Ve
rs
u
n
n
ou
ve
l a
rc
h
iv
is
te
n
u
m
ér
iq
ue
La réinvention permanente apportée par le numérique suscite de nombreux débats depuis une dizaine d’années. Notre rapport à la mémoire et à l’histoire, longtemps basé sur l’objet matériel et sa conservation physique, est à présent bouleversé. Les institutions patrimoniales comptent parmi les plus touchées par les nouvelles technologies et les enjeux qu’elles posent. Les techniques ont beaucoup évolué, apportant ainsi de nouvelles problématiques et de nouvelles questions de recherche autant dans le domaine de l’informatique que celui des sciences humaines. Quelles tensions entre technique et mémoire ? Comment se souvenir du passé à travers ses vestiges ? Que change le numérique ? Quels cas exemplaires ou méthodes pourraient nous éclairer ?
Valentine Frey est chercheuse doctorante en Sciences de
l’information à l’Université de Montréal et à l’Université de Technologie de Compiègne.
Matteo Treleani est docteur en sémiologie avec une thèse
soutenue dans le cadre d’une convention CIFRE entre l’INA et l’université Paris-Diderot. Il enseigne à l’Université de Paris-Est - Marne la Vallée.
Table des matières
François Rastier - La sémiotique des textes, du document à
l’œuvre
Claudio Paolucci - Archive, patrimoine et mémoire
Marie Anne Chabin - Peut-on parler de diplomatique numérique ? Luca Barra et Cecilia Penati - Catch-up with archives
Gaëlle Béquet - La bibliothèque numérique : de l’objet-valise à
l’objet-frontière
Alexandre Monnin et Nicolas Delaforge - Modéliser la ressource
Web, contextualiser la référence
Antoine Vincent - Pourrons-nous préserver la musique avec
dispositif électronique ?
Davide Guerra - Entre diffusion documentaire et échange
intellectuel
=
.=iZ=Éit!1::,2iia=-i
ii!!*!11
,iZ.i=
ôi
=#Eï:
Ji;;
:ti..
1-1i2
=
==2?ii=E
==*i!'o
É
Eô4E-ÉaË=o=*'.===
=Ë+EZE|;
iia;
E
iÉ
I
îiiEE=
u
i!
='-=18
-
ia
-;Z::Ë=
=i
=E7
i
=
pt'
u
zarË
i
Ëiî
zlliz
zaÉi:izi
rii,VE
i
E'=Ëi
z
e
Êz
=
tË
=-;
r,
*=Ét
Z
i;84Ë|2=
z1i
*
Ë
?118;t==it
J:"'Ë:,';
=;
i
a;
E:
;
:==;-zt*zËrî
s
a
ËE
qp
{,==-
-
-=
Ë;
g
aiû=r=ïi?;*{"
-:
8.ë
=-
E
;EE
ï8.:s
E.É
itE ;
E
E
rËrE1Éi,EËï
É;g
Ë
i;
E
+=
ÉËr;?=8"Ë'=nEe;gi
=,
tË
EB
;
i
ë
Es ;
È*Ë
:Ë|Ëii=:iy,:iiË;g?;i
f
EE:E
É
ii:Ë
13"=î,=:?;
i
ei,o
È
z
i
:
:-
z
E
=
tz:F
-=a
û
iy-t
=
o::ËI=
;
l-
:;Eçig;
âii€
UZiirÉC:i_;
=È3t===cI-:a=
iZA
eri;72i="==L§-4e
ü=?3Fi 'i
?===.?a==.-_
:J=
c-_-'_-:
l.= r = =':2.4=l'-.,.!
r.y1
=.=
'tF.ü
=,iîE+ iî lTeis§r:!7,?71
§
i€E='ejj
â; !
§=_j
EÉ
:
rË;
=
-a.,v
- =Ëâ:È
==i7=i7 =Éi:
:.F;ÉiL
:z
;;É=r=,
rq:;E\E
;ii.za
;
E
I ;
=e=:;Ë:s
I
=Er!=-
o
=a
e
L
=
g?E
=.!Ë
i =.; i.
