ﻲﻣﻠﻌﻟا ثﺣﺑﻟاو ﻲﻟﺎﻌﻟا مﯾﻠﻌﺗﻟا ةرازو سﯾدﺎﺑ نﺑ دﯾﻣﺣﻟا دﺑﻋ ﺔﻌﻣﺎﺟ – مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ ﺔﺑﻌﺷ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻا موﻠﻌﻟا ﺔﯾﻠﻛ صﺻﺧﺗ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا موﻠﻋ :مﺳﻗ ﻲﺟوﻟوﻧﻛﺗﻟا قﯾﺛوﺗﻟاو ﺔﺛﯾدﺣﻟا ا مﻠﻋ ﻲﻓ رﺗﺳﺎﻣﻟا ةدﺎﮭﺷ لﯾﻧﻟ جرﺧﺗ ةرﻛذﻣ ـﺑ ﺔﻣوﺳوﻣﻟا تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟ : نﯾﺗﺑﻟﺎطﻟا دادﻋإ نﻣ : فارﺷإ تﺣﺗ ذﺎﺗﺳﻷا : ﺔﯾرﺷﻣ ﻲﻧھ د لﯾزﻏ دﻟاوﺧ . دﻣﺣأ وﺣد نﺑ . ﺔﺷﻗﺎﻧﻣﻟا ﺔﻧﺟﻟ : أ . ﺔﯾدﺎﻧ يدﻣﺣﻣ ... ... مﻧﺎﻐﺗﺳﻣ ﺔﻌﻣﺎﺟ ... ﺔﺳﯾﺋر . د . نﺑ دﻣﺣأ وﺣد ... ... ... نارھو ﺔﻌﻣﺎﺟ 1 ... اررﻘﻣ ﺎﻓرﺷﻣ . أ . ردﺎﻘﻟا دﺑﻋ روﻣﯾﻧ ... ... ... . نارھو ﺔﻌﻣﺎﺟ 1 ... ﺎﺷﻗﺎﻧﻣ . ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا ﺔﻧﺳﻟا : 2015 / 2016
ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ
ﺎﺠذوﻤﻨ مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا
ﺔﯿﺴرﻬﻓ ﺔﻗﺎطﺒ
ﺔﯿرﺸﻤ
،
ﻲﻨﻫ
.
لﯿزﻏ
،
دﻟاوﺨ
.
ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ
:
ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا
مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟ
ﺎﺠذوﻤﻨ
/
،ﺔﯿرﺸﻤ ﻲﻨﻫ
فارﺸإ ؛لﯿزﻏ دﻟاوﺨ
:
نﺒ
دﻤﺤأ وﺤد
.
-رﺌازﺠﻟا
:
،مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ ﺔﻌﻤﺎﺠ
2016
.
-132
ص
قﺤﻼﻤ ،لﺎﻛﺸأ ،لوادﺠ
.
رﯿدﻘﺘو رﻛﺸ
زﺠﻟا رﻛﺸﻟﺎﺒ مدﻘﺘأ
لﯿ
فرﺸﻤﻟا ذﺎﺘﺴﻷا ﻰﻟإ
"
دﻤﺤأ وﺤد نﺒ
"
ﻩذﻫ ﻰﻠﻋ قﻓاو يذﻟا
ةدﻤ ﺔﻠﯿط ﺎﻨﻌﻤ ﻩرﺒﺼ ﻰﻠﻋ نﺎﻓرﻌﻟا مﯿظﻋ ﺎﻨﻤ ﻪﻠﻓ ،ادﺎﺸر ٕاو ﺎﻬﯿﺠوﺘ ،ﺎﻓارﺸإ ﺔﺴاردﻟا
ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ زﺎﺠﻨا
.
ﻲﺘﻟا ﺔﻤرﺘﺤﻤﻟا ةذﺎﺘﺴﻷا ﻰﻟإ رﻛﺸﻟا قﺌﺎﻓ ﻰﻟإ مدﻘﺘأ ﺎﻀﯿأو
ﺔﯿدﺎﻨ يدﻤﺤﻤ ةذﺎﺘﺴﻷا ﺎﻨﻠﺠا نﻤ ﺔﯿﻀﺎﻤﻟا تاوﻨﺴﻟا ﺔﻠﯿط تﺤﻀ
.
لﻤﻌﻟا اذﻫ ﻲﻓ ادﻨﺴو ﺎﻨوﻋ ﺎﻨﻟ اوﻨﺎﻛ نﯿذﻟا ﻰﻟ ٕاو
.
ءادﻫﻹا
ﺔﯿرﺸﻤ ﻲﻨﻫ : ﻪﻨﺎﻨﺠ ﺢﯿﺴﻓ ﻰﻟإ ﺎﻬﻨﻛﺴأو ﷲا ﻪﻤﺤر ةرﻫﺎطﻟا ﻲﺒأ حور ﻰﻟإ مرﺘﺤﻤﻟا لﻤﻌﻟا اذﻫ يدﻫأ . نﻟ تﻠﻗ ﺎﻤﻬﻤ ﺔﯿﻟﺎﻐﻟا ﻲﻤأ ، دﻌﺴﻨ نأ لﯿﺒﺴ ﻲﻓ تﺤﻀ ﻲﺘﻟا ةزﯿزﻌﻟا ﻲﻤأ ﻰﻟإ لﻤﻌﻟا اذﻫ يدﻫأ مﺜ مﻠﻌﻟا بﺤ ﻲﻨﻤﻠﻋ نﻤ ﻰﻟإ كﻘﺤ كﯿﻓأ . ﺎﻫرﻤﻋ ﷲا لﺎطأ . ﻲﺘاوﺨأو ﻲﺘوﺨإ لﻛ ﻰﻟ ٕاو . ﻲﺌﺎﻗدﺼأ لﻛ ﻰﻟ ٕاو . و ﺔﯿدﺎﻨ يدﻤﺤﻤ ﺔﻤرﺘﺤﻤﻟا ةذﺎﺘﺴﻷا ﺔﺼﺎﺨو مارﻛﻟا ةذﺘﺎﺴﻷا ﻰﻟ ٕا .ﻹا
ءادﻫ
لﯿزﻏ دﻟاوﺨ ﻲﺒﻠﻗ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻟﺎﻐﻟا ﻲﻤأ ﺎﻨﺎﯿﻨد ﻲﻓ قرﺸﺘ ﻲﺘﻟا سﻤﺸﻟا ﻰﻟإ . حﺎﺠﻨﻟا بﺎﺒ ﻲﻟ ﺢﺘﻓ يذﻟا ﻲﺒأ ﻲﺒرد ءﻲﻀﯿ يذﻟا رﻤﻘﻟا ﻰﻟإ . ،ةروﻨ تﺎﺤﻟﺎﺼﻟا تﺎﻨﻤؤﻤﻟا ﻲﺘاوﺨأو دﻤﺤﻤو لﻼﺒ ﺎﯿوﺨأ ﻰﻟإ ﺔﻤﯿرﻛ،ةرﻤﺴ . ﺔﻤﯿرﻛ ﺔﯿطﻋ نﺒ رودﻗ صﺨﯿ ﺎﻤﯿﻓو ﻲﺴاردﻟا يراوﺸﻤ ﻲﻓ ﻲﻨودﻋﺎﺴ نﯿذﻟا ءﺎﻗدﺼﻷاو ﺔﺒﺤﻷا لﻛ ﻰﻟإ ثﺤﺒﻟا اذﻬﻟ ﻲﻤﯿﻋدﺘ ﻲﻓ رﯿﺒﻛﻟا لﻀﻔﻟا ﺎﻬﻟ ﻲﺘﻟا .
تﺎﯿوﺘﺤﻤﻟا ﺔﻤﺌﺎﻗ
ﺔﯿﺴرﻬﻓ ﺔﻗﺎطﺒ ﯿدﻘﺘو رﻛﺸ ر ءادﻫﻹا تﺎﯿوﺘﺤﻤﻟا ﺔﻤﺌﺎﻗ لوادﺠﻟا ﺔﻤﺌﺎﻗ لﺎﻛﺸﻷا ﺔﻤﺌﺎﻗ ﺔﻤدﻘﻤ ... أ يدﯿﻬﻤﺘﻟا لﺼﻔﻟا : ﺔﺴاردﻟا تاءارﺠإ 1 _ ﺔﺴاردﻟا عوﻀوﻤ تﺎﯿﺴﺎﺴأ 1 _ 1 : ﺔﺴاردﻟا ﺔﻠﻛﺸﻤ ... ... .... 13 1 _ 2 : ﺔﺴاردﻟا تﻻؤﺎﺴﺘ ... ... ... 14 1 _ 3 : ﺔﺴاردﻟا تﺎﯿﻀرﻓ ... ... 14 1 _ 4 : ﺔﺴاردﻟا ﺔﯿﻤﻫأ ...: ... ... ... 15 1 _ 5 : فادﻫأ ﺔﺴاردﻟا ... .. ... ... . ... 15 1 _ 6 : ﺔﻘﺒﺎﺴﻟا تﺎﺴاردﻟا ... . ... 15 2 : ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا تاءارﺠإ ... . ... 16 2 -1 : ﺔﺴاردﻟا ﺞﻬﻨﻤ ... ... . ... 16 2 _ 2 : بﯿﻟﺎﺴأ تﺎﻨﺎﯿﺒﻟا ﻊﯿﻤﺠ ... 16 2 _ 2 _ 1 : ﻠﺒﺎﻘﻤﻟا ﺔ 2 _ 2 _ 2 : ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا دودﺤ ... . ... . ... 17 2 _ 2 _ 2 _ 1 : ﺔﯿرﺸﺒﻟا دودﺤﻟا ... ... . ... . ... 17 2 _ 2 _ 2 _ 2 : ﺔﯿﻨﻤزﻟا دودﺤﻟا ... . ... ... . ... 17
2 _ 2 _ 2 _ 3 : ﺔﯿﻨﺎﻛﻤﻟا دودﺤﻟا ... . ... 17 2 _ 3 : مﯿﻫﺎﻔﻤﻟاو تﺎﺤﻠطﺼﻤﻟا طﺒﻀ ....: ... . ... .. .... 18 لوﻷا لﺼﻔﻟا : ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﯿﻫﺎﻤ دﯿﻬﻤﺘ ... .... .... ... 20 1 -ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا موﻬﻔﻤ 1 -1 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا فﯿرﻌﺘ ... ... ... 21 1 -2 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ةرادإ روطﺘﻟ ﺔﯿﺨﯿرﺎﺘﻟا لﺤارﻤ ... .. ... .... ... ... ... 22 1 -3 أ رﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﯿﻤﻫ ﯿ ﺔ ... . ... ... ... ... 26 2 -ﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ ﺔﯿ 2 -1 فﯿرﻌﺘ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ... ... ... .. ... . 27 2 -2 ا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ فﯿرﻌﺘ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟ ... ... ... 29 2 -3 ﻛﻤﻟا فادﻫأ قﯿﻘﺤﺘ ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رود ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘ ... ... . ... . .. 30 3 -ﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا فﺎﻨﺼأ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔ 3 _ 1 ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ورﯿدﻤ ... ... ... ... ... .... .. 32 3 -2 ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا لﺎﻤﻋ و وﻔظوﻤ ... ... ... . ... ... 36 3 -3 و وﻔظوﻤ ا لظ ﻲﻓ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا لﺎﻤﻋ ﻊﯿرﺸﺘﻟ يرﺌازﺠﻟا .. ... .. 38 4 -ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘﻟ ﺔﯿﺴﯿﺌرﻟا فﺌﺎظوﻟا 4 -1 فﯿظوﺘﻟا و طﯿطﺨﺘﻟا ... ... ... ... . ... .... . 40 4 -2 نﯿوﻛﺘﻟا و بﯿردﺘﻟا .... .. ... .... .. .. .. .. ... ... 46 4 -3 مﯿﯿﻘﺘ نﯿﻠﻤﺎﻌﻟا ءادأ ... ... ... ... ... ... 55 ﺔﺼﻼﺨ ... ... ... . . ... 59 ﻲﻨﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟا : ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا لﺒﻘﺘﺴﻤ ﻊﻗاو : دﯿﻬﻤﺘ ... .... ... .. .. .. .... 62
1 ﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﻪﺠاوﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﯿدﺤﺘ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠ : 1 -1 ﺔﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘﻟا تﺎﯿدﺤﺘﻟا ... ... .. .. .... 63 1 -2 ﺔﯿﺴﻓﺎﻨﺘﻟا تﺎﯿدﺤﺘﻟا ... ... . ... .... ... . . .. 64 1 -3 ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻻا تﺎﯿدﺤﺘﻟا ... ... . . .... ... .. .. 66 2 -ﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘ لظ ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا تﺎ : 2 -1 تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘ فﯿرﻌﺘ ... ... ... .. . . 66 2 -2 ﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘ رود رﺸﺒﻟا تاءﺎﻔﻛﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘ ﻲﻓ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺔﯿ .... .... ... .. .... .. ... 68 2 -3 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﻰﻠﻋ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘ رﯿﺜﺎﺜ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ... .... 72 3 -ﯿرﺸﺒﻟا تارﺎﻬﻤﻟا تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا رﺼﻌﻟا ﻲﻓ ﺔ : 3 -1 فﯿرﻌﺘ ﺔﯿرﺸﺒﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ... ... ... .. ... 73 3 -2 تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا رﺼﻋ تارﺎﻬﻤ ... ... ... . . ... 75 3 -3 ﺔﯿﻤﻗرﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا ﻲﻓ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﻲﺌﺎﺼﺨأ ... ... .. . .... . . .. 77 ﺔﺼﻼﺨ ... .... .. ... 83 ثﻟﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟا : ﻲﻨادﯿﻤﻟا لﺼﻔﻟا : دﯿﻬﻤﺘ ... ... .. . ... 85 1 سﯿدﺎﺒ نﺒ دﯿﻤﺤﻟا دﺒﻋ ﺔﻌﻤﺎﺠ فﯿرﻌﺘ مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ ... . . .. . . . . ... 86 2 ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا فﯿرﻌﺘ سﯿدﺎﺒ نﺒ دﯿﻤﺤﻟا دﺒﻋ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا 2 _ 1 ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا فﯿرﻌﺘ ... ... .... .... 96 2 _ 2 ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ نوﻠﻤﺎﻌﻟا ... ... ... .. ... .. 97 2 _ 3 ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا دﯿﺼر ... ... ... .. 98 2 _ 4 ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻠﻤﻌﺘﺴﻤ ... ... ... 99 2 _ 5 ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻠﻟ ﻲﻠﺨادﻟا نوﻨﺎﻘﻟا ... ... ... 100 3 _ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا لﯿﻟد ... ... ... ... ... .. 101 3 _ 1 ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا لﯿﻠﺤﺘ ... .. ... ... . . .. .. 106
3 _ 2 ﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨ ... ... ... . ... . .... 112 ﺎﺨ ﺔﻤﺘ ... 113 ﺔﯿﻓارﻏوﯿﻠﺒﯿﺒ ... 114 قﺤﻼﻤﻟا ... 121. ﻤﻟا صﺨﻠ ... 132.
