ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ 2 ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا مﻮﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛ ةﺮﻛﺬﻣ ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻤﻟا ةدﺎﮭﺷ ﻞﯿﻨﻟ ﻲﻓ ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا .
ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ ﺔﻔﺳﻼﻓ ى ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا
–
زﻮﯿرﺎﻣ
–
سﺎﻣﺮﺎﻫ
-ﲔ ذﻮﳕٔ
.
بﻟﺎطﻟا دادﻋا نﻣﻰﻔﻄﺼﻣ ﲓﻫاﺮا ﺦﯿﺸﻟا
ﺔﺸﻗﺎﻨﻤﻟا ﺔﻨﺠﻟ ﺔﻠﯿﻜﺸﺗ : ﺔﺴﺳﺆﻣ ءﺎﻤﺘﻧﻻا ﺔﻔﺼﻟا ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﺒﺗﺮﻟا ذﺎﺘﺳﻻا ﺐﻘﻟ و ﻢﺳا ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ 2 ﺎﺴﯿﺋر ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ذﺎﺘﺳأ رﺎﺘﺨﻣ حﺎﯾﺮﺑ ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ 2 ﺎﻓﺮﺸﻣ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ذﺎﺘﺳأ ﻰﻠﯿﻟ ﻒﯿﺳﻮﺑ ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ 2 ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ذﺎﺘﺳأ ﺮﻤﻋ ﻦﺑ ﺖﯾراﻮﺳ ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ 2 ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ذﺎﺘﺳأ يواوز ةﺪﻟﺮﻛﻮﺑ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﻢﺳﻮﻤﻟا 2015 / 2016ءاﺪﻫٕﻻا
ﰊٔ حور ﱃٕا
ﱃٕا
ﱐارﻮﻨﻟا ﴘ ﻗ
...
ِﻚﯿﻟٕا
ﱊٔ
ﱃٕا
ﰐﻮﺧٕا
ﱵﻠﻌﺷ ﱃٕا
ُﳌا ﱃٕا
ﻒﻠﺘﺨ
.
...
ُﺚ ﺣ
ِﺿ
فﺎﻔ
ل ﻛ
.
ﺮﻜﺷ ﺔﻤﳇ
ﺪﶵاو
و
ﺮﻜﺸﻟا
ِﻓﻮﺗ ﲆ
ﺪﺳو ﻪﻘ
ِدا
ﻩ.
ﻰﲰٔ
ذﺎﺘﺳٔ ا ﱃٕا نﺎﻓﺮﻌﻟاو ﺮﻜﺸﻟا نﺎﻌﻣ
ة
"
ﲆﯿﻟ ﻒﯿﺳﻮﺑ
"
ﻫداﺪﻣٕا ﲆ
ﺎ
ﲥﺎﳱﺟﻮﺗو
ﺎ
ًﺎ ﻓﺮﻌﻣو ًﺎﯿﺠﳯﻣ
.
ﱒﺎﺳ ﻦﻣ ﰻ ﱃٕا ًاﺮﻜﺷ
و ًﲈﻋد
ﺼﻧ
ًﺎ
ﻞﻤﻌﻟا اﺬﻫ حﺎﳒٕﻻ
.
ﻣﺪﻘﻣ
ــ
ـــ
ﺔ
ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ ﺔﻔﺳﻼﻓ ى ﺔﯿﻟﺪﳉ . ﺔﻣﺪﻘﻣ
.
أﺔﻣﺪﻘﻣ
. ُﻋ فﺮ ﻦﻋ نﺎﺴ ٕﻻا ﻪﯿﻌﺳ نﰷ ﺎﻣ ﺎﲚاﺪﻓ ،ﻩﺮﻬﻗ فوﺮﻇ ﻊﻣ ﺪﺘﻤﳌاو ﱄزٔ ا ﻪ اﴏ ﺲﺳٔ ﺘﯾ فوﺮﻈﻟا ﺗ ءﺎﻐﻟٕا ﻮﳓ ﻣﺪﻌﺑ ﻪ ﻣﺪﳋ ﺎﻫاﻮﻗ ﲑ ﺴو ﺔﻌﯿﺒﻄﻟا ىﻮﻗ عﺎﻀﺧٕا ﻮﳓ ﻩدﺎﻗ ي ا اذ عاﴫﻟا اﺬﻫ تﺎﯿﻠﲡ زﺮ ٔ ﻞﻌﻟو ،ﺎﻬﻟاﺪ ﺳاو ﺎ ﻪﻓﻮﺧ ﺲﺟﺎﻫ ﲁﺸ ﺖﻧﰷ ﲿ ،ﻩﺮﻬﻗو ًﻻﲀﺷٔ ﱗرﺎﺘﻟا ﱪ عاﴫﻟا اﺬﻫ ﺬﲣا ﺪﻗو ،ﺎﳱﻠ ﻪﻧﺎﻄﻠﺳ نﻼ ٕاو ﻪﺗاذ زاﺮ ٕا لوﺎ ﰊﺮﻐﻟا ﰔاﺪﳊا ﺮﻜﻔﻟا ﻪﻨﻋ ﻖ ﻧا ي ا ﺪﯿﻬﳣ ا ﺔﺑﺎﺜﲟ ﺪﻌﯾ ي او راﻮﻧٔ ا ﺮﻜﻓ ﻪﯿﻟٕا جور ي ا اذ ﺎﻫزﺮٔ ،ةﺪ تﺎﯿﻠﲡو ﻂﻧﰷ ﻞﯾﻮﻧﺎﻣٕا ﺲﺳﺆﯾ ي ا ﺮﻜﻔﻟا اﺬﻫ،ﻩدﺎﻌﺑٔ ﺮ ﺎﺳ ﰲ Kant Emmanuel ) 1704 -1824 ( ﱵﻟا ﺔﻈﳊا ﻦﻣ ٔ ﺪﺑ ﻂﺒﲣ ﺎﻣﺪﻌﺑ اذو ،ﺪﻘﻨﻟا ﻚﳏ ﱃٕا ﺷ ﰻ ﻞﻤﻌُﯾ نٔ ةروﴐ ﱃٕاو ﱵﻟا رﻮﺼﻘﻟا ﺎ ﻦﻣ جوﺮﳋا ﱃٕا ﻞﻘﻌﻟا ﻮﻋﺪﯾ ﺎﳢﯿﱰﺑ ﺖﺼﻗٔ ﱵﻟاو ،ﺔ ﻘﯾﲒﻓﺎﺘﯿﳌا رﲀﻓٔ او مﺎﻫؤ او ﻚﺸﻟ ﻠﻣ ٍﴫﻋ ﻦﲷ قﻼﻐﻧ و ﺔﯿﺑﺎﺒﻀﻟا ﺐﻫﺎﯿﻏ ﰲ ﺮﻜﻔﻟا ﺴ ٕﻻا دﻮﺟﻮﻟا ةدﺎ ٕا ﺚﯾﺪﳊا ﺮﻜﻔﻟا ت ﺎ ﴡﻗٔ نٔ اذ ،ﺔﺴ ﻜﻠ ﺔﯿﺋﲈﻏو ا ﺔ ﯾ ا ﺔﻄﻠﺴﻟا ﻞﻌﻔﺑ ﻪﺘﺸﳘو ﱐﺎ ﻞﻘﻌﻟا ﺔﻄﻠﺳ ﲆ اءﺎﻨﺑ ﻪﻗﺎ ﻧا ﰊﺮﻐﻟا ﰔاﺪﳊا عوﴩﳌا ﺲﺳﺆﯾ ﺎﻨﻫ ﻦﻣ ،ﺔﺒﻠﺘﺴﳌا ﺔﯿﻧﻮﻜﻟا ﺔﻗﺎﻄﻟا ﻩﺬﻫ ﱃٕا رﺎﺒﺘﻋٔ ا ﻟا ﺔﺑﺎﺜﲟ ﻞﻘﻌﻟﺎﻓ ،ﺔﯾﺎ ﰻ دﻮﻌﺗ ﻪﯿﻟٕاو ﻪ ﻣ ﻖﻠﻄﻨﺗ ةﲒﻛر ﻩرﺎﺒﺘﻋ ﺪﻗو ،ﻪﺗ ﺎ دﺪﲢو عوﴩﳌا اﺬﻫ رﺎﺴﻣ دﻮﻘﺗ ﱵﻟا ةﺮﻃﺎﻘ ﺎﻫدﺪﳛ ﱵﻟا ةﺪﯾﺪﳉا ةرﺎﻀﳊا تﺎﻣﻮﻘﻣ زﺮ ٔ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋ ﺎﳯﻋ ﺔﻣزﻻ ىﺮﺧٔ ﲓﻫﺎﻔﻣ قﺎ ﻧٕا ﺔﯿﻠﻘﻌﻟا ﺔﯾﺰﻛﺮﻤﻠ ﺲ ﺳٔ ﺘﻟا ﴣ ﻗٕا ﺪﺑ مﺪﻘﺘﻟا ﲆ و داﺪ ﺳ و ﺮﻬﻘﻟا لﺪﺑ ﺔﯾﺮﳊا ﲆ و ﺪﯿﯾٔ ﺘﻟاو عﻮﻀﳋا لﺪﺑ ﺪﻘﻨﻟا ﲆ ﺖﻣﺎﻘﻓ ﺮ ﺎﻐﻣ ﺎﯿﻋو ﺔﯿﻌﺟﺮﻟا ل قﻼﻐﻧ و . رﺎﻌﺷ نٕا ﺔﯾ ي ا مﺪﻘﺘﻟا تﺰﻛﺮﲤ ﻮﺣ ﺔﺛاﺪﳊا ،ءﺎﻔ ﺣ و ﺪﯾﺪ ﺘﻟا ﱃٕا ﺎﻫﺎﻨﻌﻣ ﰲ ﲑﺸ ﱵﻟا ﴤ ﻘﺗ ﺖﻧﰷ ﺮﻣ ﻦﻣو ﺮﻬﻘﻟا ﺎ ﻦﻣ ﴏﺎﻌﳌا نﺎﺴ ٕﻻ ﻊﻔﺗﺮ ﺔﯾرﺬ ٍ ﻘﻧ ثاﺪ ٕا ﱃٕا ﺶﻣﺎﻬﻟا ﺔﯾﺰﻛ ﺔﯾﺰﻛﺮﻣ نﺎﺴ ٕﻻا ﺪﻌﺒﻟا وذ ،ﱐﻮﻜﻟا ﱵﻟا ةﺪﯾﺪﳉا ﺔﯾﺮﻬﻘﻟا ﺐﯿﻟﺎﺳٔ ا ءاﺮﺟ ًﺎﺳﲀﺘﻧٕا ﻻٕا نﺎﺴ ٕﻻا ددﺰ ﲅﻓ اذ ﻦﻣ ﺲﻜﻌﻟا ﺖ ﺒﺛٔ ﺪﻗ ﻊﻗاﻮﻟا تﺎﯿﻠﲡ نٔ ﲑ ﻗ يذ ﻦﻣ ًةٔ ﻃو ﺪﺷٔ ﺔﻔﺋاﺰﻟاو ﺔﯿﳘﻮﻟا ﺔﯿﻧﻼﻘﻌﻟا ﻦﻣ ٍعﻮﻨﺑ ﺖﻐﺒﻄﺻٕا حﺮﻃ ي ا ﺾﻗﺎﻨﺘﻟا اﺬﻫ مﺎﻣٔو ،ﻞ ﺪﯾﺪ ﲔﻣﺎﻀﻣ ﺋﺎﺴﳌ ﺔ ﻠﻣ ًةروﴐ ﺖﺴﺳٔ ﺗ تﻻﲀﺷٕﻻا تارﺎﯿﺘﻟاو تﺎﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﯾﺪ تﱪﻧا ي او ،ﰔاﺪﳊا عوﴩﳌا ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ ﻪﺘﲨﺮ ي ا عوﴩﳌا اذ ﻊﯾرﺎﺸﳌا ﻩﺬﻫ زﺮ ٔ ﻞﻌﻟو ،ﺔﯾﺪﯾوﺮﻔﻟاو ﺔﯾﻮﺸ ﻨﻟاو ﺔﯿﺴرﺎﳌﰷ ،ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا "ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ ﺔﻔﺳﻼﻓ ى ﺔﯿﻟﺪﳉ . ﺔﻣﺪﻘﻣ
.
École de francfort " ﻼ ﺧا ﲆ ﻦﺮﻜﻔﳌاو ﺔﻔﺳﻼﻔﻟا ﺪﯾﺪ ﺎﲛاﻮﻟ ﺖﲢ ىﻮﻀﻧا ﱵﻟا ﺔﺳرﺪﳌا ﻩﺬﻫ ﻮﺗ ف ﻢﲥﺎ ﺎﻬﻟﺎ ﺟٔ ﱪ ﺲ ﺳٔ ﺘﻟا ﺔﺳرﺪﳌا ﺖﻟوﺎ ي او يﺪﻘﻨﻟا عوﴩﳌا ﻮﻫ ،ﺪ او عوﴩﻣ ﺖﲢ تﺪ ﻮﺗ ﱵﻟا ﺔﯾﺮﻜﻔﻟا ﺎﻬﺠﳯﻣ ﲓﻌﻄﺗو ﺎﻫرﺎﺴﻣ ﲓﻣﺮ ،ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﺎﲥﻻﻮﻘﻣ ﺮﳥ ﺴو ﺔﯿﺴرﺎﳌا ةﺪ ﺎﻘﻟا ﻦﻣ ﻖﻠﻄﻨﺗ ﺔﯾﺪﻘﻧ ،ﺔﺳرﺪﳌا ﺔﯾﺪﻘ ﻓ ،ﺔﻘﺣﻼﺘﳌا ،ﻊﻗاﻮﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﲆ ﻪﺗﺪﺴﺟ ي ا ﻞﺸﻔﻟا ﺐﻘﻋ قﲈﻋٔ ﱃٕا ﺬﻔﻨﯾ ﺚﯿﲝ ﺔﯿﻠ ﺎﻓ ﱶﻛٔ ٍﺪﻘﻨﻟ ﺲ ﺳٔ ﺘﻟا ﻲﻐ ﺗ ﺔﺳرﺪﳌﺎﻓ ﺔﻣزٔ ا زوﺎ ﺘﺗ لﻮﻠ و ﻞﺋاﺪﺒﻟ ٍفاﴩ ﺳٕا ﻞ ﺳ ﰲ ﺔﻣزٔ ا بﺎﺒﺳٔ ءﺮﻘﺘﺴو ﻲﻋ ﺟٕﻻا ءﺎﻨﺒﻟا . ﻦﻣ ٍﰻ ﻊﻣ ،ﺲﺳﺆﳌا ﺔﺳرﺪﳌا ﻞ ﺟ ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﳌ يﺪﻘﻨﻟا عوﴩﳌا ﱂﺎﻌﻣ تدﺪﲢ ﺪﻘﻟ ﺮﳝﺎﻬ رﻮﻫ " Max. Horkheimer . 1977 -1968 . ﻮﻧرودٔ رودﻮﯿﺗو THéodor.adorno 1892 -1974 . زﻮﯿرﺎﻣ تﺮﺮﻫو Herbert. Marcuse 1898-1979 "، ﺔﺳرﺪﳌا ﺖﻟوﺎ ﺪﻘﻓ ﻣﺎﺷ ﺔﻌﺟاﺮﻣ ﻼ ﻦﻣ ُسرﲈُﺗ يﺪﻘﻧ ٍعوﴩﻣ ﺔ ﺎﯿﺻ ﻌﻓ ﻊﻗاﻮﻟا ضرٔ ﲆ ﻪﺗاﺮﻌﺷ ﺪﯿﺴﲡ ﰲ ﻞﺸﻓ ي او ﰊﺮﻐﻟا ﰔاﺪﳊا عوﴩﳌا ﺐﻧاﻮﺟ ﺔﻓﰷ ﺲﲤ ءﺎﺴﻣو ﻪﺴﺮﻜ ضﻮ ﺔﻌﺿﺎ ﱐﺎﺴ ٕﻻا دﻮﺟﻮﻠ ىﺮﺧٔ ا دﺎﻌﺑٔ ا ﺔﻓﰷ ﱄﺎﺘﻟ ﻪﻌﻣ ﺖﲵٔو ،ﻪﺗﺎﯿﻠﲡ زﺮ ٔ ﻊﻤﻘﻟاو ﺔﻨﳰﻬﻟا ﺖﲵٔ مﺪﻘﺘﻟاو ﺔﯾﺮﺤﻠ ﰐادٔ ا ﻞﻘﻌﻟا ﺔﻄﻠﺳ ﻪﺘﺿﺮﻓ ي او ﲏﻘﺘﻟا مﺪﻘﺘﻟا ٔ ﺪ ﻣ ﻮﻫو،ﺪ او ٔ ﺪ ﻣ ﺖﲢ la raison instrumentale ، ﻓ ﺪﻘ مﺎﻗ يﺪﻘﻨﻟا عوﴩﳌا ﻟ ودٔو ﺮﳝﺎﻬ رﻮﻫ ﻦﻣ ﲁ ﻮﻧر ﻮﳓ ﺖﲢ كﱰﺸﻣ ﻒﻟﺆﻣ ﲈﳍ نﲀﻓ ﴏﺎﻌﳌا ﻊﳣﺠﻤﻠ ﺔﯿﻄﻠﺴ ﻟا ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا ﺪﻘﻧ ناﻮﻨﻋ " ﺮﻮﻨﺘﻟا لﺪ " ﴩﳌ ﺔﯾﺪﻘﻧ تﻻﻮﻘﻣ ﻦﻤﻀﺗ ي او ﻦﻋ لﺆﺴﳌا ﻪﻔﺻﻮﺑ راﻮﻧٔ ا عو ﻊﺿو ِنﺎﻌﻣ ﺖﺸﳘ ﱵﻟا ﺔﻣزٔ ا ﲔ ﺘﯿﻟ ، ٓ دﺮﳎ ﱃٕا نﺎﺴ ٕﻻا ﺖﻣﺰﻗ ﱵﻟاو ﰐادٔ ا ﻞﻘﻌﻟا ﺮﻬﻗو ِﺔﻄﻠﺳ ﺖﲢ ﱐﺎﺴ ٕﻻا دﻮﺟﻮﻟا اﺬﻫ نٔ ﲑ ٔ ا ﰲ ﲈﳍ ضﻮﻗ ي ا ﻪﺗاذ ﻞﻘﻌﻟا ﰟ و ﻞ ﻗ يذ ﻦﻣ ًاﺮﻬﻗ ﺪﺷٔ ةﺪﯾﺪ ىﺮﺧٔ ﺲﺳﺆﯿﻟ ﻻٕا ٍ ةرﻮﻄﺳٔ ﻦﻣ ﺖﻠﻔﻨﯾ ﱂ عوﴩﳌا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ر ﺳٕا ًﻻوﺎﳏ يﺪﻘﻨﻟا ﻪ وﴩﻣ زﻮﯿرﺎﻣ تﺮﺮﻫ ﺲﺳﺆﯾ ﻪﺗاذ قﺎﯿﺴﻟا ﰲو ،ﺮﳊا ﱐﺎﺴ ٕﻻا ﲑﻜﻔﺘﻟا ﺑ ﻓ ﻖ ﻓﻮﺘﻟا ﱪ ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا تﺎﯿﻌ ﺟﺮﳌا ﺚﯿﲝ ،ﺔﯿﻠ ﺎﻓ ﱶﻛٔ يﺪﻘﻧ عوﴩﻣ ﻖﻠ ﻼ ﻦﻣ فﺪﻫ ﺪ ﻮﻣ ﺐﻟﺎﻗ ﻦﲷ ﺎﳯ ﺎﻀﻣ ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﻪﺘﯾﺮﻈﻧ ﲆ ًﺔﯿﺻﻮﺼﺧ ﻰﻔﺿٔ ﺎﻣ ﻮﻫو ﺔﯾﺪﯾوﺮﻔﻟا اﺬﻛو ﺔﯿﺴرﺎﳌاو ﺔﯿﻠﻐﯿﻬﻟا ﲔﺑ ﻩءارٓ ﺖﺟﱱﻣٕا ﺎﳯ ﻣ ﺚ ﺣ ﻦﻣ و ﲥاودٔ ﺎ ِلﲈﻋٕا ﻞ ﺳ ﰲ اذو ﺎﺷ ٍﺪﻘﻧ ٍﻞﻣ و ،ةﴏﺎﻌﳌا ةرﺎﻀﳊا ﺔ ﺒﻟ يرﺬ ﻩﺬﻫ رﺎﺒﺘﻋ ،ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ةرﺎﻀﺣ ﺗ ﺎﻣو ةﲑ ٔ ا ﺔﻣزٔ ا ﻊﺿو ﺲﻜﻌﺗ دﺎﻌﺑٔ ﻦﻣ ﻪﻨﻤﻀﺘ ﻬﻟ يﺪﺼﺘﻟا مﺰﻟ اﺬﺑو ، ﺎ ﳱﻓ ﺰﺠﻌﻟا ﺮﻫﺎﻈﻣ نﺎﻄ ﺳا ﱪ ﺎ لﺎﻄﺑٕاو ﺔﻣزٔ ﻟ ﺖﺳﺮ ﱵﻟا و ﻞﻘﻌﻟا ﻮﻘﻣ .ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ ﺔﻔﺳﻼﻓ ى ﺔﯿﻟﺪﳉ . ﺔﻣﺪﻘﻣ
.
