إبستيمولوجيا باشلار وصلتها بالتحليل النفسي

ص

:

مو ا

ناو ا

:

ا ر

ا ةد

ل د ةر ذ

ن ط ا داد إ : ذ ا فار إ : ش د -د أ شو

ا

ا

2016

/

2017

إ

و ر

ا

او ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻞﻜﺑو ﺮﻜﺸﻟا ﻞﻳﺰﺠﺑ مﺪﻘﺘﻧ

نﺎﻨﺘﻣﻻ

و

ﺎﻧذﺎﺘﺳأ ﻰﻟإ ءﺎﻨﺜﻟا

رﻮﺘﻛﺪﻟا

"

ﻠﺳ

ﻴ

ﻲﻧﺎﻤ

ﺪﻤﺣأ

"

يﺬﻟا

اﺬﻫ ﻰﻠﻋ فاﺮﺷﻹا ﺔﻤﻬﻣ ﻞﺒﻗ

و ،ﺚﺤﺒﻟا

ﻻإ ﻪﻴﻓ ﻞﻤﺤﺘﻳ ﻻ

ﺪﻳﺪﺳ نﺎﻛ ﺎﻣ

ا

ﺒﺋﺎﺻو

ﺎ

ﻦﻣ

ءارﻵا

.

ﺎﻨﻴﻠﻋ ﻞﺨﺒﻳ ﻢﻟ يﺬﻟاو

نﺎﻜﻓ ،ﻪﺗﺎﻬﻴﺟﻮﺗو ﻪﺘﻗﻮﺑ

ﻨﻛ

ﻮ

ر

ﺎﻨﺜﺤﺑ ءﺎﺿأ

‘

ﷲ ﻪﻣادأ

ﻢﻠﻌﻠﻟ

ﻦﻃﻮﻟاو

.

و

ﻰﻟإ ﺮﻜﺸﻟا ﻞﻳﺰﺠﺑ مﺪﻘﺗأ نأ ﻲﻨﺗﻮﻔﻳ ﻻ ﺎﻤﻛ

ﻞﻛ

ﻷا

ﻢﻫ ﻦﻳﺬﻟاو ﻢﻬﺘﻓﺮﻌﻤﺑ ﺎﻧوﺮﺛأ ﻦﻳﺬﻟا ماﺮﻜﻟا ةﺬﺗﺎﺳ

ﻲﻧﻮﻤﻠﻋ ﻦﻳﺬﻟاو ﻢﻬﻌﺿاﻮﺘﺑ رﺎﺒﻛو ﻢﻬﺘﻋﺎﻨﻘﺑ ءﺎﻴﻨﻏأ

ﺔﻔﺴﻠـﻔﻟا ﻰﻨﻌﻣ

ﺎﻬﺘﻤﻴﻗو

.

ﻟاو ﺮﻬﺷأ ﺔﻌﺴﺗ ﻲﻨﺗﺮﻈﺘﻧا ﻦﻣ ﻰﻟإ

ﺪ

ﺎﻬﻋﻮﻣﺪﺑ ﻲﻨﺘﻠﺒﻘﺘﺳا ﻲﺗ

ﻰﻘﺒﺘﺳ ﻲﺘﻟاو ﺎﻬﺘﺤﺻ بﺎﺴﺣ ﻰﻠﻋ ﻲﻨﺘﺑرو ﺎﻬﺘﺣﺮﻓو

ﺐﺣ ﻢﻈﻋأ

ﻲﺒﻠـﻘﺑ

ﺎﺴﻧإ ﺰﻋأو

ا ﺎﻬﻠﺟأ ﻦﻣ ﻲﺘﻟاو ﻲﺗﺎﻴﺣ ﻲﻓ ن

ﺖﻣﺮﺘﺣ

ﻲﻫ ﻲﺘﻟا ءﺎﺴﻨﻟا ﻞﻛ

ﺔﻴﻟﺎﻐﻟا

:

ﻲﻣأ

ﻰﻟإ

ﻤﺣأ يﺬﻟاو دﻮﻠﺨﻟاو ﺐﺤﻟا ﺰﻣرو دﻮﺟﻮﻟا ﻲﻓ ﺺﺨﺷ ﻰﻤﺳأ

ﻲﻓ ﻪﻟ ﻞ

دﻮﻟاو ماﺮﺘﺣﻻا ﻞﻛ ﺐﻠـﻘﻟا

ﻰﻟإ

ﻲﻟﺎﻐﻟا

:

ﻲﺑأ

ﺔﻠﺋﺎﻋ ﻞﻛ ﻰﻟإ

:

ﻢﻫدﻻوأ ﻞﻛو ﻲﺗاﻮﺧأو ﻲﺗﻮﺧإ

ﻲﺗﺮﻛاذ ﻢﻬﺘﻌﺳو ﻦﻣ ﻲﺋﺎـﻗﺪﺻأ ﻞﻛ ﻰﻟإ

ﻲﺗﺮﻛﺬﻣ ﻢﻬﻌﺴﺗ ﻢﻟو

ﺔﺻﺎﺧو

ﻦﻳﺬﻟا

ﻲﻧوﺪﻋﺎﺳ

اﺮﻴﺜﻛ

"

ﺔﻠﻴﺠﺣ

"

و

"

ﻳﺎ

ﻦﻴﺳ

"

و

"

ﺔﻨﻳﺮﺒﺻ

"

ﺔﻤﻴﺴﻧ

.

ﻟاو ﺮﻬﺷأ ﺔﻌﺴﺗ ﻲﻨﺗﺮﻈﺘﻧا ﻦﻣ ﻰﻟإ

ﺪ

ﺎﻬﺘﺣﺮﻓو ﺎﻬﻋﻮﻣﺪﺑ ﻲﻨﺘﻠﺒﻘﺘﺳا ﻲﺗ

نﺎﺴﻧإ ﺰﻋأو ﻲﺒﻠـﻘﺑ ﺐﺣ ﻢﻈﻋأ ﻰﻘﺒﺘﺳ ﻲﺘﻟاو ﺎﻬﺘﺤﺻ بﺎﺴﺣ ﻰﻠﻋ ﻲﻨﺘﺑرو

ﻲﻫ ﻲﺘﻟا ءﺎﺴﻨﻟا ﻞﻛ ﺖﻣﺮﺘﺣا ﺎﻬﻠﺟأ ﻦﻣ ﻲﺘﻟاو ﻲﺗﺎﻴﺣ ﻲﻓ

ﺔﻴﻟﺎﻐﻟا

:

ﻲﻣأ

ﻤﺣأ يﺬﻟاو دﻮﻠﺨﻟاو ﺐﺤﻟا ﺰﻣرو دﻮﺟﻮﻟا ﻲﻓ ﺺﺨﺷ ﻰﻤﺳأ ﻰﻟإ

ﻲﻓ ﻪﻟ ﻞ

ﻞﻛ ﺐﻠـﻘﻟا

دﻮﻟاو ماﺮﺘﺣﻻا

ﻰﻟإ

ﻲﺣور

ﺰﻟاةﺮﻫﺎﻄﻟا يﺪﻟاو

ا

ﺔﻴﻛ

:

ﻲﺑأ

ﺔﻠﺋﺎﻋ ﻞﻛ ﻰﻟإ

:

ﻢﻫدﻻوأ ﻞﻛو ﻲﺗاﻮﺧأو ﻲﺗﻮﺧإ

ﺖﺧﻷا ﺚﺤﺒﻟا اﺬﻫ ﻲﻓ ﻲﻨﺘﻛرﺎﺷ ﻦﻣ ﻰﻟإ

"

ﺔﻤﻴﺴﻧ

"

ﺎﻬﺘﻠﺋﺎﻋو

ﺔﺻﺎﺧو ﻲﺗﺮﻛﺬﻣ ﻢﻬﻌﺴﺗ ﻢﻟو ﻲﺗﺮﻛاذ ﻢﻬﺘﻌﺳو ﻦﻣ ﻲﺋﺎـﻗﺪﺻأ ﻞﻛ ﻰﻟإ

ﻦﻳﺬﻟا

ﻴﻧوﺪﻋﺎﺳ

اﺮﻴﺜﻜ

ﺔﻴﻟﺎﻐﻟا

"

ﻢﻳﺮﻣ

"

و

"

ﺔﻜﻴﻠﻣ

"

و

"

ةﺮﻴﻤﺳ

"

ﺔﻘﻴﺠﺟ

.

د ــــــ : ف ا ذ ا لو ر ا رد ا ت ن ر ا نر ا ن روط لد ل! ن يذ ا م ا ل د م$ أر % & و ء ا " نو ( ر) " س ؤ و ةد د ا ) ا ا رظ ا د.ار / ا ط ا أد % إ $ 1 د 2 و ، ا ر 21 ز ك ذ أ % & ا تارو6 ا ر د $ ا 21 6 ر او ث د! ا م ا $1ر& 2 ت د 8إ) ا ط او ا و ا رظ و . ن " نو ( ر) " ن مھأ ا ا ن ل و مو ا 1 21 ن : دھ 1 ; $<1ر 21 ل6 6 ا ا ق . (ود ا ھد و ف8و > ن 1 ، 2 1 ل6 او هد & ف د د % & د يذ ا 2 ) ا ف8و ا 21 : /و ر ا % $ & > & 21 . نإ " ر) " ن ر أ ىر و ط ا نأ روط 21 م ا > رد يذ ا A8او ا A8او ه A ط و 2 ، ر د8 2 ا A8او ا ن ت رظ ا ب اذ$ و ، % إ ا ا نود $ اذ ماد: ا 8 ر 1أ يأ ّن !! ر 1أ وھ م ا رار ةر 1 ل لو! و و و إ & % إ ، 1 % 1 اذ$ و م ا فو > م ر نأ ا Dا و و E ا ف : 2 ا 21ر ا > و ا وھو و$ ا ظ ةرھ ، روط 1 ا فر Dا ت ا زو و تاز ثد! و و ، مد 1 ا 2 % & م. 8 هد & د ا م ا A ا Aط8 م . عور نإ " ر) " $ ن % إ 2 ل و ذ ر م6 م ا 2 ا ل ! ا رو$ ا 2 ا م ا > <و يذ ا " د ور1 د و " > مھأ ن و 2 ا 2 ا ل ! هر6G $ 1 % د > " 2 ا ل ! ا 21 ر ا " ، " ب$ " مھأ ب ا هذھ ر و > روط ف ن نأ $ ): ن دارأ 2 ا 2 ا ل ! ا 21 م ھ 21ر ا ب ا ن 2 ا ل ! ا H$ و ر &و .