ادﺠﻟا ﺔﻤﺌﺎﻗ و ل ﺔﺤﻔﺼﻟا لودﺠﻟا ناوﻨﻋ لودﺠﻟا مﻗر 3 3 ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ نﯿﻠﻤﺎﻌﻟا تﺎﺌﻓ 1 7 7 تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا رﺼﻌﻟ ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا تارﺎﻬﻤﻟا 2 82 رود نﯿﺒ فﻼﺘﺨﻻا ﺢﻤﻼﻤ ﻲﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻤﻗرﻟا ﻲﺒﺘﻛﻤﻟاو 3 87 ﺎﻬﻤﺎﺴﻗأو مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ ﺔﻌﻤﺎﺠ تﺎﯿﻠﻛ 4 89 مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ ﺔﻌﻤﺎﺠﺒ ثﺤﺒﻟا رﺒﺎﺨﻤ 5 9 1 ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻻا موﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛﺒ ةذﺘﺎﺴﻷا ددﻋ 6 92 ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻹا موﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛﺒ مﺎﺴﻗﻷا ددﻋ 7 95 ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻻا موﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛﯿ نﯿوﻛﺘﻟا ﺔﺴدﻨﻫ 8 97 ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ نوﻠﻤﺎﻌﻟا 9 98 ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا دﯿﺼر 10 99 ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻠﻤﻌﺘﺴﻤ 11
لﺎﻛﺸﻷا ﺔﻤﺌﺎﻗ ﺔﺤﻔﺼﻟا مﻗر لﻛﺸﻟا ناوﻨﻋ لﻛﺸﻟا مﻗر 2 5 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﻰﻟإ ةرظﻨﻟا روطﺘ 1 3 2 فادﻫأ قﯿﻘﺤﺘ ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رود ﺔﺴﺴؤﻤﻟا 2 3 6 ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا رﯿدﻤ فﺌﺎظو 3 45 فﯿظوﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ تاوطﺨ 4 50 بﯿردﺘﻟا لﺤارﻤ 5 58 ءادﻷا مﯿﯿﻘﺘ تاوطﺨ 6 70 تﺎﺴﺴؤﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا تاءﺎﻔﻛﻟا 7 9 2 ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻻا موﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛﺒ ﺔﺒﻠطﻟا ﻊﯿزوﺘ 8 120 ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻠﻟ ﻲﻤﯿظﻨﺘﻟا لﻛﯿﻬﻟا 9
ﺔﻤدﻘﻤ ﺔطﺸﻨﻷا لﻤﺎﻛ ﻪﯿﻠﻋ تﻀرﻓ ﻲﺘﻟا ﺔﺜﯿدﺤﻟا تﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘﻟا نﻤﻀ ءﺎﺠ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا موﻬﻔﻤ نإ ﻪﻛﻠﻤﺘ ﺎﻤﻤ ﻊﺴاوﻟا ﺎﻬﻤوﻬﻔﻤ ﻲﻓ ﺔﻠﻤﺎﻌﻟا ىوﻘﻟا ةرادﺈﻛ ةّدﻋ مﯿﻫﺎﻔﻤ ﻲﻓ ءﺎﺠ يذﻟا تﺎﺴﺴؤﻤﻟا فﺌﺎظوو وذ يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا تﻠﻛﺸ ثﯿﺤﺒ دﯿدﺠ وﻫ ﺎﻤ ﻰﻟإ ﻊﻠطﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﺒﻏرﻟاو ﺔﯿﻓرﻌﻤ تاردﻗو تارﺎﻬﻤ نﻤ ا ﻪﯿﻠﻋ أرطﺘ ﻲﺘﻟا تارﯿﻐﺘﻟا ﺔﻬﺠاوﻤ ﻲﻓ لﺎﻌﻔﻟاو رﺒدﻤﻟا لﻘﻌﻟ . ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ةرادإ عوﻀوﻤ رﺒﺘﻌﯿو لﺎﺠﻤ ﻲﻓ نﯿﻠﻤﺎﻌﻟاو بﺎﺘﻛﻟا نﻤ رﯿﺜﻛﻟا رﯿﻛﻔﺘو مﺎﻤﺘﻫا ﻰﻠﻋ تذوﺤﺘﺴا ﻲﺘﻟا تﺎﻋوﻀوﻤﻟا مﻫأ نﻤ ﺎﻬﺒ ﺔطﺎﻨﻤﻟا ﺔﻔﯿظوﻟا ﺔﯿﺴﺎﺴﺤﻟ ارظﻨ ،ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ . و ذﻬﻟ ﻓ ا لوﺼﻓ ةدﻋ ﻰﻟإ ثﺤﺒﻟا مﯿﺴﻘﺘ مﺘ دﻘ : ا يدﯿﻬﻤﺘﻟا لﺼﻔﻟ دﯿدﺤﺘ لﻼﺨ نﻤ ﺎﻨﺜﺤﺒ عوﻀوﻤ ﺔﺴاردﻠﻟ ﻲﺠﻬﻨﻤﻟا رﺎطﻹا لﺜﻤﯿ يذﻟا ﺔﻠﻛﺸﻤ ثﺤﺒﻟا ﺎﻨﻗرطﺘ ﻲﺘﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟا مﻫأ نﯿﺒﺘ ﻲﺘﻟا ﺎﻬﻟ تﺎﺒﺎﺠإ رﺎﺒﺘﺨا نﻛﻤﯿ ﺎﻬﺒ ذإ ثﺤﺒﻟا تﺎﯿﻀرﻓو ﻤ فدﻬﻟاو ﻪﺘﯿﻤﻫأ ،عوﻀوﻤﻟا رﺎﯿﺘﺨا بﺎﺒﺴأ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﻀﻹﺎﺒ ﺔﻘﺒﺴﻤ مﺜ مدﺨﺘﺴﻤﻟا ﺞﻬﻨﻤﻟا دﯿدﺤﺘ ﻊﻤ ﻪﻨ ﺔﻘﺒﺎﺴﻟا تﺎﺴاردﻟا و تﺎﻨﺎﯿﺒﻟا ﻊﻤﺠ تاودأ ﺎﻨددﺤ . ﻷا لﺼﻔﻟا ناوﻨﻌﺒ نﺎﻛ لو : ،ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﯿﻫﺎﻤ مﯿﻫﺎﻔﻤﻟﺎﺒ لﻓﺎﺤ ءﺎﺠ دﻘﻓ كﻟذو ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘو ةرادإ نﻋ ﺔﻤﺎﻌﻟا ﺔﯿﻟوﻷا نﻤ مﻫأ كﻟذﻛ صﺼﺨ ،تﺎﺴﺴؤﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺘﯿﻤﻫأو ﺎﻫروطﺘو ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ فﯿرﻌﺘ لﻼﺨ ءادﻷا مﯿﯿﻘﺘو نﯿوﻛﺘﻟاو بﯿردﺘ ،فﯿظوﺘ ،طﯿطﺨﺘ نﻤ ﺔﻠﻤﺎﻌﻟا ىوﻘﻟ ﺔﯿﺴﯿﺌرﻟا فﺌﺎظوﻟا . ﻤأ ﺎ ﻲﻨﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟا صﺼﺨﻤ نﺎﻛﻓ ل : ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا لﺒﻘﺘﺴﻤو ﻊﻗاو ﻫأ رﯿﺨﻷا اذﻫ نﻤﻀﺘﯿ ﺎﻀﯿأو ﺔﯿﺴﻓﺎﻨﺘﻟا ،ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺠﻻا ،ﺔﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘﻟا ﺎﻬﻨﯿﺒ نﻤ ﺎﻬﻬﺠاوﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﯿدﺤﺘﻟا م ﺔﯿﻤﻗرﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا ﻲﻓ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﻲﺌﺎﺼﺨأ و تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا رﺼﻋ ﻲﻓ ﻲﺒﺘﻛﻤﻟا تارﺎﻬﻤ . ﺎﻤأ ثﻟﺎﺜﻟا لﺼﻔﻟا روﺤﻤﺘﯿ ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا لوﺤ نﻋ ﺔﺤﻤﻟ ءﺎطﻋإ لﻼﺨ نﻤ ﺎﻬﺒ ﺎﻨﻤﻗ ﻲﺘﻟا ﺔﻌﻤﺎﺠﻟا . ﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا فﯿرﻌﺘ نوﻠﻤﺎﻌﻟا ،ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﺢﻟﺎﺼﻤ ،ﺔﺒﺘﻛﻤﻠﻟ ﻲﻤﯿظﻨﺘﻟا لﻛﯿﻬﻟا ،ﺎﻬﺘﺄﺸﻨو ﺔ ﺎﻬﻟ ﻲﻠﺨادﻟا نوﻨﺎﻘﻟا ،تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘﻟ مدﺨﺘﺴﻤﻟا ﻲﻟﻵا مﺎظﻨﻟا ،ﻲﻘﺌﺎﺜوﻟا دﯿﺼرﻟا ،ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ . ﺔﺴاردﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨ مﺜ ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﺔﻟوؤﺴﻤ ﻰﻟإ ﺔﻬﺠوﻤﻟا ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا لﯿﻠﺤﺘﺒ ﺎﻨﻤﻗ ارﯿﺨأو .
