ورو
ز
و
ر
د ا ن ا زأ إ وو ور ا زأ ،ن ا س إ ، ا ز ، ر ! ا "# جر % &' ()* ا + ,- ./ - او '0و "12 ا 3%4 ا م 6أ 78"9 ثا 9أ ;<= .> ? @A B C D' EFG ا HI او ز ﻩKL ضا"'أ D' ف 6 او +<! ا O PQR و ) و B<'و زS ؟ ر U9و V? زأ @Wأ مأ "X ز ﻩKL +L !* ا ن Yو ' BZ[\ م <! ا ./ ز م ;2 ]*^ 4 <' ن = <_` ا ﻩK@a b 9c و ) ./ ل <efا 4 ! اghiأو - او [ 0 ت !*Z ا )kو زl .m ر Z ا & 9gn ا "12 ا o R .Dp ' ر qk ز م ;2 نأ ى "!B? sB t ض" ر GZ B- 9 <9" &' ز يأ gv!t Lو ،w2< ا اK; HxG ا ما %Z-\
ةرود د ) يK او ،+o L إ G-رأ & 1 - 1 ا _ ZzZ-0 ./ ﻩ o زl "iآ ر qk ك 4L ر ا اKL } * و جر Pfا & ' G ا ث ) .~ ^ ا •!€ b & •‚" ا D' يK او ،ير 6 ر
•k 2 ƒ •Lأ ع BZ[\ •<'و 2 <2 ا نh? …B[ :
"#
(1)-Jurgen Habermas, Raison et légitimité, problèmes de légitimation dans le capitalisme avancé Paris : Payot, 1978, p. 11. ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013
ورو
ز
و
ر
2- 3 ر 4 ا 567
أ / 57 ذ : أج <=وأ 54, >?@أ 5 A ا A -ةDE 6 ا 3 FGو 7 H: I م A ا د ا ن ا زأ إ وو ور ا زأ ،ن ا س إ ، ا ز ، ر ! ا "# جر % &' ()* ا + ,- ./ - او '0و "12 ا 3%4 ا م 6أ 78"9 ثا 9أ ;<= .> ? @A B C D' EFG ا HI او ز ﻩKL ضا"'أ D' ف 6 او +<! ا O PQR و ) و B<'و L 4L حو"G ا لاƒ او Yورو : ؟ ر U9و V? زأ @Wأ مأ "X ز ﻩKL +L !* ا ن Yو ' BZ[\ م <! ا ./ ز م ;2 ]*^ 4 <' ن = <_` ا ﻩK@a b 9c و ) ./ ل <efا 4 ! اghiأو - او [ 0 ت !*Z ا )kو زl .m ر Z ا نh Yورو & "12 ا ف"b . 7 H: I م A ا >K ز م : §¨ ف < 2 او ع BZ[\ • ' Z!t " جر س "? @W " ) ∗ ( o R .Dp ' ر qk ز م ;2 نأ ى "!B? sB t ض" ر GZ B- 9 <9" &' ز يأ gv!t Lو ،w2< ا اK; HxG ا ما %Z-\ ª "B< ! ا ةد 'إ D' ء U' ةر 6 ) 1 ( .
ةرود د ) يK او ،+o L إ G-رأ & 1 - 1 ا _ ZzZ-0 ./ ﻩ o زl "iآ ر qk ك 4L ر ا اKL } * و جر Pfا & ' G ا ث ) .~ ^ ا •!€ b & •‚" ا D' يK او ،ير 6 ر م ' و Yورو ة 9 ا ة 'د & §¨ أ ف < 1929 •k 2 ƒ •Lأ ع BZ[\ •<'و 2 <2 ا نh? …B[ Yوروأ ل 9 ،& او ! *G ا '¬- ا ،.D ا Z ا +!2 ا .
Raison et légitimité, problèmes de légitimation dans le capitalisme avancé
100 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا
2- 3 ر 4 ا 567
أ / 57 ذ : أ ج <=وأ 54, >?@أ 5 A ا A L 3 FGو 7 H: I م A ا 5 : &L" ا زأ د ا ن ا زأ إ وو ور ا زأ ،ن ا س إ ، ا ز ، ر ! ا "# جر % &' ()* ا + ,- ./ - او '0و "12 ا 3%4 ا م 6أ 78"9 ثا 9أ ;<= .> ? @A B C D' EFG ا HI او ز ﻩKL ضا"'أ D' ف 6 او +<! ا O PQR و ) و B<'و L 4L حو"G ا لاƒ او Yورو !* ا ن Yو ' BZ[\ م <! ا ./ ز م ;2 ]*^ 4 <' ن = <_` ا ﻩK@a b 9c و ) ./ ل <efا 4 ! اghiأو - او [ 0 ت !*Z ا )kو زl .m ر Z ا نh Yورو & "12 ا ف"b 7 H: I م A ا >K ز م §¨ ف < 2 او ع BZ[\ • ' Z!t ى "!B? sB t ض" ر GZ B- 9 <9" &' ز يأ gv!t Lو ،w2< ا اK; HxG ا ما %Z-\ ª "B< ! ا ةد 'إ D' ء U' ةر 6 ةرود د ) يK او ،+o L إ G-رأ & 1 - 1 ا _ ZzZ-0 ./ ﻩ o زl "iآ ر qk ك 4L ر ا اKL } * و جر Pfا & ' G ا ث ) .~ ^ ا •!€ b & •‚" ا D' يK او ،ير 6 ر ) ∗ ( س "? @®[ر L م ' و Yورو ة 9 ا ة 'د & §¨ أ ف < Yوروأ ل 9 ،& او ! *G ا '¬- ا ،.D ا Z ا +!2 ا Raison et légitimité, problèmes de légitimation dans le capitalisme avancé,(trad :Jean la Coste).101 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 ر ا اKL +iاد نh ¢² ا ص P´ ; * V ? [ر i . ' درا ا ز م ;2 نإ µ "b & ص Pfا ¶ ر Z? ص Pfا ز م ;2 ./ •Z د ! o ة -· ا . ت 2 < •Z< "12 ا & +_` ا اKLو "`' & ¸ ا ن" ا ./ ¶ ر Z ا يد ا "`' …- Z ا ن" ا ./ …BZoB< ر GZ ا ت "#4 ا إ يد ا ، ن¹ اK1Lو لر = V ا زS [ - - ;2 ة" لوS ر ّ b »8ر µ ) 1 ( . &[ر ]*U Z ا B-أ" ا ./ 4'"` ا ت 1` •? Z8 ./ ز ت ;[ k س "? L B8 ل i & E¼Z . Z ا لو ¢fا ) 2 ( : د ا ن _ µ V ا زأ ; ا زأ يد qZ6ا µ ¨ H½¾ - µ ¨ ./ ¿ .~ BZ[ا µ ¨ د qZ6ا زأ ! زأ '"À زأ ! اد زأ 3 9 م #4 ? q LgvZ'ا ز & ط B أ ¿ ¿ دّ 9 س "? L نأ 4 نh*R لو ¢fا نأ نود ،ت ز Â<k ]B ، B-أ" ا ر Gk +9ا" & <9" += ./ ،sG ا D' 2G و . B-أ" ا • <' H½Ã6 6 µ? ا ]B4 ا نأ  ذ HÅ!t ) 3 ( . يدƒk HI ا د qZ6\ ت ز نإ م #4 ا 3< ./ ت زأ .> ل ا سأرو +B! ا نh? عا"q ا إ . B-أ" ا .