د & 21ر ا ب ا ن 2 ا عر ا نأ ر) % يذ ا م ا وھ " ا م & م " يأ Dا و و ث! ا لو 2 ا 8)&و ھدود!و مو ا فادھأ 21 $< إ ن 8) ا 1ر و ! اذھ 6! 21 ن! و ض و و " ر) " لو ! يذ ا 2 ا ل ! او " ر) " $ ةد /ا م ٍم$1 ل 1ر ا ق &أ ا ، 2$1 طور % & يو ! > ! و&د و$1 $ & ف ا 2 Dا و و م ھ) ك ذو ا 1ر 2 ا ب 21 2 ا 2 ! ا ب ا ف ظو ا ب Dا 2 ا و 2 و مھأ ن و، ط ا 2 ا ر ا ر ت ! 2ھ ل وG ا 1ر 2 ا &و<و ا ، 1ر 2 ا ل ! م 8 اذ و ر $ظإو Dا ق.او ا ض 2 ا و و ل8ر كاردDا 2&و<و او م ا ء ; ن و مھأ هذھ ء ا 2 ا ر ا ةرھ ط د د ل $ رد . لو ! ك ذ و " ر) " ءد ا از ا ل د او او .ط : ا تارو 21و ن &و 2 ل ! م ا لو ! ك ذ ل ا و فر ا ق.او ا دد! 2 ا م ھ 2 ا از ! .اد ل م أ ةرو ا تارو ا &و<و ، H ن ق.او ا هذھو ! و ! 1ر ! ، ِ و ن& 2 ل 21ر L ر ل 2 ا ر ( 2< ا ، د 1 " ر) " ب ا 21 ھ او د د ا 2 ا ر ا ل 1ر 2 ا ل ! &و<و ا ! 21 ن 2 ا ر 2 ا ل ! ا ن ر ا ر ا ن& ف ا ا لو و ا ن ر ا ل < % & ل 2 % إ &و<و ا ! ا ، اذ$ و نو Dا 2 ا .ر ا ھ ر6أ 2 اذھ 6! 21 : إ 8)& و و " ر) " ل ! ا H$ 2 ا ؟ ّظو ف و ف " ر) " 21 2 ا ل ! ا H$ ا D و و ؟ . جرد و هذھ ت! Dا ةد& ت/ؤ أ وأ & ب و .ز فو8و ا ھد & 21 ل6 2 او : /وأ : 2 ا ل ! ا وھ 2ھ و Dا و و م & ل ؟ ف و L ر ا ر & اروط ؟ 6 : ط Dا $.د 2ھ و و و ا ر) د & ؟ 6 6 : 2ھ س ا 2 ا 2 $ & " ر) " > رظ ؟ ا ارو : &د ف " ر) " Dا نو و و أد ا 2 ا 2 ا ل ! ا ر ؟ : : مھ ف

ق. ا ن& ف او &و<و ا 1ر 2 ا ل ! ا 21 د د ا 2 ا ر ا Dا 2 و و ؟ و ن ن مھأ ب ا 1د 2 ا اذ ا ر :ا % إ دو عو<و ا اذھ ھا ىد % إ روط ف 1ر " ر) " > ا يذ ا 2 ا ل ! ا " و د د ور1 " ، ا ك ذ و ا $ ! 2 " ر) " م & فو م ا )1 ن ن ، ذإ أ > مھأ ط: فو 1 ةوط: وط و! ةر ا ر ك ذو 2 ا ل ! ا ر 2 ا H$ ن ! 21 (ر ك ذ و، ص : ا 21 ا 1ر . ب ا أو &و<و ا اذھ ر :/ 1د 2 ا ث! ا 21 ل6 : /وأ 21 : مو ا 1 1ر ھا 6، مھأ م ا )1 " ر) " روط ف و ر 1أ ا د ا % إ ر 1أ A <او ا ف : 21 >. ط&و هر م ا ىر6G1 ةد د $ :و ك ذ % و 2 ا ل ! ا 21 ةد د ا > $ ھأو ب " ر ا 2 ا ل ! ا 21 " ارظ و 21 ل6 يذ ا هر 1 ھ ا ر ا 2 ) ا ر 2 ، ق ! 21 >&ور % & نھار و 1 ر 2 & د د إ & تارو6 ن > & يوط و و . أ ص: 1 ھأ ارد 2 1 ل6 2$1 عو<و ا اذ$ ن& ف ا، ھأ مظ&أ 2 ر1 فو 1 ر6 ا ر & > &و > ! ن ار اءز سر > أ ف و 2 ا ةز ا ر 1 ا ن& ف نأ درأ و،مو ا $ د8 Dا ل 21 و و 2 ا 21 ل6 $ مو Dا ط او 1ر ا ا و و ، زار إو ىد ھأ ت ھ ا $ د8 2 ا ، ت ر ل ھزو ن / 2 او 6أ ار !<او ا 21 ةر ا ، ھأزار إو > و&د % إ ! ا ةرور<و ا 1ر 2 ا ل ! ا ل Dا 2 و و > م & A ل ن Dا وأ م & س ا ، زار إو $ تد ا 2 ا ط ا Dا و ت ظو ف و 2 ا ل ! ا ن و $ 1 . ا ت ارد ا صو : أ G 21 ث! ا نأ لو ا ن إ و و " ر) " 2 ا ل ! $ 8)&و % & ثد! $ ت ارد ا ض > و! د و د8،

إ و و ر) ر6 أ هد & 2 ا ل ! ا ن& ثد! 2 ا ت ارد ا ك مھأو، 2ھ ھ د و : وأ ن ا ، د & ا 1ر " نو ( ر) " ر، ر ةرو ر (، ، ط 8، 2007 : إ ن& ثد! $ 1و و و " ر) " و، $ > 8)&و 2 ا ل ! ا ن& ثد! > أ ، 6 : . & يو! ، ، و ا ا ر ا ق رط ن& 2 ا ج) ا 2ھ ر هارو د ا ر ( ةرو ، Dا ةو: ، ط 8 2009 : 2 ا ل ! ا % إ تر أ $ 1و Dاو د & و و " ر) " 6 6 : قار إ ر > د8 ن ير ا ، د 21 و و 2 ارط جرو ، ذو 2ھ، ر ر , ر ( ،ف ط ،ةرو 2013 : % إ تر أ $ 1و إ و و " ر) ." % & د &ا د و ب او 2ط ط: ا Dا ، 2 $ ا ب و 2&و<و ا ل ! ا > & مو يذ ا ف G و 2ھو لو 1 ث)6 ن ط: ا هذھ 2 : ل ا لو ا ذ ا وھ > او & ي Dاو 2 ا ل ! ا، و و ، % & ل ا اذھ يو ! و ن 6! ،أ ث! ا لو ا 6د! مو$ ن& > 1 2 ا ل ! ا د & : م ا " د ور1 " هر & 2 ا ل ! ا ف وھ 6د! و، < أ ت ر! 2 ا ل ! ا ط را ف P ط ا ر$ظ ف و ر ا ، ن&و > G % و ا ل و ةد د& ل!ار ر & هرور و " د ور1 " . 8د أو $ % و ، >1 ا أ تاد /ا ن&و 2 ا ل ! ا روط ن& 6د! 2 ا فرط ن > ت$ و ! ر:Q 2 $ ا ب ن س ا م & ل H ب ن و ةد د ا ت 1 /ا . 2 6 ا ث! ا أ R ه : و و ، و م & ل $ و$ و ، ف و ظ تر$ و تروط ، 1ر ا رظ A ھ ر 8و <ر % إ يذ ا ف8و ا $ ل يذ ا ف8و او 2 ر ا ه /ا 21 ل6 و $ ، ن ك ذو أ ل ل ا 21 لو:د ا 2 6 ا .

ل6 يذ او ا 21 ناو 2 ا ": إ و و " ر) " ل ا اذھ 8و، رGS إ 21 ل6 ث! /وأ : Dا ر ا 2 و و 6د! و ،ير) ا > 1 ط ن& إ و و " ر) " ن&و ا س % 2 ا $ & > رظ 1ر ا . 2 6 ا ث! ا أو 1 وھ > او Dا و و 6د! ث! ا اذھ 21و ر د) ا ن& د " ر) " " د تر " ، أو ا ث 6 ا ث! 1 Dا ق. ا 21 ل6 2 و و و و > 1 عاو أ Dا ق.او ا و و $ & ثد! 2 ا " ر) " ف و او8 &أ ق رط روط 1ر ا ا . أو A ار ا ث! ا > او & ل6 يذ ا !و ا ا 1 ، يد ا A ط ا ن& > 1 6د! ر 1 ز يذ ا " ر) " ا د ف و 8او ا &د ف و 6 او إ % 1 ء ت رظ ا A % & ! . ا م6 % إ ث 6 ا ل ا ر : او ل6 يذ او > او & : 21 " ظو ف " ر) " ل ! 21 2 ا " Dا و و " ه 8 هرود وھو ، % إ 6)6 ث! ، /وأ : 8رط % إ ير) ا 2 ا ل ! ا ر & > 1و، 6د! ر6G ن& " ر) " 2 ا ل ! ا رد و $ ؤ " د ور1 " و " E و " ف و 2 ا م ھ ا فظو Dا 21 $ ء ق ط و و م ا Dا ل ! ا ذو 2 و و &و<و ا ا 1ر ا لظ 21 ك . أو > او & يذ ا 2 6 ا ث! ا ": &و<و ا 2 ا ل ! او ا " 6د! > 1و، ر ن& " ر) " Dا ل 21 2 ا ل ! و و > تد ا ف و . أو ث 6 ا ث! ا ر : او ناو ل6 1 ": ا &و<و ا 1ر او ود " > 1و، 6د! ن& ا ق. & & ف ف ود م أ و $ و &و<و ا 1ر ا " ر) " %ط&أ أ 6 ك ذ P<و ةر 6 . ل م6 % إ د ر ا يذ ا H$ ا عو > و اذھ 6! 21 ا /وأ " ا H$ 2 ! ا " ا ت//د ا P <و ضر ك ذو ن& ف او او ر

ا ر Dا % & ز ر اذھو $. و 2 ا ل ! او و و ا صو ر) ا . و أ < أ % & د &ا " يد ا H$ ا " ن ر ا " ير) ا " & ر ة ن& و د ط تاذ & 1ر ا ض 21 ن ! ا A 2: ر ا H$ ا م ھ ا ا A $ ر و ا م ھ " ا ر) . " و 2 ا ت و ا أو ا ء 6أ $ 6! و، ن $ ھأ : مد& إ د ض مھأ ا رد و ا م(ر A ار أ ت 21 /وط $ & 6! ىر:أ ت ر /او ، ك ذ % & ةد زو ل ا و : د و$1 ير) ا ر ا A ل ! ا 21 هرد ص: 1 A ر ك ذو 2 ا % إ زو ر > ا .