يدﯾﮭﻣﺗﻟا لﺻﻔﻟا
ﺔﺳاردﻟا تاءارﺟإ
يدﯿﻬﻤﺘﻟا لﺼﻔﻟا : ﺔﺴاردﻟا تاءارﺠإ 1 _ ﺔﺴاردﻟا عوﻀوﻤ تﺎﯿﺴﺎﺴأ 1 _ 1 : ﺔﺴاردﻟا ﺔﻠﻛﺸﻤ ﺠاوﺘ ﻪ تﺎﺴﺴؤﻤﻟا و تﺎطوﻐﻀﻟا نﻤ رﯿﺜﻛﻟا ﻓ ءاوﺴ تارﯿﻐﺘﻟا و ﺔﯿﻠﺨادﻟا لﻤﻌﻟا ﺔﺌﯿﺒ ﻲ ﺔﯿﺠرﺎﺨﻟا ضرﻔﺘﻟ رﺒﻛا قﻘﺤﺘو ﺎﻫدوﺠو زﯿﺎﻤﺘﻟا لﻼﺨ نﻤ ﺎﻬﻟ جﺎﺘﻨإ ، يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا ءادأ ةءﺎﻔﻛ ﻰﻠﻋ زﻛرﺘ ﻟا رﻓاوﺘ نﻤ مﻏرﻟﺎﺒ اذﻬﻟو ةردﻨﻟﺎﺒ مﺴﺘﺘ ﻲﺘﻟا دراوﻤﻟا نﻤ دﻌﯿ يذﻟا ﺔﯿدﺎﻤﻟا دراوﻤﻟاو ﺔﯿﻟﺎﻤﻟا دراوﻤ و دروﻤ دﺠاوﺘ نﻤ دﺒ ﻻ تﺎﻤﺎﺨ ﻰﻘﺒﺘ ﺎﻬﻨأ ﻻإ ﺔﯿﻤﯿظﻨﺘﻟا لﻛﺎﯿﻬﻟا ذ و ﻤﻟا لﻘﻌﻟا ﺎﻬﻛرﺤﯿ رﺒد لﻋﺎﻔﺘﯿو ﺎﻬﻌﻤ ﻻأ رﺼﻨﻌﻟا وﻫو يذﻟا يرﺸﺒﻟا ﯿازﺘﺘ رورﻤﺒ ﻪﺘﻤﯿﻗ د يرﺸﺒﻟا لﻘﻌﻟا اذﻫ دوﺠو نأ فﯿﻛو تﻗوﻟا نوؤﺸ رﯿﯿﺴﺘ ﺔﯿﻔﯿﻛ ﻲﻓ ﻲﺴﺎﺴﻷاو لﺎﻌﻔﻟا رودﻟا ﻪﻟ ﺢﺒﺼأ يذﻟاو ،ﺎﻫرﯿﺴﯿ ﺔﻠﺌﺎﻫ تاورﺜ زرﻔﯿ عدﺒﻤﻟا ﺴﻻا ﻊﯿﻤﺠ ﻲﻓ نﯿﻠﻤﺎﻌﻠﻟ لﺎﻌﻔﻟا مادﺨﺘ ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا تﺎﯿوﺘﺴﻤ ، ﺎﻬﻓادﻫأ ﻊﯿﻤﺠ قﯿﻘﺤﺘ ﻰﻠﻋ ةدﻋﺎﺴﻤﻠﻟ كﻟذ و دراوﻤﻟا ةرادإ ﺔﯿﻤﻫأ ﻊﺒﻨﺘ ثﯿﺤ نﻤ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا فﺼﺘﯿ يذﻟا ﺎﻬﻠﻤﻋ ﺔﻌﯿﺒط ﺔﺒوﻌﺼﻟﺎﺒ إ ﺎﻤ دﺤ ﻰﻟ ، ﺘ ﺎﻤﻟ مﺎظﻨﻟا ﺔﻠﺴﻠﺴ ﻲﻓ طﺒر ةادأ ﺔﺒﺎﺜﻤﺒ رﺒﺘﻌﺘ ﻲﺘﻟاو ﺔﺒﺴﺎﻨﻤ تﺎﯿﻨﺎﻛﻤإ نﻤ ﻩرﻓو عادﺒﻺﻟ رﻌﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻨﻤ نﯿدﯿﻔﺘﺴﻤﻟا وأ ﺎﻬﯿﻓ نﯿﻠﻤﺎﻌﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺒ ءاوﺴ ، مﻋد ﻲﻓ ﻻﺎﻌﻓ ﺎﻛرﺎﺸﻤ رﺒﺘﻌﺘ ثﯿﺤ ﻲﻤﻠﻌﻟا ثﺤﺒﻟا ﻷ ارظﻨ فﯿﻘﺜﺘﻟاو ءﺎﻘﺘﻟﻼﻟ نﺎﻛﻤو ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ن ﻲﻫ ﻲﻓ ﺔﻠﻋﺎﻔﺘﻤ تﺎﺴﺴؤﻤ قﺤﻼﺘﻤﻟاو لﻫذﻤﻟا مدﻘﺘﻟا ةرﯿﺎﺴﻤ ﻰﻟإ فدﻬﺘ ﺔﺤﻀاو ةددﺤﻤ فادﻫأ تاذو ﺔﯿﺠرﺎﺨﻟاو ﺔﯿﻠﺨادﻟا ﺎﻬﺘﺌﯿﺒ ﻻﺎﺠﻤ ﻲﻓ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا مظﻨو ﻲﻟﻵا بﺴﺎﺤﻟا ت ﺔﻔﺼﺒ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘ لﺎﺠﻤ ﻲﻓو ﺔﺼﺎﺨ ﺔﻔﺼﺒ لﺎﻘﺘﻨاو ﺔﻤﺎﻋ يدﯿﻠﻘﺘﻟا ﻲﺒﺘﻛﻤﻟا إ ءﺎﻨﺒ ﻰﻟإ ﺔﺤﻠﻤﻟا ﺔﺠﺎﺤﻟا تﻨﺎﻛﻓ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﻲﺌﺎﺼﺨﺄﺒ ﻰﻤﺴﯿ ﺎﻤ ﻰﻟ ﻬﻤو تاءﺎﻔﻛ تاذ نوﻛﺘ ثﯿﺤﺒ لﻤﻌﻠﻟ ﺔﻠﻫؤﻤو ﺔﺼﺼﺨﺘﻤ ﺔﯿرﺸﺒ رداوﻛ تﻻﺎﺠﻤﻟا فﻠﺘﺨﻤ ﻲﻓ تارﺎ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا تﺎﯿدﺤﺘ ﺔﻬﺠاوﻤﻟ ﺔﯿﻋوﻨ ةزﻔﻗ تﻘﻘﺤ ﻲﺘﻟا ﺔﺜﯿدﺤﻟا ﺔﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘﻟاو لﺒﻘﺘﺴﻤﻟا كﻟذو ﺔﯿﻤﺎﻨﺘﻤﻟا ﺔﺒﺎﺠﺘﺴﻼﻟ إ ﻰﻟإ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻰﻌﺴﺘﻓ نﯿﻔظوﻤﻟاو ﺔﺒﻠطﻟا نﯿﺜﺤﺎﺒﻟا مﻬﻨﻤ نﯿدﯿﻔﺘﺴﻤﻟا تﺎﺒﻠطﺘﻤ ﻰﻟ ﻲﻓ يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا ﻊﻀوﺒ كﻟذو نﻛﻤﻤ دﺤ ﻰﺼﻗأ ﻰﻟإ بﻫاوﻤﻟاو تاءﺎﻔﻛﻟا يوذ رﺎﯿﺘﺨاو طﯿطﺨﺘﻟا و بﺴﺎﻨﻤﻟا لﻤﻌﻟا رﺎﺒﺘﺨا مﯿﻤﺼﺘ لﻼﺨ نﻤ ددﺼﻟا اذﻫ ﻲﻓ ﺔﻤﺌﻼﻤﻟا تاءارﺠﻹا ذﺎﺨﺘا كﻟذﻛ ءادأ تا ﺔﺒﺴﺎﻨﻤ ىوﺘﺴﻤﻟﺎﺒ ؤﺒﻨﺘﻠﻟ ﻩذﻫ ﺔﯿﻤﻨﺘو ،مﻬﺘﺎﯿﻨﺎﻛﻤإ زارﺒ ٕاو مﻫرﯿوطﺘو ،ءﺎﻔﻛﻷا نﯿﯿﻌﺘو ،مﻬﻨﻤ ﻊﻗوﺘﻤﻟا بﯿردﺘﻟاو نﯿوﻛﺘﻟا ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﻀإ ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﻤﻫﻷا ﻲﻤﺎﻨﺘﻤﻟا ﻲﻤﻠﻌﻟا روطﺘﻟﺎﺒ ﺔطﺒﺘرﻤﻟا ﺔﻠﻤﺎﻌﻟا ىوﻘﻟا
أ ﺎﻬﯿﻠﻋ بﺠﯿ ﻲﺘﻟا ﺔﻤظﻨﻤﻠﻟ ﺔﯿﺠﺎﺘﻨﻹا ةءﺎﻔﻛﻟا ةدﺎﯿز ﻲﻓ ﺎﻫرودﺒ مﻫﺎﺴﺘ ةرﯿﺨﻷا ﻩذﻫ ةدﻫﺎﺠ ﻰﻌﺴﺘ ن ﺎﻬﺒ مﺎﻤﺘﻫﻼﻟ ﺎﻬﺘارﺎﻬﻤ ﺔﯿﻤﻨﺘ ﻲﻓ رﺎﻤﺜﺘﺴﻻاو ءﺎﻔﻛو ا ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﺒ ﺎﻬﻓادﻫأ قﯿﻘﺤﺘ ﻰﻠﻋ ةدﺌﺎﻓ نوﻛﺘﻟ ﺎﻬﺘ نﻛﻤﻤ ردﻗ كﻼﺘﻤا ﻰﻠﻋ ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟا ةدﺎﯿزو ﺎﻬﻬﺠاوﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﯿدﺤﺘﻟاو تارﯿﻐﺘﻟا ﺔﻬﺠاوﻤ ﻲﻓ ﺎﻫدﻋﺎﺴﺘو وﺨد دﻌﺒ كﻟذو ،ﺔﻘﺌﺎﻓ ﺔﻋرﺴﺒ ﺎﻬﻠﯿﺼوﺘو ﺔﺤﺎﺘﻤﻟا تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟاو جﺎﺘﻨﻹا نﻤ ﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘﻟا زﯿﺤ ﺎﻬﻟ ﺔﻤظﻨﻤﻟﺎﺒ ﻪﺘﻗﻼﻋ يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا ﻊﻤ ﺎﻬﺘﻼﻤﺎﻌﺘ ﻲﻓ ﺔﯿﺠﺘارﺘﺴإ تﺎﻬﺠوﺘ ﻰﻨﺒﺘﺘ نأ ﺎﻫرﯿﻏو ةدﯿدﺠﻟا مﺎﻤﺘﻫﻻا نﯿرﺸﻌﻟا نرﻘﻟا ﺔﯿﺎﻬﻨ ﻲﻓ ظﺤوﻟو ﺔطﺸﻨﻷا لﻛ ﻲﻓ مظﻋﻷا كرﺘﺸﻤﻟا مﺴﺎﻘﻟا رﺒﺘﻋا ثﯿﺤ تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﺘراد ٕاو ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟﺎﺒ دﯿازﺘﻤﻟا فارﺘﻋﻻاو رﯿﺒﻛﻟا ﻲﻓ ﺔﺒوﻠطﻤ تﺤﺒﺼأ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا كﻟذو طﯿطﺨﺘﻟا ﺔﯿﺠﯿﺘارﺘﺴ ٕاو ﺔﺴﺴؤﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ ﺔﯿﻔﯿﻛ ﻲﻓ ءاردﻤﻟا صﺨﯿ ﺎﻤﯿﻓ ﺔﺼﺎﺨ نﻫارﻟا تﻗوﻟا ﺎﻨﺘﯿﻟﺎﻛﺸا نﻋ بﯿﺠﺘﻟ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ تﺘﺄﻓ ،ﺎﻌﻤ يدﺎﺼﺘﻗﻻاو يرﻛﻔﻟا جﺎﺘﻨﻹا ةدوﺠ ﻰﻠﻋ لوﺼﺤﻠﻟ ﺔﺤورطﻤﻟا : ا نﻛﻤﯿ ىدﻤ يإ ﻰﻟإ و رﯿﯿﺴﺘ ﻲﻓ يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا رﺎﺒﺘﻋ ﻤﻟا ةراد ٕا مﻫأ نﻤ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛ ؟قﻼطﻹا ﻰﻠﻋ دراوﻤﻟا . 1 _ 2 : ﺔﺴاردﻟا تﻻؤﺎﺴﺘ : -؟ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘﻟ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا سﺴﻷاو طﺒاوﻀﻟا ﻲﻫ ﺎﻤ -؟ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ ﻊﻗاو وﻫ ﺎﻤ -تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا ﻪﺠاوﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﯿدﺤﺘﻟا مﻫأ ﻲﻫ ﺎﻤ ؟ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا 1 _ 3 : ﺔﺴاردﻟا تﺎﯿﻀرﻓ -ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ رﻓوﺘﺘ نأ بﺠﯿ ﺔﯿﻤﻠﻋ طﺒاوﻀو سﺴأ ﺎﻬﻟ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ . ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ةرﺎﻬﻤو ةءﺎﻔﻛ قﯿﻘﺤﺘ ﻲﻓ مﻫﺎﺴﺘ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا . تﺎﯿدﺤﺘﻟا نﻤ ﺔﻋوﻤﺠﻤ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا ﻪﺠاوﯿ . 1 _ 4 : ﺴاردﻟا ﺔﯿﻤﻫأ ﺔ : -ﺔﺒردﻤﻟا و ﺔﻠﻫؤﻤﻟا ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﻰﻟإ ﻲﻌﺴﻟا ﺎﻬﯿﻠﻋ مﺘﺤﯿ ﺔﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘﻟا تاروطﺘﻟا روﻬظ نإ . -ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا تﺎﻤوﻘﻤ مﻫأ نﻤ يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا نإ . -ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا فادﻫأ قﯿﻘﺤﺘ و ةرادإ ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﯿﻤﻫأ . 1 _ 5 : ﺔﺴاردﻟا فادﻫأ :
-ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﻊﻗاو ﻰﻠﻋ ءوﻀﻟا طﯿﻠﺴﺘ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ . -ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﺎﻬﻌﺒﺘﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﺴﺎﯿﺴﻟاو ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ ﺔﯿﻤﻫأ ىدﻤ ﺔﻓرﻌﻤ . -ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘﻟ فﺌﺎظوﻟا مﻫأ ﻰﻠﻋ فوﻗوﻟا ﺔﻟوﺎﺤﻤ . 1 _ 6 : ﺔﻘﺒﺎﺴﻟا تﺎﺴاردﻟا : نﻤ ﺎﻬﻠﯿﺼﺎﻔﺘ برﻘﺘ ﺔﺴارد تﺎﺴاردﻟا نﯿﺒ نﻤ ترﯿﺘﺨا دﻘﻟ ناوﻨﻋ تﺤﺘ ﻲﻫو ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ لﯿﺼﺎﻔﺘ : _ و ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا مﯿﯿﻘﺘ ةدﺎﻬﺸ لﯿﻨﻟ ﺔﻟﺎﺴر ﻩذﻫ تﻨﺎﻛ تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا تﺎﻤدﺨ قﯿوﺴﺘ ﻰﻠﻋ ﻩرﺜأ ﻲﻤﯿﻫارﺒإ دﻤﺤا بﻟﺎطﻟا دادﻋإ نﻤ رﺘﺴﺠﺎﻤ , ﺔﻨﺴ ﻲﻓ تﻨﺎﻛ 2007 . ﺔﻓﺎﻀإ ،ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا رود نﻤ مﻬﻤ بﻨﺎﺠ ﻰﻠﻋ ءوﻀﻟا تطﻠﺴ ﺔﺴاردﻟا ﻰﻟإ كﻟذ فﺌﺎظوﻟا مﯿﯿﻘﺘ ﻰﻠﻋ ةردﺎﻗ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا لﻌﺠ ﺔﯿﻔﯿﻛ ﻲﻓ ثﺤﺒﻟا ﻰﻟإ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ تﻬﺠوﺘ رﯿﻤﻷا ﺔﻌﻤﺎﺠﺒ ةورﻋ دﻤﺤا ﺔﺒﺘﻛﻤﺒ ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ تءﺎﺠﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘﻟ ﺔﯿﺴﺎﺴﻷا ﺔﻨﯿطﻨﺴﻘﺒ ﺔﯿﻤﻼﺴﻹا موﻠﻌﻠﻟ ردﺎﻘﻟا دﺒﻋ ﺎﻌﻟا ءادأ مﯿﯿﻘﺘ ﻲﻓ تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا رود نﯿﺒﺘﻟ نﯿﻠﻤ . _ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةرادﻻا ئدﺎﺒﻤ قﯿﺒطﺘ ةدﺎﻬﺸ لﯿﻨﻟ ﺔﻤدﻘﻤ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ تﻨﺎﻛ نﻤ رﺘﺴﺠﺎﻤﻟا ﺔﻤطﺎﻓ يرﻫاوط دادﻋإ لﺎﺒردوﺒ نﯿدﻟا زﻋ روﺘﻛدﻟا ذﺎﺘﺴﻷا فارﺸإ تﺤﺘ 2007 ىوﻘﻟا لﯿﻫﺄﺘ اذﻛو تﺎﻤدﺨﻟا جﺎﺘﻨﻹاو ﺔﯿﺒﺘﻛﻤﻟا داوﻤﻟا نﯿﺒ نزاوﺘ قﻠﺨ ﻰﻟإ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ فدﻬﺘ ،ﺔﻠﻤﺎﻌﻟا ﻲﻠﺤﻤﻟا نﯿﯿوﺘﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟا ﺔﻬﺠاوﻤ لوﺤ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ تﻟوﺎﻨﺘو ،ﺔﯿﺎﻔﻛﻟا رﺼﻨﻋ قﻘﺤﺘﯿ ﺎﻨﻫ نﻤ فدﻬﯿ ﺎﻤﻛ ،ﺔﯿﺒﺘﻛﻤﻟا تﺎﻤدﺨ نﻤ نﯿدﯿﻔﺘﺴﻤﻠﻟ ﺔﺘوﺎﻔﺘﻤﻟا تﺎﺒﻏرﻟاو تﺎﺠﺎﺤﻟا ﺔﯿﺒﻠﺘ لﻼﺨ نﻤ ﻲﺠرﺎﺨﻟاو ﺔﻓرﻌﻤﻟا دﺎﺼﺘﻗاو تﺎﻤوﻠﻌﻤ ﻊﻤﺘﺠﻤ ﺔﯿﺸﻋ ﺎﻬﻨوﻛ ﺔﯿﺒﺘﻛﻤﻟا ﺔﻨﻬﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘ ﻰﻟإ . 2 : ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا تاءارﺠإ : 2 _ 1 : ﺔﺴاردﻟا ﺞﻬﻨﻤ : ﺞﻬﻨﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ اذﻫ ﻲﻓ ﺎﻨدﻤﺘﻋا ﻲﻨادﯿﻤﻟا يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا رود نﺎﯿﺒﺘو رﯿﺴﻔﺘﻟا لﺠأ نﻤ ىوﺘﺤﻤﻟا ثﯿﺤ نﻤ ثدﺤﻟا وأ ﻩرﻫﺎظ ﻰﻠﻋ فرﻌﺘﻟا ثﯿﺤ نﻤ ﺔﺼﺎﺨ تﺎﺒﺘﻛﻤﻟاو ﺔﻤﺎﻋ ﺔﺴﺴؤﻤﻟا ﻲﻓ ﻲﺘﻟا ﺞﺌﺎﺘﻨو تﺎﻤﯿﻤﻌﺘ ﻰﻟإ لوﺼوﻟاو نوﻤﻀﻤﻟاو ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا ﻊﻗاو مﻬﻓ ﻲﻓ دﻋﺎﺴﺘ مﻨﺎﻐﺘﺴﻤﺒ سﯿدﺎﺒ نﺒ دﯿﻤﺤﻟا دﺒﻋ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا . 2 _ 2 : تﺎﻨﺎﯿﺒﻟا ﻊﻤﺠ بﯿﻟﺎﺴأ :
ﺎﻬﯿﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻا مﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﻨﺎﯿﺒﻟا ﻊﻤﺠ تاودأ مﻫأ نﯿﺒ نﻤ : 2 _ 2 _ 1 : ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا : رﺜﻛﻷاو بﺴﻨﻷا ﺔﻠﯿﺴوﻟا ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا رﺒﺘﻌﺘ ﻨﺎﯿﺒﻟا ﻊﻤﺠﻟ ﻻﺎﻤﻌﺘﺴاو ﺎﻋوﯿﺸ و تﺎ ﻤﻛ ، ﺔﯿﻔﯿﻛﻟا تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺎ ﺎﻬﻤوﻬﻔﻤﺒ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟاو ،نﯿﻌﻤ ﻊﻗاوﺒ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤ قﺌﺎﻘﺤو تﺎﻨﺎﯿﺒو تﺎﻤوﻠﻌﻤ ﻰﻠﻋ لوﺼﺤﻠﻟ ﺔﻤﺌﻼﻤ ةادأ ﺎﻬﻨأ تﺎﻋوﻀوﻤﻟا ﻲﻓ يأرﻟا لدﺎﺒﺘ ﺎﻬﻠﻠﺨﺘﯿ رﺜﻛأ وأ نﯿﺼﺨﺸ نﯿﺒ لﺼﺤﯿ راوﺤ وأ ﺔﺸﻗﺎﻨﻤ ﻲﻨﻌﺘ مﺎﻌﻟا ﺔﺼﺎﺨﻟا و ،ثﺤﺒﻟﺎﺒ صﺨﺸﻟا ﻰﻤﺴﯿ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا يدؤﯿ يذﻟا صﺨﺸﻟا ﺤﺎﺒﻟا ثوﺤﺒﻤﻟا صﺨﺸﻟاو ث يذﻟا بﯿﺠﻤﻟﺎﺒ ﻪﺘﻠﺒﺎﻘﻤ مﺘﺘ . مﺘ نﯿذﻟا دارﻓﻷا ءازإ لﻤﻌﺘﺴﺘ ﻲﻤﻠﻌﻟا ﻲﺼﻘﺘﻠﻟ ةرﺸﺎﺒﻤ ﺔﯿﻨﻘﺘ ﻲﻫ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟﺎﻓ مﻬﺒاوﺠﺘﺴا لﺠأ نﻤ تﺎﻋوﻤﺠﻤﻟا ءازإ تﻻﺎﺤﻟا ضﻌﺒ ﻲﻓ لﻤﻌﺘﺴﺘ ﺎﻬﻨأ رﯿﻏ ، ﺔﻟزﻌﻨﻤ ﺔﯿﻔﯿﻛﺒ مﻬﺒﺤﺴ ﻟا ﻰﻠﻋ قﻤﻌﺒ فرﻌﺘﻟا ﺔﯿﻔﯿﻛ ﺔﻨﯿﻋ بﺤﺴﺒ مﺎﯿﻘﻟاو ﺔﻬﺠوﻤ فﺼﻨ ﺔﻘﯿرطﺒ نﯿﺒوﺠﺘﺴﻤ . 1 ﻟد لﻛﺸ ﻲﻓ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا مدﻘﺘ ﺔﻠﺌﺴأ لﯿ ثﯿﺤ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا لﯿﻟد مﯿﻤﺼﺘ مﺘ دﻗو ثوﺤﺒﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﺤرطﯿ ﻲﺘﻟا ﻰﻠﻋ لﻤﺸ 25 ﻲﻫ روﺎﺤﻤ ثﻼﺜ ﻲﻓ ﺔﻤﺴﻘﻤ تءﺎﺠ ﻲﺘﻟا ﻻاؤﺴ : لوﻷا روﺤﻤﻟا : اوﻤﻟا طﺒاوﻀو سﺴأ ﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا در ﺔ . ﺔﻓرﻌﻤ وﻫ ﻪﻨﻤ فدﻬﻟاو ﻲﻫ ﺎﻤ ﻟا ﺔﯿﺴﯿﺌرﻟا فﺌﺎظو رﯿﯿﺴﺘﻟ ﺔﻌﻤﺎﺠﺒ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﻤ نﻤ كﻟذو مﻨﺎﻐﺘﺴ ﺔﯿﺒﯿردﺘﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤﻻا لﯿﻠﺤﺘ ﺎﻀﯿأو فﯿظوﺘﻟا ﺔﯿﻔﯿﻛو طﯿطﺨﺘ لﻼﺨ ﺔﯿﻨﯿوﻛﺘﻟاو . ﻲﻨﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟا : ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا تارﺎﻬﻤو تاءﺎﻔﻛ . ﻛﻟاو تارﺎﻬﻤﻟا زرﺒا ﻰﻟإ ﻊﻠطﺘﻟا وﻫ ﺔﻠﺌﺴﻷا نﻤ ضرﻐﻟا نﺎﻛ ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ درﻔﻟا ﺎﻬﺒﺴﺘﻛﯿ ﻲﺘﻟا تاءﺎﻔ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا . ثﻟﺎﺜﻟا روﺤﻤﻟا : ﺔﯿزﻛرﻤﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا تﺎﯿدﺤﺘ ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا لﺨاد ﺎﻬﺒ رﺜﺄﺘﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﯿدﺤﺘﻟا زرﺒا ﺔﻓرﻌﻤ وﻫ روﺤﻤﻟا اذﻫ نﻤ ﺔﯿﺎﻐﻟا . مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا لوؤﺴﻤ ﻊﻤ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا ﻩذﻫ ءارﺠﺈﺒ ﺎﻨﻤﻗ دﻗ و " دﺒﻋ نﺒ دﯿﻤﺤﻟا سﯿدﺎﺒ " ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﺴﺘو ةرادإ نﻋ لوؤﺴﻤﻟا وﻫ رﯿﺨﻷا اذﻫ رﺎﺒﺘﻋﺎﺒ مﻬﻟ طﯿطﺨﺘﻟا لﻼﺨ نﻤ و مﻬﺒﯿردﺘو مﻬﺌادأ مﯿﯿﻘﺘ كﻟذﻛو مﻬﻨﯿوﻛﺘ . 197.ص .2006،ﺔﺑﺻﻘﻟا راد :رﺋازﺟﻟا . ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا موﻠﻌﻟا ﻲﻓ ﻲﻣﻠﻌﻟا ثﺣﺑﻟا ﺔﯾﺟﮭﻧﻣ. مﺟرﺗﻣ ،ﻰﻔطﺻﻣ ،ﻲﺿﺎﻣ_ 1
ثوﺤﺒﻤﻠﻟ ﻲطﻌﯿ ﺎﻤﻤ ﺔﺤوﺘﻔﻤﻟا ﺔﻠﺌﺴﻷا ﺔﻏﺎﯿﺼﺒ ﺎﻨﻤﻗ ثﯿﺤﺒ ﺔﺤوﺘﻔﻤﻟا ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا مادﺨﺘﺴا مﺘ دﻘﻓ اذﻬﻟو ﻌﻤﻟﺎﺒ ﺎﻨدﯿوزﺘو ﺔﺒﺎﺠﻹا ﺔﯿرﺤ ﺔﺒﺴﺎﻨﻤﻟا تﺎﻤوﻠ . 2 _ 2 _ 2 : ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا دودﺤ : 2 _ 2 _ 2 _ 1 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دودﺤﻟا : ثﺤﺒﻟا ﺔﻨﯿﻋ لﻤﺸﺘ ﻲﻓ ﻔظوﻤ ﻲ مﻨﺎﻐﺘﺴﻤﺒ سﯿدﺎﺒ نﺒ دﯿﻤﺤﻟا دﺒﻋ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ادﯿدﺤﺘو ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﺔﻟوؤﺴﻤ . 2 _ 2 _ 2 _ 2 ﺔﯿﻨﻤزﻟا دودﺤﻟا : رﺒﻤﻓوﻨ رﻬﺸ نﻤ ءادﺘﺒا ﺔﺴاردﻟا تﯿرﺠأ 2015 رﻬﺸ ﺔﯿﺎﻏ ﻰﻟإ لﯿرﻓأ 2016 ﺦﯿرﺎﺘ صﺨﯿ ﺎﻤﯿﻓ ﺎﻤأ ، موﯿ تﯿرﺠأ دﻘﻓ ﺔﻠﺒﺎﻘﻤﻟا 5 _ 6 _ 7 _ 8 لﯿرﻓأ 2016 . 2 _ 2 _ 2 _ 3 دودﺤﻟا ﺔﯿﻨﺎﻛﻤﻟا : رﺠ ت مﻨﺎﻐﺘﺴﻤ سﯿدﺎﺒ نﺒ دﯿﻤﺤﻟا دﺒﻋ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟ ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﻨادﯿﻤﻟا ﺔﺴاردﻟا .
