HAL Id: hal-01831337
https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01831337
Submitted on 5 Jul 2018
HAL is a multi-disciplinary open access archive for the deposit and dissemination of sci- entific research documents, whether they are pub- lished or not. The documents may come from teaching and research institutions in France or abroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des établissements d’enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics ou privés.
Vieillissement et temps de l’attente
Julien Lamy
To cite this version:
Julien Lamy. Vieillissement et temps de l’attente. Pierre Ancet; Noël-Jean Mazen; France Mourey;
Pierre Pfitzenmeyer. Vieillir dans la dignité : un combat pour demain, Les Editions Hospitalières, pp.89-98, 2009, Les Chemins de l’éthique, 978-2-84874-122-2. �hal-01831337�
& "' ( "# )
! !
"
! " * #
+ , " $ -. ! ) / " 0 , "
" , ' ! '$ ! '' ,
, " 1& , $ !! $" $ , , / $" ,
! " -. , " ' !" "! " $"
, ," "0 )" 2$ ! , , "
, !# " ! ! ) " / " $ $ ! , " ! /
, , " , ! , !#"'$ , $ 1 , " ' " ,
2$ ! ," # 3 , " ' 0 ''
! , / $ 0 ' '$ 0 !#" . ' ,"
, , $ " , & 0 ". , "$$ / " 2
" / " ! " ' , . " $" ! '' "
$ -. )" " 2$ ! , ' ," $" ! 4 , "
! , # '" , " 5 ! , ," " $ ! ) ! " &
$ 0 $ $ ! ! '$ 6'5' 0 ,
* ! " 7 " ! " ' 8 $ " 9 : ;<<= $ ;>?
% & '()*
6 ; 6
, , ! ' " , " ! 0 ! " $ )-!# " ,
)" , ' , " ! , # '"
$ 2 , ' ". $ "! $ ! " / " ,"
, , 2$ ! # '" , " $ , $" 2 '$
1 " ! , " , $" !
$ -. , $ 1 ," '5' '$ ) ' ,
, ! ' " $ ! " ' " " , $ "
0 $ ! , / 2! / ' / , , "
, . , " $ -.
@ , '5' 0 0 , " " " ! , " )) " !
, " 2 " ! , " $ ' , !",
" # $ . 0 " 0 , ' / ) !#
" ! , , # '" , $ ,
, .". , ' ! ) / $" , ,
" ". , ' , ! 0 2$ ! , "
$" / , ' 7 2 " , " 8 , # '"
! , , ' "1 $" $$ " 2 " -. , "
0 ". , " " , " & , " ) ! " 0
, " '" + $ 0 & $ 0 2$ ! ,
' 0 " " 0 ) 2 $
) !" " $ -. , . ' / " 7 '" 8 ,
! , # '" 0 " '" ) ," " $ !
+ $ ," " $" , $ !# . 0 , '
" , 0 !#"0 , , , )) '' '$ 0
$" # , $ 6 $" , ) ! "
'$ , ' ," , , A
B " " !" "! 0 , ! '$ , " A
:" 6 ! '$ , ! '' ! " " ! ,
! '' " ! $" $ & ! A ". 6 ,
, .". , . ! ! ! 4 , , ! $". '$ /
2 ! ! " A " " ," 0 ' '$ ,
" $ ' 6 , ! ) . " ) 2 2$ ! ! ,
' A 6 ! " ' '$ ,
" ! / , ! '$ '" 0 $" "$$ # ,
" ' A $ 6 $" " ! " $ ' ,
!" "! '$ , " ! 0 '$ 0 " ! ! $
. " , " , ! A
6 % 6
" ! ! '$ " " 1
.'" ," 5 $ $ . / ) ' $
"1 , 2 ! + ! 0 . $" 2 '$ 0
C , D E 9 7 ! 0 " ' " " & "
"! $" "F " , , ! ! ) ! ! " " "
' 0 " ' 8; '1 )) 0
7 "! ' 8 ' , " ! '' " . ' $" ".