لو ا ل

ا

:

ل

ا

ا

او

و و

لو ا ل

ا

:

و

ا ل

ا

ا

و و

ث

ا

لو ا

:

ا ل

ا

.

أ

-ا ل

ا مو

.

ب

-ا ل

ا رو ظ

.

ج

ّ و ا تاد " #او

ا ل

ا ر ّوط

.

ا

ث

% ا

:

ا

و

و

.

أ

-و

م

ا

و و

.

ب

-رو ظ

ا

و و

ھر ّوط و

.

ج

-و 'ر( ا رظ ن

ا

و و

.

دـــــ

:

س أ " د ور د و " Sigmund Freud ) 1856 -1939 م ( ا ل ا رد دو ًّ اًء و ةد د# تار ّوط تد & رّ' او ( ا ن د د ا * إ ن . ن ط اذھ و ھو " ا ل ا " و " ا و و " ت & '.او * راد ت# ّو ّ ا س ا م # سراد ن رد ' ا ل ا اد ا ّ ؤ د 0 # ا ل ا رد إ ت ّ و ا " د ور د و " مھأ اذ'و 1 ط م 2 ، إ ت ّ و ا تاد 4 .ا ا و و يذ ا ظ فو ا د 0 # ر .ا يد ' " ك رد ر س ر ر " ةر ل ّو ةد# مو ا اذھ د & ، تاروطّ .

لو ا ل

ا

:

و

ا ل

ا

ا

و و

ث

ا

لو ا

:

ا ل

ا

.

أ

ا ل

ا مو

:

ل 9 ا ج( ا ن ' ف ' ر'ذ نأ د . ا ل ا مو 0 إ قرطّ ا ل 9 ل 9 ' ،هرو ظ " د ار ر ل ار " ) 1872 -1970 ( Bertrand Russell : » دد ن و ت 4 ط ا ت ' ا ت ا 0 إ ةدو ا ةرور= وھ *2 ر و س ا م # ن# ث د ا س ا ء رظ ا ... ا م ط & ر ' ا ھرود 0 # فو9و " . ) 1 ( م # م و دو نأ ب م ا ك ذ * @& يذ ا A ر ا 0 إ . م # سراد ر'ذ نأ ب دد ا اذھ و د ا ل ا رو ظ ل 9 س ا ا سراد ا B @& ث د ا س ا م # : 1 ھ + و ا رد ا ا و ا رد : ن# ً( ً ر # س ا م # 1 أ @& أ د # ك ذو ا " تد و ت و م و " س ّ ا م ر 2 ل ّوأ " جر " @ م # 1819 ، C ا مد2 ن ' ط .ا * 0 إ رو & ا ةر 2 ا ل ا ا ھر # . هد ء و " ز& " 1867 و * ذ ( د أ وھو ا * ؤ مھأ ن و هذ أ م B " ر ا س ا م # " ) 1901 -1905 ( و " س ا م # " م # ) 1909 ( . ) 2 ( ) 1 ( ن# (4 دو , ن د ا رد ، ن ر& ا نر4 ا س ا م # ، )) د . ط ( ،بر ا ب ' ا د إ تارو& ،ق& د ، 2001 ( ، ص 09 . * -ا ط .ا C : C وھو ر ا ن ط .ا * و،رو & ا م # ير 0 # ب ط ل @ وھ ر ا هذھ ء Fأ رو & ف ر 2ا ت ص2& B=و نأ ص 2 و و' ) م ا،رو'د م ھار إ ص، ا 10 ( ) 2 ( -يدو , ن د ا رد هر'ذ ق B ر ، ص ، 174 .

2 -ھ % ا رد ا " رد غرو رو " : رد ا هذھ ؤ مھأ ن و د " د أ ب و' " ) 1862 -1915 ( د أ = أ وھو ةذ ( " تد و " د @& أ " غرو رو " ر&# B ا نر4 ا ر2اوأ ا ثو ا ًر 2 . د 'و " ب و' " رF@ ا " تد و " ضر #و ر2آ B9و 0 إ لو د * ' ا ًرF@ 1 أ ث هذ أ " خ " * E . Mach ) 1838 -1616 ( بھذ و =و ا " لر وھ **" E. Husserl 1859 -1938 " و و و ا " . *** 1 أ مF ط .ا C ا مد2 م # ارد ةد و ا و ا هر #ا يذ ا س ّ ا . ) 1 ( 3 -رد ا ھ % % ا رد ا " / ا " ھداور مھأ ن و " س' ر ر " Wert HEIMR ) 1880 -1942 م ( ، و " ترو' ' و' " KURT ، KOFFKA ) 1886 -1941 ( و " ر ھو' " KOHLER و F(F ا اود و اذھو ، @ ه .ا ً & ا يأ ' ا ا وأ ل'& ا أ ' ھو ت & 0 إ . اذھو ه .ا اذ و ءاز أ 0 إ ز مF ّ ' ل'& 'رد ء & ا نأ ىر نورظ ت Lز ' س و ل'' كو ا 0 إ 'و ا رد ا ل ' 4 تاد و وأ . ) 2 ( ) 1 ( -ص ،* B ر ا ) 178 -182 .( * -رإ خ ت : ط ا ء ا ن وھ اروط د و ا ن او ن ل ن 'و * و # 04 و ارو س ط ا ذ أ ) 1895 -1901 ( او ط ا *LارM ر ' د 0 إ وز د ا لL ا ءارآ * ن ' ، ) او ن Fد ا ،ف وو ر ،ن ر : ( ا و أ ) ط 2 ( ص ، رد ' ا ب ' ، 34 . ** -ل روھ : م ور ا ا 'ر ا م #ز د " و و و ا " سرد ، أ فو وھو ،ت رھ ظ ا بھذ وأ ط ا مو او ت = ر ا ) ف وو : ص ،* B ر ا 93 .( *** -و -و -و ا : وھو رھاوظ ا ث ا وھ ، رد ا روط ا ة #ار B ء & ا رھاوظ ن L ط ف و ا ، ' وأ ن ' ا وأ ن ز ا B9او وھ ل' نھذ ا ر و ) ف وو : ص ،* B ر ا 93 .( ) 2 ( -م ھار إ ر ا د , ، س ا م #و ن ا ، ) ر ا م # : ،ت و' ا ،بد او نو او 4F طو ا س ا ر ار 1985 ( ص 51 ، 52 .

4 -ا رد ا ( ار 2و ا رد ا ھ : ت@& ن ر& ا نر4 ا لLاوأ د 0 # ' ر أ " نو او سودار " John.B.Watson ) 1878 -1958 م ( مھأ نأ ىر يذ ا ن ا كو وھ س ا م # * رد اذ و 'و ا رد ت . ھداور ن و " دراودإ ك اد روF " Edward Thorndike ) 1874 -1949 م ( ن 'و رد ا ل 9 ر ا ل ط ا 0 # 2 بر ىر أو * & ذ كو ا سرد د9و او ا س ا م # A ر ر 2 س أ . ) 1 ( ل F أ ن 'و ا ن د د ا ر ظ ك ذ د و " &. لر ' " Carl Lashley ) 1890 -1958 م ( و " ر ھ ر و " Walter Hunter ) 1886 -1954 م ( او 9و ، در و ،بر ةد ت 'و ت ةر' ل'و ظ ( نو' كو ا ارد رد ا هذھ ب أ س ا م عو=و . 5 -3 ا رد ا ھ " د " ا رد ا " : ؤ و " ل Oود' م و " W . McDougall ) 1871 -1938 م ( ا نر4 ا ط .ا C ا د= ء و ن ر& ن ذ2 او عو=و ا اذھ ل 9 د9و ا ارد أ #و=و ا C ا : » وھ س ا م # نإ هر و در ا كو سرد #و=و م # تار ا B * ' وأ * م' ا ً ً ' ر 2 ا « . ) 2 ( ا ث ،ن ا د # ا ة ا زLار ةر ' ھأ ط و ر ' أ تر& رد ا هذھ و ا . م . أ . نو ا نو او ء ا د2 ھ ار ' أ لاز .و . تر ظ ھد و رد لF ا رد أ او ا ل ا ا ل ا " د ور د و " * ) 1 ( -دو , ن د ا رد ، ص ،هر'ذ ق B ر 219 0 إ 240 . ) 2 ( -ا ن# (4 ص ،* B ر 243 . * -د ور -د و : د و أ ر " و 1856 " د " غرو ار " ر 2 بط ا سرد ، " كور " * ارد مھأ ن و م # 0 ھر& ا 1885 لو ز'ر " 1 ر& ا ت('& " و " ر ا ت ارط=.ا " . » د ور د و : ص ا ل ا ز و ا 9 « .

ا ل ا ف ر( : * ر# " د م ھار إ رو' " : » * & 'ا ا ج( ا C وھ " د ور " ر 0 # مو4 ف & 'ا 0 إ ر و م( او ل او ر ا #اد ' ةدد قLارط ض ر ا د # ف9او #و ا 4ط 0 إ ط ا ل4 ا ن 4 و و ' ا ت Oر او ا ت ر'ذ ا « . ) 1 ( = أ فر#و : ا ت. ث C وھ اذ .إ # ث ا ن' . رط=.ا ج(# ن وھو C ا ا ا ت ا . #و وھو ا فر ا ن ف @ ظ م د د # ) 2 ( . ت & 'ا مھأ ن ا ل " ر د و " بط ا ل ا ًر ' ا ًروط تFد أ ا ا ةد د ا ر ' ا ث ن ا & 'ا . » B اود م يذ ا م ا وھ ا ل ا يرو &( ا وأ يرو & ا ن ا كو 'ر ا « ) 3 ( . ا ل * لو ا ب ن سرد " د ور " أ يرو & ا ب ا ه أو 2 ا ب ا س'# وھ يذ ا F ا ب ا " يرو &( ا ب ا " ث 4 لو " ور د " : » رو &( ا ن د # و ' ا ت Oر ا ن# ف&' ا وھ ا ل ا إ 0 رو & ا « . ) 4 ( د # ا ل " د ور " نأ ب ض ر ا ن P ا ة ا ل ' جر2 * و ' ' ر ' أ ھ ا 4ط 0 إ رو &( ا 4ط يأ * ل2اد * ' راد Q ت و ' ا هذھ ل 0 # ل نأ ىو ا ب ط ا 0 # و رو & ا ) 1 ( -رو2د م ھار إ ، ا م ا ، ) ةرھ 4 ا : ر ا B ط ا نوؤ& ا L ا 1983 ( ةد ا ، " ا ل ا " ص 41 . ) 2 ( -ط رد " ا د , جر' ، ر ا =9و س ا م # ، ) ) ط 1 ( ةرھ 4 ا : و' فر ا راد ر ،ل ا ش 1919 ( ص ، 30 . ) 3 ( -يو و ا 5ر ، دد ا ن د ور ا Fاد د و د ور Fاد ن ا ل ا دد ا ،ر ' أو ءارأ ، ) 882 ( ت ا ، 24 ير 2007 ص ، 1 . ) 4 ( -د ور'-د و 6 ، ا ل ا ز و ا ر ، : # دو ) ' ،B ةءار4 ا ن ر ةر ا 2000 ( ، ص 18 .