2 _ 3 : مﯿﻫﺎﻔﻤﻟاو تﺎﺤﻠطﺼﻤﻟا طﺒﻀ . ﺴﺘﻟا فﯿرﻌﺘ ﯿ رﯿ : تﺎﻋوﻤﺠﻤﻟا كﻠﺘ وﻫ ،طﯿطﺨﺘﻟا ﺎﺴﺎﺴأ لﻤﺸﺘ ﻲﺘﻟا ﺔﻠﻤﺎﻛﺘﻤﻟاو ﺔﻘﺴﻨﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا نﻤ وﻫ اذﻫ ،ﺎﻬﻏوﻠﺒﻟ دارﻓﻷا دوﻬﺠ قﯿﺴﻨﺘو فادﻫﻷا دﯿدﺤﺘ رﺎﺼﺘﺨﺎﺒ ﻪﻨأ،ﺔﺒﺎﻗرﻟا ،ﻪﯿﺠوﺘﻟا ،مﯿظﻨﺘﻟا ﺎﻬﻋاوﻨأ فﻠﺘﺨﻤﺒ تﺎﺴﺴؤﻤﻟا ﻲﻓ رﯿﺴﻤﻟا ﺔﻤﻬﻤ رﻫوﺠ . 1 فﯿرﻌﺘ ﺔﯿرﺸﺒﻟا داروﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ : وﻛ رﯿﯿﺴﺘ وﻫ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ نإ دراوﻤﻟا ﻊﻤ لﻤﺎﻌﺘﯿ ﻪﻨ لﻛﺸﺘﯿ مﺎﻋ لﻛﺸﺒو لﻤﻌﺘ ﺎﻬﻠﻌﺠﯿ نوﻔﻠﻛﻤﻟاو ﺔﺴﺴؤﻤﻟا نوﻨوﻛﯿ نﯿذﻟا دارﻓﻷا ﺔﻋوﻤﺠﻤ ﻊﻤ يأ ﺔﯿرﺸﺒﻟا ﻰﻟإ فدﻬﺘ ﻲﺘﻟاو ،ﺎﻬﻀﻌﺒﯿ طﺎﺒﺘرﻻاو ﺔﯿﻛﯿﻤﺎﻨﯿدﻟا دﯿﻘﻌﺘﻟﺎﺒ زﯿﻤﺘﺘ ﺔطﺸﻨأ نﻤ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ ﺔﺴﺴؤﻤﻟا ﺔﯿﺠﯿﺘارﺘﺴإ طﺨ ﻰﻠﻋ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﻊﻀو . 2 ا فﯿرﻌﺘ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟ : وأ تﺎﯿﻠﻛﻟا وأ تﺎﻌﻤﺎﺠﻟا لﺒﻗ نﻤ رادﺘو لوﻤﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا كﻠﺘ ﻲﻫ ﺔﺒﻠطﻟا نﻤ نوﻛﻤﻟا ﻲﻤﯿدﺎﻛﻷا ﻊﻤﺘﺠﻤﻠﻟ ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺔﯿﺒﺘﻛﻤﻟا تﺎﻤدﺨﻟاو تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا مﯿدﻘﺘﻟ كﻟذو ،دﻫﺎﻌﻤﻟا ﺔﯿﻤﯿدﺎﻛﻷا ﺔﺴﺴؤﻤﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ نﯿﻠﻤﺎﻌﻟاو نﯿﺴردﻤﻟاو . 3 26ص .2006 ،ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﻋوﺑطﻣﻟا ناوﯾد :رﺋازﺟﻟا .رﯾﯾﺳﺗﻠﻟ لﺧدﻣ .قﯾﻓر دﻣﺣﻣ ،بﯾطﻟا_1 29ص.2013 ،ﺔﻣﺎﺳأ راد :نﺎﻣﻋ .تارﺎﮭﻣﻟا لﻼﺧ نﻣ ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا رﯾﯾﺳﺗ .دﺎﻌﺳ ،مﯾﻟﺎﻌﻣ ،لﯾﻋﺎﻣﺳا ،يزﺎﺟﺣ_2 237.ص.2009،ءﺎﻔﺻ راد:نﺎﻣﻋ.يزﯾﻠﺟﻧإ، ﻲﺑرﻋ :تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟاو تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا موﻠﻋ مﯾھﺎﻔﻣ ﻲﻓ ﻲﻓﺎﻛﻟا .هدﺑﻋ دﻟﺎﺧ ،ﺔﯾرﯾارﺻﻟا_3
لوﻷا لﺻﻔﻟا
دراوﻣﻟا ﺔﯾھﺎﻣ
ﻲﻓ ﺔﯾرﺷﺑﻟا
ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا
لوﻷا لﺼﻔﻟا : ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﯿﻫﺎﻤ : دﯿﻬﻤﺘ يرﺷﺑﻟا لﻣﺎﻌﻟا وھ ،ﺔﺣﺟﺎﻧ رﯾﻏ ىرﺧأو ﺔﺣﺟﺎﻧ ﺔﺳﺳؤﻣ نﯾﺑ ﻲﺳﺎﺳﻷا قرﺎﻔﻟا نإ يأ ﻲﻓ ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا بﻌﻠﺗ اذﮭﻟ ،ﺔﻟﺎﻌﻔﻟا مﮭﺗاردﻗو مﮭطﺎﺷﻧ ﺎﻣﺎھ ارود ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻓ ﻲﺳﯾﺋرو نﻣ ارﯾﺛﺄﺗ ﺎھرﺛﻛأو ادﺋﺎﻋ رﺎﻣﺛﺗﺳﻻا رﺻﺎﻧﻋ ﻰﻠﻋأ ﺎﮭﯾﻓ لﺛﻣﯾ ﺎﻣﻛ ﺔﯾﻣﻧﺗﻟا ﻲ رﺻﻧﻌﻟا ﺔﯾﻣھأو رود لﯾﻌﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﺗﺎﻣدﺧﻟا تﺎﺳﺳؤﻣﻟا تدﻣﻋ ﮫﯾﻠﻋو ،ىرﺧﻷا رﺻﺎﻧﻌﻟا سﺳأ ﻰﻠﻋ ﺔﻣﺋﺎﻘﻟا ﺔﯾرﺷﺑﻟا ﺔﯾﻣﻧﺗﻠﻟ ﺔﺣوﻣطو ﺔﻠﻣﺎﺷ ﺞﻣارﺑ دادﻋإ لﻼﺧ نﻣ يرﺷﺑﻟا ﺔﯾﻣﻠﻋ ﺔﯾﻣﻠﻋ .
1 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا موﻬﻔﻤ 1 -1 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا فﯿرﻌﺘ : وﻫ و ﺔﯿرﻛﻓ ةردﻗو ﺔﯿﻨﻫذﻟا ﺔﻗﺎطﻟا ﻰﻟوﻷا ﺔﺠردﻟﺎﺒ وﻠﻌﻤﻟا ردﺼﻤ تﺎﺤارﺘﻗﻻاو تﺎﻤ و تارﺎﻛﺘﺒﻻا ، ردﺎﻗو لﻋﺎﻓ رﺼﻨﻋو و رﻛﻔﻟﺎﺒ ﺔﯿﺒﺎﺠﯿﻻا ﺔﻛرﺎﺸﻤﻟا ﻰﻠﻋ يأرﻟا ، نﻤ وﻫ يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟﺎﻓ مﻫأ و لﻤﻌﻟا رﺼﺎﻨﻋ رﻟا ﻰﻠﻌﻓ جﺎﺘﻨﻹا نﻤ مﻏ أ ن ﺔﯿﻤﻫأ تاذ ﺔﯿدﺎﻤﻟا دراوﻤﻟا ﻊﯿﻤﺠ ، دراوﻤﻟا نأ ﻻإ رﺒﺘﻌﺘ ﺔﯿرﺸﺒﻟا ﺎﻬﻨﻷ كﻟذ ﺎﻬﻤﻫأ و رﺎﻛﺘﺒﻻا ﺔﯿﻠﻤﻌﺒ موﻘﺘ ﻲﺘﻟا ﻲﻫ عادﺒﻹا . 1 دراوﻤﻟا مادﺨﺘﺴا قﻘﺤﺘﯿ ﻻ ﻪﻨود نﻤﻓ ﺔﻤظﻨﻤ يأ حﺎﺠﻨﻟ ةرﯿﺒﻛ ﺔﯿﺠﺘارﺘﺴإ ﻪﻟ دروﻤﻟﺎﻓ ىرﺨﻷا ) ﺔﯿدﺎﻤﻟا لﺜﻤ ( ﻰﻟإ رﻘﺘﻔﺘ ﺔﻤظﻨﻤﻟا تﻨﺎﻛ اذإ ءادأ ﻰﻠﻋ ةردﺎﻗ تﻼﻫؤﻤ تاذ ﺔﯿرﺸﺒ دراوﻤ ﺔﺒوﻠطﻤﻟا ﺎﻬﻔﺌﺎظو 2 عوﻤﺠﻤ ﻲﻫ ﺎﻤﻛ دارﻓﻷا و ّوﻛﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﻋﺎﻤﺠﻟا نﯿﻌﻤ تﻗو ﻲﻓ ﺔﻤظﻨﻤﻟا ن ، ءﻻؤﻫ فﻠﺘﺨﯿو دارﻓﻷا مﻬﻨﯿﺒ ﺎﻤﯿﻓ ، مﻬﻨﯿوﻛﺘ ثﯿﺤ نﻤ و مﻬﺘرﺒﺨ ، مﻬﻛوﻠﺴ ، مﻬﺘﺎﻫﺎﺠﺘا ، مﻬﺘﺎﺤوﻤط ، ﻲﻓ نوﻔﻠﺘﺨﯿ ﺎﻤﻛ و مﻬﻔﺌﺎظو مﻬﺘﺎﯿوﺘﺴﻤ ﯿرادﻹا ﺔ ﺔﯿﻔﯿظوﻟا مﻬﺘارﺎﺴﻤ ﻲﻓو 3 -ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا فﯿرﻌﺘ و رﺎﺒﺘﻋﺎﺒ تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا لﺎﺠﻤ ﻲﻓ نأ نﻤ عوﻨﻛ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ مﺘﻬﺘ ﺔﺴاردﻟا ﻩذﻫ عاوﻨأ تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ، ﻰﻠﻋ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا فرﻌﺘ ﺎﻬﻨأ ﺔﺒﺘﻛﻤﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺒ دروﻤ ، تارﺎﻤﺜﺘﺴﻻا ﺔﺒﺎﺜﻤﺒ ﻲﻬﻓ ، و كﻟذ نﻤ و ﻪﯿﺠوﺘﻟاو مﯿظﻨﺘﻟاو طﯿطﺨﺘﻟا لﻼﺨ مﯿﯿﻘﺘﻟا . 4 ﻲﻫ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا لﺼأ نﻤ لوﺼأ ﻤﻟا ﺎﻬﺘﻤﯿﻗ ةدﺎﯿزو ﺎﻬﯿﻓ رﺎﻤﺜﺘﺴﻻا نﻛﻤﯿ ﻲﺘﻟا ﺔﺒﺘﻛ ﺔﺒﺘﻛﻤﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺒ ، دروﻤﻟﺎﻓ نﻛﻤﯿ يرﺸﺒﻟا نأ مادﺨﺘﺴا لﻼﺨ نﻤ ﺔﻠﺌﺎﻫ ﺔﯿﺤﺒر ةورﺜ قﻘﺤﯿ ﻪﺘارﺎﻬﻤﻟ و تارﺎﻬﻤﻟا ﻩذﻫ نودﺒو ﻪﺘﻓرﻌﻤو ازﺠﺎﻋ درﻔﻟا ﺢﺒﺼﯿ ﺔﻓرﻌﻤﻟا وأ ﻨا نﻤ ﻪﻌﻨﻤﺘ ةدودﺤﻤ تاردﻗ اذ ﻪ ثادﺤإ ﯿﻐﺘﻟاو لوﺤﺘﻟا ،ر كﻟذﻟ ﺢﺒﺼﯿ ﻲﻛﻠﻓ درﻔﻟا دﺒ ﻼﻓ ادروﻤ نأ تارﺎﻬﻤﻟاو ةءﺎﻔﻛﻟا كﻠﺘﻤﯿ و تاردﻘﻟا و ﺔﻤزﻼﻟا تادادﻌﺘﺴﻻا ءادﻷ ﺔﺼﺼﺨﺘﻤ مﺎﻬﻤ . 11 .ص 2005 ، لﺋاو راد :نﺎﻣﻋ .ﻲﺟﯾﺗارﺗﺳا دﻌﺑ : ةرﺻﺎﻌﻣﻟا ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادا . ﻲﻠﯾﻘﻋ ﻲﻔﺻو ،رﻣﻋ _1 32ص.2007،ﻲﺑرﻌﻟا لﯾﻧﻟا ﺔﻋوﻣﺟﻣ : ةرھﺎﻘﻟا .ةرﺻﺎﻌﻣﻟا تﺎھﺎﺟﺗﻻا : ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ﺔﯾﻣﻧﺗ و ةرادإ . دﻣﺣﻣ تﺣدﻣ ، ﷲ رﺻﻧ وﺑأ _2 100ص .2004 ،فرﺎﻌﻣﻟا راد : ﺔﯾردﻧﻛﺳإ . ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادإ. دﻣﺣا ،رھﺎﻣ _3 33 ص .2003، ةدﯾدﺟﻟا ﻊﻣﺟﻟا راد :ةرھﺎﻘﻟا . ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟ ا ةرادا.دﯾﻌﺳ دﻣﺣﻣ ،نﺎطﻠﺳ روﻧا _ 4
