Version i azhurnuar2008

(1)

Version i azhurnuar 2008

Përmbledhje

“Kriteret mjekësore të pranueshme për përdorim të kontraceptivëve” – një nga katër gurthemelet e udhërrëfyesve të planifikimit familjar të bazuara në fakte dhe të përgatitura nga OBSH-ja, ofrojnë rekomandime të bazuara në fakte lidhur me përdorimin e sigurt dhe efektiv të metodave kontraceptive nëse nga aspekti mjekësor janë të përshtatshme për një individ. Ky udhërrëfyes i dedikohet hartuesve të politikave, menaxherëve të projekteve dhe komunitetit shkencor si ndihmë në përgatitjen e programeve kombëtare të planifikimit familjar dhe të shëndetit riprodhues/seksual për ofrimin e mjeteve kontraceptive.

Botimi i parë “Kriteret mjekësore të pranueshme për përdorim të kontraceptivëve” është publikuar më 2002- shin, përderisa botimi i dytë është bërë më 2004-ën.

OBSH-ja ka mbledhur Grupin Punues në Gjenevë të Zvicrës nga data 1-4 Prill 2008, për shqyrtimin e botimit të dytë lidhur me faktet e reja të botuara dhe nevojat e sqarimit të disa rekomandimeve specifike nga ana e shfrytëzuesve të manualit. Në mbledhje morën pjesë 43 pjesëmarrës nga 23 shtete, përfshirë këtu 9 përfaqësues agjensionesh. Grupi Punues përfshinë ekspertë ndërkombëtar nga fusha e planifikimit familjar si klinicistë, epidemiologë, hartues të politikave, menaxherë projektesh; ekspertë të identifikimit dhe sintezës së fakteve; ekspertë të farmakologjisë dhe shfrytëzues të udhërrëfyesit. Të gjithë anëtarët ekspert të Grupit Punues u desh të deklarojnë ndonjë konflikt interesi ku tre prej tyre shprehën konflikt interesi lidhur me çështjen e diskutuar në mbledhje. Atyre nuk iu kërkua tërheqja nga formulimi i rekomandimit.

metodologjia e Punës

Me një sistem të identifikimit të fakteve të reja përmes Sistemit të Identifikimit Kontinual të Fakteve të Hulumtuara-SIKFH apo Continuous Identifica tion of Research Evidence - CIRE system,(www.infoforhealth.

org/cire/cire_pub.pl) ,¹

OBSH-ja ka identifikuar 5 rekomandime nga botimi i dytë për të cilate ekzistojnë fakte të reja. Për vlerësimin komplet të fakteve lidhur me këto rekomandime është bërë rishikimi sistematik, duke hulumtuar kështu të dhënat përmes sistemit CIRE si dhe PubMed dhe The Cochrane Library që nga viti 1966 deri në janar të vitit 2008. Në hulumtim janë përfshirë edhe lista e literatures për artikujt e identifikuar dhe kontaktet me ekspertët e kësaj fushe. Rishikimi sistematik i është dorëzuar ekspertëve të Grupit Punues para mbledhjes duke shërbyer si bazë e diskutimit të Grupit gjatë mbledhjes. Grupi hartoi rekomandimet përmes konsensusit.

rekomandimet Praktike të zgjedhura Për Përdorimin e kontracePtivëve

1 Mohllajee AP, Curtis KM, Flanagan RG, Rinehart W, Gaffield ML, Peterson HB. Keeping up with evidence: a new system for WHO’s evidence-based family planning guidance. American Journal of Preventive Medicine, 2005; 28:483-490.

WHO/RHR/08.17

COCs ECPs CICs POPs D MPA NE T-EN NOR Cu-IUDs LNG-IUD NFP COCs ECP s Emergency contraception COCs POP s NFP male ster ilization COCs NOR CICs DMPA female ste rilization barrier methods Cu-IUDs LNG-IUD POP s NOR N FP COCs N ET-E N ECPs female sterilization barrier methods natural family planning emergency contraception D MPA NO R POPs N ET -EN barrier methods lactational amenorrhea natural family planning female ste rilization COCs barrier methods lactational amenorrhea

(2)

si të Përdoret Përmbledhja

Ky dokument përmbledh ndryshimet e bëra në rekomandimet e lidhura me pyetjen e 6, 9, 11, 18 dhe 22 në botimin e dytë “Rekomandimet praktike të zgjedhura për përdorimin e kontraceptivëve”. Rekomandimet e reviduara do të botohen në të ardhmen në botimin e tretë të udhërrëfyesit. Gjithashtu, në dokument është dhënë sqarimi lidhur me rekomandimin e dhënë për pyetjen 17.

