واقع التربية المالية لدى الأفراد في الجزائر و سبل ترقيتها

(1)

و ا ا دا ا ى ا

ا او

د ا ا د  : ا ا دا ا ى ا ا ع ء ا إ ل ا ا ف وأ ا ت ا ، ا ، أ دا ا ف ءا ا م ض أ ا ا أ إ ل ا ق ا ت ا ف ا ب ا و ا ل ا ا ت إ ا ت ار ا و ا ب ا لود ا تاد ا إ ل ا ق ، ذ إ ا ل ا ل ا ح ، ا ل ا ا ا ا ا ا دا ا ى ا ا : ا ت ا ا ب ا ،دا ا ، ا ا ا ا ، Abstract :

This paper sheds light on the financial education of individuals in Algeria as it did not receive the necessary attention from individuals themselves, researchers, financial institutions and public authorities. The paper focuses on the importance of financial education. It also puts into perspective the results of the most important studies that have been conducted on this subject around the world and in the Maghreb countries. Moreover, it examines the efforts of Maghreb countries including Algeria in promoting financial education. At the end, a battery of measures is suggested in order to promote financial education.

Keywords: Financial Education, Individuals, Arab Maghreb, Algeria. 1 -: ة ا ارود ل ا يد ا تارا ا ذ ا ا ا د ا و تارا ا ا أ ا ا ن ا تا ا ن ، ذ إ ر ن ا وأ تارا ذ د ا م نأ ل ا ، د و ل ا ا تار ا دأ نأ نود ك ا ا ة ا ه ، ا ا ر إ ل ا ا د ا رد و ا رد إ ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 أ ذ – ب – ي ا – 2

(2)

ور تارا ذ ا ا ن ،س ا ا ء ا إ ف ل ا ا م ا ن ا إ ا ا ا ذإ ،دا ا ا ع ذ ن ءا ا ا وأ ا ت ا ، د ا ا ، أ دا ا او : ا لؤ ا ا لو ا ا ن ،س ا ا ا ؟ ض ا و ؟ ا ا ا ا 2 -ا ك -ا و -ا ا ، ا ا م ا ك ا و ا ا ، ا ا ا ا ا نأ : ا ا نأ إ ،م ا ع " ا تارا ا ذ ا أ ا د ا ا تار ا و كارد ا ،فر ا " ا ) OCDE, 2011, p. 3 ( ا ا أ : م ا ا" ا ا نأ و ، ا ت ى د ا ا ا تار ا و ا ت ا د ا ا د ب ذ ا أ ، ا و ص ا ف ا أ رو ا ا و تار ا ة ا ل ا فا ا إ ء ا أ ، ور ا تارا ا " ا ها تا م ا أ ا و ) OCDE, 2005, p. 1 ( ا ، ا ك ا أ د ا ى ا ا ى داز ا ا ى ا أ ذإ ، ا و ا ا ء د ا ى 3 -ا -ا أ أ تاذ ا ا ن م ا ا ل ا ى ) 1 ) و أ دا ( 2 ) و ت ( 3 لو ا ت ( ا فا ا ا ا أ 1 3 دا ا ا أ ا ة ا ا ارود ل أ ا د ا نإ ن إ ذ ا ا و و ا و و د أ ا ر ا ا ل تارا نأ د ا نأ ل ا أ ل ا ا ا دأ نود ) OCDE, 2006, p. 2 ( ن ، ن ا ت ا ن ن ا ا فو ا أ ه ا ا و ى ن دا ا نأ و ة ا ا ا ف وأ " ا ا" ،س ا ا " Personal Finance ا و ا ا ل ا أ و " ي ا ا ا ذ ا و ت ا و دا ا ة ر ا و ر د ا ،ق ا ، ا ا ) Lusardi, 2008 ( ، ) Cole, Sampson, & Zia, 2011 ( و ) PISA, 2012 ( ا ا دا ا وأ ن ، ا ة ا ا ا لو ا وأ ا لو ا ءا

(3)