اوﻤﻟا نﻤ نوزﺨﻤ ﺔﺒﺘﻛﻤﻠﻟو ﺔﻓرﻌﻤﻟﺎﺒ ﻊﺘﻤﺘﺘ ﻲﺘﻟا ﺔﯿرﺸﺒﻟا در و و ةرﺎﻬﻤﻟا ا نوﻛﯿ ﺎﻬﯿﻠﻋ ظﺎﻔﺤﻠﻟو ةءﺎﻔﻛﻟ ﺎﻤﻫ نﯿﺒﺒﺴﺒ : -دوﺠو دارﻓﻷا تارﺎﻬﻤﻟاو تادادﻌﺘﺴﻻا نوﻛﻠﺘﻤﯿ نﯿذﻟا ذإ مﻬﺘارﺎﻬﻤ ﺔﯿﻤﻨﺘ مﺘ . و ﺔﻓرﻌﻤﻟاو تارﺎﻬﻤﻟا لﻼﺨ نﻤ ﺎﻬﻛﻠﺘﻤﯿ ﻲﺘﻟا تاءﺎﻔﻛﻟا دارﻓﻷا و قﯿﻘﺤﺘ كﺎﻨﻫ نوﻛﯿ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺒ فادﻫﻷا ﻀرﻟاو تﺎﺒﻏرﻟا قﯿﻘﺤﺘو ﺎ ﻲﻔﯿظوﻟا . 1 1 -2 لﺣارﻣ ﻟ ﺔﯾﺧﯾرﺎﺗﻟا ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادإ روطﺗ : نﻛﻤﻤﻟا نﻤ أ ن لوﻘﻨ ّنأ ﺎﻤﻫ يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا ﺔﺴاردﻟ نﯿﺘﻠﺤرﻤ كﺎﻨﻫ : 1 . ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةرادﻹا لﺒﻗ ﺎﻤ ﺔﻠﺤرﻤ 2 . ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةرادﻹا دﻌﺒ ﺎﻤ ﺔﻠﺤرﻤ ﻲﻠﯿ ﺎﻤﺒ نﯿﺘﻠﺤرﻤﻟا صﺨﻠﻨ نأ نﻛﻤﯿ ثﯿﺤ : ﻻوأ . : ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةرادﻹا لﺒﻗ ﺎﻤ ﺔﻠﺤرﻤ نﻤ أ لﺎﺤ ﺢﻀوﻨ نأ دﺒﻻ ﺎﻬﺤرﺸو ﺔﻠﺤرﻤﻟا ﻩذﻫ ﺔﻓرﻌﻤ لﺠ تﺎﻤظﻨﻤﻟا لﺎﺤو ﺔﻠﺤرﻤﻟا ﻩذﻫ ﻲﻓ ةرادﻹا و ﺔﺼﺎﺨ ّن ٕا ةﺎﯿﺤﻟا تروطﺘ ثﯿﺤ تﺎﻋﺎﻨﺼﻟا ددﻌﺘو ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا ةروﺜﻟا روﻬظﻟ ﺔﻘﻓارﻤ تﺘأ ﺔﻠﺤرﻤﻟا ﻩذﻫ ﺔﺼﺼﺨﺘﻤﻟا فﺌاوطﻟا مﺎظﻨ ﻲﻓ ةروﺼﺤﻤ تﺎﻋﺎﻨﺼﻟا تﻨﺎﻛ كﻟذ لﺒﻗ ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا ةروﺜﻟا دﻌﺒ ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا ثﯿﺤ ﺔطﯿﺴﺒ تاودﺄﺒ لزﺎﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿودﯿﻟا مﻬﺘﺎﻋﺎﻨﺼ نوﺴرﺎﻤﯿ عﺎﻨﺼﻟا ﻼﺜﻤ تﻨﺎﻛ . ﺔﯿﺤﺎﻨ نﻤو ﻋﺎﻨﺼﻟا ةروﺜﻟا تﻨﺎﻛ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﯿ لﻛﺎﺷﻣﻟا نﻣ رﯾﺛﻛﻟ ﺔﯾادﺑﻟا ﺔﺑﺎﺛﻣﺑ . 2 و ﻊﻨﺎﺼﻤﻟا روﻬظ ﻊﻤ ترﻬظ ﻲﺘﻟا رﺘ ﻲﺘﻟا تﻻﻵا مﺎﻤﺘﻫﻻاو ﺎﻬﻠﯿﻐﺸﺘﺒ موﻘﯿ نﻤ دﯿ كﻟﺎﻨﻫ تﻨﺎﻛﻓ ﺎﻬﺒ ﻓ تﺎﯿرظﻨﻟا نﻤ ﺔﻋوﻤﺠﻤ ﻤ ﻊﺒﺎﺴﻟا نرﻘﻟا ﻲ يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟﺎﺒ تدﺎﻨ ﻲﺘﻟا يدﻼﯿ ، نﻤ دﯿدﻌﻟا تﻋد ﺎﻤﻛ تﺎﺒﺎﺘﻛﻟا نﻤ لﺎﺜﻤأ " بﺎﺘﻛ : نوﯿﺎﺘ ترﺒور " مﺎﻋ ﻲﻓ 1971 ةدﯿدﺠ ﺔﯿرظﻨ ﻲﻨﺒﺘ ةرورﻀ ﻰﻠﻋ ﻟ ﻊﻤﺘﺠﻤﻠ ، ﺢﻟﺎﺼﻟا نﺎﻛ ثﯿﺤ وﻫ ﻲﺴﺎﺴﻷا ﻪﻓدﻫ نﯿﻠﻤﺎﻌﻠﻟ مﺎﻌﻟا إ ﻐﺘ ءارﺠ ﯿ ﻊﻨﺼﻤﻟا لﺨاد رﯿ ، كﻟذﻛو بﺎﺘﻛ نﺎﻛ أ ناوﻨﻋ تﺤﺘ ثﯿﻤﺴ مد " ةورﺜ مﻤﻷا " رﺜﻷا روﻬظ ﻲﻓ ﻎﻟﺎﺒﻟا و رﺎﻛﻓﻷا ﺔﺼﺎﺨﻟا ئدﺎﺒﻤﻟا ةرادﺈﺒ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا 3 . 3ص.2002، ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا رادﻟا:ﺔﯾردﻧﻛﺳﻻا .ﺔﯾرﺷﻟا دراوﻣﻟا طﯾطﺧﺗﻟ ﻲﺟﯾﺗارﺗﺳا لﺧدﻣ .ﺔﯾاور ،نﺳﺣ_ 1 16ص .2010.قاروﻟا راد :ةرھﺎﻘﻟا.ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادا ﻲﻓ ﺔﺛﯾدﺣﻟا تﺎھﺎﺟﺗﻻا.دﻣﺣﻣ ، ﻲﺑﯾﺗﻌﻟ _2 6ص.1997، نارھز راد :نﺎﻣﻋ .تﺎﻣظﻧﻣﻟا ﻲﻓ دارﻓﻻا كوﻠﺳ :ﻲﻣﯾظﻧﺗﻟا كوﻠﺳﻟا .نﺳﺣ ،مﯾرﺣ _ 3
ﺔﯿرظﻨﻛ تﺎﯿرظﻨﻟا نﻤ رﯿﺜﻛﻟا ﺎﻫدﻌﺒ ترﻬظ ثﯿﺤ " جﺎﺒﺎﺒ " BABAGE " ﻊﯿﻨﺼﺘﻟا ئدﺎﺒﻤ ﻰﻠﻋ لﻤﻌﻟا مﯿﺴﻘﺘﻛ ، ﻰﻠﻋ ةوﻼﻋ ﻩدﯿﻛﺄﺘ ﻟ و نﯿﻠﻤﺎﻌﻟا نﯿﺒ ﺔﻟدﺎﺒﺘﻤﻟا ﺔﻌﻔﻨﻤﻠ بﺎﺒرأ لﻤﻌﻟا ، و ترﺜأ تﺎﯿرظﻨﻟا و ﻤاوﻌﻟا نﻤ دﯿدﻌﻟا تﺎﺴاردﻟا يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟﺎﺒ قﻠﻌﺘﺘو ﺎﻬﺠرﺎﺨو تﺎﻤظﻨﻤﻟا لﺨاد ﺞﻌﺘ تﻨﺎﻛ ﻲﺘﻟا ل و ﺔﺌﯿﺒ ﺔﻤظﻨﻤﻟا ثﯿﺤ ةرﺘﻔﻟا كﻠﺘ ﻲﻓ ظﺤوﻟ نأ ىوﺘﺴﻤ ﻰﻠﻋ تارﯿﻐﺘ كﺎﻨﻫ ﻰﻠﻋ درﻔﻟا نﻤ ﺔﻋوﻤﺠﻤ ةدﻌﺼﻷا وا تﺘﻔﻟ ﻲﺘﻟ ﻩﺎﺒﺘﻨﻻا ﻰﻟإ ﺔﯿﻤﻫأ و ﺔﺴارد يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا ثﺤﺒ و تﻋد صﺤﻔﻟ نﯿﺜﺤﺎﺒﻟا و لﻤاوﻌﻟا ﻩذﻫ نﻤ ﻲﺘﻟا ﺎﻬﻤﻫأ : _ ﻲﻓ ﻲﻋﺎﻨﺼﻟا روطﺘﻟاو ﻊﺴوﺘﻟا ا ثﯿدﺤﻟا رﺼﻌﻟ دﻋﺎﺴ ، روﻬظ ﻰﻠﻋ ﺔﻤظﻨﻤﻟا ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻤﯿظﻨﺘﻟا ، ثﯿﺤ تأدﺒ نﯿﺒ لﻛﺎﺸﻤﻟا ةرادﻹا و ﺸﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺄ ة . _ و مﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ رﯿﺒﻛﻟا ﻊﺴوﺘﻟا ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا صرﻓ مﺎﻤأ نﯿﻠﻤﺎﻌﻟا ﻤﻤ ﺎ ىدأ ﻰﻟإ ا ةدﺎﯿز را ﺔﺠﯿﺘﻨ ﻲﻋوﻟ عﺎﻔﺘ ﻲﻤﯿﻠﻌﺘﻟاو ﻲﻓﺎﻘﺜﻟا مﻫاوﺘﺴﻤ ، ﻤﻤ ﺎ ىدأ ﺔﺠﺎﺤﻠﻟ ﻰﻟإ ﻲﻓ نﯿﺼﺼﺨﺘﻤ دوﺠو ةرادإ ﻟا دراوﻤﻟا ﺒ ﺔﯿرﺸ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا نﻤ ﺔﺜﯿدﺤﻟا تﺎﯿﻋوﻨﻟا ﻊﻤ لﻤﺎﻌﺘﻠﻟ ﺔﺜﯿدﺤ لﺌﺎﺴوو . _ لﺎﻤﻌﻟا نﯿﺒ تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻲﻓ ﻲﻤوﻛﺤﻟا لﺨدﺘﻟا ةدﺎﯿز و بﺎﺤﺼأ لﻤﻌﻟا رادﺼﺈﺒ تﺎﻌﯿرﺸﺘو نﯿﻨاوﻗ ﺔﯿﻟﺎﻤﻋ ، ﺎﻤﻤ ىدأ ﻰﻟإ دوﺠو ةرورﻀ ةرادإ عوﻗو بﻠﺠﺘﻟ نﯿﻨاوﻘﻟا قﯿﺒطﺘ ﻰﻠﻋ ظﻓﺎﺤﺘ ﺔﺼﺼﺨﺘﻤ ﺸﻨﻤﻟا ﺄ ﺔﻤوﻛﺤﻟا ﻊﻤ لﻛﺎﺸﻤ ﻲﻓ ة . _ و تﺎﺒﺎﻘﻨﻟا روﻬظ ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻤظﻨﻤﻟا و ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا نﻋ ﻊﻓادﺘ ﻲﺘﻟا بﻠطﺘ رﻤﻷا مﺎﻤﺘﻫﻻا ةرورﻀ تﺎﻗﻼﻌﺒ ةرادﻹا ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻤظﻨﻤﻟﺎﺒ ، ﺎﻤﻤ ىدأ ﻰﻟإ ﺔﯿﻤﻫأ دوﺠو ةرادإ ﺘﻤ نﯿﺒ نوﺎﻌﺘﻟا قﻠﺨﻟ ﺔﺼﺼﺨ ةرادﻹا وا ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻤظﻨﻤﻟ . _ ﻲﻤﻠﻌﻟا لﯿﻀﻔﺘﻟا ىوﺘﺴﻤ ةدﺎﯿز . _ ﺔﺸﯿﻌﻤﻟا ىوﺘﺴﻤ ﻲﻓ رﯿﻐﺘﻟا . _ و ةءﺎﻔﻛﻟا ﻩﺎﺠﺘﺎﺒ رﯿﺒﻛﻟا ﻪﺠوﺘﻟا ﺔﯿﺠﺎﺘﻨﻹا . _ كاردإ نﯿﻠﻤﺎﻌﻠﻟ ﺔﯿرﺸﺒﻟا تﺎﺠﺎﺤﻟ ﻊﻨﺎﺼﻤﻟا . _ روﻬظ أدﺒﻤ صﺼﺨﺘﻟا و لﻣﻌﻟا مﯾﺳﻘﺗ . 1 51.ص.2014،ﺎﯾﻧدﻟ ءﺎﻓو راد :ﺔﯾردﻧﻛﺳإ .ﺔﻓرﻌﻣﻟا رﺻﻋ ﻲﻓ ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادإ .كورﺑﻣ دﯾﻌﺳ ،مﯾھارﺑا_1
ﺎﯿﻨﺎﺜ : ﺔﻠﺤرﻤ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةرادﻹا دﻌﺒ ﺎﻤ روﻬظ ﻲﻓ تﻤﻫﺎﺴ ﻲﺘﻟا تاروطﺘﻟا نﻤ ﺔﯿﻤﻫأ ةرادإ ﺔﻛرﺤ رﺎﺸﺘﻨا ﻲﻫ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ةرادﻹا لﺼوﺘ يذﻟا روﻠﯿﺎﺘ ةدﺎﯿﻘﺒ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﻰﻟإ سﺴأ ﺔﻌﺒرﻷا ةرادﻺﻟ ﻲﻫو : -نﯿﻠﻤﺎﻌﻠﻟ ﻲﻤﻠﻌﻟا رﺎﯿﺘﺨﻻا : وﻫ سﺎﺴأ حﺎﺠﻨ ةرادإ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ، دﻌﺒﻓ دﻛﺄﺘﻟا مﻬﺘارﺎﻬﻤ نﻤ و ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا مﻬﺘاردﻗ ﻲﺘﺄﺘ مﻫرﺎﯿﺘﺨا ﺔﯿﻠﻤﻋ . و ﺔﯿﻤﻨﺘﺒ مﺎﻤﺘﻫﻻا ﺘ و ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿوط مﻬﻤﯿﻠﻌﺘ : روﻠﯿﺎﺘ لوﻘﯿ ثﯿﺤ ّنإ ﺞﺘﻨﯿ نﻟ نﯿﻔظوﻤﻟا ﺔﺒوﻠطﻤﻟا ﺔﻗﺎطﻟﺎﺒ ّﻻإ كﻟذ ﻲﻓ ﺔﺒﻏرﻟا دﻌﺒ ، ذﻟا طﺎﺸﻨﻟا وﻫ بﯿردﺘﻟا رﺒﺘﻌﯿ و ىوﺘﺴﻤﻟا يدؤﯿ ي لﻤﻌﻟا نﻤ بوﻠطﻤﻟا . -ﻹا نﯿﺒ نوﺎﻌﺘﻟا ةراد ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟاو : و دوﺠوﺒ كﻟذ و ﺔﺴﺴؤﻤﻟا ﻲﻓ نﯿﻔظوﻤﻟا نﯿﺒ قﻓاوﺘ بﺤﺎﺼ لﻤﻌﻟا . 