Faraday foundation Bulgaria

Ôîíäàöèÿ “Ôàðàäåé” Áúëãàðèÿ

Faraday foundation Bulgaria

WHO Library Cataloguing-in-Publication Data

Establishing a dialogue on risks from electromagnetic fields.

1. Electromagnetic fields-adverse effects 2. Risk 3. Risk assessment and management-handbooks 4. Communication 5.Human exposure 6. Guidelines and manuals

7. Social medicine and public health

ISBN 954 91102 5 7 (LC/NLM classification: QT34) ISBN 978 954 91102 5 8

Áèáëèîòåêà íà ÑÇÎ: Êàòàëîãèçàöèÿ ïðåäè ïóáëèêàöèÿ (CIP) Óñòàíîâÿâàíå íà Äèàëîã çà ðèñêà îò åëåêòðîìàãíèòíè ïîëåòà 1. Åëåêòðîìàãíèòíè Ïîëåòà-âðåäíè åôåêòè 2. Ðèñê

3. Îöåíêà è óïðàâëåíèå íà ðèñêà-íàðú÷íèöè 4. Êîìóíèêàöèÿ 5.Îáëú÷âàíå íà ÷îâåêà 6. Óêàçàíèÿ è ðúêîâîäñòâà 7. Ñîöèàëíà ìåäèöèíà è îáùåñòâåíî çäðàâå

ISBN 954 91102 5 7 (LC/NLM classification: QT 34) ISBN 978 954 91102 5 8

Ñâåòîâíà Çäðàâíà Îðãàíèçàöèÿ, 2002

Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè. Ïóáëèêàöèèòå íà Ñâåòîâíàòà Çäðàâíà Îðãàíèçàöèÿ ñà çàùèòåíè è ìîãàò äà áúäàò ïîðú÷àíè íà àäðåñ: Marketing and Dissemination, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland (òåë.: +41 22 791 2476; ôàêñ:+41 22 791 4857; åëåêòðîííà ïîùà: bookorders@who.int). Âúïðîñè îòíîñíî ïîëó÷àâàíåòî íà ðàçðåøåíèå çà âúçïðîèçâîäñòâî èëè ïðåâîä íà ïóáëèêàöèè íà ÑÇÎ ñ öåë ïðîäàæáà èëè íåòúðãîâñêî ðàçïðîñòðàíåíèå ñëåäâà äà ñå îòïðàâÿò êúì îòäåë ïóáëèêàöèè (êúì óêàçàíèÿ ïî-ãîðå àäðåñ íî íà ôàêñ: +41 22 791 4806 èëè åëåêòðîííà ïîùà: permissions@who.int ).

Ôîíäàöèÿ “Ôàðàäåé”, Ñîôèÿ, 2006

Èçäàíèå íà áúëãàðñêè åçèê - ôîíäàöèÿ “Ôàðàäåé”, Ñîôèÿ, Áúëãàðèÿ 2006

Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè. Çàáðàíÿâà ñå âñÿêî ðåïðîäóöèðàíå íà êíèãàòà áåç èçðè÷íîòî ðàçðåøåíèå íà ôîíäàöèÿ “Ôàðàäåé”.Çà çàÿâÿâàíå íà áðîéêè îò áðîøóðàòà-Åëåêòðîíåí àäðåñ:v.zaryabova@ncphp.government.bg

Îòïå÷àòàíî îòÐåêëàìíî èçäàòåëñêà êúùà “Ñèìåë” -Ñîôèÿ, 2006

ËÚ×ÅÍÈß & ÎÊÎËÍÀ ÑÐÅÄÀ È ÇÄÐÀÂÅ

ÎÒÄÅË ÏÎ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÎÊÎËÍÀÒÀ ÑÐÅÄÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ ÑÂÅÒÎÂÍÀ ÇÄÐÀÂÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß

ÆÅÍÅÂÀ, ØÂÅÉÖÀÐÈß

ÓÑÒÀÍÎÂßÂÀÍÅ ÍÀ

ÄÈÀËÎÃ

ÇÀ ÐÈÑÊÀ ÎÒ ÅÌÏ

ÔÎÍÄÀÖÈß "ÔÀÐÀÄÅÉ"- ÁÚËÃÀÐÈß FARADEY FONDATION- BULGARIA

×îâåê-ñðåäà: Íåéîíèçèðàùè ëú÷åíèÿ è åëåêòðè÷åñòâî Man-environment: Non-ionizing Radiation and Electricity

ÑÎÔÈß, ÁÚËÃÀÐÈß

Ñâåòîâíàòà çäðàâíà îðãàíèçàöèÿ (ÑÇÎ) èçêàçâà áëàãîäàðíîñò íà âñè÷êè, êîèòî ñà ó÷àñòâàëè â ñúñòàâÿíåòî íà òîâà ðúêîâîäñòâî, èíèöèèðàíî â ðåçóëòàò íà

ïðîâåæäàíåòî íà äâå êîíôåðåíöèè: „Âúçïðèÿòèå íà ðèñêà, êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà

åëåêòðîìàãíèòíèòå ïîëåòà”, îðãàíèçèðàíè îò Ñâåòîâíàòà çäðàâíà îðãàíèçàöèÿ

è Ìåæäóíàðîäíàòà êîìèñèÿ ïî çàùèòà îò íåéîíèçèðàùè ëú÷åíèÿ (ICNIRP), ïðîâåäåíî âúâ Âèåíà, Àâñòðèÿ (1997); è „Âúçïðèÿòèå è êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà,

ÑÇÎ â Îòàâà, Êàíàäà (1998). Ñðåùèòå íà ðàáîòíèòå ãðóïè ïî îáñúæäàíå è

îêîí÷àòåëíîòî çàâúðøâàíå íà ïóáëèêàöèÿòà å ïðîâåäåíî â Æåíåâà (1991, 2001) è â Íþ Éîðê (2000).

ÈÇÊÀÇÂÀÍÅ ÍÀ ÁËÀÃÎÄÀÐÍÎÑÒ

ÑÏÅÖÈÀËÍÈ ÁËÀÃÎÄÀÐÍÎÑÒÈ

§Dr. Patricia Bonner, Àãåíöèÿ ïî çàùèòà íà îêîëíàòà ñðåäà (EPA), Washington DC,

USA

§Professor Ray Kemp, Íàó÷íî îáùåñòâî Galson Ltd, Oakham, United Kingdom

§Dr. Leeka Kheifets, Ñâåòîâíà çäðàâíà îðãàíèçàöèÿ (ÑÇÎ), Geneva, Switzerland

§Dr. Christopher Portier, Íàöèàíàëåí èíñòèòóò ïî íàóêè çà çäðàâåòî è îêîëíàòà

ñðåäà, North Carolina, USA

§Dr. Michael Repacholi, Ñâåòîâíà çäðàâíà îðãàíèçàöèÿ (ÑÇÎ), Geneva, Switzerland

§Dr. Jack Sahl, Sahl&Associates, Claremont, California,USA

§Dr. Emilie van Deventer, Ñâåòîâíà çäðàâíà îðãàíèçàöèÿ (ÑÇÎ), Geneva,

Switzerland

§Dr. Evi Vogel, Ìèíèñòåðñòâî çà ðåãèîíàëíî ðàçâèòèå è îêîëíà ñðåäà íà Áàâàðèÿ,

Munich, Germany and WHO, Geneva, Switzerland

Èçäàíèåòî å ïîäãîòâåíî êàòî ÷àñò îò ïðîãðàìàòà íà Áúëãàðñêèÿ Íàöèîíàëåí Ïðîãðàìåí Êîìèòåò (ÁÍÏÊ), ñúçäàäåí ñúñ çàïîâåä íà ìèíèñòúðà íà

çäðàâåîïàçâàíåòî â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, ïî ìåæäóíàðîäåí Ïðîåêò íà ÑÇÎ

“Åëåêòðîìàãíèòíè ïîëåòà”. ÁÍÏÊ èìà çà îñíîâíà öåë èíèöèèðàíåòî è ïðîâåæäàíåòî íà ïîëèòèêàòà íà ÑÇÎ ïî îòíîøåíèå íà çäðàâíèòå àñïåêòè îò îáëú÷âàíåòî ñ åëåêòðîìàãíèòíè ëú÷åíèÿ â ñòðàíàòà.

Ïðåâîäúò îò àíãëèéñêè åçèê å îñúùåñòâåí îò êîëåêòèâ ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà

ñò.í.ñ. Ìèøåë Èçðàåë, ä.ì. (Íàöèîíàëåí öåíòúð ïî îïàçâàíå íà îáùåñòâåíîòî çäðàâå, Ñîôèÿ, Áúëãàðèÿ, Íàöèîíàëåí êîîðäèíàòîð ïî Ìåæäóíàðîäåí ïðîåêò ÅÌÏ): í.ñ. Ìèõàåëà Èâàíîâà, (Íàöèîíàëåí öåíòúð ïî îïàçâàíå íà

îáùåñòâåíîòî çäðàâå, Ñîôèÿ, Áúëãàðèÿ), ãë. àñ. Ëþáîìèð Òðàéêîâ, ä.áô.

(Ìåäèöèíñêè óíèâåðñèòåò Ñîôèÿ, Áúëãàðèÿ).

Àäàïòàöèÿòà îò ðóñêè åçèê å íàïðàâåíà îò Âèêòîðèÿ Çàðÿáîâà (Íàöèîíàëåí

öåíòúð ïî îïàçâàíå íà îáùåñòâåíîòî çäðàâå, Ñîôèÿ, Áúëãàðèÿ).

Ðåäàêòîð: ñò.í.ñ. Ìèøåë Èçðàåë

Ïðåäïå÷àòíà ïîäãîòîâêà: ãë. àñ. Ëþáîìèð Òðàéêîâ, ä.áô. (Ìåäèöèíñêè

óíèâåðñèòåò Ñîôèÿ, Áúëãàðèÿ).

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

1

2 3

ÈÇÊÀÇÂÀÍÅ ÍÀ ÁËÀÃÎÄÀÐÍÎÑÒ ÏÐÅÄÃÎÂÎÐ

Åëåêòðîìàãíèòíèòå ïîëåòà (ÅÌÏ) è çäðàâå íà íàñåëåíèåòî

Êàêâî ñòàâà êîãàòî ñòå ïîäëîæåíè íà äåéñòâèåòî íà ÅÌÏ?

