HAL Id: sic_00000683
https://archivesic.ccsd.cnrs.fr/sic_00000683
Submitted on 14 Oct 2003HAL is a multi-disciplinary open access archive for the deposit and dissemination of sci-entific research documents, whether they are pub-lished or not. The documents may come from teaching and research institutions in France or abroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des établissements d’enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics ou privés.
Démocratie électronique ou espace public
Félix Weygand
To cite this version:
Félix Weygand. Démocratie électronique ou espace public. X° Colloque bilatéral franco-roumain, CIFSIC Université de Bucarest, 28 juin – 3 juillet 2003, Jun 2003. �sic_00000683�
!
"#$ % & % % ' & %( & ) % )% * %
"# + ) , )- ) , & ) %
"#$ & % +.% % & ) % , % *
/"#$ % )( + 0 & % % ) && ) % * %1 ) &
% % % ' 2
3"#4 % % % % * ) % + 0 & %
$ & )) & + 5 6 , &7 7 % ,
8 ! " # $ # % % &9: 7 3; $ % ) % % % % % % ) % * % 0) % 0 + % % + %< =& > .6 % ? @ 7 0 + 0 & % ' % )% )( )( 7
6 , & % && % & % )( + 0 & % < A+ % % )
7 ) & ) BB/ C < C % &7
& % % % )% % % & 0 & % ) %% , ) %
& % <
0 % % & + 8 ' 7 % & D % %
B 7 % 0 ) & % % 7 * % )( ' ' ' '
) % , - 0 & % + &, % D * + % ) & % + 0 & % )
( % * 7 & % < A + % , E ' + ) % % 4 < 6 , & , ) % )) +& 7 0 % ) +F - % % * % ,D& % & % < > &G& % & ) %% ) % % * % ) * ) % 4 % ' ' ( && % )( * % % % ) D + , ) 7 % % % ) ' + )) % - +00% % )( ) % < A %% % 7) %% * H ) % +.0 & % + % & % % ' 7 , % ' + % 0 & 7) I% % D 00 < 5 6 , &7 G% 7 + % % & ' ' ) '
+ & 4 % ' % & ) % < ) % * 7 * % )
+& % ' )% % + % 0 % ) D & % 0 )( & % '
) ) && <
+ % ) % 0 % 0 4 % ' %
% % & % 00 & % + % +% % & ) % % % *
) % & 7 0% + * 0 & & ) % )% ' 7 % % %
% 0 & + & ) % )% <
$ 6.A7 % ) +*D & % +.% % ) && ) & B 7
* % 00% , & % ' % % & )( 7 + ) , )7
& ) && ) % % & ) % 7% ' +J , & +* % 0 & , %
< A %% , & % ' % , & & % > )(D > %% %
( 8 )" * + % % # " % % , " # % &9J % %( ) && ) % 7 /31/ ; ) - ) 7) % % % 8 0 & +.% % % ) , & ) % * % + ) , )< K00 % - 0 * % -% % 7 % ) + 0 & % ( % * 7 % % % * 7 +&D % - 0)% + * %< A 0 % 00 % , % 0 7) && )% )' 7 ) % )* % 4 % ' 00 % + % % % )( ' , % % % 7
& % 7- & ) % % % * + & ) % )% <
% ) %% 00 & % % & % % % * % * +
( ( 74 $ * 7 % + ( && % ' 0 L 7A( % 4 7 & % %
) > % < 4( ( * ' % % 1 , & 74 $ * %
% 0 & )( - ) % )* % )7 &G& & * & %7 % ' & )( <
J && % ' ) % 7A( % 4 0 % * ) % & % <
* ' )( % % % % &G& , & % <
0 7 % ) % &, ) % ' & %% % % * % )
% % % + * , % ) % % 0 & % 4 % '
- . < A % * %7 &, 1%1 7 % ) '
0 )( % - ) % )% + ) , ) % % & % & %
* % % % % ' & 7 , & ) & ' %
) % + 0 & % <
4 & D % & ) ) % % + ( 7 ) % M