eÆ .>و @Ç<' ة"G < و ) و ت ز ﻩK; ? oZ-ا إ ;<i kو و ا ة 6 د دزا و
م ' +_`€ ) 4 ( . ! ا ز·? س "? L ﻩ ' إ و ا +i k ةد ز يدƒkو ) 5 ( . #4 ا • B زأ U أ ﻩKLو م •P¼k µ<i إ يدƒ B ، ;2p Xو د·k +[أ & و < •pا ا ضاgn6\ 3, € ·`Vk ،. B-أ" ا <)2Z زأو •pاد . ةر 6 م ' ./ ، p @® ا <q) ا ./ &B1k ت 1` ا نS ! زأ @Wإ ص Pfا ل ا سأ" Yر UZ او 4 *Z ا Ef q ا نh? µ Z ا D' و ا .. .، ! ا زأ ";#kو D' (1)-Ibid, p. 12. (2)-Ibid, p. 69. ) 3 ( -،3 "8 ن إ س D- O PQإ S3 ر - T 7 H: I EDU4 ا ، ) B["k : م <‚ نh 9 B) .( 7 _ ا : ن 42 او ¸< HÅb ا ¡8" ا بادÌو ، 1999 ، ) ' < <-• "! ا ؛ 244 ( ص ، 357 . ) 4 ( - , V ا W 3 ،D@Y ا .3Z [ D\ا W 3 . ) 5 ( - ! ? ! ا EFGq لا *R-ا •k ) ! ا EFGq م %Z-ا ي"q ا •[gn ا .(
102 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 _Z ا ى Z '"`< زأ ;2 ? .~ BZ[\ + : +* ا د o إ & و ا &1BZk • اذإ • أ  ذ ./ @A '"À 2k ف - Kp 4' @W¹ ،•;B1)k & K ا @Ç4bا Yر UZ ا Ef q ا نh? µ Z< < 21 ا •¿ & و ، - - @AB; ./ 7<` @WS ،•@® 'أ لؤ C …^ Lد [و رgv s*q ) 1 ( . ز ;` ghÏZ KÐV 9 ،.~"2 ا H½¾ ا µ V ا ى Z D' ! ا زأ ةرادإ &1 أ اذإو ! ا ا زأ ./ +¸BZ [ +_À D' ";# ،.~"2 ا ./ ¸ او .~ BZ[\ µ V ا إ + ZV و . نÑ و V ا + _k ./ ت زأ .> د qZ6\ ت ز 7 = + _kو µ ¨ ت زأ .> ! ا ت زأ 7 =و ،µ ة"G - ةد زو و ا ن Ïb "¿ƒ و ،3 ) .~ BZ[ا + _k زأ .> ! ا ا زأ ن¹ ،.~ BZ[ا س 4 ا ! اد ف !^إ ./ ﻩKL "¿ƒk ،ى"i ت ز ةرادÒ ز ا ة"G ا Â<k ، bا"6 41Z ا *G ا ) ' م #4 ا ./ ! 8ر ` o ر k ع¬n ا 6 د qZ6\ 4 ا ¡ ) ،ﻩ [ ا & •[و يأ D +B! ا B ? ن B 0و L س 4 ا س 2 & . أ ? ر !` ا اKLو ،+B! ا ةرو"U? HÅb * ا ر !` ا  ذ ﻩا ? را"BZ-\ D' ارد 6 و * B8 د qZ6\ s* أو bا"6وghYو *zkر B' s* أ +B! ا نS §2Z% kاK ا . ¿ ،را" ا ذ %kا <B' ./ ة"B¸ ا 8ر ` ا _ إ Ó!U bا"6وgh* ا و ا ة 6 § 4k نإ • ت ? %Z \ وأ - ا با¡9S = bا" B ا ت -ƒ ا gv' ، ب¡efا ﻩK%Z يK ا •-\ !t • و
\ ت ="efا ª!€ إ "#4 ا ¡p ¢fا & ن _ 6و ، ! ث ) B gh*8 "¿أ اذ •8 efا ' BZ[ 4zZ ا ./ 7 6 HI ا ? G ا 8"ef = ، ! ا ا زS ^ا"'أ +¸Bk Lر *Z' ? ¸ efا 8"9و ،ت ةرK ا ما %Z- ةد U ا 8"efاو Ðz* ار q أ 8"9و ،3 "6 ;' ./ 7¿ 9 HI ا ةأ" ا ) 2 ( . 4L حو"G ا لاƒ ا و : د !t يK ا H½¾ "? ; ا Ó VqZ ا اKL 4Lار ى V !* ا إ & ت ؟H½Ô ا ن" ا ز] >^Eر : ا 5A6 ا : + 8أ §¨ .Õ - او ف < 2 ا Z!t (z L ) 3 ∗ ( ) 1949 ( جر D' KB<Zk يK او
، اgh* < % ر Z ا ةءا" ? - -أ G*k" Y"Ï ا ت !BZoB< efا !^ ا •; نأ س "? @W @Ögn ./ 7 "' HI او "k k [و ا * ا K4 و م #4 ا & ة¬hBZ جذ B و نh "1 & ر k 1 - 1 ا ) 1 ( - ،3 "8 [ D _-ص ، 358 . ) 2 ( - [ D\ا W 3 D@Y ا .3Z ص ، 358 -359 . ) ∗ ( (z ;< 8أ L، ( ¸ ا + ¢fا +¸B ،§¨ أ ع BZ[ا • 'و ف < +[ا & عا"q ا ،• B'أ •Lأ & تر 21 ا" -ر ،فاgn'\ ر Z9\ …BZo .