ل( Q * ك ذو * & و هد &رQ ل ،يرو &( ا ت ' ا ل ا م' ا *=ر رد ھ او ض ر ا ' ا ر ' ا جار2إ لو ر 2 ا م ا 0 إ رو & ا * و يذ ا يرھ ظ ا م ا 0 إ يأ . * او9 C وھ ا ل ا نإ ا ' ف & ب ا ن# ث #و( ا ل در ا ىد ا ت ارط=.ا رو ظ 0 إ يدؤ او * ' ا " د ور " نأ ىر ظ ا ر او يرھ ظ ا كو ا م' ا ھ زLار ا رو & ا م' يأ در يرھ رو &( او . ا ةر' ا نإ ' * ر ا ت ارط=ا * ثد ا ھ رو &( ا د # وھو * ت ' يذ ا ن ' ا ن ةر' ا ك جر2 نأ ا ل ا 0 # ب اذ و و " رو &( ا " وھ يذ ا رھ ظ ا 0 إ " رو & ا " لو4 ث *=ر ن ض ر ا ص 2 ' : " د ور :" » ل ا اذھ ھ طر ا و9 ن ط ا ةر' ا د ر و ب أ ( ا ةر' ا ب رو & ا ل 0 إ ةد = ا رو & « . ) 1 ( * & 'ا ء & مھأ ن ھ ن و " د ور " ن P ا ة F ا ءز ا وھو لF ا " رو &( ا " ة و #او ة 0 إ ا ة ا م 9 * و او ىر ' ا د4 ا ل'& م 4 ا اذھو #او. ا ل ا . * -" ت ' ا " Répression : م ظ ا لو2د او يرو &( ا م ظ ا ن ت( ا ن# #ز ز # وھ ت ' ا رھو هرد و =ر ا ت #از ا عار ن# ث وھو ،ت ' @ ف و و او & . #ز ا لظ ك ذ و ،يرو & ا ل 9 ء ت ' مو4 يذ ا ا وھ 0 # ا ا ر اوأ 0 # ا : » ا م ا د # : ، ا ل #و و ا م ا ) ط 1 ( ، تور : س و راد 2005 ( ص ، 8 . ) 1 ( -6 د ور' د و ، ر ا ل ا ، ر : ط جرو ، & ار ) ) ط 1 ( ط ا راد ،تور 1981 ( ص ، 64 .

ن لو ا ءز رو & ا لF يذ ا ن ا س رو ظ ل 9 دو و ن ' *ط رد 4 ا د # جر * ر# ث ا ل ا : » 0 بط ا مد2 #و او ظ4 ا رو & 4 ا ا ' 0 # لد وھو ،كارد ا فL ظو ن « . ) 1 ( س'# وھ يأ #و ا وھ رو & " رو &( ا " * و ا ة ا ت ط 0 # فر هر 2 و اذ س ا و ، #او ا ل4 يأ ر ' ا ت ك ذو ن P و ا . د # رو & ا " د ور د و " ،اًد 4 و ر& B ط يذ كاردإ 0 # د و رو & ا ن ط ر و " ا " ل 9 ث رو & ا ل & و " د ور :" » رظ اذإ ا 4 9د =او دود 0 # ل & * @'و ود ل9 ا 0 # جر 2 ا ن * إ « ) 2 ( ا نأ يأ، لF ن P ا ة ا ن F ا ءز ا أ، B9او ا ل & " رو &( ا " ر ا وھو * & 'ا يذ ا م ا " د ور " ا بط ا ج( ا 4 رط ر O و ، ا ج( ا . * ر#و " ن '. ك " J. Lacan " 1901 -1981 :" » رFأ ق و غ مو رو &( ا

ةرLاد 0 إ ا B9او ا ر & L & رو &( ا س تاذ ا ل'& * ل يذ ا ء & ا ك . ) = وأ ( رو & ا « . ) 3 ( مھأ ن و ا إ د ا زL 'ر ا د # ا ل " د ور " 4ط ھ " رو &( ا " ض ر ا ل ا ت و ' او ت ارط=.ا 0 # يو ا ھ لو4 ث ضر : » ت ارط=.ا هذھ ضار#أ نأ ن ق4 نأ ) ، ر ا ب # ا سو و ا ... A إ ( د4 ا ط & 4 و @& ا F ا رو &( ا ) و ' ا ( د9و ، ) 1 ( جر' نور3آو ط رد " ا د , ، ا ل او س ا م # م ، ) ) ط 1 ( تور ، : ، ر ا = ا راد 1936 ( ةد ا " رو & ا " ص ، 240 . ) 2 ( -6 د ور' د و ، ةر = ا ق 9 ر ، : جرو & ارط ، ) ) ط 1 ( تور : ر& او # ط ط ا راد 1977 ( ، ص 8 . ) 3 ( (4 ن 2 ن ر 2 ن, : ل ا ا ، ر : C أ ن ( د ) ) طد ( ء = ا راد : ةد د ا ح ا ط 2004 ( ص ، 1 .

رو &( ا ةد4 ا هذھ ر ن # 4 رط ا هذھ ' « . 4 رط ا نأ ا ا ل ا ھ رو &( ا ةد4 ا 0 # فر ا ن * ' . رFؤ " رو &( ا " و & ا * أو ن ا كو ت ا ك لF و ر ر O ن' # ت ارط=ا * ثد و ن ا س 0 # رFؤ ظ ( 9 4ط ن 4 ت و ' ا ك ف & 'ا ن ل ا ن' ا ل " رو &( ا " 0 إ " رو & ا " * اذھو ن ض ر ا ر & ' " د ور " ا ل . ف & 'ا ىدأ " د ور " ا 0 إ رو &( ا ا ة ا و ةد د ء &أ ف & ' ھو ظ أ F(F ن ز ،ن P :

0 إ ل4 ا مF ،رو &( ا ،رو & ا ،رو & ا ل 9

ن ز ا لF او ىو9 F(F : ا " # د ا ز'ر ا " 0 # ا او ، ، هذھو و او د # ا ز ت 4 ا ھ " د ور ." هذھ لF #ر ا ىو4 ا ث(F ا ىو4 ا ، " و " ا ب ا لF ( يأ يرو & ل 4 اذ و و ا ب ا يأ زLار ا ت و ' ا : » ا و نأ ك&و ن 'ر وھ ر « ) 2 ( رو & ا يأ #او ا ا ة ا ن يرھ ظ ا ب ا لF 9 'و ا أ " 0 # ا T " و # .ا وأ 9(2 ا ب ا لF . ر " و ا " . ث ن ا ن او ا رد ا وھو ةذ او زLار ا رد أ ،ن او4 ا وأ B ا وأ ق(2 فر " ا " ز * دھو رو & ا يأ تاذ ا ل & و س ا ن هر O ن# ن ا " رو & ا " لو4 و " د ور " : » ا اذھ ل & " ا " رو & ا « . ) 3 ( مد2 وھو ا و * ط ق 4 0 # ل و . ) 1 ( -6 د ور' د و ، ا ة ا ر ، : ، & ارط جرو ) ط 1 ( تور : ط ا راد 1982 ( ص 43 . ) 2 ( -ن ؤ -ن ,و ، و ا 2& ا B ار ، ،0 # ا ا ، ا ر : د أ د و ) ) طد ( ، ق& د : ةرازو تارو& ،، 4F ا 2002 ( ص ، 44 . ) 3 ( -6 د و د ور' ، و او ا ، ر : ، ن F# د ) ط 4 ( ،قور& ا راد ،ت و' ا 1982 ( ص ، 40 .

أ " 0 # ا ا " 2 ا ب ا لF ،د 4 او تاد ا مر وھو 4 ق ' نأ 9و " ا " يرو & ا ءز ا لF ، نQ " ا و " * 9 اذھو يرو &( ا ءز ا لF " د ور :" » ق ط م ا " و ا " 0 # يذ او ن ' ا اذھ * إ د يذ ا ل4 ا ن ر2Uا ءز ا يرو &. * @' فر « . ) 1 ( نأ ىر ث " و ا " رو &. ھو ت و ' ا 0 # يو 4ط و يأ " رو &( ا " ، ك ذ و " و ا " * " رو &( ا " س'# يأ " ا " وھ يذ ا " رو & ا ." أ " 0 # ا ا " لF يذ ا د # F ا ب ا " د ور " نو' يذ ا و ط و ن " ا " و " و ا " لو4 ث " د ور :" » ن' ف ' ن 0 # ا ا @& ن ب& يذ ا م د4 ا عار " ا " و " و ا ... " « . ) 2 ( نو' ف ' ن اذ'ھو " ا 0 # ا " م أ ا ًز ف4 ا ھ " و ا " ھد د # 9و زLار ا ز'ر ھر # ا كو ا لF ا ق(2 او د 4 او ئد ا مر . يذ ا ن P ت Oر او ر 2 ا م ا ن ' يذ ا . و = أ # ا ر ' ا ن ن " د ور " ل ا ةر' د ا " م( ا * " ت # ن# ةر #و B9او ا .د تاذ ھو ا ط & ا 0 # رFؤ * م( ا ر * ' * و4 اذھو ھر ن' : » در م( ا ىر@ أ أ ت ( ا هذھ ح 0 # رF نأ .إ # و ، و ت # 0 # لد ت (# ا 0 إ ل 0 م( T ط او 4 4 ا 0 « . ) 3 ( ) 1 ( -ص ،* رد ا 40 . ) 2 ( -ص ،* رد ا 64 . * -م ا : مو ا ء Fأ 4ط 'ر ةرو 0 إ ل ّو و ،مد او م ا ' و مو ا قار .ا ق ا رطاو2 ا وھ د # ك ذ ن' أ ذإ ط ا م و ا وأ ،مو داد .ا ھ ء 4 ا ( در ر 2و م 0 اذھو " ور د " » ا ر ،د ور د و م( « ص ، 26 . ) 3 ( -6 ،د ور' د و م( ا ر ، ر : ، 9و ظ ) ) ط د ( ل( ا راد ، : ،B ا ن 4F ا ر& ر & 1962 ( ص ، 24 .