=:3
=
=
iZ
9
i
s
5
Ë A
-?;:.i
=iEi,
i,_ï
=i=1Éi=:+i1=
;Eii=e'îËEË;
Ë=Z3t;
'âi=.Ë?
t:
=i=_=
=,
=
Zi
r!ç
*a==.4;
r
1-
ii
=Ep;É-z-.î=:Z:
=
nvz?
4
ÿ"iÿ
?Ë;Ë;-
aî=,ËiE:1
riyr:
Ë;i
iËÊ:
i;Ë
:Z
_ J .. a C.y Z-e) =-r;!ÿç=ç*=..,;t,2I,
=24
? 3
=
i"=eI;i,uÊ
r
'- *'ë;,ni
=v-Èe=E;
É
§::i
zÿr=iE€=§ir:
iÉ
ËiËlî:;EiiË=iËi
;Ëi
;;:EËÉ
1,!
?.?.=-'nP-
-!?û:'."1
=
'=-.=q5«
-iE
ç
É
üE"y
a'=i
3= E
uç;
Éi
t
:
i
zE
c ;-'cJ.- = (o 5 Ê:Ë
:
\Ë
;:
:5
I
;
i
*ï
r-82
i:zi.Eii=EE;;E
r§Ë=ri
;E
ï,=-
^,=Z=:,.:"2:=E
i i",;;=.ÿ
=;.a
*:
É=7ei2;-ç;Zle.
EË
ë.:€Fi -
9'e= ÈA'= 4,É::
='5 : " ct c àE "a
j* ÿ.- '';:
).i;'-.--= - ,7..d -5-.tu^: - a'-=='E '' é.= - .r l.« -t 71== A - = = < r o c
g
+Ë
v
i,E
Ë
?
i
=
;
iËii7i;çZÿ_#:i|iî€iziE
:
É
i;A
e
=€
=.-o=
=
E+ 3=
g3Ëi7eË;zz2Ë:
=
i
É=
î
=7,yÉiË
=ÂE
.ritE
=
ÉË.2..:.=--
=
jr==-==s
i.,=-
r,5
üÿ
==
=.o,
-
e
=È
È
aü==7i,
e--o
ii.=
t,
âE-o-È âiia r2
ô
=Ë.'rË
Ë
ü'3 JE 6 ô
É.'ü
e34a'4"
\eEeË=
âE
iiÉ
y;=,zzÿ2.
=f,=Ë:ri.
î
â
Ë:
).=
-^ ô.9=*"ü29,"ô'.
-au
u:-F,
==E=>==1;"aari2.'':
.=! n"j==l!+ei
E-.=7
=i:='2,-
=
r
-,,,
c,-yai-4=;7,
c
lÇ.93
L7
3
r.i.i=qE7 i"
=,=a.?ôa:.h
=
a.,
;
!
y.
i
*,n
-
q4,,'.-.r
i-,
- âé;= a2't,
=:3 =È
..= ü Z
1.y.._=§.! ''
ù=
=E
""
-
e-
p
)
i=
i
ÊÈEË
=.;e
EiUE§'9;
.i,
- 1ij
-.2
-.ij
==é
y
iia
=
='.2
".Ë.==1
Z=., z2\.?ü
=
73
=;z.r
t,
i
2Ë+:'e=,o2,.'='=a
Ë
É' :
F-E
ô"=r
- 4r-;:S r-
=
à=;7P;
.ii
E
üi EZï!sËE
H
ÈËË;Ë,
ËË;
:
-i?e;
=?
r= : îEË
*==
r==
==!PJ-O..\
;*'.Ë
g;:+,iÉ
u+A;=EË;;
s
*Cù;EË
1A=:rËlÉg
=;i=
,1
T
:
=,i-!
r=:
.i
ZË=,
i"?,â
r,
r.iïii
==
iE
EÉ
i
:=i
=Ë,é
i
z=i
i:=
;:
ili
=
E-ç
É:
Ë;
=="
E,i_?E
E
s
i
i?é
ze
:
t eE
=
?
i)==î_
i==iE
r,7
=:
z
T
i
q
i Ë.