ج ﺎﻬﻠ ﺟ ﺪﺋاﺮﻟ ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ،يﺪﻘﻨﻟا ﺔﺳرﺪﳌا عوﴩﳌ لﲈﻜﺘﺳاو ﺔﳣﺘﻛو ﺑﺎﻘﳌا ﺔﻔﻀﻟا ﰲ ﺲﺳٔ ﺘﯾ ﻦﻏرﻮﯾ ﱐﺎﺜﻟا سﺎﻣﺮﺎﻫ Habermas Jürgen ) 1929 (.... ﱪ ةﴏﺎﻌﳌا ﺔﻣزٔ ا فوﺮﻇ ًﻼﻠﳏ ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﻪﺘﯾﺮﻈﻧ ﱂﺎﻌﳌ ﻩروﺪﺑ ﺲﺳﺆﯾو ﺎﻬﻌﻣ قﱰﻔﺗو ،ﺎﳢ اﻮﺟ ﺾﻌﺑ ﰲ لؤ ا ﻞﯿﳉا ةﺮﻈﻧ ﻊﻣ ﻖﻓاﻮﺘﺗ ةﺮﻈﻧ ﻖﻓو اذو ،ﺔﺛاﺪﳊا عوﴩﻣ ﺔ ﺑ ﻞﯿﻠﲢ ﱃٕا ةدﻮﻌﻟا ﻣﺮﺎﻫ ﻖﻠﻄﻨﯾ ،ىﺮﺧٔ ا ﺐﻧاﻮﳉا ﺾﻌﺑ ﰲ ﱃٕا ﺪﻤﻌﯾ ﺮﺧٔ ا ﻮﻬﻓ زﻮﯿرﺎﻣ ﻪ ﳖ ي ا ﻩﺎﲡٕﻻا تاذ ﻦﲷ ﲑﺴﻠ سﺎ سﺎﻣﺮﺎﻫ ﺔﯾﺪﻘﻧ ﴬﺤﺘﺴ ﲈﻛ ،ﻪﺸ ﯿﻧ ﰒ ﺲرﺎﻣ ﻞﻐﯿﲠ ًاروﺮﻣ ،ﻂﻧﰷ ﻦﻣ ًﺎﻗﻼﻄﻧا ﱐﺎﳌٔ ا ﺪﻘﻨﻟا ﲓﻟﺎﻌﺘﻟ ﻊﺳاو ٍرﺎﻀﺤﺘﺳا ﺔﺒﻌﺸ ﻣو قﺎﻄﻨﻟا ﺔﻌﺳاو ﺔﯾراﻮﺣ ﻪﺘﯾﺪﻘﻧ ﲓﻘﺗ ﲈﻛ ،قﺎﯿﺴﻟا ةدﺪﻌ ﻣ ﺔ ﻓﺮﻌﻣو ﺔ ﻔﺴﻠﻓ لﻮﻘﺣ ﺎﳱ ٕا تﺎﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﯾﺪ ﻊﻣ ﺔﯿﻧﻼﻘﻌﻟا ﻂﻠﺴو ﺔﯾﺮﻬﻗ زوﺎ ﺘﺗ ،ﺔﯿﻠﺻاﻮﺗ ﺔﯾﺪﻘﻧ ﺔﯾﺮﻈﻧ ءﺎﻨﺑ ﻪﳇ اذ ﻞﻇ ﰲ سﺎﻣﺮ ﺎﻫ فﴩ ﺴ ﻦ ٔ ،تارﺎﯿﺘﻟاو رداﻮﺑ جﺎﺘﻧ ﺪﻌﯾ ي او ،ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﻊﻗاو ةﴏﺎﻌﳌا ةرﺎﻀﳊا ﻊﻗاو ﻊﻣ ﺶ ﺎﻌﺘﻠ سﺎﻣﺮﺎﻫ ى حﱰﻘﳌا ﻞﯾﺪﺒﻟا ﻲ ﻬﻓ ،ﺔﯿﺗادٔ ا ي ا ﰔاﺪﳊا عوﴩﳌا ﻻ ﲎﻏ ﻪﻨﻋ ﺔﻔﺼﺑ ﻪﻨﻋ ءﺎﻨﻐﺘﺳٕﻻا ؤ ﻪﻀﻓر ﻻ ،ﻪﳝﻮﻘﺗو ﻪﻌﻣ ﺶ ﺎﻌﺘﻟا ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﻦﻣ بﻮﻠﻄﳌا نٔ ذٕا ﺔﻄﻘﻧو فﻼ ﺧ ﻦﳬﻣ ﺎﻨﻫو ،ﺔﯿﳇ قاﱰﻓ ﺔﻤﺴﻟا تاذ لؤ ا ﻞﯿﳉا ﺔﯾﺪﻘﻧ ﲔﺑو ﺔﯿﻟؤﺎﻔﺘﻟا سﺎﻣﺮ ﺎﻫ ﺔﯾﺪﻘﻧ ﲔﺑ ﺔ ﻣؤﺎﺸ ﻟا . ﺪﻘﻟ ﯿﻐﺘﺑا ﺎﻨ ﺳارد رﺎﻃٕا ﰲ ﺎ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ٔ ﺴﳌ ﻩﺬﻫ زاﺮ ٕا ﻂﳮا ﻦ ﺎﺒﺘﻟا ﻞﻇ ﰲ ﺎﳯﻋ ﺲﺳٔ ﺘﳌا ﱄﺪﳉا حوﺮﻄﳌا ﲔﺑ ﰔاﺪ ﻰﻄﻌﻣ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋ ﺔﯿﻧﺎﺴ ٕﻼﻟ ﺔﯿﻌﻔﻨﻟا ﺎﳤﻌﯿﺒﻃ ،ﻪﻨﻋ ﲎﻏ ﻻ يرﺎﻀﺣو ﺎﻫﺪ ﻜﺘﯾ ﱵﻟا ﺔﯿﻄﻠﺴ ﻟاو ﺔﯿﺒﻠﺴﻟا ر ٓ ا ﲔﺑو اذ ﻦﻣ ﺔﯾﺪﺼﻗ كﺎﻨﻫ نٔ ﺎﻣ رﺪﻘﺑ ًﺎﻃﺎﺒﺘﻋا ﺲ ﻟ اذو ،سﺎﻣﺮﺎﻫ و زﻮﯿرﺎﻣ ذﻮﳕ ﲆ فﻮﻗﻮﻟا ﴏﺎﻌﳌا نﺎﺴ ٕﻻا ﳉﺎ ﺪﻗ سﺎﻣﺮﺎﻫ و زﻮﯿرﺎﻣ ﺔﯾﺪﻘﻧ نٔ ﰲ ﲆ ﺘﺗ ةﺮﻈﻨﺑ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا لاﺆﺳ ﺎﺘ ﱶﻛٔ ﻘﲻ و ًﺎ ﻖ ﻗ ا ﲈﻬﻠﯿﻠﲢ لﻼ ﻦﻣ ًﺎ ﺎﺴ ا ﻒﺻﻮﺑ زﻮﯿرﺎﻣ ﲔﺑ ﻒﻗﻮﳌاو ﻞﯿﻠ ﺘﻟا ﰲ ﻦ ﺎﺒﺗ كﺎﻨﻫ نٕﺎﻓ ىﺮﺧٔ ﺔ ﻦﻣو ،ﺔ ﻦﻣ اﺬﻫ ﺔﻨﯾﺎﺒﺘﳌا ﺎﻫر ٔو ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ٔ ﺴﳌ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ٔ ﺴﳌ ﻪﻗﺮﻄﺗ ﰲ يﺪﻘﻨﻟا ﻪﺑﺎﻄﺧ عوﴩﳌ ﳬﳌا ﺔﻘﻠﳊا ﻪﻔﺻﻮﺑ سﺎﻣﺮ ﺎﻫ ﲔﺑو ،ﺔﺳرﺪﻤﻠ لؤ ا ﻞﯿﺠﻠ ﻞﺜﻤﳈو ﻼﻠﳏ زﻮﯿرﺎﻣ ﻰﳤ ا ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا لاﺆﺴﻟ ﻪﻗﺮﻄﺗ ﰲ سﺎﻣﺮ ﺎﻫ ﻞﯿﻠﲢ ﻖﻠﻄﻨﯾ ﻦ ٔ ﺔﯾﺪﯾﺪﲡ ًادﺎﻌﺑٔ حﺮﻄﺗ ﱵﻟا ﺔﺳرﺪﳌا ﳌا ﲔﺑو ﺎﳯ ﺑ ﻂﺑﺮﻟا ﱪ ﺔﻔﻠﺘ ا ﺎﻬﻘﺋﻼ ًازﱪﻣو ﺔﻔﻠﺘ ا ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ةﺮﻫﺎﻇ دﺎﻌﺑٔ ﻌﺎ ﺎﻬﻟ ةدﺎﻀﳌا ىﺮﺧٔ ا ﲔﺑو ﺎﻬﻌﻣ ﺔﻔﻟﺎ ﺘﳌا فر .ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ ﺔﻔﺳﻼﻓ ى ﺔﯿﻟﺪﳉ . ﺔﻣﺪﻘﻣ
.
ﰲ ﺔـﯿ ﻘﺘﻟا ﺖﻐﻠﺑ ﺪﻘﻟ ﻮـﻈ ﻣ ـﻣ ر ىﻮـﺼﻘﻟا ﺎﻫدوﺪـ سﺎـﻣﺮﺎﻫ و زﻮﯿرﺎ ﺘﻟ ،ةﴏﺎـﻌﳌا ةرﺎـﻀﺤﻠ ٍرﺎـﯿﻌﳈ دﺪـ ﺘ اذ ٔ ن ﻪﺗاذ نٓ ا ﰲ دﻮﻘﯾ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﻦﻋ ﺚﯾﺪﳊا ﻮﳓ ا ﲅﻌﻟا ﻦﻋ ﺚﯾﺪﳊ ﯾ ﻦ ٔ ـﺒﻠﺑ ﲈﳯـﻣ ﰻ ﺲ ﻠﺘ ﺎ ٍس ﻮﻟﻮﯾﺪـﯾٕا تﺎـﻌﳣ ا ﻞـ اد ﺖﻟﻮﲢ ﺔﻌﯿﺒﻄﻟا ﲆ ةﺮﻄﯿﺴﻟا ﻦﻣ لﻮﺤﺘﻟا لﺪ ﻓ ﺔﻣﺪﻘﺘﳌا ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا ىﺮﺧٔ ا ﱔ ﻒﻟﺎـ ﺘﺗ ﻦـ ٔ ،ﻩروﺪﺑ نﺎﺴ ٕﻻا ﻞﻤﺸ ﻟ اذ ﰲ ﻦــﳬ ﺔــﻗرﺎﻔﳌا نٔ ﲑــ ﺔﯿﻄﻠــﺴ ﻟاو ﺔــﯾﺮﻬﻘﻟا ﺎﻬــﺿاﺮﻏٔ ﺎﻫﺮﺨــﺴ ﱵــﻟا ﺔﯿــﺳﺎﯿﺴﻟا ﺔﻄﻠــﺴﻟا ﻊــﻣ اذ ﰲ ﺔــﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿ ﻘﺘﻟ صﺎ ﺷٔ ا ﻂﺑﺮ ي ا طﺎﺒﺗرٕﻻا ﻞﻤﺸ ﱵﻟاو ﻓ ،ﺔﯿﻧﺎﺴ ٕﻻا ةﺎﯿﳊا حﺎ ﻣ ﺔﻓﰷ وﺪﻐ ًىﴎٔ داﺮﻓٔ ا ﺔـ رد ﱃٕا ﺔﯿ ﻘﺘﻠ ﺮـﻄﳋا نٔ ﲑـ ًﺎـﻣاﺰﻟ ﺔـﯿﻧﺎﺜﻟا ﺖـﺑﺎ ﱃؤ ا ﺖـﺑﺎ نٕا ﺚـﯿﲝ ةروـﴬﻟا ﺔﻔﺼﺑو اﺬﻛ ﺎﲠ ﺔﻄﺒﺗﺮﻣ ةدﺎﻌﺴﻟا ﻪ ﻓ ﺖﺤﺒﺻٔ ﺎـﻣﻮﻘﳌا ﺺﯿـﻠﻘﺗ ﲆـ ﻞـﻤﻌﺗ ﺔـﯿ ﻘﺘﻟﺎﻓ ، ﺎﻬﻟ ﺔﻣزﻼﻣ ﺔ ﺟﻮﻟﻮﯾﺪﯾٔ ا ةﺮﻄﯿﺴﻟا نٔ ﰲ ﻦﳬ ﻦـﲷ ﺎﻫـﴫﲢ ﻲ ـﻬﻓ ﺔﯿﻧﺎـﺴ ٕﻻا ت ﳌا ﺎﻫرﺎﻃٕا ﺔﯾدﺎﻣ تﺎﺒﻏر ﺔ ﻮﶍ ﻩرﺎﺒﺘﻋ يدﺎ . ﻦـﻋ لاﺆـﺴﻠ سﺎـﻣﺮﺎﻫو زﻮﯿرﺎﻣ ﻦﻣ ﰻ دﻮﻌﯾ ٔ ا ِ ـﲨ ي او مﺪـﻘﺘﻟا ٔ ﺪـﺒﳌ جﺎـﺘﻨﻛ ﺔـﯿ ﻘﺘﻟ تدﺎـ ﱵـﻟا بﺎﺒـﺳ نﰷ ﴤ ﻘﯾ ﺔ ٕا ﻩرود ٍرﺪﻗ ﻊﺳؤ ﻦﻣ ا ﻞﻈﯾ ﻞﻫ اذ ﻞﻇ ﰲو ،ﺔﯾﴩ ﻟا ﺔﻣﺪ ﰲ مﺎﻬﺳٕﻻاو ت اﺮﳊ ﲆـ ﺎـﻨ ﻜﳑ ﻞﯾﻮﻌﺘﻟا ﺪ ًﺎ اﻮﻧٔ ﺖﻘﻠ ﱵﻟا ﱔو مﺪﻘﺘﻟا ٔ ﺪ ﻣ ﻖ ﻘﺤﺘﻟ ﺎﻫراودٔ ﺐﻌﻟ ﰲ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺶ ﻤﳤاو ﻒﻨﻌﻟا ﻦﻣ ةﺪﯾ ﺪـﯾﺪﲥ ﺪ ﺖﻐﻠﺑ ﱵﻟا ﺔﻛﺎ ﻔﻟا ﺔ ﻠﺳٔ ﻟ تارﲀﺘﺑ ﻦﻣ ﺪﯾﺰﳌاو ﲔﺘﯿﳌﺎﻌﻟا ﲔﺑﺮﳊا لﻼ ﻦﻣ ﺔﯾﴩ ﻟا ﲑﺼﻣ ، طﻮﻨﳌا رو ا نﰷ ﲔ ﰲ ﺔـﯿ ﻘﺘﻟ ﯾﺎ ﻖ ﻘﺤﺘﻟ ﻰﻌﺴ نٔ ﺔـﯾدﺮﻔﻟا ت ﺮـﳊا بﺎـﺴﺣ ﲆـ ﻩﺪـﯿﺠﲤ ﱲﯾ نٔ ﻻ ﻪﺗاذ ﰲ ﺔﯾﺎﻐﻛ ًﺎﯿﺑﺎﳚٕا ًﻰﺤ ﻣ ﺎﲠ ﲑﺴو مﺪﻘﺘﻟا ﺔ ﻮﻫ ﺔﺛاﺪﳊا عوﴩﻣ نٔ سﺎﻣﺮﺎﻫ ﱪﺘﻌﯾ ﺎﻨﻫو ،ةﺮﻄﯿﺴﻟاو ﻊﻤﻘﻟا ﺔﯾﺮﳊاو ﻩﺎﻓﺮﻟا ضﻮﻋ ﻖﻠ ﻓ ﺔﯾﻮﯿﳊا ﻩدﺎﻌﺑٔ بﺎﺴﺣ ﲆ و ﺪﻬﺸ ﱂ ﺺﻗ عوﴩﻣ ل ﻛ ﺎـﻣ ى ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﺾﻓﺮ ،ﺪﻌﺑ عوـﴩﳌا ﺪـﻘﻨﻟ ﺎﻬﻗﺎﯿـﺳ تاذ ﰲ سﺎـﻣﺮﺎﻫو زﻮﯿر ةﺪﯾﺆﳌا ﺔﯾدﺎﳌا تﺎ ﲋﻟاو لﲀﺷٔ ا ﺔﻓﰷ ﰔاﺪﳊا ﺺـﺧٔ و ،ﻊـﻤﻘﻟا ﺎﯿﳉﻮﯾﺪـﯾٔ ا ﺔﯿﻌـﺿﻮﻟا ﺔﻔـﺴﻠﻔﻟ posivistisme ﺮ ﺎـﺳو ﺪـﻗ ﺔﯿﻌـﺿﻮﻟا نٔ اذ ،ﺔـﻣﺪﻘﺘﳌا ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا تﺎﻌﳣ ا ﺔﺳﺎﯿﺴﻟ ًﺎ ﺟﻮﻟﻮﯾﺪﯾٕا ًﲈﻋد ﲈﻫرﻮﻈﻨﲟ مﺪﻘﺗ ﱵﻟا ﺔ ﻘﯾﱪﻣٕﻻا تﺎﻔﺴﻠﻔﻟا ﻒـﻗﻮﻣ ذﺎـﲣٕاو ﻪـﯿﻠ ﻮﻫﺎـﻣ ﲆ ﻊﻗاﻮﻟا ﻞﯿﻠﲢ ﱔ ﱃؤ ا ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا ﺔﻤ نٔ ترﻮﺼﺗ ﺎﳖﻮﻜﻟ ﺔﻈﻓﺎﳏ ةﻮﻗ ﻞﻘﻌﻟا ﻦﻣ ﺖﻠﻌﺟ ا ﰲ ﺔﯿﻌﺿﻮﻟا ﰟٕا نٕا ﻞﺑ ،ﻪ ﻣ ﰊﺎ ٕا ﱃٕا ﲑﺸ ﻪﺴﻔﻧ ﺖﻗﻮﻟ ﯿﺑﺎﳚٕﻻا ﺔ ﺐﻟﺎﺳو ﺾﻓار يﺮﻜﻓ ﻩﺎﲡٕا ﰻ دﺎﻌ ﺳٕا ئ . اﺬـﻫو ﺖـﲨﺎﻫ ـﺿﺎ ﻣ ﺔـﯾرﻮﺛ تﰷﺮـﺤ ﺔـﺜﯾﺪﳊا ﺔﻔـﺴﻠﻔﻟا ﺔـﯾاﺪﺑ ﰲ ﺖﻘﻠﻄﻧٕا ﺪﻗ ﺔﯿﻌﺿﻮﻟا تﰷﺮﺣ ﺾﻌﺑ ت اﺪﺑ نٔ ﻦﻣ ﰬﺮﻟ ﺔ ﺟﻮﻟﻮﯾﺪﯾٕﻻا ﺔﻀ ﻗ ﻦﻣ نﺎﺴ ٕﻼﻟ يرﺮﲢ ٍروﺪﺑ ﺖﻣﺎﻘﻓ ﺔ ﻘﯾﲒﻓﺎﺘﯿﳌاو ﺔ ﯾ ا تارﻮﺼﺘﻟا .ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ ﺔﻔﺳﻼﻓ ى ﺔﯿﻟﺪﳉ . ﺔﻣﺪﻘﻣ
.