Áèîëîãè÷íè åôåêòè è åôåêòè âúðõó çäðàâåòî íà ÷îâåêà Èçâîäè îò íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ

Ñúâðåìåííî ñúñòîÿíèå íà ïðîáëåìà

Óñòàíîâÿâàíå íà äèàëîã çà ðèñêà îò ÅÌÏ

Ôàêòîðè îïðåäåëÿùè ðèñêà ñâúðçàí ñ âúçäåéñòâèåòî íà ÅÌÏ Êàê ñå âúçïðèåìà ðèñêà?

Íåîáõîäèìîñò îò äèàëîã çà ðèñêà Îðãàíèçàöèÿ íà äèàëîãà çà ðèñêà

Ñ êîãî äà ñå ïðîâåæäà äèàëîãà?

Êàêâî äà ñå îáñúæäà â äèàëîãà?

Êàê äà ïðîòè÷à äèàëîãà?

Âúçäåéñòâèå âúðõó âúçïðèÿòèåòî íà îáùåñòâîòî

? ? ? ?

Íîðìè è ïðàâèëà, îãðàíè÷àâàùè âúçäåéñòâèåòî íà ÅÌÏ

Êàê ñå óñòàíîâÿâàò íîðìèòå è ïðàâèëàòà?

Êàêâà å îñíîâàòà íà ðàçðàáîòêàòà íà íîðìèòå?

Çàùî çà íàñåëåíèåòî ñå èçïîëçâà ïî-ãîëÿì êîåôèöèåíò íà çàïàñ ? Ïðåäóïðåäèòåëíè ìåðêè è ïðåäóïðåäèòåëåí ïðèíöèï

Äåéíîñò íà ÑÇÎ ïî îòíîøåíèå âúçäåéñòâèåòî íà ÅÌÏ

Ñúâðåìåííà ñèòóàöèÿ

Îñíîâíè òåðìèíè

Äîïúëíèòåëíà Ëèòåðàòóðà

ii vii

1 3 4 5

9 11 15 19

23 24 29 33 43

51 51 51 53 55 57 60 66

ÏÐÅÄÃÎÂÎÐ

Vii

Çàùî å íåîáõîäèì äèàëîã?

Íàðàñíàëèÿò îáùåñòâåí èíòåðåñ êúì âúçìîæíèòå åôåêòè âúðõó ÷îâåøêîòî çäðàâå îò âúçäåéñòâèåòî íà

åëåêòðîìàãíèòíè ïîëåòà (ÅÌÏ) äîâåäå äî ïîäãîòâÿíåòî íà òîâà ðúêîâîäñòâî.

Âúçìîæíèòå ðèñêîâå îò

åêñïëîàòàöèÿòà íà ñúîðúæåíèÿ êàòî åëåêòðîïðîâîäè èëè áàçîâè ñòàíöèè çà ìîáèëíà êîìóíèêàöèÿ ñúçäàâàò

ñëîæíà ìðåæà îò ïðåäèçâèêàòåëñòâà çà òåçè, êîèòî âçèìàò ðåøåíèÿ.

Ïðåäèçâèêàòåëñòâàòà âêëþ÷âàò:

èäåíòèôèöèðàíå íà îïàñíîñòèòå îò îáëú÷âàíå ñ ÅÌÏ è ïîòåíöèàëíèòå çäðàâíè ïîñëåäèöè îò òåçè îïàñíîñòè (îöåíêà íà ðèñêà); ðàçïîçíàâàíå íà ïðè÷èíèòå çà çàãðèæåíîñòòà íà îáùåñòâåíîñòòà (âúçïðèÿòèå íà ðèñêà); è âúâåæäàíåòî íà ïðàâèëíà ïîëèòèêà ïî îòíîøåíèå íà îïàçâàíå çäðàâåòî íà íàñåëåíèåòî è îò÷èòàùà çàãðèæåíîñòòà íà îáùåñòâåíîñòòà (óïðàâëåíèå íà ðèñêà).

Çà äà ñå îòãîâîðè íà òåçè ïðåäèçâèêàòåëñòâà, ñå èçèñêâà âêëþ÷âàíåòî íà îòäåëíè ëèöà èëè îðãàíèçàöèè ñ êîìïåòåíòíîñò â äàäåíàòà îáëàñò, ñúñ ñúîòâåòíà íàó÷íà åêñïåðòèçà, äîáðè

êîìóíèêàöèîííè óìåíèÿ è „çäðàâ ðàçóì” â êîðïîðàòèâíàòà è

çàêîíîäàòåëíàòà îáëàñòè. Òîâà ùå áúäå âÿðíî âúâ âñåêè êîíòåêñò, íåçàâèñèìî îò òîâà äàëè å ëîêàëåí, ðåãèîíàëåí èëè äîðè íàöèîíàëåí èëè ãëîáàëåí.

Ìíîãî äúðæàâíè è ÷àñòíè îðãàíèçàöèè ñà ïîëó÷èëè ôóíäàìåíòàëåí, ìàêàð è ïîíÿêîãà áîëåçíåí óðîê, ÷å å îïàñíî äà ñå ìèñëè, ÷å çàñåãíàòèòå ÷àñòè îò îáùåñòâîòî íå æåëàÿò, èëè ñà

íåñïîñîáíè äà âúçäåéñòâàò

çíà÷èòåëíî âúðõó ðåøåíèÿòà îòíîñíî ñèòóèðàíåòî íà íîâè èçòî÷íèöè íà ÅÌÏ èëè äà îäîáðÿò íîâè òåõíîëîãèè ïðåäè òÿõíîòî âíåäðÿâàíå.

Viii

ÓÑÒÀÍÎÂßÂÀÍÅ ÍÀ ÄÈÀËÎà ÇÀ ÐÈÑÊÀ ÎÒ ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈÒÍÈ ÏÎËÅÒÀ

Çà êîãî å íåîáõîäèìî òîâà ðúêîâîäñòâî?

Ïîðàäè òîâà å íåîáõîäèìî äà ñå îðãàíèçèðà äèàëîã ìåæäó âñè÷êè çàèíòåðåñîâàíè ãðóïè è ÷àñòíè ëèöà.

Îñíîâíèòå êîìïîíåíòè çà åôåêòèâåí äèàëîã âêëþ÷âàò êîíñóëòàöèè ñúñ çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè, ïîçíàíèå îòíîñíî íåîïðåäåëåíîñòòà â íàóêàòà, ðàçãëåæäàíå íà àëòåðíàòèâíè

ðåøåíèÿ; è ñïðàâåäëèâîñò è îòêðèòîñò íà ïðîöåñà íà âçåìàíå íà ðåøåíèÿ.

Èãíîðèðàíåòî íà îñíîâíèòå

êîìïîíåíòè çà äèàëîã ìîæå äà äîâåäå äî çàãóáà íà äîâåðèå îò ñòðàíà íà îáùåñòâîòî, äî âçèìàíå íà ïîãðåøíî ðåøåíèå, êàêòî è äî çàáàâÿíå íà ñðîêîâåòå çà èçïúëíåíèå íà ïðîåêòà è ïîâèøàâàíå íà ñåáåñòîéíîñòòà ìó.

Òîâà ðúêîâîäñòâî å â ïîäêðåïà íà âçèìàùèòå ðåøåíèÿ

(àäìèíèñòðàòèâíèòå îðãàíè), ñáëúñêâàùè ñå ñ êîìáèíàöèÿ îò îáùåñòâåíàòà ïîëåìèêà, íåòî÷íîñòòà â íàóêàòà, íåîáõîäèìîñòòà äà ðàáîòÿò ñúùåñòâóâàùèòå ñúîðúæåíèÿ, êàêòî è èçèñêâàíèÿòà çà âúâåæäàíå íà íîâè ñúîðúæåíèÿ íà ïîäõîäÿùè ìåñòà.

Òî öåëè äà ïîäîáðè ïðîöåñà íà

âçèìàíå íà ðåøåíèÿ ÷ðåç íàìàëÿâàíå íà íåðàçáèðàòåëñòâàòà è äà ïîäîáðè äîâåðèåòî ïîñðåäñòâîì ïî-åôåêòèâåí äèàëîã. Îáùåñòâåíèÿò äèàëîã ïðè óñïåøíî âúâåæäàíå ïîäïîìàãà ïðîöåñà íà âçèìàíå íà ðåøåíèÿ, êîéòî ñòàâà îòâîðåí, ïîñëåäîâàòåëåí,

÷åñòåí è ïðåäñêàçóåì. Òîé ñúùî ìîæå äà ïîäïîìîãíå çà äîñòèãàíå íà

âðåìåííî ñúãëàñèå çà ìîíòèðàíå íà íîâè ñúîðúæåíèÿ, êàòî ñå çàùèòàâà çäðàâåòî è áåçîïàñíîñòòà íà

íàñåëåíèåòî.

Î÷àêâà ñå, ÷å ìíîãî äðóãè îôèöèàëíè ïðåäñòàâèòåëè íà îáùåñòâåíîñòòà, ÷àñòíè ãðóïè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè ñúùî ùå íàìåðÿò òàçè èíôîðìàöèÿ çà ïîëåçíà. Òîâà ðúêîâîäñòâî ñúùî ìîæå äà ïîìîãíå íà íàñåëåíèåòî ïðè îñúùåñòâÿâàíå íà âðúçêà ñ

äúðæàâíèòå îðãàíèçàöèè, êîèòî îòãîâàðÿò çà çäðàâåòî è îêîëíàòà ñðåäà èëè ñ êîìïàíèè, ÷èèòî ñúîðúæåíèÿ ñà èíòåðåñóâàùèòå ãî èçòî÷íèöè íà ÅÌÏ. Çà ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ â ðúêîâîäñòâîòî ñà ïðåäîñòàâåíè äîïúëíèòåëíè ñïðàâêè çà èçòî÷íèöè è ëèòåðàòóðà.

1

ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈÒÍÈ ÏÎËÅÒÀ È ÎÁÙÅÑÒÂÅÍÎ ÇÄÐÀÂÅ

ÍÀÓ×ÍÈ ÄÎÊÀÇÀÒÅËÑÒÂÀ

1

Åëåêòðè÷åñêèòå è ìàãíèòíèòå ïîëåòà ñúùåñòâóâàò â ïðèðîäàòà è âèíàãè ñà ïðèñúñòâàëè íà çåìÿòà.

Ïðåç 20-òè âåê ÅÌÏ â îêîëíàòà ñðåäà íåïðåêúñíàòî ñå óâåëè÷àâàò â ðåçóëòàò íà íàðàñíàëàòà óïîòðåáà íà èçêóñòâåíè èçòî÷íèöè,

óâåëè÷åíàòà ïîòðåáíîñò îò åëåêòðè÷åñêè òîê, ðàçâèòèåòî íà áåçæè÷íèòå òåõíîëîãèè,

èçìåíåíèåòî íà ïðîèçâîäñòâåíèòå ïðîöåñè è ñîöèàëíîòî ïîâåäåíèå.