-
=+
i
y,,É.ie't
3
T§
i=.i
zE,i
E:g
Eyz
=Zz
o;?=1
;
i
:îi=*ZcZ
=!aaZâ
at?2'*r=
==4.:iiZ
{i
:zEiE=
==Ë=
7
:
tZ=i iiE
â
;
E|ET;
?,+,
a +
I
;
aC;r=ri
T
1='t i'-
= =
= i
=-=_!
!
=i
z
lÉtiii=?,1;
_.is.o.;
u
= _
ô._
'r
1' "
=
=:'''
=
==
7, ?.'' == t =4= i I
=;tË:
I
=!.--
t
È--.u'--
.^'h
JJ2_a-t-i=,i7
=
=i=
=1',
j=;Ë
2;Zi;
*É=
ii;*izi;É
i?iËiiîii
'=i
=1=1=:
==,
===;;s
1'=
e üc'
'=
{4 -
=
ù
s
F- <=;=E
E.'t2,
=.
i
i?:
|
1.==i_i
r-=1iiE§sI
i7;=Ë;ÿ?i;EË
ii=,:
ûÉ
:'- =1'-7 ====== -.a=2=.,u2'l-1='-
- r - -<a.i!=ii.1,'
=-
.-
=
/
=
-:=--
-.'='- = = : = =- = - = .i r-= i : ",= E - = -2 i =--'J Z = ? L'--
_
_
_=
:,,, i:.=.i:iE;=t
tZ=iËE
É==-Z==!1ia
,=
===-
.
=i
=:
.=:
:
==
='i=yEËyi:=Ë23"
r?
?
=-
1:
;
-
-'
-
=::=
=2ry-ZÉl?
u
= u -'
û 4)=
-'J =.1 ='- .=
!
Q
='=-i ÿ F7y9_=a «
-'
.t=
;;
Ë
?
:
? =
!
=o,;e 3
=E;
='==
?.
i .
=
=
-
'ot;
yEo
Eiài:,
E
=
E€
g
r
=i
=E
r
+
ËEi
?EE'=ti
=i?ri
irZ
=ëÉz=e,yi
ziË
ii=râCÉ
iZzi=i+Ëi|il,
ri
=-
=
=
='
Èz
=
E=ËË
e
-=i
;t:Ëe=
?+==-=
ü
à;
Eü
E:;Éi1=
:Ë
;
:x=-Éi.
:!-Ë Ëâ'
Ë;!:Ë-uti*
2 À?.)=/
o,=t
e*
ï
E§113:1rz=
iË
r"I7!,=::3=
r3=
==
.=
r.-,_J_;iilr_
=i.-
_i.j,4jgÉ
= =Ë;ü-a
42i.=
='Z
:E
ë
E
=;
1=r,i.Ë
E
Ei,
;
+?
"'û=
ae
i
i
ia=;
;
i=:
r=,;'
:
a111i1ËiËÉÉi-:Ë,1,Ti:.:ËELi:Ëia:.zË,tË:i;i!ei
Z
;Z
=,
1
Z
1
€
-É==
=Y
t
i'=
=
-
=
?
=
u
p
i?;n
É;ÉÉ
piE
tÈE
==ËÈ:T
E
ïE
Ë€
er'83
==
É
4î
!
g
;i;F
E
+
tz
tiï
tË
;Ë
*É e=E+i=Ë;E
; :
=-E;i
E
î
Ë
+*ilzs;tii
=
.lÇs
i,z=! Ei
?Ë;
ei!;
=
=ÈÉ:
iE
"
-^,r*..+.7;
=r
.ir:=
-a<
=
Ë
z.:7rË:E
itE
ZEËr-È1ri,lE1_:az
u7A;
È
'i'] i.:
ï
È
Ë É
Ë
7Ë*t1,
î
:ii?1Ë
12Ë
;
1i
Z
l\i
li|l
ËÉ
É
E
=z
1
17:
il'aÀ1;i7=
=E'eù
iaii==
r
=
a
V;a
€=È
i
v
u: [=
t-i==i-t=
zJiu?
i
Ë
ÿ
iE
E
!Ë*
ÉE
ËZi=
; i i
i
:
Z
i
i
?