103 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 و ا ت i k ^ &bا ا Z-ا B9 ) ة Yو - ا اgv < ا 7;[ k B4z* ، B@® ? اKLو د qZ6\ Z-\ ;[ & …BZo ا دا" أ ر qZk د qZ6\ اgv < ا 7 = ،قا - و •<Bo ./ .~ BZ[ا م # ء 4? د qZ6\ اgv < ا ف L ن = 6و يزا [ر * ا م ;2 ./ b *U ن = ق ا ت 2 ﻩر ) جذ B ل 9 رو ) 1 ( . نأ Â ذ ،. efا . اgv 4 ا م #4 ا ت ¸Bk •; ./ •; جذ B4 ا اK; . _ دا" ا ر `R \ نإ Z ا ق - ./ •;2k ' BZ[\ ت 6 ! ا د qZ6ا Z-ا ن _<B دا" أ نh? يد qZ6\ +' 2 اKLو ، د qZ6\ دود" ا gh‚ ئد * 3 9 gh C ' BZ[ا تاء U ك 4L µ*k • • ¹ اK1Lو •L - Â ذ +=و ، د qZ6\ ت ? efاو ت ا¬h او 74B[ 4B< ة ¢fا جذ B4 ا BLأ ا¡k " 2 ' BZ[\ ة efا قاgniا ./ K 4 ا += & ) 2 ( . إ د"k د"2 ا Z-ا نأ ا Z! §Ù"Ï ا …BZo ا …^ •< <)k (z L + 8ا + ا Â ذ يدƒ د qZ6ا ! *b تاذ B# & جذ B ' BZ[ا ض"2k 4' د qZ6\ Z-\
ا نSو ،ت "efا …- k نا 4' 7)k Oq%Z او !*Z ا & ة [ ةر …- k إ " 4' د"2
D' BZ!t و •kاذ &' لوƒ §Ù 9 !€ اذ &p _8 إ •kاذ •;2 ،•Z L ل _Àأ ./ "#4 ا ةد 'إ Pfا د"2 ا تار i )k إ ل )Z "efا …- k نأ ة"1 إ +q اK1Lو ،•! & "iÌ & Uk +!2 ا ./ ا +' 2Z ا ق"b ق Ϩا o R o kاgn-) 3 ( . اK1Lو "B ;8ر L »8 ;‚ HI ا ر _ & ىKÏZk (z L + 8ا ت <)k ن¹ ) 1895 -1973 ( رودأ رود kو ) 1903 -1969 ( + ! ا ةد - &' ث )k لوS ، 4 ا تر 21 ا" -ر -ƒ
vZ'ا < رودأ أ ،+ ! ا ل ·? ة"12 ا ﻩKL &BUZ ا •? Z8 4! Y"Ï ا ةر Uefا ./ §Cاد g §Cاد + !< "L # 8ر او À 2 او !^ ا . "B ;8 ر L ت ? Z8 ./ 4 B!C اذإو B# = ر ;X &' وƒ " 4Z ا 8"9 ن¹ رودأو د ! ;`t " 4Z ،] ' او "?gv< ةد ' د"o B` ا ر *Z'ا &1B و B` ا / <¸BZ ا §CاK ا 8·Z ا ى 6 "B ;8 ر L & += •4z? اKLو زا [ر * ا *G ا . نh<p 6 رودأو : (1)-Michael Foessel, « Entretien avec Axel Honneth » ,(trad : David Dilmaghani ; Katia Genel).Esprit. Juillet 2008, p. 94. (2)-Ibid, p. 95.
104 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 " تاK ا +¸B • إ ،يراد¹8و "9 ل B'أ +["8و *!<  B8 ";# ZZ ا •kا";#Bk ./ يزا [ر * ا نإ را l G4 ا " ) 1 ( . < 2 ا ى" ،§Ù"Ï ا ير Uefا ق ا »2 ./  ["k <- gn ? §¨ ف ) 1947 ( ) ∗ ( ز نأ تأ ? HI ا Y"Ï ا ةر Uefا ر åp Z .> ، - ا !2 ا Ó!^و §C ; ا ء 21 \و د qZ6\ نأ  ذ ، ^ ا … ! G او +* Z ا وأ ة"1 D' - -أ 7 6 HI او "`' …€ ا ن" ا K4 ا <* Z ا ./ &B1 • ! ا اKL ./ د [ µ B! ا æÅ! ا ، د [و "G H½¾ - ]Pfا gvZ!t يK
ل iد 4' U@® ا "q' & ا ? د ' ا • k & ب"Ï ا عgniا 4' أ *k +* Z ا وأ نإ •¿ • S ] - ا "q! ا ةgn ./و B ا <9" ا ./ رود يأ • &1 • ض" ،نh Yورو ة 9 ض" ا +*6 & نh ا ا نh?ا" ا ./ ن = ا 'او * Z ض" ا sZ ¸ efا ةgn2 ا ./ &1 و ، z41 ا … ا د ' ? ء 2 0 &1B ة" لوS • إ ،س 4< . p 6 Â ["k <- gn ? Ó U " : ةر Uefا زأ نإ
4)* أ 4 S 'او +* Z ن B^ D' رد 6 gh‚ ض" ا ç^أ & ز ./ 4<iد 4 أ ./ &B1k Y"Ï ا iأ ضو"6 … ضو"6 Ki·k ى" " ) 2 ( . ز] او e5eG ت A6: ا : ز· ، % ر k »[ا @a د qZ6\ ت ز 7G*kرا 1929 B` ا B# B ق - ./ ت";X ) ' ` ا ، À 2 ا ، ز 4 ا ( ق ا نh? ق" ك 4L s eè ، *!` ا - ا تار Z ا § 4kو زS H½¾ ا 1929 ا ق او G<- ت 6 و زS ، efا د qZ6\ ت زl H½¾ ،" 4Z ا -ر @a ت"`€ HI ا - ا فا L +=و اgv < ا bا" B ا ة"1 72!^أو و ا ر z ا با¡9l د qZ6\ ت - ا +` &' 7 ?أ < efا د qZ6\ ت ز أ ا bا" B ا با¡9 و "GZ V B *!À با¡9أ زو"? ./ •L - B ، ) . (1)-Max Horkheimer ; Theodore w. adorno, dialectique de la raison, fragments philosophiques, (trad : Eliane Kaufholz).