# ! "'' $" ' , " $ " ! " "
, ' " , "! $ ) ! '' " ! "
, ' " 0 '" ) " $" ' , " @ ! "
$" " 0 '5' '$ 1 ,
!!" , "! , 1 ," 2 '$ $ , " "
, "! ")) " !# ' '$ " , ! , "))"
0 , , ! " " 2 ! " $
" ! '' !!" , !#" . ' ," , ,
"! " '$ , 1 ) 2 , $
'$ 1 , 5 7 '$ $ 8 &"'" 7 '$ ' 8
" ! ! 2 7 "! 8 " $ "$$" "F 0
) , , 6 " , ' , " '
! '' $ ! )" '" )" " '" ) 0 )" , "
! ' $" ! " '1 , " . ,
!# 0 , $ , ! 0 & "
" ) )" " ' '1 , " , '" )
'". " , " 7 " $ '" 8 , " 7 " $" )" 8
$ , " 7 $ 8 " '$ ' $ + ! 0
'1 # ! "'' '$ " ) "! , 5 7 8
, "' 0 , , & "! ) , $ ,"'' , -. 0
! $" / "))" ' , "! ! ' 0 ! "
$ " 0 ," " $#4 $ , )
+ $ ," ! 0 0 '" 0 , $"
'1 ! " , " ! ! ! , " $ ' " +"
$ )) 0 ! " , !" ". '
!# , ! , . 0 "'1 " 2$ ! ! ! 4
; 0 C , D E ! G + 7 & -. 8 +
H> 9 7 3# ' 8 " ;<<? $ ;
% & '()*
6 ? 6
, , , 4 , " " , " & $ '"
! " !I , $ " ! " " $ $" , '$
'$ ! 1 " " 0 $ 6
5 " "1 ! , " , " $
0 $ 9 " , $ ," ! " "1 " , ' ,
+ '' . " 3"! ," ,
! "! / " '" ", , 3# ' 9 7 $ 1 " ! $ ! "
! '$ , " , $ ," ! & -. , $ ,"
/ '". , ' , " $ # '" / "
)" 1 " ) , , ! , ! ) / , ,
" $ $ , " ) ! $# 0 $ , " ' ' $ ,
!"$"! ! . & , $ ," )" $ 8% + $ ," '
'1 0 " " ' ! $" ! ,
, ' , ! # , # '' '" ! , "
! , # '" ' " $ -. '
! ) / '" ) " " . 1 ) /
7 '". . 8 , ! , ) ' ! ) . $"
, 2 $J , " 2 ! # '" 0 " " ' "
" " " ' "
$ " . " " ' " " , $" "
$ " ! " / # '' ! '' )"K , "
' . $" ' " " " '" ) "
$# ' " , $ ! , " , $" $ ' 4
" " ' 1 / " ' $ !#"
$ K ! '' ' , . ' " " " , "
, $ 1 " "
, 2 ! " 0 '1 , $ ," "
0 , "! ! " 6 ! ! $ " "
0 ! '$ , " $ -. '$ , "
"'' , " ' $ !#" $" $$ " '$ , "
"! A B ,6 6 2"! ' $" ! ! , . ! '' '$
, " A ". 6 , 2$ ! $ ! ) 0 , " A
@ " )" 6 ! , ! # '" , '$ ! ''
'$ " , " , $ ,"'' , -. A
, "$$ , ' , $ / ! 0 2"' ,
'$ ! $ " , ! / " , ! $ $ !# . 0 ,
% G + 7 & -. 8 + H> 9 7
3# ' 8 " ;<<? $ ;
6 = 6
! 1& ! ) ! / , , " )"K , !#"! "$$ # ,
1& ! ' " ) , '$ + " -!# '
, ' L " , 0 " " " , ! , '$ 0
, , , L '" " " $ ! ," " ' M
! " , !" " . , !" $" ! ". $ J , ".
'$ , " , $ , , " ,
" +" "$$" "F 0
! '$ # ) , ! '$ $ '$ 1& ! )
N '$ , " ' O '$ 1& ! ) N ' , "
, O '" 7 8 6, / , " , ! $
, ! '$ , , , $" ! ! "
, "$$ , ' , , ! $ , " ! '$ ,
! # '" , $ " , ! 0 ! $ 2$ !
, "
" ! $ $ ! ") , ' , !
0 " " " ! ''
" & ' "$$ " ! . " , . , " " , "
0 , , " '$ " 2 $ $ $" "
P , .. ? 0 , $ / $" , , 0 " '
! , " " # '" P , .. " ' $"
' ' 1& ! ) 0 , " "!#
, " '" " $ 1 " $ 2 5' , # '' "
0 $ 1 , # '' " ' ! '$ , '
! '' ". " , 1 , " ' ! ''
)" 1& ! ) 0 $ ! " , ! " N" '" , " ' /
" 4' $ , ' " , 7 ' 8O / " '
! '' 0 ! ) . 2$ !