6.A % , % % % ) M +))D - +.% % N 8 5 ,7
' P + 7 4 $ * +& )% + 0 & % ' ) % ) % % Q +*D & % +.% % , )- % & B & ' ) +( % +( & % ' + ) % D BBR * / 8 " % 0 # % 1 # # # / % % # % # 2% 03 1" / 03 1 4 % 9A , ) % 7 ; % # # % # # &9A , ) % 7 1 / ; 4 * % ) %% ) 7 * 7 5 ! % / 7 * + %D& ) & % ' 8 1 - +( % +( & % < S 0 % % & % ) % ) )% * & % + 7 )( 7 ) %% % % , / 7- 6 # + %
-% < $+) -% 7 + ( , %7 +& & )( &
) && ) % %7 ) % ' 7 + % %7 )% 7 & ) % ) % & 7
% % % % & ) %% * % < 9)0< A , & ) % 7 /R; 1 % + )( ' * % * + 0) % % % % ' 7) ) % * ) ) ) + % ) ) )% * < T 7 # # / 2 # % 03 1! 8 # 9 # &9 4( ( 7 R 1 R/; 1 > % ' + % , ) 0 )% % )F % ( & 7 * ) && ) 7 & L % T # % # # &9 4( ( 7 ;7 &G& ' +% % )% ' + & % % 0% + ) + , % ) 8 T # # % & # # &0 1 # # 0 % 1 # / &9A , & ) % 7 B1 R ; $ 4 % ' 7 ) %% * 7 )) ) & % ) % ) & % %
0 & % < $ ) % & J , & / 7 6.A
/
T # # % &
9A , & ) % 7 ;< A % ) , ) % +&, & 7) & %
) & ' * % ) % % + * & % & ) % ' % < T "
% % % ' #
% #
% % : ,
&9A , & ) % 7 ;
4 ' ) * % & % ) & ' % ) , & ) % % 74 $ *
, & % ' + % ) * ) + D % 8 + % % ) % )* %
+) & %7 + % %7 % & % 0 )% & % +.% % %
0 )% & % % ' & ) % ' ) % )* ) U) % * ) +) & ' < A %% & % % 0 % % 8 1 &G& ' ) + % ' % % % ) ' % % , ) % % % ' 7)( P 4 $ * % % * % & )( < T " % % # # 03 1. / ; 03 1 ( % % % # + % & # &9 4( ( 7 1 ;
1 $+.% % ) && % ) % 0' % & % % & + % 1
% % % ) )% * ' % - )% ) ) ) %% ) && % < T + . % % # % # + # / 03 1" % % # # % # & 9 4( ( 7 B 1B ;
A 0 % % & & % % 7+ % % - % & % %
) )D% ) ) % % % % 0 , + % %
% ' + *F % ' / ) , ) 7 + D
7 & % , & *% , < / 7 0 & %
& % & ) % )% % & ) % % % * 7 * % G 1
&G % % % 8 )% & % & 7 0 & + % % *
)% % % % )% + % % & 00
* )% ' 9)0<A , & ) % 7 1 ;<
3
4 & % & % & * ) ) & % )) % & F *
% 7 &G& ' % % 00 % A( % 4 7 % D* 7
% ' < A % * % % % & 4 & > % 0 & +
% % % % . <
A % * % & ' , ) ' + )% + ,D& ) ) %
& % % +.% % ) ' ) % % % %< $ %D& 0 L
)% % )( + % +.% % ) && ) &
B - % ' % ) & % ) * & %<
$ * &, 4 & > % 7> : 00 7 & % ) ( &D )
% & N #8 6 % < , # % % % % % , # % < # % % # & 9 ) * % + )% ) ? < * &, < 555< % %< *<0 0 L % % 0: HK R<(%&; $ % A( % 4 N 9: %; % 0 ) # * % !- % ) )
) % % ' 6.A % & % % ' ,D& ! ' ' +
% * % G% ' + % % & D *
) % % ) ) % + 0 & % <
4 ) & %( 7 0 )% & % &G& % % %
: # % % % & % +.% % & ) , % % )( )( < A 0 %7 ) && ) - % 0 ! ' % % % % 0 L & % + 0 & 4 $ * < A && +.% % % & % 7 % +.% % % - ) % 8 % * 7)* 7) && ) 7 % )% ) && % 7 % )% * * 7 + % O ) -% ) ,D& 7+* % ) )%D % 8 = < , 0 1 ) * , < % % % % # # # % : 4 % < . # , # , " &9: %7 ;
)( ) & * % - +& ) H ) % +.0 & %
* % G% ) & % < $+.% % % %7 % * %
( &D ) * ) % )( ' 7 + 0 % )% ) % % % 0 & ) %%