Në document janë shënuar rekomandimet e ndryshura ku ndryshimet janë shënuar me shkronjë të theksuar –bold. Për tekstin komplet të secilës pyetje, shikoni botimin e dytë të udhërrëfyesit në http://www.who.int/

reproductive-health/publications/spr/index.htm.

Mendohet se rekomandimet e dhëna në botimin e tretë “Rekomandimet praktike të zgjedhura për përdorimin e kontraceptivëve” do të jenë valide deri më 2011. Departamenti për Shëndet Riprodhues dhe Hulumtime në zyren qendrore të OBSH-së në Gjenevë do të jetë përgjegjës për inicimin e shqyrtimit të udhërrëfyesit në atë moment të caktuar.

Periudha më e mirë e përsëritjes së injeksionit DMPA është zgjatur në 4 javë

Në rast vonese të femrës për përsëritjen e injeksionit DMPA janë dhënë ndryshimet e mëposhtme.

Pyetja 6. Kur mundet femra të përsërisë përdorimin e injeksioneve vetëm me progesteron(IVP) – depot medroxyprogesterone acetate (DMPA) ose norethisterone enantate (NET-EN)

Vonesa për injeksion

• Përsëritja e injeksionit të DMPA mund të bëhet me 4 javë vonesë pa nevojë të mbrojtjes shtesë kontraceptive. Sa i përket NET-EN, përsëritja e injeksionit mund të bëhet me 2 javë vonesë pa nevojë të mbrojtjes shtesë kontrcapetive.

• Nëse ajo ka më shumë se 4 javë vonesë për përsëritjen e injeksionit DMPA ose mbi 2 javë vonesë për përsëritjen e injeksionit NET-EN, ajo mund të marrë injeksionin nëse është mjaft e sigurt se nuk është shtatzënë. Ajo duhet të abstenojë nga marrëdhënia ose të përdorë mbrojtje shtesë kontraceptive për 7 ditët në vijim. Nëse i përshtatet, mund të përdorë kontracepcionin emergjent.

Komente

Grupi Punues i ekspertëve konkludoi se gjatë periudhës 4-javore që nga koha (3 muaj) për DMPA dhe 2 muaj për NET-EN, kur duhet të mirret injeksioni përsëritës, rreziku nga ovulimi është minimal.

Injeksionet DMPA duhet të mirren çdo 3 muaj. Përderisa injeksioni i DMPA-së mund të jepet deri në 4 javë pas kalimit të periudhës 3-mujore pa nevojë të mbrojtjes shtesë kontraceptive, kjo nuk do të thotë se intervali i rregullt i injeksioneve mund të shtyhet edhe për 4 javë të tjera.

Koha e vendosjes së DIU-së pas lindjes - Sqarim

Përshkrimi i vendosjes së DIU-së pas lindjes është reviduar në Kriteret e pranueshme mjekësore për përdorimin e kontraceptivëve (botimi i 4rt, në shtyp). Rekomandimet e poshtëshënuara pasqyrojnë ndryshimet e bëra.

Pyetja 9. Kur mundet femra të vendosë DIU me bakër?

Pas lindjes dhe tek nënat që ushqejnë me gji apo nuk ushqejnë me gji (përfshirë dhe ato me prerje cezareane)*

• Femrës mund t’i vendoset DIU me bakër deri në 48 orë pas lindjes, duke përfshirë dhe kohën menjëherë pas nxjerrjes së placentës.

• Nëse lindja bëhet me prerje cezariane, DIU me bakër mund të vendoset pas nxjerrjes së placentës, para mbylljes së mitrës.

Pyetja 11. Kur mundet femra të vendosë DIU- levonorgestrel lirues (DIU-LNG)?