1& ! , , , $" "F N" . , " ' / " $ ' 4
$ ! , "1 , 7 & $ 2 ' 8O @ " '
! , , ' 5 $ $ ! 0 " " # '"
) , '$ '$ $" ) ,"' " ' "
1& ! 2 N!", , 4 ' , ' , O '$
$ " , & N$# '4 , " ! ! ! O
+ '$ ! '' !" . 2 '$ ' ,
, 5 , # '' + ! 0 $ ' / P , .. , $ "
" # '" ! '' ! ''
? +) P ** " , - " 9 *" '" , ;<<Q R S;=T
% & '()*
6 Q 6
+" "! $" "!#4 ' . " , 2 ! # ''
! '$ , ! '' " ! $" , 6'5' ! ''
" ! '' ! 5 & " , # , 6'5' 0 5 ,
6'5' + ! 0 P , .. , . $" "
0 ! '$ , $ , , "
0 , ! '' )" , 5 ! ! $" ' , "
$" !# 0 2 ," ' ,
, &/ / " 0 $ $" " , ! ,
" $ !! $" ! '$ , , ! " 1 ! '' 7 $ ,
! " ! 8 N! " , "! & " 4 O 0 ! ''
7 0 , $ !! $ 8 N " " "! O " , 0 "
! " , "))" ' $ " 0 . ) ' " , $" ,
! 0 2$ ! ' , , !! $" 1 , "
" ! 0 5 , # '' ," " 0 , $
! '' ! 0 0 -. , " " " $" ,
, )) ! , " '$ , " & '$ , "
+ , 2 2$ ! , -. , " 1 0 , !
" ." , , ! 2 1& ! ) , ! $ !# . 0 ,
, , , ! $ ) , , '$ " 2
! '$ ! '' " ! '' !
" " ," 2$ ! , '
, 2 " 2 , " $ !! $" $ , "
0 , " $ -. )) ' , , " , "
$ !! $" " 0 ! ! $" ' , 0
$" $ !# $" " ! " ! $
'' , " ' $" 6'5' $" ! $ " " " "
! , '" , 2 ! " "
" / 2$ ! . " , " $ !! $" '" 0
$" ! '$ ! '' 2$ ! , 6'5' ,"
, " , 2 ! ," ' , +
' '1 6 6 ! 0 $ ' , ! '$ , " $ !! $"
! , 7 1 8 ) ' ," , , 7 1 ) "
8 , 7 ," " , . 8 +" 2$ ! , 5
! '' ! 1 / . =
" $" ' ! 0 '" ! 0
" 1 " " 0 " ) , . ! ,
= " " , . ! !) " 6 # $$ @ 7 . ! 8 P * N , O 9
' . $ ;<<Q N$$ ?6 ;>O
6 U 6
$ "2 . 0 , " '" , , ' !
0 , ! ) . , , $ + ,"
! $ $ ! 0 $ ! '$ , "
" " 0 " 0 "!! '$".
, ! ! ! " , -. , " ")) ! " 2 !
'5' " 0 5 ' ," " $ ) , , '
! "
. , ! ! & #" " " 0 , "
, . , " $ -. ," " $ $ ! $"
0 5 2$ ! ! , '
0 " " , ' " ! , ! ,
' ! ) , )"K $ . " / " 0 , "
'$ " , 2 ! , '" ) '$ , "
! '' ! '$ ! ) , # '" ! ,
2$ ! , " $ . , " . "
" " ' , , 1& $" ! 0
, ! $ ) , , " ' ! '' $ 1 " $
) ,"' " + $ ," )" ! 0 $ $ !