Paris :gallimard, 2004, p. 94. ) ∗ (  ["k <-ghZz? : م ' و 1947 ، Lو و " ر = ! [ B'و ل B¢fا •<'و 2 <2 ا ذ Z-أ +ÏZ`t §¨ أ ف < ، "iآ ب Z8 • ر نا 4!€ ن = : * "U ا ./ "#4 ا ةد 'إ ) 2011 .(
105 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 ت <B'و ت ? %Z \ ./ "GZ ا V B ا ى ا ﻩKL § 4Z § efا 3, ا L اKL »z &1 يا"2 وأ ل `z H½ñ¨"2 ا ف < 2 ا "# ./ H½¾ ا ر GZ ا اKL …[" و ءارÌ gv-) ∗ ( & <G4 !€ Ób !Z ا ل B-أر يز =ر - K24R-ا !€ H½ñ¨"2 ا ي < Z ا نhB ا +` إ ¨"2 ا Y"oZ ا رو"Ï ا & …-او ض"! إ ل )k §=اgnÀ\ ب¡efا ./ +¸B ا § _efا ر z ا أ ،ء Gi •8ا"k ;<Z6 •k ' ` ا أ ،å اgv ? م BZLا }¨دأ نود •P¼kو ناgn ا ¨ا" ف"b & ; @A او ¸ ا ./ 6ر ‚ اgv < ªL 4 ا ر z ا § Yو [ 0 تاghÏC D' ير ¸ ا ء 2q ا U2 و د ¢fا ءا" 2< ة efا طو"À . HÅ B ا 4b ا @ò¢fا ب¡9 ى - µ* • H½¾ ا ]*%Z ا اKL م أ س 4< efا += ` ا &' ث )Z يK ا : Ï` ا ،سƒ* ا ، G* ا ،+ أ ; ا ، ' Z ا ،& أ ةد ا ، Yوروأ ، 2p G ا ، 1 p ا ، 4b ا ... ófا . نS 4b ا @ò¢fا ب¡9 إ ل B! ا ل )k ت 4 !* ا تا 4 ر z ا §2 ¸ gh¿·k 7)Z ،•;<¸B و •@®' ث )Z و •@a •Z@ô !t • ر z ا أر ' 4 لو ) ر z ا ن = ¡8ر ب¡efا اKL نأ gh‚ ،H½ñ¨"2 ا .~ ` ا ب¡eF 3!` ا =ر k م ' ي ت <6 و نh?gnÏ ا ل B! ا D' •k BZLا . = ل `z • <' بأد اKLو ) 1926 -1984 ( ث )k يK ا
ب GPfا ./ د [و ; !t • HI او ر Z وgv ا & gõ8أ & "[ ; او نh[ او نh <¸ ا &' اgh¸8 ير z ا ) 1 ( . تاgho2k !€ <9" نأ Â ذ ، Yورو نا <* ا .ö ? &' " Ó<Z% 11 gvBZ,-2001 إ + ا +[أ & 'ا¡ م -0 & تK%kا HI ا "GZ ا V B ا ى < - - اد ! ت ;À •1efا ة .
Z \ L ر &1 و H½¾ ا را" ا D' 4B ; ا & ى ا ﻩKL &1BZk • s eè §Ù % 3 [l د ! ا @Ö ' 46 ª!€ ض" G "À ى"iأ - - ى 6 … Ó )Zk §_ ; . ./و ¸ او ¸ ا د !Z او ج \ +p ل 9 !-او +! دودر 7¿ 9 ل ¸ ا + ,- D' أ 4b ا ) ![" ا ¿ ( [ Z او م ! ا يأ" ا نh? !-او [ +p ا ﻩKL تر ¿أو Lر _ ا ت ; 3 [l ) 2 ( . ) ∗ ( يا"2 وأ ل `z L ب Z8 "iآ ، ¨"2? يد ef0 "12 ا ي"#4 9أو ،ن _? *!` ا ! ¢fا »-ƒ و H½ñ¨" ف < • ر : ة efا S ، 2 <2 ا gh* = ) 2011 .(
(1)-Sylvie Pierre-Brossolette,« Entretien avec Michel Onfray », Le Point,N° 2017, 12 mai 2011, p. 60.
(2)-Jurgen Habermas, L’Europe malade de la xenophobie, (trad : Christian Bouchindhomme), Le Monde,1,2,3 janvier 2011, p. 21.