Âñåêè ÷îâåê â ðàçâèòîòî îáùåñòâî å ïîäëîæåí íà ñëîæåí êîìïëåêñ îò åëåêòðè÷åñêè è ìàãíèòíè ïîëåòà ñ ðàçëè÷íè ÷åñòîòè, â äîìà ñè è íà ðàáîòíîòî ìÿñòî.

Ïîòåíöèàëíèòå çäðàâíè åôåêòè îò èçêóñòâåíèòå èçòî÷íèöè íà ÅÌÏ ñà áèëè îáåêò íà ãîëÿì èíòåðåñ îùå â êðàÿ íà 19-òè âåê, à ïîëó÷èõà

ñïåöèàëíî âíèìàíèå ïðåç ïîñëåäíèòå 30 ãîäèíè.

ÅÌÏ ìîãàò äà ñå ðàçäåëÿò íà

åëåêòðè÷åñêè è ìàãíèòíè ïîëåòà, êúäåòî íàé-÷åñòî ñðåùàíèòå èçòî÷íèöè ñà åëåêòðîïðîâîäèòå, áèòîâèòå åëåêòðè÷åñêè óðåäè è êîìïþòðèòå, è íà âèñîêî÷åñòîòíè èëè ðàäèî÷åñòîòíè ïîëåòà, çà êîèòî îñíîâíèòå èçòî÷íèöè ñà ðàäàðèòå, ñúîðúæåíèÿòà çà ðàäèî è ÒÂ

ðàçïðúñêâàíå, ìîáèëíèòå òåëåôîíè è òåõíèòå áàçîâè ñòàíöèè,

ãåíåðàòîðèòå çà èíäóêöèîííî íàãðÿâàíå è ñèñòåìèòå ïðîòèâ êðàæáè.

Çà ðàçëèêà îò éîíèçèðàùàòà

ðàäèàöèÿ (êàòî ãàìà ëú÷è, èçëú÷åíè ïðè ðàçïàä íà ðàäèîàêòèâíè

ìàòåðèàëè, êîñìè÷íè è ðåíòãåíîâè ëú÷åíèÿ), íàìèðàùè ñå â íàé- âèñîêî÷åñòîòíàòà ÷àñò íà

åëåêòðîìàãíèòíèÿ ñïåêòúð, ÅÌÏ èìàò òâúðäå ìàëêà åíåðãèÿ íà êâàíòà, çà äà ðàçêúñâàò âðúçêèòå â ìîëåêóëèòå, èçãðàæäàùè êëåòêèòå, è ñëåäîâàòåëíî, íå ìîãàò äà

éîíèçèðàò ñðåäàòà, ïðåç êîÿòî

ïðåìèíàâàò.

ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈÒÍÈ ÏÎËÅÒÀ È ÎÁÙÅÑÒÂÅÍÎ ÇÄÐÀÂÅ: ÍÀÓ×ÍÈ ÄÎÊÀÇÀÒÅËÑÒÂÀ

3

„íåéîíèçèðàùà ðàäèàöèÿ/ëú÷åíèÿ”

(ÍÉË). Ôèãóðà 1 ïîêàçâà ìÿñòîòî íà ÍÉË â øèðîêèÿ ñïåêòúð íà

åëåêòðîìàãíèòíèòå ëú÷åíèÿ.

Èíôðà÷åðâåíàòà, âèäèìàòà, óëòðàâèîëåòîâàòà è éîíèçèðàùàòà ðàäèàöèÿ íÿìà äà áúäàò îáñúæäàíè ïî-íàòàòúê â òîâà ðúêîâîäñòâî.

Êàêâî ñòàâà, êîãàòî ñòå îáëú÷åíè Ñ åëåêòðîìàãíèòíè ïîëåòà?

 ÷îâåêà íîðìàëíî ñúùåñòâóâàò ìíîãî ñëàáè åëåêòðè÷åñêè òîêîâå, êîèòî ñà âàæíà ÷àñò çà íîðìàëíîòî ôóíêöèîíèðàíå íà îðãàíèçìà. Âñè÷êè íåâðîíè ïîäàâàò ñèãíàëèòå ñè ÷ðåç ïðåäàâàíå íà åëåêòðè÷åñêè èìïóëñè.

Ïîâå÷åòî áèîõèìè÷íè ðåàêöèè, åäíà

÷àñò îò êîèòî ñâúðçàíè ñ óñâîÿâàíåòî íà âåùåñòâàòà, à äðóãà - ñ ìîçú÷íàòà àêòèâíîñò, ñå îñúùåñòâÿâàò ÷ðåç òðàíñôåð íà çàðåäåíè ÷àñòèöè èëè ìîëåêóëè.

Âëèÿíèåòî íà âúíøíîòî ÅÌÏ âúðõó

÷îâåêà è ñúñòàâÿùèòå ãî êëåòêè çàâèñè ãëàâíî îò ÷åñòîòàòà è ñèëàòà

(èíòåíçèòåòà) íà ÅÌÏ. ×åñòîòàòà íà ÅÌÏ ñå îïèñâà ïðîñòî ÷ðåç áðîÿ íà êîëåáàíèÿòà èëè öèêëèòå çà ñåêóíäà.

Ïðè íèñêè ÷åñòîòè, ÅÌÏ ïðåìèíàâàò ïðåç ÷îâåøêîòî òÿëî, áåç çíà÷èòåëíî îòñëàáâàíå, äîêàòî ïðè ðàäèî÷åñòîòè

ïîëåòàòà ÷àñòè÷íî ñå ïîãëúùàò è ïðîíèêâàò ñàìî íà ìàëêà äúëáî÷èíà â òúêàíòà.

Íèñêî÷åñòîòíèòå åëåêòðè÷åñêè ïîëåòà äåéñòâóâàò íà ðàçïðåäåëåíèåòî íà

åëåêòðè÷åñêèòå çàðÿäè íà ïîâúðõíîñòòà íà ïðîâîäÿùè òúêàíè è ïðåäèçâèêâàò òîêîâå, ïðîòè÷àùè ïðåç òÿëîòî êúì çåìÿòà. (Ôèã.

2À).

Íèñêî÷åñòîòíèòå ìàãíèòíè ïîëåòà èíäóêòèðàò êðúãîâè òîêîâå â ÷îâåøêîòî òÿëî. (Ôèã. 2Â). Ñèëàòà íà òåçè

èíäóêòèðàíè òîêîâå çàâèñè îò èíòåíçèòåòà íà âúíøíîòî ìàãíèòíî ïîëå è ðàçìåðà íà ðàìêàòà/êðúãà, ïðåç êîÿòî ïðîòè÷à

åëåêòðè÷åñêèÿò òîê. Ïðè äîñòàòú÷íî ãîëåìè èíòåíçèòåòè íà ìàãíèòíîòî ïîëå, òåçè òîêîâå ìîãàò äà ïðåäèçâèêàò

ñòèìóëàöèÿ íà íåðâè è ìóñêóëè èëè äà âúçäåéñòâóâàò âúðõó äðóãè áèîëîãè÷íè ïðîöåñè.

Ïðè ðàäèî÷åñòîòè (Ð×) ïîëåòàòà ïðîíèêâàò ñàìî íà ìàëêà äúëáî÷èíà â ÷îâåøêîòî òÿëî.

Åíåðãèÿòà íà òåçè ïîëåòà ñå ïîãëúùà è òðàíñôîðìèðà â äâèæåíèå íà ìîëåêóëèòå.

Òðèåíåòî ìåæäó äâèæåùèòå ñå ìîëåêóëè âîäè äî îòäåëÿíå íà òîïëèííà åíåðãèÿ è íàðàñòâàíå íà òåìïåðàòóðàòà. Òîçè åôåêò ñå èçïîëçóâà â äîìàøíè óðåäè, êàòî íàïðèìåð çà çàãðÿâàíå íà õðàíà â ìèêðîâúëíîâè ôóðíè, êàêòî è ïðè ìíîãî ïðîìèøëåíè òåõíîëîãèè, êàòî çàâàðêà íà ïëàñòìàñè èëè èíäóêöèîííî íàãðÿâàíå íà ìåòàëè.

4

ÓÑÒÀÍÎÂßÂÀÍÅ ÍÀ ÄÈÀËÎà ÇÀ ÐÈÑÊÀ ÎÒ ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈÒÍÈ ÏÎËÅÒÀ

Íèâàòà íà Ð×, íà êîèòî ÷îâåê ñå îáëú÷âà â íîðìàëíè óñëîâèÿ â îêîëíàòà ñðåäà, ñà ìíîãî ïî-íèñêè îò òåçè, íåîáõîäèìè çà ïðîäóöèðàíå íà çíà÷èòåëíà òîïëèíà.

Áèîëîãè÷íè åôåêòè è Çäðàâíè åôåêòè

Áèîëîãè÷íè åôåêòè ñà èçìåðèìè îòãîâîðè/ðåàêöèè íà îðãàíèçìè èëè íà êëåòêè êúì îïðåäåëåí ñòèìóë èëè ïðîìÿíà â îêîëíàòà ñðåäà. Òàêèâà ðåàêöèè, êàòî íàïðèìåð íàðàñòâàíåòî íà ñúðäå÷íàòà ÷åñòîòàòà ñëåä ïèåíå íà êàôå èëè ñúíëèâîñò ïðè ïðåñòîé â çàäóøíà ñòàÿ, íå å çàäúëæèòåëíî äà áúäàò îïàñíè çà çäðàâåòî. Ðåàêöèÿòà íà ïðîìåíèòå â îêîëíàòà ñðåäà å íîðìàëíà ÷àñò îò æèâîòà. Âúïðåêè òîâà, îðãàíèçìúò ìîæå äà íÿìà âúçìîæíîñò çà àäåêâàòíè êîìïåíñàòîðíè ìåõàíèçìè çà ñìåê÷àâàíå íà âñè÷êè ïðîìåíè â îêîëíàòà ñðåäà èëè íà ñòðåñà.

Ïðîäúëæèòåëíîòî (õðîíè÷íîòî) âúçäåéñòâèå íà îêîëíàòà ñðåäà, äîðè è íåçíà÷èòåëíî, ìîæå äà äîâåäå äî îïàñíîñò çà çäðàâåòî, àêî òî âîäè äî ñòðåñ. Ïðè ÷îâåêà, íåáëàãîïðèÿòíèÿò çäðàâåí åôåêò å ðåçóëòàò îò

áèîëîãè÷åí åôåêò, êîéòî ïðåäèçâèêâà çàáåëåæèìè ðàçñòðîéñòâà íà çäðàâåòî èëè áëàãîïîëó÷èåòî íà îáëú÷åíèòå ëèöà.