ج( ا ت ء Fأ 0=ر ا ن ' و م و 2 و م ( أ ن# نوFد مھرطاو2 ر # " د ور " ا م =ر ب أ ن# ف&' ا لL و ا ن و ھ م( ا . ىر " د ور " Oر ا وھ م ا ء & إ 0 إ يدؤ مھأ نأ ن در ا ن' م ا 4 4 أ م( أ ل'& 0 # جر2 رو &( ا 0 إ رو & ا ق ط ن ل4 ،B9او ا

ء F ذ2 ا ر ' ،مو ا ن اءز 1 ا ً ا رو &( م( أ ل د 0=ر ا ف&' ّ # م 4 4 ن او ' م Oر ن * و 2 رھ ظ ا ءز و ك ذ و ا ن م ةرھ ظ ا ر O . ب ا ن ' ا رو &( ا 1 ن' ا 2 ا ر ' ا هذ * و4 اذھو م( ا د و ن در ا " د ور :" » ر ' أ ' ن' و ، نأ نود ن و * نأ نود ن ظ4 ا ا ط & ا 'ر رو &. ر4 ماود ا 0 # ھو ، Oر نو ن د ( م د و 0 إ ل و « . ) 1 ( د # م( ا " د ور " ھ ن ' در 2 ا ة ا ن ءز ھ ة ا 1 ت Oر ا ك ت ' م ل أ ن در ا * Oر ل' ن رھ ظ ا لو4 اذھ و م( أ ل'& 0 # جر2 و رو &( ا 4ط " د ور :" » مو4 م ن ل ا اذھ ن جر2 و .إ * وأ #و د ا F د ا رطاو2 ا ن رط 2 رو & ا « . ) 2 (

ب

-ا ل

ا رو ظ

:

ن ' " د و د ور " ار= ا ضار ا م # ، B ةد طو 9(# * و ب ط ا " ر ور " Breuir ) 1841 -1925 ( ، ة ل 9 ن ر 2 ا اذھ C # ث ر ، ط ا م و ا ق رط ن# ك ذ 1 و ، لو4 و " د ور " * ' ا ل او : » أد ا B ً و كار &.ا 0 # ن ا ك ذ « . ) 3 ( ) 1 ( -د و 6 د ور' ، ن ا م( او ن ذ ا ر ، : ، & ارط جرو ) ) ط 1 ( ، ط ا ،تور 1978 ( ص ، 105 . ) 2 ( -د و 6 د ور' ، ر م( ا رد ، ص ،هر'ذ ق 169 . ) 3 ( -د ور' -د و 6 ، ا ل او ر ، : ، ا م ا د # 0 ط ) فر ا راد ، رد ' ا ) طد ( ص، 35 .

ر 2أ " ر ور " *4 د " د ور " ل ن ' ت9و ا ك ذ و ب #@ * 4 رط 0 & ر #ا د9و ا ضار ا = 4 رط ل ا رر4 ةد د# ت و * " ر ور " ن# 2 ا ا ت. ا ج( ةد د قرط ف&' ' (' ا ج( ا . ) 1 ( ن ' " د ور " ط & .و ل أ ن ةد د ء &أ ف & ' ج( ا ر وط ل ت 'و ا ج(# د إ ةر ' ل آ * د ءار ن م ن ه =ر & لو4 اذ و 2 ا ا ت. ا : » ل M زو أو .إ ل ا 0 # ا ًرد 9 ت = ر# « . ) 2 ( ل ر " د ور " سرد س ر 0 إ " ر ر & " 04 " و'ر & " Charcot ) 1825 -1893 ( * ر ا *F @ مو4 ن ' يذ ا " د ور " * رF@ و . ) 3 ( ق ط " د ور " ن * " و'ر & " ء ط ا ل 4 مد# و د و * ' " " ء ا ق رط ن# ر ا ج(# و ا ل م * م اذھو ، ج(# ل او *'ر &و ه =ر " د ور " ة ا ج(# " أ " ر ا ن ا 21 و ن ' ل' ر'ذ ً ط تدأ ا و ا ر'ذ ر إ 0 إ . ) 4 ( ت ' " أ " ر# 4 رط ا هذھو 9ؤ ضر ا ن 0 & " د ور " 4 رط ر ا # فر ا در ن' . س ا ل2اد ط ء &أ ف& 'ا و ، ر او اذھو يأ در ا د # ا ة ا ن F ا ءز ا ف & 'ا 0 إ ل و * " رو &( ا " . ) 1 ( -،ش ر :دإ د ور ر' ر ، : ،W ف زو ) ) طد ( ت ارد ا ؤ ا ، ) د ت ( ( ص ، 15 -16 . ) 2 ( -ناو أ نارو لو ، ا ل ا ، ر : ،( د ) ) ط 2 ( ط ر ا : ن ز ا تارو& 2005 ( ص ، 27 . ) 3 ( -6 د ور' د و ، ا ل ا ز و ا ، رد ص ،هر'ذ ق 10 . ) 4 ( -* رد ا ص ، 10 .

ل و " د ور " 0 إ نأ " ر ور " نأ دار@ بو # نأو د ن' م م و ا يأ رو 'د ا ل 9 ' ج( ا 4 رط ل د د C ن# ث " رو ز 0 ط " : » 1 ل' ث ا عو=و مL( C ر ' ا = 4 ر ' # « . ) 1 ( ت د ا ب ا ن " د ور " ا 0 إ ن# ث او م و ا 4 رط ن# 2 4 رط د ىر2أ : 1 4 رط 0 & . ض ر ا ن ' ةر د ضر ا دو ل ' ةز و . 2 -0=ر ا B م و ب ط ا 0 # ب ن ' . 3 4F د و . ن# ثد ھ ض ر ا ن ض ر او ب ط ا ن #و نود * و ' * . ل4 ا " د ور " 4 رط 0 إ م و ا 4 رط ن " م ر " ) 1837 -1919 ( يأ " 4 رط ا ا L " ر'ذ * ب ط ض ر ا ظ 4 إ د و ً ط ه =ر م و ب ط ا مو4 ث ثاد ا ض . لF و ً= أ 4 رط ا هذھ بو # تر ظ د4 و : 1 ( *=ر ت ا * ر'ذ ل' ر'ذ ن ض ر ا ن' . هد و ء . 2 ( ض ر او ب ط ا ن ل' ق ھرإو 4& 4 رط ا هذھ . 4 رط ن# د ور 0 2 " م ر " ھو ىر2أ 4 رط ذ2 او " ر ا #اد ا " و وأ ةر ت ' و 0 هر ' أ ل' ن# 4 ط ر ثد ا ض ر ا ن ب ط ا ب ط تدأ 4 رط ا هذھو *=ر ب نو' د4 9(2أ . وأ 2 ھ قL 4 ف & 'ا 0 إ " د ور " م ن' م . ) 1 ( -ط رد " ا د , ، ر ا =9و س ا م # ص ،هر'ذ ق B ر ، 36 -37 .

ر أ م و ا ء Fأ 2& ا بر او ط ا ثاد T ض ر ا ر'ذ نإ ا ن ت ' ظ & و ؤ ً و * ر'اذ ن ر ض ر ا ل= اذ س . ) 1 ( ظ . ھ ن و " د ور " أ X ر ا 0 إ ض ر ا B د نأ ب ط ا 0 # س * أ و مو4 ل * و ' ن# س ا ف & ' ل2اد ھ ا ت و ' ا ن# " رو &( ا " و 4 ةرLاد 0 إ " رو & ا " ض ر ا ف4 ھو ر ' أ ن * ن ' ض ر ا 1 #و و * & نأ .إ ب ط ا 0 # و ت Oر ا ك يد يذ ا عار ا * او ' * ً4 * ل& . * اذھو " د ور " ج( ا 4 رط " ا ل " ھو د اذ 9 * بر ةد ةد تاو ر&# ) 1896 -1906 ( 0 إ ل و 0 ف & 'ا " ا ل ا " . ) 2 ( 2و ناد ا ن ر F' ا ء ط ا ن ر& ةد د ا رظ ا هذھ تذ2أ مF " ار و " د 4 رط ا هذ رF@ ن مھأ ن و : " رو ن وأ " EujeneBleuler د " A رو ز " هد# د أو " C و " Jung ) 1875 -1961 ( ... A إ . ) 3 ( ل و اذ'ھو " د ور " 0 إ ف & 'ا ت. ج(# د د C لF يذ او أو ا ل ا ' ا ًروط ثد يذ ا ا بط ا ل ا ًر د ا ت رظ ا ل' ا ةد د ا & 'ا .

) 1 ( -6 د ور' د و ، ز و ا ا ل ا رد ، ص ،هر'ذ ق 14 . ) 2 ( -6 د ور'د و ، ا ل ا ز و ا رد ، ص ،هر'ذ ق 16 . ) 3 ( -د او -د د# نأ ف 'و س ا م # ، ، ر : اود ز ز ا د # ) رد ' ا : ، ط راز ا ا ' ا 2001 ( ، ص 18 .

ـ-ا ل

ا روط

#او

تاد "

إ

و ا

:

د B ا ل ا رو ظ " د ور د و " و روط ه ن * 2 ن ر ظ ا ن ا رو ا ض ن ، و م : " ر دأ " Adler ) 1870 -1937 :( ن ' " د ور " ىر نأ وھ ا ضار ا ب ا ةز ر ا ن' و د و ا ب ا ھ ھر و " ر دأ " ا ةز ر ك ذ *=ر # ب ا ھ ت ا ضار ا ب يذ ا ل ن ا ن ص4 رو & ا وھ رF'أ رھ ظ م ن ا ن #و( ا ن رF'أ #و م و ةرط ا ب * ط 2 ا ن . 2 -" ك ارو وأ " Ottorauk ا ل ا ر' اودد ن ذ ا ن ا ن ا مھأ ن وھو د * # ثد مھأو ، ا ل ج( ا ر وط ر F' ا مد9و : » 4 4 ا ةر' * أ 'و ف& 'ا لF ةد د ت ط : ،ق 4 ا ،م او ءد ا 0 إ ةدو ا وأ ،صو' ا ج د .ا B م ا ... A إ « . ) 1 ( ر ظ تأد و ت ھا و ا ل ا ل ثو ا ل و و ا او ھا ن ذ او ترو ' ار و م ك ذ : " ر 'روھ س' " و " و رودأ " دد# د و 'و ن 'ار &.او ن 'ر ا م و ك ذ او ھا ( ا ن . ) 2 ( ر ' دد# د و و ا ر وط او ھ ن ذ ا ء ا ن داز ن م ا ل ر ' أ 0 # " د ور " * & ' م او & 'او اوروط ن و ،او ن م و " د ور " . #د ن م و 0 إ لF * إ ةدو ا " ن '. " ) 1901 -1981 ( J.LAKAN يذ ا ن ' وھ هر & " د ور 0 إ ةدو ا " ر &أو ا ل ا ةر ' ھأ ا ل يذ او ) 1 ( -يو /; , : ا ق رط ن ا ج( ا و ا ا ر ، ) هارو 'د ا ر ر O ةرو& ( ، فار&إ : & د ، ط 9 ةو2 ا 2009 ص ، 24 . ) 2 ( -مور' ك رإ ، ، ا ل ا زأ ر : ر # ل(ط ) ط 1 ( تور : ا ؤ ا 1988 ص ، 19 .