E
a
i z';E
ii :;
EË
ËË
e=:=lr,:;
;
;
i
iË
;
Aâ
2ËÉË
;
ËEË
=6Ë
a
ËF;ËEg1îË
,9.
;. y
J
é
é."J E
G.d
É
I
k€.
=
s=
3€E-û
A!
Y,É!4
=
=
rs:y_
_Z4ze
=
2
=eZE3'y
y
y
Ë
i
y_vL!-+-.
0'=J
oro''r g
s
+=-'EEgrËE.EÜ2_=z,y!
IÈÜ:-tn
ÉtE;È
Y,ts:-8=+-EËÉ
F-.=
à.=ë
2E:
_4.!
rrzi'=';11î;iîi;EË:Ë
ô.s.=
Z
_,":-.= i
Étz*;i=ÿiEl'
=
^Z
-
? ; U:,aZZi=Zi.Ë?
Ë:i=
;f
a;?2?Ë;12ÉYer=\-
î
: i
*
i*y*é!_
nzE-a
Bs
ê==yÉnï
É=Ë
o
=
EËÉZar_=:É
s'
Ë;ii!;=2i==
ËiïïË=
,,Ei:t1i=a=îe!;Z€
t:i
=
i7?
=:Ea==r;
'r=eË;;à;ÉE;;31âÿavE
;
sr='s §
+ÿe;dE
=E>,2=
,1iEs
qË_;
â:!É,
6e
Ec;ëÉ
F.i
i
=
i,p
E.:Tei"
nZ=!
=
;l€5È=l
aTVEE=t===;:ZE==
*i
i
=i
i=Ed
yti-=,
u =
i:,€
i +Ë:iz
=,^a
e.EEii
ie
gÈ
:
ÿ
;;;
H'îi
ê_a{,,2!
'=çH-J-?'
i;
Eoiî
j
i==,1r:1i;iËE!=
=E:
- :
=:1ËtE
É+
t
é=7
E
=
i
=
:,
;1
;i :1==iI;i;+t;
E
v'=
=
É
='Ë?jya**,EË,
;i-r7.!:^
'.= ='l == ! -'. I i :...'J-
=
aÜ
=,''7 -'oËÉ,
I Ée'
=-1
i=?=7ia,zi==.ÉËiÿzi=ai*i
Ë
7âi$ËE
ËEi;Ë
=--=''!-
'--'t
!;
- t
=
'1- = = == =
.?,-t
?.
- ,2
;J
s -,
!
- = , *
| F l.a.
a.,7-.;=':
- | i:
2= ilra'=
-.=;
_,"é
-
a ) e u u
-o=(J--'.
=. ,ii==-:
t_=a=a7,.;==4=
-é3 E
'y,rz
=-o
â,Eg;.È
r7:
=
=
==
1=:
=22=_,
-:iZËLI
,*
E
!,+
E
tË;
ZEËi==-î,.*
=:-
a
a:
=
=
=,
;7
=
::l=;i
=É
=-si
i
z
;i;i
.Ëi=ÉaÉ=
= | 1-;
i--:===
---= - I-
-;::1:?-Z+3;
.'L = t i l-'!.t:
e
E*gb.gi
E_,,
*.,.7
=
È ot?55PrE-'3t,
_ _=e.92
*.a
ÿ,...ÉsëË
i
!g
Ë:E;ît;===t
;;i71;ïîEËiËËËË
=:
i
È
i
3'-
I
ü
i
EZ
.
ia
a:
7
Eïiii;z
itË!,s
r;?=_:=
:iË=!;g=*a
I=
t*é
;===='
i
i
Z=;iiri=r=
1r;,
=
a=;iia;r=Z;SeiZ
:l;rËË=*
?