106 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 &[ر §¨ ف < 2 ا Z!t gv-و ت -ار ،ة [ 7 z ت ;[ Z ا ﻩKL نأ س "? L & "[ ;B< iر اءا ' ة K4 ت";Xأ ءارÌ ، ت ? Gi ل ÏZ-ا ./ ارود م '0 3! و ? %Z \ ى ا BZ-ا ./ نh*‚ا" ا نh - ا . ) اد 6 نh¿ 9 ك 4L ب Z8 B; وأ ،µ "G ا اKL نازار - < k ) §bا" B ا .~ BZ[\ ب¡efا U' ( Ó وو ن R û"8 . ار 2 ا »zp" ا ب Gi B@Ç ¿و ) §bا" B ا .ç ا د )k\ ( ) 1 ( . ت )2 eü ا ت"`¨ 4' أ ? ءH½ý += نأ 2 U ثا 9l •kءا"6 س "? L + ا < k ب Z8 & ا نازار ن 4! " : ;2Z9 ) gh C أ ." ف"b & د ; أ +* Z نأ D' ا 8ƒ .D ! ا نhB< ا Ó<%k &' 7 ?أ HI ا ء =K ا »z ت 9gn D' ا BZ! نhB< ا & "[ ; ا •‚" ا D'و ح"G ا اKL م '0 ./ ق * gh‚ ار ;Àإ ت [و @®1 و Ðb i [ ? åp Z & <G4 ا & س 4 ا ' نh? ا"L ? 9 o § • أ إ • - ا ^ر ! ) 2 ( . أ & ء¡[ م -0 ن¹ د @Ç او ) ا را"‚ D' • أ • 8أ يK ا ،Ó وو ب Gi &' أ .
ع ^ 7B[ L HI ا # ) ا eü ا # 29و ،ن gv ا ./ نh - ا 3U‚ ر ¿أ ( efا اKL
أ ./ م -0 _ ) 3 ( . د q ا »z و ، B ا ت < ! ا ء 9إ ةد 'إ @® æ½þ% ثا 9 ﻩKL ن¹ س "? L "# ./ ت 4z¿ ¸ ا تا 4- إ ةد ! ا Â K? ) ز 4 ا ( نhÐ[ ا مو 6 !€ ت 4 ! R ا تا 4- إ &1 و أ نأ & نh - ا ت ) "qkو ،H½¾ ا ء ¢F ا µ9 ل 9 ل ¢fا ث !* او ،ف ‚ ا 7 z نh bا" B < » ? µ ا k ./ *,- Â ذ ن =و نhÐ[ ا لز 4 ق"9 إ تدأ HI او ،& "[ ; ا <? ء ¢F ا µ9 ل 9 نh ' BZ[\ ) 4 ( . ﻩKL gh 2k &1B و ، Yورو لو ا * ‚و أو ¨" ./ *!`< 6 ةد ' ك 4L نذإ o R48 ةد ! ا o kاgn-فو % D' &Lا"k HI او .Õ ‚ B ا ب GPfا تاذ با¡9 ª!€ (1)-Ibidem. ) 2 ( - + يK ا نازار - ب <-أ E¼ يK ا H ¨ نh رأ ن ع BZ[\ ء B<' 9أو نh - او »24 ا ء B<' "P ر ¿أ ح"G ا اKL D' د" ا ª ر Ó ¸ ر U9 نh? •¿ Ó ƒ ا اKL … •À و .Õ - ا اKL در &1 و ة )Z ا ت ا & »z ا ﻩKL ت ^اgn'\ نازار - < k f ;[ ا . (3)-Ibidem. (4)-Ibidem.
107 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 ب !` ا ... ، & ى Z Lدا" أ Â<ZB bا" B د ت !BZo ./ Lر Gk L م ا *!` ا ¬hB و @Ö ;[ k Ó<Z%B? با¡9 ت o kاgn-ا •;2k @WS ت *' Z ا ./ ; € … k ;8gn ?gn ا . نإ ﻩK; µ B! ا 3, ا bا" B ا ط G) ا "L #B? µ<!Z ة"L # ا ... ، إ *!` ا 7 )k § B! ا لوا Z ا æÅ! ت HI ا ت bا" B ا ./ نh4bا B< * V ? 4B L جذ B ) 1 ( . +9 ./ ءاgvPfا ) و ا •[ k •*,- § B! ا لوا Z ا æÅ! نا و bا" B ا ط G) ا نإ و ' BZ[\ ت 1` ا ص qPfا D' د qZ6\ . ¸ efا و ا ا ? إ 4![ر اذإ" اKL •;2 و ةرادإ ت [ 9 &' ÐÀ <) و 4bو ت د qZ6ا ./ ق ا 8"9 … 6 ! ا ./ 7 _k HI ا ء ƒL نأ D' ن ا … + !Z ا نو o نh2X H½ qZi\ +!2 ا D' ت BZ'ا ، ¡8" D' نوذ )Z t H½ qZi\ +!2 ا &' - - 9 4 ا & ¬hBZk @A! *b ./ &1k • ، 4 k "!
"1 ! ا U ا &'و . ا B#4 نأ نh 6 efا ء ƒL D' ن = ، Bp ا ش ¢fاو نh2X ا ء ƒL +¸ Bpا ا ةراد0 . *b ، B<' •¿ & ا %Z t نأو ، 4 ا -ر B نأ ءH½ý += +*6 •@Ç<' ن = •;2p Xو -ر B ./ ن - او •@® ن "1 ! ا ،ن bا"6وgh* ا •[ Z ر B<' ت Z ¸ ا ! ا ب"efا م أ K4 •#' ﻩا إ Â ذ + و ، 9او + [ K4 ! ا ) 2 ( .