لو4 ك ذ * .و4 : » ' رو &( ا 0 « ) 1 ( ، وھ 1=و ا ھ ا ن رو &( ا دو و . د * ن د4 ا مھأ ن و ا ل ا 0 إ ت و ةر F' تاد 4 ا ً= أ د 'و : " ش ار " Reich * و يذ ا د 4 .او " د ور " ر' 'و ا زLار ا B 9 د4 وھ ز رO ا ل ن ر ا ب ف4 ك ذ وھو تو ا ة . ) 2 ( ص 2 F او C ص 2 لو ا ب ا ن ن ا ل ا د4 م ك ذ و & 'ا ا ت & '. " د ور " ل ت و ا تاد 4 .ا لF و ا ل ا لو ا ب ا ن ا ) C ا ( : 1 -ت( ر4 " د ور " ا ط = ا 0 إ د ، * ( و * ر مو4 ن ' ، ا ط = ا ر و . * ورظ ت ' ا ت س ا م # لو4 ث ط ر ا " ك ز إ " Eyserk : » بر ا م م 4 ا 0 # ةرد4 ر4 ن ' د ور نإ ا هذھ B= نأ ن' ا ضور تار 2ا « . ) 3 ( 2 ضار ا & رF'أ ا ضار ا & . ا ل ا 4 رط ج( ا نإ ن @ م ا إ ضر ا ضار ا رF'أ ت أ م ا هذھ نQ ا (F د و ، ا ت. ا ك ذ 0 # ز ا ضار أ ،مد ا ط = ، ا ضار أ = ا ... لو9 0 إ ةر'اذ د اذھو A إ : " نوط( أ " ) 427 -347 ق . م :( » و حور ا ء & نود م ا ء & لو نأ ك « . ) 4 ( ) 1 ( -ن 2# ك ، ا ل ا ءاوOإ ر ، : م ر' ا د # دو 4 ا د # ) 4F 0 # ا س او ر و4 ا عور& ا 1999 ( ص ، 81 . ) 2 ( -ش ر :دإ ص ،هر'ذ ق B ر ، 188 . ) 3 ( -(4 رد " ا د , جر' ن, ، ر ا =9و س ا م # ، ص ،هر'ذ ق B ر 33 . ) 4 ( ن# (4 B ر * ص ، 43 . * -رو و& : 1 اد د د و 1788 ط ا مو او ا مو ا سرد . سرد ' ل # ، ا سرد مF ن ر 1819 م # س رد ا لز #ا مF ، 1921 م # ت و 1860 * ' مھأ ن و : (F و ةدارإ م ا " 1819 " . » رو و& : ( F و ةدارإ م ا « .

لF ت & '.ا ث ن F ا ب ا أ : 1 س " د ور " وھ * إ ر &أ إو ط4 ل د هدو و ّر9أ ل رو &( ا ف& 'ا ن لوأ

* 9 " & و رو " * Schopenhauer ) 1860 -1788 ( لو4 ث : » وھ رو & ا نإ فر . =ر ا ةر' ' 2اد فر . ا و4 1ط ا در ط 0 # وھ .إ « . ) 1 ( " & و رو " اذھ مو4 و يرھ ظ ا ء & ا ل 4 ط ء & د و * أ ىر ء & ا يأ ةدار ا م ط ا ةو4 ا ) 2 ( ن# ' ل4 ا ' ھ ةدار ، ةدار ا او ةدار ا 0 إ ةو4 ا رو B ر و ةو4 ا لF و ط ةو9 ھذأ ء ا . مد2 و ن لو او ت # د .او زLار او تاد ا ل & اًد B او 0 ةدار ا عو ل' ن و عو يأ . ) 3 ( ب #او ا ة " رو و& " ا ةد و ا ت ر ة ا د و ل ن ا ا ط ا ة ا لF و ىو9 ا ھو #او ر . 2 نإ " د ور " ن وھ س ف& 'ا اود دو و س'# يأ و ط ا B د4 ن ' ةر' ا هذھو ةءار م و ط ا نأ ل 9 ن ن' م " د ور " ن وھ و، & 'ا * لو4 ل 9 ث ةر لو إ قرط ن وھ س * أ : » ن ود 1=وأ ن# نUا م'Fد @ ل ط ا د # ا ط & ا * وأ ... رو 'د ا ن ' د4 و " د ر " Lindner ل ط ا ب ط " ت ادو " ا هذ ا ط ا د'أ ن لوأ « . ) 4 ( ك ھ ا ضار ا س أ ھ ا زLار ا نأ ا ل ا لو4 ن و " د ور " وھ ك ذ ر ن ء او ب ا ت #ز ' ل &ا س ا ةز ر د 4 و، ) 1 ( -رد " ا د , جر' ص ، هر'ذ ق B ر ، 43 . ) 2 ( -رو و/ ، (F و ةدارإ م ا ر ، : ، ر'ز داؤ ) ةر ا ' : ،B ةءار4 ا ن ر 1994 ( ص ، 22 . ) 3 ( -يز ز, ق 'ر ، مؤ & ا و رو و& ، ) ) ط 1 ( تور ، : ار ا راد 2008 ( ص ، 110 . ) 4 ( -ص ،هر'ذ ق B ر ،رد 4 ا د # جر 45 .

ظ ا Oر او ةد# او و ا ءاد إو ن ر2Uا 0 #و تاذ ا 0 # ، نأ 1 ھو ا ت. ا ب ىر2أ ةز رO د و ن' ا ضار ا ض رود ناود ا ةز رO يأ ر او تاذ رار= ا 0 إ فد ا ت Oر ا ك ھ او ،ن ر2Uا * ' ك ذ 1=وو " ةذ ا أد ءارو " ةز رO ھو ن ز رO دو و ر9أو ناود ا ةز رOو س ا . ) 1 (

) 1 ( -ص ،* B ر 46 .

% ا ث

ا

:

ا

و و

أ

-و

م

ا

و و

:

1 -6 : ن ظ ن 'ر ' ھ " إ Epistéme " * د 4 و F ا ظ او م ا " سوOو Logos " د 4 و ك ذ و ، ارد ا وأ رظ ا * و و ھ مو ا وأ مو ا رظ . ) 1 ( ز .ا ا ق ط رظ 0 # لو4 و م # * و ر ا " : ز ور " » ا و و ھ و و' و ر ا ل أ ث يذ ا ا عور د أ و « . ) 2 ( ر ا ا ا و و ر ا وأ م ا و و ' ن 4 & Bط4 و " Logie " و ا * أ " Logos " ' نذإ رظ يأ إ و و ر " م ا رظ ." 2 -?ط ا : ت (ط ا تدد ( ا 1 ط ا و و ر ث " : د .. " ) 1867 -1963 ( أ 0 # ا * #و و : » ا 0 # لد و قدأ 0 ن' و م و 2 ا مو ا ئد د4 ارد = أ ھو ، ا Cھ ا ارد ً4 ت مو ا ، او د د ، L و =ور و مو ا ئد د4 ارد د 4 و=و ا ھاد و 9 ا . 4ط ا ، # « . ) 3 ( ) 1 ( ل ، ا م ا : لو ا ءز ا ، ) ) طد ( تور ، : ، رد ا ' ، ا ب ' ا راد ،ن 1982 ( ، ةد ا ": ا و و " ص ، 33 . ) 2 ( -رو2د م ھار إ ةد ا ،هر'ذ ق B ر ، : " ا و و " ص ، 01 . ) 3 ( -د ## ر-د أ ، ا د .. #و و لو ا د ا ، A-G ر ، : ،ل 2 د أ ل 2 ) ) ط 2 ( تور ، -ن : تارو& ،تاد و# 2001 ( ةد ا ، " : ا و و " ص ، 356 .

ف 2 ا و و و ودو ا ن# نأ ا و و يد4 ل'& سرد L و =ور و مو ا عاو أ ' ئد 4ط ا أ د د 9 ن و . ) 1 ( صر " د .. " ن ز ا 0 # و و ا و ودو او ، و ارد =ر O ل و و ضر م ا تاوط2 B و ودو ا نأ 'و أ ، 4ط رظ وأ و و P ،م ا ل ءارو ن 0 د4 ق ت 'أ ءاو م ا تار F د و د 9 * = ا ا ن# ف&' ا CL ا وأ ت =ر ا وأ Cھ . ) 2 ( 1 ط * ر ير ا د # د رو 'د ا د #ا ا و و ف ر 0 # " د .. * رد أ :" ا Cھ ا ارد ت @ ف = و مو ا @ ط4 0 قط ا ن ءز ل'& * ا و ودو ا عو=و ص 2 ا و و ا ئد د4 ا ارد ا ھ L و =ور و 2 ا مو 4ط ا أ د د د 9 #و=و ا 9و ن و . ) 3 ( أ " نو * " Jean Piaget فر ا و و أ 0 # : » يد4 ث ئد ا هذ 4ط ا لو ا و مو ا ئد « ھ وأ ، : » وأ مو ا رظ د4 ارد مو ا ئد ارد مو ا ل زار إ 9و 4ط ا أ #و=و ا « . ) 4 ( ) 1 ( -ا ص،* B ر 46 . ) 2 ( -ص ،* B ر ا 19 . ) 3 ( -ا د , د ر ي ، مو ا 0 إ ل2د : ا ر' ا روط و ةر ا (4 ا ، ) ) طد ( تور ، : ز'ر ت ارد ر ا ةد و ا ( ص ، 18 . ) 4 ( ن ، ا و و و' ا ، ر : د د ا ،ي ) ) طد ( ةرھ 4 ا ، : ،ن و' ا راد ق& د ،ث F ا م ا راد 2004 ( ، ص 24 .