ا و ر د ا ن يأ ل ا نأ ا د ا ا ك ا إ إ يد أ ي ا ب ر أ ف دا ا ا ا نإ ا ا درا ا ل ار ا هر ا أ عو ل ا تارا ا ذ ا ا ا ا ا ة ا بر أ إ ة أ ء ،ةر ،ل ة ا دا أ ، ا ت ا و درا ح و ا ا نأ نود ن ا و ذ و و أ ة ا ا و و ا تار ا ، ا ا د ا أ ا و ز ا ها ظ ا ا إ ا ا نأ و ، ا يد و ا ل أ ة أ د ا نأ يأ ر وأ ش إ ن ا ه ا تا م تار د ا ا أ ا ة ا أ ا ا نأ ل ا را يأ ذ ا ن د و ا و ك ا ا سور و د ا ا ى ا ار آ ع ا لا ا أ أ و ع ا إ يد ي ا ء ا س إ 2 3 ت ا ا أ ) PISA, 2012, p. 144 ( يد ا ى ا ى ا ا أ ن ، ا ا ل ى ن ا دا ا و يد ا را ا ت ا ن أ أ تارا ذ ا ا ن ن ، إ ق ا ر ا و ا ز ةد ا دا ا ف أ م ا ن ا ا ل ى ن ا ف أ ن أ د ا فو ع ا و م يد ا ع ا ةء ى إ يد ا ت ا ا ص ن اذ ا دا ا ك ا ةرد أ ا ا ا اذإ أ إ يد ا و ا م ا ن إ ك ا ا ا م ا و ا م ا ،دا ا ن إ ك ا ن يد ،لو ا ت د ا ى و ا ا أ ى زا و ءا ة ا ت ا ا ير ا ا زأ ا ا رود ل ا ا 2008 ن ا ا ا دا ا نأ ذإ ب ا أ

(4)

د أ ت ا و ا ت د ا زأ ثو ا ا ت د ا )

Gerardi, Goette, & Meier, 2010 ( و ا ر ا نأ اذإ ل ا ةرو ا دا ا ا ءا دا ا ء ة ا ه أ د ا إ تاد ل ع ا ا ا ا وأ د ا ا ء أ را ا ا ا ا و ا ر ا ن ،ى أ ا د ا ذإ ، ا ا ا دا ا د ا و ا ت ا كاردإ ا و ا ا ا ت ا ه ا 3 3 ا ا أ ا ت ) Klapper, Lusardi, & van Oudheusden, 2016 ( ا دا ا ن ، ى ن ا أ ا ا ت ا ما ن ا نأ اذ ك ا ، ا ا ا ى يوذ إ ا إ و ا ا ا ى ا م ا ن ، ذ ز ت دا ا ا ت و ار ، ا ا ا ت ا و ا 4 -ا لود ا ا او 1 4 ا دا ا ا ى ا ن ، ا ا ع ء ت ار ا ه ع ا ا ل ت ار ا ا اد ء ، ا أ لود وأ ت ، ف يأ ق ه ي ا ا ر إ و ا و يد ا نو ا آ ض ، ت ا ه ا ارد 31 ذ و ود 2016 ر لو ا 1 ى أ دا أ ا لو ا ه ا ا ى دأ دا أ ا إ ا ا لو ر 1 دا ا ا ى : 31 ود ا 21 ا 21 ا ا 21 ا ا 12,5 13,5 ا 14,9 12,4 ر 13,4 ا 14,8 ا 12,4 ر 13,4 إ 14,6 و ا 12,3 13,3 14,6 ا 12,2 ور 13,2 ا ا ا 14,4 12,1 زا ا 13,1 ة ا ا 14,4 ا ز 12 او 13 ءار ا ر 14,4 ر

(5)

ا 11,7 ور 12,8 ا 14,3 11,6 12,7 أ 14,12 ا 12,6 ندر ا 14 ل ا 12,6 ا ر 13,7 ا ا ء ا لو ر ا : ) OCDE/INFE, 2016, p. 53 ( ر لو ا 1 ) ورو ا ا لو ا نأ إ 14 9 ) ا ،( 14 8 و ( ) و ا 14 6 ا ( ) ا ا ا و ا ا 14 6 لو ا و ،( ) ا 14 4 ) ر و ( 14 4 لود ، ا ذ أ ( ) او ا وروأ 12 ) ور ،( 11 7 ) و ( 11 6 ، ذ إ ( ة ا لو ا ن ) ا و يد ا نو ا 13 7 ( ) لو ا ر أ ى ا 13 2 ( ه نأ إ ةر ا ر ى ار ا 31 أ 195 ن ا ر ا لو ا نأ ا ود ا ه كر أ ة أ د ا ا كر و ار ا ه ن ، ذ إ ا لو ا و ا ة ا ت ا ة او ود و ا ود ى 1 2 4 ا ا دا ا ا ى ) INFE, 2015 ( لو ا ن ، ا ،ب ا ل ا ا او و ت ا ا ا ا ا ا دا إ د ا و ، ،ن إ ندر ا و د ا ا ا ى ت أ نأ و ا ا لو ا أ ا ا ا ) : ، دا 1 ) ؛ ا ا د ن ( 2 ( ا ا ) و ؛ ا و يد ا نو ا د د ا 3 ندر ا ( ا و يد ا نو ا د 2 ر لو ا و 2 و ا ارد