IËË
gE
i
riÉ,!z Éz:Ë;],É,*
iîÉ=Ë;
!7IË;Ët
;
:i
IËË
iii;Ë
ËiE
iii;
rt;ËiË:;;
§'
,-;iî,îniz-
E
ËË;iEElzzii
Ë
=€
El:Ëlii*Ël
s;
,iz 'rE:i ,
-.à=?=É!i:iZ:,
Ell::=éyEïie_=jE
,g;Eii:!É
+ z:71rti;-*e"?
it,i??.f
É=3e?;:
ElzEË
Ë
5l
=
li;iiËîcËzi
i1e12ië
Èi
irzË!1
Ë
i;
;;Ë;*
i
ii=il;ËËËËl
+ËiîlgEiË iZç;
g:
l!Ë:sËËë
Ë
t+;aiÉ
t=iËÉ;
iËËË
i*ËE
â
sçaË
Ëi:
EËi;;
'ËtËgËff
ËËegg;ËË3:
gËËËgglgËË
iËËsË
Ë E
;
HÈ
=
s
q
E E
§
s
*
ï
s
Ë;
E.E
Ë
â;
,
3=§
E".kirË.Ë
Ëî
[gÈii;ËË
iËlÏi;Ë;+;Ë:EËj
;
g.E
Ë
-
§
o.§
È
É
:
=
E
^.Ê
Eà";-É3'Ei
*
s
E
s;
ss;-e
"
Ë
-
"Ë
HË+="É
riiE§Ë;ËËfr
P=Èé='lt
ï
s,,E
-*
èu=
ÿo'o
-
.,=
-
EË*
qE
ËË
gËË
Eg,;;
d;
qe
-
îE
e
E
e
E
Ë
:
:
u
-
Ç
ʧ
ËË
Ë
f
f
Ër:;;*FE;ËÈ.;e
iË*: if
uË
Ë;Ë
çË
Ë;e:;:s:§F=
sË
E
_4=
ËI
sÈ
E+
§
8
I;Ë
E
E
E=
;
Ë'Ë*.E Ë:_8.H".Ë
À
ig;o: '
ËÉE€Ë;
I
i;i+
g
c
i
r
Ë€
a
sE
;*É:
:§
:;i'i=7.È
EEË
r"
22^û,:€,: i!?=i=3iia==
7..1
==_
',: . ü -i.?
r\Jiÿ7;. :::=iË
È8a,7=
: 2_2!
F I *
g§
;EÉi*Z?E1r3,8=Ë=;Ë=:
==1==
.:
É
:
3;
Z?,t;\Ç=ËAi!5E=S:!'zz?!=-=
r;-oi=te;..5E>=t,eËIeÉi==i=i
§
.E
> d
a
ë;
ut
i:gëiÉ1:=à1
zç=iÉ[rEyi-'==,2
È
e
! ;i
î84.iË11iîî=tiiî?,!=;É=n:Ë'E;!
:
3
:
Is
=;,
-z::â=i;"Ë3
ÿ-;=t-=Z,,zi=É:
=
'
i7-i,,7=;=Ér:zit=ie1F,:rzii
u
€ËÈ
§:
Ëz,iîiËliaËEii;iz,l*ËiaËit
§
H!!
:È
i==;'=Eü!
ra=-":'
=
§E
;
yrit=:?Ëi
2
§
KÈ;,È
i
;it;
ËÉlE?E[;
i;i§:iZËË=Ë;=s
i
i
=ȧ{§§
i
Xe1iZET_
t-
:
e =
z=_:=
d
?,;E
:4
aE=
?"