ف 2 ا و و د # " * ن " اذ'و رد قرطو مو ا Cھ ارد ن# م 9 ر 0 و ا ن او4 ا ب 'ر ارد م 9 F ا أ قط ا ن ا ر ّوط ا وأ و ا . ) 1 ( حر 9ا د4 " * " و' ا C ا وھو ارد ا هذھ ارد رور= ً * # فر# وھو ا ل او 4ط او 2 ر ا ل ا ن B يذ ا و و و' ا . ) 2 ( و 4 ا نإ ن د ا و و و مو ا ئد ف 2 د4 ا ارد ا ھ #و=و ا و 9 ن و 4ط ا أ د د ضر L و =ور و ن F او ( او ء ا ّل * # ق ا اذھو .

ب

رو ظ

ا

و و

ھر ّوط و

:

رو ظ 0 و ا ت اد ا دو ا و و 0 إ يد ' ا فو ا " س ر ر ك رد ر ) " 1808 -1864 ( ، * ' 1 ط ا اذھ مد2 ا د # ك ذو " ن 4 ز ا " ، ھو ن F ن ز * م 9 ث ث و و ا د ) و وط ا ( ، ث و ر ا ) ا و و ( . ) 3 ( أ ة@& مو ا و و #و و 0 و ا اد ا ت ' " ن ورو ر اد "

Jean Le Rond D’lembert

" و ا ا ت ث 1 ط ا اذ 0 ت و' ت Oوأ ب ' مF A. Conte " =و ا ا سرد " م رظ 0ط#@ ، هروطو مو د د ف 0 # L 9 ك ذ د " خ ت رإ " أ نر4 ا ن ر& ا نر4 ا دود 0 إ ر&# B ا . ) 1 ( -ص ،* B ر ا 24 . ) 2 ( -ص ،* B ر ا 25 . ) 3 ( -ير2 ا لد , ، رد ا ضرأ 0 إ ا ء ن ر ا رظ ، ر : ،ر # د ) ) ط ( 1 ةرھ 4 ا ، : راد ا ، ا ر ا 1999 ( ص 28 .

0 إ ىدأ * اذ ن 4 م زأ ھو ،س ا زأ ش مو ا ت ' عز#ز ت 4 ا ةدL ا ا . ا ت 9 و و س ا وأ 2 د ا 0 اذھو ت = ر د4 ارد ن ' ير' او ا مد4 ا ر ' ل'& مھ = ر ا ت رظ ا د4 م = ر ا ا ه .ا او س T يد4 ا و و = ر ا ئد 2و ةد د ر ' @ ھّد ر مد4 و د ا ل A د ھ ن ك ذ 0 # . F مو ا د 9إ د 9إ. د ھ 0 إ س ا ز@ اذھو . ) 1 ( ا ت رظ ا هذھ رو ظ 0 و ا اد ا نإ ّوط ل ل'& ت ھ ا ةد د ر ا و و ط .ا م ا * م 9 " ر &' و . ور ) " 1728 -1777 ( ك ذ'و = أ ير ا = ر ا " ي و نو ) " 1802 -1860 ( او " سو لر ' " ) 1777 -1855 ( ت = ر ا س ا ز@ تار ا هذھ ل' ت ر#و . ) 2 ( ور ا م ا 0 إ ل= ا B ر " ' & و ي.و' " ) 1856 -1892 ( رو ظ ث يد 9إ . د ھ ق لوأ ضر او ً د ھ ً4 ن ' * و ر 4 1ط ا نأ 4 ا ن L . دد# م ر زاو ا ت م 4 ا جر 2 ط4 ن . * م 9 أ " ن ر ) " 1836 -1866 ( ق ضار ن# ر ر2آ " ' & و " ن@ جر 2 ط4 ن نأ 0 يور' 1ط ا B _{ن ٍزاو يأ م ر ن' . م 4} ا ط 4 طوط2 ا ث F ا اوز عو و 180 ° د ا ق او ت رظ ا هذھ ل' ، ر ّوط تد# ا و و . ن ر& ا نر4 ا B ط 1900 ن #أو ء ز ا ا تاروF ا تزر " ك ( س' " ) 1858 -1948 ( ل L= ع ط9 F ھو ط او' ا =ر ن# ن ) 1 ( -،م/ ھ م @ د'ار إ ر(& د # ر ا و و ، ) ،ل ، ا ت ارد ل ز'ر 2013 ( ، ص 144 -143 ) 2 ( -ص،* B ر ا 184 .

9 ط ا *'اردإو ف ؤ ' ءو= و ا ةد و ا ف ؤ وھو ةرذ ا كاردإ ن ل أ س ةد و ا . ) 1 ( او' ا ةروF ت ' د4 ط أر م ا ئد ا هذ ت = ر ا ر ّوط زز او ن# (= = ر 0 # د أ 9 و ن ل ا ّد ا نUا د 1 أ ث ، و و و إ و ' (' ا م ا إ و و ا أد ن# 0 و ا تر ن ر& ا نر4 ا م ا ( ا أد يأ ً ض 4 ا # ر نأ ن' F او ' ' ا . ) 2 ( ر ّوط ت رظ او ت ز ا هذھ ت ھ د4 ا و و نر4 ا B ط 4 ا 0 ا ل ' ن ر& ا 4 P و و سو 4 ا ق 1 ط ا اذھ ر ظو ا ر ّو ) 1906 ( ر ' ر & ا ر& ط ر 0 إ ر ... هر ّوطو " ر(& " ير(& ا ل ا @ وط ةر م ا 0 # ت ھو م ا ل ص2 ر ا رودو قLاو# ّث ا و و ر ّوط ا تذ2@ مو ا A ر م ا ھار ا تار ّوط او ل4 ا ل '& ت ھ 0 .

ـ-و 'ر( ا رظ ن

ا

و و

:

ر ا رظ ن ز ا ( او ن ر' ا ن د د ا لو د4 و ا و و اذھو ر2Uا ض ا د ن ر2آ 0 إ ث ن ھ ف( 2. ا ًرظ اذھ ق ط ن ز ا ( ا * إ بھذ اذھو ن ط ا ن ذھ ن ز . ن ر ا ( ا B ر ظ قر ا ن' و * 0 ر ا رظ 0 # 1 ط ا 9و دو و ھ ن : . ) 1 ( -ص ،* B ر ا 185 . ) 2 ( -و3 ا ف رط + ، لو ا ،ن ر& ا نر4 ا م ا -د ا -، 4 ا ق Uا ) دد# ، ر ا م # 246 ،بد او نو او 4F طو ا س ا ، 2000 ( ص ، 219 .

ف@و ا لو ا : ف9و ا اذھ ن# ر " ن * " رظ ب ا و و و' ا * ر ا نأ ىر يذ ا مLادو ر و و روط 0 إ ل ن ث م وأ ت F 'و و و ر رظ ود ر ّوط ا اذھ . ) 1 ( 9(# نإ ا و و عو ا ن 9( ھد د ن ' ر ا رظ س او و و ث ر ا رظ و ر ا ةرو ث ا د # ف4 # ر ا ئد . و ر ا رظ ن ز . * ل نإ ا و و أو ن و دار ن نأ ھ ا و و ن ةد د ر ن = نو' رظ ا اذھو ر ا رظ مو او ا ن 9( ا ر ّوط ل ار . ب أ = أ ف9و ا اذھ لF ه .ا 4 ط ا 0 إ ل يذ ا يز .ا ذھ ن ن و ا ن مد2 ا و و ر ا رظ 0 . ) 2 ( ف@و ا % ا : ف9و ا اذھ ن# ر # " * ور ىو " L.Rougier يو4 ا لF ا ر يذ ا د أ د ث ر ةد د ا 4ط ا =و ناو # * ؤ " ر ا ث " ناو # ط نأ * # ن ' * أ لو4 د # * ' " ا ر ا ل' ھ " ب ' ا اذ لد " ث ر ا " ن و ز او ر ا رظ ض ار ا * 9و 0 # ل د اذھو ا و و ر ر ا لد ا . ) 3 ( 0 ا س = أ د ' .ا ه ىر و ن ط ا ن ل يذ ا ر ا م ا ل اد2 ا نو' ر ا رظ نأ نود فر ا عاو أ B * -ا و و و' ا : ير' ا ر ّوط ا ر 0 إ فد و مو ا ئد ث عر ن #ر 0 إ م 4 ث ھ 0 ةد.و ا ذ در ا ن ا د # فر ا روط ث و F ا عر ا أ ، ر ا A ر م # وھو ن P # ناو # ت جرد و ر ا رھاوظ ا ر 0 إ فد و د&ر ا ن *Oو 4 رط ل ك ذ'و ر ا س ا م ا هذھ 0 و ر ل ط ا ل و ا و و و' ا . » ص، هر'ذ ق B ر ، * ن 24 « . ) 1 ( -،هر'ذ ق B ر ،ير' ا لد # ص 29 ) 2 ( -ص ،* B ر ا 30 . ) 3 ( -ص ،* B ر ا 30 .

ص 2 أ ر ا رد4 و ا و و ر ا وھ فر ا ن ص 2 عو ا . ) 1 ( ت #أ د4 ا و و ر ا فو ا ب و ر رظ ي اد ر ا " نو O ر(& " Gaston Bache * L ا نQ و 4 ر O ر ا رظ د 4 ا ر ا رظ إ ر O &و& و و د 4 2 ر و ف&' نود .د د4 و و م ا ن# . ) 2 ( نو4 ط ن ر ا نإ ا و و ك ذو ا 2 ر و مو ا 0 # ط4 ھد4 ن# ل . مو ا ر ّوط ارد نأ 0 إ B ار ص2& ا ا و = .و ) 3 ( . و ر ا رظ ن = أ ن ا ز د4 ا و و نأ نور مھو ا و و مو ا دو 4 ا ا ت ( 2.ا ت ' و و @& ق 9د ا 0 ا د د P و و ر& ا ر ا طور& ن ر 2 ا ك ذ B ن' و ر ا م ا ر ّوط واز ل(2 ن ك ذو #و=و و ھدود و 9و نأ .إ ا و و سرد و' B ار اذھو يد 4 ا ھ ر ا رظ ط ر طو ھدود و ر ا ' إ . ) 4 ( ن ز ا نإ و ر ا رظ ا و و ( ا ن د د ا د # هد مو ف ر 0 إ قرط ن ل' نأ ث ن ر' او ا و و * ' أ نإو لو ) 1 ( -ص ،* B ر ا 31 . ) 2 ( -ھ ك ر ، ر ا م ا د4 ، ر ا رو ر ، : ،د # A & ن د ا رو ) ) ط 1 ، ( تور : ت ارد ز'ر ر ، ر ا ةد و ا 2008 ( ص ، 180 . * -نو O ر(& : ر ف ر د و 1884 م # س ر و و 1962 ر ' ء ز اذ أ ن #، -رو هارو 'د ا ورطأ ش9 مF،بوأ 1927 ھر& و 1928 * ؤ مھأ ن و، ر4 ا ر ا ن# 4 ناو # ت ، " ا ل ا ر ا " ، " & ب ... " » / نو د 0 إ و ا ن ار أ ار' نو 2، ص، Fاد ا 21 « ) 3 ( ل ص ،هر'ذ ق B ر ، 33 . ) 4 ( -ن ن (/ ، ك & ر م او ا ن ر(& و ر 4 د4 ارد، ) ) ط 1 ( ر& او # ط ر و ا راد، تور ، 1993 ( ص، 123

9(# ك ھ نو' نأ اور' أ ن ذ ا ن ر ا ( ا B 2و ةر' ا هذھ 0 إ قرط ا ن B و ا ن ذھ ن ن او ا و و د و ا أد ا ب '. د و د و فر ا #و=و 4 ا F لو اذھو . C ر 2 ا و ل ا اذھ ن 0 # مL 9 C وھ ا ل ا نأ ا ف&' و ث ا ا 2 ا ل و ن P كو ارد ل ك ذو ، # .او ا B اود ا ن ا س ا م # ةد د# سراد د تر ظ رد ا هذھو . ا وأ مو ا = أ د 'و ف 2 و،ن ا ارد ت ھا ا و و ا #و=و ا 0 إ لو و ا د4 ارد مو ا Cھ .