Ñúîòâåòñòâèåòî ñ ãðàíè÷íèòå ñòîéíîñòè, ïðåïîðú÷àíè îò íàöèîíàëíè è ìåæäóíàðîäíè ðúêîâîäñòâà, ïîçâîëÿâà äà ñå êîíòðîëèðà ðèñêà îò îáëú÷âàíå ñ ÅÌÏ, êîèòî

5

ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈÒÍÈ ÏÎËÅÒÀ È ÎÁÙÅÑÒÂÅÍÎ ÇÄÐÀÂÅ: ÍÀÓ×ÍÈ ÄÎÊÀÇÀÒÅËÑÒÂÀ ìîãàò äà áúäàò âðåäíè çà ÷îâåøêîòî

çäðàâå. Â íàñòîÿùåòî äèñêóñèÿòà ñå ôîêóñèðà êúì òîâà äàëè

ïðîäúëæèòåëíîòî (õðîíè÷íî), íèñêîèíòåíçèâíî îáëú÷âàíå ïîä ãðàíè÷íèòå ñòîéíîñòè ìîæå äà ïðåäèçâèêà íåáëàãîïðèÿòåí åôåêò âúðõó çäðàâåòî èëè âúðõó

áëàãîïîëó÷èåòî íà íàñåëåíèåòî.

Çàêëþ÷åíèÿ îò íàó÷íèòå ðåçóëòàòè Íèñêî÷åñòîòíè ïîëåòà

Íàó÷íèòå äàííè çà çäðàâíèòå åôåêòè íà ÅÌÏ å âàæíî è ñå îñíîâàâà íà ãîëÿì áðîé åïèäåìèîëîãè÷íè, èçñëåäâàíèÿ âúðõó æèâîòíè è äîáðîâîëöè, è in vitro èçñëåäâàíèÿ.

Ìíîãî çäðàâíè ïîñëåäèöè îò

ðåïðîäóêòèâíè äåôåêòè äî ñúðäå÷íî- ñúäîâè è íåðâíî-äåãåíåðàòèâíè çàáîëÿâàíèÿ ñà èçñëåäâàíè, íî íàé- óáåäèòåëíèòå äîêàçàòåëñòâà äî ìîìåíòà ñå îòíàñÿò äî ëåâêåìèÿ ïðè äåöàòà. Ïðåç 2001 ã., åêñïåðòíà íàó÷íà ãðóïà íà Ìåæäóíàðîäíàòà àãåíöèÿ çà èçñëåäâàíå íà ðàêà (IARC) êúì ÑÇÎ ïðàâè ïðåãëåä íà

èçñëåäâàíèÿòà, îòíàñÿùè ñå äî êàíöåðîãåííîñòòà íà ïîñòîÿííèòå è ñâðúõíèñêî÷åñòîòíèòå (ÑÍ×) åëåêòðè÷åñêè è ìàãíèòíè ïîëåòà.

Ïðèëàãàéêè ñòàíäàðòíàòà êëàñèôèêàöèÿ íà IARC,

êîÿòî ïðåöåíÿâà äîêàçàòåëñòâàòà ïî îòíîøåíèå íà ÷îâåêà, æèâîòíèòå è ëàáîðàòîðíèòå èçñëåäâàíèÿ, ÑÍ×

ìàãíèòíè ïîëåòà ñà êëàñèôèöèðàíè êàòî âúçìîæåí êàíöåðîãåí çà ÷îâåêà, îñíîâàíî íà åïèäåìèîëîãè÷íèòå ïðîó÷âàíèÿ çà ëåâêåìèè ïðè äåöàòà.

Ïðèìåð çà äîáðå èçâåñòåí àãåíò, êëàñèôèöèðàí â ñúùàòà êàòåãîðèÿ, å êàôåòî, ÷èÿòî óïîòðåáà ìîæå äà ïîâèøè ðèñêà îò ðàê íà áúáðåöèòå, äîêàòî ìåæäóâðåìåííî òî äà áúäå ñ ïðîòåêòèâíî äåéñòâèå ñðåùó ðàê íà

÷åðâàòà. “Âúçìîæåí êàíöåðîãåí çà

÷îâåêà” å êëàñèôèêàöèÿ, èçïîëçâàíà çà îçíà÷àâàíå íà àãåíò, çà êîéòî ñúùåñòâóâàò îãðàíè÷åíè

äîêàçàòåëñòâà çà êàíöåðîãåííîñò çà

÷îâåêà è ïî-ìàëêî çíà÷èìè

äîêàçàòåëñòâà çà êàíöåðîãåííîñò ïðè åêñïåðèìåíòàëíè æèâîòíè.

Äîêàçàòåëñòâà çà âñè÷êè îñòàíàëè âèäîâå ðàê ïðè äåöà è âúçðàñòíè, êàêòî è çà äðóãè òèïîâå íà îáëú÷âàíå (êàòî ñòàòè÷íè ïîëåòà è ÑÍ×

åëåêòðè÷åñêè ïîëåòà) ñå ñ÷èòàò çà íåàäåêâàòíè, çà äà áúäàò

êëàñèôèöèðàíè, ïîðàäè

íåäîñòàòú÷íàòà è ïðîòèâîðå÷èâà íàó÷íà èíôîðìàöèÿ

7

ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈÒÍÈ ÏÎËÅÒÀ È ÎÁÙÅÑÒÂÅÍÎ ÇÄÐÀÂÅ: ÍÀÓ×ÍÈ ÄÎÊÀÇÀÒÅËÑÒÂÀ

Äîêàòî êëàñèôèêàöèÿòà íà ÑÍ×

ìàãíèòíè ïîëåòà êàòî âúçìîæåí êàíöåðîãåí çà õîðàòà å èçâúðøåíà îò IARC, îñòàâà âúçìîæíî äà ñúùåñòâóâàò äðóãè îáÿñíåíèÿ çà îáñúæäàíàòà

âðúçêà ìåæäó îáëú÷âàíåòî ñúñ ÑÍ×

ìàãíèòíè ïîëåòà è äåòñêàòà ëåâêåìèÿ.

Âèñîêî÷åñòîòíè ïîëåòà Çà ðàäèî÷åñòîòíèòå ïîëåòà, áàëàíñúò íà äîêàçàòåëñòâàòà â íàñòîÿùèÿ ìîìåíò ïðåäïîëàãà, ÷å îáëú÷âàíåòî ñ íèñêîèíòåíçèâíè Ð×

ïîëåòà (ïîäîáíè íà òåçè èçëú÷âàíè îò ìîáèëíèòå òåëåôîíè è òåõíèòå áàçîâè ñòàíöèè) íå ïðåäèçâèêâàò íåáëàãîïðèÿòíè çäðàâíè åôåêòè.

Íÿêîè ó÷åíè îïèñâàò âòîðîñòåïåííè åôåêòè ïðè èçïîëçâàíå íà ìîáèëíè òåëåôîíè, âêëþ÷âàùè ïðîìåíè â ìîçú÷íàòà àêòèâíîñò, âðåìåíàòà íà ðåàêöèÿ, êàêòî è íàðóøåíèÿ íà ñúíÿ.

Äîêîëêîòî òåçè åôåêòè ñà ïîòâúðäåíè, òå ñå ñëó÷âàò â

íîðìàëíèòå ôèçèîëîãè÷íè ãðàíèöè ïðè ÷îâåêà.

 íàñòîÿùèÿ ìîìåíò óñèëèÿòà ïðè íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ ñå êîíöåíòðèðàò âúðõó òîâà äàëè ïðîäúëæèòåëíîòî, íèñêîèíòåíçèâíî Ð× îáëú÷âàíå äîðè ïðè íèâà òâúðäå íèñêè, çà äà

ïðåäèçâèêàò çíà÷èòåëíî ïîâèøåíèå íà òåìïåðàòóðàòà, ìîæå äà äîâåäå äî âðåäíè çäðàâíè åôåêòè.

Íÿêîëêî íîâè åïèäåìèîëîãè÷íè èçñëåäâàíèÿ âúðõó ïîòðåáèòåëè íà ìîáèëíè òåëåôîíè íå äàâàò

óáåäèòåëíè äîêàçàòåëñòâà çà íàðàñòâàíå íà ðèñêà îò ìîçú÷íè òóìîðè. Âúïðåêè òîâà, òåõíîëîãèÿòà å òâúðäå íîâà, çà äà ñå èçêëþ÷àò

âúçìîæíè îòäàëå÷åíè åôåêòè.

Ìîáèëíèòå òåëåôîíè è áàçîâèòå ñòàíöèè ñúçäàâàò íàïúëíî ðàçëè÷íè ñèòóàöèè íà îáëú÷âàíå íà ÷îâåêà. Ð×

îáëú÷âàíå å ìíîãî ïî-ãîëÿìî çà ïîòðåáèòåëèòå íà ìîáèëíè òåëåôîíè, îòêîëêîòî çà æèâååùèòå â áëèçîñò äî áàçîâèòå ñòàíöèè. Îñâåí ðåäêèòå ñèãíàëè, èçïîëçâàíè çà ïîääúðæàíå íà âðúçêà ñ áëèçêè áàçîâè ñòàíöèè, ìîáèëíèòå òåëåôîííè àïàðàòè èçëú÷âàò Ð× åíåðãèÿ, ñàìî êîãàòî îáàæäàíåòî å â äåéñòâèå. Îò äðóãà ñòðàíà, áàçîâèòå ñòàíöèè èçëú÷âàò ñèãíàëè íåïðåêúñíàòî, âúïðåêè ÷å íèâàòà, ñ êîèòî ñå îáëú÷âà

íàñåëåíèåòî, ñà êðàéíî íèñêè, äîðè çà òåçè, êîèòî æèâåÿò â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî òÿõ.