7 <i ؟&Lا" ا …6ا ?  ذ 6 ' &1 و <B! ا 9 4 ا & رgv " اKL &1 و ت ز ءاgvPf ? !Z-\ ) ت _efا + د qZ6\ . نh^ 2 ا ر k Z8د B9ر 7)k 4)* أ ن R ا H½ñ¨"2 ا ف < 2 ا gh*!Z? نh 6 وأ ن "1 ' نhYو 4 ا وأ نh^ 2 ا ء ƒL ن _ & و ،ر * ? ن د qZ6ا &1 و . bا"6 41k ي V? •[ k ك 4L ا ز فو"X +X ./ •!^و ر qk Lو § نhYو و او …BZo ا نh? G< ا ت زا k gh ÏC يأ يد ا ر Z- ا V? gh ÏC HÅ!t كر B € o kاgn-إ &' åk " اKLو H½¾ او يد qZ6\ ةgh ا ت *G ا ن & p B9 . اKL »z أ -· و gv ا bا" B < )k & نÌ ث ) ا 8·k ر qZ ا & , "U او ا ? 6" ا •- ? 14* ا Ef qB< t kو §Ùورو د )k\ ف"b 8وذ ¿ر ؟ اgh* 4 ا ) 3 ( . <B! ا D' "¿ƒ اKLو æÅ! - ا -ر BB< ن _ & . اgh* 4 ا •[ Z ا اKL +X ./ 2%4 ا ? %Z \ 8ر ` ا 3 ¨ ./  ذ oZ و bا" B ا  ذ ،ب %Z \ &' س 4 ا فو¡'و U (1)-Yves Charles Zarka, « le populisme ou la démocratie des humeurs », Libération, 2 janvier 2012, p. 18.
) 2 ( - &‚ر ،س "? L e5et@ 4 : او A ا ، ) B["k : " & 9 .( ن ? – أ : +B¢fا تار `V ، 2003 ص ، 111 .
108 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013
*b ت _efا ﻩKL 7 <iو ى 6 i 7)k 7)* أ ¸ Yورو نا <* ا ./ ت _efا نأ
 ذ &' åZV و دا" ª!€ Ef q i ! ا نوƒ` ا gّh C د qZ6او - - Àر o وأ ' ت i &B¿ æI9 … ? ن <* نh!2Z4 إ ءارز ا ل )k •;<G ) 1 ( . "<Ïûز ن [ ل O PQR ا & ءH½þÙو ) ∗ ( " : ن •@Wإ ،نh? @® ا •#! ى G À '¡ ك 4L @Öء 28 &' '"` ا ن '¬- و ، @A 6ا qB? ن _1`ûو @a gh;`R او ، و ا !B- • `R? ا B' ء 9l ء ` او ن e 4 •@Wإ Ó-l و ، B #4Z ا " ) 2 ( . p 6 "<Ïûز Ó U " : …6و ط *À ./ ثد 9 / " اgv 1996  * ¨ 4* ا »zpر " Bk k ¡ L 3b i ، p 6 ءارز او ت _efاو لو ا ء -ؤر H ! ا يد qZ6\ س اد "Bkƒ ء 4¿أ §¨ " : نÌ & ا قا - ة"G - 7)k •Z أ ا ' q ." د 9 µ 2qk ر 2 ا D'  ذ kو . لو ا ء -ؤر نإ رز او ت _efاو *!` ا ةد ا ع Ui H ? " ·8 ن <* ،ن 8اgnÀا •@® نوgh¸1 او ،ءا • ! ا . ا ل ا سأ" Yر U او ر oZ ا !< ) 3 ( kو µ<i ./ 7BL - ا ! ا ﻩKL نإ ، gh ! +X ./ z!C bا" B ا ت !BZo ا 7 = نh "6 & gõ8أ K4B B#4 ا B "¢fا +_`€ * •#4 ا ما"[0 ةد - ف"b & با"Pf ? ةد ; م ا 7)* أ @®1 و "9 . +_`Ùو نو 2Z t ء ƒL نإ
72!^أ ا قا - ' نأ Â ذ ،" ! ا . B-أ" ا …BZo ا يgh qefا O & gh*8
د" ا D' @Öر 6و و ا ةد -و ن ا ود . * 4 ا [ Ò اgh 74'"À ة 9 ا قا -72!^أو ن ا 74!bو ةدار0 •Lghq " " k "9 & س 4 ا 7 "9و ! ا ) 4 ( . ل )k ثو 9 & ا¬n ا ف Pfا weF @Ö 'ا kو ا ز ل 9 "12 ا ت ?د إ"X 4 ا نإ ف < 2 ا ل ، B` ا ) gv ا bا" B ا & H½¾ -§=راد »ûر < و ? . G 0 " : D'
L¬h8"k & gõ8أ kاK او ا ت "efا D' ز _kر ? bا" B د gõ8أ s*qk نأ Y"Ï ا ت bا" B ا (1)-Tzvetan Todorov, « La tyrannie de l’individu », Le Monde,27-28 mars 2001, p. 18.
) ∗ ( -"<Ïûز ن [ ) 1934 ( L ر ب Z8 "iآ ،ي" û ا . ار 2 _ ا ن gv ا ./ µ? - 3p و Ó 4[ ! o? ع BZ[\ •<' ذ Z-أ ن = نا 4!€ ع ¢F - ا ا"Ï¢fا ) 2011 .( ) 2 ( - ،"<Ïûز ن [ Dwx ا ، /SyD\ا ،ن - {| ا ، \ A ا ،د5w=ا A ا ةد ، ط 1 ، ) B["k : + ' B-إ "8ز B) .( توgh? : ت -ارد ¡8" ، Y"! ا ة 9 ا 2003 ص ، 93 . ) 3 ( - , V ا W 3 ،D@Y ا .3Z [ D\ا W 3 .