Standard & Poors

ا ا ا ل ا لو

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 لود ا و يد ا نو ا د ا ا ا ت ار ا ع ا : ا ا ل ا education.org/join_INFE.html -http://www.financial ي ي ا و ع ا ا ل ا ت ا ت ة 2 : أ ا ا ا ا ل ت ا )

Arab Monetary Fund, 2016 (

(6)

ر لو 2 دا ا ا ى : 15 ود ا ى ن ا دا ا ا ا ل 1 ا ن ا دا ا ا ا ل ى 45 ا ا 30 7 ا 44 قا ا 27 ن 44 27 ا 40 و ا ا ة 25 ا تار ا ة ا 38 ندر ا 24 ر 33 ناد ا 21 ا ا 33 ل ا 15 ا ا د ا 31 ا 13 :ر ا ) Klapper et al., 2016, p. 23 ( نأ ذإ و ا ا نأ إ ا 45 % ن ا ) ا ل ى 44 % )ن ،( 44 % ) ا ،( 40 % ،( ر ا ) ة ا ا تا 38 % ) ر ،( 33 % ) ا ا ،( 33 % ا ا و ( ) د ا 31 % ا ا أ دا ا ا ى ن ا ( ) 30 7 % ) قا ا أ ( 27 % ) ،( 27 % ) ة و ا ا ،( 25 % ندر ا ،( ) 24 % ) ناد ا ،( 21 % ) ل ا ،( % 15 ) ا و ( 13 % ا ى ن ( ) ا ا دأ دا ا 30 7 % ( ى ا م ا ا ت ار ا ا ا أ ن ،م ا و ) : ا 1 ؛ل ى ا دا أ أ او ( ) 2 ) ؛ ا لود ا ت ا ا ( 3 ( ةر قا أ ي ا لو ا ا ا ا ت ) ؛ا ز و ن ا ، إ ، ا ،ا ، 4 ى ا إ ( ) ؛ ص ا ا ا ى و د ا 5 ا ا ت ار ا ( ) ؛ ى أ إ ا ا ا 6 ا ا ى ( ا ر و ر ى ا ة ا ه ن ذإ ، ا ا ) ؛ ا ى 7 ر ا ا دأ ى ء ا (

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ي ا أ ل ا و ء ا قر ا ن ي ا ا ن ، ا يو ل وأ

(7)

) ؛ل 8 ) ؛ء ر ا و ى ل ا ط ( 9 يوذ ( ) ؛ ر ا ا أ ى م ا ن ا و ء ا ة ا 10 ( ) و ؛ ا ا ن أ ى ن ن ا ن 11 دا ا ( أ ى ن ن ا دا ا و ا ت ا إ ن ا ) Lusardi & Mitchell, 2011, p. 9 (

) Arab Monetary Fund, 2016,

p. 36 ( 3 4 ا ا ل ب ا و د ن ، ا ب ا ل ا ا ا ب ا و 2013 ا ي ا ا م ، ا ت ا ا و ةد ف ذ و " ا ا ا" ء ا ا ه ، ل ا ا ا ى ا ي ا ن ا 90000 ) : أ ا 1 ا ا جاردإ ( ا ا ذإ ، ر ا ت ا 460000 أ ا 100 ) ؛ ر 2 ) ؛ ار ا ا ا ب ا ف ا دا إ ( 3 دا إ ( ) ؛ ا ن ا دا ا و ا ا يوذ ا 4 تارود ( ا م ، أ ا و ا ر ا و ا ا ي ا 2006 ي ا و " ا ج ا " ء ت ا ا ا أ ا ا نأ إ ا دا ا ا نا ا ن ا ا نأ إ ،د ا ه و ا ع ا از س ا و ا ا ا ى س رو ا ت ا عو ا ا ا ا ا ى ) Arab Monetary Fund & Central