Îò÷èòàéêè øèðîêîòî âúâåæäàíå íà íîâèòå òåõíîëîãèè, íèâîòî íà íåñèãóðíîñò â íàóêàòà, êàêòî è îïàñåíèÿòà â íàñåëåíèåòî, å íåîáõîäèìî ïðîâåæäàíåòî íà êà÷åñòâåíè íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ è ÿñíà êîìóíèêàöèÿ ñ îáùåñòâåíîñòòà

2

Êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ

ñâúðçàíà ñ âúçïðèÿòèÿòà íà îáùåñòâåíîñòòà

Ìîäåðíàòà òåõíîëîãèÿ ïðåäëàãà ìîùíî îðúæèå çà ñòèìóëèðàíå íà öÿëà ñôåðà îò ïîëçè çà îáùåñòâîòî, â äîïúëíåíèå êúì èêîíîìè÷åñêîòî ðàçâèòèå. Îñâåí òîâà, òåõíîëîãè÷íèÿò ïðîãðåñ â íàé-øèðîê ñìèñúë âèíàãè ñå ñâúðçâà ñ îïàñíîñòè è ðèñêîâå, âúçïðèåìàíè è ðåàëíè.

Ïðîìèøëåíèòå, òúðãîâñêèòå è áèòîâèòå ïðèëîæåíèÿ íà ÅÌÏ íå ïðàâÿò

èçêëþ÷åíèå. Îêîëî íà÷àëîòî íà 20-òè âåê õîðàòà ñà ñå òðåâîæèëè çà âúçìîæíèòå çäðàâíè åôåêòè îò åëåêòðè÷åñêèòå êðóøêè è îò ïîëåòàòà èçëú÷âàíè îò æèöèòå è êîíòàêòèòå, ñâúðçâàùè íàçåìíèòå òåëåôîííè ñèñòåìè. Íå ñà ñå ïîÿâèëè íèêàêâè íåáëàãîïðèÿòíè çäðàâíè åôåêòè è òåçè òåõíîëîãèè ïîñòåïåííî ñà áèëè ïðèåòè êàòî ÷àñò îò íîðìàëíèÿ íà÷èí íà æèâîò. Ðàçáèðàíåòî è ïðèñïîñîáÿâàíåòî êúì íîâèòå âúâåæäàíè òåõíîëîãèè çàâèñè

÷àñòè÷íî îò òîâà êàê íîâàòà òåõíîëîãèÿ ñå ïðåäñòàâÿ è êàê ðèñêîâåòå è ïîëçèòå, ñâúðçàíè ñ íåÿ ñå èíòåðïðåòèðàò îò åäíî äîðè è ïðåäïàçëèâî íàñåëåíèå.

 öåëèÿ ñâÿò, íÿêîè ÷ëåíîâå íà

îáùåñòâîòî ïðîÿâÿâàò èíòåðåñ è ñ÷èòàò,

÷å îáëú÷âàíåòî ñ ÅÌÏ îò èçòî÷íèöè êàòî åëåêòðîïðîâîäè ñ ÂÍ, ðàäàðè, ìîáèëíè òåëåôîíè è òåõíèòå áàçîâè ñòàíöèè

ìîæå äà âîäè äî âðåäíè çäðàâíè

ïîñëåäèöè, ïî-ñïåöèàëíî ïðè äåöàòà. Êàòî ðåçóëòàò, ñòðîåæúò íà íîâè

åëåêòðîïðîâîäè è ìðåæè çà ìîáèëíà òåëåôîíèÿ ñå ñðåùà ñúñ çíà÷èòåëíà îïîçèöèÿ â íÿêîè ñòðàíè. Íàñåëåíèåòî ñå áåçïîêîè îò ïðèëàãàíåòî íà íîâè

òåõíîëîãèè, íàé-÷åñòî ñúïðîòèâëÿâàéêè ñå ïîðàäè íåïîçíàâàíåòî èì è ÷óâñòâî çà îïàñíîñò îò ñèëè, êîèòî íå ìîãàò äà áúäàò ïî÷óâñòâàíè.

Èñòîðèÿòà å ïîêàçàëà, ÷å ëèïñàòà íà ïîçíàíèå îòíîñíî çäðàâíèòå ïîñëåäèöè íà òåõíîëîãè÷íèÿ íàïðåäúê ìîæå äà íå å åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà çà ñîöèàëíàòà îïîçèöèÿ êúì èíîâàöèèòå. Èãíîðèðàíåòî íà ðàçëè÷èÿòà âúâ âúçïðèÿòèåòî íà ðèñêà, êîèòî íå ðåôëåêòèðàò àäåêâàòíî íà êîìóíèêàöèÿòà ìåæäó ó÷åíèòå, ïðàâèòåëñòâàòà, îðãàíèçàöèèòå, ïðîìèøëåíîñòòà è íàñåëåíèåòî, ñúùî ìîæå äà áúäå óïðåêâàíà. Òî÷íî çàòîâà âúçïðèÿòèåòî íà ðèñêà è êîìóíèêàöèÿòà íà ðèñêà ñà ãëàâíèòå àñïåêòè íà âúïðîñà çà ÅÌÏ.

Òîçè ðàçäåë öåëè äà îñèãóðè ïðàâèòåëñòâàòà, ïðîìèøëåíîñòòà è îáùåñòâåíîñòòà ñ ðàìêà çà óñòàíîâÿâàíå è ïîääúðæàíå íà åôåêòèâíà êîìóíèêàöèÿ îòíîñíî ñâúðçàíèÿ ñ ÅÌÏ çäðàâåí ðèñê.

11

Êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ: ñâúðçàíà ñ âúçïðèÿòèÿòà íà îáùåñòâåíîñòòà

Èñòîðèÿòà å ïîêàçàëà, ÷å ëèïñàòà íà ïîçíàíèå îòíîñíî çäðàâíèòå

ïîñëåäèöè íà òåõíîëîãè÷íèÿ

íàïðåäúê ìîæå äà íå å åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà çà ñîöèàëíàòà îïîçèöèÿ êúì èíîâàöèèòå. Èãíîðèðàíåòî íà

ðàçëè÷èÿòà âúâ âúçïðèÿòèåòî íà ðèñêà, êîèòî íå ñà îòðàçåíè àäåêâàòíî â êîìóíèêàöèÿòà ìåæäó ó÷åíèòå, ïðàâèòåëñòâàòà, îðãàíèçàöèèòå, ïðîìèøëåíîñòòà è íàñåëåíèåòî, ñúùî ìîæå äà áúäå óïðåêâàíî. Òî÷íî

çàòîâà âúçïðèÿòèåòî íà ðèñêà è êîìóíèêàöèÿòà íà ðèñêà ñà ãëàâíèòå àñïåêòè íà âúïðîñà çà ÅÌÏ.

Òîçè ðàçäåë öåëè äà îñèãóðè

ïðàâèòåëñòâàòà, ïðîìèøëåíîñòòà è îáùåñòâåíîñòòà ñ ðàìêà çà

óñòàíîâÿâàíå è ïîääúðæàíå íà åôåêòèâíà êîìóíèêàöèÿ îòíîñíî ñâúðçàíèÿ ñ ÅÌÏ çäðàâåí ðèñê.

Äåôèíèðàíå íà ðèñêà

Îïèòâàéêè ñå äà ðàçáåðåì ÷îâåøêîòî âúçïðèÿòèå íà ðèñêà, å âàæíî äà ïîñòàâèì ãðàíèöà ìåæäó çäðàâíà îïàñíîñò è çäðàâåí ðèñê. Îïàñíîñò ìîæå äà áúäå îáåêò èëè

ìðåæà îò ñèòóàöèè, êîèòî ìîãàò ïîòåíöèàëíî äà óâðåäÿò ÷îâåøêîòî çäðàâå. Ðèñê å âúçìîæíîñòòà èëè âåðîÿòíîñòòà ÷îâåê äà áúäå óâðåäåí Îò îïðåäåëåíà îïàñíîñò.

Îïàñíîñò è ðèñê

§ Øîôèðàíåòî íà ëåêà êîëà å ïîòåíöèàëíà îïàñíîñò çà çäðàâåòî.

Áúðçîòî êàðàíå íà êîëà ïðåäñòàâëÿâà ðèñê. Êîëêîòî ïî-âèñîêà å ñêîðîñòòà, ï î - ã î ë ÿ ì å ð è ñ ê ú ò, ñ âú ð ç à í ñ øîôèðàíåòî.

§ Âñÿêà äåéíîñò å ñâúðçàíà ñ ðèñê.

Ðèñêúò ìîæå äà áúäå íàìàëåí ÷ðåç èçáÿãâàíå íà ñïåöèôè÷íè äåéíîñòè, íî ðèñêúò íå ìîæå äà ñå ïðåìàõíå íàïúëíî.  ðåàëíèÿ æèâîò, íå ñúùåñòâóâà òàêîâà ïîíÿòèå êàòî íóëåâ ðèñê.

Ìíîæåñòâî îïðåäåëåíèÿ çà

ïðîáëåìà, Ñâúðçàí ñ ðèñêà îò ÅÌÏ Ó÷åíèòå îöåíÿâàò çäðàâíèÿ ðèñê ÷ðåç ïðåòåãëÿíå è êðèòè÷íà îöåíêà íà âñè÷êè íàëè÷íè íàó÷íè äîêàçàòåëñòâà çà ðàçâèòèå íà ñîëèäíà îöåíêà

13

Êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ: ñâúðçàíà ñ âúçïðèÿòèÿòà íà îáùåñòâåíîñòòà

íà ðèñêà (âèæ êàðåòî íà ñòð. 13).

Îáùåñòâîòî ìîæå äà ïðåäñòàâè ñâîÿ îöåíêà íà ðèñêà ÷ðåç íàïúëíî

ðàçëè÷åí ïðîöåñ, ÷åñòî íå îñíîâàí íà êîëè÷åñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Íàêðàÿ, òîçè âúçïðèåò ðèñê ìîæå äà èìà òàêà âàæíî çíà÷åíèå, êàêòî è èçìåðÿåìèÿ ðèñê, ïðè îïðåäåëÿíåòî íà òúðãîâñêè èíâåñòèöèè è ïîëèòèêàòà íà

äúðæàâàòà.