109 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 4k * ا ر 34oZk نأ تدارأ اذإ ، ' BZ[\ ةاو ا D' Potinisation +_À += @W HÅ!t يK ا &bا ا ةد . HÅ!C 4k * ا نإ •1efا ت o Ó<Z% نh? نزا Z او د *Z ا ? 6" ا ف !^إ ) ' BZ[\و k -ƒ ا ( .D ع ^ KÐV 9 ىg-- ، Z-\و ةد ا ? س -أ +_`C HI او : اK8و ? 4 ا ت B#4 ا ى و ا ةر 6و ء U ا Z-او "efا م ! ا يأ" او 6 ا <! ا ا¡9 ع ^ Hx!` ا + ¸BZ< +p - = ب . م %k تاودأو ، kاذ ![" ت آ با¡9 7)* أ ? إ 4; - ا & K%Z & ر . د"2 ا L 76 ا »2 ./ … U &1 و ) gh*!Z? ل¡!4 ا = gh* أ (
) •oZk ت G<- م أ Ó!U او لا¡!¨\و ة 9 ا ى - د"2< } * & • S ،
B` ا " ) 1 ( . ر B!Z-ا D' رد ا ما"[0 • ' ./ اK8و ل او م '0و - ا ./ "qZ%k ت G< ا ﻩKL p '" € د 2 ا § 4k إ Â ذ يدƒ و ،•kاذ ء U ا . يدƒ - Â ذ += §=راد »ûر < و ? "# ./ ءا" 2 او ء 4‚ نh? gh*8 خ"À ثو 9و دو ) ء 4Z‚ا إ ) Z ا ت *G ا اK8و ( داد¡k HI ا ا" . ./ B` ا &1 و ، -و"? i @Wأو Yوروأ ./ ثو efا &' ة !€ »[ا ; ا ﻩKL ن _k 6
نh Yورو ة * و +L ok م أ -ƒ إو ن 6 إ 7 )k "o ا ) 2 ( _ gv ا ة"L X نأ B8 ، + ZVk نأ &1B ة -·B8 »z و 1e¼ ة"L X @Wأ D' @Ç إ"# ى"iأ Yوروأ نا <? إ Lاو ' ) 3 ( . ز] 4~H\ا ل <=ا : 4 و 4k &1 و يد qZ6\ …€ G ا تاذ 4 Z ا U ا D' ¡8" • Yورو زl 4q PQC نإ ت BL Lرا 9gn ا ل <efا ن¹ اK; و - او ' BZ[\و % ر Z ا Lد !€أ ./ · ا \ ء B<'و 2- 2 ا ع BZ[ . & ر k ن أ •-ا ";# ' نh6 " ا ع BZ[\ ء B<' نh? & ) 1925 ( gh‚ …BZo ا نأ ى" يK ا + او ' BZ[\ bا" B ا ة"1 اK8و Z ا ى ا +=و ن 1 ا اKL 711 ! ،د [ ر z ا ت 9اgn6 æÅ! و 7B ك 4L م += ./ • أ  ذ D' ز & جو"Pf ? Pfا ) 4 ( . (1)-Paolo Flores D’arcais, « l’Europe en danger de poutinisation », Libération, 14 Novembre 2011, p. 25.
(2)-Ibidem. (3)-Ibidem.
(4)-Jean-Baptiste Marongiu, « la société désintégrée (A propos d’un livre d’Alain Touraine) ». Revue des deux mondes, janvier 2011, p. 74.
110 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 يK ا æÅ! ا @® §C· ت ="9 Lر *Z' ? ¸ و [ _ 0 ت ="efا ./ + & ر k ن أ !t ! ا ة eF §G!t نأ &1B . ، ' BZ[\و - ا ت Ð2 ا & §C· نأ &1B æÅ! ا اKLو ? G*k" ا ¨0 • ا æÅ! ? د q او س + -ر H½ñ¨"2 ا .Õ ?gn إ & ر k …[" و تاK ل 6 يK ا " : Z ا ت p 4¸< ¨0 Y"oZ ا ة 9و ء 4? ةد 'إ 3o • إ : س 90 ،حو" او ¢fا ت !^ ا د !C … §¨ _ ا ة 9و µ Vk إ ل ا •¿ ،+2G او Àا" ا ،ةأ" او +[" ا ،+ ! او Lو ¸ او ' BZ[\ & ¡ ا اKL <_` ح Z2 +_`t " اK ) 1 ( . ثاgh ./  ["k <- gn ? §¨ ف < 2 ا ﻩ [و & ر k ن أ •4' ث )Z يK ا æÅ! ا نإ ﻩ o اKLو HÅ¿0و HÅb ا gh12Z ا !€ 9" , 8gn ا ت و ) ا لوأ Lر *Z' ? V ا تاء 'د0 += @Ç إ ·¢Fk HI ا ذ * ا ./ ت V¿0 . § C .~ BZ[ا Hx 8"k ج"%B8 ) ا Ó و &1B L 44 ز ./ ن د را 9 ن¹ اK1Lو ت !BZoB< *G ا ت \و <Ï4 ا ت V¿0 1 4 د ' ` ا <_` < " إ ) 2 ( . _Àأ += ر B¸R-ا &1 و V ا • ا إ ةد ! ا HÅ!t  ["k <- gn ? ر qk نإ . !Z ا ل
و" ·Giأ ، V د ن _ & & "`! او 9ا ا ن" ¬h Z او ) 1901 -1976 ( اKL ن _ - ، ا <@a ن" ا Acrobatique ن _ & وأ . لا 4 & 9 <Ð-أ ك 4L : = B إ د"2 ا Â<B +L & ا نإ ؟•k 4 "Bk -ر B ¨ [و +Lو ؟+ )Z ا µ )Z نا <@ò ا B4z? ،…[اgn ا ى - åZV Acrobate §¨ا <@ò8 s ا إ "#4 نأ 3o يأر ./ ،•B ا • L . + o إ 3 9 3 <q ا D' •k B<_ 49 " " •k " ة ! ا "! B ? G*k" H½Ô " ا 4' L o GB <B[ +¸Bk ) 3 ( . ود"Yور §¨اد H½ñ¨"2 ا ف < 2 ا ' µB! ا & gh¸1? د"2 ا µ )k عو"` ةد 'إ إ ر Individu 4 S ، B إو اد"2 ا ﻩد C p ا م ! ا ر qZ< i 44 ز نأ  ذ ،•8"k •k يK او ن"6 K4 ( ¸ ا .m ر Z ا قز· ا z!¨ . ./ د"2 ا ع ^أ يK ا لو قز· ا À 2 ا قز· ن = +!2 Yو ا قز· •¿ *q!Z ا ت !BoZ ا قز· إ 4< و نأ إ •Z4!Bo? م 1 ا د"2 ا &' 7!4 HI ا ' ` ¡ "Ï ا •Z2 Xو إ د"2 ا تدر HI ا `9 Z ا اgh* 4 ا ) 4 ( . (1)-Jean-Baptiste Marongiu,« Entretien avec Alain Touraine », Revue des deux mondes janvier 2011, p. 81.