Pas lindjes dhe tek nënat që ushqejnë me gji (përfshirë dhe ato me prerje cezareane)

• Femrës mund t’i vendoset DIU-LNG deri në 48 orë pas lindjes, duke përfshirë dhe kohën menjëherë pas nxjerrjes së placentës.

• Nëse lindja bëhet me prerje cezariane, DIU-LNG mund të vendoset pas nxjerrjes së placentës, para mbylljes së mitrës.

Rekomandimet praktike të zgjedhura për përdorimin e kontraceptivëve

Version i azhurnuar 2008

(3)

Sqarim mbi rekomandimet lidhur me pyetjen 17 rreth tabletave orale të kombinuara të harruara

Pyetja17. Çfarë mund të bëjë femra nëse ka harruar të marrë kontraceptivin oral të kombinuar (KOK)?

Grupi Punues i Ekspertëve trajtuan çështjen si përgjigje ndaj kërkesave nga terreni për sqarimin e terminologjisë së rekomandimeve lidhur me tabletat e harruara. Sqarimi nuk është i bazuar në të dhëna të reja, mirëpo ndërlidhet me mënyrën e formulimit të rekomandimeve. Në rekomandimet e dhëna për pyetjen 17, çdo herë që teksti referon në tabletat aktive të harruara, tani teksti thekson që tabletat janë harruar të mirren në ditë të njëpasnjëshme, p.sh 1 ose 2 ditët në vijim apo 3 e më shumë ditë në vijim.

Komente shtesë lidhur me tabletat që përmbajnë 75 μg desogestrel në rekomandimin e dhënë mbi Tabletat-Vetëm-me-Progesteron të harruara

Pyetja 18. Çfarë mund të bëjë femra nëse harron të marrë tabletën vetëm me progesteron (TVP)?

Komente

Udhëzimet ekzistuese janë dhënë për situatat kur një përdorues harron të marrë një apo më tepër tableta për më shumë se 3 orë. Për gratë që janë duke marrë tabletat me 75 μg desogestrel, udhëzimet ekzistuese për të dy rastet (ato me cikël menstrual edhe ato që ushqejnë me gji apo janë amenoreike), aplikohen kur një apo më tepër tableta janë harruar të mirren më shumë se 12 orë.

Mundësitë e zgjedhjes së trajtimit nga femrat me gjakderdhje ose njolla gjatë përdorimit të injeksioneve vetëm me progesteron

Barërat antiinflamatore josteroide si acidi mefenamik dhe valdecoxib, i janë shtuar rekomandimeve ekzistuese për femrat që përjetojnë njolla ose gjakderdhje të lehtë ose gjakderdhje të mëdha të zgjatura gjatë përdorimit të injeksioneve vetëm me progesteron.

Pyetja 22. Çfarë mund të bëhet kur femra ka çrregullime menstruale gjatë përdorimit të injeksioneve vetëm me progesteron (IVP) - depot medroxyprogesterone acetate (DMPA) ose norethisterone enantate (NET-EN)?

Njollat ose gjakderdhjet e lehta

• Nëse nuk janë gjetur probleme gjinekologjike dhe ajo nuk pajtohet me • gjakderdhjet, trajtimi afat-shkurtër me barëra antiinflamatore josteroide mund të ndihmojë.

Nëse femra vendos ndërprerjen e injeksioneve, ndihmoji të zgjedhë një metodë tjetër kontraceptive.

Gjakderdhje e rëndë apo e zgjatur (më gjatë se 8 ditë apo dy herë më gjatë se cikli i saj i zakonshëm menstrual)

• Nëse gjakderdhja paraqet kërcënim për shëndetin e femrës apo

• nuk pranohet nga ana e saj, ndërpreje metodën injektuese.

Ndihmoji asaj që të zgjedhë metodë tjetër. Në ndërkohë, trajtimi afat-shkurtër me ethinylestradiol ose barëra antiinflamatore josteroide mund të jetë i dobishëm.