ه ﺎﻣٔو رﻮﺤﳣﺘﻟ اﺬﻫ ﺎﻨﺜﲝ ﺔﯿﻟﲀﺷٕا ﺲﺳٔ ﺘﺗ ﺮ ا ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﯿﻄﻌﳌا ﰻ م : يﺪـﻘﻨﻟا بﺎـﻄﳋا بﺎـ ٔ ﻒﯿ ؤ ﺔﯿﻫﺎﻣ لﻮﺣ و سﺎﻣﺮ ﺎﻫو زﻮﯿرﺎﳌ لﲀﺷٔ ﺎﻣو ،؟ﺔﯿ ﻘﺘﻟا لاﺆﺳ ﻞﻠ ﺎﻫرﻮﻀﺣ ﺎﲥﺎﯿﻠﲡو ﲈﲠﺎﻄﺧ ﺎﻬﻔﺸ ﺴ ﱵﻟا لﻮﻠﳊا زﺮ ٔ ﺎﻣ ﰒ ،؟ ؟ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺎﻬﺴﺳﺆﺗ ﱵﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉا زوﺎﲡ ﺔﯿﻐﺑ يﺪﻘﻨﻟا ـﯿﻐﺑو ، ﺔـﯿﺋﺰﳉا ت ـﺸﳌا ﺾـﻌﺑو ﺔـﯾﺰﻛﺮﳌا ﺔﯿﻟﲀـﺷٕﻻا ﻦـﻋ ﺔـﺑﺎ ٕﻻا ﺔ ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﺔﯿﺠﳯﳌا ﰟر ﺎﻨﯾٔ ﺗرا ىﺮﺧٔ ا : ،ﺚـﺣﺎ ﻣ ﻊـﺑرٔ ٍﻞـﺼﻓ ﰻ لوﺎـ ﯾ ،ﺔﯿـﺴ ﺋر لﻮﺼﻓ ثﻼﺛ ﱃٕا ﺚﺤﺒﻟا ﺎﻨﻤﺴﻗ ﺚ ﺣ ﺎـﻣٔ ،ﺚـﺤﺒﻟا ﰲ ﺔـﯾﺰﻛﺮﳌا ﲓﻫﺎﻔﳌا زﺮ ٔ ﱃٕا ﻼ ﻦﻣ ﺎ ﻗﺮﻄﺗ ًﺎﯿﳰﻫﺎﻔﻣ ًﻼ ﺪﻣ ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻣﺪﻘﻣ ﰲ ﺎ ﺟردٔ ﲈﻛ لؤ ا ﻞـﺼﻔﻟا ﻩ ﻮﻨﻋ ﺪﻘﻓ ،ﰔاﺪﳊا بﺎﻄﳋاو ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﱐﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺎﻣٔ ﻩ ﻮﻨﻌﻓ زﻮﯿرﺎـﳌ يﺪﻘﻨﻟا بﺎﻄﳋا ﻦﲷ ﺔﯿ ﻘﺘﻟاو ﴏﺎﻌﳌا ﻊﳣ ا ، ،ناﻮﻨﻋ ﺖﲢ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا جرﺪﻨﯾ ﲔ ﰲ سﺎﻣﺮ ﺎﻬﻟ يﺪﻘﻨﻟا بﺎﻄﳋا ﻞ اد ﺔﯿ ﻘﺘﻟا لاﺆﺳ . عﻮﺿﻮﳌا رﺎﯿ ﺧا بﺎﺒﺳٔ ﺑ ﻖﻠﻌﺘﯾ ﻓ ﺎﻣٔ ، ﻲﻌـﺳ ﻦـﻋ ًﺎـﻀﯾٔ ﱪـﻌﺗ ﺎـﳖٔ ﲈـﻛو ﲔﺘﯿـﺼﴯ ﺔـﺒﻏرو ٍلﻮـ ﻣ ﱃٕا ،ﺎـﻬﻠﶍ دﻮـﻌ ﻓ ةﴏﺎﻌﳌا ﺔﯿﺑﺮﻐﻟا ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا قﺎﯿﺳ ﺖﲢ ﻪ ﻮﺘﻟا تاذ ﰲ ﺚﺤﺒﻟا لﲈﻜﺘﺳﻻ ﺔﻓﺎﺿٕا ، ﺚـﯿﲝ ﺔـﯿﻨﻫار وذ عﻮـﺿﻮﳌا نﻮـ ﱃٕا ﺔﺒـﺴ ﻟ ﻮـﻫ ﲈﻛ،ﺔـﯿ ﻘﺘﻟا ﺞ ـ ﺗ تﺎـﻌﳣﳎ ﺎـﻫرﺎﺒﺘﻋٕ ﺔـﯿﺑﺮﻐﻟا تﺎـﻌﳣ ا ﰲ ﺔـﺷﺎﻌﻣ ﻪﺗﺎﯿﻠﲡ لاﺰ ﻻ ،ﺔـﯿﺑﺮﻏ ﲑـﻐﻟا تﺎـﻌﳣﺠﻤﻠ ،ﺎـﻫر ٔو ﺎـﲥﺎﻔﻠﳐ ﺲـﻔﻧ ﻦـﻣ ﱐﺎـﻌﺗ ﻲ ـﻬﻓ ﺔـﯿ ﻘﺘﻠ ﺔﻜﻠﳤﺴﻣو ةدرﻮﺘﺴﻣ تﺎﻌﳣﳎ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ًﺔﺻﺎ و ﺞﳯـﻣ ﻦـﻋ ﺎـﻣٔ ﺔﺳار ا ﻓ ﻟوﺎ ﺪﻘ ﺖ د ـﻋ ﺔﻧﺎﻌﺘـﺳ و ﲇﯿـﻠ ﺘﻟا ﺞﳯـﳌ يﺪـﻘﻨﻟا ًﺎـ ﳯﻣ ﻩرﺎـﺒﺘﻋ مءﻼـﯾ ،عﻮـﺿﻮﳌا ﺔـﻌﯿﺒﻃ جرﺪـﻨﯾو ﻟا ﺚﺤﺒ ﱵﻟا ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳار ا ﺐﻧﺎ ﱃٕا ﻮﺿﻮﳌ ﺔﺑرﺎﻘﻣ ﺐﻧاﻮﺟ ﺖﳉﺎ ﻪ ﺔﻧﻮﻨﻌﳌا ﺔﺳار ا ﺪﳒ ﻦ ٔ ، " ﰲ ﰊﺮـﻐﻟا ﻊﳣ ﻒﻨﻌﻟاو ﺔﻄﻠﺴﻟا ﺔﯿﻟﲀﺷٕا ﰲ ةءاﺮﻗ يزﻮﯿرﺎﳌا بﺎﻄﳋا ﱰـﺴ ﺎﻣ ةﺮ ﺬﻣ، 2006 -2007 ، ﺔـﺳار ا اﺬـﻛو ،ناﺮـﻫو ﺔـﻌﻣﺎ ﺔﻧﻮﻨﻌﳌا " زﻮﯿرﺎـﻣ تﺮـﺮﻫ ﺔﻔﺴﻠﻓ ﰲ ﺔﻄﻠﺴﻟاو ﻒﻨﻌﻟ " ﺬـﻣ ﱰـﺴ ﺎﻣ ةﺮ 2008 -2009 ﺔـﺳار ا اﺬـﻛو ،ﺔـﻨﺗ ﺔـﻌﻣﺎ ، ﺔﻧﻮﻨﻌﳌا " ًﺎ ذﻮﳕ سﺎﻣﺮﺎﻫ ترﻮﻔﻜ اﺮﻓ ﺔﺳرﺪﻣ داور ﺪﻨﻋ ﻲﻋ ﺟٕﻻا ﺪﻘﻨﻟاو ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺔﯿﻟﲀﺷٕا " ،ﲑﺘـﺴﺟﺎﻣ ةﺮ ﺬـﻣ 2009 -2010 . ناﺮﻫو ﺔﻌﻣﺎ ار ا عﻮﺿﻮﳌ ﺔﺑرﺎﻘﻣ تﻻﲀﺷا ﺖﳉﺎ و ﺖﺣﺮﻃ ﱵﻟا تﺎﺳار ا ﻦﻣ ﺎﻫﲑ و ، ،ﺔﺳﺧﺪﻣ
ـ
ـ
ﻞ
ﻲﻤﻴﻫﺎﻔﻣ
ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ . 7
ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ
:
1/
؛ﺔﺛاﺪﳊا ﲎﻌﻣ ﰲ
يﻮﻐﻠا ﺪﯾﺪ ﺘﻟا : رﺬﳉا ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠا ﰲ ﺔﺛاﺪ ﺔﻤﳇ ) ث د ح ( و وﺪ ثﺪﳛ ءﴚﻟا ثﺪ و ﻞﺼﺣو ﻊﻗو ئ ﺮﻣٔ ا ثﺪ و ، ﺔﺛاﺪ ءﺎﯿﺷٔ ا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﳉا ﻮﻫ ثﺪﶈا و ﻩﺪ ؤ ئ ءﴚﻟا ثﺪ ٔ و ، ) 1 ( . ﲈﻛ ﱃٕا و ءاﺪﺘﺑ ﲎﻌﻣ ﱃٕا ﺎﻀﯾٔ ﲑﺸ ﻪﺘﺛاﺪ ﻩءاﺪﺘﺑا و ؤ ةﴪﻜﻟ ﺮﻣٔ ا ن ِﺪ ﺔﻐﻠا ﰲ و ،ءﴚﻟا لؤ 2 ﰲو ، ﻦﻋ لﺎﻘ ﻓ ، ﺮﻤﻌﻟا لؤ و بﺎﺒﺸﻟا ﻦﻋ ﺔﯾﺎﻨﻛ ﻮﻫ و بﺎﺸﻟا نﺎﺴ ٕﻻا ﱃٕا ﲑﺸ ءاﺪﺘﺑ و ﺔﻐﯿﺼﻟا ﻻ ﲎﻌﳌا ﺲﻔﻧ ﻪﺑﺎﺒﺷ ﰲ ئ ﻦﺴﻟا ُثِﺪَ ﻞ ﺮﻟا 3 . ﻟا ﱃٕا ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠا ﰲ ﺔﺛاﺪﳊا ﻆﻔﻟ ﲑﺸ ﲈﻛ ﱃٕا ﻊـﺟﺮ ي ا ﺔـﯿﺒ ﺟٔ ا تﺎﻐﻠا ﰲ ﻮﻫ ﲈﻛ لﺎﳊا ﺲ ﻟ و ثﺪ ﻞﻌﻔ ﻮـﻗ ﰲ يﺪﻔـﺼﻟا ﻩﺎـﻄﻣ ﻩزﺮـ ٔ ﺎﻣ اﺬﻫ و ،ﺚﯾﺪ ﺔﻔﺼﻟا " : ﻦـﻣ ًﻼـﺻٔ ﰐٔ ـﺗ ﺔـﯿﺑﺮﻌﻟا ﰲ ﺔـﺛاﺪ ﻠ ﺔـﯿﺑﺮﻌﻟا ﻆـﻔﻠا نٔ ﺔﻈﻔﻟ نٔ ﲔ ﰲ ،ثﺪ ﺔﺛاﺪﳊا ﺔﯿﺑﺮﻐﻟا Modernité رﺪﳉا ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ Mode ﺎـﻣ ؤ ﲁﺸﻟا ؤ ﺔﻐﯿﺼﻟا ﱔ و ﯾ ءﴚﻟا ﻪﺑ ئﺪ ". 4 ﺪﻧﻻﻻ ﻢﺠﻌﻣ ﰲ و ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا " ﺔ ﯿﺗﻼﻟا ﺔﻤﳫﻟا ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ ﺔﺛاﺪ ﺔﻤﳇ نٕﺎﻓ Modenos ﱵـﻟا و و ،ﻞـﻘﻌﻟا رﺮـﲢ و ﺢ ـﻔﺗ لﻮﻟﺪـﻣ ﺖـﲢ تءﺎـ و ﺔـ ﯾ ا و ﺔ ﻔـﺴﻠﻔﻟا ﻞﺋﺎـﺴﳌا ﻦـﲷ ﴍﺎـﻌﻟا نﺮـﻘﻟا ﰲ ﺎﻬﻟﲈﻌﺘﺳٕا ٔ ﺪﺑ ﺪـ ﻣ تٔ ﺪـﺑ ﱵـﻟا ﺔـﯿﺑﺮﻐﻟا ﺔﯿﻋﺎﻨـﺼﻟا تﺎـﻌﳣ ا ﺎـ ﻦـﻋ ﲑـﺒﻌﺘﻛ تءﺎ ﺔﯿﻌﳣﳎ و ﺔﯾرﺎﻀﺣ و ﺔ ﻓﺎﻘﺛ ﺎ ﱔ ﺔﺛاﺪﳊا ﺖﻗﻮﻟا ﺲﻔﻧ ﰲ ﱔ و ﻦﴩﻌﻟا و ﴩﻋ ﻊﺳﺎﺘﻟا نﺮﻘﻟا ﻣا اداﺪ ﰲ ـﴩﻋ سدﺎـﺴﻟا نﺮـﻘﻟا ﺪـ ﻣ تٔ ﺪـﺑ ﺔـﺜﯾﺪ دﻮـﻬﳉ ورؤ 5 . 1 ﻦ ٕا ﻣ ﻈ بﺮﻌﻟا نﺎﺴﻟ ،رﻮ ،) ﱐﺎﺜﻟا ءﺰﳉا ( توﲑﺑ راد ،ﴩ ﻟا و ﺔ ﺎﺒﻄﻟ ردﺎﺻ راد ، ﺑ ،ﴩ ﻟا و ﺔ ﺎﺒﻄﻟ نوﺪ ﻃ ﺔﻌﺒ ص ، 131 . 2 ص ،ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﳌا 131 . 3 ،ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﳌا ص 132 . 4 ،ﰊﺮﻐﻟا ﻞﻘﻌﻟا ﺪﻘﻧ ،عﺎﻄﻣ يﺪﻔﺻ ،ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣو ﺔﺛاﺪﳊا ،ﺔﻌﺒﻃ نود ،نﺎﻨﺒﻟ توﲑﺑ ، ﱊﻮﻘﻟا ءﺎﳕٕﻻا ﺰﻛﺮﻣ 1990 . ص 223 . 5 ،ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﳌا 43 .ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ . ﺔﺛاﺪﳊا ءازٕا ﻪﺘﯾﻮﻫو ﰊﺮﻌﻟا نﺎﺴ ٕﻻا لاﺆﺳ ﻦﲷ ﺔﺛاﺪﳊا ٔ ﺴﲟ ﻦﺮﻜﻔﳌا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﻞﻐﺘﺷٕا ﺪﻘﻟ ﰊﺮﻌﻟا ﺮﻜﻔﻟا ﰲو ﺎﺳﺎﲤ ثﺪﲢ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋٕ ىﻮﻘﻟا ﺰﻛﺮﳌا رﻮﻀﳊا ﺎﻬﻟ نﰷ ﺪﻘﻟ ، ﺎﲥازاﺮﻓٕا و ﺎﲥﺎﻔﻠﳐ ﻊﻣ ﺶ ﺎﻌﺘﻟا ﺔ ﻔﯿ و ﺮﻫﻮﺟ ﻊﻣ طوﴍ ﰲ ؤ ﺔﻔﻠﺘ ا ﻪﺘﯾﻮﻫ ﺔﻗﻼ لﻮﻘﻨﻟ ؤ ﻪ ﻗﻼ ﺪﯾﺪﲢ رﺎﻃٕا ﰲ ﰊﺮﻌﻟا ﺮﻜﻔﻟا ﺎ ﺮﻄﯾ و ﺎ ﺮﻃ ﱵﻟا تﺎﺸﻗﺎﻨﳌا ﺖﺸﻗ ﱵﻟا ﺔﯾﺮﻜﻔﻟا ت ﺎﻄﳋا زﺮ ٔ ّﻞﻌﻟ و ، ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﯾﻮﻬﻟا تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ ةﺎ اﺮﻣ ﻊﻣ ﺮﺧٔ ﺎﯿﺳٔ ﺗ ﺔﯿﺑﺮﻋ ﺔﻀﳖ ﻖ ﻘﲢ بﺎﻄﺧ ﻪﻨﻤﻀﺗ ﺎﻣ ﺔﺛاﺪﳊا ﺮﻜﻓ ٔ ﺪﶊ ر ﻮ ن ) M.Arkoun1927-2011 ( ،ﺎ ﻮﻬﻔﻣ ﻂﺒﺿ ﻻوﺎﳏ ﺔﺛاﺪﳊا فﺮﻌﯾ ﻮﻬﻓ ﲔﯿﻨﻌﻣ ﲔﺑ ﺔﻗﺮﻔﺘﻟا ةروﴐ ﱃٕا ﻪﺗﻮﻋد ﱪ " ﺔﺛاﺪﳊا " ﲎﻌﻣ و ﺔ ﻦﻣ " ﺚﯾﺪ ﺘﻟا " ىﺮﺧٔ ﺔ ﻦﻣ Modernisation-Modernité ﻪﺴﻔﻧ ءﴚﻟا ﲆ نﻻﺪﯾ ﻻ و ﻖﺑﺎﻄﺘﻟا ن ﺸ ﻻ نﺎ ﻠﻄﺼﻣ ﲈﳖٔ ذٕا ، " حوﺮﻟا ﻒﻗﻮﻣ ﲏﻌﺗ ﺔﺛاﺪﳊﺎﻓ ﻞﺻﻮﺘﻠ ﻞﻘﻌﻟا ﺎ ﺪ ﺘﺴ ﱵﻟا ﱑﺎﻨﳌا ﰻ مﺎﻣٔ حوﺮﻠ ﻒﻗﻮﻣ ﺎﳖٕا ،ﺔﻓﺮﻌﳌا ﺔﳫﺸﻣ مﺎﻣٔ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔ ﺎﺴﻟا ﱃٕا ﺔﺜﯾﺪﳊا تﺎ ﱰ ا و ﺔﯿ ﻘﺘﻟا لﺎ دٕا دﺮﳎ ﻮﻬﻓ ﺚﯾﺪ ﺘﻟا ﺎﻣٔ ، ﻊﻗاﻮﻠ ﺔﺳﻮﻤﻠﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﱃٕا يرﺬ ﲑﻐﺗ ئ ﻪﻘﻓاﺮ ﻻ رﺎ يرﺬ ﺚﯾﺪﲢ ﻮﻬﻓ ،ﺔ ﻣﻼﺳٕﻻا ".. 1 ﰲ نﻮرٔ ﲓﻘﯾ ﲈﻛ ﺗ ﺔﺛاﺪﳊا ﲎﻌﳌ ﻩﺪﯾﺪﲢ ةﴏﺎﻌﳌا مﻮﻬﻔﻣ ﻦﻋ رﺬ ﻒﻠﺘﲣ ﱵﻟا و ﻦﻣاﱱﻟا ؤ ﺔﯿﻧﺎﻣﺰﻟا مﻮﻬﻔﻣ ﲔﺑ ﺔﻗﺮﻔﺘﻟا " ﴏﺎﻌﯾ ﺪﻘﻓ -نﻮرٔ لﻮﻘﯾ رﻮﺼﻌﻟا ﰲ ﺪ ﻮﺗ ﺪﻗو ﻰﻄﺳﻮﻟا رﻮﺼﻌﻟا ﺮﳌ ﺎ ﯾد و ﺎﯿﻠﻘﻋ نﻮﳣ ﯾ س ٔ ،ﴫﻌﻟا و ﺔﺛاﺪﲝ ﻢﳍ ﺔﻗﻼ ﻻ صﺎ ﺷٔ ﺔﺛاﺪﳊا ﻞﺜﲤ تﺎﯿﺼﴯ ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا ﺪﻨﻋ ﺔﺛاﺪﳊا ﺪ ﻓ ﺔﻨﺳ فﻻٔ ﺔﻌﺑرٔ ﻞ ﻗ ﺔﺛاﺪﳊا ﻞﺜﲤ تﺎﯿﺼﴯ ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا رﻮﺼﻌﻟا ﰲ يﺮﻌﳌا و يﺪ ﺣﻮﺘﻟا و ﻆﺣﺎﳉا ﺪﻨﻋ ﺎﻫﺪﳒ ﲈﻛ ﻮﻄﺳرٔ .. ﺚﯾﺪ ﺘﻟا ﲑ نذٕا ﺔﺛاﺪﳊﺎﻓ " 2 رﻮﻈﻨﲟ ﺎﻨﻫﺎﻫ ةﴏﺎﻌﳌﺎﻓ اﺪ ﺺﴯ ةروﴐ ﲏﻌﯾ ﻻ ﴏﺎﻌﳌا ﺺﺨﺸﻟﺎﻓ ﻩﺎﻔﺻ ﻦﻋ ﱪﻌﺗ ﻻو ﻂﻘﻓ ﺔﯿ ﻣﺰﻟا ﻻد ﻞﻤﲢ نﻮرٔ نﻮﻜ ﺪﻘﻓ ﰔ ﱐﺎﻣﺰﻟا ﲎﻌﳌ ﴏﺎﻌﻣ ﲑ ﺎﺼﴯ ﰔاﺪﳊا نﺎﺴ ٕﻻا . ﻞﻣاﻮﻋ ﻪﳬﲢ ذ دﺮﻣ و رﺬﻌ ﻣ اﺮﻣٔ ﺖﺑﺎﺜﻟا و ﻖ ﻗ ا ﺎﻫﺪﯾﺪﲢ ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺔﺛاﺪ ﺢﻠﻄﺼﳌا ﻻد نٕﺎﻓ لﲈﺟٕﻻا ﰲو ﺮﺧٔ ﻞﻣﺎ ﻪﯿﻟٕا فﺎﻀﯾ ﱐﲀﳌاو ﱐﺎﻣﺰﻟا ﺪﻌﺒﻟا ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺎﻫﺪﯾﺪﲢ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﺎﳯﻣ ةدﺪﻌ ﻣ ا تﺎﻔﯾﺮﻌﺘﻟا ﻮﻫو ﱵﻟا و ﺔﻔﻠﺘ ا مﻮﻬﻔﳌا رﺎﻗ ﲑ ﺎ ﻠﻄﺼﻣ ﺎﻬﻠﻌﳚ ﺎﳑ ﺔﻔﺳﻼﻔﻟا ﺎﳱﻠ ﺎﻬﺤﻠﻄﺻ . 1 لﺎﻘﺑﻮﺗ راد ،ﺔ ﻔﺴﻠﻓ ﺮ ﺎﻓد ، ﺪﶊ ﻼﺒﺳ بﺮﻐﳌا ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﺔﻌﺒﻄﻟا ، 2008 ص ، 32 . 2 ص ،ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﳌا 58 .
ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ . 9
ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑﺎﻣ
Post-Modernité
ﻂﺒﻀﻟا و ﺪﯾﺪ ﺘﻟا ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﺢﻠﻄﺼﻣ حﺮﻄﯾ و ﻦﺮﻜﻔﳌا ﲨ نٕﺎﻓ ،ﺔ ﻗﺆﻣ تاﺪﯾﺪﲢ ﲆ ﺮﻘﺘﺴ ﺎﻣ رﺪﻘﺑ ﺔﯿﺋﺎﳖ تﺎﻔﯾﺮﻌﺗ ﲆ ﺮﻘﺘﺴ ﻻ ﻮﻬﻓ ﻪﺘﯿﻫﺎﳌ ﰄﺎﳯ ا ﻞﻤ ا ﰲو ، ﺎﲥﺎﻗﺎﯿﺳو ﺎﲥﻻﻮﻘﻣ دﺪﻌﺗ ﺐ ﺴ ذ و ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﲈ ـﻟ ﺪ او ﻒﯾﺮﻌﺗ ﲆ اﻮﻘﻔﺘﯾ ﱂ ﺔﻔﺳﻼﻔﻟا ﺎﳖٕﺎﻓ تٔ ﺸ ﱵﻟا تاﺰﻜﺮﳌا ﺗ ﺔﻄﻠﺳ ﻦﻣ تﻼﻔﻧٕﻻا و بﻼﻘﻧٕﻼﻟ ٔ ﺪﺒﳈ ﺾﻓﺮﻟا ﲆ ﺔﲚﺎﻘﻟا ﺔﯾﺮﻜﻔﻟا ﺔﻛﺮﳊا ﺗ ﻦﻋ ﱪﻌﺗ ﺪﻗو ،ﺔﺜﯾﺪﳊا ﺔﯿﺑﺮﻐﻟا ةرﺎﻀﳊا ﺎﳱﻠ مﺪ ﺘﺳا تﻻوﺎﳏو تﺎﻗﺎﯿﺳ ﻦﲷ ﻦﺮﻜﻔﳌا و ﺔﻔﺳﻼﻔﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺢﻠﻄﺼﳌا ا نٔ ﲑ ، ﺔﺳﺪﻨﻬﻟا و ﱗرﺎﺘﻟا و ﻦﻔﻟاو بدٔ ﰷ ةﺪﯾﺪ ﻓ ﻊﻣ ﺲﺳٔ ﺘﺗ ﺢﻠﻄﺼﻤﻠ ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺔﯿﻌﺟﺮﳌ ﺮ اﻮﺴ ﻪﺑﺎ ﻜﻟ دراﻮﺘﯿﻟ " ﺪﻌﺑﺎﻣ ﻊﺿﻮﻟا ﺪا ﰔ " La condition post-Moderne " ﺎﻬﻓﺮﻌﯾ ﲔ ﰲ دﻮﺑ نﻮﺟ ر ر د Gen. Baudrilard ﻦﻣ ﺼ ﻣ ﺴﻠﺳ ﱪ نﲀﻣ ﱃٕا نﲀﻣ ﻦﻣ ﺎﳯﻓ قﺎﺴ ﺐﻌﺸﻟا و ﺔﯾﺰﻛﺮﳌا ناﺪﻘﻓ ﻦﻣ ﺎ ﱔ اﺮﳌﰷ ﺔﺴ ﺎﻌﻟا حﻮﻄﺴﻟا ﺑﺎﻘﺘﳌا " 1 ﻞﻘﻨﺗ ﺪﻘﻓ لﲈﻌﺘﺳٕﻻا ﺚ ﺣ ﻦﻣ تﻻﻮﲢ ﺪﻬﺷ ﺢﻠﻄﺼﳌا نٔ ﱃٕا سﺎﻣﺮﺎﻫ ﲑﺸ ﺎﳌﺎﻄﻓ ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا ﰒ بدٔ ا لﺎﳎ ﰒ رﲈﻌﳌا ﻦﻓ ﻮﳓ ﺔﯿ ﻔﻟا ﺔﯿﺑدٔ ا لﻮﻘﳊا ﰲ ﺢﻠﻄﺼﻣ ماﺪ ﺘﺳٕا ﻖﻠﻐﺘﺳا ﲎﻌﻣ ﺎﻨﯿﻠ فوﺮﻌﳌا ﻞﻌﻔﻟا در نٕﺎﻓ ﺬﻛ ،ﺲ ﺘﻟاو ﺔﺛاﺪﳊا ﰟ ﻮﻫ ﻞﻀﯾ ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﺮﺧٔ ا ﺔﻔﻋﺎﻀﻣ ﺔ ﻔ ﻜ و ًﻼﻐﺘﺴﻣ 2 . ﺔﯿﻌﺟﺮﳌا لاﺆﺳ ﻦﻋ سﺎﺳ ﱯﻓ ﺔﺌﺷ ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﺢﻠﻄﺼﻣ ﺎ ﺮﻄﯾ ﱵﻟا ﺔﺑﻮﻌﺼﻟا و ﺪﯾﺪ ﺘﻟا ﺔﯿﻟﲀﺷٕا نٕا ﻲﳜرﺎﺘﻟا قﺎﯿﺴﻟ و ﺢﻠﻄﺼﻤﻠ ﺔﯾﺮﻜﻔﻟا ﻮﻘﺑ ﲔﺳرا ا ﺪ ٔ ﻒﺼﯾ و " ا ﻊﻣ ﺪﯾﺪ ﺘﻟا ﺔﺑﻮﻌﺻ دادﺰ تﺎ ﻧ ﻟا ﺪﻘﻋ ءﺎﳤ ﻖ ﻗ ا ﺢﻠﻄﺼﻣ ءارو ﲎﻌﻤﻠ ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﺎ ﺘﯾ و ﺔﻔﻠﺘﳐ تﺎﺸﻗﺎ ﻣ ﱪ ﺐﻌﺸ ﯾ نﻻ ، ﺔﻓﺮﻌﳌا ﲔﺑ ﺎﻣ دوﺪ زو ﺔﻔﻠﺘ ا ﻰﻌﺴ ﲈﻛ ، فاﺮﻃٔ ﺔﻔﻠﺘﳐ دﺎﻬﺸ ﺳﻼﻟ و ﺢﻠﻄﺼﳌا اﺬﲠ ﻪﻣاﺪ ﺘﺳا ﻦﻋ ﲑﺒﻌﺘﻠ تﺎ ﻮﺘﻟا و ءﺎﯿﺷ ﻢﻀﺧ ئراﻮﻄﻟا و ةﺮﻓﺎﻨﺘﳌا " 3 ﰲ و لﲈﺟٕﻻا رﺎﯿﺗ رﻮﻬﻇ ﻊﻣ ﻩدﺎﻌﺑٔ ﻢﺼﯾ و ﰔاﺪ ﺪﻌﺑ ﲈ ـﻟا يﺪﻘﻨﻟا بﺎﻄﳋا ﲁﺸ نٕﺎﻓ عوﴩﳌ ﺔﺛاﺪﳊا ﲔﻔﺻاو ةدﺎﻀﻣ ﺔﺛاﺪﳊ ﺲ ﺳٔ ﺗ ﻮﳓ ﺔﺛاﺪﳊا عوﴩﲟ ﻚﺴﳣ ا ﺎﻀﻓار ﲈﻛ ﺎ اﺮ و ﺔﺛاﺪ ﻠ ﺾﻫﺎ ﻣ ﺪﻗ ﺚ ﺣ ﻦﻣ و نﻮﻜﻠ ﺔﯿﻟﻮﻤﺸﻟا ﺎﲥﺮﻈﻧ ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﻞﺷﺎﻔﻟا ﻼﻘﻌﻟا ،ﺔﯾﺮﻮﻨﺘﻟا ﺎﻫدﻮﻋو ﻖ ﻘﲢ ﲆ ﺎﲥر مﺪﻘﺘﻟا ،ﺔﯿﻧ ، ﺔﯾﺮﳊا . 1 ﻣﺎ ﺮ ، ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ،زور ﺖﯾﺮﺟر ﺔﲨ ، ةﺮﻫﺎﻘﻟا بﺎ ﻜﻠ ﺔﯾﴫﳌا ﺔﺌﯿﻬﻟا ، ﱊﺎﺸﻟا ﺪﲪٔ 1999 ص ، 94 . 2 ﺪﶊ ﺎﻘﺘ ﻣ تاراﻮﺣ ،ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣو ﺔﺛاﺪﳊا ﰲ ت رﺎﻘﻣ ،يﺮ ﺎﻄﻟا ﴎ و ﺦﯿﺸﻟا ة ـﴩ ﻟا ﺔ ﺎﺒﻄﻠ ﺔﻌﯿﻠﻄﻟا راد ،ﴏﺎﻌﳌا ﱐﺎﳌٔ ا ﺮﻜﻔﻟا ﻦﻣ – ،توﲑـﺑ ص 10 . 3 ص ،ﻖﺑﺎﺴﻟا ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ،زور ﺖﯾﺮﺟرﺎﻣ 14 .ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ .
ﺔﯿ ﻘﺘﻟا
:
Technique
لﻮـﻘﻟا ﻦﻜﳝ و ﺔﻗﺪﺑ ةدﺪﳏ قﺮﻃ ﺔ ﻮﶍ ﻦﻋ ﲑﺒﻌﺗ ﺎﳖٔ ﺑ ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا ﻪﻤﺠﻌﻣ ﰲ ﺪﻧﻻﻻ ﺎﻬﻓﺮﻌﯾ ﻞﻘ ﺗ ﱵﻟا ﺪﯿﻟﺎﻘﺘﻟا ﺗ ﺎﳖٔ ﺑ يدﺮﻔﻟا ﲓﻠﻌﺘﻟ ﻞ ﺟ ﱃٕا ﻞ ﺟ ﻦﻣ ﲑﺸ ﲈﻛ ، ﱃٕا ﺪـﻘﻓ ن ﻮـﯿﻟا ﺪﻨﻋ و ﺔﯾوﺪﯿﻟا تارﺎﻬﳌا ﺐـﺴ ﺗ ﱵـﻟا تادﺎـﻌﻟا وا ﺔﻄﯿﺴ ﻟا تﺎﺳرﲈﳌا ﻊﻣ ضرﺎﻌﺘﻟ ﺎﻣ ﺪ ﱃٕا ﺔﯾوﱰﳌا و ﺔﯿﻋاﻮﻟا تﺎﺳرﲈﳌا ﺗ ﻦﻋ تﱪ ﲔـﺑ ﺔـﻗﺮﻔﺘﻟا ﻲـﻐ ﯾ ﲈـﻛ ،ﺎـﲥﺎﻘﯿﺒﻄﺗ ﰲ ﺮـﻈﻨﯾ ﱵﻟا ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻞﺑﺎﻘﻣ ﰲ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﻖﻠﻄﺗ و ،ﻞﯿﻠﲢ ئ ﻞ ﻗ و ﺎﯿﺋﺎﻘﻠﺗ ﺻٔ ﺔﺛﻼﺛ تﺎﯿ ﻘﺘﻟا ﻦﻣ فﺎﻨ : ﱃؤ ا ﺼﻟا ﲎﻌﲟ ﻨ ﻦـﻔﻛ ﺔـﯿ ﻘﺘﻟا ﺚـﻟﺎﺜﻟا ﲎـﻌﳌا ﺎﻣٔ ﺔﯾﴩ ﻟا تﺎﯿ ﻘﺘﻟا ﲎﻌﲟ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا و ﺔ ﺎ 1 ﲈﻛ اﺬﻫ نٔ ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﻦﻔﻟا و ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﲔﺑ ﺎﲵاو ﺎﺳﺎﲤ زﱪﯾ ﲑ ٔ ا ﻩدوﺰ و ﻦﻔﻟا ﺔﳰﻗ ﻲﳮ ﺎﻫروﺪﺑ ﱵﻟا ﺔﯿ ﻘﺘﻟا بﺬﳞ ﺔﯿﻟﺎﻌﻓ و ةﻮﻘﺑ فﺮﻌﯾو ، L'Armend ﻮﻘﺑ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا " : ﻦﻃاﻮـﻣ ﺖـﻟازٔ ﺎـﻣ رﺪـﻘﺑ صﺎـﻗ ﻞﻐـﺷ ﻦﻃاﻮـﻣ ﺔـﯿ ﻘﺘﻟا ﻖﻠﲣ ﱂ ﺪـﻗ ﻩﺬـﻫ ﻞﻐـﺸﻟا ﻦﻃاﻮـﳁ ﲑـ ﻻ ﺔﯿﻠـﻀﻌﻟا ﻪـﺗﻮﻗ ِﻞـ ٔ ﺎﳱﻓ ﻞﻤﻌﺘﺴ نﺎﺴ ٕﻻا نﰷ ﱵﻟا ﺗ ﻞﯿ ﻗ ﻦﻣ ﺖ ﻘﻣ ﻞﻐﺷ ﺔﯿﻧﺎﺴ ٕا ﱶﻛٔ ﺖﺤﺒﺻٔو ﺔﯿ ﻘﺘﻟ ﺖﻟاز " 2 ﺎﻬﻓﺮﻌﯾو ، رﻮﻧﻮﺑ ًﻼﺋﺎـﻗ " ﲈﻠ ـﻣ ﺔـﯾﺎﻐﻟا ةﺮﻜﻓ،ًﺎـ ﻘﻄ ﻣ ﺎـﻬﻌﻣ ﺔـﯿﻟٔ ا ةﺮـﻜﻓ ﻞـﻤﲢ لﻮﻠﻌﳌا ﻌﻟا ةﺮﻜﻓ ﻞﻤﲢ (...) ؟ ٓ ا ﱔ ﺎﳁ ! ﺔـ ﻜﯿﻧﲀﯿﳌا ىﻮـﻘﻟا ﰬﺮـ ﺎـﻬﻠﻌﳚ ً ـﻈﻨﺗ ﺔﻤﻈ ﻣ ﺔﯾدﺎﻣ ءﺎﻀﻋٔ ﺔ ﻮﶍ ﺎﳖٕا ًﺎﻘﺒﺴﻣ ةدﺪﳏ ﺔﯾﺎ ﻞ ٔ ﻦﻣ فﴫﺘﻟا ﲆ " 3 . ن ﻮﯿﻟا ﺪﻨﻋ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﲏﻌﺗ ﺖﻧﰷو ) Tekhné ( و ﺗ ﺎﻣ ﱔ ،ةرﺎـﻀﳊاو ﺐـﻄﻟاو ﺔـﯾرﲈﻌﳌا ﺔﺳﺪﻨﻬﻟا ﻻد ﻦﻤﻀ نﰷو ءﺎﯿـﺷٔ جﺎـﺘﻧٕ ﺢﻤـﺴ ﺔـﯿﺋاﺮﺟٕا ﺪـ اﻮﻗ ﻦـﻣ ﻪﻄ ﺘـﺴ ﺎـﻣ ﱃٕا ،مﻮـﻠﻌﻟا ﻩﺬـﻫ ﻦﻣ ٍﲅ ﰻ ﲆ ﺔﺒﺴ ﻟ ﲑﺸ ﻆﻔﻠا ﲑـﻐﺗ ﻻ ﱵـﻟا ﺔـﯾﺮﻈﻨﻟا ﺔﻓﺮﻌﳌا ﻞﺑﺎﻘﻣ ﰲ ﺔ ﺪﺒﳌاو ﺔ ﺘﻨﳌا ﺔﻓﺮﻌﳌا ﱔ ﺔﯿ ﻘﺘﻟﺎﻓ ،ةدوﺪﳏ ﻻ ةرﻮﺼﺑ ﺛ ﻣ ﺎﻬﻋﻮـﺿﻮﻣ ﻦـﻣ ،ﲅـﻌﻠ ﻞـﺑﺎﻘﻣ ترﲀـ د ﻊﻣ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺪﻐﺗ ﱂ ،ﴩﻋ ﻊﺑﺎﺴﻟاو ﴩﻋ سدﺎﺴﻟا ﲔﻧﺮﻘﻟا ﰲ ﺔﯿﺋ ﲒﻔﻟا مﻮﻠﻌﻟا رﻮﻄﺗ ﻊﻣو ،ًﺎ ﺷ ﲔﻜﻟﺎـﻣو ﺔـﻌﯿﺒﻄﻟا ﲆـ ًادﺎﯿـﺳٔ ﺎﻨﻠﻌﳚ نٔ فﻮﺴﻠ ﻔﻟا اﺬﻫ ﺮﻈﻧ ﰲ ﲅﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﯾﺎﻐﻟا ﺖﺤﺒﺻٔ ﺬ ،ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻠ ئ تﺎﻘﺑﺎﻄﺘﻟ ﻻٕا ﻖﻘﺤﺘﯾ ﻻﺎﻣ ﻮﻫو ،ﺎﻬﻟ ،ﲅـﻌﻠ ﻖـﯿﺒﻄﺘﻛ ﺔـﯿ ﻘﺘﻠ ﲄﯿـﺳ ﻟا ﻒـﯾﺮﻌﺘﻟا ءﺎ ﺎﻨﻫ ﻦﻣو ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ئ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻊـﻘﯾ ﱵﻟا ﺔ ﯾﺮﲡ فرﺎﻌﻣ ﲆ ﻂﻘﻓ ﺲ ﻟو ،ﺔﯿﻤﻠ فرﺎﻌﻣ ﲆ ﺔﲚﺎﻘﻟا ﻞﺋﺎﺳﻮﻟاو قﺮﻄﻟا عﻮﶍ ﱔ ﺔﯿ ﻘﺘﻟﺎﻓ ﲎﻌﳌا اﺬﲠو 1 ﺮﻈﻧٔ ، ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﻧﻻﻻ ﺔ ﻮﺳﻮﻣ ،ﺪﻧﻻﻻ ﻪﯾرﺪﻧٔ ا ط ،نﺎﻨﺒﻟ توﲑﺑ ، تاﺪﯾﻮﻋ تارﻮﺸ ﻣ ،ﺚﻟﺎﺜﻟا 1،1996 ص، 1427 . 2 ،ﺮﻈﻧٔ ﻦ ا لﻼ ،ﺔﻌﺒﻃ نود ،ﺲﻮﺗ ،ﴩ ﻠ بﻮﻨﳉا راد ،ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﻫاﻮﺸﻟاو تﺎ ﻠﻄﺼﳌا ﻢﺠﻌﻣ ،ﺪﯿﻌﺳ 2004 ، ص 116 . 3 ﳌا ﻊﺟﺮ ﻪﺴﻔﻧ ص ، 117 .ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ . 11 ًﺎـﻘﯿﺒﻄﺗ ﲎﻌﳌا اﺬﲠ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺖﻧﰷ ﱧﻟو ،ﺔﻨﯿﻌﻣ ﺔ ﻧ ﲆ لﻮﺼﳊا ﻞ ٔ ﻦﻣ ﺎﳱﺧﻮﺗ ﺎﻬﻔـﺻﻮﺑ ﻪـﻨﻋ ﻒـﻠﺘﲣ ﻲ ـﻬﻓ ،ﲅـﻌﻠ ﺐﺴﲿ ﺔﻓﺮﻌﳌا ﱃٕا ﲅﻌﻟا ﻰﻌﺴ ﺑ جﺎﺘﻧٕﻻا ﱃٕا ﻰﻌﺴ . 1 ﲈﳱـﻠ ﻖـﻠﻄﯾ ﲔﻗوﺎـﺴ ﻣ ﻦﺮـﻬﻈﲟ ﺎـﻫﲒﳝ يﺮﻫﻮـﺟ ﻊﺑﺎـﻃ لﻮـﺣ ﺔﻌﺋﺎـﺸﻟاو ﺔـﻔﻠﺘ ا ﺔـﯿ ﻘﺘﻟا تاﲑـﺒﻌﺗ روﺪﺗ >> ﺮـﻬﻈﳌا ﻮﻟﻮﺑوﱰﻧٔ ا << و >> ﰐاد << ﺔـﯿ ﻘﺘﻟا ﺢﺒـﺼﺗ رﻮﺼﺘﻟا اﺬﻬﻟ ًﺎﻘﺒﻃ و >> ًﻼـﻌﻓ < < ﻞـ ٔ ﻦـﻣ ﯿـﺳوو ًﺎﯿﻧﺎـﺴ ٕا عﺎﺒﺷٕﻻ ىﺮﺧٔ او ةﺪ اﻮﻟا نﲈﻈ ﺗ ﺔﯾﺎ >> ﻪﺗﺎ ﺟﺎ << 2 .
ﺎ ﺟﻮﻟﻮ ﻘﺘﻟا
Technologie
قﺮﻄﻟا ﺔﺳارد ﲅ ﱔ ﻞﳣﺸ و ةرﺎﻀﺣ ﻮﳮ ﺎﳤﻗﻼ و ﺎﳤ ﻣﻮﲻ ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﺛﻼﺛ ﲆ ﺎ ﺟﻮﻟﻮ ﻘﻨﺘﻟا عاﻮﻧٔ ﰲ ﺮﻈﻨﻟا ﺎﻬﻟﻼ ﻦﻣ ﻦﻜﳝ ﺮﻈﻧ تﺎﻫﻮﺟو ﺔﺛﻼﺛ ﻦﻋ ﺔﲨﺎﻨﻟا ﻞﺋﺎﺴﳌا ﻦﻣ تﺎﯿ ﻘﺘﻟا ﻻؤ ، ﻠ ﻻﺎﳎ كﺎﻨﻫ ﲇﯿﻠ ﺘﻟا ﻒﺻﻮﻟ مﺎ ﻘ ﲔﻌﻣ ﻊﳣﳎ ﰲ و ﺔﻨﯿﻌﻣ ﺔﻈﳊ ﰲ ﺪ ﻮﺗ ﲈﻛ ، ﻊﺋﺎﻨﺼﻟا و نﻮ ﻔﻠ .. لﺎﳎ ﺔﲦ ،ﺎﯿﻧ اﻮﻗ ﺔ ﻮﶍ ﰻ ﻖﯿﺒﻄﺗ يﺮﳚ ﺎﳢﺟﻮﲟ ﱵﻟا ﲔﻧاﻮﻘﻟا ﻦﻋ و فوﺮﻈﻟا ﻦﻋ ﺚﲝ ﱃٕا دﻮﻌﺗ ﱵﻟا بﺎﺒﺳ ﲆ و ﺪ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﺎﳤﯿﻠ ﺎﻓ 3 .ﺔﯿ ﻘﺘﻟا و ﲅﻌﻟا
:
ا ﺮﻬﻈﺗ ﺔﯿﳜرﺎﺘﻟا ﺔ ﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﲅﻌﻟا ﻞ ﻗ ﺔﯿ ﻘﺘﻟ ﰷ ﺪﻘﻟ ، ةﺪﯾﺪ تﺎﯿ ﻘﺗ ﰄاﺪﺒﻟا نﺎﺴ ٕﻼﻟ ن ﻲﻔﻓ ، ﺔ ﯿﻠﻬﻟا تارﺎﻀﳊا ﻟا ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ ﲑ ﺔ ﻗﴩﻟا تﺎﯿ ﻘﺘﻟا ﱪﺘﻌﺘﺗ ﺎﻬﻟٕا ﻞ د ﺎﻣ لؤ ﱔ ﻲﻘﯾﺮﻏ ﲅﻌ ﻞﺑﺎﻘﳌا ﰲ و ، ﺎﻀﯾٔ ﻻٕا ﺎ ﻘ ﻘﺣ ﺮﻫدﺰ ﱂ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا نٕﺎﻓ ﲅﻌﻟا ﺎﳱﻓ ﻞ ﺪﺗ ﱵﻟا ﺔﻈﺤﻠا ﰲ ﯿ ﻘﺘﻟا ﲆ اﺰﻟ نﰷ ا ، مﺪﻘﺘﻟا لﻮﺼﺣ ﺮﻈ ﺗ نٔ ﺔ ﲅﻌﻟا ﰲ ﺣﺮﻃ ﺪﻘﻓ ، ا و ،ةرﺮﻜﺘﳌا ﺎﲠرﺎﲡ ﻞﻀﻔﺑ ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺖ ﺖﺼﻠ ﺘﺳ ﳃﺮﻟا ﴏﺎﻨﻌﻟا و تﺎ ﻮﺿﻮﳌا ﺔﻨ نﰷ ﻦﻜﻟ و ، ﺎﻣاﺰﻟ رﺎﻈﺘﻧا ﻟا ﺎ ﺪﻘﯿﺳ ﱵﻟا لﻮﻠﳊا ﻛ ﲅﻌ ﱰﻟا ﻦﻋ ﺚﯾﺪﳊا ﴫﻌﻟا ﻒﺸﻜ ﲈ ﻂﺑا ﲄﯿﻧﲀﯿﳌا و ﺔﯿ ﻘﺘﻟا و ﲅﻌﻟا ﲔﺑ ﺑ ﺪﯾاﱱﻣ ﻞ ﺎﻔﺗ ﻦﻋ ﺎﻀﯾا ﻒﺸﻜ ﲈﳯ مﻮﯿﻟا ﻞﺳﻮﺘﯾ ﻩﺪﳒ و ﻻٕا ﻲﻤﻠ ﺚﲝ ﻦﻣ ﺎﳁ ، تاﲒﻬﺠﺘﺑ ﺔﻤﲶ ﺔﯿ ﻘﺗ 4 . ﺪﻘﻨﻟا Critique : ﻆﻔﻠا ﻦﻣ ةﺪﳣﺴﻣ ﺔﻈﻔﻟ ﱔ ﺪﻘﻨﻟا ﺔﻤﳇ ﻲﻘﯾﺮﻏٕﻻا αρινιer و ﲂﳊا ﻻد ﲎﻌﺗ ﺎﻣٕا ﺎﳤﻻد ﻦﻋ ﻻد ﱃٕا ﲑﺸ ﻮﻬﻓ رﻮﻣﻮﺗﻮﺑ ﻪﯿﻟٕا ﲑﺸ ﺎﻣ ﺐﺴﺣ ﲔﺘﻟﻻد ﻞﻤﲢ ﻲ ﻬﻓ ﺔﯾﲒﻠﳒٕﻻا ﺔﻐﻠ Criticisme ﺪﻘﻨﻟا ﲏﻌﺗ و 1 ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﻫاﻮﺸﻟاو تﺎ ﻠﻄﺼﳌا ﻢﺠﻌﻣ ،ﺪﯿﻌﺳ ﻦ ا لﻼ ص ، 114 . 2 ص ،ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔﯿﻠﺻاﻮﺘﻟا ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ، قﺪﺼﻣ ﻦﺴﺣ 98 . 3 ص ،ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﳌا 1428 . 4 ﺮﻈﻧٔ : ، لﻮﻟٕا كﺎ ) ﺔﯿ ﻘﺘﻟ ﲅﻌﻟا تﺎﻗﻼ ( ، ﳎ دﺪﻌﻟا ، نوﺮﻜﻔﺘﯾ 1 ﺴﺳﺆﻣ ، ﺔ ،ثﺎﲝ و تﺎﺳار دوﺪ ﻼﺑ نﻮ ﻣﺆﻣ 2013 ص ، 243 .ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ . ﻦﻋ ﻒﺸﻜﻟا ئ ﻊﺋﺎﺸﻟا ﻩﺎﻨﻌﲟ ءﺎﻄﺧٔ ا ﺘﳌ ﲑ ﻖ ﻗ ا ﺺﺤﻔﻟا ﲏﻌﺗ ﲈﻛ ، ﻪﺘﳰﻗ و ﻪﻧﻮﻤﻀﳌ و ءﳾ ﲎﻌﳌ ﲒ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟاو ، ﱔ Critique ﺔﯿﺋاﺮﺟٕا ةادٔ و ﺔﯾﲑﻈﻨﺗ ﺔﯿﻠ ﺎﻓ ﲏﻌﯾ ﺪﻘﻨﻟﺎﻓ ﱂﺎﻌﳌا ﺔﲵاو ﺔﯿﺠﳯﻣ ﺲﺳٔ ﱃٕا ﺪ ﺴﳌا ﺪﻘﻨﻟا ﲎﻌﺗ و ﺎﻬﳛﺮﲡ و ﺎﻬﺼﻘﻧ و ﺎﻬﻔﯾز رﺎﻬﻇٕ تﺎ ﺎ ﻘﻟا ﺎﲠ نﻮﻜﺘﺗ ﱵﻟا قﺮﻄﻟا ٔ ﺴﻣ فﺪﳤﺴ ﲑﻜﻔﺘﻟا و ﺮﻈﻨﻟا ﰲ ﺔﯿﺴ ﺋر 1 ﺎﻣٔ ﻦﻋ ﻓ ﺪﻧﻻﻻ ﻢﺠﻌﻣ ﻦﲷ ﺪﻘﻨﻟا ﲎﻌﻣ ﻮﻬ ؤ ٔ ﺪ ﻣ ﺺﲿ ﱃٕا ﲑﺸ ﺎﯿﳝﻮﻘﺗ ﲈﻜﺣ ﺎﳱﻠ ﲂﳊا ضﺮﻐﻟ ﺎﻣ ةﺮﻫﺎﻇ ﻻ ي ا ﺮﻜﻔﻟا ﲆ يﺪﻘﻨﻟا ﻞﻘﻌﻟا ﻖﻠﻄﯾ ﺬﻛ و ﺮ ﺪﻘﺗ ﺬ ٔ ﯾ راﺮﻗٕﻻا اﺬﻫ ﺔﳰﻗ ﻦﻋ ﻻؤ لؤﺎﺴ ﻟا نود راﺮﻗ ئ ﺑ ﲆ ﺎﻣٕا ﻮﺿاﱰ ٕا ﲆ ﺎﻣٕا ﺪﻘﻨﻟا ﻖﻠﻄﯾ و ﻞﺻٔ ا ؤ نﻮﻤﻀﳌا ﺚ ﺣ ﻦﻣ ءاﻮﺳ حﺎ ﻘﺘﺳا ﻘﻧ لﻮﺣ روﺪﯾ و ﺔﺻﺎ ﺔﻄ ﯿﻟﲈﺟٕا ﺔﺳارد ﲆ ﺎﻣٕا ﺔ ﺎﻣ ﻞﲻ ﺔﻧادٕا ؤ ﺾﺣد ﱃٕا ﱊﺮ ، 2 . اذٕا ﺎﻨﳃٔ ﳏ وﺎ ﺪ و ﺎﻫﺪﯾﺪﲢ و ﺪﻘﻨﻟا ﺔﯿﻫﺎﻣ ﻦﲷ صﻮﻐﻟا ﻪﻨ ﻣﺎﻀﻣ و ﲑﻐﺘﻟا فﺪﳤﺴ ﺔﯾﺮﻜﻓ ﺔﻛﺮﺣ ﻦﻋ ﱪﻌﺗ ﻚﺸﻟا ﻦﻣ عﻮﻧ ﺎﻬ ﺮﳛ مﺪﻘﺘﻟا ﺮﻜﻔﻠ ﺔﯾﺪﯿﻟﻮﺗ ﺔﻛﺮﺣ ﰪ ﱪﻌﯾ ي ا ﻞﻌﻓ ﺔﺳرﺎﳑ ﻦﻋ ﺎﻘﻠﻄﻣ ﻚﻔﻨﺗ ﱂ ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا نٔ ذ ، و ﺪﻘﻨﻟا ﺎﺒﻟﺎ ﺪﻘﻨﻟا ءادر يﺪﺗﺮ ﱵﻟا ﱔ ﺎﳤﺳرﺎﻣ ﺔﯿﻧﺎﺴ ٕا ﺔﯿﺻﺎ ﺻٔ ﰲ ﱪﺘﻌﯾ ي ا ﻞﻌﻔﻟا ﺔﺳﺎﳑ ﻦﻋ ﻊﻄﻘﻨﺗ ﱂ و ، ﲆ ﻞﻤﻌﯾ ﺎﻣ رﺪﻘﺑ ﻪﺗاذ ﰲ ﺔﯾﺎ ﺲ ﻟ ﺔﻔﺴﻠﻔﻠ ﺔﺒﺴ ﻟ ﺎﻨﻫ ﺎﻫ ﺪﻘﻨﻟا ﻞﻌﻓ نٔ ﲑ ،ﺔﯿﻧﺎﺴ ٕﻻا تارﺎﻀﳊا ﺐﻠ ٔ ﻮﺜﻟا و ﲑﻐﺘﻟا ﺪﺸ ﯾ و نﺎﺴ ٕﻻا ةﺎ ﺣ و ﻊﳣ ا و ﺮﻜﻔﻟا ﲔﺴﲢ ﻻ ﻪﻧا ﲈﻛ ﻪ ﺴﲢ ﱃٕا ﻲﻌﺴﻟا و ﰂﺎﻘﻟا ﻊﻗاﻮﻟا ﲆ ةر ﺎﻣا ﺎﻬﺤ ﻔﯾ ﻮﻬﻓ ةدﺪﻌ ﻣ تﻻﺎﳎ حﺎﺘﺗ ﺎﻣ ﺪﻘﺑ ﻪﺑ ﺺﺘﳜ صﺎ لﺎﳎ ﺪ ﻮﯾ ،ﲏﯾ ا ﺪﻘﻨﻟا ﺎﻣٕا ﺎﳎ نﻮﻜ ﻓ ﻪﻣ ﲏﻔﻟا ،ﰶﻼ ٔ ا ،ﳼﺎﯿﺴﻟا ، ﰊدٔ ا ، ﰲﺎﻘﺜﻟا يرﺎﻀﳊا ، ... ، و ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟاو ﺔ ﯾ ا ﺘﺑ ﺪﻘﻨﻟا لﻮﻟﺪﻣ ﻂﺒﺗرا ﺪﻗ ﻲﻘﯾﲒﻓﺎﺘﯿﳌا ﻖﺴ ﻟا ﲁﺷ ئ ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻠ يﺪﯿﻠﻘﺘﻟا ﲁﺸﻟا ﲑﺴﻜ ﱪ ﺎﺴﺮﻓو اﱰﻠﳒٕا ﰲ تٔ ﺪﺘﺑا ﱵﻟا ﻣﺎﺸﻟا ﺔﯾﺮﳊا ءﺎﻄﻋٕ تد و ، ﻘﻋ ﺪﯿ ﻘﺗو ﰊورؤ ا نﺎﺴ ٕﻻا ﲑﻜﻔﺗ ﻞ ﻜ ﱵﻟا تﺎﻓاﺮﳋاو تﻮﻫﻼﻟا ﺔﺑرﺎﳏ رﺎﻌﺷ ﻊﻓﺮ ﻮﻫو ﺴﺳﺆﳌاو ﺮﻫاﻮﻈﻟاو ءﺎﯿﺷٔ ا ﲁﻟ ﻞﻣﺎﺷ ٍﺪﻘﻧو ﻞﻘﻌﻠ ﱄﺎﺘﻟ و ﻞﻘﻌﻟا ﻚﶈ تﺎ ﻮﺿﻮﳌا ﻩﺬﻫ ﰻ عﺎﻀﺧٕاو ﲓﻫﺎﻔﳌاو تﺎ ﺔﯾﺮﳊاو مﺪﻘﺘﻟاو ﻞﻘﻌﻟا راﻮﻧٔ ﱃٕا ﲑﻃﺎﺳٔ او ﲅﻈﻟاو دﻮﶺا مﻼﻇ ﻦﻣ ورؤ ﺑ جوﺮﳋا . 3 1 2 ص ،ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﻧﻻﻻ ﺔ ﻮﺳﻮﻣ ،ﺪﻧﻻﻻ 237 -238 . 3 ﺔﯾﺎﻓٔ ﻦ ا رﻮﻧ ﺪﶊ ، ،سﺎﻣﺮﺎﻫ جذﻮﳕ ،ةﴏﺎﻌﳌا ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا ﰲ ﻞﺻاﻮﺘﻟاو ﺔﺛاﺪﳊا ،ﱃؤ ا ﺔﻌﺒﻄﻟا ،قﴩﻟا ﺎ ﻘﯾﺮﻓٕا 1991 ، ص 28 .
ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ . 13 لاﺆﺳ ﻦﻋ ﺎﻣٔ ﺲ ﺳٔ ﺘﻟا ﲆ ﲔﺳرا ا ﺔﯿﺒﻟﺎ ﻊﻤﺠ ﻓ ﺪﻘﻨﻠ ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا نٕا و ﺎﳤـﻀﳖ تﺪﻬـﺷ ﺔﯾﺪﻘﻨﻟا ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا ا ﺎـﳤﻗﻼﻄﻧ فﻮﺴﻠ ﻔﻟا ﻊﻣ ﻞﯾﻮﻧﺎﻣٕا ﱐﺎﳌٔ ا ﻂﻧﰷ ، ﻮﻘﺑ ﺪﻘﻨﻟا فﺮﻌﯾ ﻦ ٔ " ﺪـﻘﻧ ﺎـﳕٕاو ﺐـ ﻜﻟا ﺪـﻘﻧ ﺾـﶈا ﻞـﻘﻌﻟا ﺪﻘﻨﺑ ﲏﻋٔ ﻻ ﱐٕا ﲏـﻋٔ ٔ ـﻓ ﱄﺎـﺘﻟ و ،ﺔﺑﺮﺠﺘﻟا ﻦﻋ ﺮﻈﻨﻟا ﻊﻄﻘﺑ ﺎﳱ ٕا ﺢﻤﻄﯾ نٔ ﻦﻜﳝ ﱵﻟا فرﺎﻌﳌا ﻊﯿﲨ ﱃٕا ﺔﻓﺎﺿٕﻻ ًﺎﻣﻮﲻ ﻞﻘﻌﻟا ةرﺪﻗ ﲀﻣٕا ٔ ﺴﻣ اﺬﺑ ا ؤ ن ًﺎـﻣﻮﲻ ﺎﻘﯾﲒﻓﺎﺘﯿﳌا عﺎﻨ ﻣ " 1 ﻂـﻧﲀﻓ ﰻ ﺎـﻬﻟٕا ﻊـﻀﳜ نٔ ﻲـﻐ ﯾ ﺔﻄﻠـﺳ و ﺔـﳬﳏ ﺪـﻘﻨﻟا ﻞـﻌﳚ يﺪﻘﻨﻟا ﲑﻜﻔﺘﻟا ﱂﺎﻌﳌ ﺬﺑ ﺎﺴﺳﺆﻣ ءﳾ " نﲀﻓ ] ﻮﻮﻓ لﻮﻘﯾ [ ﺎ ﺛاﺪ ﺔﺒﺘﻋ ﻦﺷد ﺪﻗ ﻲﻄﻧﲀﻟا ﺪﻘﻨﻟا نٔ ﺑ اﺬﯾٕا " 2 . ﻟ ﻰﻋد ﺪﻘ ﳞ اﺮﻜﻓ ﺲ ﺳٔ ﺗ ﱃٕا ﺪﻘﻨﻟا ﻂﻧﰷ ﻣ و ﺎﻔﻠﺘﳐ ﻩرﺎﺒﺘﻋٕ ﴐﺎﳊ ﱲ ﴈﺎﳌا ﻦﻋ ﻞﺼﻔ ﺪﻘﻨﻟا ةﺮﻜﻔﻓ ، ﲈﻛ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻂﻧﰷ ﺎﻬﻔﺼﯾ " و ﻪﻔﺋﺎﻇو ﰻ ﻦﻣ ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﺐﻌﺻٔ ﺪﯾﺪ ﻦﻣ ﺪﯿﻌﺘﺴ ﰾ ﻞﻘﻌﻟا ﻮﳓ ﻪ ﻮﻣ ﻪ ﻨﺗ و راﺬﻧٕا ﻪﺗا ﺺﻟﺎﳋا ﻞﻘﻌﻟا ﺪﻘﻧ ﺎﲥاذ ﱔ ﺔﳬﳏ ٔ ﺸ ﯾ نٔ ﺑ ﻪﺗاﺬﺑ ﻪﺗاذ فﺮﻌﯾ نٔ ﺑ ﱔ " 3 ﺮﻜﻔﻟ ﺲﺳﺆﯾ ﻂﻧﰷ نٕﺎﻓ ﺬﺑ و ﻂﻧﰷ ﺐﻘﻋ و ،ﺎﯿﻠﲻ و ﺮﻈﻧ ﺔﯾﴩ ﻟا ﺔﻌﺒﻄﻟا ﻦﲷ ﺚﺤﺒﯾ يﺪﻘﻧ ﺪﻬﺸ ﺪﻘﻨﻟا ا ﯿﻫ ﻊﻣ ﻪﺘﯾراﺮﳣﺳ ﻐ مﻮﻬﻔﻣ رﻮﻃ ي ا ﻞ ًﻼﺋﺎﻗ سﺎﻣﺮﺎﻫ حﴫﯾ ﺚ ﺣ ،ﻪﺘﯾﻮﻟؤو ﻪﺘﯿﳘٔ ًازﱪﻣ " ﱃٕا ﺮﺧٔ ﺑ ؤ ﲁﺸ دﻮﻌﺗ نٔ ﺐﺟو ﺪﻌﺑ ﺪﻘﻨﻠ وﺎﳏ ﰻ نٕا ﻞﻐﯿﻫ " ﱄﺪﳉا ﻪ ﻮﺘﻟا ﺲﻔﻧ ﻦﲷ ﺲرﺎﻣ ﻊﻣ ﺪﻘﻨﻟا ﺮﳣﺴ ﰒ ،ﱄﺪﳉاو ﱯﻠﺴﻟا ﻊﺑﺎﻄﻟا ًاﺬ ﻣ ﲇﻐﯿﻬﻟا ﺪﻘﻨﻟا ﺲﺳٔ ﺘﯾو ﲰر ي ا ى ﺮﻜﻔﻟا ﺔﯾﻮﻟؤ ﺲرﺎﻣ لﺪ ﺴ ﺚ ﺣ ﺎﲥﰷﺮﳏو لﺪﳉا تﺎﻣﻮﻘﻣ ﻦﲷ فﻼ ﺧٕﻻا ﻊﻣ ﻦﻜﻟ ،ﻞﻐﯿﻫ ﻪ و ﻪﻔﺻﻮﺑ ﺲرﺎﻣ ى ﺪﻘﻨﻟا ﺲﺳٔ ﺘﯾو ،ﺔﯾدﺎﳌا ﺔﯾﻮﻟؤ ﻞﻐﯿﻫ ﻊﻗاﻮﻟا عﺎﺿؤ ﲑﯿﻐﺗو رﺮﺤﺘﻠ ﯿﺳ ، ﺎﻣٔ ﻮﻮﻓ لﺎﺸ ﻣ ﺬ ﻣ ﰊﺮﻐﻟا ﺮﻜﻔﻟا ﰲ يﺪﻘﻨﻟا ﻒﻗﻮﳌا ﻪﺒﺸ ﺎﻣ كﺎﻨﻫ نٔو ،ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا ﲆ حﺮﻄﯾ ﻚﻔﻧا ﺎﻣ ﺪﻘﻨﻟا لاﺆﺳ نٔ ﺪﻘﺘﻌ ﻓ ،ﺚﯾﺪﳊا ﴫﻌﻟا ﻮﻘﺑ ﻮﻮﻓ رﻮﻈﻨﲟ ﺪﻘﻨﻟﺎﻓ " : ﻖﺣ ﺎﻬﺴﻔﻨﻟ تا ا ﻲﻄﻌﺗ ﺎﳤﻄﺳاﻮﺑ ﱵﻟا ﺔﻛﺮﳊا ﺗ ﺪﺴﳚ ﺪﻘﻨﻟا ﺔﻄﻠﺴﻟا ر ٔ لﻮﺣ ﺔﻘ ﻘﳊا ﺋﺎﺴﻣ " 4 ﺎﻓ ﺔﻔﺴﻠﻔﻟا قرﺎﻔﯾ ﱂ ﺪﻘﻨﻟ ًادﺪﻌ ﻣ ًﺎﻣﻮﻬﻔﻣ ﺪﻘﻨﻟا مﻮﻬﻔﻣ نﻮ ﻊﻣو ،تﺮﻬﻇ نٔ ﺬ ﻣ 1 ،ﺮﻈﻧٔ ،ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﻫاﻮﺸﻟاو تﺎ ﻠﻄﺼﳌا ﻢﺠﻌﻣ ،ﺪﯿﻌﺳ ﻦ ا لﻼ ص 474 . 2 ﺸ ﻣ ﻮﻮﻓ ﺎل ، و تﲈﳫﻟا ءﺎﯿﺷٔ ا ﺮ ، ،ﺔﲨ ﲔﲨﱰﳌا ﻦﻣ ﺔ ﻮﶍ ءﺎﳕٕﻻا ﺰﻛﺮﻣ ، ، توﲑﺑ ،ﱊﻮﻘﻟا 1990 ص ، 207 . 3
Kant, critique de la Rison pour , tradition par A .Trensaygues et B.Pacaud, ed PUF, 1984, p11
لﺎﺸ ﻣ ﻮﻮﻓ : Foucault Michel ) 1926 -1984 ( نﰷو ،ﺲاﺮﻓ ود ﺞﯿﻟﻮﻜﻟا ﰲ ذﺎﺘﺳٔ ﻞﲻ ،ﺲر ﰲ ﰲﻮﺗو ﻪ ﺗاﻮﺑ ﰲ و ﴘﺮﻓ فﻮﺴﻠ ﻓ ، ﱂ ﺎﳖٕﻻ ﺔﺑﺎ ﻜﻟا ةروﴐ ﻲﻋﺪﺘﺴ ﺔﯾﺮﻫﻮﺟ ﺔ ﻔﺴﻠﻓو ﺔﯿﻧﺎﺴ ٕا ﺔﯿﻟﲀﺷٕا ﻦﻋ ﺔﺑﺎ ٕﻻا ﰲ يرﺬ ﻊﻗﻮﻣ ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﻣ ﻒﻟﺆﻣ ﲁﻟ نﻮﻜ نٔ ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا ﻪﳘ ضﺮﻌﺘﺗ ﻪﺗﺎﻔﻟﺆﻣ زﺮ ٔو ،ﻞ ﻗ ﻦﻣ ﻒﺸﻜﻠ : " ﲄﯿﺳ ﻟا ﴫﻌﻟا ﰲ نﻮﻨﳉا ﱗر " 1961 " . ءﺎﯿﺷٔ او تﲈﳫﻟا " 1966 " . ﺔﻓﺮﻌﳌا ﺎ ﺟﻮﻟﻮﯿرٔ " 1969 . ﻞﯿﳈ ،ﺮﻈﻧٔ ،نﺎﻨﺒﻟ،ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﻌﺒﻄﻟا نﺎﻨﺒﻟ ﺔﺒ ﻜﻣ ،يﲒﻠﳒا ﰊﺮﻋ ،ﻲﻋ ﺟ و ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا ﺮﻜﻔﻟا ﰲ ةﲑﺴﳌا ﺔ ﻮﺳﻮﳌا ،جﺎﳊا 2002 ص ، 428 . 4 ص ،ﻪﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﳌا 155 .