Bank of Morocco, 2016, p. 20 ( 5 -ا -ا -ا -ا -او أ و ا ا ا ا ن ،ب ا و را ا لود ا ا ا و ا ا ر ا ا نأ ا ا ا ن ، ذ ا ه ة ا ت و ا ) : ، ا تارد ا 1 ( : ا ق ع ا ا ا و أ 2004 دا إ و ا و ل ا ق ع و تارود ذ و د ا حو ا ي ا ب ا ، ا ا ا ت ا

(Réseau algérien pour la

défense des droits de l’enfant, 2016) ؛ ) 2 ( : ا و ر ا ت أ و 1993 ي ا ا ر ا ا ا ض ا ه 1 ، ا د ر ا ر ا تار ا نأ إ ، ر ا ر ا ت ا و فر ا تار ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 http://www.cosob.org2016 د01 ر

(8)

؛ز ا لاز ا ا ى ) 3 ( : و ا راد لو ا ا و ا راد ء ا ة 2006 " ا ر " ذ و ير ، و ا ء ا ، و ر إ ت ةرد و ا ت و ا ر د ى سر أ و ا س نأ ا ؛ د ا م ا ت ا و ت ا ) 4 ( ا ا :ب ا ا ا و ا ض ا و ت و و ة ا ر ا ب أ ا ل و تارود م أ ؛ و ا ) 5 ( : ا ا ز إ أ ر و 2003 ا و ا 2010 ي ا ا ب ا ى د ا حو ا إ ا ه ف ا تار ا و ا حور و ا ا و ا ك ار ل ا ا د ا ث ا نأ دا ا ا ث أ ك و و ا ا ا ا 1 ا ر ا ا ا ا و ة 2 و و ا و ي ا ا د ا ج أ ، و ا ا قو قو تر ا ا ا ا ا ا ةرد ا ر ا ا ا 2016 أ و Standard & Poors

ذو ا ا ل ارد ا ا ردأ ، 2014 ار ا ه 150000 اد 140 أ ار ا ه ود ) :ل 1 ) ؛ة ا ت ( 2 ) ؛ ا ة ا ( 3 ) و ؛ ا ( 4 و ا ( ار ا ه ا ي ا ا ا ل ى ي ا د ا ن ن ا ا رو رأ أ ا نأ إ ار ا تر أ ،س ا ا 33 % ى ن ا ا ا دا أ ا ا ل وا ا دا أ ا ا نأ 13 % و 71 % ا أ او نأ ) Klapper et al., 2016 ( ر تء ا ه أ إ ار ا لو م ا ا ل ا ا و ا ا ا ا لو ا ر 6 -ا -ا -ا -ا أ ت او ف آ يأ وأ ا ا ا ا و نإ ء ا أ و ا ء ا و و ا ت ا ، ا ، أ دا ا ا ا ع ا ا ا ذ ا فا ا س ا ا ا ت ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 د ا ا ك ا ء Google Scholar و CERIST ر 10 د 2016 2 : أ http://datatopics.worldbank.org/g20fidata/country/algeria

(9)