- . Q % ) && % + ' % 00 % &
) & < . + ) -) * % +.% % ) && %
% ) && ) % % ) && ) % * Q
& % % +.% % ) && &, + 7 % + ) ) * & %7
&G& % & %7 ) % <
$ % % % % ' * % ) ) , ' , % %
' + % )% %< A ' + 0 % )+ % % * & %( * 7 %
-) * ) % % 7 & < $ ) ( )( & %( -& %% F *
% ) * % 8 1 H , % % % 7 % % & % ) & % 7 ! 7 & % % % % ' % * ) % % 00) )% 00 % G% % % & % )( 7 +) & % ) < 1 ) I% ' 0 & + % % +.% % % ' + + + % * % % M ) ) & % = & D % % < 1 % % ) & % ) 0 % % % + % * + & % )% +)% < $ % ) )% % * , !% % % & % G% & ) * % 7) D ' % ) % 7% & &, ) ) * % * % ) , % < ) %% & %( % * % % 8 1 $ % 7' % ' ' % * & %7 % % ! Q )( % ' % * ) % % % > ' ) % -% * / ' % ' & F * & %( 00% - <
1 $ 0 & + ' ) % & % & % - 1
&G& < A 0 & ) ) % - 0 8 $ 0 )% & % % ) % '
% %(' % % % % & % % % % & % %
6.A 0* * & % ( & +.% % % ) % <
$ % % % + ) & ' 0 )% & % ) && % % ) % 07
( % + ' M +.% % % % 0 % + % 1 % ) && %
) % 0' & < % % % % ) % )* 7 % )
& % 7 % 1 -% ) 7 % ) % & 0 &
' 0 % ' +.% % 0 )% % ' * 0 % % 00 %<
1 ' 7% )% % % +.% % % ) % & %
% - 0 % , %7' ) % & D 0 &
0 & 7 -% % * % + & % )% & %<
$ 0 )% & % ) %% & %( % ) + # < A % &
# 7 + % & % )% ' + 0 %7&
( ( ' 1% % & % + &, * & %
% % %% & %( <
K & % % % ,D& N & ) % % % * #7
* % % )( )% & % ' % - & ! % N & ) % )% #Q%
,D& % ) 7& ) ' % 0 % + ,!% + * %
R , V) - +.% %< K * % % % % ) ) % % ) ' ( % )( P4 $ * < 4 & %% F * ) %% & %( : % 4 ) % ) + ? . 8 ! , % 9 03 1 - 4 # % # - . 03 1" ? # % % 9: %7 B; # % % ? # , @ # # % % < 2 # &9: %7 B;
A && & 0 )% & % 00) ) ) % % )% %
00)% * ,D& ) ) % 7 : % )% % % % % % )0'
% ) % 0 )% & % +.% % 8 +. 6 N. > # %
A N5 5 5 #< A % % 7' ' + + % + %
+ % ) ! ' 0 & 7 % * & % % )( ' % & % 7
+ * % 7 , % )(% )% % ) +.% % + & D ) 7 ) % * % % 1 < # $ % & : & ' % % +, ' 0 )% & % % 1 % % % +.% %7 % +. 6 A7 % < + % ) 0 )% % ' ) ' + % ( , * % ) % )( )( N A + % +. :. ) 7 , % + 0 & % ' > .6 % % S % +S * % C W # % ' ' 0 % ** 7 * % 0 ' ) ' % * )( )( ) 0 % & * ) , % % < + % % * % + -* * ) ' ) ' & ) % 7 # 8 -)=% ) % 0' 7 % & % % & %
& ) & % ) % ) -) % % % < 4 * & &,
)% 0 + .6 00% + + ) + % * %
555< %0< % ) && ) -) , Q% % & % + ) &
0& % % % N % # ) & % ) %
% & , & %% % ) , - + , % +.% % + % )
) )% * &, <
$ & A( % 4 7) && ) % % % 7 % 0* , - &
F * ) %% # Q ) ' + % , % % % ) 7
7 % 0* , - & ) % ' , % & %
+ % N' + % 0 & % + % # ) ,, *
% G% 7 % ! & & % & ' ) % ) % & <
00)% * & % % , , ' + % 0 & & %%
) % ,D& ' ) G% % * ) % % ) ) < > & ) % + ) , ) M + & % % % ) 0 % % % % 7 ) % ' + D , %7 ) 7 )% & % * % % ) % = , 7 + & D M + % % % , < K ,D& ) % 7) ' % ! % & % ) % % % 0 , % 4 % ' 7 % ,D& ) 0 )% % ) < . % ) + % G% 7 ' % % & % + # & 7 ) 7 % 0 + ,!% + , % & ) % ' % % % % 7 %D& % % 7 + ) * % & % % < $ ' % 4 % ' + % * % )( ' & %