1 تﻻدﻌﻤ ةدﺎﯿز نﻤ ﺔﯿرظﻨﻟا ﻩذﻫ ﻪﺒ تزﯿﻤﺘ ﺎﻤﻤ مﻏرﻟا ﻰﻠﻋو جﺎﺘﻨﻹا ﻊﻀوو ﻪﺘﻗدو لﻤﻌﻟا بﯿﺘرﺘو رﯿﯿﺎﻌﻤﻟا ةددﺤﻤﻟا ءادﻸﻟ ﻺﻟ سﺎﯿﻘﻟاو روطﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﺒﻏرﻟاو ﺔﻌﺒﺎﺘﻤﻟاو ﺎﺘﻨ ج ﻻإ نأ تﺎﯿوﻨﻌﻤ تطﺒﻫ لﺎﻤﻌﻟا و ﻌﻟا لﻛﺎﺸﻤﻟا نﻤ دﯿدﻌﻟا ترﻬظ و تﺎﻤظﻨﻤﻟا قﻫرﺘ تﺘﺎﺒ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻟﺎﻤ دارﻓﻷا ﺎﻬﻨﯿﺒ نﻤ : -تﻠﻤﻫأ بﻨﺎﺠﻟا ﻲﻨﺎﺴﻨﻹا و ﻪﺘﻠﻤﺎﻋ ﻵﺎﻛ ﺔﻟ . -تﻠﻔﻏأ ﺔﯿﺠرﺎﺨﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا رود . ﺔﯿرظﻨﻟا ﻩذﻫ ﻰﻠﻋ بﺎﻌﯿ ﺎﻤﻛ ﺎﻀﯿأ روﻠﯿﺎﺘ ضارﺘﻓا وﻫ نأ مﻫزﯿﻔﺤﺘ نﻛﻤﯿ ﻻ نﯿﻔظوﻤﻟا ﻻإ لﺎﻤﻟﺎﺒ تﻠﻤﻫأ ﺔﯿوﻨﻌﻤﻟا زﻓاوﺤﻟا . 2 اذﻬﻟو دﺨأ ثﺤﺎﺒﻟا " وﯿﺎﻤ نوﺘﻟا " كوﻠﺴﻟا ﺔﺴارد ﻲﻨﺎﺴﻨﻹا دﻌﺘ ﻲﺘﻟا ﻪﺘﯿرظﻨ مدﻗ ﻰﺘﺤ تﺎﻤظﻨﻤﻟا ﻲﻓ ةوطﺨﻟا ﻰﻟوﻷا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﺞﻤارﺒﻟ ﺔﯿﻨﺎﺴﻨﻹا و مﺎﻤﺘﻫﻻا ﺔﯿرﺸﺒﻟا رﺼﺎﻨﻌﻟﺎﺒ ﺔﯿرظﻨ رﺒﺘﻌﺘ ثﯿﺤ تﺎﻤظﻨﻤﻟﺎﺒ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﺔﯿﻨﺎﺴﻨﻹا 1920 ﻰﻠﻋ يرﺸﺒﻟا دروﻤﻟا لﻤﺎﻌﺘ ﻲﺘﻟا كﻠﺘ ﻲﻫ أ ّﻨ ﻪ نﺎﺴﻨإ ﻪﺘﻤارﻛ ﻰﻠﻋ ظﻓﺎﺤﺘ و نﻤ ﻪﺘﺎﺠﺎﯿﺘﺤا ﻲﺒﻠﺘ أ قﯿﻘﺤﺘ لﺠ فادﻫﻷا . 16 .ص .2007 .ثﯾدﺣﻟا ﻲﻌﻣﺎﺟﻟا بﺗﻛﻣﻟا : رﺻﻣ . ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادإ . دﻣﺣﻣ نﯾدﻟا حﻼﺻ ، ﻲﻗﺎﺑﻟا دﺑﻋ ،يدﺎﮭﻟا دﺑﻋ ﻲﻠﻋ ،مﻠﺳﻣ_1 53.ص .قﺑﺎﺳ ﻊﺟرﻣ .كورﺑﻣ دﯾﻌﺳ ،مﯾھارﺑإ_2
تاروطﺘ ترﻬظ ﺔﻠﺤرﻤﻟا ﻩذﻫ دﻌﺒو و ﺎﻬﺒ موﻘﺘ ﻲﺘﻟا فﺌﺎظوﻟا قﺎطﻨ ﻲﻓ ﺎﻬﯿدؤﺘ ةرادإ ﻟا ﺔﯿرﺸﺒﻟا دروﻤ " و بﯿردﺘ تﻠﻤﺸ ثﯿﺤﺒ ﺔﯿﻤﻨﺘ و مﻫزﯿﻔﺤﺘﻟ ﺞﻤارﺒ ﻊﻀوو نﯿﻠﻤﺎﻌﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا دﯿﺸرﺘ ﺔﯿﻨﺎﺴﻨﻹا ، ﻲﻓ ﺢﺒﺼﺘﻟ ﻲﻟﺎﺤﻟا تﻗوﻟا ﺔﯿﺴﺎﺴأ تﺎﺴﺴؤﻤﻟا ﻊﯿﻤﺠ ﻲﻓ فﻠﺘﺨﻤﺒ ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺎﻬﻋاوﻨأ . 1 لﻛﺷ ) 1 ( ﻰﻟإ ةرظﻧﻟا روطﺗ ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرظﻨﻟا تﻔﻠﺘﺨا دﻘﻟ ا ةرادﻹ ﻰﻟإ نﺎﺴﻨﻹا ﺔﯿدﺎﺼﺘﻗا ﺔﻟآ ﻩرﺎﺒﺘﻋﺎﺒ ، لﺨدﻤ ﻲﻓ يرادﻹا رﻛﻔﻟا روطﺘ تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﯿﻨﺎﺴﻨﻹا ﻩرﺎﺒﺘﻋﺎﺒ نﺎﺴﻨﻺﻟ ﻪﺘرظﻨ ثﯿﺤ نﻤ " ﻲﻋﺎﻤﺘﺠا نﺌﺎﻛ " رﯿﻏ نأ ظﻟا ةرﻔ ةرظﻨﻠﻟ ﺔﯿﻘﯿﻘﺤﻟا نﺎﺴﻨﻺﻟ تﺜدﺤ فﺼﻨﻟا لﻼﺨ ﻷا رﯿﺨ نﯿرﺸﻌﻟا نرﻘﻟا نﻤ ، رﺎﺒﺘﻋا ﻲﻓ ةرظﻨﻟا كﻠﺘ تروﻠﺒﺘ دﻗو نﺎﺴﻨﻹا " سأر يرﻛﻓ لﺎﻤ ." 2 17 .ص .2008، ﺔﻣﺎﺳأ راد :نﺎﻣﻋ.ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادإ. لﺻﯾﻓ ، نوﺳﺣ _1 35 .ص .2003 ، ةرھﺎﻘﻟا ﺔﻌﻣﺎﺟ : ةرھﺎﻘﻟا . ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳإ ﺔﯾؤر ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادإ. دﯾاز دﻣﺣﻣ ، لدﺎﻋ _2
ر
أ
يرﻛﻓ لﺎﻣ س
ﺔﺛﯾدﺣﻟا ةرظﻧﻟا
ﻲﻋﺎﻣﺗﺟا نﺋﺎﻛ
ﺔﯾﻛﯾﺳﻼﻛﻟا ةرظﻧﻟا
يدﺎﺻﺗﻗا نﺋﺎﻛ
ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا ﺔﻗﻼﻌﻟا
1 _ 3 ﺔﯿﻤﻫأ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا : ﻲﻓ دادزا ﺔﻨوﻵا ةرﯿﺨﻷا مﺎﻤﺘﻫﻻا ةرادﺈﺒ ﺎﻤﻫ نﯿﯿﺴﯿﺌر نﯿﺒﺒﺴﻟ دوﻌﯿ كﻟذ و ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا : ﻲﻋو ةدﺎﯿز ةرادﻹا ﺔﻤظﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﻠﻌﻟا ﺔﯿﻤﻫﻷ نﻤ ﺔﻤظﻨﻤﻟا ﻲﻓ يرﺸﺒﻟا رﺼﻨﻌﻟا أ قﯿﻘﺤﺘ لﺠ فادﻫأ و ﺔﻤظﻨﻤﻟا حﺎﺠﻨﻟا رارﻤﺘﺴا . مﺎﻤﺘﻫا ةرادﻹا رظﻨﺘ ﺎﻬﻠﻌﺠﯿ ﺎﻤﻤ ﻲﺠﯿﺘارﺘﺴﻻا طﯿطﺨﺘﻟﺎﺒ ﺎﯿﻠﻌﻟا ﻰﻟإ ﻫرﺎﺒﺘﻋﺎﺒ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا نﻤ ﺎ مﻫأ لﻤاوﻌﻟا ارﺘﺴﻹا ﺔﯿﺠﯿﺘ ﺔﻤظﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻨﻷ قﯿﻘﺤﺘﻟ ﺎﯿﺠﯿﺘارﺘﺴا اردﺼﻤ لﻛﺸﺘ فادﻫﻷا . نﻤﻛﺘ ﺔﯿﻤﻫأ ﻲﻠﯿ ﺎﻤﯿﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا : لﻛ ﺔﯿﻠﻋﺎﻓ روﺤﻤ طﺎﺸﻨ . ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا ﺔﻔﻠﻛﺘ ﻰﻠﻏأ رﺼﺎﻨﻋ ﺔﻔﻠﻛﺘﻟا . -دراوﻤﻟا ةردﻨ ضوﻌﯿ ﺔﯿرﺸﺒﻟا -دراوﻤﻟا ةءﺎﻔﻛ . مﻫو ﺔﻤظﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟﺎﺒ مﺘﻬﺘ دارﻓﻷا . -ﺔﺴﺴؤﻤﻟﺎﺒ نﯿﻠﻤﺎﻌﻟا تارﺎﻬﻤ رﯿوطﺘﺒ موﻘﺘ . -بﯿردﺘﻠﻟ ﺔﺒﺴﺎﻨﻤﻟا ططﺨﻟا ﻊﻀﺘ . لﻛﺎﺷﻣ ﺔﺳاردﺑ موﻘﺗ ﻷا ﺎﮭﺗﺟﻟﺎﻌﻣ و دارﻓ . دارﻓﻷا رﺎﺘﺨﺘ فﺌﺎظوﻟا لﻐﺸﻟ نﯿﺒﺴﺎﻨﻤﻟا . 1 ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا بﺴﺘﻛﺘ اذﻬﻟو ﺔﯿﻤﻫأ ﻲﻬﻓ اذﻫ ﺎﻨرﺼﻋ ﻲﻓ ةرﯿﺒﻛ ةرادإ مﻫأ و رﺼﻨﻋ ﻰﻠﻏأ أ لوﺼ نﻤ ﺎﻫرﯿﻏ نﻤ زﯿﻤﺘﺘ لوﺼﻷا ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻨأ و ةرﻛﻔﻤو ﺔﺠﺘﻨﻤ ﻲﻗﺎﺒ لﯿوﺤﺘ ﻲﻓ ﺔﻤﻫﺎﺴﻤ لوﺼﻷا لﻼﺨ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺔﯿﺠﺎﺘﻨﻹا ﺎﻛﺘﺒﻻاو دﺎﻬﺘﺠﻼﻟ ﺎﻬﻌﻓدو ﺎﻬﻌﯿﺠﺸﺘ بﺠﯿﻓ ر . و ﻟا ﺔﺌﯿﻬﺘ ﻲﻓ مﻫﺎﺴﯿ يذﻟا خﺎﻨﻤ ﺎﻬﺌﺎﻤﻨإ ﺎﻬطﯿﺸﻨﺘو . ﻲﻬﻓ لﺜﻤﺘ ﺔﯿﻤﻫأ ﺔﯿﺠﯿﺘارﺘﺴإ لﯿﺤﺘﺴﻤﻟا نﻤ لﺒ نﻛﻤﯿ ﻼﻓ ﺔﺴﺴؤﻤﻟا حﺎﺠﻨﻟ ﺔﯿروﺤﻤ نأ قﻘﺤﺘﯿ مادﺨﺘﺴﻻا ، لﺜﻤﻷا وأ ﺔﯿدﺎﻤﻟا دراوﻤﻟا مادﺨﺘﺴا ﺔﻌﻔﻨﻤﻟا مﯿظﻌﺘ اذإ تﻨﺎﻛ ﺔﺴﺴؤﻤﻟا رﻘﺘﻔﺘ ﻰﻟإ دارﻓﻷا و نﯿﻠﻫؤﻤﻟاو تارﺒﺨﻟاو تارﺎﻬﻤﻟا يوذ ﻰﻠﻋ نﯿردﺎﻘﻟا ءادأ مﻬﻔﺌﺎظو . 2 _ مﯾﺗ ، نزﯾ . ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ةرادإ . 2010 . موﯾ ةرﺎﯾزﻟا تﻣﺗ 24 رﺑﻣﺳﯾد 2015 . طﺧﻟا ﻰﻠﻋ 1 http://www. Yazantayyem windowslive.com 50ص . 2012،ءﺎﻓو راد :ﺔﯾردﻧﻛﺳﻹا .تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا قﻓارﻣ و تﺎﺑﺗﻛﻣﻟﺎﺑ ﺔﯾرﺷﺑﻟا دراوﻣﻟا ﺔﯾﻣﻧﺗو بﯾردﺗﻟا .كورﺑﻣ دﯾﻌﺳ ،مﯾھارﺑا_2