Komente

Grupi Punues i ekspertëve ka reviduar të dhënat e pakta që kishte në dispozicion lidhur me trajtimin e gjakderdhjeve të lehta apo të rënda dhe përcaktuan se trajtimi me barërat e poshtëshënuara mund të japë përfitim afatshkurtër ( 5–7 ditë):

Njollat ose gjakderdhjet e lehta

• Barërat antiinflamatore josteroide • Acidi Mefenamik

Valdecoxib

Gjakderdhje e rëndë apo e zgjatur

• Barërat antiinflamatore josteroide Acidi Mefenamik

Valdecoxib

• Barërat Hormonale Ethinylestradioli

Rekomandimet praktike të zgjedhura për përdorimin e kontraceptivëve

Version i azhurnuar 2008

(4)

Ndryshimi dhe plotësimi i literaturës së përdorë në botimin e dytë

Pyetja 6:

1. Steiner MJ, Kwok C, Stanback J, Byamugisha JK, Chipato T, Magwali T et al.

Injectable contraception: what should the longest interval be for re-injections?

Contraception, 2008; 77:410-414.

2. Jain J, Dutton C, Nicosia A, Wajszczuk C, Bode FR, Mishell DR, Jr.

Pharmacokinetics, ovulation suppression and return to ovulation following a lower dose subcutaneous formulation of Depo-Provera. Contraception, 2004; 70:11-18.

3. Toh YC, Jain J, Rahnny MH, Bode FR, Ross D. Suppression of ovula tion by a new subcutaneous depot medroxyprogesterone acetate (104 mg/0.65 mL) contraceptive formulation in Asian women. Clini cal Therapeutics, 2004; 26:1845- 1854.

4. Fotherby K, Koetsawang S, Mathrubutham M. Pharmacokinetic study of different doses of Depo Provera. Contraception, 1980; 22:527-536.

5. Banerjee SK, Baweja R, Bhatt RV, Chatterjee A, Choudhury SD, Coyaji B, et al.

Comparative evaluation of contraceptive efficacy of norethisterone oenanthate (200 mg) injectable contraceptive given every two or three monthly. Indian Council of Medical Research Task Force on Hormonal Contraception. Contraception, 1984;

30:561-574.

6. Fotherby K, Yong-En S, Howard G, Elder MG, Muggeridge J. Return of ovulation and fertility in women using norethisterone oenanthate. Contraception, 1984;

29:447-455.

7. Zalanyi S, Landgren BM, Johannisson E. Pharmacokinetics, phar-macodynamic and endometrial effects of a single dose of 200 mg norethisterone enanthate.

8. Fotherby K, Hamawi A, Howard G, Bye PG, Elder M. Pharmacokinet-ics of different doses of norethisterone oenanthate. Contraception, 1984; 29:325-333.

9. Werawatgoompa S, Vaivanijkul B, Leepipatpaiboon S, Channiyom K, Virutamasen P, Dusitsin N. The effect of injectable norethisterone oenanthate on ovarian hormones in Thai women. Contraception, 1980; 21:299-309.

10. Goebelsmann U, Stanczyk FZ, Brenner PF, Goebelsmann AE, Gentzschein EKE, Mishell DR, Jr. Serum norethindrone (NET) con centrations following intramuscular NET enanthate injection. Effect upon serum LH, FSH, estradiol and progesterone.

11. Fotherby K, Howard G, Shrimanker K, Elder M, Bye PGT. Occurrence of ovulation in women receiving the injectable contraceptive nore-thisterone oenanthate.

12. Schwallie PC, Assenzo JR. The effect of depo-medroxyprogesterone acetate on pituitary and ovarian function, and the return of fertil ity following its discontinuation:

a review. Contraception, 1974; 10:181-202.

Pyetja 9 dhe 11:

13. Van Der Pas MT, Delbeke L, Van Dets H. Comparative performance of two copper-wired IUDs (ML Cu 250 and T Cu 200): immediate postpartum and interval insertion. Contraceptive Delivery Systems, 1980; Jan:27-35.

14. Thiery M, van Kets H, van der Pas H, van Os W, Dombrowicz N. The ML Cu250;

clinical experience in Belgium and The Netherlands. British Journal of Obstetrics and Gynaecology, 1982; 89(Suppl 4):51-53.

15. Brenner PF. A clinical-trial of the Delta-T intrauterine-device: imme diate postpartum insertion. Contraception, 1983; 28:135-147.