Îñíîâè íà îöåíêàòà íà ðèñêà

Îöåíêàòà íà ðèñêà å îðãàíèçèðàí ïðîöåñ, ïðèëàãàí çà îïèñâàíå è îöåíÿâàíå íà âðåäíèòå çäðàâíè åôåêòè îò âúçäåéñòâèåòî íà îïðåäåëåí ôàêòîð íà çàîáèêàëÿùàòà ñðåäà. ×åòèðèòå ñòúïêè â òîçè ïðîöåñ ñà:

È ä å í ò è ô è ê à ö è ÿ í à î ï à ñ í î ñ ò ò à : èäåíòèôèêàöèÿòà íà ïîòåíöèàëíî îïàñåí àãåíò èëè ñèòóàöèÿ íà âúçäåéñòâèå (íà îïðåäåëåíà ñóáñòàíöèÿ èëè íà èçòî÷íèê íà åíåðãèÿ)

Îöåíêà íà çàâèñèìîñòòà “äîçà îòãîâîð”:

î ö å í ê à òà í à â ð ú ç ê àò à ì åæ ä ó ä îç àò à è ëè âúçäåéñòâèåòî íà àãåíòà èëè ñèòóàöèÿòà, è ðåçóëòàòà è/èëè ñòåïåíòà íà äîêàçàíèÿ åôåêò

Îöåíêà íà âúçäåéñòâèåòî/åêñïîçèöèÿòà:

îöåíêàòà íà êîëè÷åñòâîòî íà âúçäåéñòâèåòî èëè íà ïîòåíöèàëíîòî âúçäåéñòâèå ïðè äåéñòâèòåëíè ñèòóàöèè

Õàðàêòåðèçèðàíå íà ðèñêà: ñèíòåç è îáîáùåíèå íà èíôîðìàöèÿ îòíîñíî ïîòåíöèàëíî îïàñíà ñèòóàöèÿ âúâ ôîðìà, ïîëåçíà è ïîäõîäÿùà çà îðãàíèòå, âçèìàùè ðåøåíèÿ è çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè.

!

!

!

!

Ôàêòîðèòå, êîèòî ôîðìèðàò âúçïðèÿòèåòî íà ðèñêà îò

îòäåëíèòå ëèöà âêëþ÷âàò îñíîâíè ñîöèàëíè è èíäèâèäóàëíè öåííîñòè (êàòî òðàäèöèè, íàâèöè), êàêòî è íàòðóïàí îïèò îò òåõíîëîãè÷íè ïðîåêòè (êàòî îò ÿçîâèðè,

åëåêòðîöåíòðàëè). Òåçè ôàêòîðè ìîãàò äà îáÿñíÿò ëîêàëíè èíòåðåñè, âúçìîæíè ïðåäóáåæäåíèÿ, ñêðèòè ïëàíîâå èëè äîïóñêàíèÿ. Ãðèæëèâîòî âíèìàíèå êúì ñîöèàëíèòå

èçìåðåíèÿ íà åäèí ïðîåêò ïîçâîëÿâà íà âçèìàùèòå ðåøåíèÿ è

óïðàâëÿâàùèòå äà ðàçðàáîòÿò èíôîðìàöèîííè ðåøåíèÿ êàòî ÷àñò îò ïúëíè ïðîãðàìè ïî óïðàâëåíèå íà ðèñêà.  êðàÿ íà êðàèùàòà,

óïðàâëåíèåòî íà ðèñêà òðÿáâà äà âçåìå ïîä âíèìàíèå è äâåòå

èçìåðåíèÿ è âúçïðèåìàíèÿ ðèñê, çà äà áúäå òî åôåêòèâíî (Ôèã. 3).

Èäåíòèôèêàöèÿòà íà ïðîáëåìèòå è íàó÷íî îáîñíîâàíàòà îöåíêà íà ðèñêà ñà êëþ÷îâè ñòúïêè çà äåôèíèðàíå íà óñïåøíà ïðîãðàìà çà óïðàâëåíèå íà ðèñêà. Çà äà ñå îòãîâîðè íà òàçè îöåíêà, òàêàâà ïðîãðàìà òðÿáâà äà îáåäèíÿâà äåéñòâèÿ è ñòðàòåãèè, êàòî îòêðèâàíå íà âúçìîæíîñòèòå,

âçèìàíåòî íà ðåøåíèÿ, èçïúëíåíèåòî íà òåçè ðåøåíèÿ, è îöåíÿâàíåòî íà åôåêòèâíîñòòà íà ïðîöåñà.

14

ÓÑÒÀÍÎÂßÂÀÍÅ ÍÀ ÄÈÀËÎà ÇÀ ÐÈÑÊÀ ÎÒ ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈÒÍÈ ÏÎËÅÒÀ Îáõâàò íà âúçìîæíîñòèòå çà óïðàâëåíèå íà ðèñêà

Ðåøåíèå äà ñå ïðåäïðèåìå íåôîðìàëíî äåéñòâèå

Êîìóíèêàöèîííè ïðîãðàìè

Íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ

Ïðåäóïðåäèòåëíèòå ïîäõîäè

å ïîäõîäÿù îòãîâîð â ñëó÷àè, êúäåòî ð è ñ ê ú ò ñ å ñ ÷ è ò à ç à í å ç í à ÷ è ò åë å í , è ë è äîêàçàòåëñòâàòà ñà íåäîñòàòú÷íè çà ïîääúðæàíå íà ôîðìàëíè äåéñòâèÿ. Òîçè îòãîâîð îáèêíîâåíî ñå êîìáèíèðà ñ áäèòåëíî èç÷àêâàíå, ò.å. ïðîñëåäÿâàíå íà íàó÷íèòå ðåçóëòàòè è íà èçìåðâàíèÿòà, à ðåøåíèÿòà ìîãàò äà áúäàò âçåòè îò ðàçðàáîòâàùèòå ñòàíäàðòè, óêàçàíèÿ è äð.

ìîãàò äà áúäàò èçïîëçâàíè ñ öåë äà ïîìîãíàò íà õîðàòà äà ðàçáèðàò âúïðîñèòå, äà áúäàò âêëþ÷åíè â ïðîöåñà çà âçèìàíå íà ðåøåíèå è äà íàïðàâÿò ñâîé èçáîð çà òîâà êàêâî äà ñå ïðàâè.

çàïúëâàò „äóïêè” â íàøåòî ïîçíàíèå, ïîìàãàò çà èäåíòèôèöèðàíå íà ïðîáëåìèòå è ïîçâîëÿâàò äà ñå äîñòèãíå ïî-äîáðà îöåíêà íà ðèñêà â áúäåùå.

ñà ñòðàòåãèè è äåéñòâèÿ, êîèòî åäèíè÷íè ëèöà, îðãàíèçàöèè èëè äúðæàâàòà ïðåäïðèåìà çà ìèíèìèçèðàíå èëè èçáÿãâàíå íà áúäåùè çäðàâíè ïðîáëåìè èëè òàêèâà íà îêîëíàòà ñðåäà. Òå ìîãàò äà âêëþ÷âàò

Íîðìàòèâíèòå äîêóìåíòè

Îãðàíè÷àâàíå íà âúçäåéñòâèåòî

Òåõíè÷åñêèòå âúçìîæíîñòè

Íàìàëÿâàíåòî

Êîìïåíñàöèÿòà

ñà îôèöèàëíè ñòúïêè, êîèòî ïðåäïðèåìà äúðæàâàòà çà îãðàíè÷àâàíå íà ïðîèçøåñòâèå è íà óñëîâèÿòà çà âúçíèêâàíå íà ïîòåíöèàëíè ðèñêîâè ñúáèòèÿ. Ìîãàò äà ñå íàëîæàò ãîëÿì áðîé ñòàíäàðòè ñ äåôèíèðàíè ïúòèùà çà äîñòèãàíå íà ñúîòâåòñòâèå èëè äà ñå ïîñòàâÿò öåëè, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò äîñòèãíàòè, áåç óêàçâàíå íà íåîáõîäèìèòå äåéñòâèÿ.

èëè ñïèðàíå èçïîëçâàíåòî íà èçòî÷íèêà íà îáëú÷âàíå, âñè÷êè çàåäíî ñà âúçìîæíîñòè, êîèòî ìîãàò äà áúäàò èçïîëçâàíè, êîãàòî ñòåïåíòà íà âåðîÿòíîñò çà óâðåæäàíå å âèñîêà. Ñòåïåíòà íà âåðîÿòíîñò è ñèëàòà íà óâðåæäàíåòî ñà äâà âàæíè ôàêòîðà ïðè ðåøàâàíå íà òîâà êàêúâ òèï îò äåéñòâèÿ äà ñå âçèìàò.

ìîãàò äà áúäàò ï ð è ë à ãà í è ç à í à ì à ë ÿ âà í å í à ð è ñ ê à ( è ë è âúçïðèåìàíèÿ ðèñê). Òå ìîãàò äà âêëþ÷âàò îáìèñëÿíå çà âãðàæäàíå â çåìÿòà íà åëåêòðîïðîâîäè;

óâåëè÷àâàíå íà áðîÿ íà áàçîâèòå ñòàíöèè çà ìîáèëíà êîìóíèêàöèÿ, ñ öåë íàìàëÿâàíå íà èçëú÷âàíèòå ìîùíîñòè.

(íà âúçäåéñòâèåòî) âêëþ÷âà èçâúðøâàíåòî íà ôèçè÷åñêè ïðîìåíè â ñèñòåìàòà çà íàìàëÿâàíå íà âúçäåéñòâèåòî è, ðåñïåêòèâíî, íà ð è ñ ê à . Í à ì à ë ÿ â à í åò î ì î æ å ä à î ç í à ÷ à â à ðåêîíñòðóêöèÿ íà ñèñòåìàòà, èíñòàëèðàíå íà åêðàíè èëè âêëþ÷âàíåòî íà çàùèòíè ñúîðúæåíèÿ.

ïîíÿêîãà ñå ïðåäëàãà â îòãîâîð íà ïî-âèñîêè åêñïîçèöèè â ðàáîòíàòà èëè îêîëíàòà ñðåäà. Õîðàòà ìîæå áè èìàò æåëàíèå äà

âúçïðèåìàò íÿêàêâà öåíà â çàìÿíà íà ïðèåìàíåòî íà ïî-âèñîêîòî

15

Êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ: ñâúðçàíà ñ âúçïðèÿòèÿòà íà îáùåñòâåíîñòòà Çà äà ñå îòãîâîðè íà òàçè îöåíêà,

òàêàâà ïðîãðàìà òðÿáâà äà îáåäèíÿâà äåéñòâèÿ è ñòðàòåãèè, êàòî îòêðèâàíå íà âúçìîæíîñòèòå, âçèìàíåòî íà ðåøåíèÿ, èçïúëíåíèåòî íà òåçè ðåøåíèÿ, è îöåíÿâàíåòî íà åôåêòèâíîñòòà íà ïðîöåñà. Òåçè êîìïîíåíòè íå ñà íèòî íåçàâèñèìè, íèòî ñå ñëó÷âàò â

îïðåäåëåí ðåä. Ïî-ñêîðî, âñåêè åëåìåíò ñå ïðåäèçâèêâà îò

íåîòëîæíîñòòà è íåîáõîäèìîñòòà çà âçåìàíå íà ðåøåíèå, êàêòî è îò íàëè÷èåòî íà èíôîðìàöèÿ è ðåñóðñè.