+.% % % 6.A % , % - & 0 )% + % ) + 0 & %
* & % - % 0)% < K & %7 ' % 4 % ' )+ % ) 0 % % )( )( + % G% 8 " # # + % 03 1 % % # , &9 % % < %(' - ) & ' 7 R; K ) U) ) 4 $ * % ) % )* % +) & ' % & )( 7 ' 0 % ) - )% - )( 4 % ' < &G& " . 7 ' 0 % % -% 7 M % % & % 6.A * % ,% ,D& 0 % % 7 %=% ' +- + ) , )7% ' +J , & ) % * ) % % % X & X.X & D) < H+ & % ) !% 4( Y 7 )% * + 0 & % % + 0 & % ' - +S HAK7 ) % , ) ' ' % ) - # A % # 03 1 # # # , A + # # % &9A , ) % % 0 1 %(' ; ) -) ' % * + % G% % 0 4 % ' H ) % +.0 & % 7 %% < 4 & % , ) % * * ) ' ' ' % ' * % % ) % % % < ' S &, )) % % * % ! +( ) + ) % )) % * < % > ( , ) %% % % 0 %
B
+00% , % ) & ' % 00 & % )(
+ 0 & % 7 +! % -) ) ' ) % B + <
% * , ) % & % & % - + ! 8
, % ) & ' 7 ) + % % & ) % & % % % *
% *D & % ) % + 0 & % < 4 % % ' + ! % ) ) % ) % & % % )0)% ) ) % & % 7) ' ) & % 0 ) % D 0 % & % ' & 0 % < $ ) % + )) % 7 M) % , & ) & ' ) -& ) % & % % % * % * % 7 % 00)% % % ' % ) ' D) Q # # % ' P <
# 7) && J , & ) % & % & %7 ) %
+& ) + ) , * ' % , % ) & ' 7 + %
) % & % 7 +00 & * & % , % , )*
, % 7 )' % 0 0 ) ) % % & % - %
+ % X ..& D) < 4 * & % - 0 X.X & D) ) %
7 + ) , ) & - ) ' 4 % ' 7) 0 % + % * # < )=% * * ) ' ) 0 % 7 ) % )* % + ) , ) % % & % 4 % ' ) ' + % , % 7 ) 0 % % 7 0 ) 0 % + % G%7 M + , + % G% < 4 # # % % % 0 & % & % 00 % 7)+ % 00% * % * % ' 7 ' % ! ( % + ) % % ( % ' + % % 1
& ) % ' 7' * * , & ) & ' < . )( )( -- & *
) % ' + 7- 0* * & % ) & ' 7+& % *
* 7 ' % 0 & % % <
$ % )(& ' - % + ) % % ) & ' ) % %
# ' )' % % & % - + % %7 D ) , ) %
* ' % % % & ) % % % * 7 % ) )( &G& ) < >
* % ) ( ) & * & % 7 % % ' * % '
% D% +&, +& ) + * ) % % ' ' % D ) &&
+ & ' % !% ) & ' <
$ 6.A7 & % & % % ) && & % &,
# C ) & ' % & ) % 7 0 % I% & % & %
/ ) , ) * %1 G% * )% ) %% ) ( ) 2
4 ' ) ) % 7 ! ' +- ' % & %
& ) % % % * & ) % )% )% ' 7 , %
+ % % & % + , % & ) % ' + % G% 7 )% & % - %
+.% %7 %1 00 + % %
A+ % % & 00) & 6 ' %7 % ) 7 M ( &D
' * ' % & D %% & % % ) < % ) >
0* 7? 5 & @7( % % ) & % 7 & % &
) % % 7% % % & D - ) % )* % - + )
, ) ) % % % 7 , )( % ' ' + * ' % 2
H + * 7 & % & %7 % * & % -) & D
' % 8 ' + * % G% ) ) % - % ) ) %
, % + % , % +.% %7 , %
% * & 0 & )% ' 7 %% ) % % %
+ % , )7 %)2
+ $ :.H6K6 < + % 6 % < $ , 0 L 1$ * )( 1 BB < J ? :> H WZ < " 7 # 4 % BB N3 & % 0 L #< - > D E > < J & $ )(% ( 1 B < $ 4 < / + < K W) , BBR< $ 4 < 5 ! < K W) , < $ 4 < / < K W) , < > 66 $ :6 & % > )(D < ( $ ) * % 1: D 1 N * % #< 4 S$ A( % < " . " : 9 < : % 4 & > % < > YS S 4( < / : : % < ? % % )% 0 A % .% % )( )( % +% % ) < " [ 0* BB < 6 ? S> 5< : F < [ BBB< D > < 4 % ) J [ BB