ﺔﯿ ﻘﺘﻟا ﺔﯿﻟﺪﳉ ﳼﺎﯿﺴﻟا ﺪﻘﻨﻟا . ﻲﳰﻫﺎﻔﻣ ﻞ ﺪﻣ . ﱄﺎﺘﻟ و ىﺮﺧٔ ﺔﻘ ﻘﺣو ﺮﺧٔ ٍعﻮﺿﻮﻣ ﻊﻣ ﺔﻗﻼ ﰲ ﻻٕا ﺪﻘﻨﻠ دﻮﺟو ﻻ ﻪﻧٔ ،ﺎﻬﳘٔ رﲀﻓٔ ا ﻦﻣ ﲨ ﲏﻌﯾ ﻪﻧٕﺎﻓ ،ًﺎﻨﯾﺎﺒ ﻣو ﺔﯿﺳﺎﯿﺳ ؤ ﺔﯿﻤﻠ ؤ ﺔ ﻔﺴﻠﻓ ﯿﺳو ﻮﻬﻓ ﻪﯿﻧﺎﻌﻣ ﺖﻔﻠ ﺧا ﲈ ﺪﻘﻨﻟا نٕﺎﻓ " 1 .
ﻞﺻاﻮﺘﻟا
:
La communication
ؤ ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا لؤﺎﺴ ﻠ ًﺎ ﻮﺿﻮﻣ نﻮﻜ نٔ ﻞ ﻗ ﺔﯿﻠﲻ ٔ ﺴﻣ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﱪﺘﻌﯾ ،ﻲﻤﻠﻌﻟا زﺎﳒٕﻻا ﻪـ ﻮﺑ ﺮـﺧٔ فاﱰـ ٕﻻا ﺔﯿـﻀﻗ ﱔ ﻖـﲻٔو ﺮـﻄﺧٔ ﺔﯿـﻀﻗ حﺮﻄﯾ ﻩرﺎﺒﺘﻋ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ةﺮﻜﻓ تٔ ﺸ ﺪﻗو ﯾ ﻲﻔـﺴﻠﻔﻟا ﻞﳊا نٕﺎﻓ ،ﲁﺸﳌا اﺬﻫ ﺎﲠ حﺮﻃ ﱵﻟا قﺮﻄﻟا ﺖﻋﻮﻨﺗ ﲈ و ،مﺎ ٍﻪ ﻮﺑ رﺎﳋا ﱂﺎﻌﻟ و ،صﺎ ﰲ ـﴤﻘ ـﺸﻟا ﻮـﻫ ﺎـﳕٕا ﰂاد لؤﺎـﺴ ﻞـﳏ ﻰـﻘﺒﯾ ﺎﻣ نٔ ﻻٕا ﺮ ﲈﻀﻟا ﲔﺑ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﻦﻣ ٍبﴐ دﻮﺟو تﺎﺒﺛٕا ﱃٕا نﺎ ﺣٔ ا ﺐﻠ ٔ ًﺎ ﻜﳑ ﻞﺻاﻮﺘﻟا اﺬﻫ ﻞﻌﳚ ي ا . تﺎـ ﻮﻤ ا ﲔـﺑ لدﺎـﺒﺗ ًﺎـﻀﯾٔ ﻮـﻫ ﻞـﺑ ،نﺎـﺴ ٕﻻا ﺔﯿﻧﺎـﺴ ٕا ﻼ ﻦﻣ ﲆ ﺘﺗ ﺮﺧٔ ﺑ ٍنﺎﺴ ٕا ﺔﻗﻼ دﺮﳎ ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﺲ ﻟو ٔ ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﻔﻠﺘ ا ﺚـﺑ ةﺎ ﻗو،ﺔـﻨﯿﻌﻣ زﻮـﻣر ﺐـﺴﺣ ﺎـﺳﺮﻠ ًﺎـﺘﺑ ًﺎـﻌﺒ ﻣ ضﱰـﻔﯾ ﻞﺻاﻮﺗ ﲁﻓ ،ﺪ ﻘﻌﺘﻟا ﺔﺗوﺎﻔ ﻣ ةﺰ ﻪـﯿﻟٕا ﻞـﺳﺮﳌاو ﻞـﺳﺮﳌا ﲔـﺑ ئ ﲔﻠﺻاﻮﺘﳌا ى ﺮﻓﻮﺘﺗ نٔ ﺪﺑﻻ ًاذٕا ،ﺎﻫزﻮﻣر ﻚﻔﯾو ﺎﺳﺮﻟا ﻞ ﻘﺘﯾ ٍزﺎ و ﺎﺳﺮﻟا ﻩﺬﻬﻟ ﳝو ﺚﺒﻟا ﻲﻘﻠﺗ ﻞﺋﺎﺳوو ﺚﺒﻟا تاﻮ ﻗو ﺚﺒﻟا ةﺰ ٔ ﰲ ﻞﺜﳣ مﻼ ٕا ﻞﺋﺎﺳو تﲀﺒـﺷ ﺔـﺳارد رﺎـﺒﺘﻋٕﻻا اﺬـﻫ ﲆـ ﻦـﻜ ﺚﺒﻟا ةﺎ ﻗ ؤ ثﺎﺒﻟا ﻪﺒﻌﻠﯾ ﺪﻗ ي ا رو ا ﱃٕا ﺮﻈﻨﻟ ﺔﺛﻮﺜﺒﳌا ﻞﺋﺎﺳﺮﻟا ﲆ ﺎﻫﲑﺛٔ ﺗو ﻞﺻاﻮﺘﻟا . 2 1 ﺰﻟا و رﻮﻐﺑ يوا ،ﱃؤ ا ﺔﻌﺒﻄﻟا ،نﺎﻨﺒﻟ توﲑﺑ ،ﺔﻌﯿﻠﻄﻟا راد ،ﺮﻮﻨﺘﻟاو ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑﺎﻣ ، ة 2009 ، ص 144 . 2 ،ﺮﻈﻧٔ ﻢﺠﻌﻣ ،ﺪﯿﻌﺳ ﻦ ا لﻼ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔ ﻔﺴﻠﻔﻟا ﺪﻫاﻮﺸﻟاو تﺎ ﻠﻄﺼﳌا ص ، 118 .:
:
ﺔـﺛﺍﺪﳊﺍ ﺪـﻌﺑ ﺎـﻣ ﻭ ﺔﺛﺍﺪﳊﺍ
ﻷﺍ
ﲑﻳﺎﻌﳌﺍﻭ ﺲﺳ
.
:
ﺔﻳﺭﺎﻴﻌﻣﻭ ﺔﻴﻨﻘﺘﻟﺍ
ﺔﺛﺍﺪﳊﺍ
.
:
ﻦﺗﺭﺎـﻣ ﺪـﻨﻋ ﺔـﻴﻨﻘﺘﻟﺍ ﻝﺍﺆﺳ
ﺮﻏﺪﻳﺎﻫ
.
:
ﺔﻳﺪﻘﻨﻟﺍ ﺔﻳﺮﻈﻨﻟﺎﺑ ﻒﻳﺮﻌﺘﻟﺍ ﰲ
.
لؤ ا ﻞﺼﻔﻟا : ﰔاﺪﳊا بﺎﻄﳋاو ﺔﯿ ﻘﺘﻟا . ﳌاﺒ ٔ ا ﺚﺤ لو : ٔ ا ﺔﺛاﺪ ﺪﻌﺑ ﺎﻣو ﺔﺛاﺪﳊا ﲑﯾﺎﻌﳌاو ﺲﺳ .
ﳌاﺒ
لؤ ا ﺚﺤ
:
ﺔﺛاﺪﳊا
،ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣ و
ﺲﺳٔ ا
ﲑﯾﺎﻌﳌاو
.
ﺐﻌﺼﻟا ﻦﻣ ﺪﻨﻋ فﻮﻗﻮﻟا رﺬﻌﺘﳌا ﻦﻣو ﻮﻫ ٍﺪﯾﺪﲢ ﺔﺛاﺪﳊا مﻮﻬﻔﳌ ﺖﺑ و ﲔﻌﻣ ﲢ ذ دﺮﻣ و ، ﻞﻣاﻮﻋ ﻪﳬ ةدﺪﻌ ﻣ ، ﺎﳯﻣ ﻠﻌﺗ ﺎﻣ ﻦﻣ ﺎﻬﻟا ﺘﺑ ﻖ ضﻮﻤﻐﻟا ﱵﻟا ﻒﻨ ﻜ ﲢو مﻮ ﲟ ﺎﳤﯿﻫﺎ نٔ ذٕا ، ﺢﻠﻄﺼﳌا ﻦﻣ ﻪ ﺮﻄﯾ ﺎﻣ لؤ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﰲ ﻦﻣﰷ لﲀﺷٕا ﺪﯾﺪ ﺘﻟا ﻦ ٔ ،ﱐﺎﻣﺰﻟا ﻰﻄﻌﳌا ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺐﻫﺬﺗ ﺖﻧرٔ ﺎ ﺣ H. Arendt ﺗو دﻮﻌ ﱃٕا رﺬﳉا ﱃٕا ﻞﻌﻔﻟ ﴍٔ ﺗ ﺖﻧﰷ ﺔﯾﺮﻜﻓ و ﺔﯿﺳﺎﯿﺳ و ﺔﯿﻋ ﺟٕا تﻻﻮﲢ ﻦﻣ ﺔﯿﻧ ﻮﯿﻟا ةرﺎﻀﳊا ﻪﺗﺪﻫﺎﺷ ﺎﻣ نٔ ةﱪﺘﻌﻣ ﱐ ﻮﯿﻟا ﺔﯿﺛاﺪ ﺔﯿﻧﻼﻘﻋ دﻼ ﻣ تﺮﳣﺳا ﴫﻋ ﻊﻣ ﺎﻫدﻮﻌﺻ ﰲ راﻮﻧٔ ا ماﺪﻣ ﺪﻗ ةرﺎﻀﳊا ﻩﺬﻫ نٔ ﺖﺠﺘﻧٔ ﻦﻣ ىﻮﺘﺴﻣ ﺖﻌﻓر و ﻞ ﻗ ﻦﻣ دﻮﻬﻌﻣ ﻦﻜ ﱂ ﺔﯿﻃاﺮﻘﳝ ا ﺎﲥﺎﻣ ﻫا اﺬﻫ نٕا ﻖ ﻔﺷ ﲑ ﻣ ىﺮو ، نﺎﺴ ٕﻻا ﰲ باﺮﻄﺿ ﻦﻣ ﺲﺳﺆﯾ ﺔﺛاﺪﳊا ﺔﯿﻫﺎﳌ ﺪﯾﺪ ﺘﻟا ﺚ ﺣ ﻦﻣ عﻮﻨﻟ ﺎ ﺘﺳ ﳊا ﱃٕا ﻞﯿﳛ ﺔﺛاﺪ لﺪﺑ ﺔﻔﻠﺘﳐ ت اﺪ لﻮﺣ ﺚﯾﺪ و ةﺪ ا . 1 دﺪﳛ ﱪ ﻓ ﺲ ﺎﻣ Max Weber 1864 -1939 اﱪﺘﻌﻣ ﺎﻬﳏﻼﻣ و ﺎﻬﳰﻗ زاﺮ ٕا لﻼ ﻦﻣ ﺔﺛاﺪﳊا نٕا ﺔﺛاﺪﳊا ﱪﺘﻌﺗ ﰵرٔ ، ﺔﯿﻧﻼﻘﻌﻟا ﻞ اﺮﻣ ﺳ ﺰ ٔ نٕﺎﻓ يدﺎﺼ ﻗٕﻻا ﻖﺸﻟا ﻦﻋ مٔ ﱄﲈﺳٔﺮﻟا ﺞﳯ ا جﺎﳤ ٕا ﺎﲥﲈ " ﰲ بﺮﻐﻟا نٕا ﺔ ﻣزٔ ا ﺷ اﺪﻬﺷ ﺔﺜﯾﺪﳊا ﺮﺧٔ ﲓﻈﻨﺘﻟا ﻮﻫ و ﺔﯿﻟﲈﺳٔﺮﻟا ﻦﻣ ﺮﳊا ﻞﻤﻌﻠ ﱄﲈﺳٔﺮﻟا ﱐﻼﻘﻌﻟا ﻦ ﺎﻣٔ ﰲ ﻩﺪﳒ ﻻ ﺎﻣ ﻮﻫو ، ﺔﺷﻮﺸﻣ ت ﺪﺑ ﲁﺷ ﲆ ﻻٕا ىﺮﺧٔ " 2 ﱃؤ نٔ ﺚ ﺣ ،ﺔﯿﺑورؤ ا ﺔﻀﳯا ﴫﻋ ﱃٕا ﺔﺛاﺪﳊا رﻮﻬﻇ سﺎﻣﺮ ﺎﻫ ﻊﺟﺮو ﱃؤ دﻮﻌﺗ ي ا ﺚﯾﺪ ﻆﻔﻟ ﻦﻣ ﺔﻘﺘﺸﻣ ﻲﻬﻓ ﺎﲥﺎﻗﺎﻘﺘﺷا ﻪﺗﻻﲈﻌﺘﺳا ﺔﻗﺮﻔﺘﻟا ﺔﻣﺎﻗٕا ضﺮﻐﺑ ﴩﻋ ﺲﻣﺎﳋا نﺮﻘﻟا ﱃٕا ةﱰﻔﻟا ﺗ ﰲ ﻲﺤﯿﺴﳌا ﴐﺎﳊا ﲔﺑ ﻧ ﺪﻌﺑ ﺎﻣ ﴫﻋ ﻲﻋو ﻦﻋ ﱪﻌﯾ ﺔﺛاﺪﳊا مﻮﻬﻔﻣ نﲀﻓ ،ﲏﺛﻮﻟاو ﱐﺎﻣوﺮﻟا ﴈﺎﳌا ﻦﻌ ﺔﳝﺪﻘﻟا رﻮﺼﻌﻟا ﴈﺎﲟ ﻪﺗﺎﻗﻼﻌﺑ ﻪﺴﻔﻧ دﺪﳛ دﺪﲢ ﺚﯾﺪﳊا ﱃٕا ﱘﺪﻘﻟا ﻦﻣ لﺎﻘﺘﻧا ﺔ ﻨﻛ ﻪﺗاذ ﻢﻬﻔﯾو 3 . 1 ، ﰔاﺪﳊا بﺎﻄﳋا و ﺔﺛاﺪﳊا ﰲ ، ﻖ ﻔﺷ ﲑ ﻣ ﳌا ﰊﺮﻌﻟا ﰲﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮ -ط ،توﲑﺑ 1 ، 1923 ، 23 . ﺲ ﺎﻣ ﱪ ﻓ : Weber Max ) 1864 -1920 :( ع ﺟٕا ﱂﺎ ﻮﻫ دﺎﺼ ﻗاو ﻪـﺗﺎﻔﻟﺆﻣ زﺮـ ٔ ﻦـﻣ ،يدﺎـﺼ ﻗٕﻻا ع ـﺟٕﻻا ﲅ داور ﻦﻣ ﱪﺘﻌﯾ ﱐﺎﳌٔ " ﺔـﺳﺎﯿﺴﻟا ﰲ ﺔﯿﻟو ا ﺔﺳﺎﯿﺴﻟاو ﺔﯿﻨﻃﻮﻟا " 1895 " قﻼ ٔ ا ﺔ ﻧﺎﺘﺴ وﱪﻟا ﺔﯿﻟﲈﺳٔﺮﻟا حورو " 1905 " . ع ﺟٕﻻا ﲅ ﰲ ﺔﯿﺳﺎﺳٔ ا ﲓﻫﺎﻔﳌا " 1921 . 2 قﻼ ٔ ا ،ﱪ ﻓ ﺲ ﺎﻣ ﺔ ﻧﺎﺘﺴ وﱪﻟا ﲆ ﺔﲨﺮ ، ﺔﯿﻟﲈﺳٔﺮﻟا حورو ص ،ﺔﻌﺒﻃ نود،توﲑﺑ ، ﻘﻣ 09 . 3 ،نﺎﻨﺒﻟ ﰊﺮﻌﻟا ﱊﻮﻘﻟا ءﺎﳕٕﻻا ﺰﻛﺮﻣ ،ﺔﻛﺮ مﺎﺴ ﺔﲨﺮ ،ﺺﻗ عوﴩﻣ ﺔﺛاﺪﳊا ،سﺎﻣﺮ ﺎﻫ ﻦﻏرﻮﯾ 1996 ص 42 .لؤ ا ﻞﺼﻔﻟا : ﰔاﺪﳊا بﺎﻄﳋاو ﺔﯿ ﻘﺘﻟا . ﳌاﺒ ٔ ا ﺚﺤ لو : ٔ ا ﺔﺛاﺪ ﺪﻌﺑ ﺎﻣو ﺔﺛاﺪﳊا ﲑﯾﺎﻌﳌاو ﺲﺳ . 