ا ا ا ى ا 1 ) : ،دا ا 1 ل ا ا ل ا ( ؛ تارود إ م ا وأ ا و ا درا ا و ا ا ) إ 2 ت ا و ء ا ( ا ا ا أ ل ض ا أ م ا ا ت ا تا ا أ و ) : ا ا ا 1 ي ا و ا و ء ا ( ا ، ا ، ا را ت ا حا ا ، ا ل ا و ا ) ؛ر ا ا ا و 2 و ا ا و إ عا ا ( ) ؛ ا 3 ) ؛ نود ا ا ا و ( 4 ( يرو ا ا ا ى ا ا ى ر ا ا ا ا ا ا و دا ) 5 ا و ( : ا ا ا ت ا أ و ا ا ا ت ا ب أ ،ن ا ،نو ا ، ا ا يوذ ،ء ا ،ب ا و ل ا أ و ا و ة ا ) ؛ ا ا ن ا 6 و ت ق إ ( ) ؛ ا ا دا ا ع م ا و 7 ا ا ا ةرو ( ؛ ا و ا ، ا ا ،ر د ا ، ا د ا ة ا وأ ) 8 ( ا ا ا ذ و ر ا تار ا ا ا جاردإ ؛ و ا ) 9 ( و ؛ ا ا ئد ف ا ت ا و ا ا ا ) 10 ا و ا ت ا ا ا و ن ا ةد ا ( را د ا ا ا قو و ا ا ، ا و يد ا نو ا ) : م نأ ، ا ت ا أ 1 ( وأ ا ا حا ا ) ؛ ا 2 ا ا ا حا ا و ةر ا ت ا ( ا ا ا أ ر ا تار ) ؛د ا تار ا إ ف و ر 3 ا ت ا ح ا ( ) و ؛ او ا 4 رد ا ر ( ا ا ا ا ا و ت ا أ م ا ا سرا ا و ا ،ت ا ) : ، د ا 1 ( ) ؛ ا ا ل ق ء إ 2 ( ارد م أ ع ا ف ا ا ع ل د أ ) ؛ل ا ا تا ا آ 3 ( ا ر أ " ا ا" ت ) ؛دا ا 4 ( ) و ؛ت ا ة تارود 5 ( و د ا م ر م أ ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ت ا ه ف ا ا ) OCDE, 2006 ( و ) Arab Monetary Fund &

Central Bank of Morocco, 2016, p. 11 (

(10)

7 ب ا و ا دا ا ى ا ا ء ا ل ا ا از ا ا نأ إ ،ع ا أ ا ا و ا او ن ن ا إ و أ ذإ ت ا دا أ أ ا ا ا ا ا ى نأ ا ا ل ى ا أ ا ا ى ن ، ا ا أ ى أ إ ا ا ن ،ا و ا ل و ا لو ر ة لا د نأ ل ا ا و ا ا يأ ن ا إ ا ا نأ ، ا ، ة ا ا ت ا أ م د ل ا ا ا ت ا ة واز إ ض ا ا و د ا ا ت ا و ،س ا ا ل أ دا ن ت ا ه ا ا ا ل ا ا درا ا أ ع ا ل ا ا ا ا و أ ا و ا ت ن ا ا و ا ت ا ا ا ا و ةر ا ت ا ةرو ذإ ،ر ا ا ا ك ا ا و ا ت ت ا نأ ا ا ا و ء ا أ ا ا ا ت ت ا ، ا أ ل ا و ا ءا ت ا ل ا ا نأ ا ، ر ا وأ ب ا ا

Arab Monetary Fund. (2016). Financial Education Initiatives in the Arab Region.

Arab Monetary Fund, & Central Bank of Morocco. (2016). Financial education in the Arab World: Strategies, Implementation and Impact.

Cole, S., Sampson, T., & Zia, B. (2011). Prices or Knowledge? What Drives Demand for Financial Services in Emerging Markets? Journal of Finance, 66(6), 1933–1967.

Gerardi, K., Goette, L., & Meier, S. (2010). Financial literacy and subprime mortgage delinquency: Evidence from a survey matched to administrative data.

Huston, S. J. (2010). Measuring Financial Literacy. Journal of Con-sumer Affairs, 44(2), 296–316.

INFE. (2015). National Strategies for Financial Education Oecd/Infe Policy Handbook.

(11)

Klapper, L., Lusardi, A., & van Oudheusden, P. (2016). Financial Lit-eracy Around the World

Lusardi, A. (2008). Household Saving Behavior: The Role of Financial Literacy, Information, and Financial Education Programs. National Bureau of Economic Research.

Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2011). Financial Literacy around the World: An Overview (Working Paper No. 17107). National Bureau of Economic Research.

OCDE (Ed.). (2005). Recommendation on Principles and Good Practices for Financial Education and Awareness.

OCDE (Ed.). (2006). The importance of financial education.

OCDE (Ed.). (2011). Measuring Financial Literacy: Questionnaire and Guidance Notes for Conducting an Internationally Comparable Survey of Financial Literacy.

OCDE/INFE (Ed.). (2016). OECD/INFE International Survey of Adult Financial Literacy Competencies - OECD.

PISA (Ed.). (2012). PISA 2012 Assessment and Analytical Frame-work.

Réseau algérien pour la défense des droits de l’enfant. (2016). Ré-seau algérien pour la défense des droits de l’enfant. Retrieved from https://www.aflatoun.org/themes/