Äîêàòî ñúùåñòâóâà ðåä îò âúçìîæíîñòè çà óïðàâëåíèå íà ðèñêà (âæ. êàðåòî îò ñòð. 14), óäàðåíèåòî â òîâà ðúêîâîäñòâî å ïîñòàâåíî íà âòîðèÿ ïóíêò, íàðå÷åí êîìóíèêàöèîííè ïðîãðàìè.

Êàê ñå âúçïðèåìà ðèñêúò?

Ìíîãî ôàêòîðè âëèÿÿò íà ðåøåíèåòî íà

÷îâåêà äà ïðèåìå èëè äà îòõâúðëè îïðåäåëåí ðèñê. Õîðàòà âúçïðèåìàò ðèñêà êàòî íåçíà÷èòåëåí, ïðèåìëèâ, ïîíîñèì, èëè íåïðèåìëèâ, ïðè

ñðàâíåíèå êúì âúçïðèåìàíèòå ïîëçè.

Òåçè âúçïðèÿòèÿ çàâèñÿò îò èíäèâèäóàëíè ôàêòîðè, âúíøíè

ôàêòîðè, êàêòî è îò ïðèðîäàòà íà ðèñêà.

Èíäèâèäóàëíèòå ôàêòîðè âêëþ÷âàò âúçðàñò, ïîë, êóëòóðíî èëè

îáðàçîâàòåëíî íèâî. Íÿêîè õîðà, êàòî ïðèìåð, íàìèðàò ðèñêîâåòå, ñâúðçàíè ñ

âçåìàíåòî íà íåëèöåíçèðàíè ëåêàðñòâà êàòî ïðèåìëèâ

Îò äðóãà ñòðàíà, ìíîãî õîðà ïðèåìàò îáðàòíîòî íà òîâà òâúðäåíèå. Ïî òîçè íà÷èí, ñâîéñòâåíàòà íà ÷îâåêà

âúçïðèåì÷èâîñò êúì ðèñêà å îáóñëîâåíà îò ñïîñîáíîñòòà ìó äà êîíòðîëèðà ðèñêà.

Âúïðåêè òîâà, èìà ñèòóàöèè, êúäåòî ëèöàòà ìîãàò äà ÷óâñòâóâàò, ÷å íÿìàò êîíòðîë. Òîâà å ñïåöèàëíî âÿðíî, êîãàòî ñòàâà äóìà çà îáëú÷âàíå ñ ÅÌÏ, òúé êàòî òå ñà íåâèäèìè, ðèñêúò íå å ëåñíî èç÷èñëèì, à ñòåïåíòà íà îáëú÷âàíå å èçâúí íåïîñðåäñòâåíèÿ êîíòðîë. Òîâà å îùå ïî-ëîøî, êîãàòî õîðàòà íå óñåùàò ïðÿêà ïîëçà îò îáëú÷âàíåòî.

 òîçè êîíòåêñò, îòãîâîðúò íà íàñåëåíèåòî ùå çàâèñè îò

âúçïðèÿòèåòî íà òîçè ðèñê, îñíîâàíî íà âúíøíè ôàêòîðè. Òîâà âêëþ÷âà íàëè÷íàòà íàó÷íà èíôîðìàöèÿ;

ìåäèèòå è äðóãè ôîðìè çà

ðàçïðîñòðàíåíèå íà èíôîðìàöèÿ, èêîíîìè÷åñêîòî ïîëîæåíèå íà ëèöåòî è íà îáùåñòâîòî, äâèæåíèÿòà íà ìíåíèÿ; ñòðóêòóðàòà íà ðåãóëàòîðíèÿ ïðîöåñ è ïîëèòè÷åñêèòå ðåøåíèÿ â îáùåñòâîòî. (Ôèã. 4)

17

Êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ: ñâúðçàíà ñ âúçïðèÿòèÿòà íà îáùåñòâåíîñòòà

Èçñëåäâàíèÿòà ñà óñòàíîâèëè, ÷å ñëåäíèòå äâîéêè õàðàêòåðèñòèêè íà ñèòóàöèÿòà îáùî îêàçâàò âëèÿíèå âúðõó âúçïðèÿòèåòî íà ðèñêà

§ Ïîçíàòà èëè íåïîçíàòà òåõíîëîãèÿ

§ Ïåðñîíàëåí êîíòðîë èëè ëèïñà íà êîíòðîë íàä ñèòóàöèÿòà.

Ïîçíàíèåòî çà äàäåíà òåõíîëîãèÿ èëè ñèòóàöèÿ ïîìàãà äà ñå íàìàëè íèâîòî íà âúçïðèåòèÿ ðèñê. Âúçïðèåòèÿò ðèñê íàðàñòâà, êîãàòî òåõíîëîãèÿòà èëè ñèòóàöèÿòà, íàïðèìåð ñâúðçàíà ñ îáëú÷âàíå ñ ÅÌÏ, å íîâà, íåïîçíàòà è òðóäíà çà ñõâàùàíå. Âúçïðèåìàíåòî íà íèâîòî íà ðèñêà ìîæå çíà÷èòåëíî äà ñå ïîâèøè ïðè íåïúëíî íàó÷íî îáÿñíåíèå çà ïîòåíöèàëíèòå çäðàâíè åôåêòè îò äàäåíà ñèòóàöèÿ èëè òåõíîëîãèÿ.

 ñëó÷àèòå, êîãàòî õîðàòà íå ìîãàò äà ïîâëèÿÿò íàïðèìåð íà èíñòàëèðàíåòî íà åëåêòðîïðîâîäè è áàçîâè ñòàíöèè çà ìîáèëíè òåëåôîíè, îñîáåíî â áëèçîñò äî òåõíèòå äîìîâå, ó÷èëèùà èëè èãðàëíè ïëîùàäêè, òå ñà ñêëîííè äà âúçïðèåìàò ðèñêà îò òàêèâà

èçòî÷íèöè íà ÅÌÏ êàòî âèñîê.

Õîðàòà ñå ÷óâñòâàò ìíîãî ïî-ìàëêî èçëîæåíè íà ðèñê, êîãàòî èçáîðúò å òåõåí. Ëèöàòà, êîèòî íå

èçïîëçâàò ìîáèëíè òåëåôîíè, ìîãàò äà âúçïðèåìàò ðèñêà îò åìèòèðàíèòå îò áàçîâè ñòàíöèè çà ìîáèëíà

êîìóíèêàöèÿ îòíîñèòåëíî íèñêè Ð×

ïîëåòà êàòî âèñîê. Çà ðàçëèêà îò òÿõ, ïîòðåáèòåëèòå íà ìîáèëíè òåëåôîíè îáèêíîâåíî ïðèåìàò ðèñêà îò ìíîãî ïî-èíòåíçèâíèòå Ð× ïîëåòà îò òåõíèòå äîáðîâîëíî èçáðàíè òåëåôîííè àïàðàòè êàòî íèñúê.

Íÿêîè áîëåñòè è ñúñòîÿíèÿ íà çäðàâåòî, íàïðèìåð ðàê, èëè ïðîäúëæèòåëíè ñèëíè áîëêè è íåòðóäîñïîñîáíîñò, ïðåäèçâèêâàò ìíîãî ïîâå÷å ñòðàõ è áåçïîêîéñòâî, â ñðàâíåíèå ñ äðóãè. Òàêà ÷å äîðè ìàëêàòà âåðîÿòíîñò çà âúçíèêâàíå íà ðàê, îñîáåíî ó äåöà, îò ïîòåíöèàëíà îïàñíîñò, êàòî íàïðèìåð îò

åêñïîçèöèÿ íà ÅÌÏ, å îáåêò íà çíà÷èòåëíî îáùåñòâåíî âíèìàíèå.

. Àêî õîðàòà ñà åêñïîíèðàíè íà Ð×

ïîëåòà îò áàçîâè ñòàíöèè íà ìîáèëíè òåëåôîíè, íî íÿìàò ìîáèëåí

òåëåôîí èëè àêî ñà åêñïîíèðàíè íà ÅÌÏ îò âèñîêîâîëòîâè

§ Äîáðîâîëíà èëè ïðèíóäèòåëíà åêñïîçèöèÿ.

§ Òðåâîæåù èëè íåòðåâîæåù èçõîä.

§ Ïðåêè èëè êîñâåíè ïîëçè Ïðèðîäàòà íà ðèñêà ìîæå ñúùî äà

âîäè äî ðàçëè÷íè âúçïðèÿòèÿ.

Êîëêîòî ïî-ãîëÿì å áðîÿò íà

ôàêòîðèòå, âëèÿåùè íà îáùåñòâåíîòî âúçïðèÿòèå íà ðèñêà, òîëêîâà ïî- ãîëÿìà å âåðîÿòíîñòòà çà

çàãðèæåíîñò/èíòåðåñ.

19

Êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ: ñâúðçàíà ñ âúçïðèÿòèÿòà íà îáùåñòâåíîñòòà

Åëåêòðîïðîâîäè,êîèòî íå äàâàò òîê çà òÿõíàòà îáùèíà, òå ìîæå è äà íå âèæäàò ïðÿêà ïîëçà îò ñúîðúæåíèåòî è å ìíîãî ïî-ìàëêî âåðîÿòíî äà ïðèåìàò ñâúðçàíèÿ ñ íåãî ðèñê.

§ „

Ìîãàò äà áúäàò ïîâäèãíàòè âúïðîñè çà ñîöèàëíà ñïðàâåäëèâîñò ïîðàäè íå÷åñòíà åêñïîçèöèÿ íà ÅÌÏ.

Íàïðèìåð, àêî ñúîðúæåíèÿòà ñà èçãðàäåíè â áåäíè îáùèíè ïîðàäè èêîíîìè÷åñêè ïðè÷èíè (íàïðèìåð ïî- åâòèíà çåìÿ), ìåñòíàòà îáùíîñò ùå ïîíàñÿ íåñïðàâåäëèâî ïîòåíöèàëíèòå ðèñêîâå.

×åñòíà” èëè „íå÷åñòíà”

åêñïîçèöèÿ.

Íàìàëÿâàíåòî íà âúçïðèåòèÿ ðèñê âêëþ÷âà îñïîðâàíå íà ôàêòîðèòå, ñâúðçàíè ñ ïåðñîíàëíèÿ ðèñê.