17 ﰲ ﺔﺛاﺪﳊا ﲑﺸ ،ﺔـﯿﻧﲀﻣ ؤ ﺔـﯿﻧﺎﻣز نﻮـﻜ ﺪـﻗ ةدﺪـﻌ ﻣ ت ﻮﺘﺴﻣ ﲔﺑ ﺰ ﻟاو فﻼ ﺧٕﻻا ﲎﻌﻣ ﱃٕا مﺎﻌﻟا ﺎﻬﻟﻮﻟﺪﻣ ﺖـﻧﰷ نٕاو ،ﻒـﻠﺘ ا ﺮـﻜﻓ ﺎـﳖﻮﻜ ﻒـﺻﻮﺗ ﺪـﻗ ﺔـﺛاﺪﳊا نٔ ﱃٕا يﺪﻔـﺻ عﺎـﻄﻣ ﲑﺸ ﲈﻛو – ﺔـﺛاﺪﳊا نٔ ﻊﯿﻄﺘـﺴ ﻻ ﱵـﻟا ﺔـﯿﻧﺎﻣﺰﻟا ﺔـ ﺒﻟا ﻦـﻣ رﺮﺤﺘﺗ ﻪـﯿﻠ و ،ﺎـﳱ ٕا ﺰـﻜﺮ " ﺔـﺛاﺪﳊﺎﻓ و ﺪـ ٔ فﻼ ـﺧٕﻻا ﺪـﻌﺑ ﻩﺮـﻈ ﯾو ﺮـﺧٔ ـﴩ ﯾ ﲈﻫ مدﺎﻘﻟا ﻒﻄﻌﻨﳌا " 1 رﻮﻈ ﻣ ﰲو نﻻٔ ﻦ رﻮﺗ " ﻞ اﺮﻣ ثﻼﺜﺑ تﺮﻣ ﺪﻗ ﺔﺛاﺪﳊا نٕﺎﻓ : ﱪ ﻓ ﺲ ﺎﻣ ﺎﻬﻠ ﻣو ﱃؤ ا ﺮﳌا ﺪــ ٔ ﻮــﻮﻓ لﺎــﺸ ﻣ ﱪــﺘﻌﯾو ،ﺔــﺛاﺪﳊا ﺪــﻌﺑ ﺎــﻣ ﺎــﳤﻠ ﻣ ﺔــﺜﻟﺎﺜﻟا ﺮــﳌاو ،ترﻮــﻔﻜ اﺮﻓ ﺔــﺳرﺪﻣ ﺎــﳤﻠ ﻣ ﺔــﯿﻧﺎﺜﻟا ﺮــﳌاو ﺎﳤﻔﺳﻼﻓ " 2 ﻦﳰـﲥ ﺚـ ﺣ ﺔﻘﺑﺎـﺴﻟا ﻞـ اﺮﳌا ﻦـﻋ ﺔـﯿﳜرﺎﺘﻟا ﺔـﻌﯿﻄﻘﻟا تﺪـﺴﺟ ﱵـﻟا ﺔـﻈﺤﻠ ا ـﺗ ﺎﳖﻮﻜ ﺔﺛاﺪﳊا ﺲﺳٔ ﺘﺗ ﲈﻛ ﺪـﺋﺎﻘﻋ ﻦـﻣو ﺶ ـﻌﻟا قﺮـﻃ ﺚ ﺣ ﻦﻣ ةﺪﯾﺪ طﺎﳕٔ ﺪﯾﺪ ﺲ ﺳٔ ﺗ ﺎﳖٔ ﲈﻛ، ﱄﻮﻤﺸﻟا ﻖﺴ ﻟا تاذ ﺪﺋﺎﻘﻌﻟاو ﺪﯿﻟﺎﻘﺘﻟا ـﻓﺮﻋ ﺚـ ﺣ ﺔـﯾﺪﯿﻠﻘﺘﻟا ﻞـ اﺮﳌا ﰲ ةﺪﺋﺎـﺳ ﺖـﻧﰷ ﱵﻟا ﻩﺬﻫ ﻦﻋ ﺎﯿﳇ ﺔﻔﻠﺘﳐ ﻊﺑﺎـﻄﺑ ﺔـﺛاﺪﳊا ﺎﲥﺪﻬـﺷ ﱵـﻟا تاﲑـﻐﺘﻟا ﺖ مﺪـﻘﺘﻟا ةروـﴬﺑ مﺰـﻠُﯾ ﺪـﯾﺪ ﻲـﻋو ءﺎـﺳرٕا ﻲـﻐ ﺗ ﺔـﺛاﺪﳊﺎﻓ،ﺎ ﺟﻮﻟﻮ ﻜﺘﻟا لﺎـﳎ ﰲ ﺳ ﻻو لﻮﻤﺸﻟاو عﻮﻨﺘﻟاو عرﺎﺴ ﻟا ،ﺔﯾدﺎﺼ ﻗٕﻻاو ﺔﯿﺳﺎﯿﺴﻟاو ﺔﯾﺮﻜﻔﻟا ﺎﳤﺮﺣو ﺔﯾدﺮﻔﻟا ﺔﯿﺗا و ،ﺔﯿﻋ ﺟٕﻻا اﺬﻛو لﲀﺷٔ ﺔﻓﰷ ﻲﻐﻠﺗو ﺾﻫﺎﻨﺗ اﺬﺑ ﻲﻬﻓ ﳰﻬﻟا رﻮﺻو ،ﺔﻨ ،ﺎـﻫزﺮٔ ﺪـﻨﻋ ﻒـﻗﻮﻟا ﻦﻜﳰـﻓ ﺔﺛاﺪﳊا مﻮﻬﻔﳌ ﺔﻔﺳﻼﻔﻟا ﺪﯾﺪﲢ ﻦﻋ ﺎﻣٔ سﺎـﻣﺮﺎﻫ ﻦﻏرﻮـﯾ ﱪـﺘﻌﯾ ﺚـﯿﲝ Habermas Jurgen رﺎﺴﳌ ًﺎﺼﺨﺸﻣ تا ﻪـﺑﺎﺘﻛ ﻦﲷ ﺔﺛاﺪﳊا " ﺔـﺛاﺪ ﻠ ﻲﻔـﺴﻠﻔﻟا بﺎـﻄﳋا " مﻮـﻬﻔﳈ ﺔـﺛاﺪﳊا نٔ ،ﺔﺜﯾﺪﳊا ﺔ ﻣزٔ ا ﰟٕا ﺬ ٔ ﯾ ﻪﺗاﺬﺑ ٍﴫﻋ ﻦﻋ ﻻ مﺪ ﺘﺴ " ﺪـﯾﺪﳉا ﲆـ ﺢ ﻔﻨﯾو ﻞ ﻘﺘﺴﳌا ﻻﺪﺑ ﺎﯿﳛ ﴫﻌﻟا اﺬﻫو ،ﴈﺎﳌا ﻊﻣ ﺔﻌﯿﻄﻗ ثاﺪ ٕا ﱪ اذو ﰐٓ ا ﴩﻋ ﻦﻣﺎﺜﻟا نﺮﻘﻟا ﺔﯾﺎﳖ ﺬﻨﳁ ) راﻮﻧٔ ا ﴫﻋ ( ﱲﳞ ﱂ ﰲ ﺔـﺛاﺪﳊا بﺎـﻄﺧ ،تﺎﯿﻤﺴ ﻟا دﺪﻌﺗ ﰬر ﺪ او عﻮﺿﻮﲟ ﻻٕا بﺮﻐﻟا ﻪـﺘﯿﻠ ﺎﻓو نﺎـﺴ ٕﻻا ﻮـﻫو . ﻞـﻘﻌﻟا ةدﺎﯿـﺳ ﲆـ ﺔـﯿﻠ ﺎﻔﻟا ﻩﺬـﻫ ﺰـﻜﺮو ﺔﯿﻋ ﺟٕﻻا ةﺎﯿﳊا تﻻﺎﳎ ﲁﻟ ﻪﻗاﱰ او ) ًﺎ ﻓﺎﻘﺛو ًﺎﯿﺳﺎﯿﺳو ً دﺎﺼ ﻗا ... ﱁٕا ( نﺎـﺴ ٕﻻا ﻦـﻋ ﺚﯾﺪﳊا ﻦﻜﳝ ﲎﻌﳌا اﺬﲠو ﺎﻓ تاﺬﻛ ." 3 1 ،ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻌﺑ ﺎﻣو ﺔﺛاﺪﳊا ،ﰊﺮﻐﻟا ﻞﻘﻌﻟا ﺪﻘﻧ ،عﺎﻄﻣ يﺪﻔﺻ ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 1990 ص ، 54 . 2 رﻮﺗ نﻻٓ ،ﻦ ﺚﯿﻐﻣ رﻮﻧٔ ﺔﲨﺮ ،ﺔﺛاﺪﳊا ﺪﻘﻧ ﺲﻠ ا ، ةﺮﻫﺎﻘﻟا ،ﺔﯾﲑﻣٔ ا ﻊﺑﺎﻄﳌا ،ﺔﻓﺎﻘﺜﻠ ﲆ ٔ ا 1992 ص 118 . ص ،مﻼ ٔ ا ﻖﺤﻠﻣ ﻦﲷ ،فﻮﺴﻠ ﻔﻟ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا ﺮﻈﻧٔ 3 ص ، ﱃؤ ا ﺔﻌﺒﻄﻟا ﺮ اﺰﳉا ،فﻼ ﺧٕﻻا تارﻮﺸ ﻣ ،ﺎﲥ ﺎﻫرو ﺔﺛاﺪﳊا ﺌﺳٔ ،ﰊﺎﻄﳋا ﻦ ا ﺰﻋ 37 .
لؤ ا ﻞﺼﻔﻟا : ﰔاﺪﳊا بﺎﻄﳋاو ﺔﯿ ﻘﺘﻟا . ﳌاﺒ ٔ ا ﺚﺤ لو : ٔ ا ﺔﺛاﺪ ﺪﻌﺑ ﺎﻣو ﺔﺛاﺪﳊا ﲑﯾﺎﻌﳌاو ﺲﺳ . ﺎﻣﺮﺎﻫ ﻒﻘﯾ ،ﺔـﺛاﺪﳊا مﻮﻬﻔﻣ ﻂﺒﺿو ﺪﯾﺪﲢ ﰲ ﻞﻐﯿﻫ ﺔ ﻘﺒﺳٔ ﺑ فﱰﻌﯾ ﻦ ٔ ﺔﺛاﺪ ﻠ ﲇﻐﯿﻬﻟا ﺪﯾﺪ ﺘﻟا ًاﴬﺤﺘﺴﻣ س لﻮﻘﺑ مﺪ ﺘﺳا ﺪﻘﻓ ،ﺔﯿﻧﻼﻘﻌﻟاو ﺔﺛاﺪﳊا ﲔﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻦﻋ ﻒﺸﻜﻟا ﰲو -سﺎﻣﺮﺎﻫ قﺎﯿـﺴﻟا ﰲ ﺔـﺛاﺪﳊا مﻮﻬﻔﻣ ﻞﻐﯿﻫ ﺔـﺜﯾﺪﳊا ﺔ ﻣزٔ ا ؤ ةﺪﯾﺪﳉا ﺔﻣزٔ ا ﱃٕا ﲑﺸ ﻟ ﻲﳜرﺎﺘﻟا 1 ﱃٕا زﱪـﺗ ﺎـﻨﻫو ؤ ةﺪـﯾﺪﳉا ﺔـ ﻣزٔ ا ﲔـﺑ فﻼ ـﺧٕﻻاو ﺰـ ﻟا ﺔﺜﯾﺪﳊا ﺔ ﻣزٔ ا ﺚ ﺣ ﻦﻣ ﺔﳝﺪﻘﻟا ﲔﺑو د ﻋا ﻣ ﲆ ﱃؤ ا ﺔﻌﺳاو ﺖﺤﺒﺻٔ ﱵﻟا و ﺎﲠ صﺎ ﲓﻫﺎﻔ مﻮﻬﻔﳈ ، لواﺪﺘﻟا و ﲑﻐﺘﻟا و رﻮﻄﺘﻟا فﻼ ﺧ ـﺑ و ، مﺪﻘﺘﻟا و رﺮﺤﺘﻟا و ﻐﯿـﻬﻟا ﺎـ ﻮﻬﻔﻣ ﰲ ﺔـﺛاﺪﳊا نٕﺎـﻓ ﺬ تﺎـﯿﻄﻌﻣ ﱃٕا ﲑـﺸ ﲇ ذ ﳌا ﺮ ﺎﻌﻣ ﱃٕا ﺮﻜ ﯾ ي ا ﴫﻌﻟا ـﲦ ﺖـﻧﰷ نٕا و ﺎـﲠ ـﺼﻟا ﻊـﻄﻘﯾ و ﴈﺎ ﱃٕا لﺎـﻘﺘﻧٕﻻا ﺪـ ﻔﺗ ﻲـﻬﻓ ﻪـﺑ ـﺻ ئ ﺔ ذٕا ، ﴐﺎﳊا نٔ ذ ﱔ ﺔﺛاﺪﳊا " ﺮﳌ ﻲﻋﻮﻟا ﯿﳜرﺎﺘﻟا ﺔ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋٕ ﺎﲥاذ ﻢﻬﻔﺗ ﻞ ا ﻦﻣ ﴈﺎﳌا ﻊﻣ ﺔﻗﻼ ﲓﻘﺗ ﱵﻟا ﴐﺎﳊا ﱃٕا ﴈﺎﳌا ﻦﻣ لﺎﻘﺘﻧٕﻻا ﻦﻣ عﻮﻨﻟ ﺔ ﻧ " 2 ﻻ مﺪـﳜ ي ا رﺪـﻘﻟ ﻻٕا ﴈﺎـﳌا ﻊـﻣ ًﺎﳊﺎـﺼﺗ ًﺎـﻘﻠﻄﻣ ﺔـﺛاﺪﳊا ﻦﻠﻌﺗ او زوﺎ ﺘﻟا ﲎﻌﻣ ﻦﻋ ﰂاد ﲑﺒﻌﺗ ﻲ ﻬﻓ ﴐﺎﳊا ﱃٕا لﺎﻘﺘﻧٕﻻا ،ﺮ ﺎـﻐﻣ ﺮـﺧٔ ىﻮﺘـﺴﻣ ﱃٕا ىﻮﺘـﺴﻣ لﻮﺤﺘﻟ ﺔـﺛاﺪﳊا ﻖـﻠﲣ ﺔـﯿﳜر ﺎـﳯﻜﻟ ﺔـ ﺟرﺎ ﲑـ ﲑﯾﺎـﻌﻣ ﻊـ ﺗ اﺬﺑ ﱔو ﺎﲥاذ ﻦﻣ ﺎﳤرﺎﯿﻌﻣ " ـﻫو ﺪـﯾﺪﳉا ﺎـﻫﺎﻨﻌﻣ ﻞـﻤﲢ ﺔـﺛاﺪﳊا ﺪـﺿ ﻮ ﱘﺪﻘﻟا " 3 اذ ،ىﺮـﺧٔ ﱃٕا ﺔـ ﻘﺣ ﻦـﻣ يرﺬـﳉا لﺎﻘﺘﻧٕﻻا ﱪ ﲑﻐﺘﻟا ﲎﻌﻣ ﺪﺴﲡ ﺔﺛاﺪﳊا نٔ ﺮﻏﺪﯾﺎﻫ ﻆﺣﻻ ﲔ ﰲ نٔ " ،مﺎـﻣٔ ا ﱃٕا ًﺔـﯿﳇ ًﺎﻣﺪـﻘ ﻣو ةﺮـﻣ لؤ ًﺎﻘﻠﻄﻣ ًاﱪﺘﻌﯾ ﺎﻣو ًاﺮﻈﺘ ﻣ ﺲ ﻟ ﺎﻣ مﺎ ﻗ ﲏﻌﺗ ،ﺎﻣ ﺔ ﻘﺣ ﺔﯾﺎﳖ اذ ﲏـﻌﺗ ﲈـﻛ ًاﺪﯾﺪ ًﺎ ﺷ ﻩرﺎﺒﺘﻋ ،ﻪﻌﻗﻮﺘﻧ ﻻ ي ا " 4 ترﲀ د نٔ ﲆ ﺔﻔﺳﻼﻔﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﺐﻧﺎ ﱃٕا اﺬﻛ ﺮﻏﺪﯾﺎﻫ ﺪﻘﺘﻌﯾ ﲈﻛ ﻞﺜﳝ ﺔﻈﳊ ﻢﺴﳊا ﺔﻄﻘﻧ ﺪﺴﳚو ءﺪﺒﻟا ثاﺮـ ﻊـﻣ ﺔـﻌﯿﻄﻗ ﻦـﻣ ﻪ ﻔـﺴﻠﻓ ﻪﺗﺪـﺴﺟ ﺎـﳌ ًارﺎﺒﺘﻋا اذو ﺔﺛاﺪﳊا ﺺﳜ ﻓ ،ةﺪﯾﺪ ﲓﻫﺎﻔﳌ ًءﺎﺳرٕاو ًﺎﺴ ﺳٔ ﺗ ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋ و ،ﺔ ﻦﻣ ﺔﻘﺑﺎﺳ ﲓﻫﺎﻔﻣو " ٍعزﺎ ﻣ ﻼﺑ ﻮﻬﻓ -ـﯾﺎﻫ لﻮـﻘﯾ ﺮﻏﺪ ﺔﻔـﺴﻠﻔﻟا ﻊـﺟﺮﻣ ت ﻮﺘﺴﳌا ﰻ ﰲ ةدﻮﻌﻟاو عﻮﺟﺮﻟا ﱲﯾ ﻪﯿﻟٕا ي ا ﺎﲥﺪﲻو ﺔﺜﯾﺪﳊا : ،ﻪـﺘﻧﻮﻨﯿو ﻦـ ﲀﻟا رﻮـﺼﺗ ،ﺚﯾﺪﳊا نﺎﺴ ٕﻻا رﻮﺼﺗ 1 ،ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا ةرازو ،ﳾﻮﯿﳉا ﺔﻤﻃﺎﻓ ﺔﲨﺮ ،ﺔﺛاﺪ ﻠ ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا لﻮﻘﻟا ،ﻦﻏرﻮﯾ سﺎﻣﺮ ﺎﻫ ،ﻖﺸﻣد 1996 ، ص 12 . 2 ص، ﻪﺴﻔﻧ رﺪﺼﳌا 13 . 3 ص،ﻖﺑﺎﺳ رﺪﺼﻣ ،ﺔﺛاﺪ ﻠ ﻲﻔﺴﻠﻔﻟا لﻮﻘﻟا ،سﺎﻣﺮ ﺎﻫ ﻦﻏرﻮﯾ 11 . 4 ﱃؤ ا ﺔﻌﺒﻄﻟا ﺮ اﺰﳉا ،فﻼ ﺧٕﻻا تارﻮﺸ ﻣ ،ﺎﲥ ﺎﻫرو ﺔﺛاﺪﳊا ﺌﺳٔ ،ﰊﺎﻄﳋا ﻦ ا ﺰﻋ ص، 37 . تﺎﯿﻠﲡ ﱃؤ ﺎﻬﻔﺻﻮﺑ ﺔﯿﻧ ﻮﯿﻟا ﺔﻈﺤﻠا ﴬﺤﺘﺴ ﺚﯿﲝ ﻪ ﻣ ﺪﻌﺑٔ ا ﱃٕا ﺐﻫﺬﺗ ءارٔ ا ﺾﻌﺑ ﻦﻜﻟ ،ترﲀ د ﺔﻈﳊ ﲆ ﲔﺴرا ا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﻖﻔﺘﯾ زوﺮ ﺔﯿﻧ ﻮﯾ روﺬﳉﺎﻓ ﱄﺎﺘﻟ و ﺔﺛاﺪ ﻠ ٍن ٍغوﺰ ﻦﻋ ﲑﺒﻌﺗ ﻻٕا ترﲀ د ﺔﻈﳊ ﱔ ﺎﻣو ،ﺔﺛاﺪﳊا ﲁﺸو .