ا

ا

:

إ

ر

ل

ا

ا

:

إ

و و

ر

ث

ا

لو ا

:

ا ر ا

و و

ير

ا

ث

ا

ا

:

ا

و و

ا

ر د

ث ا ث

ا

:

ا ق ا

و و

! ار ا ث

ا

:

و

ا

" ا

دـــــ $

:

ر ا فو ا د " نو ر " ا ن زر ا ا مھأ د أ و ا هذھ ىر"# مو ا ل % د& ةر( ا ر ا ر ) *ا ن + ةد د ا م ھ او ( ,و د- ا ت ا د- / + ز)ر ،مو ا ر وط ت ھ ا ص, - ط ق4 - ا و . إ ف , و و " ر " 6ا & ن+ هد + ا ر ، ت و و د - ا ا م - ا ن+ , و ةد د + م & ن و) م - ، رار ر ّوط . ( ((, اد ا ثد اذھ 6ا ر) ا ن+ و و ارظ ير ا و م ا ر وط % ھ و % ھ* % &رط ةرظ ا / إ ( ;ا د + مو " ر " رظ او ز < (او ا . 6ا و م" و و ةرظ و ر ) د ا " ر " و = 6ا ق4 ا / إ ر ,*ا % >و يذ ا و و " ر " ل) - ا و ا % م , د- او ص ا ? ن) ت رظ ا . إ &رط ر ا ةرظ ا ن ل( ا اذھ / % و ر ,*ا ل( ,د نو) دد ( ا ن إ و و ا ل او ر .

ا ل

ا

:

إ

و و

ر

لو ا ث

ا

:

ا ر ا

و و

ير

ا

م ھا " ر " م ا ھا ار ) ر +او ن ) اذھو ر ا س أ م ا د ا *ا ةز )ر ا = او و ا ر ء ا م ھ ،هر(+ اد4 ك ذ ل & د&و ر( ا ا ر) ا = + " لر ) ر و " ) 1902 -1994 ( K.R.POPPER : » +أ أو ل> أ ھ ا ر ا نأ ر مھ فر ن ك « ) 1 ( . نأ م )و " ر " د د ا % &و / + % , ن ر + د د عور ء ا ر ا م - ا زر د د و و إ ف&و &إ / إ = +د ا ا % ا % رظ = ء # أ " ر " مو ا ل # ل , ن % ) 2 ( . ةز ار ) أ مد&و ل 6ا ن+ ا ر ا / + ن 6ا = ل( ا ل4 و ا ق سردو و و ل- ا ق رط م ھاو ر) ا ر ّوط ? ةدد ا م - ا ن +و ھ ا م ا م & زار < 6ا م & ھ م - ا هذھ مھأ ن و ا و و 6ا ز و و و مو ا ن+ ) ) ا م ا نأ = ً " س و روط أ ل ك ذو % + ا فر ا ر" . ذ,# م " ر " ر ;و -+; ن) م يأ اد او ار ا % ل- ا نأ ىر وھو - ا وأ ر ا ? ط ) ا د- ا ت ا ف , % * ن ) و ن ز ر او ض ا => ر,Fا ن+ / , نأ ھد * ن) ;و . / إ د د ا ا ر ا ج ت رظ ا نو) يذ ا #ط, ا ت "إو ر ر - - ا / إ بر - م ا ل نأ ن) ; هد و ل- ر ا / إ ك ذ)و - ا و= ر ا / إ ج : » ر ) ا ن ل ) *ا هذھ I ك ذ و رظ ا د ا ق ا ر ) ا رظ ا د ا = ر / إ - ا ت ظ ا « . ) 3 ( ) 1 ( -ر و ل-ر ، ل> أ م + ن+ " ، ر : ،ر د أ ) ، ) ،? ةءار- ا ن ر= ،ةر *ا ) 1999 ( ، ص 13 .. ) 2 ( ن & لا ، ن ر ا ا ر ر / إ تر ) د ر ، : ،ل ) داؤ )) طد ( ? زو او -" ا راد ،ةرھ - ا ، ( ص ، 178 . ) 3 ( -نو ' ر ، إ و و ) ر ا رظ ( ، ر : و ا ش ورد )) ط 1 ( ر ا ل - ا راد ،تور ، ( ، 1989 ص ، 86 .

د + ا ر ا " ر " ن* ر ا ر( + ن > ا - ا ر ا / إ ج ، -+ ر ) أو ئد د و ر ا ر ا ل;د ;او ب " ر " نو) نأ ب ،ل- ا / إ ج ھرود ھو ر ا / إ ج لد ) و ادو و * م= رود % ل-، ر ا ط ر و ر او ل- ا ن ر) ا ن ز و= ،ك ذ / + / ا ر) ا يذ ا م د- ا -ا د %+ أ . ھأ ن ا ر ا رظ ر = و ا ? >او ا م " ر " مظ ر ا ء ةد +إو ر د ا )ر / إ ا % ل , ن +د ث % ؤ . ىر " ر " / + ء مد- ; م ا نأ س أ / + إو فر ا ف )ا / إ و+د ن ل) ضر و= - ا فر ا ك ء ط,*ا رار ;ا (او ا يأ مو ا ن د ك ذ / + " و، " ت و) ت وأ " ) 1798 -1857 « auguste conte » و ا +ز ا % تد ر(+ ش + يذ ا ; م + يأ نأ ىر و ، &و"و ا ;إ ةد د ر فر نأ ن) % ير ا ر) م ا روط ارد ، %, ر ل , ن أ و & ثاد * % ص ن+ M ا , ر ا د*ا وھ يذ ا، % ?>, ھ , ر ا = ار ر + رور ا نود روط نأ ر ي* ن) ، > ا . ) 1 ( و+د " ر " ك ذ ن+ , ا / إ % ) % & اذھو " = ب " : » نإ ?&او ا ع ط &ا ا =& ن+ ت ( ا ر , ... + م ;و M ز ىو = ىر نأ ط ا رو( او ّ +د ا ر ) *ا ن « ) 2 ( . د + ل(او ا " ر " ت و +و تار- ھ ا ر ) *ا نأ ص, رار ا ن) م ا فر ا روط نأ يأ ) ) ; - ا / إ ىو ن ) ) & ل - ا ز ا تار ا ر + ر,آ تاز ، و ھ % د ر ا رظ و و يأ ب ط ;و مو ا ةرھ ظو &او ا مو ا ن د ط ا م (أ فار ا وأ %, ر م ا ىو ر ر وأ ل- ا ن ب ) 3 ( . ض ر ن اذھو " ر " ي* ) 1 ( -ير ا د ( د ، هر)ذ ق ? ر ص ، 278 / إ 279 . ) 2 ( -نو ' ر ، ب= ر ، : ،دو م ر) ا د + )) ط 1 ( ن + ، : ? زو او ر زأ ( ص ، 40 . ) 3 ( -" ھ ك ر ، رو( ر ا ) ر( ا م ا د-( ، ص،هر)ذ ق ? ر 180 .

ن تر ( - رظ ل)و ف&و نود دد هد + م ا ن* - ا ت رظ ا ? ( ةد د رظ ت (أو O ( د&و #ط, > ا . دارأ " ر " اذھو ;و ر")أ + ر) &إو - ا مو ا ن ( ا ?ط& > ر ا ةر( + ت رظ / + + ر( د % 4 ز ا مو او ت هذھو ھ ةد د ا ت رظ ا ت د = ا ل" او ا ر) ا ةز & ت-- ا ا إ و ت > ر او مو ا د & ا ) ) ... P إ . ت رظ ا نإ ل" - ا ا رظ ا 6 د & ھر +ا " ر " رظ ذ رظ ا ل" ةد د ا ت رظ ا ھ د د ا ا ر) ا = + / ا ت رظ او د د ا ا ر) ا % ) % & اذھو د &إ ا : » يد &6ا بھذ ا لظ اذ)ھو " جذ ا ر) ... د &إ ا د = ا هو و ض & ق نأ ) % أ ىر,أ ن و د د / إ = م+أ ت د ھو د ھ رو=ظ ىر / « ) 1 ( . ت د = ا ر د د + ر) م & ت +أ ا د = ا م + ةرو" د &إ ا ا ةد& ا ارد ا ;و ر")أ = م & " ر " ناو » ء ا % اذ ء ز ور) او « ر ا ا ك ن+ د ا ل) نود مو ا أ ن ء ز ا ) 2 ( . ن ) م ا ت د = ا م & ل & د &إ ا د او ق تاذ - ط -+ م أ وأ M4 ل) = , ن م= و ،ةد او رظ = و = د - = -ت )ا ت د = ا م & د ن) ا ر ا ل) و / + ةرد & - ا ت (أ د &إ ا ر) , ةد د ( , = ) اذھو =4د رظ ا ةد +إ ا يد - ا . ) 1 ( -نو ' ر د د ا ا ر) ا ، ، ر : لد + او ا ، )) ط 2 ( ا ؤ ا ،تور ، ،? زو او ت ارد 1983 ( ص ، 35 . ) 2 ( -ور ، ا ةر( ا ر ر ، : ،يود ن ر ا د + ) ، ر( ا و *ا ) 1964 ( ص ، 378 .