Îáùåñòâàòà ñìÿòàò, ÷å èìàò ïðàâî äà çíàÿò êàêâî ñå ïðåäëàãà è ïëàíèðà ïî îòíîøåíèå íà èçãðàæäàíå íà

ñúîðúæåíèÿ èçòî÷íèöè íà ÅÌÏ, êîèòî ìîãàò äà ïîâëèÿÿò íà òÿõíîòî çäðàâå. Òå èñêàò äà èìàò èçâåñòåí êîíòðîë è äà áúäàò ÷àñò îò ïðîöåñà íà âçåìàíå íà ðåøåíèå. Àêî íå ñå ñúçäàäå åôåêòèâíà ñèñòåìà çà îáùåñòâåíî èíôîðìèðàíå è êîìóíèêàöèÿ ìåæäó ó÷åíè,

ïðàâèòåëñòâà, ïðîìèøëåíîñòòà è îáùåñòâîòî,

íîâèòå òåõíîëîãèè ñ ÅÌÏ ùå áúäàò èçëîæåíè íà íåäîâåðèå è ñòðàõ.

Íåîáõîäèìîñòòà îò êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà

 íàøè äíè, êîìóíèêàöèÿòà ñ îáùåñòâîòî ïî îòíîøåíèå íà ðèñêîâåòå îò îêîëíàòà ñðåäà, äúëæàùè ñå íà òåõíîëîãèèòå, èãðàå âàæíà ðîëÿ. Ñïîðåä Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò ïî èçñëåäâàíèÿòà íà ÑÀÙ êîìóíèêàöèÿòà íà ðèñêà å

“èíòåðàêòèâåí ïðîöåñ çà îáìåí íà èíôîðìàöèÿ è ìíåíèÿ ìåæäó èíäèâèäè, ãðóïè è èíñòèòóöèè. Òîçè ïðîöåñ âêëþ÷âà ìíîæåñòâî âúïðîñè çà ïðèðîäàòà íà ðèñêà è äðóãè ïîäîáíè, íå êîíêðåòíî ñâúðçàíè ñ ðèñêà, êîèòî èçðàçÿâàò çàãðèæåíîñò, ìíåíèÿ èëè ðåàêöèè êúì

ñúîáùåíèÿòà çà ðèñê èëè êúì

çàêîíîäàòåëíè èëè àäìèíèñòðàòèâíè ìåðîïðèÿòèÿ çà óïðàâëåíèå íà ðèñêà”. Ñëåäîâàòåëíî êîìóíèêàöèÿòà íà ðèñêà å íå ñàìî ïðåäñòàâÿíå íà íàó÷íî ïðåñìåòíàòàòà ñòîéíîñò íà ðèñêà, à è ôîðóì çà äèñêóñèÿ âúðõó ïî-øèðîêè ïðîáëåìè îò ìîðàëíî- åòè÷åí õàðàêòåð.

Âúïðîñèòå íà îêîëíàòà ñðåäà, êîèòî âêëþ÷âàò íåîïðåäåëåíîñòèòå ïî îòíîøåíèå íà çäðàâíèòå ðèñêîâå, èçèñêâàò

21

Êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ: ñâúðçàíà ñ âúçïðèÿòèÿòà íà îáùåñòâåíîñòòà

âñåñòðàííî ïðèåìëèâè ðåøåíèÿ. Çà òàçè öåë, ó÷åíèòå òðÿáâà äà

êîìóíèêèðàò ñ ïîìîùòà íà íàó÷íî îáîñíîâàíè äîêàçàòåëñòâà;

äúðæàâíèòå îðãàíèçàöè òðÿáâà äà èíôîðìèðàò õîðàòà çà íîðìèòå çà áåçîïàñíîñò è çà çàêîíîäàòåëíèòå

ìåðêè; çàèíòåðåñîâàíèòå ãðàæäàíè òðÿáâà äà ðåøàò ñàìè äî êàêâà

ñòåïåí æåëàÿò äà ïðèåìàò òàêúâ ðèñê.

 òîçè ïðîöåñ å âàæíî êîìóíèêàöèÿòà ìåæäó çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè äà áúäå ÿñíà è åôåêòèâíà. (Ôèã. 5)

23

ÓÏÐÀÂËÅÍÈÅ ÍÀ ÊÎÌÓÍÈÊÀÖÈßÒÀ ÍÀ ÐÈÑÊÀ, ÑÂÚÐÇÀÍ Ñ ÂÚÇÄÅÉÑÒÂÈÅ ÍÀ ÅÌÏ

Ñðåä íàñåëåíèåòî âñå ïîâå÷å íàðàñòâà çàãðèæåíîñòòà ïî îòíîøåíèå

çäðàâíèòå ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ âúçäåéñòâèåòî íà îêîëíàòà ñðåäà, êîåòî âîäè äî ïàðàëåëíî íàìàëÿâàíå íà äîâåðèåòî êúì îôèöèàëíè ëèöà, òåõíè÷åñêè è íàó÷íè åêñïåðòè è óïðàâëÿâàùèòå èíäóñòðèÿòà, ïî- ñïåöèàëíî â ãîëåìèòå ÷àñòíè è

îáùåñòâåíè ïðåäïðèÿòèÿ. Ñúùî òàêà, ìíîãî ÷àñòè îò îáùåñòâîòî âÿðâàò, ÷å òåìïúò íà íàó÷íèòå è òåõíîëîãè÷íè ïðîìåíè å ïðåêàëåíî áúðç, çà äà ìîãàò äúðæàâíèòå îðãàíè äà ðåàãèðàò

àäåêâàòíî.

Îùå ïîâå÷å, â ïîëèòè÷åñêè îòâîðåíèòå îáùåñòâà õîðàòà ñà ãîòîâè äà äåéñòâàò è ìîãàò äà ñå àíãàæèðàò. Èíäèâèäèòå,

îáùåñòâåíèòå îðãàíèçàöèè è íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè æåëàÿò äà ñå íàìåñÿò ñ äåéñòâèÿ çà âçèìàíå íà ðåøåíèÿ èëè äà ñòîïèðàò äåéíîñòè, àêî òå ñà èçêëþ÷åíè îò ïðîöåñà íà âçåìàíå íà ðåøåíèå. Òàêèâà ñîöèàëíè òåíäåíöèè ïîâèøàâàò

íåîáõîäèìîñòòà îò åôåêòèâíà êîìóíèêàöèÿ ìåæäó âñè÷êè çàèíòåðåñîâàíè ñòðàíè.

Óñïåøíèÿò ïîäõîä êúì ïëàíèðàíåòî è îöåíêàòà íà

êîìóíèêàöèÿòà íà ðèñêà òðÿáâà äà âçåìå ïðåä âèä âñè÷êè àñïåêòè è ó÷àñòâàùè ñòðàíè. Òîçè ðàçäåë ïðåäñòàâëÿâà âúâåäåíèå â

êîìóíèêàöèÿ íà ðèñêà îò ÅÌÏ ÷ðåç ïðèëàãàíå íà ÷åòèðè åòàïà,

îïèñàíè â ñëåäâàùèòå ñòðàíèöè.

24

ÊÎÃÀ ÄÀ ÑÅ ÊÎÌÓÍÈÊÈÐÀ?

ÊËÞ×ÎÂÈ ÂÚÏÐÎÑÈ

!Êîãà òðÿáâà äà çàïî÷íåòå äèàëîã?

!Èìà ëè äîñòàòú÷íî âðåìå çà ïëàíèðàíå?

!Ìîæåòå ëè áúðçî äà óñòàíîâèòå êîé è êàêâî âëèÿå âúðõó îáùåñòâåíîòî ìíåíèå?

!Êîãà ùå âêëþ÷èòå çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè? Êîãà ïëàíèðàòå ïðîöåñà, îïðåäåëÿòå öåëèòå è î÷åðòàâàòå âúçìîæíîñòèòå? Êîãà ñå âçåìàò ðåøåíèÿòà?

×åñòî ñå íàáëþäàâà çíà÷èòåëíî îáùåñòâåíî áåçïîêîéñòâî çà îïðåäåëåíè èçòî÷íèöè íà ÅÌÏ, òàêèâà êàòî åëåêòðîïðîâîäè è áàçîâè ñòàíöèè çà ìîáèëíà òåëåôîíèÿ. Òîâà áåçïîêîéñòâî ìîæå äà äîâåäå äî ñåðèîçíè âúçðàæåíèÿ ïðè

ðàçïîëàãàíåòî íà òàêèâà îáåêòè.

Ïðè÷èíàòà çà èçãðàæäàíåòî íà

îáùåñòâåíà îïîçèöèÿ ÷åñòî å ïîðàäè ôàêòà, ÷å ïðîöåñúò íà êîìóíèêàöèÿ íå å çàïî÷íàò äîñòàòú÷íî ðàíî, çà äà ñå îñèãóðè äîâåðèå è ðàçáèðàíå îò ñòðàíà íà îáùåñòâîòî.

Óñïåøíàòà êîìóíèêàöèÿ ïî äàäåí ïðîåêò èçèñêâà ïëàíèðàíå è óìåíèå.

Âàæíî å äà ñå îñúçíàÿò

èíôîðìàöèîííèòå ïîòðåáíîñòè: äà ñå çíàå êàêâî è êîãà äà ñå ïîäàâà

èíôîðìàöèÿ.

Óñòàíîâÿâàíåòî íà äèàëîã âúçìîæíî íàé-ðàíî îñèãóðÿâà íÿêîëêî

ïðåäèìñòâà. Ïúðâî, îáùåñòâîòî ùå âèäè êîìóíèêàòîðà êàòî äåéñòâàù ïî îòãîâîðåí íà÷èí è ïîêàçâàù

çàãðèæåíîñò ïî ïðîáëåìà. Èçáÿãâàéêè çàáàâÿíåòî ïðè ïîäàâàíå íà

èíôîðìàöèÿ è äèñêóòèðàíå, âîäè äî èçáÿãâàíå íà ïðîòèâîðå÷èÿòà è íàìàëÿâà âåðîÿòíîñòòà äà âè ñå íàëîæè äà ïîïðàâÿòå íåïðàâèëíà èíôîðìàöèÿ è íåäîðàçóìåíèÿ. Òðÿáâà äà ñå îïðåäåëÿò ïîòðåáíîñòè íà çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè è äà ñå èçïîëçâà êàêâîòî ñìå íàó÷èëè çà ïîäîáðÿâàíå íà ïëàíèðàíåòî è ïðîâåæäàíåòî íà êîìóíèêàöèèòå ñè.

Çàïî÷âàíåòî íà êîìóíèêàöèÿòà íà ðèñêà äîêàçâà, ÷å ñå îïèòâàòå äà èçãðàäèòå îòíîøåíèÿ ñúñ

çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè, à òîâà ñàìî