاو ةزﮭﺟﻷا بﺳﺎﻧﺗﺗ
ظﻧ ﻲﻓ ﺔﻣدﺧﺗﺳﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا م
لﻣﻌﻟا مﺟﺣ ﻊﻣ
3,62 1,15
4 طﺳوﺗﻣ
7 ﻲﻟﻵا بﺳﺎﺣﻟا ةزﮭﺟأ زﯾﻣﺗﺗ ﺔﺛادﺣﻟﺎﺑ ﺔﻛرﺷﻟا ﻲﻓ ﺔﻣدﺧﺗﺳﻣﻟا ﺔﻋرﺳﻟاو
3,93 1,02
1 يوﻗ
8 ﺔﻧﺎﯾﺻ ﻰﻟإ ﺔﻛرﺷﻟا ﻰﻌﺳﺗ
يرود لﻛﺷﺑ ةزﮭﺟﻷا رﯾوطﺗو 3,74
1,05 3
يوﻗ
ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا
3,80 - 0,83
يوﻗ
:ردﺻﻣﻟا ﻋا نﯾﺛﺣﺎﺑﻟا دادﻋإ نﻣ
ﻲﺋﺎﺻﺣﻹا لﯾﻠﺣﺗﻟا ﺞﺋﺎﺗﻧ ﻰﻠﻋ ادﺎﻣﺗ SPSS
.
ﺑﯾ نﯾ لودﺟﻟا مﻗر
ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا تارﺎﺑﻌﻟا نﻋ ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ دارﻓأ تﺎﺑﺎﺟإ 03 دﻌﺑﺑ
تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧﻟ ﺔﯾدﺎﻣﻟا تﺎﻣزﻠﺗﺳﻣﻟا ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ةرﻘﻔﻟا لوﻷا بﯾﺗرﺗﻟا ﻲﻓ ءﺎﺟ دﻘﻓ ،
ىدﻣﺑ