(2)-Jean-Baptiste Marongiu,« Entretien avec Peter Sloterdijk », Revue des deux mondes janvier 2011, p. 22-23. (3)-Jean Court GaliGnani,« Entretien avec Peter Sloterdijk », Le Point 2008, 10 mars 2011, p. 98.
111 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 ! ا ب"efا & جو"Pfا !€ ض" يK ا 2< د حور إ ةد !< ف < 2 ا اKL ' ¸ ا . Lو ا"1 ا أ * D' ![" ا ﻩKL »-·Zkو ب"i • ' ء 4? ةد 'إ &B^ تء [ حو" ا ﻩK زأ تاgh¿·k 3, € 1929 ن '0 اK8و 4b ا و B< نh -ƒ ا ص q ةءا"6 ةد 'إ 3o • إ ، ن ¨0 ق ef . و ا ) 10 ي 1944 ( ة )Z ا • ./ • V*k •k HI ا ن ¨0 ق ef . و ا ق ¸ او م ' 1948 D' ة [ »2 !2? »)4 Â) ا ) 1 ( . ق ا اKL ./و bا" B ا ![" ا إ ةد ! ا &' Ó6 Z §Ù"Ï ا §2 <2 ا + ! ا ن¹ اK1Lو bا" B د gõ8أ Yوروأ +![ إ ة 'د ك 4L ي"12 ا ) 2 (
Ó 8 bا" B ا ط G) ا 2<i & &1 و
&[ر +![ لؤ R ا اKL ؟ bا" B د 8 §Ùورو د )k0 +![ &1B L ر Z-د ./ "12 س "? رو ) »Bi & §Ùوروأ H½¾ -) 3 ( . 1 -D' &1 و ت د qZ6\ µ- 4k -D' م k نأ &1B Yوروأ - - ة 9و ة"1 نإ
ة efا فو"X •? `C .
2
-]Yر 3o • أ B8 لود ة 9و »z و - - ة 9و §Ùورو د )k\ ن _ نأ 3o
µ<!C iو . و ا µef ? 4b ا ق efا
B9و Ó4! ا ما %Z-او ا ! ا µ *GZ?
ت "efا .
3 -Yورو ب !` ا نh? &1 و . ود ر bإ +iاد • "12 نأ 3o ةد ا • k نإ
§Ùورو د )k\ +iاد اK8و لو ا ر bإ ./ نh Z D' -ƒ ارود ن *!< دا" نأ Â ذ إ د [و µ<G4 & ن 1 ا اKL +iاد ]*U نأ B8
نأ 3o 8gn` bا" B د ةدار [ر i Ð L & ضو"2 " أ إ •![" . 4 -ى Z ا D' •[gnk نأ 3o نh Yورو نh4bا او ب !`< ا ةاو ا نإ
]*Uk @Ç و نh Yرو »<o او ن gv ا ف"b & ر ةاو µ "b &' §C -ƒ ا
Yورو Yو 4 ا وƒ
.
5 ر B نإ
41B §Ùورو د )k\ HÅbا نh? & UZ ا +!o Yورو 4bا ا
-.
(1)-Ibidem.
(2)-Jurgen Habermas, « Rendons l’Europe plus democratique! penser la crise de l’union européenne », (trad : Denis Trierweiler), Le Monde,26 Octobre 2011, p. 9.
112 ! ا ت - < "pا¡¢fا <o ا -د ! ا 2 -"Y Z8أ 2013 bا" B ا • ا µ B!Cو ;! - k ةرو"^و ة"À * ا bا" B ا ق آ 7)Z تار qZ ا ﻩKL ج Z)k ة" Z ن _k §_ "efا ة"1 نأ  ذو نh = gh‚ ق ا د qZ6او ن ا ود نأ ر *Z' ? ة¬h8ر إ Pilier …BZo ا اKL م و ،§Ùورو §¨ ا ما¬n \ وأ §Ùورو §¨ ا …BZo ا æ C ¸ ¿ Z Y B- = Yوروأ ء 4Yو ،ير 6 ر bإ ./ ب *` ا +B' + BZ? §¨ ا bا" B ا ة"1 ;- -أ 4bو bا" B د ن _k & @®1 و 4b ا ت bا" B < ة 9 Z ا Yورو ) 1 ( . ? Â? ¶ " وأ §¨ .Õ - ا 8ƒ ر qZi ) 1944 -" :( …U%k نأ 3o ة ¢fا Yوروأ نأ
نأ Â ذ ، Yورو ت bا" B < Yوروأ ' Bo ن _k نأ 3o &1 و Yورو 4b <
bا" B او G< ا ل ) ةد ا • k " ) 2 ( . Hy ‡=ا : أو ز ب *-أ ضا"!Z-ا نإ زl H½¾ "? ; ا Ó VqZ ا 2<i & •k 41B ا ل <efاو ;^ا"'
Oi D' B-أ" او د qZ6\ • ' نأ Â ذ ،H½Ô ا ن" ا & ت 4 !* ا ةgn إ د !t يK ا ن¹ µ<G4 ا اKL & و ¸ ا • او - ا • ' D' gh¿·k تاذو Y"Ï ا ةر Uefا "L [ +¸Bk
Yورو ز
&1 و • 6 زأ H gõ8أ µ 6 Z ا درأ اذإو ر U9 زأ B إو "X زأ 7 z
"BZ C ;<!ok HI ا 4 ا ةر ا Â<Bk @Wأ Y"Ï ا ةر Uefا ghq نÑBG او ﻩ *R 72< ا ءH½þ ا ; ة" Ï ا ر Uefا ت ![" ا & ةد 2Z-\و ;B 6و @ د * ![ا"B? .
(1)-Ulbrich Beck, « La démocratie directe n’est pas a craindre », (trad :ValerieBonfiles), Le Monde, 27 décembre 2011, p. 17. (2)-Idem.