2 ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯿرﺸﺒﻟا دراوﻤﻟا رﯿﯿﺴﺘ : 2 -1 ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا فﯿرﻌﺘ : -ﻠﻟ تﺎﻔﯿرﻌﺘ تددﻌﺘ ّﻨأ ﻻإ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤ ﻤ ﻲﻓ ﺎﻌﯿﻤﺠ بﺼﺘ ﺎﻬ ثﺤﺒﻟا ﺔﻤدﺨ وﻫو دﺤاو نوﻤﻀ ﻲﻤﻠﻌﻟا ، ﺎﻤ ﺎﻬﻔﯿرﻌﺘ نﻛﻤﯿ ثﯿﺤ ﻲﻠﯿ : ﺎﻬﻨأ و رﻛﻔﻤﻟاو رﺒدﻤﻟا ﺎﻬﻠﻘﻋو ضﺒﺎﻨﻟا بﻠﻘﻟا ﻲﻤﻠﻌﻟا ثﺤﺒﻟا رﯿوطﺘ وﺤﻨ ﺎﻬﻠﯿﺒﺴ 1 ﺔﻌﻤﺎﺠﻟا ﻰﻟوﺘﺘ ثﯿﺤ ﺎﻫءﺎﺸﻨإ و ﺎﻬﺘراد ٕا و ﺎﻬﻠﯿوﻤﺘ . 2 ﺎﻬﺘﺎﻤدﺨ مدﻘﺘ ﻲﺘﻟا ﻲﻟﺎﻌﻟا مﯿﻠﻌﺘﻟا تﺎﺴﺴؤﻤ ﻲﻫو ﻰﻟإ ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا ةذﺘﺎﺴﻷا و بﻼطﻟاو تارادﻹا تﺎﻌﻤﺎﺠﻟا ﻲﻓ ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا . 3 فرﻌﺘ ﻲﻬﻓ ﺎﻀﯿأ ﺎﻬﻨﺄﺒ ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا كﻠﺘ وأ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟا لﺒﻗ نﻤ رﯿﺴﺘو ﺊﺸﻨﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﺔﻋوﻤﺠﻤ وأ ﺔﯿﻠﻛﻟا وأ ﻲﻟﺎﻌﻟا دﻬﻌﻤﻟا ، بﻼطﻠﻟ ﺔﯿﺒﺘﻛﻤﻟا تﺎﻤدﺨﻟا مﯿدﻘﺘﻟ كﻟذو و ةذﺘﺎﺴﻷا ﻩذﻫ ﻲﻓ نﯿﻔظوﻤﻟاو تﺎﺴﺴؤﻤﻟا نﻋ ﻲﻓ مﻫدﯿﻔﺘ ﻲﺘﻟا تﺎﻤوﻠﻌﻤﻠﻟ ﺎﻫرﯿﻓوﺘ قﯿرط و ثﺤﺒﻟا ﺔﺴاردﻟا . 4 رﺎﺒﺘﻋا ﻰﻠﻋ نأ و بﻟ ﻲﻫ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ﺔﻌﻤﺎﺠﻟا رﻫوﺠ ﺎﻬﻨﻷ لﺘﺤﺘ ﺎﯿزﻛرﻤ ﺎﻌﻗوﻤ . 5 و ﻲﻫ ﻟا ﺎﻬﻟا لﻤﺎﻌ ﺎﻫداورﻟ ﺔﯿدرﻔﻟا لوﯿﻤﻟا فﺸﻛ ﻲﻓ م 6 نﻤ ﺎﻬﻟ ﺎﻤ ﺔﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﻟﺎﺴر مدﺨﺘ ﻲﻬﻓ عاوﻨأ زرﺒﺘ ﯿﻓ ﻲﻠﯿ ﺎﻤ : * ﺔﯿزﻛرﻤﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا : ﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻲﻫو مﺎﻬﻤﺒ موﻘﺘو ﺔﻌﻤﺎﺠﻠﻟ ﺔﯿﺴﯿﺌر ﻹا ةراد ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻠﻟ ﺔﻤﺎﻌﻟا و فارﺸﻹا ﻲﻨﻔﻟا و تﺎﯿﻠﻛﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤ دﻓرو لدﺎﺒﺘﻟاو مﺎﺴﻗﻷا نﯿﻠﻫؤﻤﻟا نﯿﯿﺒﺘﻛﻤﻟﺎﺒ . 7 * تﺎﯿﻠﻛﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤ : و ﻩذﻫ موﻘﺘ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﯿﻠﻛﻟا لﺨاد تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا ، و ﻟ ﺎﻬﺘﺎﻤدﺨ ﻪﺠوﺘ نﯿدﯿﻔﺘﺴﻤﻟا ﻊﻤﺘﺠﻤﻠ و نﯿﺴرادﻟا نﻤ ةذﺘﺎﺴﻷا و ﺔﯿﻠﻛﻟا ﻲﻓ نﯿﻠﻤﺎﻌﻟاو ﻛﻤ لﻛ نوﻛﺘ ﺔﯿﻠﻛﻟا صﺼﺨﺘ ﻲﻓ ﺔﺼﺼﺨﺘﻤ ﺎﻬﻨﻤ ﺔﺒﺘ و ھ ﻲﻓ ﺎﮭﺗﺎﻋوﻣﺟﻣ روطﺗ ىوﺗﺳﻣﻟا ﻲﻓ ﻲھو ﺎھدوﺟو ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ مﺎﺳﻗﻷا تﺎﺑﺗﻛﻣ ﻰﻠﻋ فرﺷﺗ ﺎﻣﻛ ،هﺎﺟﺗﻻا اذ ﺔﯾزﻛرﻣﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا دﻌﺑ ﻲﻧﺎﺛﻟا . 8 122 .ص.2003،تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺠوﻟوﻨﻛﺘ رﺒﺨﻤ :ﺔﻨﯿطﻨﺴﻗ .تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا ﻲﻓ تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا . فﯾطﻠﻟا دﺑﻋ ،ﻲﻓوﺻﻟا _1 .41.ص.2012،ﺔﯾﺑرﻌﻟا تﺎﻋوﻣﺟﻣﻟا :ةرھﺎﻘﻟا .ةرﺻﺎﻌﻣﻟا ةرادﻹا تﺎھﺎﺟﺗا ءوﺿ ﻲﻓ ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ةرادإ .كورﺑﻣ دﯾﻌﺳﻟا ، مﯾھارﺑا _2 3
_ dictionary for libraru and information science.2007. qconsulté le 17-12-2015
http://lu.com/odils/odils u.cfm. 65 .ص .2001، ثﯾدﺣﻟا بﺎﺗﻛﻟا راد :ةرھﺎﻘﻟا .تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا و تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻟإ لﺧدﻣ .ﷲ دﺑﻋ دﻣﺣا ،ﻲﻠﻌﻟا _4 5
_-Higham, norman .the library in the university :observation on a service . london : Anderdeutch,1980.p11 24.ص. 1970، [ن.د] :ضﺎﯾرﻟا. ردﺎﺻﻣﻟا و ثﺣﺑﻟا و ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ﻲﻓ تﺎﺣﻣﻟ . جﺎﺟﻋ ﷲ دﺑﻋ دﻣﺣﻣ ،بﯾطﺧﻟا_6 104 ص .2001 ،ﺔﻧﯾطﻧﺳﻗ تاروﺷﻧﻣ : ﺔﻧﯾطﻧﺳﻗ . تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا و تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا موﻠﻋ ﻰﻟإ لﺧدﻣ .فﯾطﻟا دﺑﻋ ،ﻲﻓوﺻﻟا_7 80 ص .2008 .ﺔﻧﯾطﻧﺳﻗ ﺔﻌﻣﺎﺟ . هاروﺗﻛد .ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا ﻰﻠﻋ هرﺛأ و تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﻊﻣﺗﺟﻣ . مﯾرﻛ ،دارﻣ_8
تﺎﺒﺘﻛﻤ مﺎﺴﻗﻷا : مﺴﻘﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺴﯿردﺘﻟا ﺔﺌﯿﻬﻟاو نﯿﺴرادﻟا ﺔﻤدﺨﺒ موﻘﺘو . و ﻪﺘﺎﻋوﻤﺠﻤ ﻲﻤﻨﺘو مدﻘﺘ ﻬﺘﺎﻤدﺨ و ﻪﻟ ﺔﻌﺒﺎﺘﻟا مﺴﻘﻟا صﺼﺨﺘ ﺔﻤدﺨﻟ ﺎ ﻩذﻫ ترﻬظ دﻘﻟ مﺎﺴﻗﻷا ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا تﺎﺼﺼﺨﺘﻟا ددﻌﺘ ﻊﻤ و ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا تﺎﺼﺼﺨﺘﻟا ﻲﻓ نﯿﺴرادﻟا ددﻋ ةدﺎﯿز . 1 و و نﯿﺒ نﻤ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا تﺎﺒﺘﻛﻤﻟا فﺌﺎظ ﻲﺘﻵﺎﻛ ﻲﻫ : ﺎﻤﺒ أ ّن نﻋ ةرﺎﺒﻋ ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ةادأ و مﻠﻌﺘﻟ ﻹا مﻼﻋ 2 ﻓ كﻟذﻟ ﺈ ﺔﻔﯿظوﺒ ﺎﻘﯿﺜو ﺎطﺎﺒﺘرا طﺒﺘرﺘ ﺎﻬﺘﻔﯿظو ن ﺔﺴﺴؤﻤ ا مﻷ أ ﻻ و ﺔﻌﻤﺎﺠﻟا ﻲﻫو ﺎﻬﻤﯿﺴﻘﺘ نﻛﻤﯿ ﺎﻬﻔﺌﺎظو نﯿﺒ نﻤ ﻰﻟإ ﺔﺜﻼﺜ مﺎﺴﻗأ ﻲﻫ : * فﺌﺎظوﻟا ﺔﯿرادﻹا : ﺎﻬﺒ موﻘﯿ ﻲﺘﻟا فﺌﺎظوﻟا ﻲﻫ نﯿﻤأ ﺔﯿﻌﻤﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻛﻤﻟا ﻰﻟإ ءﺎﺴؤر بﻨﺎﺠ مﺎﺴﻗﻷا لﻤﺸﺘو دادﻋإ ﺔﯿﻨازﯿﻤﻟا ﺎﻬﻌﯿزوﺘو , مﻬﺒﯿردﺘو نﯿﻔظوﻤﻟا نﯿﯿﻌﺘ اذﻛو ، ﺎﻀﯿأ و مﯿظﻨﺘ تﻼﺠﺴﻟا ظﻔﺤ . 3 * ﺔﯿﻨﻔﻟا فﺌﺎظوﻟا : تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ردﺎﺼﻤ رﯿﻓوﺘ ﺔﻤزﻼﻟا و مﯿﻠﻌﺘﻠﻟ دﯿوزﺘﻟا تﺎﯿﻠﻤﻋ قﯿرط نﻋ ثﺤﺒﻟا . و ردﺎﺼﻤﻟا مﯿظﻨﺘ زﯿﻬﺠﺘ تاودأ و فﯿﻨﺼﺘﻟاو ﺔﺴرﻬﻔﻟا لﻤﺸﺘو ﺎﻬﻋﺎﺠرﺘﺴﻻ ﺔﺒﺴﺎﻨﻤ صﻼﺨﺘﺴﻻا و ظﻔﺤﻟا . و تﺎﻋوﻤﺠﻤﻟا ﺔﻨﺎﯿﺼو دﯿﻠﺠﺘ فﻠﺘﻟا نﻤ ﺎﻬﯿﻠﻋ ظﺎﻔﺤﻟا . 4 * ﺔﯿﺘﺎﻤدﺨﻟا فﺌﺎظوﻟا : و ﻊﯿﺠﺸﺘ تﺎﻤدﺨ مﯿدﻘﺘ ﺎﻋﻹا ةر . تﺎﻤدﺨﻟا مﯿدﻘﺘ ﺔﯿدﺎﺸرﻹا لوﺼو لﯿﻬﺴﺘﻟ ﻰﻟإ ﻲﺘﻟا تﺎﻤوﻠﻌﻤﻟا ﺎﻬﻨوﺠﺎﺘﺤﯿ . -رﯿﻓوﺘ نﻛﺎﻤأ و ةءارﻘﻠﻟ نﯿﺜﺤﺎﺒﻠﻟ ﺔﺼﺎﺨﻟا ﺔﺴاردﻟا . -ﻠﺘﻟ ﺔﻤزﻼﻟا ﺔﻓرﻌﻤﻟا لﺌﺎﺴو لﻛ ﻊﯿﻤﺠﺘ و ﺔﯿﺴاردﻟا ﺞﻫﺎﻨﻤﻟا تﺎﺠﺎﯿﺘﺤا ﺔﯿﺒ ﻲﻤﻠﻌﻟا ثﺤﺒﻟا . بﻨﺎﺠ نﻤ ﺎﻬﻟ لﺎﻌﻔﻟا مادﺨﺘﺴا ضرﻐﺒ دراوﻤﻟا مﯿظﻨﺘ ﺘﺴﻤﻟا نﯿدﯿﻔ . 5 52 .ص.2001 ، ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﺔﻓﺎﻘﺛﻟا راد :ﺔﯾردﻧﻛﺳﻹا . تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا موﻠﻋ ﻰﻟإ لﺧدﻣ . دﻣﺎﺣ ،حوﺗﻔﻟا وﺑأ _1 9.ص .1998 ، ﺔﺑﺗﻛﻣﻟا ةرادإ : ﺔﯾﺑرﺗﻟا ةرازو :[م.د] . لﺑﻘﺗﺳﻣﻟا ﺔﺑﺗﻛﻣ .ةزﯾزﻋ ، ةرﺧﺎﺑ ﻲﻋوﺳوﻣﻟا_2 50.ص .2005 ، ثﯾدﺣﻟا بﺎﺗﻛﻟا راد : ةرھﺎﻘﻟا .تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا و تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا مﻠﻋ سﺳأ. ﷲ دﺑﻋ دﻣﺣا ، ﻲﻠﻌﻟا_3 62 .ص .2005،بﺎﺗﻛﻠﻟ ﺔﯾردﻧﻛﺳﻹا زﻛرﻣ :ﺔﯾردﻧﻛﺳﻹا. ﻊﻣﺗﺟﻣﻟا و تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا مظﻧ . مﯾﺣرﻟا دﺑﻋ ، مﯾھارﺑإ مﻧﺎھ_4 ثﺣﺑﻟاو ﻲﻌﻣﺎﺟﻟا مﯾﻠﻌﺗﻟا رﯾوطﺗ ﻲﻓ ﺎﮭﺗﺎﻣدﺧ و ﺎﮭﺗرادإ و ﺎﮭﻣﯾظﻧﺗ : ﺔﯾﻌﻣﺎﺟﻟا تﺎﺑﺗﻛﻣﻟا . ﻲﺣﺗﻓ دﻣﺣﻣ ، يدﺎﮭﻟا دﺑﻋ ،دﻣﺣا ،ردﺑ_5 31.ص.2001 ، بﯾرﻏ راد :ةرھﺎﻘﻟا .ﻲﻣﻠﻌﻟا