! 0 0 " " 2 " , 0 5 0 " '
". , . 0 ) 2 ! '$ 4 '
! " , ! $ " 0 , / ) 2
#"1 " , 2$ ! , ' '1 "
! ) . $" $"! ! " " 0 $" ! '$
$ ! ! 0 )" , " . 0 "
, 2$ ! , ' ! '$ , "
#"1 " , $"! @ $ " ! ) /
" , $ $ $" , ," ! ' , / "
$ "! ' , " $ -. ," "''
," !", , ! 0 '' 7 . & 8 + "
$ ' " , 2"' / $" , 0 5 , " , ,
! . 0 $ ! ," 0 ' ! $ , "
0 , ," ")) ! 2 ! "
0 " " 0
" 1 + 0 , " " $ $ . " " & , # 0
" ) , . " ' $ !#" . ," " ' ,
L . " ' #J$ " L , ! )" 2$ # ,
% & '()*
6 > 6
) Q @ " ! ) / ! 0 $ " 0 " ) ,
, " ' " " " 0 /
, " & , # , )) ! , ' '$"! "
$ $ " ! ) . " , "$$ " ' , " 2 " /
6'5' +" $"! ! " ," 0 "
$#4 $ , " " ' "1 1 ," $"!
$ 1 ! " ' ! $" ". , " $ -.
! 0 4 , ' $ "! ," $"! M !#
' , " ' ,4 , , #
" , 1 , ! 0 , ! 0 ' "!
$ , '1 0 $" ". . ) " $
" $ -. 0 +
$ 0 $" ". $ 5 ! ! ''
, "! ' 9 0 " $#4 $ ! ! , ) , " )"'
$ ) " ," " ' ," 0 " $"
, # ! )" 2$ ! , " " , $
, ! 0 ' ' " ' , " 2 " / 6
'5' U
+ ! 0 $ $ " 0 , "
! ". , '' $" , , "
, . # '" , " ! , , $ -. ! , " ,
" "1 , " , $ ," ! , , ' " "
$ -. ' . " , ! , '$
' ) "1 )" $ 65 ! , $
" , . , " $ ," !", 2! ) , " ' , "
$ ' " ) , 0 ' " " ,"
$ $ ! " "1 " +" 2 ! # '"
& ," '$ " ! $"! #"1 0
Q ," . '$ " ! " $"! " "' ". $ " ' " " 0 $ " " " "
'5' , " '" + '' $ ! P" "# , ," " +" '" 6
S>% $ <% 9 7 ) " , " " " ! , " ' 0 , !"!# " , '" $ 1 ! $" !
0 "1 !# !"!# " ." , 8 +" 7 0 " ' , " $ $ $ )) / # '' "
" V ! ' , $ 1 ! ! '' " M $ !#"$$ / " $ 1 ! " 5
" 5 , 8 N$ %O
U ! $ $ . " ! *" C"!# " , 0 2$ ! $ ' 4 , $"! ! !
, " $ ! , ) . 7 ," . , " '" 8 ! " ' , " '
, # " '" "! ," " ' $" , " ")) ! '". " N, '
'1 0 O " 0 , N# $ O +) C +P *" '
" 9 : S=U "'' !#"$ 9 7 " '" " !" " . , " # 8 9
7 " 8 @ $ $ ." ' /' . ,
" 9 + S?> !#"$ 9 7 " '" " " " '" 0 8 $$ <S6
?=
6 S 6
! ) , ! )" !! " ,
7 " 8 , " , . , " $ # '" $ 0
! , / "1 "! ! / # '" "
'$ " " ! ! 2 " 0 , " ) , , "
' " $ "! ," " $ $ ! , " '$ " 2
, #"1 " , $"! 1 / ) ' ,
0 , '" ) "$$ / " '
'1 )) 0 , ! '$ " , " $ -.
/ , $ 1 , # '" / !
$ ! 0 , $" ' 0 ! ," # 3 ,
$ , , , 6'5' $ '' , " "
! , " $ " N . " " ' ,
# ". O $ $" N "$$ " 2 " ! . "
! " , $" ' # '" O 4 / "
' !# / , ) ' ,
" $" !" > '" , 1 !# "
1 " !! " ,
! , '$ #"1 " '" 0 ! ,
/ " ) $ ! $ !" " , ' ,
> +) + ! 9 "$ ! " 9 ' / - " 9
SQ% " !" 2$ 0 "'' 9 7 # '' " " $ . " ' " ' 4 . " !
" $ , # 2 , $ $ 8 N %%6#01 $ = QO , $ ! 9 7 0 1 ,
# '' ! , ! / 5 , , $ / ! , $" !! $" 0 , $"
0 0 $" ". "1 0 !! $ $" & " !#" 0 0 $ ! "! " "!#" )
$" ! 0 "$$ , ' 8 N %Q6#23 $ = QO