16. Chi IC, Wilkens L, Rogers S. Expulsions in immediate postpartum insertions of Lippes Loop D and Copper T IUDs and their counterpart Delta devices - an epidemiological analysis. Contraception, 1985; 32:119-134.

17. Morrison C, Waszak C, Katz K, Diabate F, Mate EM. Clinical out comes of two early postpartum IUD insertion programs in Africa. Contraception, 1996; 53:17-21.

18. El-Shafei MM, Mashali A, Hassan EO, El-Boghdadi, El-Lakkany N. Postpartum and postabortion intrauterine device insertion unmet needs of safe reproductive health: Three years experience of a Mansoura University Hospital. Egyptian Society of Obstetrics and Gynecology, 2000; 26:253-262.

19. Muller ALL, Ramos JGL, Martins-Costa SH, Dias RSP, Valerio EG, Hammes LS et al. Transvaginal ultrasonographic assessment of the expulsion rate of intrauterine devices inserted in the immediate postpartum period: a pilot study. Contraception, 2005; 72:192-195.

20. Zhou SW, Chi IC. Immediate postpartum IUD insertions in a Chinese hospital - a two year follow-up. International Journal of Gynaecol ogy and Obstetrics, 1991;

35:157-164.

21. Bonilla Rosales F, Aguilar Zamudio ME, Cazares Montero M de L, Hernandez Ortiz ME, Luna Ruiz MA. Factors for expulsion of intrau-terine device TCu380A applied immediately postpartum and after a delayed period. Revista medica del Instituto Mexicano del Seguro Social, 2005; 43:5-10.

22. Lara R, Sanchez RA, Aznar R. [Application of intrauterine device through the incision of the cesarean section]. Ginecologia y Obste-tricia de Mexico, 1989;

57:23-27.

23. Welkovic S, Costa LO, Faundes A, de Alentar Ximenes R, Costa CF. Post-partum bleeding and infection after post-placental IUD inser tion. Contraception, 2001;

63:155-158.

24. Celen S, Moroy P, Sucak A, Aktulay A, Danisman N. Clinical out comes of early postplacental insertion of intrauterine contraceptive devices. Contraception, 2004;

69:279-282.

25. Eroglu K, Akkuzu G, Vural G, Dilbaz B, Akin A, Taskin L et al. Com parison of efficacy and complications of IUD insertion in immediate postplacental/early postpartum period with interval period: 1 year follow-up. Contraception, 2006;

74:376-381.

26. Mishell DR, Jr., Roy S. Copper intrauterine contraceptive device event rates following insertion 4 to 8 weeks post partum. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 1982; 143:29-35.

Pyetja 18:

27.Korver T, Klipping C, Heger-Mahn D, Duijkers I, van Osta G, Dieben T.

Maintenance of ovulation inhibition with the 75-pg desogestrel-only contraceptive pill (Cerazette®) after scheduled 12-h delays in tablet intake. Contraception, 2005;

71:8-13.

Pyetja 22:

28. Tantiwattanakul P, Taneepanichskul S. Effect of mefenamic acid on controlling irregular uterine bleeding in DMPA users. Contraception, 2004; 70:277-279.

29. Nathirojanakun P, Taneepanichskul S, Sappakitkumjorn N. Efficacy of a selective COX-2 inhibitor for controlling irregular uterine bleed ing in DMPA users.

Për informacione shtesë kontaktoni:

Departamentin për Shëndet Reproduktiv dhe Hulumtim, Organizata Botërore e Shëndetësisë,

Avenue Appia 20, CH-1211 Gjenevë 27, Zvicër, е-posta: reproductivehealth@who.int

Konflikti i interesave: dr. A. Glasieri punon në klinikën, e cila merr mjete për hulumtim nga katër kompani, të cilat prodhojnë produkte për kontracepsion. Dr. Shelton ka aksione në kompaninë farmaceutike, e cila prodhon terapi antivirale. Dr. Vajsberg fiton mjete për hulumtim në sferën e kontracepsioneve nga katër prodhues të mjeteve kontraceptive. Po ashtu ai është anëtar i bordit këshillëdhënës të një prodhuesi të vaksinës kundër Virusit të Papilomës Humane (HPV) dhe bordit këshillëdhënës për edukim në lidhje me kontracepsionin të financuar nga prodhuesi i kontracepsioneve.