É
.'
sis
te
l
É+=EiA-r;az?'>
Ë
-;
§
=
r
E-=-o
R'É'"
EË i.
ee
=;l
r
^3SË
â=
:s yi'=i
I
É
i
Z'E
4
81484
=
ÿ78
; :
âÉ^,È
E
=
-1d
*
?'
-
ü
;
i
=
=i§
f=
=*
r;
a
eE=;'
=ir:
Ë
i,ÿo.1I==à3
§
r
ü
È
0
i3
ï
i=-7
!=2E=v=u:Ë{ieali;-é=E-rzZiz i E 7 ;
nE-2i"-Ë--o==qo*.EÉü=F9;î
ÿ ; = rjr ::
}u.
?lEZi-r?;ËÉÉ;".iË=?iÈEc'Ézi=
!
7 Ë
=
;È
,:c-e1yi4
EÉs.:§.-;*lÉlt"EZaEi
E
I'
§ 3
Eg
A.s
ü'y=':i
-9
=
!
s
!22;7.i+e *
y_És
=
'9 s
8.6'6
=
t i u
("'= =
u
z
)u>cu,É,cîÉ=
-ü
E,-p
e
a72
=za
i;
_EiZ-
y
i*l!==E;;= Ëi4:i
ë6E;
=
iZZçzEa?.2*'e.
â==
=..2
=
u7
3-= \_.t.t i
+pu
r
z
>
*_.y
?.= ü
E.:
Ë^
r.=.i=2y68-,É.,
_q=
i
4.y,?1.
_
= \.: I
.î
E.Eë
§E;3er-EÉ,
rE
E
=
E
sÉ=
Éüt
el?vâi=â5
v_2iÉl
=-'
='!'--
" r:o_;3-*1=
é
è ^E
yËrz E: eeÈE;p = 7_7=i.
- or c §li3cc
-!,i,:EE:?21Ér,yuyci=
à,ii,â?
iË
-=
41âa
E=
ae-irc
s"ivZzTËEz
;
i?izË=EË
=
,
+;E#
i1
;:
v:ie=
'= O-'= - -e: C'= A---L -= = È = =.t .-- a,-O O- ; (=,, o ô I = = "-a .a'= - .,
=
o
-E.
^5*
1E
=tZZ;
;;
Ë
gËÈËiË+
Ë;E:i;;:\=i?i=1
Z: .
-.,ïi
-
:
i
I
-
=
--'-
='.
eZcE:6e-'
'='!
'=
ÿ,
+ei:-ëi,i
*=iÉ'ia7:=
.*Z;i?ii'-
ü
6E
Ç
o -
fr'e-=?!
Ër i
â_
j.E
?!
z
rii==llZ
.a t -.='- a ülZ,='V
r,,
r,4
2
l.==
=
=
yâ
;it.zË.=!
-'t -
à
?z'
§ c3 J. _. = ; .J = - 6;À : O -.à: = - ) i = t I t L'-'/. _r j: .i :1 '- ;;
=
:
,=r=
ii1
i
=àzariuiEËii
ËF*
t;:
+Ei3à:
Eiz
-.-'.)7 =:- !':
':
=z'--+:
=
1-11;=
?;!
È
;
i4t:e
Z;Ë;
;;
E€:È
3
;
:
;
"
-'--./r=r=i . .
'/ z
. t
a
=
2-
.J
=
-
z z
d.c
ç
Ë
i - z: i= I
=-l
"
=zz4-,,=i
i=;i?ai,i1Z=
a=i7Ëë
t:Eit
)
t=
=
&.+
=E?e!-i'E*
=
z
==:
=--
==.
ijÉ
=
la:?Ë
;iË;ï2
E
.9#
;
13
:;1
EZ=:2-É
- -
=
i
=
;- -i _ ; i
"
-.V I t ! '": Ê =
-ô"-==
=
: -.-
=
=,=
.=
-
= = 2
=4Fie=7 r,
2:j .L'll='É.2
=LlZi,Ep'
=
i
=
=
:=
.::=
1_'t
tr
=-